Professional Documents
Culture Documents
cWofo !)
!)= ;8s ljefusf] e"–jftfj/0f tyf ;fdflhs OsfO{sf] ;+u7g ;'b[9Ls/0f M
u|fxs -ljZj a}+s / ;8s ljefu_ sf] cg'/f]wdf k/fdz{bftfx¿n] ;8s ljefusf] e"–
jftfj/0f tyf ;fdflhs OsfO{sf] ;+u7g ;'b[9Ls/0f pk/ Wofg lbg' k/]sf] lyof] .
tf]lsPsf] sfo{ ;"rL -ToR_ cGtu{t /xL k/fdz{bftfn] e"–jftfj/0f tyf ;fdflhs
OsfO{sf k|ltlglwx¿;+u ljleÌ r/0fdf ;f] OsfO{n] ug'{ kg]{ sfo{x¿ ;kmn tyf
k|efjsf/L9+Ën] k"/f ug]{ af/] ;f] OsfO{sf] Ifdtf ;DaGwdf 3lgi6 ;/;Nnfx u/L
cWoog u/] . o; l;nl;nfdf ;fdl/s ;8s ;+hfnsf cfufdL sfo{qmdx¿df
;fdflhs tyf jftfj/0fLo d"NofÍg / Joj:yfkg kIfdf b]lvg ;Sg] ;d:ofx¿ /
ltgnfO{ pko'Qm 9+un] ;Daf]wg ug{ cfjZos kg]{ Joj:yf / OsfO{sf] xfn ljBdfg
IfdtfaLrsf] cGt/ af/] hf]8 lbO{Psf] lyof] .
GESU sf] ;+:yfut tyf ;+u7gfTds Ifdtfsf] ;+o'Qm cWoogn] ;d:ofsf] klxrfg,
To;sf] ;dfwfgsf nflu pkfox¿ l;kmfl/; ug]{, l;kmfl/z sfof{Gjog u/L
jftfj/0fsf laifodf c´} km/flsnf] 9Ën] ;]jf lbg] laifo;Fu ;DalGwt OsfO{sf]
JolQmut tyf ;+u7gfTds b'j} y/Lsf bIftf / k|efjsfl/tf;+u ;DaGw /fVb5 . SRN
sfo{qmd;+u dfq ge} ;8s ljefusf ;8s ljsf;sf ;a} ls|ofsnfkx¿;+u ;+a4
/x]sf] of] cWoog ;8s ljefu cGt/utsf] GESU leqsf Ifdtf clea[l4 kIfx?;+u
d'Vo ¿kn] ;DalGwt 5, kmn:j¿k of] cWoog sd{rf/Lsf] JolQmut ljz]if1tf /
bIftf a9fpg, nIf pGd'v /xg / ;+u7gsf ;Dk"0f{ ;|f]tx¿ ;fdflhs tyf
jftfj/0fLo ;'/Iffsf kIfx?nfO{ g]kfnsf] ;Dk"0f{ ;8s ljefu sfo{qmddf ;xL9+un]
;dfj]z ug]{ lhDd]jf/L k"/f ug]{ tkm{ nlIft x'G5 . o;} cfjZostf klxrfg k|ls|ofsf]
kl/0ffd :j¿k tof/ ePsf] tflnd of]hgf æg]kfnsf] ;8s ljsf;sf cfof]hgf;+u
;DalGwt jftfj/0fLo tyf ;fdflhs ;'/Iff pkfox¿sf] tflnd of]hgfÆ zLif{s ePsf]
5'§} b:tfj]hdf k|:t't ul/Psf] 5 .
!
o; OsfOnfO{ z'¿df e"–k|fljlws tyf jftfj/0f OsfO eg]/ gfdfs/0f ul/Psf] lyof] t/ ;]K6]Da/ @))^ b]lv
o;nfO{ e"–jftfj/0f tyf ;fdflhs OsfOdf kl/jt{g ul/Psf] xf] .
kmfNu'0f @)^% cWofo !)– 1
jftfj/0f tyf ;fdflhs Joj:yfkg ;+/rgf
;ldIff tyf d"NofÍg k|ls|of k/fdz{bftfsf] ;fdflhs ljz]if14f/f z'¿ ul/Psf] lyof] .
h; cGtu{t ;Gbe{ ;fdu|L cWoog@, o; laifo;Fu ;DalGwt ;8s ljefusf] pRr
clwsf/Lx¿#, ljZj a}+s tyf bft[ lgsfoåf/f cfly{s ;xof]u pknAw u/fOPsf o:t}
cfof]hgfx¿df ;+nUg cGo ljz]if1x¿;+u j[xt ¿kdf cGtjftf{ / ;/;Nnfx ul/Psf]
lyof] . vf; u/L u|fdL0f ;8s ;'wf/ tyf ljs]Gb|Ls/0f cfof]hgf -RAIDP, 2004_ sf
nflu tof/ ul/Psf] ;fdflhs tyf jftfj/0fLo Joj:yfkg ;+/rgfn] ;8s tyf
oftfoft If]q;Fu ;DalGwt ;+:yfut Ifdtfsf d'2fx¿ klxrfg ug{ laif]z ¿kn]
;xof]u k'¥ofPsf] 5 .
;g\ @))^ sf] cS6f]j/–gf]e]Da/sf] cGTolt/ k/fdz{bftfn] GESU k|d'v >L s[TofgGb
7fs"/sf ;fy /xL OsfO{sf] kl5Nnf] cj:yfnfO{ cBfjlws ug]{ tyf ;du| ljZn]if0f ug]{
sfo{ ;+rfng u/]sf] lyof] . oL ;/;Nnfxsf] cfwf/df GESU sf] ;+:yfut ;'wf/sf
laifox¿ l;kmfl/z ul/Psf 5g\, h;sf] sfof{Gjogaf6 g]kfnsf] ;8s cfof]hgfx¿df
xfn ug'{ kg]{ tyf elaiodf ug'{kg{ ;Sg] jftfj/0fLo tyf ;fdflhs Joj:yfkgsf
sfo{x¿nfO{ c´} /fd|f] u/L ;Dkfbg ug]{ u/L OsfO{sf] Ifdtf ljsf; ug{ ;lsG5 .
OsfO{sf] Ifdtf clea[l4sf nflu cfjZostf klxrfg ubf{ tLg lsl;dsf kIfx¿ pk/
Wofg lbOPsf] lyof] M
-!_ jfXo lgsfox¿;+u ;DalGwt x'g] ;dGjo, cGt/ls|of tyf ;+rf/sf ;+:yfut
ljifox¿,
-@_ cfGtl/s ;+/rgf, hgzlQmsf txx¿, ah]6, ef}lts ;'ljwf;Fu ;DalGwt
;+:yfut ljifox¿, /
-#_ hgzlQm, ljz]if1tf, tflnd, sfo{ljefhg / lhDd]jf/L ;DaGwL dfgj ;+;fwg .
gfdaf6 of]hgf tyf l8hfO{g dxfzfvfleq Pp6f :yfoL ;]nsf] ¿kdf ljsf; ul/of] .
;g\ !(($ sf] z'¿cft b]lv !((( ;Dd ;8s dd{t ;'wf/ tyf ;+ef/ cfof]ghfsf
nflu o; OsfO{nfO{ a]nfot ;/sf/sf] ;d'Gb|kf/ ljsf; Ph]G;L -a]nfot–ODA_ tyf
ljZj a}+ssf] cfly{s ;xof]u pknAw lyof] . a]nfotL ;xof]u d'Vo u/L ;8s
ljefusf] Ifdtf clea[l4 / h}ljs OlGhlgol/Ë If]qsf] ;'b[9Ls/0fdf s]lGb|t lyof] eg]
ljZj a}+ssf] ;xof]u jftfj/0fLo kIfdf s]lGb|t lyof] . ;8s ljefu cGtu{tsf] ;8s
dd{t tyf ljsf; cfof]hgf -RMDP_ sf] ;+:yfut ;'b[9Ls/0f v08sf] cfly{s
;xof]udf PsLs[t ;8s ljsf;sf] jftfj/0fLo tyf ;fdflhs kIfsf] l/km|]G; Dofg'cn
-lgb]{lzsf_ tof/ ug]{ sfd @))# ;fndf ;DkÌ ul/of] .
;g\ @))% df ;8s ljefun] ;fdl/s ;8s ;+hfnsf] u'¿of]hgfdf ;8s lgdf{0faf6
ul/aL Go"gLs/0f sfo{qmdnfO{ ;xof]u k'¥ofpg hf]8 lbPsf] lyof] . j}b]lzs bft[ ;+:yf
PlzofnL ljsf; a}+ssf] ;xof]udf ;g\ @))^ ;fndf s]xL ;8s cfof]hgfdf ul/aL
36fpg] k|efj clea[l4 ug]{ of]hgf sfof{Gjog ug{ z'¿ u/]kl5 ;8s ljsf;
cfof]hgfx¿df ;fdflhs kIfnfO{ ;dfj]z ug]{ u/L lh=O{=o"= -GEU_ sf] e"ldsfnfO{ yk
lj:tf/ ul/Psf] lyof] . t;y{ ;fdflhs kIfnfO{ ;dfj]z ug{ / ;8s ljsf; /
;'b[9Ls/0fsf of]hgfx¿df jftfj/0f tyf ;fdflhs laifodf zL3| tyf k|efjsf/L ;]jf
k|bfg ug{ ;8s ljefun] GEU nfO{ e"–jftfj/0f tyf ;fdflhs OsfO{ -GESU_ sf]
¿kdf k'gM gfdfs/0f u¥of] .
lrq !)=! ;8s ljefusf] e"–jftfj/0f tyf ;fdflhs OsfO{sf] ;+u7g tflnsf
dxflgb]{zs
(DG)
dxflgb]{zssf]
sfof{no
e"–jftfj/0f tyf ;fdflhs OsfO{ -GESU_ OsfO{df xfn $ j6f zfvfx¿ 5g\ M
-!_ jftfj/0f zfvf,
-@_ k|zf;g tyf ef}lts ;'ljwf
-#_ e"–k|fljlws zfvf / h}ljs OlGhlgol/Ë zfvf /
-$_ cg';Gwfg tyf ljsf; zfvf .
!)=# ;8s ljefusf] e"–jftfj/0f tyf ;fdflhs OsfO{sf] ;+:yfut tyf ;+u7gfTds
Ifdtf ;DaGwdf k|fKt kl/0ffd M
;+:yfut tyf ;+u7gfTds d"NofÍgsf o:tf k|f/lDes kl/0ffdx¿ k/fdz{bftfn] Plk|n
@))^ df cfof]hgf ePsf] ;8s ljefusf] cfGtl/s uf]i7L tyf cS6f]j/÷gf]e]Da/
@))^ df GESU sf sd{rf/Lx¿;+u lj:t[t 5nkmn ubf{ k|:t't u/]sf lyP . o;sf
cltl/Qm kl/0ffd tyf l;kmfl/zx¿ @@ gf]e]Da/ @))^ df ;8s ljefusf] ;efsIfdf
k|d'v bftfx¿;+u ePsf] sfof{zfnfsf] ;qdf df]6fdf]6L ¿kdf k|:t't ul/Psf] lyof] .
o;sf] kmn:j¿k ;+nUg kIfx¿n] tn k|:t't ul/Psf l;kmfl/zx¿nfO{ ;j{;Ddltn]
kfl/t u/] .
O–Dofk -EMAP_ / :ofk -SAP_ sf] sfof{Gjog ubf{ lgwf{l/t dfkb08 cg';f/
sfof{Gjog gx'Fbf cfof]hgfaf6 k|efljt hgtfx¿n] Joxf]g'{ k/]sf] Iflt tyf b'Mvsf]
kof{Kt dfqfdf Go"gLs/0fsf nflu u/]sf] k|of; ;kmn x'Fb}g . ljZj a}+s cfkm}n] cfly{s
;xof]u k|bfg u/]sf] cfof]hgfx¿df cfof]hgf rqmsf ljleÌ r/0fx¿df
hg;xeflutfsf] cefj ePsf] s'/f yk lrGtfsf] ljifo x'g cfof] .
kl5Nnf] s'/f k"/f ug{, ;8s ljefun] jftfj/0fLo / h}ljs OlGhlgol/Ë ;DaGwL
ljifox¿ tyf ;8s lgdf{0f / dd{t ;+ef/sf cGo k|fljlws kIfx¿nfO{ Jojl:yt ug{,
w]/} j6f lbUbz{g tyf lgb]{lzsfx¿ tof/ u/]sf] 5 . tyflk ltgsf] k|of]u tby{ -xr'jf_
¿kdf dfq e}/x]sf] 5 / vf; u/L sf7df8f}+ ljefuleqsf yf]/} O{l~hlgo/x¿nfO{ dfq
o; af/]df hfgsf/L /x]sf] / ;|f]tdf -b:tfj]hdf_ kx'Fr ePsf] kfOPsf] 5 eg] l8lehg
;8s sfof{no tyf lgdf{0f:yndf vl6Psf ;'k/lehg ug]{ sd{rf/Lx¿nfO{ o; af/]df
hfgsf/L 5}g .
ljut s]xL aif{af6 o:tf sdLsdhf]/LnfO{ ;Daf]wg ug{ ;8s ljefusf] cfˆgf]
;+:yfut ;b[9Ls/0f sfo{qmddf dxTjk"0f{ sbdx¿ rflnPsf 5g\ . o; l;nl;nfdf
tof/ ePsf] k|d'v b:tfj]h, æPsLs[t ;8s ljsf;sf] jftfj/0fLo tyf ;fdflhs
kIfsf] lgb]{zg k'l:tsf, @))#Æ xf], h;df ;8s ljsf;;Fu ;DalGwt jftfj/0f tyf
;fdflhs laifosf d'2fx¿nfO{ ;dfj]z ul/Psf] 5 . tyflk o; k'l:tsfdf ;fdflhs
tyf jftfj/0fLo If]qdf sfof{Gjog ubf{ kg{ ;Sg] ;d:ofx¿ ;dfwfgsf nflu
cfjZos kg]{ sfg"gL ;+/rgfsf] u+eL/ ;dLIff ul/Psf] 5}g / o;} sf/0fn] ubf{
;fdflhs tyf jftfj/0fLo If]qsf sfddf of] lgb]{lzsf k|of]u ubf{ ;d:of cfpg
;S5 .
a}7sx¿df ko{j]Ifssf] ¿kdf dfq of] OsfO{nfO{ cfdGq0f ug]{ eGbf a9L o;
OsfO{nfO{ dxTj lbPsf] kfOGg .
sfof{Gjog txsf afwfx¿ / clwsf/ tyf ;dGjogdf b]vf kg]{ bf]xf]/fkgfnfO{
x6fpg cGt/ ljefuLo tyf cGt/ dGqfno ;dGjo 7Ls ;dodf / kof{Kt
dfqfdf gePsf] kfOof] . cGo dGqfno tyf ljefu;Fu lgsf;f tyf :jLs[lt
lng' kg]{ of]hgf -sfo{qmd_ :jLs[t ug]{ k|ls|of nfdf] ePaf6 cfof]hgf
sfof{Gjog l9nf] ePsf] 5 . lhDd]jf/Lsf] :ki6 afF8kmfF8 tyf cf}krfl/s
;/;Nnfxsf] k|ls|ofn] o:tf ;d:of sd ug{ w]/} ;xof]u ub{5 .
ljutsf cfof]hgf sfof{Gjogaf6 kf7 l;Sg] / rfn' k|ls|ofdf ;'wf/ ug]{
vfnsf] cfGtl/s jf :jd"NofÍg k4lt, h;af6 sfo{If]qdf x'g] jftfj/0fLo
tyf ;fdflhs IfltnfO{ ;Ifd 9Ëaf6 ;dfwfg ug{ ;lsg] tyf Go"gLs/0f ug{
;lsg] x'G5, To:tf] k4ltsf] cefj /x]sf] jf k4lt sdhf]/ /x]sf] kfOPsf] 5 .
!)=#=$ sd{rf/L tyf ef}lts ;'ljwf Joj:yfkg txdf klxrfg ePsf] ljz]if
d'2fx¿÷;d:ofx¿ M
of]÷OsfO{ jf/Djf/ e}/xg] g]t[Tj kl/jt{gaf6 kLl8t 5 kl/0ffd:j¿k sltko
cj:yfdf z'¿ ePsf] sfddf lg/Gt/tf gx'g] u/]sf] 5 . ljut @ aif{df o;
OsfO{df rf/hgf k|d'v eP . o;sf] k|d'v sf/0f ;fj{hlgs If]qdf ljBdfg
dfgj ;+;fwg -sd{rf/L k|zf;g_ Joj:yfsf] sdhf]/L / ljefusf] b}lgs
lqmofsnfkdf cgfjZos jfXo x:tIf]k xf] . ;a} ;fj{hlgs If]qsf ;+:yfx¿
o; k|sf/sf] ;d:ofaf6 kLl8t /x]sf] b]lvG5, h'g ;d:ofsf] ;dfwfg of t
;fj{hlgs If]qsf] ;du| ;'wf/ of ljBdfg ;fj{hlgs If]qsf ;d:ofx¿af6
d'Qm e} ;+rfng x'g ;Sg] ;8s k|lti7fgsf] u7g xf] .
o; OsfO{df sfo{/t /xFbf w]/} hgf OlGhlgo/x¿n] j}b]lzs tflnd k|fKt u/] .
t/ tflnd kl5 o; OsfO{df sf]xL klg a;]g h;n] ubf{ tflndsf ;a}
k|of;x¿ Joy{ eP .
tYofÍ ljZn]if0f tyf of]hgf th'{dfsf nflu cfjZos kg]{ ;e]{If0fsf] sfd ug]{
bIftf / ljz]if1tf GESU sf sd{rf/Lx¿df ePsf] kfOPg .
;8s ljefu cGtu{t ;8s lgdf{0f, :t/f]Gglt tyf dd{t ;+ef/
lqmofsnfkx¿df ePsf] a[l4n] jftfj/0f tyf ;fdflhs If]qsf sfo{x¿sf]
kl/df0fdf klg a[l4 ePsf] 5 t/ o;sf] cg'kftdf o:tf] yk ePsf] sfo{
af]´sf] Joj:yfkg ug{ ;Sg] u/L o; OsfO{sf] Ifdtfclea[l4 x'g ;s]sf] 5}g .
;8s cfof]hgfx¿sf ;Dk"0f{ ;fdflhs kIfx¿ -h:t} – cfjZostfg';f/
k'gjf{; sfo{of]hgfsf] tof/L_ h:tf] t'ngfTds ¿kn] gofF lhDd]jf/L jxg ug'{
kg]{ eP tfklg o; OsfO{df To:tf sfo{¿ ;Dkfbg ug{ cfjZos sd{rf/L,
tflnd ;fdu|L tyf lgb]{lzsfx¿sf] cefj b]lvG5 . jl/i7 ;fdflhs ljz]if1sf]
:yfoL kbsf] k|fjwfg geP;Dd ESMF sf] sfof{Gjog, of]hgf th'{df b]lv
cg'udgsf r/0f;Ddsf k|ls|ofx¿nfO{ ;+:yfut ug{ / xfn rfn" /x]sf tyf
ljutdf ;DkÌ ePsf cfof]hgfx¿af6 l;s]sf lnlka4 ul/Psf kf7x¿
;kmntfk"j{s cfTd;ft ug]{ laifodf w]/} sdLsdhf]/Lx¿ b]lvg] 5g\ .
!)=$ lgisif{ M
gLlt lgdf{0fstf{ tyf cfof]hgfsf/x¿ g]kfnsf] ;8s cfof]hgfx¿sf dxTjk"0f{
gs/fTds tyf ;sf/fTds jftfj/0fLo / ;fdflhs k|efjx¿ k|lt w]/} hfgsf/ e}/x]sf
kmfNu'0f @)^% cWofo !)– 8
jftfj/0f tyf ;fdflhs Joj:yfkg ;+/rgf
5g\ . kl/0ffd :j¿k, ;8ssf] of]hgf th'{df tyf Joj:yfkgdf Wofg lbg' kg]{
jftfj/0fLo tyf ;fdflhs If]qsf laifox¿, k|ljlw tyf bIftfnfO{ ;dfj]z ug'{
cfjZos x'G5 eGg] s'/f klxrfg e};s]sf] 5 . o:tf] r]tgf vf;u/L ;8s ljefusf
gLlt lgdf{tf tyf cfof]hgfsf/x¿ df´ a9L 5 . ;8s ljefuleq /x]sf] o:tf]
hfgsf/L / bft[ lgsfo tyf tL cGtu{tsf ;+:yfn] o; laifodf b]vfPsf] rf;f]n] g}
;8s ljefu cGtu{tsf ;8s cfof]hgfx¿df jftfj/0f tyf ;fdflhs ljifox¿sf]
;DaGwdf xfn ul/Psf] o; cWoogsf] k|f/De u/]sf] 5 . t/ ;8s ljefusf] jt{dfg
:j¿k o:tf d'2fx¿ ;+af]wg ug{sf nflu ;|f]t tyf ;+rfngsf nflu cfjZos kg]{
:jfoQtfsf] b[li6sf]0fn] ckof{Kt 5 .
;+:yfut tyf JolQmut b'j} txdf GESU sf] Ifdtfsf] k|f/lDes d"NofÍgn] o;
laifo;Fu ;DalGwt cGo lgsfox¿;+u k|efjsf/L ¿kn] ;dGjo ug]{ tyf ;8s
cfof]hgfx¿sf ;fdflhs tyf jftfj/0fLo d'2fx¿ ;Daf]wg ug]{ OsfO{sf] Ifdtfdf
cGtlg{lxt sdhf]/L /x]sf] b]vfPsf] 5 . ;DalGwt k|ltlglwx¿;+usf] 5nkmn tyf
cWoogsf] kl/0ffdn] Ps hgf OsfO{ k|d'v / @ hgf OlGhlgo/x¿ /x]sf] xfnsf]
GESU sf] ;+/rgf ;8s cfof]hgfsf] sfof{Gjogaf6 x'g] j}slNks -uf}0f_+ k|efjx¿nfO{
Jojl:yt ug]{ jf Go"gLs/0f ug]{ kl/k|]Iodf Hofb} sd ;Ifd /x]sf] s'/f b]vfPsf] 5 .
-@_ ;8s ljsf; cfof]hgfx¿;+u hf]l8Psf w]/} h;f] ;fdflhs d'2fx¿sf] Joj:yf
ug{ GESU sf] jt{dfg :j¿k Hofb} sd dfqfdf ;Ifd 5 lsgeg] o; cGtu{t
g t s'g} ;fdflhs 8]:s 5, g cfjZos sd{rf/L tyf ah]6 g} 5 .
-$_ OsfO{;+u cfjZos ;|f]t 5}g eg] of] OsfO{ ckof{Kt tyf cg'dfg ug{ g;lsg]
vfnsf] ah]6sf] cj:yfaf6 kLl8t 5 . kl/0ffd :j¿k o;n] tf]lsPsf] sfo{x¿
;Gtf]ifhgs ¿kn] ;DkÌ ug{, ck]lIft tj/n] sfo{ ;Dkfbg ug{ / o;} sf/0fn]
7Ls dfqfdf ck]lIft ;]jf k|bfg ug]{ u/L ;Dkfbg ug{ c;Ifd /x]sf]5 .
-%_ JolQmut txdf -hgzlQmsf lx;fan]+_ x]bf{ of] OsfO{ h}ljs OlGhlgol/Ësf]
tflndaf6 nfeflGjt ePsf] 5 . o; laifosf] tflnd lnPsf OlGhlgo/x¿
/fhdfu{sf ;nfdL -Slope_ nfO{ l:y/Ls/0f u/fpg] tyf ;+/If0f ug]{ sfo{ ug{
;kmn ePsf 5g\ . tyflk, jftfj/0fLo tyf ;fdflhs d"NofÍgsf] If]qdf
cfjZos kg]{ ljz]if1 tyf bIf hgzlQm, o; dfly klg IEE / EIAs sf] pko'Qm
tj/n] ;dLIff ug]{ tyf tof/L ug]{ hgzlQm o; OsfO{df pknAw 5}gg\ .
kmfNu'0f @)^% cWofo !)– 9
jftfj/0f tyf ;fdflhs Joj:yfkg ;+/rgf
-^_ xfn e}/x]sf sd{rf/Lx¿df cfjZos ;'ljwf tyf pTk|]/0ffsf] ckof{Kttfn] ubf{
sfd u/]sf] >]o gkfpg] tyf sfdsf] d"NofÍg gx'g] 7flgPsf] o; sfo{sf]
;+rfng ug]{ hfFu/ b]lvb}g . kl/0ffd :j¿k, ;fdflhs tyf jftfj/0fLo If]qdf
tflnd kfPsf ljz]if1x¿nfO{ hf]ufO{ /fVg of] OsfO{ c;kmn ePsf]5 .
laifosf] JofVof x'g' kg]{ gls s;/L sfo{ ;+rfng ug]{ laifosf], of] lhDd]jf/L
sfof{Gjog lgsfo cyf{t ;8s ljefu / GESU sf] x'G5_
-@_ jftfj/0f tyf ;fdflhs d"NofÍgsf ls|ofsnfkx¿ h;df cfwf/ /]vf ;DaGwL
;"rgf ;+sng ug]{ tl/sf, hLj–ef}lts tyf ;fdflhs tTjx¿ dfkb08 cg';f/
eP gePsf] gfKg] tl/sf -h'g jf:tjdf cfjZos 5_, h}ljs÷ef}lts / ;fdflhs
dfkb08, 3/w'/L ;j]{If0fsf] tYofÍnfO{ cflwsfl/s ¿k lbg] tl/sf, cg'udg
;"rsfÍ hfFr -¿h'_ ug]{ tl/sf, Ifltk"lt{sf] cfwf/x¿ / ;fj{hlgs 5nkmnsf
k|ls|ofx¿, u'gf;f] x]g]{ k4lt, n]vf k/LIf0f k4lt;Fu ;DalGwt cWoog tyf
;j]{If0f ug]{÷;+oGqsf] dfkb08 tof/ u/L To;nfO{ lj:tf/df AofVof ug'{
cfjZos 5 .
-#_ pko'Qm gLlt tyf dfkb08 lgwf{/0f ug{ s] s:tf pkfox¿ ;dfj]z ug'{ kb{5
To; af/] jftfj/0f lj1fg tyf k|ljlw dGqfnon] jg ljefu tyf k'/ftTj
ljefu;Fu 5nkmn ug'{ kb{5 . tyflk of] sfo{sf] lhDd]jf/L ;Dk"0f{ ¿kdf
jftfj/0f, lj1fg tyf k|ljlw dGqfnosf] x'g'k5{ h;n] o;/L t}of/ ePsf gLlt
tyf dfkb08x¿ l:y/ tyf jf:tljstfdf cfwfl/t ePsf] ljZj:t u/fpg kb{5 .
o; laifodf Wofg lbg' kg{ ls oL dfkb08 tyf gLltx¿n] w]/} jf ;a} ;/sf/L
If]qx¿ cf]u6g ;s"g\ .
-^_ o;sf] hjfkmsf] ¿kdf GESU sf] Joj:yfkgn] k|To]s cfly{s aif{sf] z'?df
OsfO{sf] aflif{s sfo{ of]hgf -sfo{qmd_ a'´fpg' kb{5, h;df nlIft p2]Zo
xfl;n ug{ cfufdL aif{sf nflu rflxg] ljz]if1, ef}lts ;|f]t tyf /sdsf af/]sf]
ljj/0f lj:t[t ¿kdf pNn]v x'g' kb{5 .
-*_ o;sf ;fy}, ;8s ljefusf] pRr Joj:yfksx¿n] :jLs[t sfo{ of]hgfsf
cfwf/df afF8kmfF8 ul/Psf ;|f]tx¿ k"/} / ;dodf g} pknAw u/fpg] s'/fsf]
ljZjf; lbnfpg' kb{5 . OsfO{ k|d'vn] lgoldt ¿kdf a'´fPsf] k|ltj]bgåf/f o;
laifosf] bIf lgo'lQm u/]/ / :jtGq / lgikIf ¿kdf ul/Psf] jftfj/0f tyf
;fdflhs k/LIf0fåf/f ;8s ljefusf pRr Joj:yfkgx¿n] OsfO{sf] sfo{
;Dkfbgsf] cg'udg ug'{ kb{5 .
-(_ OsfO{sf] p2]Zo xfl;n ug{sf nflu OsfO{ k|d'vn] OsfO{sf nflu pknAw ePsf]
;|f]t OsfO{ cGtu{tsf sfdsf nflu cfjZostf x]/L pko'Qm tl/sfaf6 afF8kmfF8
u/]/ cfˆgf] lhDd]jf/L k"/f ug'{ k5{ . o;sf nflu logLx¿nfO{ c´ a9L
Joj:yfklso tyf sfof{Gjogsf] :jfottf k|bfg ug'{ kb{5 . ;8s ljefusf
Joj:yfksx¿n] nfu" u/]sf] 9fFrfdf lgoldt tyf ;doa4 ¿kdf OsfO{sf] sfo{
;Dkfbgsf] k|ltj]bgx¿ logLx¿n] a'´fpg' kb{5 .
-!)_ cfkm"nfO{ tf]lsPsf] t/ lkmN8 n]ensf] sfo{x¿ ;dkfbg ug{, GESU n] cfˆgf]
clwsf/x¿ ;'k/Lj]If0f ug]{ OlGhlgo/x¿nfO{ k|Tofof]hg ug'{kb{5, / o;/L
clwsf/ k|Tofof]hg ubf{ p;sf jftfj/0fLo tyf ;fdflhs bfloTjx¿ s] s] x'g\
-cGo sfo{ ;+rfngsf zt{x¿ ;d]t_ :ki6 ¿kdf pNn]v ug'{ k5{ . o; lsl;dsf
zt{ cGtu{t :yfgLo lgosfx¿nfO{ sfddf ;+nUg u/fpg] ljifox¿ kb{5g\ . oL
zt{x¿ 7]Ssfk§fsf sfuhftdf lj:t[t ¿kdf /flvg' kb{5 .
-!!_ lghL If]qsf 7]s]bf/x¿nfO{ ;+nUg u/fO{ >ddf cfwfl/t k|ljlw ckgfP/ r/0f
r/0f u/]/ lgdf{0f k"/f ug]{ u/L cl3 a9g] ;8s ljefusf] gLlt xf] . olb >ddf
cfwfl/t lgdf{0f k4lt ckgfOg] xf] eg] :yfgLo ljsf; dGqfno cGtu{tsf
uf=lj=;=, lh=lj=;= h:tf :yfgLo lgsfosf] e"ldsf a9L x'g] ePsf]n] tb\cg'¿k
g} zt{x¿ lgwf{/0f x'g' kb{5 . :yfgLo lgsfox¿;+usf] glhssf] ;dGjoaf6
:yfgLo ;d'bfosf] kl/rfng vf;u/L h}ljs OlGhlgol/Ë sfo{x¿, Ifltk"lt{sf]
¿kdf ul/g] j[Iff/f]k0f tyf ;f]xL cg'¿ lj¿jfx¿ :ofxf/df ;xof]u k'U5 . olb
kmfNu'0f @)^% cWofo !)– 12
jftfj/0f tyf ;fdflhs Joj:yfkg ;+/rgf
;fgf shf{, ;xsf/L, bIftf clea[l4 tflnd h:tf ;fdflhs cfly{s If]qsf
sfo{x¿nfO{ a9fjf lbg], sfof{Gjog ug]{ / cfof]hgf ;+rfng ;DkÌ ePkl5 Ps
pko'Qm cjlw;Ddsf nflu lbuf] /fVg] xf] eg] lh=lj=;=x¿;+u yk ;dGjosf]
cfjZostf kb{5 .
-!@_ vf; u/L :yfgLo ;d'bfox¿sf] ;xof]u k|fKt ug{, To;af6 cg'udg u/fpg jf
k"/s ;xof]uL sfo{qmdx¿ ;+rfng ug]{ kl/k|]Iodf hxfF ;Dej x'G5, :yfgLo
;8s pkef]Qmf ;ldltx¿, lhNnf ;8s lgdf{0f ;ldltx¿ jf u|fdL0f ;8s
lgdf{0f ;ldltx¿sf] u7g ug]{ s'/fnfO{ Wofg lbg' kb{5 .
-!$_ olb >dd"ns k4lt ckgfP/ cfof]hgfx¿ ;+rfng ul/g] xf] eg] :yfgLo
lgsfox¿ tyf cfof]hgf Joj:yfkgaLr lhNnf ;8s sfof{no dfkm{t glhssf]
;dGjo /xg' clt g} cfjZos x'G5 . olb ;fdflhs cfly{s clea[l4sf sfo{qmd
klg ;8s cfof]hgf cGtu{t ;+rfng ug'{ k5{ eg] of] ;dGjo ´g\ ;fGble{s
x'G5 . o:tf ;fdflhs cfly{s clea[l4 sfo{qmdnfO{ lbuf] agfpg eljiodf x'g
;Sg] cgfjZos bfjLx¿nfO{ x6fpg] u/L :ki6 ;do tflnsf tyf e'QmfgLsf
zt{x¿ /fVg cfjZos x'G5 .
-!%_ ;8ssf of]hgfx¿ tyf jg ljefuaLr ;+:yfut ¿kdf ;DaGw klg Pp6f
dxTjk"0f{ d'2f xf], vf; u/L ha ;8s ;+/lIft jg, cf/If If]qx¿, /fli6«o
lgs'~hx¿, l;d;f/ If]q glhsaf6 hfG5 . o:tf] cj:yfdf jg ;Dkbfdf kg{
;Sg] k|efjsf] dfqf b[li6ut ubf{ IEE k|ltj]bgnfO{ clGtd ¿k lbg] / EIA
;DalGwt sfuhftx¿nfO{ jftfj/0f, lj1fg tyf k|ljlw dGqfnodf k7fpgsf]
nflu GESU / ;8s ljefu / ES / ef}lts of]hgf tyf lgdf{0f dGqfno aLr
v8f ul/Psf] ;+/rgfdf jg ljefusf k|ltlglwx¿nfO{ ko{j]Ifssf] ¿kdf cfdGq0f
ug{ ;lsG5 .
-!^_ vf; u/L k'gjf{; sfo{of]hgf tof/ ug{ tyf sfof{Gjo ug{ cfof]hgf Joj:yfkg
sfof{no÷;8s ljefu tyf lhNnf k|zf;g sfof{no / ;DalGwt lhNnfsf]
kmfNu'0f @)^% cWofo !)– 13
jftfj/0f tyf ;fdflhs Joj:yfkg ;+/rgf
-!&_ s'g} ;fdflhs tgfj tyf ;d:ofx¿ ljgf cfof]hgfsf] ;xh sfof{Gjog ug{
cfof]hgf Joj:yfkg sfof{no / :yfgLo ;/f]sf/jfnfx¿, u}/ ;/sf/L
;+:yfx¿÷;fd'bflos ;+:yfx¿aLr klg ;dGjo, ;xsfo{, u'gf;f] Joj:yfkgsf
nflu Pp6f ;+oGq tof/ ug{sf nflu klg ;+:yfut ;DaGw /xg' cfjZos x'G5 .
!)=%=% lghLIf]qsf] ;+nUgtfsf nflu u'0f:t/ lgoGq0f / u'0f:t/ sfod /fVg] laifo
;'lglZrt ug]{ / k|j4{g ug]{ M
;/sf/L If]q tyf lghLIf]qaLr ;dGjo, ;+hfn tyf ;';DaGwsf] ljsf;n] OsfO{sf]
sfo{;Dkfbg tyf ;]jf k|bfg ug]{ IfdtfnfO{ lj:tf/ ub{5, h;n] bL3{sfnLg ¿kdf
o;nfO{ ;+:yfut ug{ tyf :yfloTj lbg ;xof]u k'¥ofpg] 5 . cfof]hgf÷of]hgf
cGtutsf ljz]if sfo{qmdx¿ k|:tfljt k'gu{l7t OsfO{ -GESU_ n] k|fozM :yfgLo
k/fdz{bftfx¿ tyf of]hgfdf sfo{/t u}/ ;/sf/L ;+:yfx¿ dfkm{t aflx/af6 bIf
hgzlQmsf] Joj:yf u/]/ ;+rfng ug'{ kb{5 .
-!*_ aflx/af6 k/fdz{bftf lgo'Qm ug]{ -pbfx/0ffy{ jftfj/0f tyf ;fdflhs d"NofÍg
cWoogx¿_ / lgdf{0f sfo{sf nflu 7]s]bf/ lgo'Qm ug]{ s/f/sf] sfuhftsf] :t/
lgwf{/0f ug]{ / To;df kf/blz{tf tyf pQ/bfloTj dfkb08 klg lglZrt x'g'
kg]{5 . ljut aif{x¿df ljZjf;of]Uo tyf lhDd]jf/ elg k|dfl0ft ePsf jf o:t}
vfnsf cfof]hgfx¿df /fd|f] sfd u/]sf sDkgLx¿nfO{ dfq 7]Ssf k|bfg ug'{
kb{5 . o:tf 7]Ssfdf ;+nUg e}/xg] lghL If]qsf sDkgLx¿sf] tYofÍ ;fjwfgL
k"j{s d"NofÍg ug]{ Aoa:yf u/L M&S zfvfsf] -;+u7g tflnsf lrq !)=@ df_
8f6f a}+s cGtu{t /fVg' kb{5 .
-!(_ sfof{Gjog ul/g] ;a} sfo{x¿ v'nf 6]08/ k|ls|ofåf/f s/f/df k|bfg ug'{ kb{5 .
7]Ssf kfpg] k/fdz{bftfn] GESU sf] :jLs[lt lnP/ ;fj{hlgs ;/;Nnfxsf] If]q,
k'gjf{; k4lt, Ifltk"lt{ / jftfj/0fLo kIfsf] cfjZostfx¿nfO{ s]lGb|t u/]/ sfd
ug{ Pp6f ;ls|o u}/ ;/sf/L ;+:yfnfO{ cfj4 ug'{ kb{5 . k/fdz{bftfn] -/
;D´f}tf ul/Psf] NGO_ cg'/f]w cfPsf jdf]lhd ;"rgf k|jfx ug{sf nflu
hgr]tgfsf ;fdu|L / ;+lIfKt ljj/0f g]kfnL efiffdf tof/ ug'{ k5{ / ;"rgfx¿
;fj{hlgs ug]{ ;qx¿sf] ;+rfng cflb ug'{ kb{5 . ;+´f}tf ul/Psf ;a}
kIfx¿nfO{ tf]lsPsf] 9fFrfdf k|ltj]bg k]z ug{ tyf ;do tflnsfsf]÷sfo{
tflnsf cg';f/ sfd ug{ cg'/f]w ug'{ kb{5 .
k'gu{7g ul/Psf] o'lg6sf] ;+/rgf o;} ¿kdf kl5;Dd /xf];\ eGg] Wo]o tyf o;sf]
lbuf]kgfnfO{ ;'lglZrt ug{sf nflu o; kbnfO{ bL3{sfnLg ¿ksf] k]zf ut bIftfsf]
kbsf] ¿kdf l;h{gf ug{ cToGt h¿/L 5 . tyflk p÷pgLsf] kb :yfoL k|s[ltsf] x'g'
x'Fb}g, olb cfˆgf] lhDd]jf/L lgjf{x ug{ ;s]g eg] ;8s ljefusf] pRr Joj:yfkgn]
p;nfO{ x6fpg -;8s ljefusf cGo sd{rf/Lx¿ ;/x_ ;Sg' k5{ . k]zfut bIftf
tyf pTk|]/0ff pko'Qm tj/n] ;'lglZrt ug{ tyf OsfO{sf d'Vo d'Vo sd{rf/Lx¿nfO{
OsfO{leq sfod /fVg, o;/L lgo'Qm x'g] JolQmn] ;8s ljefusf] pRr Joj:yfkgn]
tf]s]sf] ;]jfsf zt{x¿ tyf kfl/>lds kfpg kb{5 / Tof] lghL If]qdf pknAw
;'ljwf;+u ldNbf h'Nbf] x'g' kb{5 . o:tf] JolQmnfO{ lgo'Qm u/]kl5 lghnfO{ ;fj{hlgs
If]qsf] /f]huf/Lsf] ljBdfg txdf /fVg' c;fGble{s x'G5 . o;/L o:tf] JolQmnfO{
lgo'Qm u/]kl5 ;]jfsf zt{x¿n] p÷pgLsf] sfo{ tyf bfloTj :ki6 u/]sf] x'g'kb{5 .
-s_ ;fdflhs zfvfsf] k|d'vsf] ¿kdf Pp6f tflnd k|fKt ;fdflhs cy{zf:qL
x'g'k5{ . o:tf] ljz]if1 ;+u7g leq gkfOPsf] cj:yfdf cGo
dGqfno÷ljefuaf6 Nofpg] k|of; ug'{ kb{5 . olb of] ;+ej ePg eg] lghL
If]qsf] k/fdz{bftfnfO{ s/f/df lgo'Qm ug'{k5{ . ;fdflhs If]qsf of]hgfx¿,
;+/rgfx¿ / lgb]l{ zsfx¿sf] cK7\of/f] k|s[ltsf x'G5g\ / lognfO{ OsfO{n]
Go"gLs/0fsf pkfox¿sf] ¿kdf k|of]u ug'{ kb{5 . t;y{ t]:tf ;Lk tyf
ljz]if1tf ePsf JolQmaf6 zfvf kl/k"0f{ x'g'kb{5 . ;fdflhs zfvf yk ubf{
xfn} OsfO{nfO{ e"–jftfj/0f tyf ;fdflhs OsfO{ -GESU_ sf] ¿kdf
k'ggf{dfs/0f ul/Psf] s'/fsf] klg k'li6 x'G5 .
-v_ k|:tfljt cg'udg tyf d"NofÍg zfvfnfO{ o;} tl/sfn] sd{rf/Lx¿sf] Joj:yf
ug'{k5{ . cfof]hgf sfof{Gjogdf cg'udg tyf d"NofÍgsf] dxTjnfO{ yk hf]8
lbO{ /fVg cfjZostf kb}{g . sfd ug{sf nflu ;xdlt ul/Psf] ;do tflnsf,
nufgLsf] pkof]u, ef}lts k"jf{wf/ tyf ;]jf ;'ljwf pknAw ePsf laifox¿nfO{
g} cfwf/ agfP/ cfof]hgfsf] ;kmntfsf nflu lgoldt ¿kn] cfof]hgf
sfof{Gjogsf] d"NofÍg ug'{ / To;nfO{ lg/Gt/tf lbg' cfjZos kb{5 .
cg'udgn] Joj:yfksx¿ tyf cGo ;/f]sf/jfnfx¿nfO{ sfof{Gjogaf/] lg/Gt/
k[i7kf]if0fsf nflu ;"rgf pknAw u/fpF5 . o;n] k|f/lDes cj:yfdf g}
jf:tljs jf ;+efJo sfof{Gjogdf tTsfn b]lvPsf / ;+efJo cj/f]wx¿sf]
klxrfg u5{ h;af6 cfof]hgf Joj:yfksx¿nfO{ oyf;dodf cfof]hgf
sfof{Gjogdf s]xL ;'wf/ u/]/ ;dfof]hg ug{ ;xof]u k'Ub5 . d"NofÍg eGgfn]
cfof]hgfsf] ;fGble{stf, sfo{ ;Dkfbg, bIftf / k|efj -cg'dfg ul/Psf] /
gul/Psf] b'j}_ sf] cfjlws hfFr xf] h;af6 cfof]hgf ;+rfng ;xL af6f]df
5÷5}g eg]/ lg0f{o ug{ ;lsG5 . cfof]hgf ;DkÌ ePsf] sDtLdf b'O{ aif{ kl5
:jtGq d"NofÍgstf{af6 k|efj d"NofÍg u/fpg' kb{5 . OsfO{sf nflu Pp6f
e/kbf]{ 8f6f j]; -tYofÍ_ tof/ ug{ / To;sf] ;+hfn cGo ljefux¿ tyf ;8s
ljefusf zfvfx¿;+u hf]8\gsf nflu Ps hgf jl/i7 tyf cg'ejL k|0ffnL
ljZn]ifssf] kb l;h{gf u/L sfddf nufpg' kb{5 . o:tf] 8f6fj]; -tYofÍsf]
e08f/_ MIS sf] cfwf/ x'g ;S5 .
lrq !)=@ GEU sf] e–" jftfj/0f tyf ;fdflhs OsfO{df k|:tfljt k'gu{7g M
xfn o; OsfO{ cGtu{t ePsf] Pp6f 4 Wheel Drive uf8L k"0f{ ¿kn] ckof{Kt 5 .
o;sf] cnfjf !) aif{ k'/fgf] of] uf8LnfO{ 7"nf] dd{t ;+ef/sf] cfjZostf 5 . o;
OsfO{df sfo{/t OlGhlgo/x¿nfO{ pTk|]/0ffsf] ¿kdf tTsfnsf] nflu @ j6f df]6/
;fOsnx¿ oftfoft k|of]hgsf] nflu o; OsfO{nfO{ pknAw u/fpg cfjZos
b]lvG5 . ;aeGbf dxTjk"0f{ laifo, pk/f]Qm adf]lhdsf sfo{x¿sf] Joj:yf ug{ tyf
OsfO{sf] ;IfdtfnfO{ ;'lglZrt ug{ GESU nfO{ kof{Kt tyf lgoldt ¿kdf ah]6
pknAw u/fpg' kb{5 .
**********
kmfNu'0f @)^% cWofo !)– 18