‫‪11/27/2013‬‬

‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ )ﺗﻌﺎرﻳﻒ اﺻﻠﻲ(‬ ‫•‬

‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬ ‫•‬
‫ﺑﻠﻮر ﺷﻨﺎﺳﻲ‬ ‫ﺗﻘﺎرن در ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﺑﻠﻮري‬ ‫•‬
‫ﺗﺼﺎوﻳﺮ اﺳﺘﺮﻳﻮﮔﺮاﻓﻲ‬ ‫•‬
‫‪Crystallography‬‬
‫‪y‬‬ ‫‪g p y‬‬ ‫ﺑﻠﻮر ﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﻲ‬ ‫• رﺑﺮ‬
‫ﻛﺎرﺑﺮد اﺷﻌﻪ ‪ X‬درر ﺑ ﻮر‬

‫داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‬

‫ﺩ ﺮ ﻣﺤ‬
‫ﺳﺎل ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ‪93-92‬‬

‫ﺍﻧﺸﮕ ﻤﺪ ﺍ‬
‫‪2‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬

‫ﺎﻩ ﺣ ﻣﻴﻦ‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‬

‫ﺩﻛﺘ‬
‫ﻜ‬
‫• ﺑﻠﻮر ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻦ آﺷﻮري‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺟﻬﺎد داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ واﺣﺪ ﺻﻨﻌﺘﻲ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫اﺻﻔﻬﺎن‪.1379 ،‬‬
‫ﻴﻢ ﺟﺒﺎﺭﻩ‬
‫‪• Physical Metallurgy Principles, R.E. Reed Hill & R. Abbaschian, ‬‬
‫‪PWS Publishing company,1994.‬‬
‫‪• Crystallography and the world of symmetry, S.K. Chatterjee, ‬‬
‫ﺳﺒﺰﻭ‬

‫‪Springer‐Verlag, 2008.‬‬

‫‪3‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪4‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬
‫ﺍﺭﻯ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫• ﻣﻮاد ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ‬ ‫• ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي دﺳﺘﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮاد‬
‫– ﻓﻠﺰات‬
‫– ﺳﺮاﻣﻴﻚ ﻫﺎ‬
‫– ﭘﻠﻴﻤﺮﻫﺎ‬

‫‪5‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪6‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬

‫‪1‬‬
 ‫‪11/27/2013‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫• ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي دﺳﺘﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮاد‬ ‫• ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي دﺳﺘﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮاد‬

‫ﺩ ﺮ ﻣﺤ‬
‫ﺍﻧﺸﮕ ﻤﺪ ﺍ‬
‫‪7‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪8‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬

‫ﺎﻩ ﺣ ﻣﻴﻦ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫ﺩﻛﺘ‬
‫ﻜ‬
‫• ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي دﺳﺘﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮاد‬ ‫• از ﺟﻨﺒﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﻮاد ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺑﻠﻮري )‪(crystalline‬و ﻏﻴﺮ ﺑﻠﻮري‬
‫)‪ (amorphous‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻴﻢ ﺟﺒﺎﺭﻩ‬
‫ﺳﺒﺰﻭ‬

‫• ﻣﻮاد ﺑﻠﻮري ﻣﻮادي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺗﻤﻲ ﻣﻨﻈﻢ در ﺳﻪ ﺟﻬﺖ‬

‫ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺮﺗﺒﺎ ﺗﻜﺮار ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪9‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪10‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬
‫ﺍﺭﻯ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫• اﻟﮕﻮ )‪ :(Pattern‬ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻨﻈﻢ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه در ﻃﺒﻴﻌﺖ را اﻟﮕﻮ ﻣﻴﻨﺎﻣﻴﻢ‪.‬‬ ‫• ﺳﺎﺧﺘﺎر زﻳﺮ داراي ﺷﺒﻜﻪ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻃﺮح ﺗﻜﺮار ﻣﺸﺨﺼﻲ ﻧﺪارد ﻟﺬا ﻳﻚ اﻟﮕﻮ‬
‫ﻫﺮ اﻟﮕﻮ ﺷﺎﻣﻞ دو ﺑﺨﺶ اﺳﺖ اول ﻃﺮح ﺗﻜﺮار )‪ (Motif‬و دوم ﻧﻮع ﺷﺒﻜﻪ اي‬ ‫ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻴﺸﻮد‪.‬‬
‫)‪ (Lattice‬ﻛﻪ ﻃﺮح ﺗﻜﺮارﻫﺎ در آن ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬
‫• ﻃﺮح ﺗﻜﺮار‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻨﻈﻢ در ﺟﻬﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻜﺮار ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫• ﺷﺒﻜﻪ‪ :‬ﮕ‬
‫ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻧﻮع ﻧﻈﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﺮﺣﻬﺎي ﺗﻜﺮار را در ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﻗﺮار ﻣﻴﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫• ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻫﺮﻳﻚ از دو ﻣﻮرد ﻓﻮق اﻟﮕﻮ را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻴﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫‪11‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪12‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬

‫‪2‬‬
 ‫‪11/27/2013‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫• ﻛﺪام ﻳﻚ از ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪه ﻣﻌﺮف ﻳﻚ اﻟﮕﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟‬ ‫• ﻛﺪام ﻳﻚ از ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪه ﻣﻌﺮف ﻳﻚ اﻟﮕﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟‬

‫×‬ ‫√‬
‫√‬ ‫×‬

‫ﺩ ﺮ ﻣﺤ‬
‫ﺍﻧﺸﮕ ﻤﺪ ﺍ‬
‫×‬ ‫√‬ ‫√‬
‫‪13‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪14‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬

‫ﺎﻩ ﺣ ﻣﻴﻦ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫ﺩﻛﺘ‬
‫ﻜ‬
‫• ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻴﺘﻮان ﺷﺒﻜﻪ ﻣﻮﺟﻮد در ﻳﻚ اﻟﮕﻮ را ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮد؟‬ ‫• ﺳﻠﻮل واﺣﺪ‪ :(Unit Cell) ‬در ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي دو ﺑﻌﺪي ﻫﺮ ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼﻋﻲ ﻛﻪ‬
‫ﭼﻬﺎر ﮔﻮﺷﻪ آن ﻧﻘﺎط ﺷﺒﻜﻪ اي ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻠﻮل واﺣﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬
‫• ﺳﻠﻮل واﺣﺪ در واﻗﻊ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ واﺣﺪ ﺳﺎزﻧﺪه ﺷﺒﻜﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻜﺮار در‬
‫ﻴﻢ ﺟﺒﺎﺭﻩ‬
‫ﺟﻬﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﺒﻜﻪ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻴﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺒﺰﻭ‬

‫• ﺑﻪ ﻫﺮﻳﻚ از ﻧﻘﺎﻃﻲ ﻛﻪ ﻃﺮح ﻫﺎي ﺗﻜﺮار در آن ﻗﺮار ﻣﻴﮕﻴﺮد ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻜﻪ اي‬
‫)‪ (Lattice point‬ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪15‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪16‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬
‫ﺍﺭﻯ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫• ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻓﻮق ﺑﻴﻨﻬﺎﻳﺖ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮاي ﺳﻠﻮل واﺣﺪ ﻣﻴﺘﻮان در ﻧﻈﺮ‬ ‫• ﻫﺮ ﺳﻠﻮل واﺣﺪ دو ﺑﻌﺪي ﺑﺎ ﺳﻪ ﻣﻮﻟﻔﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮد ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻃﻮل اﺿﻼع‬
‫ﮔﺮﻓﺖ ﻟﺬا ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﺳﻠﻮل واﺣﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻴﺸﻮد ﻛﻪ‬ ‫و زاوﻳﻪ ﺑﻴﻦ دو ﺿﻠﻊ‬
‫– اوﻻ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﻣﺴﺎﺣﺖ )ﺣﺠﻢ( ﻣﻤﻜﻦ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫– ﺛﺎﻧﻴﺎ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﺗﻘﺎرن ﻣﻮﺟﻮد در ﺷﺒﻜﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬

‫‪17‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪18‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬

‫‪3‬‬
 ‫‪11/27/2013‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫• اﮔﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻮق را ﺑﺮاي ﺳﻠﻮل واﺣﺪ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ )ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ اﺑﻌﺎد و ﺑﻴﺎن‬ ‫• ﺳﻠﻮل واﺣﺪ اوﻟﻴﻪ )‪ :(Primitive unit cell‬ﺳﻠﻮل واﺣﺪي ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﻳﻚ‬
‫ﺗﻘﺎرن( ﺗﻨﻬﺎ ﭘﻨﺞ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺮاي ﺳﻠﻮل واﺣﺪ ﺷﺒﻜﻪ اي در دو ﺑﻌﺪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ‬ ‫ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻜﻪ اي ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫داﺷﺖ‪.‬‬ ‫• ﺳﻠﻮل واﺣﺪ ﻏﻴﺮ اوﻟﻴﻪ )‪ :(Non – primitive unit cell‬ﺳﻠﻮل واﺣﺪي ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ‬
‫ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻜﻪ اي ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫• در ﺑﺴﻴﺎري ﻣﻮارد ﺳﻠﻮل واﺣﺪ اوﻟﻴﻪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﺗﻘﺎرن ﻣﻮﺟﻮد در ﺷﺒﻜﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬
‫در اﻳﻦ ﻣﻮارد از ﺳﻠﻮل واﺣﺪ ﻏﻴﺮ اوﻟﻴﻪ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬

‫ﺩ ﺮ ﻣﺤ‬
‫ﺍﻧﺸﮕ ﻤﺪ ﺍ‬
‫‪19‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪20‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬

‫ﺎﻩ ﺣ ﻣﻴﻦ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫ﺩﻛﺘ‬
‫ﻜ‬
‫• ﭼﺮا ﺳﻠﻮل واﺣﺪ ﭘﻨﺞ ﺿﻠﻌﻲ ﻳﺎ ﻫﻔﺖ ﺿﻠﻌﻲ ﻧﺪارﻳﻢ؟‬ ‫• ﻣﻮﺗﻴﻒ‪ ،‬ﺷﺒﻜﻪ و ﺳﻠﻮل واﺣﺪ را در اﻟﮕﻮي زﻳﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻴﻢ ﺟﺒﺎﺭﻩ‬
‫ﺳﺒﺰﻭ‬

‫‪21‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪22‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬
‫ﺍﺭﻯ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫• اﮔﺮ ﻧﻘﺎط ﺷﺒﻜﻪ اي در ﺳﻪ ﺟﻬﺖ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ﻳﻚ ﺷﺒﻜﻪ ﻓﻀﺎﻳﻲ )ﺳﻪ‬
‫ﺑﻌﺪي( را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻴﺪﻫﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺳﻠﻮل واﺣﺪ ﺷﺒﻜﻪ ﻧﻴﺰ ﻳﻚ ﺣﺠﻢ ﺳﻪ‬
‫ﺑﻌﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻜﺮار آن در ﺟﻬﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﺒﻜﻪ ﻓﻀﺎﻳﻲ اﻳﺠﺎد ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬

‫‪23‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪24‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬

‫‪4‬‬
 ‫‪11/27/2013‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫• در ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﺳﻪ ﺑﻌﺪي ﺑﺮاي ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺳﻠﻮل واﺣﺪ از ﺷﺶ ﭘﺎراﻣﺘﺮ اﺻﻠﻲ‬ ‫• ﺑﺮدار ﺷﺒﻜﻪ )‪ :(Lattice vector‬ﺑﺮداري ﻛﻪ دوﻧﻘﻄﻪ از ﺷﺒﻜﻪ را ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻴﺸﻮد ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻃﻮل اﺿﻼع ﺳﻠﻮل واﺣﺪ و زواﻳﺎي ﺑﻴﻦ اﻳﻦ اﺿﻼع‬ ‫ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻴﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ‪ 6‬ﭘﺎراﻣﺘﺮ اﺻﻄﻼﺣﺎ ﺛﻮاﺑﺖ ﺷﺒﻜﻪ )‪ (lattice parameters‬ﻣﻴﮕﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫• ﻫﺮ ﺑﺮدار ﺷﺒﻜﻪ را ﻣﻴﺘﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺧﻄﻲ از ﺑﺮدارﻫﺎي ﺳﻠﻮل واﺣﺪ‬
‫)ﺛﻮاﺑﺖ ﺷﺒﻜﻪ اي( ﺑﻴﺎن ﻛﺮد‪.‬‬
‫• ﻫﺮ ﺑﺮدار ﺷﺒﻜﻪ اي ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻳﻚ اﻧﺪازه و ﻳﻚ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﺟﻬﺖ ﺷﺒﻜﻪ‬
‫اي ﻳﺎ ‪ Lattice direction‬ﻣﻴﮕﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫‪a‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪t=Ua + Vb + Wc‬‬
‫‪t‬‬

‫ﺩ ﺮ ﻣﺤ‬
‫‪t=3a + 2b + 0c‬‬

‫ﺍﻧﺸﮕ ﻤﺪ ﺍ‬
‫]‪t=[3 2 0‬‬
‫‪25‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪26‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬

‫ﺎﻩ ﺣ ﻣﻴﻦ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫ﺩﻛﺘ‬
‫ﻜ‬
‫اﻟﮕﻮ )‪ =(Pattern‬ﺷﺒﻜﻪ )‪ + (Lattice‬ﻃﺮح ﺗﻜﺮار )‪(motif‬‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬
‫ﻴﻢ ﺟﺒﺎﺭﻩ‬
‫اﺗﻢ ﻳﺎ ﻣﻮﻟﻜﻮل ﻳﺎ ﻳﻮن‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ‬ ‫ﺑﻠﻮر )ﻛﺮﻳﺴﺘﺎل(‬
‫ﺳﺒﺰﻭ‬

‫‪27‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪28‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬
‫ﺍﺭﻯ‬

‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬

‫• ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ دو ﺷﺮط زﻳﺮ ﺑﺮاي ﺳﻠﻮل واﺣﺪ‬ ‫• اﻳﻦ ﻫﻔﺖ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﺒﻠﻮر )‪ (Crystal systems‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‬
‫– ﻳﻚ ﺷﻜﻞ ﺑﻮدن ﺳﻠﻮل واﺣﺪ در ﺗﻤﺎم ﺷﺒﻜﻪ‬
‫– ﻋﺪم وﺟﻮد ﻓﻀﺎي ﺧﺎﻟﻲ ﺑﻴﻦ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي واﺣﺪ‬ ‫ﻣﻜﻌﺒﻲ )‪(Cubic‬‬ ‫–‬
‫ﺑﺮاوه ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ در ﺳﻪ ﺑﻌﺪ ﻓﻘﻂ ‪ 7‬ﺷﻜﻞ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻣﻴﺘﻮان ﻳﺎﻓﺖ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﺗﻤﺎم‬ ‫رﻣﺒﻮﻫﺪرال )‪(Rhombohedral‬‬ ‫–‬
‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻣﻤﻜﻦ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫)‪((Tetragonal‬‬
‫‪g‬‬ ‫ل)‬
‫ﺗﺘﺮاﮔﻮﻧﺎل‬
‫ﺮ ﻮ‬ ‫–‬
‫ارﺗﻮروﻣﺒﻴﻚ )‪(Orthorhombic‬‬ ‫–‬
‫ﻫﮕﺰاﮔﻮﻧﺎل )‪(Hexagonal‬‬ ‫–‬
‫ﻣﻨﻮﻛﻠﻴﻨﻴﻚ )‪(Monoclinic‬‬ ‫–‬
‫ﺗﺮﻳﻜﻠﻴﻨﻴﻚ )‪(Triclinic‬‬ ‫–‬

‫• ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﻔﺖ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﺳﺎده ﺑﺮاوه ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬

‫‪29‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪30‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬

‫‪5‬‬
 ‫‪11/27/2013‬‬

‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬

‫• از ادﻏﺎم ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﺳﺎده ﺑﺮاوه ‪ 7‬ﺷﺒﻜﻪ ﺑﺮاوه ﻏﻴﺮ ﺳﺎده ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻴﺸﻮد ﻛﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‬
‫ﻣﻜﻌﺒﻲ ﻣﺮﻛﺰ دار ‪Body centered cubic (bcc) ‬‬ ‫–‬
‫‪a≠b≠c, α≠β≠γ≠ 90‬‬
‫‪a=b=c, α=β=γ=90 a=b=c, α=β=γ≠90‬‬ ‫ﺗﺮﻳﻜﻠﻴﻨﻴﻚ‬ ‫ﻣﻜﻌﺒﻲ ﻣﺮﻛﺰ وﺟﻪ دار )‪Face centered cubic (fcc‬‬ ‫–‬
‫ﻣﻜﻌﺒﻲ‬
‫ﺒﻲ‬ ‫رﻣﺒﻮﻫﺪرال‬
‫ل‬ ‫ر ﺒﻮ ر‬ ‫‪a=b≠c, α=β=γ=90‬‬ ‫ﺗﺘﺮاﮔﻮﻧﺎل ﻣﺮﻛﺰ دار ‪Body centered tetragonal‬‬ ‫–‬
‫ﺗﺘﺮاﮔﻮﻧﺎل‬ ‫ارﺗﺮوﻣﺒﻴﻚ ﻣﺮﻛﺰ دار ‪Body centered orthorhombic‬‬ ‫–‬
‫ارﺗﺮوﻣﺒﻴﻚ ﻣﺮﻛﺰ وﺟﻪ دار ‪Face centered orthorhombic‬‬ ‫–‬
‫ارﺗﺮوﻣﺒﻴﻚ ﻗﺎﻋﺪه ﻣﺮﻛﺰ دار ‪Base centered orthorhombic‬‬ ‫–‬

‫ﺩ ﺮ ﻣﺤ‬
‫ﻣﻨﻮﻛﻠﻴﻨﻴﻚ ﻗﺎﻋﺪه ﻣﺮﻛﺰ دار ‪Base centered monoclinic‬‬ ‫–‬

‫ﺍﻧﺸﮕ ﻤﺪ ﺍ‬
‫‪a≠b≠c, α=β=γ=90 a=b≠c, α=β=90,γ=120 a≠b≠c, α=γ=90≠ β‬‬
‫ارﺗﻮروﻣﺒﻴﻚ‬ ‫ﻫﮕﺰاﮔﻮﻧﺎل‬ ‫ﻣﻮﻧﻮﻛﻠﻴﻨﻴﻚ‬
‫‪31‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪32‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬

‫ﺎﻩ ﺣ ﻣﻴﻦ‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬

‫ﺩﻛﺘ‬
‫ﻜ‬
‫• ﻣﺜﻼ ﺷﺒﻜﻪ ﻣﻜﻌﺒﻲ ﻣﺮﻛﺰ وﺟﻪ دار )‪ (fcc‬از ادﻏﺎم ﻳﻚ ﺷﺒﻜﻪ ﻣﻜﻌﺒﻲ و ﻳﻚ ﺷﺒﻜﻪ‬
‫روﻣﺒﻮﻫﺪرال ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬
‫ﻴﻢ ﺟﺒﺎﺭﻩ‬
‫ﻣﻜﻌﺒﻲ ﻣﺮﻛﺰ دار‬ ‫ﻣﻜﻌﺒﻲ ﻣﺮﻛﺰ وﺟﻪ دار‬
‫ﺗﺘﺮاﮔﻮﻧﺎل ﻣﺮﻛﺰ دار‬

‫ﻣﻨﻮﻛﻠﻴﻨﻴﻚ ﻗﺎﻋﺪه ﻣﺮﻛﺰ دار‬

‫ﺳﺒﺰﻭ‬

‫ارﺗﺮوﻣﺒﻴﻚ ﻣﺮﻛﺰ دار‬ ‫ارﺗﺮوﻣﺒﻴﻚ ﻗﺎﻋﺪه ﻣﺮﻛﺰ دار ارﺗﺮوﻣﺒﻴﻚ ﻣﺮﻛﺰ وﺟﻪ دار‬

‫‪33‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪34‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬
‫ﺍﺭﻯ‬

‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬

‫• ﻣﺠﻤﻮع ﻫﻔﺖ ﺷﺒﻜﻪ ﺳﺎده و ﻫﻔﺖ‬ ‫• ﻫﺮ ﺷﺒﻜﻪ ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻲ دﻳﮕﺮي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ‬
‫ﺷﺒﻜﻪ ﻏﻴﺮ ﺳﺎده ﺑﺮاوه‪ ،‬ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي‬ ‫ﺑﺮاوه اﺳﺖ‪.‬‬
‫• ﻣﺜﻼ ﺷﺒﻜﻪ ﻣﻜﻌﺒﻲ ﺑﺎ ﻗﺎﻋﺪه ﻣﺮﻛﺰ دار ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺷﺒﻜﻪ ﺗﺘﺮاﮔﻮﻧﺎل اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه را اﻳﺠﺎد ﻣﻴﻜﻨﺪ‪.‬‬

‫• اﻏﻠﺐ ﻓﻠﺰات در دو ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﻠﻮري‬

‫ﻣﻜﻌﺒﻲ و ﻫﮕﺰاﮔﻮﻧﺎل ﻣﺘﺒﻠﻮر‬
‫ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪35‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪36‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬

‫‪6‬‬
 ‫‪11/27/2013‬‬

‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬

‫• ﺷﺒﻜﻪ ﻣﻜﻌﺒﻲ ﺳﺎده )‪(SC‬‬ ‫• ﺷﺒﻜﻪ ﻣﻜﻌﺒﻲ ﺳﺎده )‪(SC‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬
‫– ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ در ﺳﻠﻮل واﺣﺪ‬ ‫– ﻋﺪد ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﻲ‪ : (Coordination Number) ‬ﺗﻌﺪاد ﻛﻞ اﺗﻤﻬﺎي ﻣﻤﺎس ﺑﺮ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﻌﺪاد اﺗﻤﻬﺎ در ﻳﻚ ﺳﻠﻮل واﺣﺪ از راﺑﻄﻪ زﻳﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬ ‫ﻫﺮ اﺗﻢ در ﻳﻚ ﻛﺮﻳﺴﺘﺎل‪.‬‬
‫‪CN = 6‬‬

‫ﺩ ﺮ ﻣﺤ‬
‫‪N=Nc/8 + Nf/2 + Ni‬‬ ‫– راﺑﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺒﻜﻪ و ﺷﻌﺎع اﺗﻤﻲ‬
‫‪N=8/8 + 0/2 + 0 = 1‬‬ ‫‪a= 2r‬‬

‫ﺍﻧﺸﮕ ﻤﺪ ﺍ‬
‫‪37‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪38‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬

‫ﺎﻩ ﺣ ﻣﻴﻦ‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬

‫ﺩﻛﺘ‬
‫ﻜ‬
‫• ﺷﺒﻜﻪ ﻣﻜﻌﺒﻲ ﺳﺎده )‪(SC‬‬ ‫• ﺷﺒﻜﻪ ﻣﻜﻌﺒﻲ ﺳﺎده )‪(SC‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬
‫ﻴﻢ ﺟﺒﺎﺭﻩ‬
‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬
‫– ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺮاﻛﻢ ﻓﻀﺎﻳﻲ ‪ :(Packing Factor) ‬ﻛﺴﺮي از ﻓﻀﺎي ﺑﻠﻮر ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫– ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺮاﻛﻢ ﺻﻔﺤﻪ اي )‪ :(Planar Packing Factor‬ﺳﻄﺢ اﺷﻐﺎل ﺷﺪه‬
‫اﺗﻤﻬﺎ اﺷﻐﺎل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ اﺗﻢ در ﻳﻚ ﺻﻔﺤﻪ ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻲ ﻣﺸﺨﺺ‪.‬‬
‫ﺳﺒﺰﻭ‬

‫)ﺣﺠﻢ ﺳﻠﻮل واﺣﺪ(‪)/‬ﺣﺠﻢ اﺗﻢ ×ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ در ﺳﻠﻮل واﺣﺪ(‪PF = ‬‬ ‫)ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺻﻔﺤﻪ ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻲ(‪)/‬ﺳﻄﺢ ﻣﻘﻄﻊ اﺗﻢ × ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ روي ﺻﻔﺤﻪ ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻲ(‪PPF= ‬‬

‫‪39‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪40‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬
‫ﺍﺭﻯ‬

‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬

‫• ﺷﺒﻜﻪ ﻣﻜﻌﺒﻲ ﺳﺎده )‪(SC‬‬ ‫• ﺷﺒﻜﻪ ﻣﻜﻌﺒﻲ ﺳﺎده )‪(SC‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬
‫– ﭼﮕﺎﻟﻲ ﺳﻄﺤﻲ )‪ :(Planar Density‬ﺗﻌﺪاد ذرات ﻣﻮﺟﻮد در ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻪ‬ ‫– ﭼﮕﺎﻟﻲ ﺧﻄﻲ )‪ :(Linear Density‬ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮ روي ﻳﻚ ﺧﻂ‬
‫ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺻﻔﺤﻪ‪.‬‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﺮ ﻃﻮل ﺧﻂ‪.‬‬
‫)ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺻﻔﺤﻪ ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻲ(‪)/‬ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ روي ﺻﻔﺤﻪ ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻲ(‪PD= ‬‬ ‫)ﻃﻮل ﺟﻬﺖ ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻲ(‪)/‬ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ روي ﻳﻚ ﺟﻬﺖ ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻲ(‪LD= ‬‬

‫‪41‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪42‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬

‫‪7‬‬
 ‫‪11/27/2013‬‬

‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬

‫• ﻣﻜﻌﺒﻲ ﻣﺮﻛﺰ دار )‪(bcc‬‬ ‫• ﻣﻜﻌﺒﻲ ﻣﺮﻛﺰ وﺟﻪ دار )‪(fcc‬‬

‫‪• N=(8×1/8)+1=2‬‬ ‫‪√2a‬‬ ‫‪• N=(8×1/8)+(6×1/2)=4‬‬
‫‪• CN= 8‬‬ ‫•‬ ‫‪CN=12‬‬
‫‪• a=(4/√3)r‬‬ ‫‪4r‬‬ ‫•‬ ‫‪a=(4/√2)r‬‬
‫‪a‬‬
‫•‬ ‫‪PF 0.74‬‬
‫‪PF=0.74‬‬
‫•‬ ‫‪PPF{100} = 0.78‬‬
‫‪a‬‬

‫ﺩ ﺮ ﻣﺤ‬
‫ﺍﻧﺸﮕ ﻤﺪ ﺍ‬
‫‪43‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪44‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬

‫ﺎﻩ ﺣ ﻣﻴﻦ‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬

‫ﺩﻛﺘ‬
‫ﻜ‬
‫• ﭼﮕﺎﻟﻲ ﻧﻈﺮي ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫‪ :N‬ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ در ﺳﻠﻮل واﺣﺪ‬
‫ﻴﻢ ﺟﺒﺎﺭﻩ‬
‫‪ :A‬ﺟﺮم اﺗﻤﻲ‬
‫‪ :NA=6.022×1023 atom/mol‬ﻋﺪد آووﮔﺎدرو‬
‫ﺳﻠﻮل وواﺣﺪ‬
‫ﺪ‬ ‫‪ :VC‬ﺠﻢ‬
‫ﺣﺠﻢ ﻮل‬

‫• ﻣﺜﺎل‪ :‬اﮔﺮ ﺟﺮم اﺗﻤﻲ آﻫﻦ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 55.85 gr/mol‬ﺑﺎﺷﺪ ﭼﮕﺎﻟﻲ آﻫﻦ ‪ bcc‬ﺑﺎ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺒﻜﻪ ‪ a=2.866 A‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬
‫ﺳﺒﺰﻭ‬

‫‪ρth=2×(55.85/6.022×1023)/(2.866×10‐8)3=7.879 gr/cm3‬‬
‫‪ρexp= 7.870 gr/cm3‬‬
‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺟﺎﻫﺎي ﺧﺎﻟﻲ در ﺷﺒﻜﻪ ﺑﻠﻮري ﭼﮕﺎﻟﻲ ﻧﻈﺮي ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﭼﮕﺎﻟﻲ واﻗﻌﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪45‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪46‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬
‫ﺍﺭﻯ‬

‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬

‫• ﻋﻨﺎﺻﺮ آﻟﻮﺗﺮوﭘﻴﻚ‪ :‬ﻋﻨﺎﺻﺮي ﻛﻪ در ﺣﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﺪ داراي دو ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‬ ‫• ﻣﺜﺎل‪ :‬درﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻧﺴﺒﻲ ﺣﺠﻤﻲ در اﺳﺘﺤﺎﻟﻪ آﻟﻮﺗﺮوﭘﻴﻚ آﻫﻦ ‪ bcc‬ﺑﻪ آﻫﻦ‬
‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺒﺎﻟﺖ و آﻫﻦ و ﺗﻴﺘﺎﻧﻴﻮم و‪...‬‬ ‫‪ fcc‬را ﺣﺴﺎب ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺒﻜﻪ ‪ bcc‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 2/863‬و ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺒﻜﻪ ‪ fcc‬ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺑﺎ ‪ 3/591‬آﻧﮕﺴﺘﺮوم ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫• دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ آﻟﻮﺗﺮوﭘﻴﻚ‪ :‬ﺗﺒﺪﻳﻞ از ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ در اﺛﺮ‬
‫ﮔﺮﻣﺎﻳﺶ ﻳﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﺶ رخ ﻣﻴﺪﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪• Vbcc = a3 = (2.863)3 = 23.467  A3‬‬ ‫‪bcc ‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐> fcc‬‬
‫‪• Vfcc = a3 = (3.591)3 = 46.307  A3‬‬ ‫‪V1‬‬ ‫‪V2‬‬
‫• درﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻧﺴﺒﻲ ﺣﺠﻤﻲ در اﺳﺘﺤﺎﻟﻪ آﻟﻮﺗﺮوﭘﻴﻚ‬ ‫‪N=2‬‬ ‫‪N=4‬‬

‫‪47‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪48‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬

‫‪8‬‬
 ‫‪11/27/2013‬‬

‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬

‫• اﻧﺘﺨﺎب ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺨﺘﺼﺎت راﺳﺖ ﮔﺮد‬

‫• ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﺮدار ﺑﺮ روي ﻣﺤﻮرﻫﺎي ‪a1,a2,a3‬‬
‫• ﺳﺎده ﻛﺮدن ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﻪ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ اﻋﺪاد ﺻﺤﻴﺢ ]‪[hkl‬‬
‫‪a3‬‬

‫‪a1‬‬ ‫‪a2‬‬ ‫‪a3‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫]‪[100‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫]‪[010‬‬

‫ﺩ ﺮ ﻣﺤ‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫]‪[001‬‬

‫‪a2‬‬

‫ﺍﻧﺸﮕ ﻤﺪ ﺍ‬
‫‪a1‬‬
‫‪49‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪50‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬

‫ﺎﻩ ﺣ ﻣﻴﻦ‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬

‫ﺩﻛﺘ‬
‫ﻜ‬
‫• ﻣﺜﺎل‬ ‫• ﻣﺜﺎل‬

‫‪a1‬‬ ‫‪a2‬‬ ‫‪a3‬‬ ‫‪a1‬‬ ‫‪a2‬‬ ‫‪a3‬‬

‫ﻴﻢ ﺟﺒﺎﺭﻩ‬
‫‪a3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫]‪[110‬‬ ‫‪a3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫]‪[111‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪[1‬‬
‫‪101‬‬
‫]‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫]‪[111‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫]‪[011‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫]‪[111‬‬
‫ﺳﺒﺰﻭ‬

‫‪a2‬‬ ‫‪a2‬‬

‫‪a1‬‬ ‫‪a1‬‬

‫‪51‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪52‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬
‫ﺍﺭﻯ‬

‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬

‫• ﻣﺜﺎل‬ ‫• دﺳﺘﻪ ﺟﻬﺎت‪ :‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت اﺧﺘﻴﺎري اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫در آن ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺒﺪﻳﻞ اﻧﺪﻳﺲ ﻣﻴﻠﺮ ﺑﺮﺧﻲ ﺟﻬﺎت ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫‪a1‬‬ ‫‪a2‬‬ ‫‪a3‬‬ ‫ﺟﻬﺎت را ﻛﻪ در واﻗﻊ ﺑﺎﻫﻢ ﻳﻜﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ دﺳﺘﻪ ﺟﻬﺎت‪ ،‬ﻳﺎ ﺟﻬﺎت ﻫﻤﺴﺎن ﻧﺎﻣﻴﺪه و‬
‫‪a3‬‬
‫‪a3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﻪ ﺻﻮرت >‪ <hkl‬ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻴﺪﻫﻴﻢ‪.‬‬
‫]‪[210‬‬
‫• ﻣﺜﺎل‪ :‬دﺳﺘﻪ ﺟﻬﺎت >‪ <100‬ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ ‪a2‬‬
‫‪-1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1/3‬‬ ‫‪[3‬‬
‫‪301‬‬
‫]‪1‬‬ ‫اﺿﻼع ﺳﻠﻮل واﺣﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‬
‫]‪[100‬‬ ‫]‪[100‬‬
‫‪a3‬‬
‫‪1/3‬‬
‫]‪[010‬‬ ‫]‪[010‬‬
‫‪a2‬‬
‫‪a2‬‬ ‫]‪[001‬‬ ‫]‪[001‬‬
‫‪a1‬‬

‫‪a1‬‬
‫‪a1‬‬
‫‪1/2‬‬

‫‪53‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪54‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬

‫‪9‬‬
 ‫‪11/27/2013‬‬

‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬

‫• واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺧﻮاص ﺑﻪ ﺟﻬﺎت ﺑﻠﻮري را ﻧﺎﻫﻤﺴﺎﻧﮕﺮدي ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬ ‫• اﻧﺘﺨﺎب ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺨﺘﺼﺎت راﺳﺖ ﮔﺮد‬
‫• ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﺎط ﺗﻘﺎﻃﻊ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﺎ ﻣﺤﻮرﻫﺎي ‪a1,a2,a3‬‬
‫• ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻣﺪول اﻻﺳﺘﻴﻚ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻌﻴﺎري ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻮاد در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬ ‫• ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻋﻜﺲ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﺎط ﺗﻘﺎﻃﻊ ﻳﻌﻨﻲ ‪1/a1, 1/a2, 1/a3‬‬
‫ﺷﻜﻞ اﻻﺳﺘﻴﻚ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺟﻬﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻲ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪.‬‬ ‫• ﺳﺎده ﻛﺮدن ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﻪ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ اﻋﺪاد ﺻﺤﻴﺢ )‪(uvw‬‬

‫ﺩ ﺮ ﻣﺤ‬
‫• ﺷﺪت ﻧﺎﻫﻤﺴﺎﻧﮕﺮدي در ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﺑﻠﻮري ﺑﻪ ﺗﻘﺎرن ﻣﻮﺟﻮد در ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي‬

‫ﺍﻧﺸﮕ ﻤﺪ ﺍ‬
‫ﺑﻠﻮري واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻘﺎرن ﺷﺪت ﻧﺎﻫﻤﺴﺎﻧﮕﺮدي ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻴﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫‪55‬‬ ‫ﻣﺘﺎﻟﻮرژي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪ /‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪56‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬

‫ﺎﻩ ﺣ ﻣﻴﻦ‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬

‫ﺩﻛﺘ‬
‫‪a3‬‬
‫ﻜ‬
‫‪a1‬‬ ‫‪a2‬‬ ‫‪a3‬‬
‫‪a1‬‬ ‫‪a2‬‬ ‫‪a3‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫∞‬
‫‪1‬‬ ‫∞‬ ‫∞‬
‫‪a3‬‬
‫ﻴﻢ ﺟﺒﺎﺭﻩ‬
‫‪1/1 ‬‬ ‫‪1/1‬‬ ‫∞‪1/‬‬
‫‪1/1 ‬‬ ‫∞‪1/‬‬ ‫∞‪1/‬‬ ‫‪a2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫)‪(100‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫)‪(110‬‬
‫∞‬ ‫‪‐1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫∞‬ ‫∞‬ ‫‪1‬‬ ‫‪a1‬‬
‫‪a2‬‬
‫‪a3‬‬ ‫∞‪1/‬‬ ‫‪1/‐1‬‬ ‫‪1/1‬‬
‫∞‪1/‬‬ ‫∞‪1/‬‬ ‫‪1/1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪‐1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫)‪(011‬‬
‫ﺳﺒﺰﻭ‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫)‪(001‬‬

‫‪a1‬‬
‫∞‬ ‫‪1‬‬ ‫∞‬
‫‪a2‬‬
‫∞‪1/‬‬ ‫‪1/1‬‬ ‫∞‪1/‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬

‫)‪(010‬‬ ‫‪a1‬‬
‫‪57‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪58‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬
‫ﺍﺭﻯ‬

‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬

‫‪a3‬‬ ‫‪a1‬‬ ‫‪a2‬‬ ‫‪a3‬‬ ‫• دﺳﺘﻪ ﺻﻔﺤﺎت‪ :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ در ﻣﻮرد دﺳﺘﻪ ﺟﻬﺎت ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺪﻳﺲ ﺻﻔﺤﺎت‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻔﺤﺎت ﻣﺸﺎﺑﻪ دﺳﺘﻪ ﺻﻔﺤﺎت‬
‫‪1/1 ‬‬ ‫‪1/1‬‬ ‫‪1/1‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت }‪ {uvw‬ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪a2‬‬
‫• ﻣﺜﻼ دﺳﺘﻪ ﺻﻔﺤﺎت }‪ {100‬ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎم ﺻﻔﺤﺎت وﺟﻮه ﻣﻜﻌﺐ در ﺳﻠﻮل‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫)‪(111‬‬ ‫واﺣﺪ ﻣﻜﻌﺒﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1/3‬‬ ‫‪a3‬‬

‫‪a1‬‬ ‫‪a3‬‬ ‫‪1/1‬‬ ‫‪1/1‬‬ ‫‪1/1/3 ‬‬ ‫• ﻧﻜﺘﻪ ‪ :‬اﮔﺮ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي ﻣﻴﻠﺮ ﻳﻚ ﺻﻔﺤﻪ و ﻳﻚ‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫)‪(113‬‬ ‫ﺟﻬﺖ ﻳﻜﺴﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ آن ﺻﻔﺤﻪ و ﺟﻬﺖ ﺑﺮﻫﻢ ﻋﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪a2‬‬

‫‪a2‬‬

‫‪a1‬‬
‫‪a1‬‬
‫‪59‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪60‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬

‫‪10‬‬
 ‫‪11/27/2013‬‬

‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬

‫• اﻧﺪﻳﺲ ﮔﺬاري ﺻﻔﺤﺎت‬

‫‪a1‬‬ ‫‪a2‬‬ ‫‪a3‬‬ ‫‪c‬‬

‫‪c‬‬
‫∞‬ ‫∞‬ ‫∞‬ ‫‪1‬‬
‫‪1/∞ ‬‬ ‫∞‪1/‬‬ ‫∞‪1/‬‬ ‫‪1/1‬‬
‫‪(0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫)‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫∞‬ ‫‪‐1‬‬ ‫∞‬
‫‪1/1‬‬ ‫∞‪1/‬‬ ‫‪1/‐1‬‬ ‫∞‪1/‬‬
‫‪(1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪‐1‬‬ ‫)‪0‬‬
‫‪a3‬‬

‫ﺩ ﺮ ﻣﺤ‬
‫‪‐1‬‬ ‫½‬ ‫‪‐1‬‬ ‫∞‬
‫‪a2‬‬ ‫‪1/‐1‬‬ ‫‪2/1‬‬ ‫‪1/‐1‬‬ ‫∞‪1/‬‬

‫ﺍﻧﺸﮕ ﻤﺪ ﺍ‬
‫‪(‐1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‐1‬‬ ‫)‪0‬‬

‫‪a1‬‬
‫‪61‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪62‬‬ ‫ﻣﺘﺎﻟﻮرژي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪ /‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬

‫ﺎﻩ ﺣ ﻣﻴﻦ‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬

‫ﺩﻛﺘ‬
‫ﻜ‬
‫• اﻧﺪﻳﺲ ﮔﺬاري ﺟﻬﺎت )ﺷﺒﻜﻪ ﻫﮕﺰاﮔﻮﻧﺎل(‬ ‫• ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺟﻬﺖ ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻲ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه در ﺷﻜﻞ را اﻧﺪﻳﺲ ﮔﺬاري ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫– اﻧﺪﻳﺲ ﺑﺮدار ﻧﺮﻣﺎل ﺑﺮ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺲ ﺻﻔﺤﻪ ﻳﻜﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﺮاي اﻧﺪﻳﺲ‬
‫ﮔﺬاري ﺟﻬﺎت در ﺷﺒﻜﻪ ‪ hcp‬از روش ﻗﺮاردادي زﻳﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪c .‬‬ ‫‪c‬‬
‫ﻴﻢ ﺟﺒﺎﺭﻩ‬
‫‪N‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪a3‬‬
‫ﺳﺒﺰﻭ‬

‫‪a3‬‬
‫‪c/2‬‬

‫‪a2‬‬ ‫‪a2‬‬
‫‪O‬‬

‫‪a1‬‬ ‫‪a1‬‬

‫‪63‬‬ ‫ﻣﺘﺎﻟﻮرژي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪ /‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪64‬‬ ‫ﻣﺘﺎﻟﻮرژي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪ /‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬
‫ﺍﺭﻯ‬

‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬

‫• ﺻﻔﺤﻪ اﺗﻤﻲ ﻣﺘﺮاﻛﻢ‬ ‫‪• Face centered cubic‬‬

‫‪• CN=12‬‬
‫‪• PF=0.74‬‬

‫‪• PPF=0.92‬‬

‫‪65‬‬ ‫ﻣﺘﺎﻟﻮرژي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪ /‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪66‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬

‫‪11‬‬
 ‫‪11/27/2013‬‬

‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬

‫•‬ ‫‪Hexagonal close packed (hcp) ‬‬ ‫• ﺷﺒﻜﻪ ﻣﻜﻌﺒﻲ‬

‫•‬ ‫‪CN=12‬‬
‫•‬ ‫‪PF=0.74‬‬
‫•‬ ‫‪N=(12×1/6)+(2×1/2)+3=6‬‬
‫ﻫﮕﺰاﮔﻮﻧﺎل‬
‫ل‬ ‫• ﺒ‬
‫ﺷﺒﻜﻪ ﺰ ﻮ‬

‫ﺩ ﺮ ﻣﺤ‬
‫‪c/a = 1.63‬‬ ‫‪1/3, 2/3, 1/2‬‬
‫• ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ ﺻﻔﺤﺎت )‪ (111‬را در ﺑﻠﻮر ﻣﺲ ﺑﺎ ﺷﺒﻜﻪ ‪ fcc‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻴﺪ اﮔﺮ‬
‫‪ a=3.61 A‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺍﻧﺸﮕ ﻤﺪ ﺍ‬
‫‪d=2.08 A‬‬

‫‪67‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪68‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬

‫ﺎﻩ ﺣ ﻣﻴﻦ‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬

‫ﺩﻛﺘ‬
‫ﻜ‬
‫• ﺷﺒﻜﻪ ﻣﻜﻌﺒﻲ‬ ‫• ﺻﻔﺤﺎت ﻣﻨﻄﻘﻪ اي‪Planes of a zone /‬‬
‫– ﺻﻔﺤﺎﺗﻲ ﻛﻪ در اﻣﺘﺪاد ﻳﻚ ﻣﺤﻮر ﻣﺸﺘﺮك ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺻﻔﺤﺎت ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫اي ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻴﻢ ﺟﺒﺎﺭﻩ‬
‫• ﻣﺤﻮر ﻣﻨﻄﻘﻪ اي‪Zone axis /‬‬
‫– ﻣﺤﻮر ﻣﺸﺘﺮك ﺻﻔﺤﺎت ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺤﻮر ﻣﻨﻄﻘﻪ اي ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬

‫• ﻣﺜﺎل‪ :‬زاوﻳﻪ ﺑﻴﻦ دو ﺟﻬﺖ ]‪ [110‬و ]‪ [100‬را در ﺷﺒﻜﻪ ﻣﻜﻌﺒﻲ ﺣﺴﺎب ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺒﺰﻭ‬

‫)]‪Cos(θ) = (1×1 + 0×1 + 0×0)/(√[12+0+0][12+12+0‬‬
‫‪Cos(θ) = 1/√2 = √2/2‬‬
‫‪θ = 45°‬‬

‫‪69‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪70‬‬ ‫ﻣﺘﺎﻟﻮرژي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪ /‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬
‫ﺍﺭﻯ‬

‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬

‫• ﻗﺎﻧﻮن اول‪:‬‬ ‫• ﻗﺎﻧﻮن دوم‪:‬‬

‫– ﻣﺤﻮر ﻣﻨﻄﻘﻪ اي دو ﺻﻔﺤﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺿﺮب ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﺮدار ﻧﺮﻣﺎل‬ ‫– ﻫﺮﮔﺎه دو ﺟﻬﺖ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮدار ﻧﺮﻣﺎل ﺻﻔﺤﻪ اي ﻛﻪ دو ﺟﻬﺖ روي آن‬
‫ﺻﻔﺤﺎت ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬ ‫ﻗﺮار دارﻧﺪ از ﺿﺮب ﺧﺎرﺟﻲ دو ﺟﻬﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬
‫]‪Z[uvw‬‬

‫]‪Z[uvw‬‬
‫]‪d1 [h1k1l1‬‬
‫]‪d2 [h2k2l2‬‬
‫]‪d2 [h2k2l2‬‬
‫]‪d1 [h1k1l1‬‬

‫‪71‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪72‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬

‫‪12‬‬
 ‫‪11/27/2013‬‬

‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬

‫• ﻗﺎﻧﻮن ﺳﻮم‪:‬‬ ‫• ﻗﺎﻧﻮن ﭼﻬﺎرم‪:‬‬

‫– ﻧﺮﻣﺎل ﺻﻔﺤﻪ ﺻﻔﺤﺎت ﻣﻨﻄﻘﻪ اي ﺑﺮ ﻣﺤﻮر ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻋﻤﻮد اﺳﺖ )ﭼﻮن ﻣﺤﻮر‬ ‫– در ﺻﻮرﺗﻲ ﺳﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﻌﻠﻮم در ﻳﻚ ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ دﺗﺮﻣﻴﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ از‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ اي ﺑﺮ روي ﺻﻔﺤﻪ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ( ﻟﺬا ﺿﺮب داﺧﻠﻲ اﻳﻦ دو ﺑﺮدار‬ ‫اﻳﻦ ﺳﻪ ﺟﻬﺖ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﻮاره ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫]‪Z[uvw‬‬
‫[‪Z‬‬
‫]‪Z[uvw‬‬
‫]‬
‫]‪d2 [h2k2l2‬‬

‫]‪d1 [h1k1l1‬‬
‫]‪d [hkl‬‬

‫ﺩ ﺮ ﻣﺤ‬
‫– در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺻﻔﺤﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻧﻴﺴﺖ و ﻟﺬا ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺪ‬

‫ﺍﻧﺸﮕ ﻤﺪ ﺍ‬
‫ﻣﺤﻮر ﻣﻨﻄﻘﻪ اي آن ﺻﻔﺤﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪73‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪74‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬

‫ﺎﻩ ﺣ ﻣﻴﻦ‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬

‫ﺩﻛﺘ‬
‫ﻜ‬
‫• ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻨﺠﻢ‪:‬‬ ‫• ﺑﻴﻦ ﻧﻘﺎط ﺷﺒﻜﻪ اي در ﻫﺮ ﻛﺮﻳﺴﺘﺎل ﻓﻀﺎﻫﺎﻳﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﻀﺎﻫﺎ‬
‫– در ﺻﻮرﺗﻲ ﺳﻪ ﺻﻔﺤﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ دﺗﺮﻣﻴﻨﺎن‬ ‫ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺑﻴﻦ ﻧﺸﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺎﺻﻞ از آﻧﻬﺎ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻴﻢ ﺟﺒﺎﺭﻩ‬
‫• در ﺑﺴﻴﺎري از آﻟﻴﺎژﻫﺎ و ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬اﺗﻤﻬﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻧﻘﺎط ﺷﺒﻜﻪ اي در‬
‫ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺑﻴﻦ ﻧﺸﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﻗﺮار ﻣﻴﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫• اﻳﻦ ﻓﻀﺎﻫﺎ ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺗﺘﺮاﻫﺪرال )ﭼﻬﺎر وﺟﻬﻲ( و اﻛﺘﺎﻫﺪرال )ﻫﺸﺖ‬

‫وﺟﻬﻲ( ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺒﺰﻭ‬

‫‪75‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪76‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬
‫ﺍﺭﻯ‬

‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬

‫• ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺑﻴﻦ ﻧﺸﻴﻦ در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ‪bcc‬‬ ‫• ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺑﻴﻦ ﻧﺸﻴﻦ در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ‪fcc‬‬
‫– ﻓﻀﺎي اﻛﺘﺎﻫﺪري‬ ‫– ﻓﻀﺎي اﻛﺘﺎﻫﺪري‬
‫در وﺳﻂ ﻫﺮ ﻳﺎل ﻣﻜﻌﺐ و ﻣﺮﻛﺰ وﺟﻮه‬ ‫در ﺑﻴﻦ ﻳﺎﻟﻬﺎي ﺳﻠﻮل و در ﻣﺮﻛﺰ ﺳﻠﻮل واﺣﺪ‬
‫]‪ [ 0 0 1/2‬و ]‪[ 0 1/2 1/2‬‬ ‫]‪ [ 0 0 1/2‬و ]‪[ 1/2 1/2 1/2‬‬
‫‪1/4 ×12 + 1/2×6 =6‬‬ ‫‪1/4 ×12 + 1 =4‬‬
‫– ﻓﻀﺎي ﺗﺘﺮاﻫﺪري‬ ‫– ﻓﻀﺎي ﺗﺘﺮاﻫﺪري‬
‫روي ﻫﺮ وﺟﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ]‪[0 1/4 1/2‬‬ ‫روي ﻫﺮ ﻗﻄﺮ دو ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ]‪[1/4 1/4 1/4‬‬
‫‪24 × 1/2=12‬‬ ‫‪8‬‬
‫• در ﺷﺒﻜﻪ ‪ bcc‬ﻓﻀﺎي ﺗﺘﺮاﻫﺪرال از ﻓﻀﺎي اﻛﺘﺎﻫﺪرال‬ ‫• در ﺷﺒﻜﻪ ‪ fcc‬ﻓﻀﺎي اﻛﺘﺎﻫﺪرال از ﻓﻀﺎي ﺗﺘﺮاﻫﺪرال‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪77‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪78‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬

‫‪13‬‬
 ‫‪11/27/2013‬‬

‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬

‫• ﺷﺒﻜﻪ اﻟﻤﺎﺳﻲ‬ ‫• ﺷﺒﻜﻪ اﻟﻤﺎﺳﻲ‬

‫– ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻳﻚ ﺷﺒﻜﻪ ‪ fcc‬ﺑﺎ ﭼﻬﺎر اﺗﻢ ﺑﻴﻦ ﻧﺸﻴﻦ در ﻓﻀﺎﻫﺎي‬
‫ﺗﺘﺮاﻫﺪري و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي‬

‫– ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ‬
‫ﻢ در ﺳﻠﻮل واﺣﺪ = ‪8‬‬
‫– اﻟﻤﺎس‪Si, Ge, MgS, ZnS, GaAs, SiC ،‬‬

‫ﺩ ﺮ ﻣﺤ‬
‫‪ZnS‬‬

‫ﺍﻧﺸﮕ ﻤﺪ ﺍ‬
‫‪79‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪80‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬

‫ﺎﻩ ﺣ ﻣﻴﻦ‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬

‫ﺩﻛﺘ‬
‫ﻜ‬
‫• ﺷﺒﻜﻪ ‪CaF‬‬ ‫• ﺷﺒﻜﻪ ‪NaCl‬‬
‫– ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻳﻚ ﺷﺒﻜﻪ ‪ fcc‬ﺑﺎ ﻫﺸﺖ اﺗﻢ ﺑﻴﻦ ﻧﺸﻴﻦ در ﻓﻀﺎﻫﺎي‬ ‫– ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻳﻚ ﺷﺒﻜﻪ ‪ fcc‬ﻛﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻬﺎي اﻛﺘﺎﻫﺪري آن ﻛﺎﻣﻼ ﭘﺮ ﺷﺪه‬
‫ﺗﺘﺮاﻫﺪري‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻴﻢ ﺟﺒﺎﺭﻩ‬
‫– ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ در ﺳﻠﻮل واﺣﺪ = ‪12‬‬ ‫– ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ در ﺳﻠﻮل واﺣﺪ = ‪8‬‬
‫ﺳﺒﺰﻭ‬

‫‪81‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬ ‫‪82‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬
‫ﺍﺭﻯ‬

‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاوه‬

‫‪83‬‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ /‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪/‬دﻛﺘﺮ ﺟﺒﺎره‬

‫‪14‬‬