Công Nghệ Sản Xuất Tinh Dầu-Nhóm 8

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA
KHOA HOÁ
BỘ MÔN CÔNG NGHỆ THỰC PHẨM
ĐỒ ÁN MÔN HỌC
CÔNG NGHỆ CHẾ BIẾN CÂY NHIỆT ĐỚI

ĐỀ TÀI
SẢN XUẤT TINH DẦU

GVHD: TS. Nguyễn Thị Trúc Loan
Nhóm thực hiện: 8 Lớp: 18H2A
1. Trần Thị Như Thuỷ MSSV: 107180051
2. Phạm Lê Na MSSV: 107180051
3. Lê Thị Phương Thảo MSSV: 107180051
4. Lê Viết Thịnh MSSV: 107180051
5. Mai Nguyễn Nhật Tân MSSV: 107180051
Đà Nẵng, tháng 3 năm 2021

MỤC LỤC
TỔNG QUAN VỀ NGUYÊN LIỆU VÀ SẢN PHẨM ........................... 1

1.1 Khái quát chung ................................................................................................. 1
1.1.1 Nguồn gốc tinh dầu ..................................................................................... 1
1.1.2 Tình hình ngành công nghiệp tinh dầu ở Việt Nam .................................... 1
1.2 Tính chất, thành phần và phân loại tinh dầu ...................................................... 2
1.2.1 Tính chất hóa lí............................................................................................ 2
1.2.2 Tính chất hóa học ........................................................................................ 2
1.2.3 Thành phần hóa học của tinh dầu ................................................................ 2
1.2.4 Phân loại ...................................................................................................... 3
1.3 Nguyên liệu cho sản xuát tinh dầu ..................................................................... 4
1.3.1 Giới thiệu chung về nguyên liệu ................................................................. 4
1.3.2 Phân loại nguyên liệu .................................................................................. 4
1.3.3 Giới thiệu một số nguyên liệu ......................................................................... 5
1.4 Thu hoạch, vận chuyển nguyên liệu .................................................................. 8
1.4.1 Thu hoạch .................................................................................................... 8
1.4.2 Vận chuyển .................................................................................................. 8
1.5 Ứng dụng của tinh dầu ....................................................................................... 8
1.5.1 Tinh dầu cho nước hoa và mỹ phầm ........................................................... 9
1.5.2 Tinh dầu cho thực phầm .............................................................................. 9
1.5.3 Tinh dầu cho dược phẩm ........................................................................... 10
1.5.4 Tinh dầu cho hương liệu ........................................................................... 10
TÌM HIỂU QUY TRÌNH SẢN XUẤT ................................................. 11
2.1 Bảo quản và xử lí sơ bộ nguyên liệu. ............................................................... 11
2.1.1 Bảo quản .................................................................................................... 11
2.1.2 Xử lí sơ bộ nguyên liệu ............................................................................. 11
2.2 Các phương pháp thu nhận tinh dầu ................................................................ 12
2.2.1 Quy trình chưng ........................................................................................ 12
2.2.2 Phương pháp trích ly ................................................................................. 16
2.2.3 Phương pháp hấp phụ ................................................................................ 23
i
2.2.4 Phương pháp cơ học .................................................................................. 25
THIẾT BỊ - CẤU TẠO VÀ NGUYÊN TẮC HOẠT ĐỘNG ............... 28
3.1 Thiết bị chưng cất ............................................................................................ 28
3.1.1 Các phần của thiết bị chưng cất ................................................................ 28
3.1.2 Thiết bị chưng nguyên liệu hạt.................................................................. 30
3.1.3 Thiết bị chưng nguyên liệu hoa, lá cành ................................................... 32
3.1.4 Thiết bị chưng cất cỏ lá ............................................................................. 33
3.1.5 Thiết bị chưng cất hoa hồng ...................................................................... 36
3.2 Thiết bị ngưng tụ .............................................................................................. 37
3.2.1 Thiết bị ngưng tụ ống xoắn ruột gà ........................................................... 38
3.2.2 Thiết bị ngưng tụ loại đĩa .......................................................................... 38
3.2.3 Thiết bị ngưng tụ ống chùm ...................................................................... 39
3.3 Thiết bị phân ly ................................................................................................ 39
3.3.1 Thiết bị phân ly tinh dầu nhẹ hơn nước .................................................... 39
3.3.2 Thiết bị phân ly tinh dầu nặng hơn nước: ................................................. 40
3.3.3 Thiết bị phân ly có nhiều ngăn .................................................................. 40
3.3.4 Thiết bị phân ly đối với loại chứa tinh dầu nặng lẫn tinh dầu nhẹ ............ 41
3.4 Thiết bị tinh chế ............................................................................................... 41
3.4.1 Thiết bị lắng .............................................................................................. 41
3.4.2 Thiết bị sấy ................................................................................................ 42
3.4.3 Thiết bị lọc ................................................................................................ 43
3.5 Thiết bị trích ly ................................................................................................. 44
3.5.1 Thiết bị trích ly một bậc ............................................................................ 44
3.5.2 Thiết bị trích ly liên tục ............................................................................. 45
3.5.3 Thiết bị trích ly sử dụng CO2 tới hạn ....................................................... 46
3.6 Máy ép trục vít ................................................................................................. 46
3.7 Thiết bị chiết rót tinh dầu thành phẩm ............................................................. 47
3.7.1 Thiết bị chiếc rót định lượng pitong.......................................................... 47
3.7.2 Thiết bị chiếc rót tự động .......................................................................... 48
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................. 50
ii
DANH SÁCH CÁC BẢNG, HÌNH VẼ
Hình 1-1: Tràm ................................................................................................................ 5

Hình 1-2: Lavandula angustifolia ‘Munstead’ ................................................................ 6
Hình 1-3: Bưởi da xanh ................................................................................................... 6
Hình 3-1: Ống dần phân phối hơi .................................................................................. 29
Hình 3-2: Thiết bị chưng gián đoạn có cánh khuấy ...................................................... 30
Hình 3-3: Thiết bị chưng liên tục kiểu Ponomarenko – Pokolenko để chế biến các loại
nguyên liệu hạt............................................................................................................... 31
Hình 3-4: Thiết bị chưng kiểu thùng quay .................................................................... 32
Hình 3-5: Thiết bị tháo đáy từng phần .......................................................................... 33
Hình 3-6: Thiết bị tháo đáy 1 lần................................................................................... 33
Hình 3-7: Thiết bị Revazop – Moskalop ....................................................................... 35
Hình 3-8: Thiết bị chưng cất hoa hồng đốt bằng lò hơi trực tiếp ................................. 36
Hình 3-9: Thiết bị chưng cất hoa hồng có vỏ hơi .......................................................... 36
Hình 3-10: Thùng ngưng tụ ........................................................................................... 37
Hình 3-11: Thiết bị ngưng tụ ống xoắn ruột già ............................................................ 38
Hình 3-12: Thiết bị ngưng tụ loại đĩa ............................................................................ 38
Hình 3-13: Thiết bị ngưng tụ ống chùm ........................................................................ 39
Hình 3-14: Thiết bị phân ly tinh dầu nhẹ ...................................................................... 40
Hình 3-15: Thiết bị phân ly tinh dầu nặng .................................................................... 40
Hình 3-16: Thiết bị phân ly có nhiều ngăn .................................................................... 40
Hình 3-17: Thiết bị phân ly hương nhu trắng ................................................................ 41
Hình 3-19: Thiết bị lắng đáy côn ................................................................................... 41
Hình 3-18: Thiết bị lắng đáy côn ................................................................................... 41
Hình 3-20: Thiết bị sấy liên tục ..................................................................................... 42
Hình 3-21: Thiết bị sấy gián đoạn ................................................................................. 43
Hình 3-22: Sơ đồ kết hợp giữa sấy và lọc ..................................................................... 43
Hình 3-23: Thiết bị trích ly một bậc .............................................................................. 44
Hình 3-24: Thiết bị trích ly liên tục ............................................................................... 45
Hình 3-25: Sơ đồ thiết bị trích ly bằng CO2 ................................................................. 46
Hình 3-26: Máy ép trục vít ............................................................................................ 47
Hình 3-27: Thiết bị chiếc rót định lượng pitong ........................................................... 48
Hình 3-28: Thiết bị chiếc rót tự động ............................................................................ 48
iii
Công nghệ sản xuất tinh dầu
TỔNG QUAN VỀ NGUYÊN LIỆU VÀ SẢN PHẨM
1.1 Khái quát chung

1.1.1 Nguồn gốc tinh dầu
Ngay từ thời thượng cổ, người ta đã dùng các loại cây có chất thơm ở dạng phơi
phô. Đến giai đoạn trung cổ khoảng thế kỷ XV, người ta đã biết dùng rễ cây có chất
thơm để thờ cúng. Từ thế kỷ XV – XVII, chất thơm đã được dùng để làm các chất thơm
cho da mặt và tóc, làm thuốc và trong đời sống hàng ngày. Từ thế kỷ XVII – XIX, chất
thơm được dùng để trang điểm, làm thuốc và dùng trong công nghiệp với phạm vi rộng
hơn. Trong giai đoạn này các chất thơm cũng được các nhà khoa học nghiên cứu và áp
dụng vào sản xuất với phạm vi công nghiệp. Đến thế kỷ XX, chất thơm được phát triển
rộng rãi, chiếm vị trí quan trọng trong sản xuất nguyên liệu hoá học phục vụ trong công
nghiệp hương phẩm, thực phẩm, dệt luyện kim,..
Đầu thế kỷ XVI, khoa học đã nghiên cứu được 14 loại chất thơm khác nhau như:
cánh kiến, hồng, thông, quế, rosmarin, muskat,…Đến cuối thế kỷ XVI, đã biết được
thêm 62 loại chất thơm nữa và từ thế kỷ XIX đến nay, hầu như các loại tinh dầu đều đã
được nghiên cứu lại một cách hệ thống. Từ những thành tựu nghiên cứu, chất thơm đã
dần được ứng dụng vào trong sản xuất.
1.1.2 Tình hình ngành công nghiệp tinh dầu ở Việt Nam
Hiện nay, do xu hướng sử dụng những hợp chất tự nhiên trong hướng dược liệu,
hương liệu, thực phẩm và mỹ phẩm ngày càng nhiều, nên nhu cầu sử dụng tinh dầu ở
Việt Nam cũng như các nước trên thế giới tăng nhanh. Việt Nam là một trong những
nước có nguồn tài nguyên cây tinh dầu, hương liệu phong phú và đa dạng, với trên 300
loài cây tinh dầu được thu thập, trong đó trên 50 loài cây được trồng trên 120.000ha.
Thực tế trong những năm gần đây, dưới sự quán triệt chủ trương chính sách của chính
phủ, các ngành công nghiệp sản xuất thực phẩm, hương liệu, dược phẩm, mỹ phẩm và
các doanh nghiệp đã mạnh dạn nghiên cứu, đầu tư phát triển các cây tinh dầu.Từng bước
hình thành mạng lưới tiêu thụ và xuất nhập khẩu đã tạo nhiều mặt hàng có giá trị cao
phục vụ cho tiêu dùng trong nước và tăng dần kim ngạch xuất khẩu.
Ngành tinh dầu Việt Nam đã từng bước mở rộng trên khắp các nước. Tại các đầu
mối hương liệu như Đức, Hà Lan, Pháp, Nam Phi, Mỹ,..đã ngày càng khẳng định tinh
dầu sản xuất tại nước ta có chất lượng tốt, đáp ứng nhu cầu của các đối tác.
Nhóm 8 GVHD: Nguyễn Thị Trúc Loan 1

1.2 Tính chất, thành phần và phân loại tinh dầu

1.2.1 Tính chất hóa lí
Tinh dầu là hỗn hợp các chất hữu cơ có mùi thơm, mùi thơm của tinh dầu là mùi
của cấu từ có nhiều trong tinh dầu. Ví dụ: mùi của tinh dầu hoa hồng là mùi của phenel
etilic, mùi của tinh dầu hoa nhài là mùi của jasmin, mùi của tinh dầu chanh là mùi của
limonen. Đa số các lọai tinh dầu thường không tan trong nước, tan nhiều trong các dung
môi hữu cơ như rượu có nồng độ cao, benzen, ete dầu hỏa,…rất dễ bay hơi, có mùi
thơm, không tan trong nước và khối lượng riêng thường nhỏ hơn nước. Có một vài tinh
dầu có khối lượng riêng lớn hơn nước như tinh dầu quế, tinh dầu đinh hương... Hầu hết
tinh dầu là các hợp chất có khả năng hoạt động quang học. Là hợp chất có tính kháng
sinh và sát trùng mạng, dễ khuếc tán trong không khí. Vì những lý do trên người ta
thường dùng phương pháp chưng cất để tách tinh dầu.
1.2.2 Tính chất hóa học
Phần lớn tinh dầu tồn tại ở dạng este, andehit, xeton, rượu tùy theo loại tinh dầu ở
dạng nào mà tính chất của nó theo dạng đó. Phần lớn tinh dầu có tính chất hóa học đực
trưng là tính oxi hóa, dưới tác dụng của oxi các hợp chất tinh dầu bị oxi hóa và cho mùi
nhựa.
1.2.3 Thành phần hóa học của tinh dầu
Về bản chất hóa học, tinh dầu là hỗn hợp các hợp chất dạng hydrocarbon, rượu,
phenol, andehit, xeton, ete,… Trong đó quan trọng hơn hết là hydrocarbon, hydrocacbon
có trong tinh dầu chủ yếu là dạng tecpen, nó là thành phần chính của tinh dầu một số
loại quả và một số lá. Một số dẫn xuất của tecpen có trong tinh dầu:
a. Monotecpen
- Monotecpen thẳng: gồm mixen, oximen và dẫn xuất chứa oxi của nó là linalol,
genaiol, xitronelol và xitral. Có chứa trong các loại tinh dầu như tinh dầu hoa húp
lông, tinh dầu khuynh điệp, tinh dầu hoa hồng, tinh dầu cam, chanh, quýt, bưởi,…
- Monotecpen mạch vòng:
❖ Monotecpen loại 1 vòng: quan trọng nhất là limonen và dẫn xuất chứa oxi
của nó (gọi chung là nhóm menton) là penton, pipertenon, piperiton,… Trong đó
limonen có nhiều trong nhựa thông, tinh dầu cam, chanh, thì là; nhóm menton có
nhiều trong tinh dầu bạc hà.
❖ Monotecpen loại 2 vòng: gồm pinen và camphen, dẫn xuất của chúng với oxi
là bocneol và campho. Trong đó pinen và camphen có chứa nhiều trong tinh dầu
chanh, dẫn xuất của chúng có trong tinh dầu long não và nhiều loại thảo mộc.
b. Secquytecpen(C15H24)

Chủ yếu gồm facnezen, xiniliberen, humulen, cadinen và cantalen. Trong đó đực
biệt nhất là xinliberen có nhiều trong tinh dầu gừng, humulen có nhiều trong hoa húp
long, còn các chất khác không phổ biến trong tự nhiên. Facnezol có nhiều trong tinh dầu
cam, chanh, hoa hồng. Neronidol có nhiều trong cam, trong công nghệ nước hoa và công
nghệ chế biến thực phẩm, neronidol có vai trò quan trọng vì nó có khả năng làm giảm
độ bay hơi của một số hợp chất thơm dễ bay hơi khác. Xantonin có nhiều trong cây họ
thầu dầu, có mùi hắc.
c. Tritecpen
Là hợp chất phổ biến trong tinh dầu thiên nhiên, tồn tại ở dạng este, glucozit hoặc
dạng tự do. Tiêu biểu gồm squalen và masticaldienic.
1.2.4 Phân loại
Người ta thường phân loại tinh dầu theo hai cách: phân loại theo nguồn gốc nguyên
liệu đề điều chế tinh dầu và phân loại theo thành phần hóa học chính của tinh dầu.
Phân loại theo nguồn gốc nguyên liệu
Cách phân loại này dựa vào nguyên liệu để sản xuất ra tinh dầu để gọi tên tinh dầu,
vì thế tên tinh dầu xuất phát từ tên nguyên liệu và khi đó mùi tinh dầu cũng đăc trưng
cho mùi nguyên liệu dung để sản xuất. Ví dụ tinh dầu quả chanh gọi là tinh dầu chanh
và mùi của tinh dầu chanh cũng là mùi quả chanh. Cách phân loại này vừa nói được loại
nguyên liệu dùng để sản xuất tinh dầu, vừa nói được mùi đặc trưng của tinh dầu như vậy
nó rất thuận lợi cho người dùng.
Phân loại theo thành phần hóa học
Thành phần hóa học của tinh dầu là thành phần có hàm lượng lớn và căn cứ thành
phần chính người ta gọi tên tinh dầu. Ví dụ tinh dầu thảo quả (Amomam aromaticum
Roxb) có hàm lượng các dẫn xuất isopren chiếm tới 80 – 85%, đặc biệt là dẫn xuất 1,8-
cineol được gọi là tinh dầu tecpenoit. Tinh dầu màng tang (Litsea cubeba Lour) cũng
được gọi là tinh dầu tecpenoit vì thành phần chính của nó là citral, một dẫn xuất của
monotecpen, chiếm trên 60%.
Cách phân loại này không chỉ cho biết thành phần chính của tinh dầu mà còn cho
biết thành phần chính thuộc loại hợp chất gì nên rất thuận tiện cho nhận thức và định
hướng sử dụng tinh dầu. Tuy vậy, cách phân loại theo thành phần chỉ là tương đói vì
nhiều loại tinh dầu không những có thành phần tecpenoit mà còn óc cả thành phần
phenylpropanoit nữa. Ví dụ tinh dầu bạch đậu khấu (Mefristica fragram), ngoài thành
phần tecpenoit như pinerycamphen mà còn có cả myristixen là dẫn xuất của
phenylpropan.

1.3 Nguyên liệu cho sản xuát tinh dầu

1.3.1 Giới thiệu chung về nguyên liệu
Cho đến nay, nguyên liệu chủ yếu cho sản xuất tinh dầu là thực vật bậc cao, còn
động vật thì rất ít. Có khoảng 3.000 loài cây trong 120 họ thực vật bậc cao có tinh dầu
và tập trung chủ yếu ở vùng nhiệt đới 45%, vùng ôn đới 20%, cận nhiệt đới 10%, còn
lại là các vùng khác. Việt Nam ở vùng nhiệt đới gió mùa nên có rất nhiều loài thực vật
có tinh dầu. Các họ cây có nhiều loài chứa tinh dầu là: họ sim (Myrtaceae), họbạc hà
(Lamiaceae), họ hoa tán (Apinaceae), họ cúc (Asteraceae), họ cam (Rutaceae), họ long
não (Lauraceae), họ thông (Pinaceae), họ hoa hồng (Rosaceae), họ gừng
(Zingiheraceae), họ hoàng đàn (Cupressaceae)…
Tuy số loài cây có tinh dầu có nhiều nhưng mới có khoảng 100 loài cây đã đưa vào
khai thác, gieo trồng, sử dụng và cung cấp khoảng 80.000 tấn/năm tinh dầu cho nhu cầu
của thế giới.
Điều kiện tự nhiên nước ta rất thuận lợi cho sự phát triển của các cây chứa tinh dầu
nên có nhiều loài chứa hàm lượng tinh dầu khá lớn bao gồm các loại hoa( nhài, hồng,
bười,...) các loại quả( hồi, màng tang,...), vỏ quả( bưởi, cam, chanh,..), các loại cây cỏ(
bạc hà, hương nhu, sả,...), các loại gỗ (hoàng đàn, đinh hương, trầm,... và vỏ cây( quế,...)
v.v. Đó là những nguyên liệu có sẵn trong tự nhiên hoặc có thể tăng cường trồng và thu
hái.
1.3.2 Phân loại nguyên liệu
Mỗi một loại cây thường cho chất thơm đặc trưng và chất thơm được phân bổ hầu
như đến khắp các bộ phận cây. Nhưng cũng có một số loại cây lại cho chất thơm khác
nhau ở những bộ phận khác nhau của cây. Ví dụ: vỏ cây quế chứa nhiều cinamic
aldehyde, lá cây chứa eugenol, rễ cây chứa camphor. Tương tự như vậy, rất dễ nhận thấy
ở một số loại cây họ cam chanh, chất thơm chủ yếu phân bố trong vỏ quả. Trong công
nghiệp người ta chỉ chú ý sử dụng những phần cây mà trong đó chứa nhiều chất thơm.
Do đó nguyên liệu chất thơm được chia ra thành các nhóm:
- Loại nhóm quả, hạt: Bao gồm các loại chứa chất thơm trong quả và hạt. Ví
dụ hồi, mùi, màng tang,..
- Nhóm cỏ lá: Bao gồm các loại chứa chất thơm trong các lá hoặc các phần
xanh của cây mọc trên mặt đất. Ví dụ tràm, sả, bạc hà, hương nhu,…
- Nhóm hoa: Chất thơm từ các loại hoa nói chung là những tinh dầu có gái trị
hơn cả. Người ta nhận thấy rằng sự biến đổi màu sắc hoa ảnh hưởng đến mùi hương. Ví
dụ hoa hồng, hoa nhài,..

- Nhóm rể, củ, vỏ: bao gồm các loại chứa chất thơm trong củ, rễ, vỏ cây và các
chồi, búp. Ví dụ gừng, quế, long não,…
1.3.3 Giới thiệu một số nguyên liệu
Tràm
Tràm (Melaleuca) bao gồm khoảng 230 loài. Phần lớn các loài (khoảng 220
loài), là loài đặc hữu của Úc và Tasmania nhưng một số cũng xuất hiện ở các vùng lân
cận của Indonesia và Papua New Guinea và loài M. cajeputi phân bố kéo dài từ phía bắc
Úc đến lục địa Châu Á. Tràm được sử dụng nhiều trong sản xuất tinh dầu thuộc loài
Melaleuca alternifolia và M. cajeputi.
Melaleuca alternifolia là một loại cây thân
gỗ nhỏ, thường xanh, cao tới 7 mét có vỏ gồm
nhiều lớp mỏng màu trắng. Lá nhỏ hẹp, được sắp
xếp dạng vòng dài khoảng 10-35 mm, rộng
khoảng 1mm. Lá tràm có lượng tinh dầu cao. Hoa
màu trắng mọc thành chùm, mỗi hoa đơn có cánh
hoa rộng, dài 2-3 mm. [2] Tinh dầu tràm trà có các
thành phần chủ yếu như: Terpinen -y-ol (30-
40%), γ-Terpinen (10-28%), α-Terpinen (5-13%), Hình 1-1: Tràm
ρ-Cymen(0,5-12%), Cineol (0,5-10%), α-
Terpineol (1,5-8%).Tại Việt Nam, tinh dầu tràm được sản xuất tại các tỉnh Nam Bộ và
Trung Bộ. Hàm lượng cineol của tinh dầu tràm cajuput chiếm khoảng 55 – 65%.
Quế
Quế được trồng nhiều ở Yên Bái, Quảng Ninh, Thanh hoá, Quảng Nam, Quảng
Ngãi. Tinh dầu quế có mặt trong lá, cành, rễ, vỏ với thành phần rất khác nhau, hàm
lượng tinh dầu ở vỏ khô 1 ÷2,5%, ở lá 0,2
÷0,5%.
Có 3 loại quế chính
- Quế Thanh Hoá, Nghệ An: Cinnamomum
loureirii Nees
- Quế loại Trung Quốc: Cinnamomum
cassia Blume
- Quế loại Xrilanca: Cinnamomum
zeylanicum Nees[8]
Hình 2.1: Quế Thanh

Tinh dầu quế thu hồi từ vỏ có thành phần chính là cinamaldehyde (70-90%) ngoài
ra còn có các chất khác như cinamyl acetate, octo-methoxyl cinnamaldehyde, cumarin
với hàm lượng trong giới hạn yêu cầu. [4, p. 7]. Lá và cành con có hàm lượng tinh dầu
thấp hơn và thành phần của nó có hàm lượng các phenol và đặc biệt là eugenol khá cao,
có khi chiếm tới 80%.
Hoa Lavender (Lavandula angustifolia)
Cây oải hương là loại cây bụi thường niên
có mùi thơm nồng, xuất xứ từ vùng Địa Trung
Hải. Do mùi hương thơm sạch và tính chất đuổi
côn trùng, nó là loại thảo mộc được ứng dụng
rộng rãi trong công nghiệp mỹ phẩm, dược
phẩm, làm chất kháng khuẩn.
Tỷ lệ tinh dầu của hoa Lavender từ 0,3-
1% trích xuất từ đỉnh hoa tươi, trong đó các
thành phần chính gồm Linalyl acetat (25-45%);
Hình 1-2: Lavandula angustifolia ‘Munstead’
Linalool (25-38%).
Bưởi
Bưởi là loại cây to cao, vỏ thân màu vàng
nhạt, ở những kẽ nứt của thân đôi khi có chảy
nhựa. Cành có gai dài, nhọn. Lá hình trứng, dài
11–12 cm, rộng 4,5-5,5 cm, hai đầu tù,
nguyên, dai, cuống có dìa cánh to. Hoa thuộc
loại hoa kép, đều, mọc thành chùm 6-10 bông
và có mùi hương rất dễ chịu. Quả hình cầu to,
vỏ dày, màu sắc tùy theo giống. Bưởi được
trồng nhiều ở Phú Thọ và miền Nam. Hình 1-3: Bưởi da xanh
Trong lá, hoa, vỏ quả đều chứa tinh dầu. Thành phần chủ yếu của tinh dầu lá bưởi
là dipenten, linalola và xitrala. Trong tinh dầu vỏ quả có 26% xitrala và este. Trong vỏ
quả bưởi ngoài tinh dầu ra còn chứa pectin naringin, men peroxydaza, amylaza, đường
ramnoza, vitamin A và C, hesperidin[8]. Tinh dầu bưởi (Citrus paradisis Macfa) có mùi
đặc trưng của hoa quả, có mùi gỗ nhẹ. Chỉ số hoá học andehit 1,5-2,5% (decanal). Thành
phần chính gồm: limonen 83-93%; myrxen 1,4-1,6%; β-xiaryophyllen 0,2-2,7%;
nootkaton 0,1-1%; octanol 0,1-0,2%[4]

Sả
Sả là loại cỏ sống lâu năm mọc thành bụi
cao từ 0.8-1.5m hoặc hơn. Than rễ trắng hay hơi
tím. Lá hẹp, dài giống như lá lúa, mép hơi nháp.
Toàn cây có hương thơm đặc trưng. Để phân loại
sả trong sản xuất tinh dầu, người ta chia thành 2
loại chính:
- Nhóm sả cho tinh dầu với thành phần chủ
yếu là Citronellal và genariola:
Cymbopogon winterianus (Sả Java),
Hình 5.1: Sả Java
Cymbopogon nardus (sả Sri Lanka)…
- Nhóm sả cho tinh dầu với thành phần chủ yếu là xitrala làm tinh dầu có mùi chanh:
Cymbopogon flexuosus, Cymbopogon citratus (Sả chanh)…
Những nước sản xuất nhiều tinh dầu sả nhất là Indonesia, Xrilanca, Ấn Độ và
Trung Quốc.[8] Ở Việt Nam, sả Java được trồng phổ biến tại tỉnh Tuyên Quang với sản
lượng trên 400 tấn và năng suất 30 tấn tinh dầu. Sả còn được trồng tại Hà Giang, Đăk
Nông, Nghệ An, Hà Tĩnh…[1]. Trong sả có 1-2% tinh dầu. Tinh dầu sả Java chứa lượng
lớn citronellal, citronellol, geraniol và trong tinh dầu sả hoa hồng có đến 80% geraniol
có giá trị thương mại cao[1][8].
Bạc hà
Cây bạc hà Mentha arvensis L. còn có tên là
bạc hà nam là một loại cỏ sống lâu năm, cao từ 10
đến 60-70cm, thân vuông mọc đứng hay hơi bò,
trên thân có nhiều lông. Lá mọc đối, cuống dài.
Hoạt chất chủ yếu trong bạc hả là tinh dầu bạc hà
với tỷ lệ 0.5-1%, có thể lên tới 1,3-1,5% và ngoài
ra có các flavonozit. Nhiều giống bạc hà hiện nay
được lai tạo và tuyển chọn có thể cho lượng tinh
dầu lên đến 5,2-5,6%[8] . Hình 6.1: Bạc hà á
Xá Xị (Cinnamomum parthenoxylon Meissn)

Xá xị là cây thân gỗ cao 12-18m, lá dài 12-18cm, rộng 5-7cm, 3 gân hoặc gân lông
chim. Cuống lá nhỏ ngắn chừng 4cm. Hoa trắng hơi có mùi thơm, quả mọng hình cầu
Phân bố chủ yếu các tỉnh phía Nam từ Quảng Trị trở vào, nhiều nhất ở Lâm Đồng,
Đồng Nai, Sông Bé.Trong gỗ thân và rễ có từ 1-2% tinh d ầu màu vàng nhạt, mùi thơm
dịu. Thành phần chủ yếu của tinh dầu là safrol với tỷ lệ lên tới 75%.

1.4 Thu hoạch, vận chuyển nguyên liệu

1.4.1 Thu hoạch
Tinh dầu chứa trong thực vật có thành phần không ổn định mà luôn thay đổi theo
thời gian sinh trưởng của cây hoặc cũng biến đổi theo điều kiện khí hậu, thới tiết. Trong
các bộ phân của cây hàm lượng tính dâu cũng khác nhau. Vì vậy cần xác định thời gian
thu hái cho hàm lượng tinh dầu nhiều nhất và chất lượng tốt nhất[5]. Mức độ chín của
nguyên liệu thường không đồng đều, khác nhau tùy thuộc vào mỗi loại nguyên liệu,
những riêng riêng đối với các loại hoa, thời điểm tốt nhất là là lúc hoa nở hoàn toàn, đối
với các loại quả là lúc vừa chin tới. Tùy theo dạng nguyên liệu để xác định độ chin kỹ
thuật để thu hoạch, thường thu hoạch vào lúc sáng sớm, lúc tan sương (vì hàm lượng
tinh dầu giạm từ sáng đến tối).
Ngoài ra khi thu nhận nguyên liệu còn phải xét đến độ sạch, lứu ý những tập chất
lẫn trong nguyên liệu khi thu hoạch. Ví dụ đối với nguyên liệu hoa, là canh và cỏ là
những tạp chất không mong muốn, vì phần lớn các tạp chất cũng có chất thơm, khi chế
biến thì làm giảm chất lượng của sản phẩm chính. Bởi vậy khi thu hái nguyên liệu cần
hết sức chú ý các loại tạp chất ngày ở đồng ngay khi thu hoạch, tránh tình trạng về sơ
sở sản xuất làm tốn thời gian và công sức.
1.4.2 Vận chuyển
Đa số nguyên liệu thường không bảo quản được lâu nên thời gian vận chuyển càng
ngắn càng tốt. Trong thực tế, nếu nguyên liệu cần chế biến ở dạng tươi nhà máy có thể
xây dựng cách vùng nguyên liệu 10 – 25km. Đối với những nguyên liệu như hoa hông,
hoa nhài thì cần phải xây dựng gần hơn nữa. Nguyên liệu từ củ, rễ, quả hoặc những
nguyên liệu lá có thể làm khô, héo thì nhà máy có thể xa hơn. Khi vận chuyển những
nguyên liệu như có, lá, hoa khi vận chuyển tránh bị dập nát, bóc nóng làm ảnh hưởng
đến chất lượng tinh dầu. Một trong những biện pháp bảo quản nguyên liệu khi vận
chuyển là xung quanh thành xe đóng một có mắt hở, chiều cao khoảng 2m, và giữa các
lớp nguyên liệu có một khung đỡ phân cách, làm giảm bớt sức nặng của lớp nguyên liệu
trên đè xuống lớp dưới. Để tránh mưa nắng khung xe có phủ lá hoặc bạt, đối với các loại
hoa nên chứa trong các giỏ sọt để sấp xếp thành từng lớp xen kẽ, tránh để trực tiếp lên
nhau.
1.5 Ứng dụng của tinh dầu
Tinh dầu có nhiều ứng dụng, đặc biệt dùng nhiều trong 3 ngành: hương liệu mỹ
phẩm, thực phẩm và dược phẩm.

1.5.1 Tinh dầu cho nước hoa và mỹ phầm

Lượng tinh dầu lớn nhất là phục vụ cho hương liệu và mỹ phẩm. Đặc biệt là tinhdầu
các loại hoa. Tinh dầu dùng trong nước hoa, hương liệu và mỹ phẩm dưới dạng pha chế
với các chất khác, trong nước hoa có hàm lượng tinh dầu rất ít mà chủ yếu là cồn và các
chất pha chế khác, còn tinh dầu chỉ chiếm khoản vài phần trăm hay phần nghìn, phần
vạn.
Tuỳ theo chất lượng tinh dầu và phương pháp điều chế mà sử dụng vào mục đích
khác nhau. Ví dụ, có 30 loại hoa hồng nhưng người ta chỉ chọn được 3 loại để trồng làm
nguyên liệu điều chế tinh dầu, đó là Rosa carritifolia L, Rosa galliaca Lam và Rosa
damacena Mill. Người ta nghiên cứu điều chế tinh dầu khác nhau để có sản phẩm cho
những mục đích khác nhau. Ví dụ, cho 100 kg hoa hồng vào nước và cất lấy tinh dầu
cho pha chế nước hoa, số nước sau khi lấu tinh dầu thì dùng vào việc pha chế kem xoa
hay dược phẩm; hay là để có loại tinh dầu hoa hồng đặc sắc êm dịu thì người ta ngâm
hoa hồng trong dầu béo ở 30-40oC nhiều lần, đến khi dầu béo bão hoà tinh dầu thì xử
lý với cồn 90% để lấy tinh dầu pha chế nước hoa cao cấp.
1.5.2 Tinh dầu cho thực phầm
Đã là thực phẩm thì phải có mùi, có vị dể kích thích dịch vị, tạo sự thèm ăn, do đó
ăn ngon, ăn nhiều và chóng tiêu hoá. Để có mùi, có vị thì phải có tinh dầu. Do đó, nhu
cầu tinh dầu cho thực phẩm là nhu cầu tất yếu không thể thiếu.
Tinh dầu cho thực phẩm trước hết là không độc, an toàn, sau đó là mùi dễ chịu
kích thích dịch vị. Tuy nhiên, vì lượng tinh dầu trong thực phẩm dùng rất ít, thường là
dưới ngưỡng gây độc hại nên những vụ ngộ độc do tinh dầu là rất ít gặp.
Dùng phổ biến nhất trong thực phẩm là tinh dầu các loại quả như: chanh, cam,
xoài, mơ, mít, dứa,… ; các loại tinh dầu tạo mùi; các tinh dầu vừa mùi, vừa vị như: tỏi,
tiêu, nghệ, gừng, bạc hà, húng, tía tô, quế, hồi, thảo quả, đinh hương, nếp,…
Tuỳ theo nhu cầu và cách chế biến thực phẩm mà người ta chọn tinh dầu và phương
pháp điều chế thích hợp. Ví dụ, để pha rượu chanh, rượu cam hay các loại nước giải
khát có mùi chanh, cam, người ta không dùng loại tinh dầu cất lôi cuốn hơi nước từ vỏ
cây này mà có cách điều chế riêng: gọt vỏ ngoài của quả chanh, cam lúc chưa chín cho
hết vào cồn 96%, ngâm một thời gian rồi vớt vỏ ra, hạ độ cồn xuống 60%, chiết bỏ phần
tecpen không tan, cất lôi cuốn hơi nước phần cồn 60% có tinh dầu, người ta thi được
“cồn chanh thơm” dùng để pha các loại rượu và nước giải khát.
Nhưng đối với các công nghệ chế biến bánh kẹo thì không dùng loại tinh dầu như
vậy mà người ta pha tinh dầu vào các chất khác như cồn 96%, glyxerin, propylenglycol,
vanillin để dùng.

1.5.3 Tinh dầu cho dược phẩm

Căn cứ tác dụng sinh lý, sinh hoá, kháng khuẩn, kháng nấm của tinh dầu mà người
ta sử dụng tinh dầu để làm thuốc. Trong thuốc dân tộc, tinh dầu được sử dụng nhiều nhất
dưới tác dụng nguyên liệu của chúng. Tuy nhiên người ta không dùng loại tinh dầu
nguyên chất như tinh dầu tẩy giun cất ra từ hoa hay quả của cây Chenopodium
ambrosivides L.
Tinh dầu bạc hà pha thành dầu xoa bóp để trị các bệnh về viêm khớp, giảm đau.
Tinh dầu khuynh diệp nồng độ 0,5 – 1% nhỏ mũi chống cảm cúm.
1.5.4 Tinh dầu cho hương liệu
Ngày nay, hương liệu thiên nhiên không đủ để đáp ứng thực tế, vì vậy phần lớn
hương liệu dùng trong thực tế là hương liệu nhân tạo, nghĩa là do người ta pha chế mà
tạo thành. Để làm được việc đó, đáp ứng đủ nhu cầu của các ngành công nghiệp thực
phẩm, công nghiệp mỹ phẩm, thuốc lá, người ta cần một lượng đơn hương rất lớn. Đơn
hương là một đơn chất tinh khiết có mùi thơm, để có được các đơn hương này người ta
cớ thể điều chế từ tinh dầu, làm cho giá trị của tinh dầu được nâng cao. Ví dụ như tinh
dầu màng tang chứa 40 – 50% xitral chỉ có 25.000 đ/kg, trong khi đó xitral tách từ tinh
dầu này có độ tinh khiết 98 – 99% để làm đơn hương có giá 3000.000 đ/kg
Chính vì thế việc phân lập thành phần có mùi thơm của tinh dầu theo độ tinh khiết
cao để làm đơn hương pha chế hương liệu là một lĩnh vực rất được quan tâm và luôn
luôn được cải tiến.

TÌM HIỂU QUY TRÌNH SẢN XUẤT
2.1 Bảo quản và xử lí sơ bộ nguyên liệu.

2.1.1 Bảo quản
Sau khi thu hoạch nguyên liệu, nếu chưa đưa vào sản xuất cần phải bảo quản
nguyên liệu. Khi bảo quản cần chú ý đến nhiệt độ và độ ẩm. Nhiệt độ và độ ấm là những
điều kiện cho quá trình hoạt động của các loại men, xảy ra ngay trong nguyên liệu. Bên
cạnh đó sâu bọ và các loại vi sinh vật cũng phát triển theo nhiệt độ và độ ẩm. Điều chỉnh
hai yếu tố này có thể tạo ra điều kiện bảo quản thích hợp và hạn chế tối đa những yếu tố
bất lợi.
Ở nhiệt độ cao hơn 45 - 50oC thành phần hoá học của nguyên liệu tươi thay đổi và
làm giảm chất lượng thơm. Nhiệt độ quá thấp làm ảnh hưởng đến phẩm chất của nguyên
liệu ở dạng khô. Vì vậy cần chọn nhiệt độ phù hợp với từng loại nguyên liệu. Nguyên
liệu ở dạng tươi như hoa hồng và các loại quả có múi không thể bảo quản lâu, cần phải
chế biến ngay.
Tùy theo độ ẩm của không khí, nguyên liệu thể hút hoặc thải ẩm ra môi trường
xung quanh. Khi bảo quan cần điều chỉnh sao cho độ ẩm của nguyên liệu và không khí
bên ngoài tiến tới một giới hạn nhất định. Khi đó nguyển liệu không thoát ẩm ra hoặc
thu vào và vẫn đảm bảo chất lượng trong quá trình bảo quản[1].
2.1.2 Xử lí sơ bộ nguyên liệu
Làm sạch tạp chất
Thường dùng phương pháp sàng phân loại
Nghiền
Tinh dầu trong thực vật thường nằm trong các mô của tế bào, vì thế nghiền nhằm
mục đích để giải phóng tinh dầu ra khỏi mô để khi tiến hành sản xuất thì tinh dầu đễ
thoát ra ngoài, từ đó rút ngắn qui trình sản xuất. Để nghiền người ta thường dùng máy
nghiền búa hoặc nghiền trục. Nghiền càng nhỏ thì hiệu suất phá vỡ các tế bào càng cao
nhưng dễ gây tắc ống dẫn hơi (tinh dầu + nước) và độ xốp bé làm ảnh hưởng đến quá
trình chưng cất. Mức độ nghiền được biểu diễn bằng dung trọng (trọng lượng của một
đơn vị thể tích nguyên liệu). Mỗi nguyên liệu có một dung trọng thích hợp và được xác
định trong phòng thí nghiệm

2.2 Các phương pháp thu nhận tinh dầu

2.2.1 Quy trình chưng
Nguyên tắc
Khi chưng cất một hỗn hợp chất lỏng gồm hai hay nhiều cấu tử, trong quá trình
chưng cất, cùng với sự thay đổi thành phần của thể lỏng có thể làm thay đổi thành phần
của hỗn hợp hơi. Trong điều kiện áp suất không đổi tùy thuộc vào mức độ tan lẫn vào
nhau của hỗn hợp và khả năng tan lẫn vào nhau của các cấu tử, dung dịch lỏng thu được
bằng cách làm ngưng tụ hỗn hợp hơi bay ra sẽ có thành phần các chất dễ bay hơi cao
hơn so với thành phần chất lỏng ban đầu. Ngoài ra, nhiệt độ sôi của một hỗn hợp nước
và tinh dầu thấp hơn rất nhiều so với nhiệt độ sôi của tinh dầu nên có thể tách riêng tinh
dầu ra khỏi nguyên liệu mà không cần đạt đến độ sôi của nó. [3]
Ưu nhược điểm của phương pháp chưng cất
Ưu điểm
- Các quy trình kỹ thuật có khả năng nâng cao hàm lượng của từng cấu tử hỗn hợp
hơi bay ra bằng cách phân chia chúng.
- Không đòi hỏi vật liệu phụ nhiều như các phương pháp trích ly và hấp phụ
- Thời gian chưng cất tương đối nhanh (đối với các thiết bị chưng cất gián đoạn
thông thường từ 5 giờ đến 10 giờ, đối với các thiết bị liên tục từ 30 phút đến 1 giờ).
- Có thể tiến hành chưng cất đối với các cấu tử có nhiệt độ sôi cao ở nhiệt độ gần
100oC
- Thiết bị khá gọn gàng, dễ chế tạo, quy trình sản xuất đơn giản
Nhược điểm
- Không áp dụng phương pháp chưng cất vào những nguyên liệu có hàm lượng tinh
dầu thấp vì:
- Sản phẩm thu được có thể bị ảnh hưởng nếu các cấu tử có trong thành phần tinh
dầu dễ bị thủy phân khi cất
- Không thể tách các thành phần khó bay hơi hoặc không bay hơi trong thành phần
của của nguyên liệu ban đầu mà những thành phần này rất cần thiết vì chúng có
tính chất định hương rất cao như sáp, nhựa thơm...
- Hàm lượng tinh dầu còn lại trong nước chưng (nước sau phân ly) tương đối lớn
- Cần dùng một lượng nước lớn để làm lạnh

Sơ đồ

Giải thích quy trình

a. Nạp nguyên liệu
Nguyên liệu chứa tinh dầu từ kho bảo quản được nạp vào thiết bị, có thể xử lý
nguyên liệu trước khi nạp vào thiết bị để thuận lợi cho quá trình chưng cất. Việc nạp
liệu có thể thực hiện bằng thủ công hoặc cơ giới, có thể nạp trực tiếp vào thiết bị hoặc
nạp gián tiếp qua một giỏ chứa rồi cho vào thiết bị bằng tời hoặc cẩu. Nguyên liệu nạp
vào thiết bị không được chặt quá làm cho hơi khó phân phối đều trong toàn bộ khối
nguyên liệu và không được quá lỏng, quá xốp sẽ làm cho hơi dễ dàng theo những chỗ
rỗng đi ra mà không tiếp xúc với toàn khối nguyên liệu. Đối với nguyên liệu lá, cỏ khi
cho vào thiết bị có thể nén chặt, trước khi nén nên xổ tung để tránh hiện tượng rỗng cục
bộ. Nạp liệu xong đóng chặt mặt bích nối thiết bị với nắp, nên vặn chặt theo nguyên tắc
đối nhau để nắp khỏi chênh.
b. Chưng cất
Khi bắt đầu chưng cất, mở van hơi cho hơi vào thiết bị, lúc đầu mở từ từ để đuổi
không khí trong thiết bị và làm cho hơi phân phối đều trong toàn bộ khối nguyên liệu.
Ngoài ra, mở từ từ van hơi để nguyên liệu không bị cuốn theo hơi gây tắc ống dẫn hỗn
hợp hơi. Trong quá trình chưng cất, cần chú ý điều chỉnh nhiệt độ dịch ngưng sao cho
nằm trong khoảng 30-400C (bằng cách điều chỉnh tốc độ nước làm lạnh) vì nếu dịch
ngưng quá nóng sẽ làm tăng độ hòa tan của tinh dầu vào nước và làm bay hơi tinh dầu.
Để kiểm tra quá trình chưng cất kết thúc chưa người ta có thể dùng một tấm kính hứng
một ít dịch ngưng, nếu thấy trên tấm kính còn váng dầu thì quá chưng cất chưa kết thúc.
c. Làm lạnh, ngưng tụ
Hỗn hợp hơi tinh dầu và nước từ thiết bị chưng cất qua vòi voi vào thiết bị ngưng
tụ, ở đây hỗn hợp hơi sẽ truyền ẩn nhiệt bốc hơi cho nước lạnh và ngưng tụ thành nước.
Thiết bị ngưng tụ thực hiện hai nhiệm vụ: ngưng tụ hỗn hợp hơi thành lỏng và hạ nhiệt
độ hỗn hợp lỏng vừa ngưng xong đến nhiệt độ yêu cầu
d. Phân ly
Hỗn hợp lỏng gồm tinh dầu và nước chưng từ thiết bị ngưng tụ được phân thành
từng lớp riêng biệt trong thiết bị phân ly, tùy thuộc vào khối lượng riêng của tinh dầu
lớn hay nhỏ hơn so với nước mà tinh dầu sẽ được lấy ra ở phần trên hay phần dưới của
thiết bị phân ly
e. Tháo bã ra khỏi thiết bị
Tháo nắp thiết bị, tháo vỉ trên rồi dùng tời kéo giỏ chứa bã ra, kiểm tra và châm
thêm nước nếu cần thiết (nước châm là nước sau khi phân ly tinh dầu) rồi cất mẻ khác.

f. Thu hồi tinh dầu từ nước chưng

Khi chưng cất tinh dầu, trong nước chưng có lẫn một lượng tinh dầu khá lớn. Trên
thực tế, lượng tinh dầu này thay đổi từ 0.01 – 0.25% tính theo lượng nước chưng. Tinh
dầu hoà tan trong nước ở hai dạng là phân tán ở trạng thái nhũ tương và hoà tan tinh dầu
tan lẫn vào trong nước. Dạng đầu tiên có thể dùng phương pháp lắng, hoặc ly tâm để
tách, dạng sau dùng phương pháo cất lại.
g. Tinh chế tinh dầu
Tinh dầu ra khỏi thiết bị phân ly là tinh dầu thô, còn chứa nhiều tạp chất như nước,
một số các hợp chất hữu cơ như chất màu, nhựa, sáp hòa tan vào nên để nâng cao chất
lượng tinh dầu và tạo điều kiện thuận lợi trong quá trình bảo quản tinh dầu phải tiến
hành xử lý tinh dầu, quá trình này gồm các công đoạn sau:
Lắng: Mục đích là tách bớt các tạp chất vô cơ, hữu cơ và một số tạp chất khác lẫn
vào tinh dầu. Thời gian lắng 24 ÷48 giờ trong các thiết bị lắng có đáy hình côn.
Lọc: Mục đích cũng để tách các tạp chất vô cơ, hữu cơ có kích thước nhỏ, thường
dùng thiết bị lọc khung bản để thực hiện quá trình lọc.
Sấy khô nước: Sau khi lắng lọc xong, trong tinh dầu vẫn còn lại một lượng nước ở
dạng phân tán hoặc hòa tan, vì vậy cần phải sấy khô nước trong tinh dầu. Người ta
thường dùng Natri sunphat khan với hàm lượng 2,5 ÷ 5,5% tùy theo hàm lượng nước có
trong tinh dầu. Hiện nay, phương pháp sấy chân không cũng đang được sử dụng để thu
được tinh dầu tinh khiết hơn.
h. Đóng gói
Tinh dầu thành phẩm được đưa vào phân xưởng bao bì, được kiểm tra đánh giá
chất lượng. Sau đó tinh dầu được đóng trong các thùng, lọ, bi-đông làm bằng thiếc hoặc
nhôm theo quy cách, các loại bao bì phải thật khô và sạch không được méo mó biến
dạng. Nếu đóng chai, lọ thuỷ tinh phải đóng thêm hộp gỗ bên ngoài tránh đổ vỡ. Trên
mỗi loại bao bì cần được ghi nhãn hiệu đầy đủ theo tiêu chuẩn.
Các phương pháp chưng cất
a. Chưng cất với nước
Nguyên liệu và nước được cho vào cùng một thiết bị đun tới sôi, nước bay hơi
cuốn theo tinh dầu, tinh dầu được tách ra sau ngưng tụ.
Ưu điểm
- Thiết bị đơn giản, dễ chế tạo, phù hợp với nhiều mô hình sản xuất.
Nhược điểm
- Tinh dầu có chất lượng chưa cao
- Nguyên liệu dễ bị cháy khét nhất là những chỗ trong thiết bị nguyên liệu thiếu
nước hoặc bết dính vào thành thiết bị, đặc biệt khi chưng cất các loại hoa- Khó
điều chỉnh các thông số kỹ thuật (T, p), thường thời gian chưng cất bị kéo dài.
- Tốc độ chưng cất và thời gian chưng cất phụ thuộc chủ yếu vào bộ phận đốt lò.
b. Chưng với hơi nước không có nồi hơi riêng
Nguyên liệu và nước được đưa vào cùng một thiết bị nhưng ngăn cách bằng một
lớp vỉ, tránh cho nguyên liệu khỏi lọt vào nồi chứa nước. Nước được đun sôi bốc hơi
lên đi qua lớp vỉ đi vào lớp nguyên liệu và kéo theo tinh dầu đi ra.
Ưu điểm
- Hạn chế nguyên liệu bị cháy khét
Nhược điểm
- Chất lượng tinh dầu cũng chưa cao do sự phân huỷ một phần thành phẩm tinh dầu.
Việc khống chế các điều kiện kỹ thuật và vận tốc chưng cất chưa được cải thiện
nhiều.
c. Chưng cất bằng hơi nước có nồi riêng
Hơi nước được sản xuất từ nồi hơi riêng biệt có thể phục vụ cho cả cơ sở sản xuất,
hơi được dẫn vào tiếp xúc với nguyên liệu trong quá trình chưng cất. Dưới áp suất hơi
cao tinh dầu sẽ ra nhanh hơn, thời gian cất ngắn hơn
Ưu điểm
- Có thể rút ngắn thời gian chưng cất bằng cách điều chỉnh vận tốc chưng cất, chưng
cất ở áp suất cao hơn hoặc dùng hơi bão hoà hay quá nhiệt để chưng cất
- Có khả năng dễ cơ giới hoá hoặc tự động hoá các khâu sản xuất
- Khắc phục tình trạng nguyên liệu bị khê khét giúp nâng cao phẩm chất của tinh
dầu.
Nhược điểm: Thiết bị khó chế tạo, đắt tiền, không phù hợp với sản xuất quy mô nhỏ
2.2.2 Phương pháp trích ly
Nguyên lý
Trích ly là dùng những dung môi hữu cơ hoà tan các chất khác, sau khi hoà tan, ta
được hỗn hợp gồm dung môi và các chất tách, đem hỗn hợp này tách dung môi ta sẽ thu
được chất cần thiết. Cơ sở lý thuyết của quá trình trích ly là dựa vào sự khác nhau về
hằng số điện môi của dung môi và chất cần trích ly. Những chất có hằng số điện môi
dao động từ 2-5 và các dung môi hữu cơ có hằng số điện môi dao động từ 1,5-2. Trong
công nghiệp sản xuất tinh dầu, phương pháp này dùng để tách tinh dầu trong các loại
hoa (hàm lượng tinh dầu ít). Phương pháp này có thể tiến hành ở nhiệt độ thường (khi
trích ly) và có thể lấy được những thành phần quý như sáp, nhựa thơm trong nguyên liệu

mà phương pháp chưng cất không thể tách được. Vì thế, chất lượng của tinh dầu sản
xuất bằng phương pháp này khá cao.
Quy trình trích ly
NGUYÊN LIỆU
XỬ LÝ
TRÍCH LY DUNG MÔI
MITXEN BẢ TÁCH DUNG MÔI
LẮNG, LỌC BẢ THẢI DUNG

MÔI
TÁCH DUNG MÔI TINH CHẾ

DUNG MÔI
CANCRÊT
TÁCH SÁP BẰNG C H OH
LÀM LẠNH LỌC SÁP
C H OH TÁCH C H OH
TINH DẦU THÀNH PHẨM

Giải thích sơ đồ
a. Xử lí nguyên liệu
Tinh dầu thường phân bố trong nguyên liệu, liên kết với nguyên liệu và được
nguyên liệu che chở. Do đó, người ta phải xử lý nguyên liệu để giải phóng chúng ra hay
tạo điều kiện cho chúng tiếp xúc với dung môi để dung môi tương tác với chúng và hoà
tan chúng. [7]
- Nguyên liệu dùng cho trích ly phải ráo nước.
- Xác định thời gian trích ly cần thiết phù hợp với từng loại nguyên liệu. ý nguyên
liệu
b. Lựa chọn dung môi
Chọn dung môi phù hợp với nguyên liệu và phương pháp trích ly. Phương pháp
trích ly có thể là tĩnh hay động, trong phương pháp trích ly tĩnh, nguyên liệu được ngâm
trong dung môi trong một thời gian nhất định (cả hai đều không chuyển động), phương
pháp trích ly động thì dung môi hoặc nguyên liệu chuyển động hoặc cả hai cùng chuyển
động. Dung môi dùng để trích ly cần phải đảm bảo những yêu cầu sau:
- Nhiệt độ sôi thấp để dễ dàng tách tinh dầu ra khỏi dung môi bằng phương pháp
chưng cất, nhưng không được thấp quá vì sẽ gây tổn thất dung môi, dễ gây cháy
và khó thu hồi dung môi. [5]
- Dung môi không tác dụng hoá học với tinh dầu.
- Độ nhớt dung môi bé để rút ngắn thời gian trích ly (độ nhớt nhỏ khuếch tán nhanh).
- Dung môi có khả năng hòa tan tinh dầu nhưng hòa tan tạp chất lại phải bé.
- Dung môi không ăn mòn thiết bị, không gây mùi lạ cho tinh dầu và đặc biệt là
không gây độc hại.
- Dung môi phải rẻ tiền và dễ mua
Tuy nhiên, không có loại dung môi nào đạt được tất cả các yêu cầu trên. Ví dụ như
rượu, aceton hoà tan tinh dầu tốt nhưng lại hoà tan cả nước và đường có trong nguyên
liệu nên tinh dầu sẽ có mùi caramel sau khi dùng nhiệt để tách dung môi. Nếu sử dụng
ete etylic dùng làm dung môi trích ly thì dung môi này hòa tan nhựa và sáp tốt nhưng
độc, dễ sinh ra hỗn hợp nổ.
Hiện nay, người ta thường dùng các dung môi là ete dầu hỏa, nhiệt độ sôi 45-70oC
thành phần chủ yếu là các hidrocacbon no như pentan, hexan và lẫn một ít heptan. Ete
dầu hỏa cần được tinh chế trước khi sản xuất. Ete dầu hoả được đem đi cất lại để lấy
những phần có nhiệt độ sôi từ 45-70oC đưa vào trích ly. Ete dầu hỏa dễ gây cháy nổ,
độc, do đó trong sản xuất cần thực hiện nghiêm túc các quy tắc về an toàn lao động và
phòng cháy chữa cháy. Ngoài ra, ở một số nước người ta thường dùng dung môi trích ly
là CO2 lỏng, dung môi này không độc, có độ bền hoá học cao nên đảm bảo cho tinh dầu
thu được có chất lượng cao.
c. Trích ly
Sau khi cho dung môi và nguyên liệu vào thiết bị trích ly, đem lọc ta sẽ được
mitxen, mitxen là hỗn hợp gồm tinh dầu và dung môi. Đem lắng và lọc mitxen để tách
các tạp chất như các mảnh nguyên liệu, nếu nguyên liệu là hoa thì các tạp chất có thể là
nhụy hoa, phấn hoa. Trong trường hợp mitxen có nước cần phải tách nước. Sau đó, dùng
hơi để cất thu hồi lại dung môi. Dung môi từ bả trích ly và dung môi ở thiết bị cất thu
hồi được đem đi tinh chế để sử dụng trở lại. Mitxen đã tách dung môi xong gọi là cancrêt,
cancrêt là một hỗn hợp gồm tinh dầu, sáp, nhựa thơm và một số tạp chất khác (axit hữu
cơ) ở dạng sệt. Để tách sáp và tạp chất người ta hòa tan cancrêt bằng rượu etylic sau đó
đem làm lạnh ở -15oC, sáp và tạp chất sẽ đông đặc lại, sau đó ta lọc để tách. Sáp là chất
định hương có giá trị trong tinh dầu, nhưng khi có sáp trong tinh dầu, tinh dầu thường
bị đục, do đó phải tiến hành tách sáp trong tinh dầu. Lúc này hỗn hợp chỉ còn lại rượu
và tinh dầu, dùng phương pháp cất để tách rượu, ta thu được tinh dầu tuyệt đối, rượu
được đem tinh chế để dùng lại
Ưu nhược điểm
Ưu điểm
- Có khả năng tách được triệt để lượng tinh dầu có trong nguyên liệu.
- Quy trình có ít thiết bị.
- Có thể tiến hành với quy mô nhỏ và ở gia đình.
Nhược điểm
- Thiết bị trích ly thường đắt tiền và phức tạp, do đó phương pháp trích ly chỉ được
dùng để sản xuất những loại tinh dầu quý hiếm (hàm lượng tinh dầu trong nguyên
liệu bé).
- Chất lượng của tinh dầu thu được bằng phương pháp trích ly phụ thuộc rất nhiều
vào dung môi dùng để trích ly.
Các phương pháp trích ly
a. Trích ly bằng dung môi hữu cơ
Trong công nghiệp thực phẩm, để trích ly các hợp chất hữu cơ, người ta thường sử
dụng dung môi hữu cơ như n-hexan, Xyclohexan, Benzen,… Phương pháp này cho phép
chuyển tinh dầu nằm trong một dung dịch vào dung môi, sau đó loại dung môi và thu
tinh dầu. [7]
Ưu điểm
- Chỉ dùng một lượng nhỏ dung môi có thể trích ly được một lượng lớn nguyên liệu.

- Có thể tách triệt để lượng tinh dầu có trong nguyên liệu.

Nhược điểm
- Độc hại và cần phải có quá trình xử lý sau trích ly.
- Tốn nhiều thời gian. [8]
b. Trích ly bằng dung môi CO2 siêu tới hạn
Phương pháp trích ly sử dụng CO2 ở trạng thái siêu tới hạn (Supercitial carbon
dioxide extraction) là công nghệ được sử dụng nhiều trong công nghệ dược phẩm bởi
nó khắc phục được các nhược điểm của phương pháp trích ly bằng dung môi hữu cơ. [9]
Nguyên lý
Mỗi một chất, trong một điều kiện nhất định, đều tồn tại ở một trạng thái nào đó
trong ba trạng thái rắn, lỏng, khí. Khi nén một chất khí ở một áp suất đủ lớn, chất khí đó
sẽ hoá lỏng. Tuy nhiên, tại một giá trị áp suất mà ở đó nếu tăng nhiệt độ, chất lỏng không
chuyển về trạng thái khí mà rơi vào một trạng thái đặc biệt gọi là trạng thái siêu tới hạn.
Trạng thái này đạt được khi ở nhiệt độ và áp suất của chất đó tăng đến giá trị tới hạn. Ở
trạng thái này, không có sự phân biệt giữa trạng thái lỏng và khí. Chất đó không bị
chuyển sang trạng thái lỏng khi tăng áp suất và không bị chuyển sang trạng thái khí khi
tăng nhiệt độ. Đối với khí CO2, trạng thái siêu tới hạn đạt được được ở nhiệt độ 31 oC
và áp suất 73,8 bar. [8]
Ưu điểm
Ở trạng thái siêu tới hạn của CO2, các tính chất hoá lý của dung môi thay đổi hệ
số thẩm thấu của dung môi cao, độ nhớt và sức căng bề mặt giảm do đó hiệu suất trích
ly cao hơn ở trạng thái lỏng. Sản phẩm có chất lượng cao nên phù hợp để trích ly tinh
dầu, các hợp chất tự nhiên phục vụ công nghiệp dược phẩm. Không tồn dư dung môi
trong sản phẩm. Không gây ô nhiễm môi trường, an toàn với các hợp chất tự nhiên nhạy
cảm với nhiệt độ cao. [8]
Ứng dụng
Công nghệ trích ly sử dụng CO2 ở trạng thái siêu tới hạn được ứng dụng nhiều
trong công nghiệp dược phẩm, thực phẩm và mỹ phẩm. Các hợp chất tự nhiên như tinh
dầu, chất màu, chất thơm là những chất nhạy cảm với các tác nhân vật ly như nhiệt độ,
ánh sáng và đòi hỏi mức độ tinh sạch cao trong quá trình sảm xuất. Trong trường hợp
này, công nghệ sử dụng CO2 ở trạng thái siêu tới hạn là một lựa chọn tối ưu. Hiện nay
nhiều ứng dụng để tách chiết cafein, ditepen, dầu coffee đã được áp dụng thành công.

c. Trích ly bằng dung môi không bay hơi

Nguyên tắc
Dựa vào tính chất không bay hơi của một số dung môi như dầu thực vật, mỡ động
vật, vasolin, parafin… có khả năng hòa tan tinh dầu trong nguyên liệu. Nếu ngâm bằng
dung môi là chất béo động vật cần nâng nhiệt độ để dung môi ở thể lỏng. Quá trình ngâm
giống như quá trình trích ly bằng dung môi hữu cơ chỉ khác là dùng dung môi không
bay hơi. Dung môi dùng để ngâm phải thật tinh khiết, không có mùi lạ, do đó dung môi
cần được tinh chế trước khi sản xuất.
Quy trình
NGUYÊN LIỆU
XỬ LÝ
NGÂM DUNG MÔI
LỌC
SÁP THƠM DẦU THƠM
TÁCH BẰNG RƯỢU ETYLIC
RƯỢU + TINH DẦU
CẤT TÁCH RƯỢU

Xử lý nguyên liệu
- Nguyên liệu được làm sạch, tách hết nước sau đó nghiền nhỏ rồi cho vào túi vải.
- Xác định thời gian ngâm thích hợp cho từng loại nguyên liệu.
Xử lý dung môi
- Xác định dung môi ngâm nguyên liệu, làm sạch dung môi.
- Xác định nhiệt độ cho quá trình ngâm theo dung môi đã chọn.
- Ngâm
- Nguyên liệu sau khi cho vào túi vải được nhúng trong dung môi, tùy thuộc vào
nguyên liệu mà thời gian ngâm có thể dài hoặc ngắn, thường thì khoảng 48 giờ.
Nhiệt độ ngâm khoảng 60 – 70oC.
- Sau thời gian quy định, các túi được vớt ra và thay thế các túi chứa nguyên liệu
mới vào, thường phải thay 25 lần mới có thể bảo hòa được tunh dầu trong dung
môi.
Lọc
Sau khi tinh dầu hòa tan trong dung môi, lấy túi vải ra khỏi dung môi sau đó lọc
để làm sạch hỗn hợp. Loại bỏ những cặn nhỏ còn sót lại. Bả nguyên liệu sau khi vớt ra
còn chưa nhiều dung môi nên cần thu hồi lại bằng cách ép hoặc li tâm.
Tách tinh dầu
Nếu dung môi là chất béo động vật ta được sáp thơm và dung môi là dầu thực vật
ta thu được sáp thơm. Tách tinh dầu từ sáp thơm hoặc dầu thơm bằng cách dùng rượu
etylic, thu được hỗn hợp rượu và tinh dầu. Chưng tách rượu thu được tinh dầu thành
phẩm.
d. Phương pháp trích ly siêu âm và trích ly vi sóng
Ngày nay với những tiến bộ của khoa học và kỹ thuật, phương pháp trích ly đã
được nghiên cứu, cải tiến và đưa vào áp dụng thực tế nhằm nâng cao hiệu suất cũng như
chất lượng sản phẩm. Một số phương pháp mới có thể kể đến đó là trích ly siêu âm và
trích ly vi sóng.
Trích ly siêu âm
Siêu âm được ứng dụng trong nâng cao hiệu quả trích ly các hợp chất thơm có
chứa chất béo và đạm. Tuy nhiên trong những trường hợp nguyên liệu giàu chất béo
thường phải phối hợp thêm các biện pháp xử lý nguyên liệu như ép nhằm giảm lực liên
kết dầu và chất mỡ trong nguyên liệu trước và sau trích ly.
Siêu âm có tác dụng rõ rệt trong nâng cao hiệu quả chiết xuất các hợp chất phenol,
anthocyanin.

Trích ly vi sóng
Trích ly vi sóng dựa trên kết quả các dao động của trường điện từ với tần số 2450
Hz. Các phân tử trong các hợp chất thiên nhiên thường là lưỡng cực điện , có một đầu
tích điện âm và một đầu tích điện dương. Những đầu cực này có xu hướng quay sao cho
nằm song song với chiều điện trường ngoài. Khi điện trường dao động các phân tử quay
nhanh qua lại và được chuyển hóa thành chuyển động nhiệt hỗn loạn và chạ`m phân tử
tạo thành nhiệt trong môi trường trích ly.
Trích ly vi sóng được áp dụng trong tách chiết tinh dầu từ những nguyên liệu khác
nhau. Phương pháp chiết nhanh, an toàn, không tốn kém.
2.2.3 Phương pháp hấp phụ
Nguyên lý
Các chất béo động vật và thực vật ngoài khả năng hòa tan tinh dầu còn có khả năng
hấp phụ tinh dầu lên bề mặt của nó, than và đất hoạt tính cũng có tính chất này. Phương
pháp ngâm khác phương pháp hấp phụ ở phương thức tiếp xúc pha, phương pháp ngâm
được tiến hành trên toàn cả hai pha lỏng_lỏng, còn phương pháp hấp phụ thì được tiến
hành ở hai pha khí _ bề mặt rắn.
Chất hấp phụ thường dùng là chất béo động vật. Để dung môi đạt được những yêu
cầu nhất định, người ta pha chế theo tỉ lệ:mỡ lợn/mỡ bò:2/1 hoặc3/1 (nếu sản xuất vào
mùa thu hay đông) và 1/1 (nếu sản xuất và mùa hè)
Ưu nhược điểm phương pháp
Ưu điểm phương pháp hấp phụ tĩnh
- HIệu suất cao
- Ít bị lẫn tạp chất.
Nhược điểm phương pháp hấp phụ tĩnh
- Thời gian hấp phụ dài
- Thao tác phức tạp.

Sơ đồ
NGUYÊN LIỆU
XỬ LÝ
HẤP PHỤ
TINH DẦU + CHẤP HẤP PHỤ
TÁCH BẰNG C2H5OH
RƯỢU + TINH DẦU
LÀM LẠNH, LỌC
CẤT TÁCH RƯỢU

Giải thích quy trình

Nguyên liệu
Nguyên liệu sau khi thu hái loại bỏ tạp chất rồi xếp vào các khay, sau đó các khay
được chồng lên nhau nhưng không được cao quá đầu người để dễ thao tác.
Xử lý
Để hấp phụ người ta dùng khay gỗ ( nếu hấp phụ bằng chất béo động vật) có kích
thước 500*500mm hoặc 600*900mm, cao từ 50-80mm. Đáy của các khay có lấp kính
lớp chất béo có bè dày 3-5mm được đổ trên các mặt kính này.
Hấp phụ chất hấp phụ
Để tăng bề mặt hấp phụ, người ta rạch những đường rãnh trên các lớp chất béo.
Thời gian hấp phụ khoảng 12-72 giờ ( tuỳ loại nguyên liệu). Mỗi lượt thay lớp nguyên
liệu mới cần lật ngược lớp chất béo lại, chú ý phải lấy thật sạch lớp nguyên liệu cũ tránh
tình trạng gây mốc trên bề mặt chất béo Nếu lớp hấp phụ đã bão hoà tinh dầu mà chưa
có điều kiện đem đi chế biến ngay cần phải bảo quản cẩn thận bằng cách đun nóng chảy
rồi đổ vào các thùng tráng thiếc và rải một lớp farafin mong lên bề mặt tiếp xúc không
khí.
2.2.4 Phương pháp cơ học
Nguyên lý
Khi có lực tác dụng lên vỏ quả các tế bào có chứa tinh dầu bị vỡ ra giải phóng tinh
dầu. Sau khi ép trong phần bả bao giờ cũng còn khoảng 30-40% tinh dầu, người ta tiếp
tục sử dụng phương pháp trích ly hoặc lôi cuốn hơi nước để tách hết phần tinh dầu còn
lại.
Ưu nhược điểm của phương pháp
Ưu điểm
- Tinh dầu giữ nguyên được mùi vị thiên nhiên ban đầu.
- Các thành phần trong tinh dầu ít bị biến đổi
Nhược điểm
- Sản phẩm bị lẫn nhiều tạp chất, chủ yếu là các hợp chất hoà tan từ vật liệu đem ép
- Nguyên liệu phù hợp với phương pháp cơ học:các loại quả chọ chanh, cam mọng
nước, citrus

Sơ đồ
Vỏ quả
Xử lí sơ bộ
Ép
Huyền phù ( tinh dầu,

nước quả, mãnh tế bào)
Đun( 70-80oC)
Lắng
10% dd
Gelatin30%
Lọc ly tâm Tế bào+ dạng keo khác
đông tụ
Tách, gạn
Lôi cuốn hơi nước
20% dd
Làm khan
tanin10%
Na2SO4 khan Tinh dầu

thô (II)
Tinh dầu
thô (I)

Một số phương pháp cơ học

Có rất nhiều phương pháp cơ học được sử dụng nhưng chủ yếu là phương pháp ép,
ngoài ra còn một số phương pháp ít được sử dụng như:
Vắt, bóp: quả được chia thành 2-3 phần, loại bỏ hết phần thịt dùng tay vắt, bóp cho
tinh dầu thoát ra ngoài. Tinh dầu thoát ra ngoài thấm vào bông, khi bông bão hòa tinh
dầu thì vắt lại cho vào cốc đem lắng, lọc, sấy thu được tinh dầu thành phẩm. Vỏ đã vắt
xong đem chưng cất để thu hết tinh dầu.
Bào, nạo: Dùng nguyên quả rồi xát mặt ngoài của vỏ lên bề mặt nhám, tế bào chưa
tinh dầu vỡ ra tinh dầu thoát ra ngoài, lớp gai của bàn xát phải vừa phải để tránh đâm
thủng ruột quả, nếu ruột quả bị thủng thì tinh dầu sẽ bị lẫn nước và lớp cùi bên trong bị
nạo rách sẽ hút mất 1 ít tinh dầu.
Hai cách này gây tổn thất tinh dầu. nếu muốn sử dụng tinh dầu cam, chanh.. tách
bằng cách này trong thực phẩm phải tách bớt tecpen, chủ yếu là limonen, vì nếu không
tách thì limonen sẽ bị oxy hóa thành pinen có mùi nhựa thông.
Ép: Có thể ép nguyên quả bằng những máy ép đặc biệt, trong quá trình ép có dội
nước. Sau khi ép ta được hồn hợp gồm nước quả, tinh dầu, mô và thịt quả. Để tách tinh
dầu ra, cần phải lọc để loại bớt tạp chất, sau đó dùng máy li tâm có tốc độ 15000- 20000
vòng/phút để tách tinh dầu.

THIẾT BỊ - CẤU TẠO VÀ NGUYÊN TẮC HOẠT ĐỘNG
3.1 Thiết bị chưng cất

3.1.1 Các phần của thiết bị chưng cất
Nắp thiết bị
Để tránh tổn thất tinh dầu và tạo điều kiện thuận lợi cho việc sử dụng, quá trình
chưng cất cần phải thực hiện trong thiết bị kín. Nắp thiết bị có thể có hình chop hoặc
chòm cầu, và có thẻ có cửa cho nho nguyên liệu vào. Mối nối giữa thiết bị và nắp có thể
dùng bằng đệm và vặn bu long, đệm tốt nhất là bằng sợi amiang bện, trong trường hợp
không có amiang có thể dùng bao tải. Nếu chưng cất dưới áp suất không lớn, mối nối
bằng gioãng nước sẽ phù hợp hơn cả [1].
Cổ nồi
Cổ nồi là bộ phận trung gian nối liền giữa nắp và vòi voi của cổ nồi, cổ nồi có thể
có nhiều hình dạng, nhưng yêu cầu chung là phải làm sao cho chế tạo đơn giản. Nhiệm
vụ của cổ nồi là giúp hỗn hợp hơi thoát ra được dễ dàng, trong trường hợp chưng cất với
nước, cổ nồi giúp hỗn hợp hơi thoát ra không lẫn nhiều nước. KHi chưng cất tinh dầu
hoa hồng, cổ nồi còn giúp thay đổi tốc độ hơi, giữ bọt chất lỏng không đi sang thiết bị
ngưng tụ. Khi chưng cất các loại nguyên liệu hạt nhỏ, cổ nồi phải giữ lại được bụi vì
vậy cổ nồi phải đặt một tấm lưới [1].
Vòi voi
Vòi voi là một phần của than nồi nhằm nối liền cổ nồi với thiết bị ngưng tụ, vòi
voi cần phải có kích thước sao cho hỗn hợp bay ra không bị trở lực lớn, không làm giảm
tốc độ chưng cất. Vòi voi cần phải cấu tạo sao cho dung dịch lỏng trong lòng thiết bị
không đi qua đó để vào ống dẫn đến thiết bị ngưng tụ. Vì vậy vòi voi thường có một độ
dốc nhất định, nghiêng về phía thiết bị ngưng tụ, thường dao dộng từ 1-30. Đường kính
của vòi voi nhỏ dần đều để hơi thoát ra dễ dàng, vòi voi không nên dài quá 1,5-3m. Nếu
ngắn quá thì hỗn hợp hơi bay ra sẽ ngưng tụ đột ngột gây nên áp suất dư, ảnh hưởng đến
quá trình chưng cất, nếu quá dài thì hỗn hợp hơi bay ra sẽ chậm, ảnh hưởng đến tốc độ
chưng [1].
Đáy nồi
Đáy nồi có cấu tạp giống nắp nồi nhưng phải thỏa mãn sao cho khi chưng cất bằng
hơi, hơi nước ngưng tụ được tháo ra dễ dàng không còn đọng lại ở trong nồi. Đáy nồi
thường có bố trí bộ phận đốt nóng trực tiếp hoặc gián tiếp. Nếu chưng cất với hơi nước

mà không có nồi riêng thì đáy nồi sẽ là bộ phận đốt nóng tạo hơi. Vì vậy, đáy nồi phải
có cấu tạo sao cho diện tích truyền nhiệt được lớn nhất [1].
d. Đáy nồi được đốt bằng hơi trực tiếp

e. Đáy nồi được nối bằng hơi gián đoạn
f. Đát nồi dùng hơi trực tiếp không có
nồi hơi riêng
Vỉ nồi
Vỉ nồi có tác dụng đỡ khối nguyên giữ cho nguyên liệu khỏi rơi xuống đáy nồi làm
tắc ống dẫn hơi. Trong trường hợp chưng cất thiết bị dễ bết, bị vón, vỉ nồi có tán dụng
giữ ch ngurong trường hợp chưng cất thiết bị dễ bết, bị vón, vỉ nồi có tán dụng giữ ch
nguyên liệu khỏi bết vào nhau, làm cho hơi nước đi qua nguyên liệu được dễ dàng, vỏ
nồi còn có tác dụng phân phối cho hơi nước đi qua nguyên liệu dễ dàng và phân phối
hơi nước đều khắp thiết bị.
Chiều dày vỉ nồi khoảng 8-10mm, mặt vỉ nồi được đột hoặc khoan lỗ, vỉ nồi cũng
có thể làm bằng các thanh sắt đan lại với nhau. Tùy thuoccj vào loai nguyên liệu mà tiết
diện lỗ có thể thay đổi nhưng nói chung tổng tiết diện lỗ phải chiếm ½ diện tích của bề
mặt vỉ [1].
Ống dẫn phân phối hơi
Trường hợp chưng cất bằng hơi nước cần có ống đãn phân phối hơi vào thiết bị, vì
vậy có ảnh hưởng lớn đến năng suất chưng cất. thực tế cho thấy, trong trường hợp chưng
cất ở thiêt bị quá lớn, tác dụng của ông dẫn hơi giảm. Ống dẫn phân phối hơi có nhiều
hình dạng khác nhau như hình vòng tròn, hình xoắn ốc, hình chữ nhật,… Nhưng nói
chung hình vòng tròn phổi biến nhất. Các lỗ của ống phân phối hơi thường được xếp
theo hình quân cờ thành hai hang hướng về phía đáy của nồi cất, nhằm làm cho hơi nước
được phân phối đều và giữ cho các lỗ phun hơi khỏi bị bẩn do bụi, tạp của nguyên liệu
chế biến [1].
Hình 3-1: Ống dần phân phối hơi

3.1.2 Thiết bị chưng nguyên liệu hạt

Thiết bị có cánh khuấy
Cấu tạo
1. Trục cánh khuấy

2. Ô đứng
3. Cửa cổ nồi
4. Cửa nguyên liệu
5. Cửa tháo bã
6. Đáy nồi
Hình 3-2: Thiết bị chưng gián đoạn có cánh khuấy
Nguyên tắc hoạt động

Nguyên liệu được cho vào nồi ở nắp phần trên thiết bị. Đỉnh thiết bị có hai ống:
một ống để dẫn hơi vào thiết bị ngưng tụ còn một ống để dẫn hơi vào các thiết bị khác
trong trường hợp chưng cất liên hợp. Nguyên liệu tháo ra bên sườn thiết bị. Nhờ cánh
khấy mà nguyên liệu được vào ra dễ dàng, cánh khuấy thường có vòng quay 9 vòng/phút.
Thiết bị liên tục kiểu Ponomarenko – Pokolenko
Cấu tạo
Cấu tạo gồm 2 phần, nối với nhau bằng bu lông, thiết bị có đáy và nắp là hình cầu,
bên trong thiết bị có một trục thẳng đứng, trục được gắn với bánh xe phân bố nguyên
liệu, hai cánh khuấy và một đĩa quay. Phần dưới của trục có gắn một bánh xe răng khía
chuyển động hình côn, phần dưới của trục được nối với ổ trục, còn phần trên có để để
giữ cho hơi nước khỏi bay ra ngoài.
Nguyên liệu được cho vào ở nắp thiết bị, trong quá trình làm việc hơi nước đi qua
trục tòa xuống các cánh khuấy và đĩa quay, tạo thành luồng hơi nước đi từ dưới lên kéo
theo hơi tinh dầu trong nguyên liệu. Sau đó hơi đi ra ở thiết bị ngưng tụ mà không đi ra
ngoài nhờ đệm ở phía trên. Đây là thiết bị làm việc liên tục, thời gian cất hạt mùi từ 30
- 40 phút, năng suất của thiết bị trong 1 ngày đêm làm việc là : 100-320 tấn nguyên liệu.
Để thu được 1kg chất thơm cần từ 41-48kg hơi [1].
Hình 3-3: Thiết bị chưng liên tục kiểu Ponomarenko – Pokolenko để chế biến các loại nguyên liệu hạt

1. Vỏ thiết bị 15. Bánh xe phân phối nguyên liệu

2. Nắp thiết bị 16. Cánh gạt có lỗ hơi
3. Đáy thiết bị 17. Trúc đỡ trung gian có trục quay
4. Lưới phân phối hơi và giữ bụi 18. Đĩa hai cấp để gạt nguyê liệu
5. Ống dẫn hỗn hợp hơi ra thiết bị 19. Dao gạt nguyên liệu đã chế biến
ngưng tụ 20. Lưới
6. Vít tải nguyên liệu 21. Phần chứa nguyên liệu đã chế biến
7. Thùng chứa nguyên liệu 22. Ống giữ điều chỉnh
8. Vít tải nguyên liệu vào thiết bị 23. Vỏ của vít tháo bã
9. Van nén 24. Thùng chứa
10. Cân đo trọng lượng dịch chuyển 25. Quạt hút hơi nước từ nguyên liệu đã
11. Động cơ chế biến
12. Truch quay 26. Băng tải bã
13. Đệm giữa 27. Đĩa ngang hình trụ để truyền động
14. Ống dẫn hơi nước qua trục 28. Ống tháo nước ngưng tụ
3.1.3 Thiết bị chưng nguyên liệu hoa, lá cành

Cấu tạo
Thân thiết bị được nâng lên nhờ hai ổ trục, những ổ trục được quay bằng các ổ bi.
Một trong hai ổ trục có cấu tạo để có thể cho hơi nước trực tiếp đi qua vào ống phun hơi
nằm dưới đáy thiết bị.
1. Thân thiết bị 10. Vánh đai

2. Ống dẫn hơi 11. Vỉ trục ngang
3. Đáy nồi 12. Bu lông
4. Van tháo nước ngưng 13. Lưới cổ nồi
5. Giá đỡ thiết bị 14. Cổ nồi
6. Ổ trục 15. Vòi voi
7,8. Trục 16. Khối nối
9. Ốc vít loại đặc biệt
Hình 3-4: Thiết bị chưng kiểu thùng quay

3.1.4 Thiết bị chưng cất cỏ lá

Thiết bị chưng cất kiểu tháo đáy
Nguyên liệu được cho vào ở cửa nạp, để tháo bã sau khi ngừng chưng cần tháo nắp
thiết bị ra, nhờ hệ thống mắc xích hoặc bánh xe răng khía để làm cho thiết bị nghiêng
lại, tới vị trí thuận tiện nhất cho việc tháo bã.
a) Thiết bị tháo đáy một lần
Cấu tạo
Đáy của loại thiết bị này được gắn liền với kích nâng thiết bị, kích này được đặt
trên một khung gắn với một hệ thống bánh xe sắt 14, mép thẳng đứng của đáy chỗ gắn
liền với thân nồi được nằm trong một vòng kín xung quanh thân nồi, có đệm bằng
amiang thật kín để hơi khỏi phì ra. Nồi 11 ở dưới đáy được làm bằng 2 tấm ghép lại và
được treo bằng một hệ thống dây cáp 13 lên phía cổ thiết bị. Hai mép ví còn lại được
nối với thân nồi và các bản lề 12.
Hơi nước được cho vào thiết bị bằng một đống ống uốn cong xuống đáy nồi, phía
dưới vỉ nồi. Nguyên liệu cho vào thiết bị sau khi đã cắt nhỏ hoặc xử lý bằng cửa ở ổ nồi.
Bã được tháo ra bằng cách sau khi kích đã hạ và kéo trượt đáy nồi ra phía ngoài bằng
các bánh xe trên đường ray, sau đó mở nắp thiết bị và tháo móc ở trên, để vỉ nồi bật ra
hai bên, và bã được rời vào thùng xe vận tải hoặc các toa xe kéo đặt hứng ở phái dưới
đáy nồi. Sau đó, quá trình làm ngược lại, dây cáp được treo để nâng vỉ nồi lên bằng hệ
thống móc và đòn bẫy và cho nguyên liệu vào để tiếp tục chưng cất.
Hình 3-6: Thiết bị tháo đáy 1 lần Hình 3-5: Thiết bị tháo đáy từng phần

1, 2.Bộ phấn bánh răng 4. Ống hơi 9. Khớp nối

3. Vô lăng 5. Vỉ nồi 10. Dây cáp giữa vỉ nồi
1. Đường ống chính 6. Ống phun hơi 11. Gòng dây
2. Kẹp mỏ vịt 7. Kích nâng đáy nồi 12. Đệm
3. Tay kéo 8. Phần nối than với đáy 13. Ống dẫn hơi nước
14. Dấy cáp
b) Thiết bị tháo đáy từng phần
Thiết bị này có đáy gắn liền với thân nồi bằng ô trục, đặt tháo máy người ta thường
dùng một bánh xa răng khía gắn đinh thiết bị, vì nồi được gắn kín với đáy. Ống phun
hơi cũng được gắn chặt với đáy và nối liền với hệ thống dẫn hơi nhờ ống số 7. Để cho
đáy thiết bị được gắn chặt hoàn toàn với thân nồi thật kín, người ta dùng thêm một khóa
kẹp số 5, khóa này được nối với một cần kéo và hệ thống dây số 6, đặt trên sàn làm việc.
Loại thiết bị này thường được dùng để chưng cất cái loại cỏ lá hoặc hoa [1].
Thiết bị Revazop – Mosokalop
Cấu tạo
Thiết bị có dạng trụ cao, bằng thép, có đường kính là 850mm, chiều cao là
7850mm, dưới thiết bị có phần dùng để tháo bã dài độ 1m, phần này coi nhưng không
có tác dụng chưng cất mà chỉ chứa bã sau khi đã chưng cất xong nhằm giữ cho hơi trong
thiết bị khỏi thoát ra ngoài theo cửa này. Hơi nước được cho vào từ ống dẫn phía trên
thiết bị, vì thế ở chỗ vít vận chuyển nguyên liệu vào thiết bị, người ta có làm theo một
lớp vở để giữ cho nhiệt độ của nguyên liệu được nâng lên trước khi vào thiết bị, vít tải
quay với tốc độ là 54 vòng/ phút, đường kính của vít là 265mm và bước viets là 220. Để
cho vít tải hoạt động được cần phải bố trí một động cơ riêng có công suất là 3kw ở bên
cạnh, Hơi nước được cho vào thiết bị bằng một đường ống thẳng đứng uốn cong nằm
cân bằng ở giữa thiết bị, phần dưới của ông khoan 50 lộ theo hình quân cờ, mỗi lỗ có
đường kính 3-5mm; phần cuối cùng của ống được bịt kín.
Trong thời gian thiết bị làm việc hơi nước chủ yếu cho vào bằng ống này chỉ trừ
trường hợp lúc khởi động; do điều kiện nguyên liệu chứa đầy thiết bị, nên ở phần dưới
cùng của thiết bị, bên cạnh ống để tháo nước ngưng tụ; có làm thêm một ống nữa để cho
hơi nước vào nhằm tăng lượng, nhiệt trong thiết bị. Nếu thiết bị hoạt động đều đặn và
bình thường thì lượng nước ngưng tụ coi như không đáng kể. Hơi nước và chất thơm
được bốc lên, sau khi qua bộ phận ngưng tụ. Diện tích của thiết bị ngưng tụ là 7,5 m2.

Đối với loại lá mềm 1kg chất thơm thu được cần mất khoảng 2000l nước làm lạnh. Bả
sau khi cất được chuyển ra ngoài ở phần dưới thiết bị, bằng một vít tải, vít này thường
có đường kính là 500mm bước vít là 380 và quay với tốc độ 0,15 - 0,30 vòng/ phút. Để
quay vít thải này cần một động cơ 1,7KW và có bộ giảm tốc độ riêng, ở phần tháo bã
cửa thiết bị còn có cánh cửa , cửa này chuyển động theo cửa của vít tải. Vì vậy trong
thời gian thiết bị làm việc thì sẽ đóng lại và chỉ mở khi thiết bị ngừng làm việc, tốc độ
vận chuyển của nguyên liệu theo chiều cao thiết bị là 0,15m/ phút. Thể tích của thiết bị
là 3,3m3, văng suất 2 tấn/ giờ. Để táng tình trạng chất thơm bị bay hơi bởi tác dụng của
không khí và vận chuyển( trong trường hợp vận chuyển nguyên liệu bằng quạt gió ) sau
khi đã cắt nhỏ, nguyên liệu được chuyển qua băng tải băng truyền có độ nghiêng là 30o
và bề rộng là 500mm tốc độ vận chuyển là 0,5m/s. Thiết bị của một số cặp cửa quan sát,
các cửa này được bố trí sao cho một cửa có thể quan sát được chỗ nguyên liệu vào, và
một ở phần dưới của thiết bị chỗ giáp giữa phần làm việc của thiết bị và phần chứa bã
vỏ của thiết bị được bọc bởi một lớp cách nhiệt dày 7cm [1].
Hình 3-7: Thiết bị Revazop – Moskalop

1. Băng tải nghiêng 15. Thiết bị ngưng tụ

2. Nguyên liệu trên băng tải 16. Cửa quan sát
3. Trục băng tải 17. Thân thiết bị
4. Thùng chứa 18. Ống phun hơi thẳng đứng
5. Điều chỉnh vít tải bằng tay 19. Vỏ vít thải bã
6. Hệ thống chuyển động để nạp liệu 20. Vít tải tháo bã
7. Vỏ vít tải 21. Hệ thống chuyển độn tháo bã
8. Vít tải nạp liệu 22. Trục vít tải tháo bã
9. Bộ phận nén nguyên liệu 23. Phần nâng lên của vít tải tháo bã
10. Phần truyền động cơ của ống tải liệu 24. Cửa tháo bã di động của vít tải
11. Lưới chắn 25. Ống dẫn hơi nước vào đáy thiết bị
12. Nắp thiết bị 26. Ống tháo nước ngưng tụ
13. Cổ thiết bị 27. Chân đế của thiết bị
14. Vòi voi 28. Lưới ở cổ thiết bị
3.1.5 Thiết bị chưng cất hoa hồng
Cấu tạo
Hình 3-8: Thiết bị chưng cất hoa hồng đốt bằng lò hơi Hình 3-9: Thiết bị chưng cất hoa hồng có vỏ hơi
trực tiếp

1. Ống phun hơi trực tiếp 4,5. Cửa quan sát

2. Vỏ hơi 6. Van thông khí
3. 7.Ống vòng
Nguyên tắc hoạt đông

Ngoài ống phun hơi trực tiếp 1 thiết bị còn có thêm lớp vỏ hơi số 2 hoặc mốt số
ống xoắn dưới đáy thiết bị để dẫn nhiệt gián tiếp, hơi trực tiếp cho vào qua ống phun
hơi, còn nhằm để khuấy trộn dung dich được đều làm tăng tốc độ chưng cất. Nước dùng
để chưng cất được cho vào các ống vòng số 7 có lỗ phun đặt phía trên và dưới. Những
ống này có tác dụng nhằm để rửa thiết bị sau mỗi mẻ nấu. Trên nắp thiết bị có các cửa
quan sát số 4,5 và có van bảo hiểm hoặc thông với không khí bên ngoài số 6 [1].
3.2 Thiết bị ngưng tụ
Thiết bị ngưng tụ thực chất là một thùng nước lạnh trong đó có chứa hệ thống dẫn
hơi là nơi thu nhiệt của hơi khi hoá lỏng. Cơ cấu thiết bị ngưng tụ về mặt nguyên tắc có
hai phần:
- Thùng chứa nước lạnh có dung tích khoảng 300-
400 lít ứng với nồi nấu 1000 lít, đảm bảo có phễu
xuyên xuống đáy, nước nóng chảy ra ở vòi phía
trên.
- Ống dẫn hơi là nơi hơi nước và tinh dầu nóng
tiếp xúc gián tiếp với nước lạnh để hoá lỏng. Hệ
thống ống này được ngâm trong thùng chứa
nước lạnh. Hình dáng của ống dẫn hơi có thể rất
khác nhau. Hình 3-10: Thùng ngưng tụ
Yêu cầu về ống dẫn hơi

- Diện tích tiếp xúc lạnh S2: là tổng diện tích phần dẫn hơi ngâm trong nước lạnh.
Tỷ lệ diện tích làm lạnh S2 và diện tích đốt nóng S1 của loại nối cấp hơi trực tiếp
phải đảm bảo S2/S1 = 2,5-3 ứng với vận tốc chưng cất 10-12%.
- Độ dài l của hệ thống ống lạnh: phải đủ thời gian để thời gian lưu của hơi trong
thùng lạnh đủ hoá lỏng, khồng để hơi thoát ra vòi hứng.
- Độ dày của ống dẫn hơi và hệ số trao đổi nhiệt của vật liệu: cũng là yếu tố quan
trọng để giúp cho việc trao đổi nhiệt hó lỏng của hơi thuận lợi hay không. Ống
đồng truyền nhiệt tối nhất. Có thể dùng ống tôn mạ kẽm nhưng không nên dày quá
0,8 mm.

- Ống ngưng lạnh phải có bộ phận giảm áp: như ta đã biết, ống vòi voi thu nhỏ dần
do đó tốc độ và áp suất hơi sang thùng ngưng lạnh khá cao. Do đó, muốn tạo nên
sức kéo tốt với nồi nấu, thì phần đầu của ống ngưng lạnh phải là một bầu to để làm
giảm áp suất hơi và phân phối hơi đều vào các ống lạnh [2].
Dựa vào sự khác nhau về hình dạng của ống dẫn hơi, ta có thể chia làm 3 loại thiết
bị ngưng tụ sau:
3.2.1 Thiết bị ngưng tụ ống xoắn ruột gà
Cấu tạo
- Ống dẫn hơi của thiết bị này là một ống đồng
dài uốn theo hình xoắn ốc lò xo.
- Vỏ ngoài có cấu tạo như thùng chứa nước
lạnh.
- Ống dẫn nước lạnh vào.
- Ống thoát nước nóng đi ra.
- Vòi dẫn nước ngưng ra.
Nguyên tắc hoạt động Hình 3-11: Thiết bị ngưng tụ ống xoắn ruột già
Hỗn hợp hơi tinh dầu và nước từ thiết bị chưng cất qua vòi voi vào thiết bị ngưng
tụ, cụ thể là vào trong ống dẫn hơi. Ở đây, hỗn hợp hơi sẽ truyền ẩn nhiệt bốc hơi cho
nước lạnh và ngưng tụ thành nước. Thiết bị ngưng tụ với hệ thống ống xoắn ruột gà với
tốc độ của hơi nước di chuyển trong ống không quá 30m/sec [1]. Thiết bị có một đoạn
gồ cao lên có tác dụng làm thành một nút nước, gây nên ásuất làm cho nước ngưng thoát
ra thành từng xung [2].
3.2.2 Thiết bị ngưng tụ loại đĩa
Cấu tạo
- Ống dẫn hơi gồm những đĩa được làm bằng đồng
hoặc nhôm nối với nhau bằng một ống nhỏ, các đĩa
được bố trí từ trên xuống dưới.
- Vỏ ngoài có cấu tạo như thùng chứa nước lạnh.
Hình 3-12: Thiết bị ngưng tụ loại đĩa


Hỗn hợp hơi tinh dầu và nước từ thiết bị chưng cất ra cho vào thiết bị ngưng tụ.
Từ đây, hỗn hợp sẽ đi qua ở ống dẫn phía trên và dần dần đi vào các tầng đĩa. Hỗn hợp
hơi đi như vậy sẽ liên tục được giãn nở và thay đổi vận tốc làm cho chúng dễ tiếp xúc
với thành ống và việc ngưng tụ được diễn ra tốt hơn [1].
3.2.3 Thiết bị ngưng tụ ống chùm
Cấu tạo
- Chùm ống được làm bằng đồng hoặc tôn uốn gắn
vào ở hai đầu.
- Vỏ ngoài có cấu tạo như thùng chứa nước lạnh.
Nguyên tắc hoạt động Hình 3-13: Thiết bị ngưng tụ ống chùm
Hỗn hợp hơi tinh dầu và nước từ thiết bị chưng cất ra cho vào thiết bị ngưng tụ.Đầu
tiên, hỗn hợp hơi đi vào trong các ống. Tốc độ hơi đi vào ống không quá 50m/sec. Lúc
này, ẩn nhiệt bốc hơi của hỗn hợp được truyền qua môi trường làm lạnh và hỗn hợp sẽ
ngưng tụ lại thành nước ngưng. Tốc độ vận chuyển của nước ngưng tụ trong ống rất lớn,
bởi vậy có thể xảy ra tình trạng làm cho các hạt tinh dầu bị thổi, bị nén nhiều, gây ra
tình trạng khó phân ly [1].
3.3 Thiết bị phân ly
Thiết bị này dùng để phân ly tinh dầu và nước thành từng lớp riêng biệt, tuỳ thuộc
vào khối lượng riêng của tinh dầu lớn hay nhỏ hơn so với nước mà tinh dầu sẽ được lấy
ra ở phần trên hay phần dưới của thiết bị phân ly [3].
Người ta thường dùng các thiết bị phân ly như sau:
3.3.1 Thiết bị phân ly tinh dầu nhẹ hơn nước
Cấu tạo
- Thường là thùng hình khối chữ nhật chia làm hai ngăn, có độ cao tuỳ thuộc vào
tốc độ chưng cất, thường cao từ 45-60 cm.

- Ngăn a là phần hứng dịch ngưng chảy vào, có

2 lưỡi gà để chéo ở 2 vách.
- Vòi c để tinh dầu chảy ra.
- Ngăn b.
- Ống thoát d để nước bão hoà chảy ra.
Nguyên tắc hoạt động Hình 3-14: Thiết bị phân ly tinh dầu nhẹ
Dịch ngưng chảy vào phễu trên ngăn a, dưới cuống phễu có một bản ngăn để chia
dòng chảy sang hai bên vách giúp cho hạt tinh dầu nhẹ nổi lên trên, không gây ra dòng
kéo sang ngăn b. Vách ngăn để hở ở phần đáy cho nước sau khi tách tinh dầu chuyển
sang ngăn b. Ngăn b có ống thoát d cho nước bão hoà chảy ra. Khi cần lấy tinh dầu ra
người ta chỉ cần bịt ống d, mức nước sẽ dâng lên, tinh dầu nổi ở phần ngăn a sẽ được
hứng qua ống c [2].
3.3.2 Thiết bị phân ly tinh dầu nặng hơn nước:
Cấu tạo
- Ngăn a hứng dịch ngưng.
- Ngăn b có hai lưỡi gà.
- Vòi c ở đáy có khoá vách ngăn để tinh dầu
chảy ra.
- Ống thoát d cho nước bão hoà thoát ra.
Nguyên tắc hoạt động Hình 3-15: Thiết bị phân ly tinh dầu nặng
Dịch ngưng chảy vào phễu trên ngăn a. Khi ấy tinh dầu nặng chìm ở đáy thùng.
Vách ngăn để hở ở phần đáy để hỗn hợp có thể chảy sang ngăn b, Có hai lưỡi gà ở ngăn
b để ngăn cho tinh dầu nặng không bị dòng chảy cuốn lên theo nước thoát ra ống d. Khi
muốn lấy tinh dầu chỉ cần mở van trên vòi c.
3.3.3 Thiết bị phân ly có nhiều ngăn
Cấu tạo
- Đã được mô tả như trong hình 8 với
phễu để hứng dịch ngưng chảy vào.
- Vòi hứng tinh dầu.
- Ống thoát để nước bão hoà chảy ra
ngoài.
- Thùng với nhiều vách ngăn. Hình 3-16: Thiết bị phân ly có nhiều ngăn


Dịch ngưng chảy vào phễu và dưới cuống phễu có nhiều vách ngăn để hở xen kẽ
thích hợp với khi thể tích của thiết bị phân ly lớn hơn 80 lít để quá trình phân ly được
diễn ra dễ dàng hơn [1]. Khi muốn lấy tinh dầu, ta chỉ cần bịt ống thoát, mức nước dâng
lên ở ngăn đầu tiên và tinh dầu sẽ chảy ra từ vòi hứng tinh dầu.
3.3.4 Thiết bị phân ly đối với loại chứa tinh dầu
nặng lẫn tinh dầu nhẹ
Cấu tạo
- Ngăn a là phần hứng dịch ngưng chảy vào.
- Ngăn b có hai lưỡi gà.
- Vòi c1 hứng tinh dầu nhẹ.
- Vòi c2 có khoá vách ngăn, để hứng tinh dầu
nặng.
- Ống thoát d cho nước bão hoà thoát ra.
Hình 3-17: Thiết bị phân ly hương nhu trắng

Dịch ngưng chảy vào ngăn a. Vách ngăn để hở ở phần đáy để dịch ngưng có thể
dễ dàng chảy qua ngăn b. Tinh dầu nhẹ nổi ở ngăn a, tinh dầu nặng chìm ở đáy thùng.
Ngăn b có hai lưỡi gà để ngăn cho tinh dầu nặng không bị dòng chảy cuốn lên theo nước
bão hoà ra ngoài theo ống d. Khi muốn lấy tinh dầu nặng thì chỉ cần mở van trên vòi c2.
Còn khi muốn lấy tinh dầu nhẹ thì bịt ống thoát d và khoá van ở vòi c2 thì mức nước sẽ
dâng lên ở ngăn a, tinh dầu nhẹ sẽ chảy ra từ vòi c1 [2].
3.4 Thiết bị tinh chế
3.4.1 Thiết bị lắng
Cấu tạo
1. Bể chứa tinh dầu lắng
2. Van tháo tinh dầu
3. Tinh dầu sau lắng
Hình 3-18: Thiết bị lắng đáy côn
Hình 3-19: Thiết bị lắng đáy côn


Dầu lắng được đưa vào bình chứa với thể tích phù hợp Sau khi thu được tinh dầu
sau lắng ta xả van nước cặn bã ra ngoài.
3.4.2 Thiết bị sấy
Để sấy khô có thể dùng các thiết bị gián đoạn hoặc liên tục. Nếu dùng thiết bị gián
đoạn, thiết bị phải có cánh khuấy,trên cánh khuấy có hai ống có lỗ để chứa Na2SO4.
Hai ống này có thể làm bằng lưới.
Thiết bị làm khô nước trong tinh dầu (gián đoạn)
Sau khi tinh dầu đã qua thiết bị lắng, thì trong lượng tinh dầu vẫn còn một lượng
nước tồn tại ở dạng phân tán hoặc hoà tan, tiếp tục cho lượng tinh dầu đó vào thiết bị
sấy khô ở thiết bị gián đoạn. Khi lượng tinh dầu được đổ vào thì cánh khuấy sẽ được
hoạt động. Trong quá trình khuấy, lượng nước trong tinh dầu sẽ bị hút vào trong ống do
hiện tượng trao đổi các phân tử nước và Na2SO4 [1].
Thiết bị làm khô nước trong tinh dầu liên tục
Nếu dùng thiết bị liên tục, nguyên liệu sẽ được bơm vào dưới lớp lưới có chứa
Na2SO4 với tốc độ bơm 0,5m/s. Các hiện tượng trao đổi giữa phân tử nước và Na2SO4
xảy ra tương tự như trong thiết bị sấy gián đoạn do đó thiết bị làm việc liên tục nên đạt
hiệu quả cao hơn.
Cấu tạo
1. Ống bơm tinh dầu với tốc độ quay 0,5 m/s.
2. Bể chứa dung dịch Na2SO4.
3. Ống lưới.
4. Van xả.
Hình 3-20: Thiết bị sấy liên tục

Cấu tạo
1,2 Hai ống lưới chứa Na2SO4.
3. Cánh khuấy.
4. Vòi xả nước
5. Van xả tinh dầu thu được.
Hình 3-21: Thiết bị sấy gián đoạn
3.4.3 Thiết bị lọc

Sau khi sấy khô, tinh dầu được chuyển qua bộ phận lọc, tuỳ thuộc khối lượng tinh
dầu có thể tiến hành bằng giấy lọc hoặc các thiết bị có vải lọc. Đối với giấy lọc cần thận
trọng vì dễ rách, nên lọc qua máy móc. Tất cả các loại giấy lọc, vải lọc nên cho vào thiết
bị để cất lại hết tinh dầu lẫn trong đó, nên cho cùng với nguyên liệu để cất lại. Từ tinh
dầu thô tinh chế có thể sử dụng cách sấy và lọc như hình trên [1].
Hình 3-22: Sơ đồ kết hợp giữa sấy và lọc

Cấu tạo thiết bị A Cấu tạo thiết bị B

1. Ống dẫn tinh dầu. 1. Một lớp bông thấm nước.
2. Một lớp muối Na2SO4. 2. Một thùng chứa tinh dầu.
3. Một lớp cát. 3. Một bàn cân.
Nguyên tắc
Tinh dầu theo ống dẫn chảy vào thiết bị 1, ở đây tinh dầu đi qua một lớp cát và 1
lớp muối Sunphat (cát ở đây dùng để giữ lại các tạp chất nhỏ kẫn trong tinh dầu và làm
cho quá trình lọc được tốt hơn). Sau khi qua lớp cát tinh dầu qua lớp muối sunphat để
giữ ẩm và chuyển sang thiết bị 2. Ở thiết bị 2 tinh dầu đi qua một lớp lọc bằng bông
thấm nước và tiếp đó chảy vào các thùng chứa sản phẩm đặt trên bằng cân. Và bằng
phương pháp khá đơn giản ta thu được tinh dầu theo yêu cầu [1].
3.5 Thiết bị trích ly
3.5.1 Thiết bị trích ly một bậc
Cấu tạo
1. Cửa nạp nguyên liệu

2. Thân thiết bị
3. Đáy lưới
4. Bộ phận phân phối dung môi
5. Cửa nạp dung môi
6. Cửa tháo dịch trích
7. Van thu hồi dịch trích ly vào
thiết bị
8. Cửa tháo bã
9. Bơm hồi lưu dịch trích
10. Cửa nạp nước vệ sinh thiết bị
11. Cửa tháo nước vệ sinh
Hình 3-23: Thiết bị trích ly một bậc


Nguyên liệu được cho vào qua cửa đỉnh 1. Dung môi được bơm vào thiết bị qua
hệ thống phân phối 4 nằm phía dưới đỉnh. Dung môi sẽ chảy qua lớp nguyên liệu theo
chiều từ trên xuống. Dịch trích được tháo ra ngoài qua cửa 6. Người ta có thể cho dịch
trích hồi lưu trở lại thiết bị nhờ bơm 9 và van 7. Khi kết thúc quá trình trích ly, bã được
tháo ra khỏi thiết bị qua cửa 8. Người ta sẽ bơm nước và dung dịch chất tẩy rửa vào để
vệ sinh thiết bị qua hệ thống phân phối 4. Nước vệ sinh được tháo ra ngoài của 11 [4].
3.5.2 Thiết bị trích ly liên tục
Cấu tạo
1, 2, 3: tháp trích ly hình trụ đứng, nằm ngang
4. Cửa nạp nguyên liệu
5. Cửa tháo bã
6. Cửa nạp dung môi
7. Cửa tháo dung dịch trích
Hình 3-24: Thiết bị trích ly liên tục

Nguyên liệu được nạp liệu liên tục vào thiết bị theo cửa 4 và được vít tải đưa xuống
dưới tháp 2 để qua ống hình trụ nằm ngang 3 rồi theo tháp 1 đi lên phía trên. Cuối cùng,
nguyên liệu được tháo ra ngoài thiết bị qua cửa 5. Dung môi sẽ được nạp vào thiết bị
qua cửa 6 trên tháp 1 và sẽ chuyển động đi xuống bên dưới, qua hình tụ 3 rồi theo tháp
2 đi lên, cuối cùng dịch trích được tháo ra ngoài qua cửa chắn 7. Như vậy, dòng nguyên
liệu và dung môi chuyển động ngược chiều nhau. Truc vis trong thiết bị chuyển động
xoay với tốc độ trung bình 1 vòng/phút. Hiện nay, thiết bị trích li Hildebrandt dược sử
dụng để trích ly saccharose từ củ cải đường và trích ly chất béo từ nguyên liệu thực vật
giàu béo. Năng suất thiết bị có thể lên đến 40 tấn nguyên liệu/giờ [4].

3.5.3 Thiết bị trích ly sử dụng CO2 tới hạn

Cấu tạo
1. Bình trích ly
2. Bình phân riêng dịch trích và CO2
3. Thiết bị ngưng tự CO2
4. Thiết bị trao đổi nhiệt
5. Bơm CO2
6. Của nạp nguyên liệu cẩn trích ly
7. Cửa tháo dịch trích Bình
8. Cửa tháo bã
9. Của nạp/tháo tác nhân lạnh
10. Van hiệu chỉnh áp suất
Hình 3-25: Sơ đồ thiết bị trích ly bằng CO2

Dầu tiên, người ta sẽ cho nguyên liệu cần trích ly vào bình 1. Sau đó nạp CO2 vào
bình 1 để đuổi không khí trong bình 1 ra môi trường bên người. Tiếp theo, CO2 được
bơm 5 đưa qua thiết bị trao đổi nhiệt 4 rồi đi vào bình trích ly 1. Người ta sẽ hiệu chỉnh
nhiệt độ và áp suất trong bình 1 để CO2 đạt đến trạng thái siêu tới han, Khi kết thúc quá
trình trích ly, hỗn hợp trong bình 1 sẽ được đưa qua bình phân riêng 2. Bằng cách thay
đổi áp suất người ta sẽ tách được CO2 và chất chiết. Khi đó CO2 sẽ được đưa vào bình
3 và được làm lạnh để tái sử dụng cho mẻ sản xuất tiếp theo còn chất chết sẽ được tháo
ra khỏi bình 2 theo của đáy. Song song đó người ta sẽ tháo bã nguyên liệu và vệ sinh
bình trích lý 1 trước khi thực hiện mẻ trích ly tiếp theo [4].
3.6 Máy ép trục vít
Cấu tạo
1. Trục vít 4. Máng
2. Xilanh có lỗ đục 5. Bả ép nguyên liệu
3. Phễu chứa nguyên liệu 6. Cửa tháo bả.

Hình 3-26: Máy ép trục vít

Trục vít 1 đặt trong xilanh có đục lỗ 2 cố định. Trục quay 250 vòng/ phút. Tiếp
đến cho nguyên liệu vào phễu 3, nước ép chảy qua lỗ trên xilanh vào máng 4 ra ngoài.
Bã ép qua cửa 5 ra theo mang 6. Kích thước cửa tháo bả 5 có thể điều chỉnh tuỳ theo độ
ướt của bả đi ra bằng cách tịnh tiến trục vít về phía trước hay lùi lại về phía sau. Cửa
nhỏ nước ép chảy ra nhiều hơn nhưng chất lượng kém hơn. Lúc mới cho máy chạy nên
mở to cửa sau đó giảm dần. Năng xuất của máy ép trục vít loại lớn có thể đạt được 5
tấn/ phút. Áp suất tạo ra khoảng 8-10kg/cm2. Do máy chà xát quá mạnh trong quá trình
ép nên tinh dầu bị vẫn đục [5].
3.7 Thiết bị chiết rót tinh dầu thành phẩm
3.7.1 Thiết bị chiếc rót định lượng pitong
Sau quá trình sấy và lọc thì tinh dầu được đưa vào bể chứa. Pitong được kéo trở
vào xilanh dẫn tinh dầu từ phễu vào xilanh. Sau đó, van xoay thay đổi vị trí giúp tinh
dầu được bơm ra khỏi đầu vào thay vào trở lại phễu. Rồi đưa vào các chai, lọ, ta thu
được tinh dầu thành phẩm [6].

Cấu tạo
1. Bể chứa
2. Pitong
3. Van xoay.
Hình 3-27: Thiết bị chiếc rót định lượng pitong
Hình 3-28: Thiết bị chiếc rót tự động
3.7.2 Thiết bị chiếc rót tự động

Cấu tạo
- Máy được áp dụng công nghệ PLC và giúp toàn bộ hệ thống hoạt động ổn định và
tốc độ cao.
- Phần tiếp xúc với nguyên liệu lỏng được làm bằng thép không gỉ.

- Hệ thống sử dụng màng hình cảm ứng (HMI) giúp vận hành đơn giản, dễ dàng
thay đổi các thông số trên màn hình.
- Dạng chiết rót hạ vòi hạn chế tối đa sự hình thành bọt.
- Dễ dàng làm sạch vệ sinh sau khi sử dụng.
Chuẩn bị nguyên liệu: sẵn sàng chai lọ nguyên liệu chiết rót. Đặt các chai vào mâm
xoay cấp chai, điều chỉnh độ rộng phù hợp với đường kính chai trên băng tải. Mâm quay
sẽ cấp chai liên tục tring quá trinh rót. Khi chai được cấp vào bộ phận chiết rót quá trình
chiết rót sẽ bắt đầu với khoảng định lượng đã được cài sẵn trước đó. Nắp sẽ được siết
chặt theo thời gian đã được định sẵn và cơ cấu đặc biệt của đàu siết nắp sẽ giúp lực siết
nắp vừa đủ và không gây biến dạng ngoại lực cho nắp. Sau khi hoàn thành quá trình rót
sản phẩm sẽ được băng tải dẫn ra và thu gom bằng mâm thu sản phẩm để cuối dây
chuyền [7].

TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Nguyễn Năng Vinh, Nguyễn Thị Minh Tú, Công nghệ chất thơm thiên nhiên,
Nhà xuất bản Bách Khoa - Hà Nội, 2009.
[2] Vũ Ngọc Lộ, Đỗ Chung Võ, Nguyễn Mạnh Pha, Lê Thuý Hạnh, Những cây tinh
dầu Việt nam, Hà Nội: Nhà xuất bản khoa học kỹ thuật, 1996.
[3] “Kỹ thật sản xuất tinh dầu,” Thư viện Học liệu Mở Việt Nam VOER, [Trực
tuyến]. Available: https://voer.edu.vn/m/ky-thuat-san-xuat-tinh-dau. [Đã truy cập
16 2 2021].
[4] Lê Văn Việt Mẫn, Công nghệ chế biến thực phẩm, Nhà xuất bản Đại học quốc
gia TP.HCM, 2011.
[5] “Thiết bị thực phẩm_Bài 4: Máy ép,” Kỹ thuật chế tạo phát triển công nghiệp,
[Trực tuyến]. Available: https://kythuatchetao.com/thiet-bi-thuc-pham-bai-4-
may-ep/. [Đã truy cập 4 3 2021].
[6] “Máy chiết rót piston,” CÔNG TY TNHH TM TÍN DÂN, [Trực tuyến].
Available: https://tdn-company.com.vn/may-chiet-rot-piston. [Đã truy cập 4 2
2021].
[7] “Máy chiết rót,” Tân Đại Thành Co.LTD, [Trực tuyến]. Available:
https://tadatha.com/?s=m%C3%A1y+chi%E1%BA%BFt+r%C3%B3t+tinh+d%
E1%BA%A7u&post_type=product. [Đã truy cập 4 3 2021].

Công Nghệ Sản Xuất Tinh Dầu-Nhóm 8

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Công Nghệ Sản Xuất Tinh Dầu-Nhóm 8

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA

BỘ MÔN CÔNG NGHỆ THỰC PHẨM

CÔNG NGHỆ CHẾ BIẾN CÂY NHIỆT ĐỚI

SẢN XUẤT TINH DẦU

Nhóm thực hiện: 8 Lớp: 18H2A

1. Trần Thị Như Thuỷ MSSV: 107180051

2. Phạm Lê Na MSSV: 107180051

3. Lê Thị Phương Thảo MSSV: 107180051

4. Lê Viết Thịnh MSSV: 107180051

5. Mai Nguyễn Nhật Tân MSSV: 107180051

Đà Nẵng, tháng 3 năm 2021

TỔNG QUAN VỀ NGUYÊN LIỆU VÀ SẢN PHẨM ........................... 1

Hình 1-1: Tràm ................................................................................................................ 5

TỔNG QUAN VỀ NGUYÊN LIỆU VÀ SẢN PHẨM

1.1 Khái quát chung

Nhóm 8 GVHD: Nguyễn Thị Trúc Loan 1

1.2 Tính chất, thành phần và phân loại tinh dầu

Nhóm 8 GVHD: Nguyễn Thị Trúc Loan 2

Nhóm 8 GVHD: Nguyễn Thị Trúc Loan 3

1.3 Nguyên liệu cho sản xuát tinh dầu

Nhóm 8 GVHD: Nguyễn Thị Trúc Loan 4

Hình 2.1: Quế Thanh

Nhóm 8 GVHD: Nguyễn Thị Trúc Loan 5

Nhóm 8 GVHD: Nguyễn Thị Trúc Loan 6

Xá Xị (Cinnamomum parthenoxylon Meissn)

Nhóm 8 GVHD: Nguyễn Thị Trúc Loan 7

1.4 Thu hoạch, vận chuyển nguyên liệu

Nhóm 8 GVHD: Nguyễn Thị Trúc Loan 8

1.5.1 Tinh dầu cho nước hoa và mỹ phầm

Nhóm 8 GVHD: Nguyễn Thị Trúc Loan 9

1.5.3 Tinh dầu cho dược phẩm

Nhóm 8 GVHD: Nguyễn Thị Trúc Loan 10

TÌM HIỂU QUY TRÌNH SẢN XUẤT

2.1 Bảo quản và xử lí sơ bộ nguyên liệu.

Nhóm 8 GVHD: Nguyễn Thị Trúc Loan 11

2.2 Các phương pháp thu nhận tinh dầu

Nhóm 8 GVHD: Nguyễn Thị Trúc Loan 12

Nhóm 8 GVHD: Nguyễn Thị Trúc Loan 13

Giải thích quy trình

Nhóm 8 GVHD: Nguyễn Thị Trúc Loan 14

f. Thu hồi tinh dầu từ nước chưng

Nhóm 8 GVHD: Nguyễn Thị Trúc Loan 16

TRÍCH LY DUNG MÔI

MITXEN BẢ TÁCH DUNG MÔI

LẮNG, LỌC BẢ THẢI DUNG

TÁCH DUNG MÔI TINH CHẾ

TÁCH SÁP BẰNG C H OH

LÀM LẠNH LỌC SÁP

TINH DẦU THÀNH PHẨM

Nhóm 8 GVHD: Nguyễn Thị Trúc Loan 17

Nhóm 8 GVHD: Nguyễn Thị Trúc Loan 19

- Có thể tách triệt để lượng tinh dầu có trong nguyên liệu.

Nhóm 8 GVHD: Nguyễn Thị Trúc Loan 20

c. Trích ly bằng dung môi không bay hơi

NGÂM DUNG MÔI

SÁP THƠM DẦU THƠM

TÁCH BẰNG RƯỢU ETYLIC

RƯỢU + TINH DẦU

CẤT TÁCH RƯỢU

TINH DẦU THÀNH PHẨM

Nhóm 8 GVHD: Nguyễn Thị Trúc Loan 21

Nhóm 8 GVHD: Nguyễn Thị Trúc Loan 22