Tilan, Ma. Helen Ruth C.

FILIPINO
12 HUMSS A Ma’am Esther Nuarin, Activity 9
Lumingay, Gallangi’s Residence

ANG NAKAKAMANGHANG PAGLALAKBAY SA LALAWIGAN NG

SAGADA
Naimbitahan ang aking pamilya upang masaksihan at makisalu-salo sa isang magarbong
kasalan ng aming tiyahin sa Bontoc, Mountain Province na inaasahan nila na sana ay dumalo ang
aking mga magulang upang mabigyan ng karampatang basbas ang pag-iisang-dibdib nila. Bilang
isang kabataan, nais kong pumunta sa iba’t ibang lugar
dito sa ating bansang Pilipinas na may iba’t ibang
tanawin. Lalong lalo na ang mga lugar na talaga
namang tinatangkilik ng mga lokal at dayuhang turista,
mapa-dugong banyaga man o yung mga katutubong
doon na mismo sa lugar na iyon lumaki at nagkaisip.
Tumpak naman na sa Bontoc, Mountain Province kami
dadalo sa isang okasyon. Sa kabutihang palad, nagbigay
pahayag ang aking ama na pagkatapos ng kasalan sa
araw na iyon ay dadalo kami sa lalawigan ng Sagada
Bontoc, Mountain Province upang mamasyal at bisitahin ang mga kaakit-akit na
mga tanawin at mga tanyag na tourist spots sa iilang
araw lamang. Tamang-tama at isa sa mga tauhan ng aking ama sa kanyang pinamumunuan ay
kabilang sa tribo ng Kankanaey sa Sagada. Tandaang mabuti na hindi ko ginawa ito upang
magbakasyon lamang at magmuni – muni kundi para malaman ko kung saan at paano nga ba
ganoon ang tawag sa lugar na iyon.
Kalahating oras ang biyahe mula sa Ifugao papuntang Bontoc, Mountain Province pero
kahit na malayo at mahaba ang biyahe ay sulit parin dahil sa magagandang tanawin na aking
nasusulyapan at dito ko talaga masasalamin ang tunay na kagandahan ng kalikasan. Isa pang
kadahilanan kung bakit kalugud-lugod ang biyahe naming ay dahil kasama ko ang aking mga
mahal sa buhay, ang aking buong pamilya. Pagkatapos ng okasyon at pakikihalubilo, kami ay
namaalam at pumadpad na sa lugar na tinagurian noong “Best Kept Secrets of the North”, pero
hindi na masyadong sekreto ngayon.
Makalipas ang ilang oras at pagsapit ng dapit-hapon,
kami ay maligayang dumating sa lalawigan ng Sagada! Ang
bayang ito’y nasa ikalimang klase sa lalawigan ng Mountain
Province sa Pilipinas. Pagdating namin doon ay dumalaw muna
kami sa “THE EPISCOPAL CHURCH OF SAINT MARY
THE VIRGIN” na matatagpuan sa bandang Staunton Road.
Nagpahinga kami doon at nagbigay na rin ng panalangin bilang
pasasalamat sa ligtas at masayang paglakbay. Pagpasok ko pa
lamang sa mala-antigong pinto nito na gawa sa kahoy ay
makikita na ang mga disenyo, nakaukit na larawan at
Episcopal Church, Sagada, Mt. Province
Tilan, Ma. Helen Ruth C. FILIPINO
12 HUMSS A Ma’am Esther Nuarin, Activity 9
Lumingay, Gallangi’s Residence
arkitektura na may pinagsanib na mga elementong pang-kultura at impluwensiya ng mga
Amerikano at mga Kastila sa panahon nila.
Para sa karagdagang kaalaman, ang Church of St.
Mary the Virgin ay ang pangunahing simbahan ng
Episcopal sa Sagada. Ito ay itinayo noong 1904 ng mga
Amerikanong misyonaryo sa ilalim ng pangangasiwa ng
Episcopal Church sa Estados Unidos na pinangunahan ni
Rev. John Staunton. Isang kagiliw-giliw na katotohanan
ay ang Amerikanong historyador na si William Henry
Scott ay inilibing sa bakuran nito noong Oktubre 10,
1933. Makikita rin sa labas ng simbahang ito ang
nakaladlad na sinaunang kampana ng mga banyaga noong
taong 1921. May
Antique Bell, A.D. 1921 mga iba ring
makasaysayang artipakto ang nakapaligid sa
simbahan na may taglay na mayamang kasaysayan.
Bago lumubog ang araw, kami ay sumadyang namasyal
sa pinakatanyag na pook-pasyalan sa lugar, ang “HANGING
COFFINS” na matatagpuan sa Echo Valley. Kami ay
naglakbay pababa ng mahigit-kumulang tatlumpung minuto
bago namin masulyapan ang mga daan-daang mga kabaong na
kahoy na nakalawit o nakabitin mula sa mga bangin at kuweba.
Akin ring napansin na ang unang mga nadaanan ko ay mga
nakalibing sa puntod na gawa sa semento ngunit habang ako’y
naglalakad ng tuwiran pababa ay may mga nakapreserbang mga
bungo at buto na naisuksok sa
Isang artifact na gulong ng kalesa noong sinaunang
puwang ng mga bato at lupa. panahon
Kasiya-siya ang aking
nararamdaman sapagkat maraming mga turista pa rin ang bumibisita
kahit malapit na ang takipsilim at marami rin sa grupo na may tour
guide ang bumisita upang mag-alay ng biniyayaang dasal sa mga
matagal nang namayapa. Pagpunta roon ay kailangang hindi gawing
maingay ang paligid at manatiling manahimik bilang respeto sa
kapayapaan ng kanilang mga ninuno.
 Tilan, Ma. Helen Ruth C. FILIPINO
12 HUMSS A Ma’am Esther Nuarin, Activity 9
Lumingay, Gallangi’s Residence
Para sa karagdagang kaalaman, ang mga mamamayan ng Sagada
Mga nakalibing sa sementadong puntod
ay sumusunod sa isang natatanging
rituwal ng paglilibing. Ang mga matatanda ay umuukit ng kanilang
sariling mga kabaong mula sa walang guwang na mga troso. Ang
mga tao doon ay nagsasanay ng gayong klaseng paglilibing sa loob
ng higit na 2000 taon, at ang ilan sa mga kabaong ay mahigit isang
daang gulang na. Sa paglaon, ang mga kabaong ay lumalala na ang
kondisyon at nahuhulog mula sa kanilang walang katiyakan na
posisyon. Ayon sa tauhan ng aking ama, ang dahilan kung bakit
Hanging Coffins
nakasabit ang mga kabaong ay dahil sa paniniwala na kapag mas
mataas ang isinabit na mga kabaong ng mga patay, mas malaki ang
tsansa ng kanilang mga espiritu na makapasok sa isang mas mataas na kalikasan sa kabilang
buhay.
Sa madaling araw, amin namang matutunghayan ang bundok na naiiba sa bulubundukin
ng rehiyon ng Cordillera, ang “BLUE SOIL HILLS”. Naghanda kami ng mataimtim upang
maglakbay ng halos tatlo hanggang apat na oras ng trekking at sa temperaturang hindi tataas ng
15 degree celcius. Alas kwatro ng umaga nagsimula ang aming trek na kung saan maputik ang
daan paakyat kaya kailangan ng kibayong pag-iingat. Kanya-kanyang diskarte naman ang
inisagawa para kontrahin ang lamig. Madadaanan rin dito ang Marlboro Hills at ang picture
perfect na limestone formation na kung saan mapapawi ang pagod sa kagandahan nitong mga
tanawin. Dito na bubungad ang sinadya nating bundok na tinawag ng mga residente na “Kaman-
utek”, na inihawig sa utak na may kulay na asul, salitang minana na sa mga sinaunang ninuno.
Ayon sa lokal na pamahalaan ng Sagada, nananatili pa ring misteryo ang dahilan ng kulay nito.
Pagdating pa lamang doon ay makikita na sa malayuan ang nakakabighaning mga pine trees na
pinaligiran ang natural at pinong blue soil. Para sa akin, ito ang pinakamagandang tanawin na
Blue Soil Hills aking na nakita dito sa Sagada dahil dito ako labis na
kumuha ng mga magagandang litrato kabilang na ang aking
pamilya.
Ang panghuli naming dinayo sa masagana at
pinagpalang lupain ng Sagada bago kami tuluyan ng
umuwi sa aming probinsiya ay ang Sumaguing Caves.
Ang pag-aalala sa aking ulo ay nagsimulang lumaki
nang kami na ay pumasyal dito. Hindi ito dahil
mahirap umakyat at bumaba, ngunit dahil nagsisimula
nang bukang-liwayway sa akin kung gaano katindi
ito, magiging mas mahigpit na umakyat pabalik.
Ngunit sa kalaunan ay labis naman akong nasiyahan
sa pangkalahatang paglibot ko sa mapanghamong
Rock formation sa Sumaguing Cave
kwebang ito.
Upang ibalik ka sa pinagmulan nito, ang Sumaguing Cave ang pinakamalaking kweba sa
lahat ng animnapung kweba sa Sagada, na nakakuha ng palayaw na "The Big Cave." Sa loob ay
Tilan, Ma. Helen Ruth C. FILIPINO
12 HUMSS A Ma’am Esther Nuarin, Activity 9
Lumingay, Gallangi’s Residence
hindi mabilang na mga rock formations ang makikita na napakalikas sa paglipas ng libu-libong
taon. Ang ilan sa mga pormasyon na ito ay kasama ang oso, elepante, ulo ng pagong, at tsokolate
na cake. Marahil ang mga hugis na ito at ang pangkalahatang karanasan ang patuloy na umaakit
sa mga turista upang balik-balikan ang Sagada. Ang Sumaguing Cave ay marahil ang
pinakatanyag sa lahat ng mga atraksyon ng turista sa bayan. Mayroong isang hagdan na gawa ng
tao mula sa tabing kalsada na patungo sa bibig ng Sumaguing Cave. Napakadali na maglakad sa
mga hakbang na ito ngunit sa pagbalik mo ay ika’y magsisisi ngunit sa huli ay worth it naman
ang karanasan dito.
Parang walang katapusan ang ginawa naming pamamasyal dito pero sulit naman ang mga
takot, tuwa at pagod dahil sa mga iba’t ibang karanasan at mga likas na impormasyong natutunan
tungkol sa kasaysayan ng Sagada. Patang-pata ang katawan at nangangalumata na ang aming
mukha ngunit sa likuran ng mga ito’y mga alaalang aming mamahalin at aalagaan hanggang sa
aming muling pagbalik. Nakakawiling tignan ang mga tour guide na aktibong pinepresenta sa
mga turista ang buhay ng kanilang mahal na bayan. Napakasarap rin ng mga pagkain na sa kanila
lang matitikman tulad ng mga special delicacy nilang pinikpikan, creamy alfredo at etag.
Napaka-hospitable, mababait at masayahin naman ang mga mamamayan doon na kanilang
binibigyang-halaga ang pamumuhay ng simple ngunit busilak ang kalooban at puno ng
kagandahang asal.
Napakaganda talaga mamuhay sa probinsya dahilan sa napakapayapa nito, halos nandoon
lahat at nakikita mo talaga ang kahalagahan ng kalikasan doon. Bago kami umuwi pabalik sa
Ifugao, hinagip ko muna ang napakapreskong hangin pati na ang simoy ng mga masasayang
alaala dito dahil pagbalik ko ay tiyak na babalik na naman sa dating gawi ang aking buhay. Dito
ko nasilayan na ang aking paglalakbay na ito ay huwag kong kakalimutan lalo na ang mga lugar
na talaga namang dapat kong ipagmalaki na sa kanila lang matatagpuan. Dahil ang mga lugar na
ito ang nagpapatunay na masagana ang bansang Pilipinas sa likas na yaman. At huwag na huwag
kong kakalimutan ang kahalagahan ng pamilya, napakasarap sa pakiramdam na maglibot sa iba’t
ibang lugar kasama ang mga mahal sa buhay. At higit sa lahat ay magpasalamat sa Panginoon sa
mga biyayang natanggap galing sa Kanya, kabilang na ang mga oportunidad na makalibot sa
Kanyang mga nilikha. Akin ring napagtanto na bilang manlalakbay, kailangang sumunod sa
patakaran kung paano ang daloy ng buhay sa Sagada, respetuhin ang kanilang mga kultura at
tradisyon, at panatilihing malinis ang mga lugar na pinapasyalan doon.
-Isinulat at ibinahagi ni Ma. Helen Ruth C. Tilan