TÜRKİYEDE İŞ HUKUKU TARİHÇESİ

Osmanlı İmparatorluğu döneminde çalışma hayatına daha çok tezgah ve el işlerine dayanan
zanaatkarlık hakimdi. Bu işletmeler çok sayıda işçi çalıştırmayı gerektirmeyen, işçi-işveren
ilişkisinden ziyade meslek örgütü ağır basan yapılanmalardı. Bu yapılanmalardan Ahilik,
XIII.yüzyıldan itibaren çalışma hayatını düzenleyen başlıca kurumdur. Ancak gerek bu kurum,
gerekse diğer zaviye ve loncalar meslek gruplarının gelişmesini sağlayan, meslek içi problemleri
çözme işlevi olan, meslekte uzmanlık aşaması olan usta unvanına ulaşıncaya kadar gereken
yamak-çırak-kalfa-usta ilişkilerini düzenleyen, ama yazılı bir hukuka dayanmayan
teşkilatlanmalardı. Osmanlı’da Mecelle, yazılı hukuk kaynağı olarak çalışma hayatına ilişkin önemli
düzenlemeler getirmiştir. Örneğin, Mecelle’de işçi ücretleri ile ilgili hükümler bulunmaktadır.
Meşrutiyet döneminde sendikalaşma ve grev hareketleri de olmuştur. Yine Tatil-i Eşgal Kanunu ve
Teşvik-i Sanayi Kanunu o dönemde çıkarılan önemli düzenlemelerdir. Ancak Birinci Dünya
Savaşının başlamasıyla birlikte sözkonusu kanunların uygulanması pek mümkün olamamıştır.( İş
Hukuku Ders Notları Yrd. Doç. Dr. Vedat LAÇİNER Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İş ve Sosyal
Güvenlik Hukuku Öğretim Üyesi 2012 Çanakkale)

Türkiye’de İş Hukuku’nun gelişimi esas itibarıyla Cumhuriyetin ilanından sonra olmuştur. Bu

alanda çıkarılan ilk özel kanun 1924 tarihli Hafta Tatili Kanunu’dur. İş sözleşmesine ilişkin
hükümlerin yer aldığı en önemli düzenleme, 1926 yılında kabul edilen Türk Borçlar Kanunu’dur.
Anılan Kanun ile işçi-işveren ilişkisinin temelini oluşturan iş sözleşmesi ayrıntılı olarak
düzenlenmiştir. İş Hukuku’na ilişkin ilk temel Kanun, 1936 tarih ve 3008 sayılı İş Kanunu’dur. Bu
Kanun fikren çalışanlar ile fikren çalışmaları bedeni çalışmalarına göre baskın olan kişileri
kapsamına almamıştır. 1961 Anayasası’nın kabulüne kadar geçen dönemde çalışma hayatını
düzenleyen İşçi ve İşveren Sendikaları ve Sendika Birlikleri Hakkında Kanun, Basın İş Kanunu ve
Deniz İş Kanunu gibi birçok kanun kabul edilmiş ve yürürlüğe konulmuştur. 1961 Anayasası’nda
çalışma hayatına ilişkin ve önemli sayılabilecek esaslar yer almıştır. Ülkemizde ilk kez çalışma
hakkı, çocukların ve kadınların çalışma koşulları bakımından korunması, dinlenme hakkı, ücrette
adalet sağlanması, sendika hakkı, toplu iş sözleşmesi hakkı, grev hakkı, sosyal güvenlik hakkı
Anayasa ile düzenlenmiş ve güvence altına alınmıştır. 1961 Anayasası’nın kabulünden sonra,
Anayasa’da öngörülen esaslara uygun kanuni düzenlemeler yapılmıştır. Bu dönemde 274 sayılı
Sendikalar Kanunu; 275 sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu; 854 sayılı Deniz İş
Kanunu; 3008 sayılı İş Kanunu’nun yerine 931 sayılı İş Kanunu kabul edilmiş, ancak bu Kanunun
Anayasa Mahkemesi tarafından iptali üzerine 1971 yılında 1475 sayılı İş Kanunu yürürlüğe
konulmuştur. 1982 Anayasası’nın kabulünden sonra İş Hukuku’na ilişkin düzenlemelerde önemli
değişiklikler yapılmıştır. Bunlar içerisinde en önemlileri 274 sayılı Kanun yerine 2821 sayılı
Sendikalar Kanunu’nun; 275 sayılı Kanun yerine ise 2822 sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt
Kanunu’nun kabulü olmuştur. 2001 yılında da Kamu Görevlileri Sendikaları Kanunu yürürlüğe
girmiştir. Çalışma hayatını etkileyen ekonomik, sosyal ve siyasal koşullar, uygulamada ortaya çıkan
sorunlar, işverenlerin esnekleşme beklentisi, Avrupa Birliği ve Uluslararası Çalışma Örgütü
normlarına uyum sağlama gerekçeleri ile 1475 sayılı İş Kanunu yerine, 22.5.2003 tarih ve 4857
sayılı İş Kanunu kabul edilmiş ve 10.6.2003 tarihinde yürürlüğe konulmuştur. Sosyal güvenlik
alanında da önemli düzenlemeler yapılmıştır. Sosyal güvenlik kurumlarını tek çatı altında toplamak
amacıyla 2006 yılında 5502 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar
ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu kabul edilmiştir. 5510 sayılı Kanun ancak 15.10.2008 tarihinde
yürürlüğe girebilmiştir. İş Hukuku’nu etkileyen en önemli düzenlemelerden bir diğeri de 1.11.2010
tarihinde kabul edilen 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’dur. 1.7.2012 tarihinde yürürlüğe giren Türk
Borçlar Kanunu iş sözleşmesine ilişkin oldukça önemli ve yeni hükümler içermektedir. 2012 yılı
içerisinde İş Hukuku’na ilişkin iki önemli düzenleme yapılmıştır. Bunlardan birincisi 6331 sayılı İş
Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’dur. Ülkemizde ilk kez tüm çalışların iş güvenliğini düzenleyen bir
Kanun yürürlüğe girmiştir. İkincisi 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’dur. Bu
Kanun ile 2821 sayılı Sendikalar Kanunu ile 2822 sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Kanunu
yürürlükten kaldırılmıştır.

(İŞ HUKUKU İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ UZAKTAN EĞİTİM ÖNLİSANS PROGRAMI PROF. DR. HALİL
İBRAHİM SARIOĞLU İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ)