‫‪215233‬‬ ‫شماره انهم ‪:‬‬ ‫ریاست جمهوری‬

‫سازمان ربانهم و بودهج کشور‬

‫‪1400/05/11‬‬ ‫اترخی انهم ‪:‬‬
‫دارد‬ ‫ویپست ‪:‬‬

‫بسمه تعالی‬

‫جناب آقاي پورمحمدي معاون محترم امور اقتصادي و هماهنگي برنامه و بودجه‬
‫جناب آقاي عدل معاون محترم فني‪،‬امور زيربنايي و توليدي‬
‫جناب آقاي پوراصغري معاون محترم امور علمي‪،‬فرهنگي و اجتماعي‬
‫جناب آقاي رمضانپور نرگسي معاون محترم مجلس و توسعه منطقه اي‬
‫جناب آقاي ميرزابزرگ رئيس محترم امور آموزش عالي‪ ،‬تحقيقات و فناوري‬
‫جناب آقاي رحماني رئيس محترم امور راه و ترابري و مديريت عمران شهري و روستايي‬
‫جناب آقاي مسجدي رئيس محترم امور آب‪،‬كشاورزي و محيط زيست‬
‫جناب آقاي قانع فر رئيس محترم امور نظام فني اجرايي‪ ،‬مشاورين و پيمانكاران‬
‫جناب آقاي نعمتي رئيس محترم امور استان ها و مناطق‬
‫جناب آقاي ملكوتي خواه رئيس محترم امور عمومي‪ ،‬قضايي‪ ،‬دفاعي و امنيتي‬
‫جناب آقاي كفاشي رئيس محترم امور انرژي‬
‫جناب آقاي اميني رئيس محترم امور برنامه ريزي‪ ،‬نظارت و آمايش سرزمين‬
‫جناب آقاي خاكساري رئيس محترم مركز حراست‬
‫جناب آقاي جعفري اندريان رئيس محترم امور منابع انساني و پشتيباني‬
‫جناب آقاي پيش قدم رئيس محترم امور مجلس‬
‫جناب آقاي پازوكي رئيس محترم مركز اسناد ‪،‬مدارك و انتشارت‬
‫جناب آقاي جغتايي رئيس محترم امور پايش‪ ،‬ارزيابي و اطالعات مديريت‬
‫جناب آقاي نوري رئيس محترم امور هماهنگي و تلفيق بودجه‬
‫سركار خانم خانلوساوجبالغي رئيس محترم امور پايش تعهدات دولت و تجهيز منابع‬
‫جناب آقاي عوض پور رئيس محترم امور سالمت و رفاه اجتماعي‬
‫جناب آقاي جعفري نژاد رئيس محترم امور فرهنگ‪،‬گردشگري و ورزش‬
‫جناب آقاي اماني همداني رئيس محترم امور صنعت‪،‬معدن‪،‬بازرگاني و ارتباطات‬
‫جناب آقاي طاهري رئيس محترم امور آموزش و پرورش عمومي و فني حرفه اي‬
‫جناب آقاي برمكي رئيس محترم امور اقتصاد مقاومتي و شوراي اقتصاد‬

‫با سالم و احترام؛‬

‫ش ش‪5092973 :‬‬ ‫دورن گار مرکزی‪33116146:‬‬ ‫مرکز تلفن ‪33271 -4 :‬‬ ‫تهران – میدا ن بهارستان – خیابان دانشسرا‬
 ‫‪215233‬‬ ‫شماره انهم ‪:‬‬ ‫ریاست جمهوری‬
‫سازمان ربانهم و بودهج کشور‬
‫‪1400/05/11‬‬ ‫اترخی انهم ‪:‬‬
‫دارد‬ ‫ویپست ‪:‬‬

‫به پیوست گزارش "برآورد بدهیهای دولت ایران به بخش های مختلف دردوره ‪ 1400‬تا ‪ 1406‬تحت دو سنااریوی رعن‬
‫تحریمهای اقتصادی و تداوم تحریمها" که براساس اطالعات و آمارهای ارائه شده از سوی مرکز مدیریت بدهیهای عمومی و‬

‫روابط مالی دولت (وزارت امور اقتصادی و دارایی)‪ ،‬بانک مرکزی جمهوری اسالمی ایران‪ ،‬امور پایش تعهدات دولنت و تههینز‬

‫مااب و سایر گزارشهای ارگان ها و نهادهای مرتبط در امور اقتصاد کالن سازمان برنامه و بودجه تهینه و تندویش شنده اسنت‪،‬‬

‫جهت استحضار و بهرهبرداری تقدیم می گردد‪ .‬اهم یاعتههای ایش گزارش عبارتاد است‪:‬‬

‫‪ ‬با توجه به محتمل بودن تداوم تحریمهای اقتصادی و استفاده از ظرعینت اورا بندهی دولتنی بنرای تنرمیم نناترازی‬

‫بودجه‪ ،‬در شرایط عملی نشدن گزیاه های موثر دیگر همچون اعزایش قابنل توجنه درآمندهای مالیناتی‪ ،‬اعنزایش بنار‬

‫تعهدات دولت بابت بازپرداخت اورا بدهی اجتااب ناپذیر میباشد‪ .‬اگرچه اتخاذ اقداماتی همچون توسعه بازار بندهی و‬

‫یا بکارگیری عملیات بازار باز بانک مرکزی می تواند از اعزایش بار تعهدات دولت در ایش حوزه جلوگیری کاند‪ .‬بنا اینش‬

‫وجود‪ ،‬تهربه سال ‪ 1399‬و بهار ‪ 1400‬نشان داد که استفاده از گزیاه عملیات بازار باز که به طور بالقوه میتوانسنت بنا‬

‫کاستش از نرخ سود اورا بهادار دولتی به صرعهجوییهای بودجهای در سالهای مورد بررسنی ماهنر شنود‪ ،‬در عمنل‬

‫چادان در کاهش نرخهای سود موعق نیست‪ .‬باابرایش برآورد میشود در صورت تداوم روند کاونی تحمینل ننرخ هنای‬

‫سود باال به دولت‪ ،‬صرعه جویی چادانی از ایش محل رخ ندهد‪.‬‬

‫‪ ‬برآوردهای مدل گزارش ح اضر تحت هر دو سااریوی رع تحریم ها و تداوم تحریم ها نشانگر اعنزایش چشنمگیر بنار‬

‫بدهیهای دولت به موسسات و نهادهای عمومی در سالهای آتی است‪ .‬پیشبیانی میشنود تحنت سنااریوی تنداوم‬

‫تحریم ها بدهیهای مزبور که عمدتا مربوط به اعزایش بدهیهای دولت به سازمان تامیش اجتماعی و صادو توسنعه‬

‫ملی ( برمباای نرخ تسعیر ارز سامانه ‪ )ETS‬میباشد در اسفاد سال ‪ 1400‬به ‪ 1381‬هزار میلیارد تومان بالغ شود کنه‬

‫‪ 455‬هزار میلیارد تومان آن به بدهی دولت به سازمان تامیش اجتماعی و ‪ 900‬هزار میلیارد تومان به مطالبات صنادو‬

‫توسعه ملی از دولت مربوط میشود‪ .‬اگرچه ایش رشد ‪ 81‬درصدی ساالنه در سال ‪ 1399‬بیشتر به اعزایش بنار تعهندات‬

‫دولت بابت تسهیالت ارزی باد (هن) تبصره (‪ )4‬قانون بودجه سال ‪ 1399‬و مابهالتفاوت سهم ‪ 20‬درصد تنا ‪ 36‬درصند‬

‫صادو توسعه ملی از درآمدهای نفتی در سالهای اخیر مربوط میشود؛ لیکش رشد تعهدات دولت بابت حق بیمنهها و‬

‫سود مانده مطالبات سازمان تامیش اجتماعی بنا روش محاسنبه سنود مرکن موجن میشنود کنه در سنالهای آتنی‬

‫بدهیهای دولت به سازمان تامیش اجتماعی همپای بدهیها به صادو توسعه ملی اعزایش یابد‪.‬‬
‫ش ش‪5092973 :‬‬ ‫دورن گار مرکزی‪33116146:‬‬ ‫مرکز تلفن ‪33271 -4 :‬‬ ‫تهران – میدا ن بهارستان – خیابان دانشسرا‬
 ‫‪215233‬‬ ‫شماره انهم ‪:‬‬ ‫ریاست جمهوری‬
‫سازمان ربانهم و بودهج کشور‬
‫‪1400/05/11‬‬ ‫اترخی انهم ‪:‬‬
‫دارد‬ ‫ویپست ‪:‬‬

‫‪ ‬نتایج مدل حاضر نشان میدهد که بدهی دولت به سیستم بانکی تحت سنااریوی ادامنه تحریمهنا در سنال ‪ 1400‬بنا‬

‫اعزایش ‪ 22‬درصدی نسبت به سال ‪ 1399‬به حدود ‪ 318‬هزار میلیارد تومنان برسند‪ .‬بندهی مزبنور در صنورت تنداوم‬

‫تحریمها براساس برآورد مدل گزارش در سال ‪ 1406‬به ‪ 768‬هزار میلیارد تومان خواهد رسنید‪ .‬محتمنل بنودن تنداوم‬

‫اعطای تسهیالت تکلیفی و سود و کارمزد اخذ شده شبکه بانکی از دولت موج رشد بدهیهای مزبور میشود‪ .‬اصالح‬

‫و بازنگری در سیاستها و روش های اعطای تسهیالت تکلیفی و همچایش اتخاذ تدابیری در جهت کاهش سود بانکی‬

‫که با کاهش سود مانده بدهی دولت به بانکها همراه خواهد بود‪ ،‬میتواند از شدت اعزایش مطالبات شنبکه بنانکی از‬

‫دولت بکاهد‪ .‬همچایش استفاده از ظرعیت تهاتر بدهیها و یا از محل حساب مازاد داراییهای خارجی بانک مرکزی که‬

‫پیش از ایش نیز استفاده شده‪ ،‬به کاهش بدهی دولت به سیستم بانکی کمک می کاد‪.‬‬

‫‪ ‬مطابق عروض مدل گزارش حاضر‪ ،‬که به طور تفصیلی در متش گنزارش تشنری شنده اسنت‪ ،‬بنرآورد میشنود تحنت‬

‫سااریوی رع تحریمها‪ ،‬بدهیهای دولت به بخشهای مختلف اقتصادی در پایان سنال ‪ 1400‬بنا رشند ‪ 44‬درصندی‬

‫نسبت به سال ‪ 1399‬به ‪ 1891‬هزار میلیارد تومان برسد‪ .‬همچایش برآوردهای مدل نشان میدهد که بدهیهای اسمی‬

‫دولت به بخشهای مختلف در سال ‪ 1406‬نسبت به سال ‪ 1399‬نزدیک به ‪ 11‬برابر شده و به ‪ 15،456‬هنزار میلینارد‬

‫تومان برسد‪ .‬اعزایش بدهی مزبور برای سال ‪ 1406‬تحت سااریوی تداوم تحریم های اقتصنادی بسنیار محسنوستر و‬

‫نزدیک به ‪ 38،394‬هزار میلیارد تومان برآورد میشود‪.‬‬

‫‪ ‬مطابق یاعتههای گزارش‪ ،‬شاخص نسبت بدهی دولت به تولیند ناخنالص داخلنی بنرای سنااریوی تنداوم تحریمهنای‬

‫اقتصادی در سال ‪ 1401‬از آستانه حساسیت عبور میکاد و مطابق استانداردهای بیشالمللنی در سنال ‪ 1403‬بنه دلینل‬

‫ناتوانی در بازپرداخت بدهی در شرایط احتمال ورشکستگی قرار میگیرد‪ .‬اگرچنه در سنااریوی رعن تحریمهنا شنرایط‬

‫ورشکستگی با تاخیر رخ می دهد‪ ،‬ولی با حفظ ساختارهای کاونی و عدم تهدیدنظر اساسی در روینه خلنق بندهیهای‬

‫دولت ایران‪ ،‬شاهد ورود بدهی دولت به احتمال ورشکستگی در سال ‪ 1405‬حتی در سااریوی رع تحریمهای اقتصادی‬

‫خواهیم بود‪ .‬وضعیت پرخطر کاونی در خلق بدهی دولت به اندازه کاعی لنزوم تهدیندنظر اساسنی در سناختار ناسنالم‬

‫اقتصادی کشور و به طور خاص چارچوب تامیش و تخصیص مااب بودجه عمومی دولت را روشش میکاد‪ .‬بدیهی اسنت‬

‫ش ش‪5092973 :‬‬ ‫دورن گار مرکزی‪33116146:‬‬ ‫مرکز تلفن ‪33271 -4 :‬‬ ‫تهران – میدا ن بهارستان – خیابان دانشسرا‬
 ‫‪215233‬‬ ‫شماره انهم ‪:‬‬ ‫ریاست جمهوری‬
‫سازمان ربانهم و بودهج کشور‬
‫‪1400/05/11‬‬ ‫اترخی انهم ‪:‬‬
‫دارد‬ ‫ویپست ‪:‬‬

‫گزیاه جایگزیش ورشکستگی برای دولت تکیه بر تورمهای باالتر خواهد بود‪ .‬در ایش صورت انتظار میرود روند بلادمدت‬

‫تورم ‪ 20‬درصد دو دهه گذشته (بغیر از سالهای تحریمی) به نظام تورمی حدود ‪ 40‬درصد ساالنه مانا شود‪.‬‬

‫محمد حسين رحمتي‬

‫رييس امور اقتصاد كالن‬

‫ش ش‪5092973 :‬‬ ‫دورن گار مرکزی‪33116146:‬‬ ‫مرکز تلفن ‪33271 -4 :‬‬ ‫تهران – میدا ن بهارستان – خیابان دانشسرا‬
 ‫سازمان ربانهم و بودهج کشور‬
‫معاونت امور اقتصادی و هماهنگی ربانهم و بودهج‬

‫عنوان گزارش‪:‬‬

‫برآورد بدهیهای دولت ایران به بخش های مختلف‬

‫دردوره ‪ 1400‬تا ‪1406‬‬
‫تحت دو سناریوی رفع تحریمهای اقتصادی و تداوم تحریمها‬

‫رشد‬
‫توزيع درآمد‬
‫اقتصادی‬

‫تورم‬ ‫بیکاری‬

‫امور اقتصاد كالن‬

‫شماره گزارش‪7-96:‬‬
‫مرداد ‪1400‬‬
 ‫شناسه گزارش‬

‫بررسی وضعیت بازار بدهی ايران‬ ‫عنوان گزارش‪:‬‬

‫سازمان برنامه و بودجه کشور‪ -‬معاونت امور اقتصادی و هماهنگی برنامه و بوجه‬ ‫پديده آورنده‪:‬‬
‫امور اقتصاد کالن‬ ‫تهيه و تنظيم‪:‬‬
‫ابوالفضل گرمابی‬ ‫تهيه کننده‪:‬‬
‫بدهیهای دولت‪-‬بودجه عمومی‪ -‬اوراق بدهی‬ ‫واژگان کليدی‪:‬‬
‫مرداد ‪1400‬‬ ‫تاريخ انتشار‪:‬‬
‫بدهیهای دولت‪-‬بودجه‬ ‫سرفصل موضوعی‪:‬‬
‫‪7-96‬‬ ‫شماره گزارش‪:‬‬
‫‪29‬‬ ‫تعداد صفحات گزارش‪:‬‬
‫کليه حقوق معنوی اين گزارش متعلق به معاونت هماهنگی برنامه و بودجه (امور اقتصاد کالن) است و با ذکر ماخذ بالمانع میباشد‪.‬الزم به ذکر است اين‬
‫گزارش الزاماً نظر سازمان برنامه و بودجه کشور نبوده و صرفاً نظر امور اقتصاد کالن را منعكس میکند‪.‬‬
 ‫خالصه مديريتی‬

‫‪ ‬هدف اصلی فرايند مديريت بدهیهای دولت اطمينان از تخصيص بهينه منابع استقراضی دولت به اهداف خويش و کنترل جريان‬
‫فزاينده مخارج بودجهای و فرابودجهای ساالنه با درنظر داشتن اولويتهای هزينهای کشور میباشد‪ .‬تداوم تحريمهای اقتصادی به‬
‫خصوص در عرصه نفت و تبادالت مالی که اثرات مخرب سنگينی بر اقتصاد ايران داشته است به افزايش بار بدهیهای دولت در‬
‫سال های آتی میانجامد‪ .‬اين امر در شرايطی که ت صويب لوايح مربوط به گروه ويژه اقدام مالی )‪ (FATF‬در ابهام به سر میبرد‬
‫خ سارات بزرگ تری به اقت صاد ک شور تحميل میکند‪ .‬گزارش حا ضر با توجه به اهميت ارايه ت صويری از روند پرخطر بدهیهای‬
‫دولت در سالهای آينده تدوين شده و هدف آن برآورد بار بدهیهای دولت به طبقات مختلف تحت دو سناريوی تداوم تحريمهای‬
‫اقتصادی و رفع تحريمها میباشد‪.‬‬
‫‪ ‬پيش شرط اصلی برآورد بدهیهای دولت ايران در سالهای آتی برآورد متغيرهای کليدی اقتصاد همچون نرخ رشد اقتصادی‪ ،‬نرخ‬
‫تورم‪ ،‬نرخ ارز و همچنين منابع و مصااارف بودجه عمومی دولت در سااالهای آينده میباشااد‪ .‬پيشبينی منابع و مصااارف بودجه‬
‫عمومی دولت ضمن ارايه تصويری از کسری بودجه دولت در سالهای آينده‪ ،‬منابع مورد نياز از محل واگذاری دارايیهای مالی و‬
‫به خصوص انتشار اوراق بهادار دولتی مشخص میکند‪ .‬عالوه بر اين‪ ،‬حجم صادرات نفت از متغيرهای مهمی است که تاثير بسيار‬
‫زيادی بر منابع و مصااارف بودجه عمومی دولت و ميزان کسااری ناشاای از آن دارد‪ .‬در اين گزارش ميزان صااادرات نفت خام در‬
‫شرايط رفع تحريمها از سال ‪ 1401‬روزانه ‪ 2.5‬ميليون ب شكه و در سناريوی تداوم تحريم روزانه ‪ 800‬هزار ب شكه در نظر گرفته‬
‫میشود‪.‬‬
‫‪ ‬بدهی دولت به پيمانكاران بابت طرحهای تملک دارايیهای سرمايهای در سالهای اخير روند صعودی به خود گرفته است‪ .‬بخشی‬
‫از اين امر ناشی از محدوديت بودجهای دولت و عدم پرداخت نقدی به پيمانكاران و افزون بر آن‪ ،‬خسارات و تعديالتی است که به‬
‫مبلغ قراردادها اضافه می شود‪ .‬همچنين با توجه به تعيين سود برای حفظ قدرت خريد براساس آييننامه اجرايی بندهای تبصره ‪5‬‬
‫قوانين بودجه سالهای اخير که در سال ‪ 1400‬نيز تكرار شده است‪ ،‬روند افزايشی بدهی مزبور تشديد میشود‪.‬‬
‫‪ ‬تفاوت مانده بدهی دولت بابت اوراق بدهی با ساير اجزای بدهی دولت‪ ،‬ناشی از تفاوت زمانی عمل به تعهدات‪ ،‬موجب می شود که‬
‫جمع ب ستن مانده بدهی بابت اين نوع از بدهی با ساير اجزای بدهی ت صوير نادر ستی از مجموع بدهیهای دولت منعكس نمايد‪.‬‬
‫بنابراين در اين گزارش برای بدسااات آوردن برآورد دقيقتری از بدهی دولت بابت اوراق بهادار‪ ،‬از ارزش حال تعهدات دولت بابت‬
‫بازپرداخت اصال اوراق بهادار در ساالهای آتی اساتفاده می شاود‪ .‬اين امر سابب می شاود که اين نوع از بدهیها با اقالم ديگر‬
‫جمعپذير باشد‪.‬‬
‫‪ ‬تا آذر ماه ‪ 1398‬بدهی به مو س سات و نهادهای عمومی غير دولتی حدود ‪ 20‬تا ‪ 25‬در صد از بدهیهای دولت را ت شكيل میداد‪.‬‬
‫ليكن از اساافند ‪ 1398‬به يكباره بدهیهای دولت به اين طبقه از ‪ 50‬درصااد کل بدهیها عبور کرد‪ .‬مهمترين دليل رشااد بدهی‬
‫دولت به سااازمان تامين اجتماعی به عنوان يكی از طلبكاران اصاالی دولت در اين طبقه را میتوان برخی از وظايف قانونی دولت‬
‫همچون بند (ه ا) ماده (‪ )7‬قانون ساختار نظام جامع تامين اجتماعی در محاسبه ارزش روز مطالبات سازمان و موسسات بيمهای از‬
‫دولت براساس نرخ اوراق مشارکت و تامين بخشی از سهم حق بيمه مشاغل و خدمات درمانی براساس مقرراتی همچون بند (‪)1‬‬
‫ماده (‪ )28‬قانون تامين اجتماعی در تامين ‪ 3‬در صد از حق بيمه کارکنان و تامين مابهالتفاوت سهم درمان م شمولين قانون تامين‬
‫اجتماعی در بودجه عمومی‪ ،‬دانست‪.‬‬
‫‪ ‬مطابق نتايج مدل تحت ساااناريوی رفع تحريمها بدهی های دولت به طبقه اول طلبكاران که عمده آنها مربوط به پيمانكاران و‬
‫دارندگان اوراق دولتی میباشد در سال ‪ 1400‬به ‪ 445‬هزار ميليارد تومان خواهد رسيد که رشد ‪ 55‬درصد را نسبت به سال ‪1399‬‬
‫نشااان میدهد‪ .‬همچنين برآوردها نشااان میدهد که بدهی به اين طبقه تا سااال ‪ 1406‬نساابت به سااال ‪ 1399‬بيش از ‪ 20‬برابر‬
‫افزايش يابد که دليل اصلی آن را میتوان افزايش بار تعهدات دولت بابت اوراق بهادار دولتی دانست‪.‬‬
‫‪ ‬با توجه به محتمل بودن تداوم تحريمهای اقتصادی و استفاده از ظرفيت اوراق بدهی دولتی برای ترميم ناترازی بودجه‪ ،‬در شرايط‬
‫عملی نشااادن گزينه های موثر ديگر همچون افزايش قا بل توجه درآمدهای مالياتی‪ ،‬افزايش بار تعهدات دولت بابت بازپرداخت‬
‫اوراق بدهی اجتناب ناپذير میباشد‪ .‬اگرچه اتخاذ اقداماتی همچون توسعه بازار بدهی و يا بكارگيری عمليات بازار باز بانک مرکزی‬
‫میتواند از افزايش بار تعهدات دولت در اين حوزه جلوگيری کند‪ .‬با اين وجود تجربه ساااال ‪ 1399‬و بهار ‪ 1400‬نشاااان داد که‬
‫اسااتفاده از گزينه عمليات بازار باز که به طور بالقوه میتوانساات با کاسااتن از نرخ سااود اوراق بهادار دولتی به صاارفهجويیهای‬
‫بودجهای در سالهای مورد برر سی منجر شود؛ در عمل چندان در کاهش نرخهای سود موفق ني ست‪ .‬بنابراين برآورد می شود در‬
‫صورت تداوم روند کنونی تحميل نرخ های سود باال به دولت‪ ،‬صرفه جويی چندانی از اين محل رخ ندهد‪.‬‬
‫‪ ‬برآوردهای مدل گزارش حا ضر تحت هر دو سناريوی رفع تحريم ها و تداوم تحريم ها ن شانگر افزايش چ شمگير بار بدهیهای‬
‫دولت به موسسات و نهادهای عمومی در سالهای آتی است‪ .‬پيشبينی می شود تحت سناريوی تداوم تحريم ها بدهیهای مزبور‬
‫که عمدتا مربوط به افزايش بدهیهای دولت به سازمان تامين اجتماعی و صندوق تو سعه ملی ( برمبنای نرخ ت سعير ارز سامانه‬
‫‪ )ETS‬میباشااد در اساافند سااال ‪ 1400‬به ‪ 1381‬هزار ميليارد تومان بالغ شااود که ‪ 455‬هزار ميليارد تومان آن به بدهی دولت به‬
‫سازمان تامين اجتماعی و ‪ 900‬هزار ميليارد تومان به مطالبات صندوق تو سعه ملی از دولت مربوط می شود‪ .‬اگرچه اين ر شد ‪81‬‬
‫درصدی ساالنه در سال ‪ 1399‬بيشتر به افزايش بار تعهدات دولت بابت تسهيالت ارزی بند (هاااا) تبصره (‪ )4‬قانون بودجه سال‬
‫‪ 1399‬و مابهالتفاوت سهم ‪ 20‬درصد تا ‪ 36‬درصد صندوق توسعه ملی از درآمدهای نفتی در سالهای اخير مربوط می شود؛ ليكن‬
‫رشد تعهدات دولت بابت حق بيمهها و سود مانده مطالبات سازمان تامين اجتماعی موجب میشود که در سالهای آتی بدهیهای‬
‫دولت به سازمان تامين اجتماعی همپای بدهیها به صندوق توسعه ملی افزايش يابد‪.‬‬
‫‪ ‬نتايج مدل حا ضر ن شان میدهد که بدهی دولت به سي ستم بانكی تحت سناريوی ادامه تحريمها در سال ‪ 1400‬با افزايش ‪22‬‬
‫درصدی نسبت به سال ‪ 1399‬به حدود ‪ 318‬هزار ميليارد تومان برسد‪ .‬بدهی مزبور در صورت تداوم تحريمها براساس برآورد مدل‬
‫گزارش در سال ‪ 1406‬به ‪ 768‬هزار ميليارد تومان خواهد ر سيد‪ .‬محتمل بودن تداوم اعطای ت سهيالت تكليفی و سود و کارمزد‬
‫اخذ شااده شاابكه بانكی از دولت موجب رشااد بدهیهای مزبور میشااود‪ .‬اصااالح و بازنگری در سااياسااتها و روشهای اعطای‬
‫ت سهيالت تكليفی و همچنين اتخاذ تدابيری در جهت کاهش سود بانكی که با کاهش سود مانده بدهی دولت به بانکها همراه‬
‫خواهد بود‪ ،‬میتواند از شدت افزايش مطالبات شبكه بانكی از دولت بكاهد‪ .‬همچنين استفاده از ظرفيت تهاتر بدهیها و يا از محل‬
‫ح ساب مازاد دارايیهای خارجی بانک مرکزی که پيش از اين نيز ا ستفاده شده‪ ،‬به کاهش بدهی دولت به سي ستم بانكی کمک‬
‫می کند‪.‬‬
‫‪ ‬مطابق فروض مدل گزارش حا ضر‪ ،‬که به طور تف صيلی در بخشهای پي شين ت شريح شد‪ ،‬برآورد می شود تحت سناريوی رفع‬
‫تحريمها بدهیهای دولت به بخشهای مختلف اقت صادی در پايان سال ‪ 1400‬با ر شد ‪ 44‬در صدی ن سبت به سال ‪ 1399‬به‬
‫‪ 1891‬هزار ميليارد تومان برسااد‪ .‬همچنين برآوردهای مدل نشااان میدهد که بدهیهای دولت به بخشهای مختلف در سااال‬
‫‪ 1406‬نسبت به سال ‪ 1399‬نزديک به ‪ 11‬برابر شده و به ‪ 15456‬هزار ميليارد تومان برسد‪ .‬افزايش بدهی مزبور برای سال ‪1406‬‬
‫تحت سناريوی تداوم تحريم های اقتصادی بسيار محسوستر و نزديک به ‪ 38394‬هزار ميليارد تومان برآورد می شود‪.‬‬
‫‪ ‬نكته مهم در پروسااه خلق بدهیهای دولت ساااختار معيوب منابع و مصااارف دولت ايران و فعال بودن موتورهای خلق بدهی در‬
‫سالهای آتی است‪ .‬محاسبه بدهیهای دولت به قيمت واقعی (سال ‪ )1399‬نشان میدهد که اگرچه موضوع تحريمهای اقتصادی‬
‫با تحميل اثرات تورمی و محدود کردن هرچه بي شتر عايدی دولت‪ ،‬بدهیهای ا سمی را با شدت بي شتری افزايش میدهد؛ ليكن‬
‫م سئله ا صلی تداوم م شكالت زير ساختی اقت صاد ايران‪ ،‬سي ستم ناکارآمد مالياتی‪ ،‬قطع هر چه بي شتر منابع درآمدی عمومی و‬
‫آشفتگی و عدم انسجام فرايند خلق و مديريت بدهی است‪ .‬اين شرايط با تعديل محدوديتهای تحريم نيز به سادگی رفع نخواهد‬
‫شد و شواهد نشاندهنده بدتر شدن آنها دارد‪.‬‬
‫‪ ‬ترساايم مرزهای ورشااكسااتگی دولت‪ ،‬به دليل ناتوانی در بازپرداخت تعهدات خود و نكول بدهیها‪ ،‬از خالل تحليلهای پايداری‬
‫بدهی ممكن می شود‪ .‬در سالهای اخير مطالعات تجربی متفاوتی در مورد شاخص های بدهی کالن صورت گرفته و راهنمای‬
‫تدوين پروژههای اجرايی موسااسااات دولتی و بينالمللی بوده اساات‪ .‬در اين گزارش براساااس اين مطالعات و ساااير پژوهشهای‬
‫استاندارد بينالمللی‪ ،‬حد آستانه ورشكستگی ‪ 50‬درصد برای نسبت بدهی دولت به توليد ناخالص داخلی برای کشور ايران در نظر‬
‫گرفته می شود (اين نسبت با نسبت بدهی بخش دولتی به توليد ناخالص داخلی تفاوت دارد)‪ .‬به خصوص اينكه کشور ايران ارتباط‬
‫بسيار محدودی با بازارهای مالی بين المللی دارد و اين موضوع در شرايط کنونی تشديد شده است‪.‬‬
‫‪ ‬مطابق يافتههای گزارش‪ ،‬شاخص نسبت بدهی دولت به توليد ناخالص داخلی برای سناريوی تداوم تحريمهای اقتصادی در سال‬
‫‪ 1401‬از آ ستانه ح سا سيت عبور میکند و مطابق ا ستانداردهای بينالمللی در سال ‪ 1403‬به دليل ناتوانی در بازپرداخت بدهی در‬
‫شاارايط ورشااكسااتگی قرار میگيرد‪ .‬اگرچه در سااناريوی رفع تحريمها شاارايط ورشااكسااتگی با تاخير رخ میدهد‪ ،‬ولی با حفظ‬
‫ساختارهای کنونی و عدم تجديدنظر ا سا سی در رويه خلق بدهیهای دولت ايران‪ ،‬شاهد ور شك ستگی دولت در سال ‪ 1405‬حتی‬
‫در رفع تحريمهای اقتصادی هستيم‪ .‬وضعيت پرخطر کنونی در خلق بدهی دولت به اندازه کافی لزوم تجديدنظر اساسی در ساختار‬
‫ناسالم اقتصادی کشور را مشخص میکند‪.‬‬
‫‪ ‬در اين گزارش به منظور برر سی دقيقتر بدهیهای دولت با توجه به جنس متفاوت آنها و درجه فوريت در بازپرداخت به سه نوع‬
‫بدهیهای با قيد الزام به پرداخت‪ ،‬بدهیهای از جنس رد ديون و بدهیهای ثبتی تق سيمبندی شده ا ست‪ .‬براين ا ساس بدهی به‬
‫پيمانكاران‪ ،‬بدهی به دارندگان اوراق بهادار دولتی‪ ،‬بدهی به شااهرداریها و ساايسااتم بانكی را میتوان از جنس بدهیهای با قيد‬
‫الزام به پرداخت دانساات‪ .‬بدهی به سااازمان تامين اجتماعی و بدهی به صااندوق توسااعه ملی را نيز میتوان به ترتيب از جنس رد‬
‫ديون و بدهی ثبتی تقسيم بندی نمود‪ .‬بررسی روند شاخص نسبت بدهی از نوع الزام به بازپرداخت به توليد ناخالص داخلی کشور‬
‫ايران نشان میدهد که در سناريوی تداوم تحريمها در سال ‪ 1404‬دولت ايران از آستانه حساسيت عبور میکند و در سال ‪1405‬‬
‫در شرايط ورشكستگی قرار میگيرد‪ .‬اين امر با توجه به شيب صعودی نسبت مذکور در سناريوی رفع تحريمهای اقتصادی نيز با‬
‫چند سااال تاخير رخ میدهد‪ .‬بنابراين بار ديگر اين موضااوع روش میشااود که با وجودیکه تداوم تحريمهای اقتصااادی شاارايط‬
‫ورشكستگی دولت ايران را تسريع میکند؛ ليكن موضوع خسارت بار کنونی اقتصاد ايران در اين خ صوص موتورهای خلق بدهی‬
‫دولت هستند که تحت شرايط رفع تحريمهای اقتصادی نيز به کار خود ادامه میدهند‪.‬‬

‫مختلف اعم از اشااخاص حقيقی و حقوقی‪ ،‬بانکها و موسااسااات‬
‫مالی و سااااير نهادها می باشاااد‪ .‬اين امر در وهله اول نيازمند‬
‫طب قهب ندی جامع و دقيق بخش های مختلف اقتصاااادی طرف‬
‫حساب دولت میباشد‪ .‬چارچوب اوليه اين طبقهبندی پيش از اين‬
‫مطابق ماده (‪ )1‬قانون رفع موانع توليد فراهم شده و گزارشهايی‬
‫بر اين اساااس توسااط مرکز مديريت بدهیها و دارايیهای مالی‬
‫عمومی به صورت فصلی و برای کل بخش دولتی شامل دولت و‬
‫شاارکتها و موسااسااات دولتی به صااورت خود اظهاری تهيه‬
‫می شود‪ .‬تدوين و ارائه گزارشهای مزبور گام مثبتی در را ستای‬
‫شااناسااايی طلبكاران عمده و شاافاف شاادن وضااعيت بدهیهای‬
‫دولت بوده ا ست و توان سته ت صوير ن سبتا رو شنی از بدهیهای‬
‫بخش دولتی در اختيار کارشناسان اقتصادی قرار دهد‪.‬‬
‫بايد اذعان داشااات تداوم شااافافيت پايين در هزينهکرد منابع‬
‫بودجهای و ساختار شكننده تامين منابع مالی دولت‪ -‬که در غياب‬
‫يک نظام من سجم مالياتی‪ ،‬به شدت به صادرات نفت و ميعانات‬
‫گازی وابسته بوده و با اعمال تحريمهای اقتصادی متزلزلتر شده‬
‫است ‪ -‬دو عامل اصلی محرک در انباشت بدهیهای دولت ايران‬
‫ا ست‪ .‬زمانی که مولفههايی همچون قطع منابع درآمدی دولت از‬
‫بخشهای سااابقا ملی ‪-‬همچون پااليشااگاهها‪ ،‬پتروشاايمیها و‬
‫معادن‪ ،-‬ا ستقالل مالی و عدم پا سخگويی ب سياری از نهادهای‬
‫بخش عمومی به دو لت و ناه ماهنگی و عدم همراهی کارای‬
‫نظام پولی و مالی کشاااور در سااايالساااازی بدهیهای دولت با‬
‫نرخهای معقول‪ ،‬به دو عامل پيشين اضافه شود‪ ،‬تصوير بهتری از‬
‫زمينه شااكلگيری وضااعيت چالش برانگيز کنونی دولت ايران در‬
‫مواجهه با بدهیهای خود بدست میآيد‪.‬‬
‫ارائه تصاااوير نسااابتا محتملی از ميزان بدهیهای دولت در‬
‫سالهای آينده میتواند ضمن رو شن نمودن م سير افزايش‬
‫بدهیهای دولت و پتانسيل رشد بدهیهای مزبور‪ ،‬هشدارهای‬
‫الزم را برای سياستگذاران اقتصادی دولت ارسال نمايد‪ .‬اين‬
‫‪ ‬مقدمه‬
‫فرايند مديريت بدهی های دولت با هدف تامين نيازهای مالی و‬
‫کنترل کسااری بودجه ساااالنه از اهميت بااليی برخوردار اساات‪.‬‬
‫هدف اصااالی فرايند مزبور اطمينان از تخصااايص بهينه منابع‬
‫اساااتقراضا ای دولت به اهداف خويش و کنترل جريان فزاينده‬
‫م خارج بود جهای و فرابود جهای سااااال نه با درنظر داشاااتن‬
‫اولويتهای هزينهای ک شور میبا شد‪ .‬همچنين بايد توجه دا شت‬
‫که سبد بدهی دولتی به عنوان بزرگترين سبد بدهی کشور دارای‬
‫ساختاری پر ريسک و پيچيده است که عدم مديريت صحيح آن‬
‫میتواند خطرات بزرگی را برای ترازنامه دولت و ثبات مالی آن‬
‫ايجاد کند و ساااير بازارهای مالی و اقتصااادی را به شاادت تحت‬
‫تاثير قرار دهد‪ .‬بر اين ا ساس رعايت قواعد بدهی از سوی دولت‬
‫به منظور حفظ توازن منابع و مصااارف از مهمترين موضااوعاتی‬
‫است که بايد در سياستگذاری مالی دولت مدنظر قرار گيرد‪.‬‬
‫عدم ان سجام در برنامهريزی و بكارگيری يک ا ستراتژی نادر ست‬
‫در مديريت منابع و مصاااارف بودجهای میتواند عملكرد ارکان‬
‫اقتصااادی کشااور را دچار اختالل نمايد‪ .‬با توجه به توانايی اغلب‬
‫دولتها در تحميل خواسااتههای خود به سااياسااتگذار پولی و‬
‫اساااتفاده از منابع ارزی کشاااور و حتی افزايش بدهیها به بانک‬
‫مرکزی‪ ،‬کسااری بودجههای شااديد دولت در اکثر مواقع قابليت‬
‫ايجاد نوسانات ارزی و فشارهای تورمی را دارا میباشد‪ .‬عالوه بر‬
‫اين برنامهريزی ضعيف در مديريت درآمدها و تحليل رفتن منابع‬
‫عمرانی (تملک دارايی های سرمايهای) میتواند ضربه مهلكی به‬
‫بخشهای غيردولتی درگير در پروژههای زيربنايی کشااورها وارد‬
‫نمايد‪ .‬همچنين عدم پرداخت تعهدات دولت به پيمانكاران و به‬
‫دنبال آن کارگران بخش های عمرانی و توليدی کشاااور‪ ،‬اثرات‬
‫جبران ناپذير ماندگاری را به آنها وارد میکند که میتواند در يک‬
‫افق بلند مدت با بدتر کردن وضاااعيت توزيع درآمد به بروز آثار‬
‫منفی اجتماعی سياسی بيانجامد‪.‬‬
‫از جمله پيشنيازها و لوازم اصااالی مديريت بدهی های دولت‪،‬‬
‫تخمين دقيق بدهیهای شناور و غير شناور دولت به بخشهای‬
‫‪1‬‬
‫دو سااناريوی اصاالی برآورد بدهیهای دولت در اين گزارش‬
‫ساااناريوی تداوم تحريم های اقتصاااادی و ساااناريوی رفع‬
‫تحريمها‪ ،‬منطبق بر مدل برنامهريزی مالی‪ (FP) 1‬تهيه شده‬
‫در امور اقت صاد کالن سازمان برنامه و بودجه در سال ‪1400‬‬
‫ا ست‪ .‬پيشبينی تغييرات نرخ ر شد اقت صادی‪ ،‬نرخ تورم‪ ،‬نرخ‬
‫ارز و منابع و مصارف دولت در سالهای آتی مطابق با فروض‬
‫دو ساااناريوی مزبور می باشاااد که در بخش اول و پيش از‬
‫پرداختن به بررسااای فرايند افزايش بدهیهای دولت به آنها‬
‫پرداخته میشود‪.‬‬
‫نكته بسااايار مهم در مديريت بدهی های دولت اتخاذ يک‬
‫سياست منسجم برای جلوگيری از فراتر رفتن بدهیها از يک‬
‫از حد آ ستانه برنامهريزی شده ا ست‪ .‬اين امر نيازمند در نظر‬
‫داشااتن يک روند متوازن در خلق و بازپرداخت بدهیهاساات‪،‬‬
‫بهگونهای که دولت همواره قادر به ايفای تعهدات خود باشااد‪.‬‬
‫اين موضااوع ضاارورت تدوين يک چارچوب منسااجم برای‬
‫ارزيابی پايداری بدهی ها را نشاااان میدهد‪ .‬امروزه در اکثر‬
‫کشاااورها اين برنامهريزی منساااجم در چارچوب "تحليل‬
‫پايداری بدهی"‪ )DSA(2‬براساس چارچوب صندوق بينالمللی‬
‫پول(‪ ،)IMF‬صاااورت میگيرد تا ميزان بدهیهای سااااالنه‬
‫دولت‪ ،‬به نحوی که دولت در بازپرداخت بدهیهايش در افق‬
‫ز مانی مورد نظر مجبور به نكول و يا مذاکره دو باره با‬
‫طلبكاران پيرامون تغيير شرايط قرارداد نگردد‪ ،‬مشخص گردد‪.‬‬
‫در اين خصااوص مطالعات تجربی متفاوتی در مورد شاااخص‬
‫های بدهی کالن صورت گرفته و راهنمای تدوين پروژههای‬
‫اجرايی موساااساااات دولتی و بينالمللی اسااات‪ .‬از آن جمله‬
‫میتوان به مطالعه کوهن‪ 3‬اشااااره کرد که وی نقاط بحرانی‬
‫نسااابت بدهی به توليد ناخالص داخلی بر اسااااس اينكه آيا‬
‫کشوری مورد برنامه ريزی مجدد قرار گرفته است يا خير ‪ ،‬به‬
‫ميزان ‪ 50‬درصااد ‪ ،‬نساابت بدهی به صااادرات به ميزان ‪200‬‬
‫درصد و نسبت بدهی به ماليات به ميزان ‪ 290‬درصد تخمين‬
‫زده اسااات‪ .‬براين اسااااس باالی اين حدود آسا ا تانه خطر‬
‫‪3‬‬
‫‪- Cohen, “A Note on Solvency Indicators,” Center for‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Economic Policy Research, July 1997, Working Paper No.‬‬
‫‪1753.‬‬
‫‪2‬‬
‫تصااوير بايد اصاالیترين سااناريوهای محتمل را در بگيرد و‬
‫عمدهترين نقاط چالشزا در مساااير رشاااد بدهی دولت را‬
‫مشخص نمايد‪.‬‬
‫براين اساااس گزارش حاضاار به تخمين بدهیهای دولت به‬
‫بخشهای مختلف اقتصااادی از سااال ‪ 1400‬تا سااال ‪1406‬‬
‫اختصاص دارد‪ .‬در اينجا برآورد بدهیهای دولت در سه طبقه‬
‫اصاالی و زير طبقههای مربوطه براس ااس ماده (‪ )1‬قانون رفع‬
‫موانع تول يد صاااورت میگيرد و به عنوان ما خذ آ ماری از‬
‫داده های ارائه شاااده در گزارش های دورهای مرکز مديريت‬
‫بدهی وزارت امور اقتصااااادی و دارايی‪ ،‬گزارش اعت بارات‬
‫اعطايی بانک مرکزی و گزارشات سازمان حسابرسی استفاده‬
‫شده است‪ .‬ميزان ايجاد بدهی جديد در هر طبقه و نحوه رشد‬
‫مانده بدهی به تفصاايل در هر بخش تشااريح شااده اساات‪ .‬از‬
‫طرف ديگر در هر بخش مساااير های کنونی بازپردا خت و‬
‫تسويه بدهیهای دولت به طبقات مختلف بررسی شده است‪.‬‬
‫در اين گزارش بااه منظور داشاااتن تصاااوير دقيقتری از‬
‫بدهیهای دولت در سالهای آتی‪ ،‬برخی ا صالحات ا سا سی‬
‫در تخمين بدهی های دولت نسااابت به رويكرد گزارشهای‬
‫موجود مرکز مديريت بدهی وزارت اقتصااااد و گزارش برآورد‬
‫بدهی دولت ايران از سااال ‪ 1399‬تا ‪( 1405‬شااماره ‪) 85-7‬‬
‫درخصااوص احصااای بدهیهای دولت اعمال شااده که از آن‬
‫جمله میتوان به اصالح و اعمال شيوه بروزرسانی بدهیهای‬
‫دولت به سااازمان تامين اجتماعی به شاايوه مرکب (براساااس‬
‫مصاوبه شاماره ‪/6321‬ت ‪ 58582‬هااا ا مورخ ‪1400/1/24‬‬
‫هيات محترم وزيران)‪ ،‬محاسبه ارزش حال اصل اوراق بدهی‬
‫دولتی به منظور ايجاد قابليت جمع پذيری اين نوع از بدهیها‬
‫با اقالم ديگر دولت‪ ،‬اعمال فرض انجام عمليات بازار باز و‬
‫بررسااای بدهی های دولت و ل حاظ مصاااوبات بودجهای و‬
‫برنامهريزیهای دولت در امر تهاتر و تسويه بدهیهای دولت‪،‬‬
‫تحت اين فرض‪ ،‬اشاره کرد‪ .‬مسلما در سالهای آتی توسعه و‬
‫ا صالح شيوههای کنونی بازپرداخت بدهی دولت و روشهای‬
‫ديگر به فراخور هر طبقه مورد توجه خواهد بود‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪-Financial Programing‬‬
‫‪-Debt Sustainability Analysis‬‬
‫مختلفی برای خطر نكول‪ ،‬که موجب ورشااكسااتگی دولتها‬ ‫ورشك ستگی وجود دارد‪ .‬آلكس پينكوسكی‪ 4‬نيز در مطالعهای‬
‫میشااود‪ ،‬در نظر گرفته اساات که در بخش سااوم گزارش به‬ ‫با تقساايمبندی کشااورهای جهان به کشااورهای پيشاارفته‪،‬‬
‫آنها پرداخته میشود‪.‬‬ ‫ک شورهای نوظهور و ک شورهای با درآمد پايين حدود آ ستانه‬

‫‪ ‬بخش اول‬
‫برآورد متغیرهای کالن اقتصادی منطبق تحت دو سناريوی تداوم و رفع تحريمها‬

‫طور ويژه مورد توجه قرار گرفته اسااات‪ .‬پيشبينی نرخ ارز در‬
‫سااالهای آينده میتواند ضاامن ارايه برآوردی از درآمدهای‬
‫بود جه عمومی در بخش مال يات و گمرک‪ ،‬ميزان وا گذاری‬
‫دارايی های سااارمايهای ناشااای از صاااادرات نفت و گاز در‬
‫ساااال های آتی را تعيين نمايد‪ .‬همچنين اين نرخ بر ميزان‬
‫انبا شت بدهی دولت به صندوق تو سعه ملی اثرگذار ا ست‪ .‬از‬
‫طرف ديگر پيشبينی مربوط به نرخ تورم متغيرتعيينکنندهای‬
‫در تعيين حداقل نرخ رشااد هزينههای دولت در مدل گزارش‬
‫اسااات و پيش نياز تخمين ارقام واقعی بدهی های دولت به‬
‫طبقات مختلف اقتصادی است‪.‬‬
‫عالوه بر اين حجم صااادرات نفت از متغيرهای مهمی اساات‬
‫که تاثير بسيار زيادی بر منابع و مصارف بودجه عمومی دولت‬
‫و ميزان ک سری نا شی از آن دارد‪ .‬اين حجم متاثر از شرايط‬
‫تحريمی يا رفع تحريم به طور مح سو سی تغيير میکند و دو‬
‫سناريوی مدل بايد با توجه ارقام متفاوت درآمدی دولت از اين‬
‫محل تر سيم شوند‪ .‬در اين گزارش ميزان صادرات نفت خام‬
‫در شااارايط رفع تحريمها از ساااال ‪ 1401‬روزانه ‪ 2.5‬ميليون‬
‫ب شكه و در سناريوی تداوم تحريم روزانه ‪ 800‬هزار ب شكه در‬
‫نظر گرفته میشود‪.‬‬
‫به دارندگان اوراق بهادار و بدهی به صااندوق توسااعه ملی به‬
‫‪3‬‬
‫تخمين متغيرهای اصلی اقتصاد تحت سناريوهای محتمل در‬
‫سالهای آتی از نكات مهم برآورد ميزان بدهی های دولت و‬
‫ترکيب آن میبا شد‪ .‬در سالهای اخير تحريمهای اقت صادی‬
‫کشااور به خصااوص در عرصااه نفت و تبادالت مالی اثرات‬
‫مخرب سنگينی بر اقتصاد ايران داشته است و گمان می رود‬
‫تداوم آنها‪ ،‬در شااارايطی که لوايح مربوط به گروه ويژه اقدام‬
‫مالی )‪ (FATF‬هنوز به تصويب نرسيده‪ ،‬خسارات بزرگ تری‬
‫به اقتصاد کشور تحميل نمايد‪ .‬براين اساس برآورد متغيرهای‬
‫اصلی اقتصاد همچون نرخ رشد اقتصادی‪ ،‬نرخ تورم‪ ،‬نرخ ارز‬
‫و همچنين متغير های مرتبط با م نابع و مصاااارف بود جه‬
‫عمومی دولت تحت دو ساااناريوی اصااالی رفع تحريمهای‬
‫اقتصااادی و يا تداوم آنها مدنظر قرار میگيرد‪ .‬فروض اصاالی‬
‫مرتبط با اين دو سناريو از خروجیهای مدل برنامهريزی مالی‬
‫امور اقت صاد کالن سازمان برنامه حا صل می شود و به شرح‬
‫جدول شاااماره ‪ 1‬میباشاااد‪ .‬برآورد منابع و مصاااارف بودجه‬
‫عمومی دولت میتواند با ارايه تصاااويری از کساااری بودجه‬
‫دولت در ساااال های آينده‪ ،‬منابع مورد نياز از محل واگذاری‬
‫دارايیهای مالی و به خ صوص انت شار اوراق بهادار دولتی در‬
‫اختيار قرار دهد‪ .‬اين مو ضوع در بخش مربوط به بدهی دولت‬

‫‪4‬‬
‫‪-Alex Pienkowski, Debt Limits and the Structure of Public‬‬
‫‪Debt- 2017‬‬
 ‫جدول‪-1‬برآورد متغیرهای اصلی اقتصاد ايران و منابع و مصارف اقتصادی بودجه عمومی دولت با استفاده از مدل برنامه ريزی مالی )‪(FP‬‬

‫رشد‬
‫سناريو‬ ‫متغیر‬ ‫‪1400‬‬ ‫‪1401‬‬ ‫‪1402‬‬ ‫‪1403‬‬ ‫‪1404‬‬ ‫‪1405‬‬ ‫‪1406‬‬ ‫متوسط‬
‫ساالنه‬

‫درآمد عمومی دولت‬ ‫‪3،557‬‬ ‫‪4،626‬‬ ‫‪5،951‬‬ ‫‪7،670‬‬ ‫‪9،787‬‬ ‫‪12،273‬‬ ‫‪15،587‬‬ ‫‪28‬‬
‫واگذاری دارايی‬
‫‪1،330‬‬ ‫‪3،927‬‬ ‫‪5،909‬‬ ‫‪8،182‬‬ ‫‪10،223‬‬ ‫‪12،848‬‬ ‫‪16،060‬‬ ‫‪51‬‬
‫سرمايهای‬
‫رفع‬ ‫اعتبارات هزينه غير‬
‫‪6،948‬‬ ‫‪10،211‬‬ ‫‪15،348‬‬ ‫‪22،795‬‬ ‫‪32،483‬‬ ‫‪45،050‬‬ ‫‪62،168‬‬ ‫‪44‬‬
‫تحريم‬ ‫بهرهای دولت‬
‫تملک دارايی سرمايه‬ ‫‪1،194‬‬ ‫‪1،984‬‬ ‫‪3،367‬‬ ‫‪5،425‬‬ ‫‪8،034‬‬ ‫‪11،612‬‬ ‫‪16،722‬‬ ‫‪55‬‬
‫رشد اقتصادی‬ ‫‪13‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3.9‬‬
‫نرخ تورم‬ ‫‪34‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪28.3‬‬
‫نرخ ارز‬ ‫‪177،000‬‬ ‫‪181،000‬‬ ‫‪209،000‬‬ ‫‪280،000‬‬ ‫‪350،000‬‬ ‫‪440،000‬‬ ‫‪554،400‬‬ ‫‪21‬‬
‫درآمد عمومی دولت‬ ‫‪3،576‬‬ ‫‪5،043‬‬ ‫‪7،266‬‬ ‫‪10،648‬‬ ‫‪16،242‬‬ ‫‪25،795‬‬ ‫‪40،755‬‬ ‫‪50‬‬
‫واگذاری دارايی‬
‫‪459‬‬ ‫‪3،152‬‬ ‫‪4،791‬‬ ‫‪7،530‬‬ ‫‪11،824‬‬ ‫‪19،122‬‬ ‫‪30،787‬‬ ‫‪102‬‬
‫سرمايهای‬
‫تداوم‬ ‫اعتبارات هزينه غير‬
‫‪6،388‬‬ ‫‪10،799‬‬ ‫‪18،380‬‬ ‫‪32،340‬‬ ‫‪59،134‬‬ ‫‪112،207‬‬ ‫‪212،071‬‬ ‫‪79‬‬
‫تحريم‬ ‫بهرهای دولت‬
‫تملک دارايی سرمايه‬ ‫‪1،077‬‬ ‫‪2،057‬‬ ‫‪3،958‬‬ ‫‪7،873‬‬ ‫‪16،273‬‬ ‫‪34،907‬‬ ‫‪69،813‬‬ ‫‪100‬‬
‫رشد اقتصادی‬ ‫‪8‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪1.7‬‬
‫نرخ تورم‬ ‫‪41‬‬ ‫‪47‬‬ ‫‪48‬‬ ‫‪53‬‬ ‫‪59‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪53.7‬‬
‫نرخ ارز‬ ‫‪250،000‬‬ ‫‪350،000‬‬ ‫‪460،000‬‬ ‫‪700،000‬‬ ‫‪1،100،000‬‬ ‫‪1،780،000‬‬ ‫‪2،848،000‬‬ ‫‪50‬‬

‫‪ ‬بخش دوم‬
‫وضعیت بدهیهای طبقات مختلف و برآورد مقادير آتی‬

‫‪ )1-2‬طبقه اول‪:‬‬

‫‪ :311‬بدهی دولت به پیمانکاران و مشاوران حقوقی خصوصی ( بابت طرح های تملک دارايی های سرمايهای)‬

‫دولت محسااوب میشااود‪ ،‬در اساافند ‪ 1399‬به ‪ 40.3‬هزار ميليارد‬ ‫اقالم اين زير طب قه از بدهی های دو لت شاااا مل مجموع بدهی‬
‫تومان رسيده است‪ .‬همانطور که در جدول شماره ‪ 2‬نشان داده شده‬ ‫پيمانكاران و مشاوران حقوقی خصوصی طرف قرارداد دستگاههای‬
‫ا ست‪ ،‬بدهی مزبور در ا سفند ‪ 1398‬معادل ‪ 32‬هزار ميليارد تومان‬ ‫اجرايی بابت طرح های تملک دارايی های سااارمايهای میشاااود‪.‬‬
‫بوده است‪.‬‬ ‫براساس گزارش بدهیهای دولت‪ ،‬مجموع بستانكاری پيمانكاران و‬
‫مشاااوران خصااوصاای طرف قرارداد وزارتخانهها‪ ،‬اسااتانداریها و‬
‫برای تخمين بدهی دولت به اين زير طبقه بايد در نظر داشاات که‬
‫شرکتهای مادر تخ ص صی که به تاييد ذيح سابی ر سيده و بدهی‬
‫بدهی دو لت به پي مان كاران با بت طرح های تم لک دارايی های‬
‫‪4‬‬
‫است‪ ،‬روند افزايشی بدهی مزبور تشديد می شود‪ .‬شايان ذکر است‬ ‫ساارمايهای در سااالهای اخير روند صااعودی به خود گرفته اساات‪.‬‬
‫نرخ مزبور تا سااال ‪ 1398‬مطابق آييننامه مزبور معادل ‪ 15‬درصااد‬ ‫بخشااای از اين امر ناشااای از محدوديت بودجهای دولت و عدم‬
‫تعيين شااده بود ؛ ليكن تعيين نرخ مزبور در سااالهای ‪ 1399‬و‬ ‫پرداخت نقدی به پيمانكاران و افزون بر آن‪ ،‬خسااارات و تعديالتی‬
‫‪ 1400‬برا ساس آييننامه مربوطه برای اين سالها تو سط کميته‬ ‫اساات که به مبلغ قراردادها اضااافه میشااود‪ .‬همچنين با توجه به‬
‫بند (ک) تعيين می شود‪.‬‬ ‫تعيين ساااود برای حفظ قدرت خريد براسااااس آيين نامه اجرايی‬
‫بندهای تب صره ‪ 5‬قانون بودجه‪ 5‬که در سال ‪ 1400‬نيز تكرار شده‬

‫سناريوهای افزايش بدهی دولت به پیمانکاران و مشاوران حقوقی خصوصی (بابت طرحهای تملک دارايیهای سرمايهای)‬

‫ادامه تحريمها و رفع تحريمها‪:‬‬

‫است‪ .‬بر اين اساس برآورد میشود در سال ‪ 1400‬تا ‪ 50‬درصد از‬ ‫هر ساااله بدهیهای جديدی بابت تملک دارايیهای ساارمايهای‬
‫اعتبارات طرح های تملک دارايیهای ساارمايه ای با اوراق مالی‬ ‫ايجاد میشاااود که تعهداتی را برای دولت در قبال پيمانكاران و‬
‫اسااالمی تامين مالی شااود‪ .‬بنابراين پيشبينی میشااود در سااال‬ ‫م شاوران خ صو صی به وجود میآورد‪ .‬با توجه به م سائلی از قبيل‬
‫‪ 1400‬حدود ‪ 90‬هزار ميل يارد تو مان از کل ‪ 176‬هزار ميل يارد‬ ‫ز مانبر بودن فراي ند تاي يد ذيحساااابی‪ ،‬محت مل بودن برآورد‬
‫تومان بابت طرحهای تملک دارايیهای سرمايهای از محل اوراق‬ ‫خسااارات پروژه و مهمتر از همه محدوديتهای بودجهای دولت‪،‬‬
‫بدهی دولتی تامين مالی خواهد شد‪ .‬از سوی ديگر در سالهای‬ ‫در سااالهای اخير مبالغ جديدی در ساار فصاال بدهی دولت به‬
‫اخير اسااات فاده از ظرف يت ت هاتر بدهی ها به منظور کاهش‬ ‫پيمانكاران ثبت شااده اساات‪ .‬اين روند به گونهای بوده که تامين‬
‫بدهیهای دولت به اشخاص حقيقی و حقوقی از جمله پيمانكاران‬ ‫مالی پروژه ها از مسااايرهای غيرنقدی همچون تهاتر بدهی ها و‬
‫مورد توجه بوده اسااات‪ .‬در قانون بودجه ساااال ‪ 1399‬معادل ‪50‬‬ ‫انتشاااار اوراق بهادار‪ ،‬به تدريج ساااهم بااليی را در تامين مالی‬
‫درصاااد از مبلغ ‪ 30‬هزار ميليارد تومان مندرج جزء (‪ )2‬بند (و)‬ ‫پروژههای مزبور بدست آورده است‪.‬‬
‫تبصااره (‪ )5‬قانون بودجه ساااالنه به اين امر اختصاااص يافت‪ .‬با‬
‫مو ضوع مهمی که در بحث بدهی دولت به پيمانكاران شاي سته‬
‫اين حال با وجود ظرفيت تهاتر بدهی ها مطابق جزء (‪ )2‬بند (ز)‬
‫توجه است موضوع اضافه شدن بدهی دولت به پيمانكاران در هر‬
‫تبصره (‪ )5‬با استفاده از اوراق تسويه خزانه‪ ،‬پيشبينی می شود به‬
‫سااال میباشااد‪ .‬اين مبلغ را میتوان کسااری از تملک طرحهای‬
‫دلي ل وجود مصاااارف با اولويت باالتر همچون بدهی دولت به‬
‫دارايی ساارمايهای دانساات که در هر سااال به مصااارف بودجه‬
‫صندوقهای بازن ش ستگی ک شوری و نيروهای م سلح‪ ،‬تهاتری از‬
‫عمومی اضافه میشود‪.‬‬
‫اين محل در سال ‪ 1400‬انجام نشود‪.‬‬
‫عملكرد بودجه ساااال های ‪ 1395‬تا ‪ 1399‬نشاااان میدهد که‬
‫م سئله تحريمهای اقت صادی موجب می شود که منابع و م صارف‬
‫همواره کسری از اعتبارات طرحهای تملک دارايیهای سرمايهای‬
‫بود جه عمومی دو لت م تاثر گردد‪ .‬اين امر بر طرح های تم لک‬
‫از طريق اوراق بدهی تامين مالی شده است‪ .‬اين کسر برای سال‬
‫دارايیهای سرمايهای و بدهی دولت به پيمانكاران اثرگذار خواهد‬
‫‪ 1398‬حدود ‪ 60‬درص اد و در سااال ‪ 1399‬حدود ‪ 48‬درصااد بوده‬

‫‪5‬‬ ‫‪- 5‬آیین نامه اجرایی بندهای الف‪ ،‬ب‪ ،‬د‪ ،‬هـ‪ ،‬و‪ ،‬ح‪ ،‬ط‪ ،‬ی‪ ،‬ک‪ ،‬ل‪ ،‬م‪ ،‬ع‪ ،‬ف‪ ،‬ص‪ ،‬ش‪،‬‬
‫خ‪ ،‬ذ‪ ،‬ض و غ تبصره ‪ ۵‬و بند ل تبصره ‪ ۶‬ماده واحده قانون بودجه سال ‪ ۱۴۰۰‬کل‬
‫کشور‬
‫بخش از تحريم های اقتصاااادی متاثر میشاااود‪ ،‬ميزان تملک‬ ‫بود‪ .‬بنابراين الزم اسااات موضاااوع برآورد بدهی های دولت به‬
‫دارايیهای سرمايهای و افزايش بدهی دولت از اين م سير خواهد‬ ‫پيمانكاران تحت دو سناريوی اصلی ادامه تحريمهای اقتصادی و‬
‫بود‪.‬‬ ‫رفع تحريمها مورد بررسااای قرار گيرد‪ .‬مولفه اصااالی که در اين‬

‫فروض بر آورد بدهی دولت به پیمانکاران و مشاوران حقوقی خصوصی‬

‫‪ )4‬فرض می شود که در سال ‪ 1400‬و سالهای بعد مبلغی‬ ‫‪ )1‬فرض می شود که تا سال ‪ 1406‬مشابه سال ‪ 1399‬حدود‬
‫از محل جزء (‪ )2‬بند (ز) تب صره (‪ )5‬قانون بودجه ساالنه‬ ‫‪ 50‬درصااااد اعتباارات طرحهاای تملاک دارايی های‬
‫با بت ت هاتر بدهی به پي مان كاران و مشااااوران حقوقی‬ ‫سرمايهای ساالنه از محل اوراق بدهی دولتی مندرج در‬
‫خصوصی در هر دو سناريوی رفع يا ادامه تحريمها تعلق‬ ‫بودجه همان سال تامين مالی شود‪ .‬همچنين ‪ 50‬در صد‬
‫نگيرد‪.‬‬ ‫مبلغ طرح های تملک دارايی های سااارمايهای مزبور به‬
‫‪ )5‬همچنين فرض می شود مانده بدهی اين بخش براساس‬ ‫صورت نقدی تامين مالی خواهد شد‪ .‬اين مو ضوع در هر‬
‫آييننامههای تبصااره (‪ )5‬قوانين بودجه ساااالنه به ميزان‬ ‫دو سا ا ناريوی ادا مه تحريم ها و رفع تحريم ها اع مال‬
‫‪ 15‬درصاااد (برای حفظ قدرت خريد) سااااالنه تا زمان‬ ‫میشود‪.‬‬
‫تخصاايص اوراق بدهی در هر دو سااناريو اضااافه شااود‪.‬‬ ‫‪ )2‬با تو جه به اهم يت موضاااوع افزايش بدهی دو لت به‬
‫درخ صوص مانده بدهیهايی که به صورت نقدی ت سويه‬ ‫پيمانكاران بابت طرحهای تملک دارايیهای ساارمايهای‪،‬‬
‫میشود اين رشد ‪ 15‬درصد در نظر گرفته نمیشود‪.‬‬ ‫با توجه به روند سالهای گذشته فرض میشود‪ ،‬بدهی به‬
‫پيمانكاران به نسااابت ‪ 10‬درصاااد از کل مبلغ طرحهای‬
‫تملک دارايیهای سرمايهای جاری هر سال افزايش يابد‪.‬‬
‫اين موضاااوع در هر دو ساااناريوی ادامه تحريمها و رفع‬
‫تحريمها اعمال میشود‪.‬‬
‫‪ )3‬اگرچه مطابق بند (د) تبصاااره (‪ )5‬قانون بودجه ساااال‬
‫‪ ،1400‬مشابه سالهای گذشته‪ ،‬ظرفيت قانونی استفاده از‬
‫باقیمانده اوراق استفاده نشده بندهای (ب) و (ها) تبصره‬
‫(‪ )5‬قانون بودجه ساااالنه برای تسااويه بدهی سااالهای‬
‫گذشته پيمانكاران وجود دارد؛ ليكن با توجه به محدوديت‬
‫بودجهای دولت و محتمل بودن اسااتفاده از ظرفيت مزبور‬
‫برای تامين مالی ساااير مصااارف بودجه‪ ،‬اسااتفاده از اين‬
‫اوراق به منظور تساااويه مانده بدهی دولت به پيمانكاران‬
‫دور از انتظار است و در اينجا منظور نمیشود‪.‬‬

‫‪6‬‬
 ‫جدول ‪-2‬تحوالت متغيرهای اصلی در برآورد مانده بدهی دولت به پيمانكاران و مشاوران حقوقی از سال ‪ 1400‬تا ‪– 1406‬سناريوی رفع تحريم – ميليارد ريال‬
‫ميليارد ريال‬ ‫‪1398‬‬ ‫‪1399‬‬ ‫‪1400‬‬ ‫‪1401‬‬ ‫‪1402‬‬ ‫‪1403‬‬ ‫‪1404‬‬ ‫‪1405‬‬ ‫‪1406‬‬
‫عملكرد تملک دارايی های‬
‫‪462،118‬‬ ‫‪686،655‬‬ ‫‪1،194،000‬‬ ‫‪1،984،000‬‬ ‫‪3،367،000‬‬ ‫‪5،425،000‬‬ ‫‪8،034،000‬‬ ‫‪11،612،000‬‬ ‫‪16،721،900‬‬
‫سرمايهای بودجه‬
‫تامين مالی نقدی طرحها‬ ‫‪184،267‬‬ ‫‪357،061‬‬ ‫‪608،940‬‬ ‫‪1،011،840‬‬ ‫‪1،717،170‬‬ ‫‪2،766،750‬‬ ‫‪4،097،340‬‬ ‫‪5،922،120‬‬ ‫‪8،528،169‬‬
‫انتشار اوراق اسناد خزانه‬ ‫‪277،851‬‬ ‫‪329،594‬‬ ‫‪585،060‬‬ ‫‪972،160‬‬ ‫‪1،649،830‬‬ ‫‪2،658،250‬‬ ‫‪3،936،660‬‬ ‫‪5،689،880‬‬ ‫‪8،193،731‬‬
‫سهم اوراق منتشر شده برای‬
‫‪0.60‬‬ ‫‪0.48‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪0.5‬‬
‫تسويه تعهدات به پيمانكاران‬
‫نسبت افزايش بدهی جديد به‬
‫‪0.10‬‬ ‫‪0.10‬‬ ‫‪0.10‬‬ ‫‪0.10‬‬ ‫‪0.10‬‬ ‫‪0.10‬‬ ‫‪0.10‬‬ ‫‪0.10‬‬
‫طرح تملک هر سال‬
‫نرخ حفظ قدرت خريد (درصد)‬ ‫‪0.15‬‬ ‫‪0.15‬‬ ‫‪0.15‬‬ ‫‪0.15‬‬ ‫‪0.15‬‬ ‫‪0.15‬‬ ‫‪0.15‬‬ ‫‪0.15‬‬ ‫‪0.15‬‬
‫* ظرفيت تهاتر بدهیها‬
‫‪40،000‬‬
‫( مشابه جزء ‪ 2‬بند و تبصره ‪)5‬‬
‫مانده بدهی (اسمی) به پيمانكاران‬
‫‪320،920‬‬ ‫‪402،813‬‬ ‫‪601،918‬‬ ‫‪922،647‬‬ ‫‪1،452،121‬‬ ‫‪2،300،053‬‬ ‫‪3،578،211‬‬ ‫‪5،463،676‬‬ ‫‪8،225،476‬‬
‫و مشاوران حقوقی خصوصی‬
‫مانده بدهی (واقعی) به پيمانكاران‬
‫و مشاوران حقوقی خصوصی به‬ ‫‪477،138‬‬ ‫‪402،813‬‬ ‫‪449،864‬‬ ‫‪539،571‬‬ ‫‪649،741‬‬ ‫‪791،648‬‬ ‫‪969،742‬‬ ‫‪1،184،582‬‬ ‫‪1،426،696‬‬
‫قيمت سال ‪1399‬‬

‫آمار جزء ‪ 2‬بند (و) در سال ‪ 1398‬مربوط به تخصيص صادر شده از سوی سازمان برنامه و بودجه میباشد‬ ‫‪‬‬

‫جدول ‪-3‬تحوالت متغيرهای اصلی در برآورد مانده بدهی دولت به پيمانكاران و مشاوران حقوقی از سال ‪ 1400‬تا ‪– 1406‬سناريوی ادامه تحريم – ميليارد ريال‬
‫ميليارد ريال‬ ‫‪1398‬‬ ‫‪1399‬‬ ‫‪1400‬‬ ‫‪1401‬‬ ‫‪1402‬‬ ‫‪1403‬‬ ‫‪1404‬‬ ‫‪1405‬‬ ‫‪1406‬‬
‫عملكرد تملک دارايی های‬
‫‪462،118‬‬ ‫‪686،655‬‬ ‫‪1،077،000‬‬ ‫‪2،057،000‬‬ ‫‪3،958،000‬‬ ‫‪7،873،000‬‬ ‫‪16،273،000‬‬ ‫‪34،907،000‬‬ ‫‪69،813،300‬‬
‫سرمايهای بودجه‬
‫تامين مالی نقدی طرحها‬ ‫‪184،267‬‬ ‫‪357،061‬‬ ‫‪549،270‬‬ ‫‪1،049،070‬‬ ‫‪2،018،580‬‬ ‫‪4،015،230‬‬ ‫‪8،299،230‬‬ ‫‪17،802،570‬‬ ‫‪35،604،783‬‬
‫انتشار اوراق اسناد خزانه‬ ‫‪277،851‬‬ ‫‪329،594‬‬ ‫‪527،730‬‬ ‫‪1،007،930‬‬ ‫‪1،939،420‬‬ ‫‪3،857،770‬‬ ‫‪7،973،770‬‬ ‫‪17،104،430‬‬ ‫‪34،208،517‬‬
‫سهم اوراق منتشر شده برای‬
‫‪0.60‬‬ ‫‪0.48‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪0.5‬‬
‫تسويه تعهدات به پيمانكاران‬
‫نسبت افزايش بدهی جديد به‬
‫‪0.10‬‬ ‫‪0.10‬‬ ‫‪0.10‬‬ ‫‪0.10‬‬ ‫‪0.10‬‬ ‫‪0.10‬‬ ‫‪0.10‬‬ ‫‪0.10‬‬
‫طرح تملک هر سال‬
‫نرخ حفظ قدرت خريد (درصد)‬ ‫‪0.15‬‬ ‫‪0.15‬‬ ‫‪0.15‬‬ ‫‪0.15‬‬ ‫‪0.15‬‬ ‫‪0.15‬‬ ‫‪0.15‬‬ ‫‪0.15‬‬ ‫‪0.15‬‬
‫استفاده از ظرفيت تهاتر بدهیها‬
‫‪40،000‬‬
‫( مشابه جزء ‪ 2‬بند و تبصره ‪)5‬‬
‫مانده بدهی (اسمی) به پيمانكاران‬
‫‪320،920‬‬ ‫‪402،813‬‬ ‫‪588،328‬‬ ‫‪915،498‬‬ ‫‪1،512،545‬‬ ‫‪2،653،875‬‬ ‫‪4،942،066‬‬ ‫‪9،737،824‬‬ ‫‪19،307،312‬‬
‫و مشاوران حقوقی خصوصی‬
‫مانده بدهی (واقعی) به پيمانكاران‬
‫و مشاوران حقوقی خصوصی به‬ ‫‪477،138‬‬ ‫‪402،813‬‬ ‫‪417،254‬‬ ‫‪441،694‬‬ ‫‪493،072‬‬ ‫‪565،446‬‬ ‫‪662،250‬‬ ‫‪790،845‬‬ ‫‪950،314‬‬
‫قيمت سال ‪1399‬‬

‫‪7‬‬
 ‫‪ -361‬بدهی دولت بابت اصل و فرع اوراق بدهی‬

‫نزديک به ‪ 135‬در صد را ن شان میدهد‪ .‬برآورد می شود تعهدات‬
‫ا سمی دولت بابت ا صل و فرع اوراق منت شره تا پايان سال ‪1399‬‬
‫معادل ‪ 475‬هزار ميليارد تومان باشاااد‪ .‬که از اين مبلغ ‪ 395‬هزار‬
‫ميليارد تومان بابت اصل اوراق و ‪ 80‬هزار ميليارد تومان بابت سود‬
‫اوراق است‪.‬‬
‫در سالهای اخير با توجه به محدوديتهای منابع بودجهای دولت‬
‫که تحريمهای اقت صادی به ت شديد آنها انجاميده‪ ،‬ا ستفاده از ابزار‬
‫اوراق بدهی جهت تامين بخ شی از منابع بودجهای افزايش دا شته‬
‫ا ست‪ .‬با وجود ر شد ‪ 37‬در صدی عملكرد منابع بودجه سال‪1399‬‬
‫نساابت به سااال ‪ ،1398‬عملكرد انتشااار اوراق بهادار دولتی رشااد‬

‫سناريوی تغییرات بدهی دولت به دارندگان اوراق اسالمی‪:‬‬

‫ادامه تحريمها و رفع تحريمها‪:‬‬

‫نخ ست به پيشبينی اقالم مزبور در قالب جدول منابع و م صارف‬ ‫مجوز اساااتفاده از اوراق بهادار دولتی برای تامين مالی طرحهای‬
‫دولت اقدام نمود‪ .‬اين اقالم در صورت نياز به عنوان فرضيه مورد‬ ‫تملک دارايیهای ساارمايهای براساااس بندهای (ب) و (و) قانون‬
‫اسااتفاده در پيشبينی بدهی دولت به بخشهای مختلف نيز قرار‬ ‫بودجه سال ‪ 1400‬مشابه قوانين بودجه ساليان گذشته داده شده‬
‫میگيرد‪ .‬همانگونه که پيشااتر اشاااره شااد تحريمهای اقتصااادی‬ ‫است‪ .‬مفاد تبصره (‪ )5‬قانون بودجه سال ‪ 1399‬و نظرات مجلس‬
‫منابع و مصاااارف بودجه عمومی دولت تحت تاثير قرار میدهد‪.‬‬ ‫شورای ا سالمی بر اين امر داللت دا شت که اوراق بهادار دولتی‬
‫بنابراين با توجه به تغيير مح سوس ميزان مورد نياز انت شار اوراق‬ ‫ساالنه صرف تامين مالی طرحهای تملک دارايیهای سرمايهای‬
‫بهادار در دو سناريوی ا صلی تداوم تحريمهای اقت صادی و رفع‬ ‫همان سااال گردد‪ .‬اگرچه اين قيد در سااال ‪ 1400‬وجود ندارد و‬
‫تحريم ها‪ ،‬برآورد رو ند تغييرات بدهی دو لت به دار ند گان اوراق‬ ‫فرض بر اين است که برای کليه هزينههای دولت میتوان اوراق‬
‫بهادار تحت اين دو سناريو اهميت دارد‪ .‬مولفههای ا صلی که در‬ ‫منتشر کرد‪.‬‬
‫اين بخش از تحريمهای اقتصادی متاثر میشود‪ ،‬نرخ تورم و نرخ‬
‫همانگونه که پيش از اين آمد‪ ،‬با وجود اينكه در بندهای تبصاااره‬
‫و ارز و متعاقب آنها درآمد و هزينههای دولت میبا شند‪ .‬به دنبال‬
‫(‪ )5‬قانون بودجه مجوز اسااتفاده از اوراق بهادار دولتی برای تاديه‬
‫تغييرات مزبور‪ ،‬تفاوت ميزان واگذاری و تملک دارايیهای مالی و‬
‫بدهی سالهای گذشته پيمانكاران داده شده است‪ ،‬ليكن به دليل‬
‫افزايش بدهی دولت از اين مسير محتمل خواهد بود‪.‬‬
‫محدوديتهای بودجهای کشااور که تداوم آن در سااالهای آينده‬
‫جداول شماره ‪ 4‬و ‪ 5‬برآورد منابع و م صارف دولت از سال ‪1400‬‬ ‫محتمل میباشد‪ ،‬فرض می شود که انتشار اوراق جديد تنها برای‬
‫تا ‪ 1406‬مورد استفاده در مدل در گزارش حاضر را نشان میدهد‪.‬‬ ‫تامين مالی بخ شی از م صارف بودجه ساالنه صورت میگيرد و‬
‫به جز مواردی که از مدل برنامه ريزی مالی )‪ (FP‬اساااتخراج‬ ‫تاديه مانده بدهی سالهای پيش پيمانكاران از اين محل مت صور‬
‫شدهاند و در بخش اول گزارش به آنها پرداخته شد‪ ،‬تو ضيحاتی‬ ‫نيساات‪ .‬از سااوی ديگر با عنايت به اينكه مشااابه سااال ‪1399‬‬
‫درباره روند متغيرهايی همچون انتشااار اوراق و اسااتفاده از منابع‬ ‫استفاده از ابزار واگذاری دارايیهای مالی مانند انتشار اوراق بهادار‬
‫صندوق تو سعه ملی در بخشهای مربوطه آمده ا ست‪ .‬همچنين‬ ‫دولتی برای ترميم ناترازی بودجه محتمل میباشااد‪ ،‬برآورد دقيق‬
‫فروض تحوالت بدهی های اين زيرطب قه در افق ز مانی مدل‬ ‫افزايش بار تعهدات دولت به دارندگان اوراق بهادار ضروری است‪.‬‬
‫گزارش (تا سال ‪ ) 1406‬به طور خال صه در ادامه ت شريح شده‬ ‫از آنجا که داشااتن تصااوير کاملی از ميزان انتشااار اوراق بدهی‬
‫است‪:‬‬ ‫دولتی در سالهای آينده م ستلزم تخمين ميزان منابع و م صارف‬
‫‪8‬‬ ‫بودجهای عمومی دولت در افق برنامه ريزی میباشد؛ بايد در گام‬
 ‫جدول شماره ‪– 4‬برآورد منابع و مصارف بودجه عمومی دولت تحت سناريوی رفع تحريم‪ 1400 -‬تا ‪ – 1406‬میلیارد ريال‬

‫رشد‬
‫سال‪ /‬عنوان‬ ‫‪1400‬‬ ‫‪1401‬‬ ‫‪1402‬‬ ‫‪1403‬‬ ‫‪1404‬‬ ‫‪1405‬‬ ‫‪1406‬‬
‫متوسط‬

‫درآمدهای عمومی‬ ‫‪3،557،000‬‬ ‫‪4،626،000‬‬ ‫‪5،951،000‬‬ ‫‪7،670،000‬‬ ‫‪9،787،000‬‬ ‫‪12،273،000‬‬ ‫‪15،586،800‬‬ ‫‪27.9‬‬

‫واگذاری دارايیهای‬
‫‪1،330،000‬‬ ‫‪3،927،000‬‬ ‫‪5،909،000‬‬ ‫‪8،182،000‬‬ ‫‪10،223،000‬‬ ‫‪12،848،000‬‬ ‫‪16،060،000‬‬ ‫‪51.5‬‬
‫سرمايهای‬

‫واگذاری دارايیهای مالی‬ ‫‪4،690،181‬‬ ‫‪5،075،597‬‬ ‫‪8،564،976‬‬ ‫‪14،620،491‬‬ ‫‪25،060،412‬‬ ‫‪42،083،189‬‬ ‫‪66،471،360‬‬ ‫‪55.6‬‬

‫فروش اوراق‬ ‫‪2،799،433‬‬ ‫‪2،238،762‬‬ ‫‪5،319،815‬‬ ‫‪10،792،243‬‬ ‫‪20،649،414‬‬ ‫‪36،940،941‬‬ ‫‪60،425،737‬‬ ‫‪66.9‬‬

‫فروش سهام شرکتهای دولتی‬ ‫‪1،500،000‬‬ ‫‪1،500،000‬‬ ‫‪1،500،000‬‬ ‫‪1،500،000‬‬ ‫‪1،500،000‬‬ ‫‪1،500،000‬‬ ‫‪1،500،000‬‬ ‫‪0.0‬‬

‫صندوق توسعه ملی‬ ‫‪362،000‬‬ ‫‪1،308،087‬‬ ‫‪1،716،413‬‬ ‫‪2،299،500‬‬ ‫‪2،882،250‬‬ ‫‪3،613،500‬‬ ‫‪4،516،875‬‬ ‫‪52.3‬‬

‫برگشتی های سالهای قبل‬ ‫‪16،006‬‬ ‫‪16،006‬‬ ‫‪16،006‬‬ ‫‪16،006‬‬ ‫‪16،006‬‬ ‫‪16،006‬‬ ‫‪16،006‬‬ ‫‪0.0‬‬

‫اصل وام ها و تسهيالت خارجی‬ ‫‪12،742‬‬ ‫‪12،742‬‬ ‫‪12،742‬‬ ‫‪12،742‬‬ ‫‪12،742‬‬ ‫‪12،742‬‬ ‫‪12،742‬‬ ‫‪0.0‬‬

‫کل منابع‬ ‫‪9،577،181‬‬ ‫‪13،628،597‬‬ ‫‪20،424،976‬‬ ‫‪30،472،491‬‬ ‫‪45،070،412‬‬ ‫‪67،204،189‬‬ ‫‪98،118،160‬‬ ‫‪47.4‬‬

‫کل اعتبارات هزينهای‬ ‫‪6،628،430‬‬ ‫‪9،950،040‬‬ ‫‪14،788،336‬‬ ‫‪21،943،298‬‬ ‫‪32،797،297‬‬ ‫‪47،177،256‬‬ ‫‪66،153،025‬‬ ‫‪46.7‬‬

‫اعتبارات هزينهای منهای سود اوراق‬ ‫‪6،448،361‬‬ ‫‪9،672،541‬‬ ‫‪14،508،811‬‬ ‫‪21،473،040‬‬ ‫‪31،780،100‬‬ ‫‪45،127،742‬‬ ‫‪62،276،284‬‬ ‫‪45.9‬‬

‫سود اوراق (پايه)‬ ‫‪180،069‬‬ ‫‪277،499‬‬ ‫‪279،525‬‬ ‫‪470،257‬‬ ‫‪1،017،198‬‬ ‫‪2،049،514‬‬ ‫‪3،876،741‬‬ ‫‪66.8‬‬

‫اعتبارات تملک دارايیهای‬

‫‪1،194،000‬‬ ‫‪1،984،000‬‬ ‫‪3،367،000‬‬ ‫‪5،425،000‬‬ ‫‪8،034،000‬‬ ‫‪11،612،000‬‬ ‫‪16،721،900‬‬ ‫‪55.3‬‬
‫سرمايهای‬

‫اعتبارات تملک دارايیهای مالی‬ ‫‪1،755،131‬‬ ‫‪1،694،558‬‬ ‫‪2،269،639‬‬ ‫‪3،104،193‬‬ ‫‪4،336،051‬‬ ‫‪8،414،933‬‬ ‫‪15،243،235‬‬ ‫‪43.4‬‬

‫کل مصارف‬ ‫‪9،577،561‬‬ ‫‪13،628،597‬‬ ‫‪20،424،975‬‬ ‫‪30،472،491‬‬ ‫‪45،167،348‬‬ ‫‪67،204،189‬‬ ‫‪98،118،160‬‬ ‫‪47.4‬‬
‫کل مصارف (منابع) به قیمت‬
‫‪7,155,716‬‬ ‫‪7,967,434‬‬ ‫‪9,135,941‬‬ ‫‪10,484,708‬‬ ‫‪12,236,839‬‬ ‫‪14,565,688‬‬ ‫‪17,012,731‬‬ ‫‪15.5‬‬
‫واقعی سال ‪1399‬‬

‫‪9‬‬
 ‫جدول شماره ‪–5‬برآورد منابع و مصارف بودجه عمومی دولت تحت سناريوی ادامه تحريم‪ 1400 -‬تا ‪ – 1406‬میلیارد ريال‬

‫رشد‬
‫سال‪ /‬عنوان‬ ‫‪1400‬‬ ‫‪1401‬‬ ‫‪1402‬‬ ‫‪1403‬‬ ‫‪1404‬‬ ‫‪1405‬‬ ‫‪1406‬‬
‫متوسط‬

‫درآمدهای عمومی‬ ‫‪3،576،000‬‬ ‫‪5،043،000‬‬ ‫‪7،266،000‬‬ ‫‪10،648،000‬‬ ‫‪16،242،000‬‬ ‫‪25،795،000‬‬ ‫‪40،755،400‬‬

‫‪50‬‬
‫واگذاری دارايیهای‬
‫‪459،000‬‬ ‫‪3،152،000‬‬ ‫‪4،791،000‬‬ ‫‪7،530،000‬‬ ‫‪11،824،000‬‬ ‫‪19،122،000‬‬ ‫‪30،787،200‬‬
‫سرمايهای‬ ‫‪102‬‬

‫واگذاری دارايیهای مالی‬ ‫‪5،072،958‬‬ ‫‪6،237،957‬‬ ‫‪12،451،681‬‬ ‫‪25،559،945‬‬ ‫‪54،010،096‬‬ ‫‪118،211،902‬‬ ‫‪248،755،460‬‬
‫‪91‬‬

‫فروش اوراق‬ ‫‪3،182،210‬‬ ‫‪3،789،409‬‬ ‫‪9،714،053‬‬ ‫‪22،191،597‬‬ ‫‪49،582،628‬‬ ‫‪112،005،314‬‬ ‫‪239،763،192‬‬ ‫‪106‬‬

‫فروش سهام شرکتهای دولتی‬ ‫‪1،500،000‬‬ ‫‪1،500،000‬‬ ‫‪1،500،000‬‬ ‫‪1،500،000‬‬ ‫‪1،500،000‬‬ ‫‪1،500،000‬‬ ‫‪1،500،000‬‬
‫‪0‬‬

‫صندوق توسعه ملی‬ ‫‪362،000‬‬ ‫‪919،800‬‬ ‫‪1،208،880‬‬ ‫‪1،839،600‬‬ ‫‪2،898،720‬‬ ‫‪4،677،840‬‬ ‫‪7،463،520‬‬
‫‪66‬‬

‫برگشتی های سالهای قبل‬ ‫‪16،006‬‬ ‫‪16،006‬‬ ‫‪16،006‬‬ ‫‪16،006‬‬ ‫‪16،006‬‬ ‫‪16،006‬‬ ‫‪16،006‬‬
‫‪0‬‬

‫اصل وام ها و تسهيالت خارجی‬ ‫‪12،742‬‬ ‫‪12،742‬‬ ‫‪12،742‬‬ ‫‪12،742‬‬ ‫‪12،742‬‬ ‫‪12،742‬‬ ‫‪12،742‬‬
‫‪0‬‬
‫کل منابع‬ ‫‪9،107،958‬‬ ‫‪14،432،957‬‬ ‫‪24،508،681‬‬ ‫‪43،737،945‬‬ ‫‪82،076،096‬‬ ‫‪163،128،902‬‬ ‫‪320،298،060‬‬ ‫‪81‬‬
‫کل اعتبارات هزينهای‬ ‫‪6،275،827‬‬ ‫‪10،604،843‬‬ ‫‪17،894،358‬‬ ‫‪31،495،219‬‬ ‫‪57،921،643‬‬ ‫‪110،474،923‬‬ ‫‪211،028،160‬‬ ‫‪80‬‬
‫اعتبارات هزينهای منهای سود اوراق‬ ‫‪6،061،459‬‬ ‫‪10،243،865‬‬ ‫‪17،414،571‬‬ ‫‪30،475،500‬‬ ‫‪55،465،410‬‬ ‫‪104،829،624‬‬ ‫‪198،127،990‬‬ ‫‪79‬‬
‫سود اوراق (پايه)‬ ‫‪214،368‬‬ ‫‪360،978‬‬ ‫‪479،786‬‬ ‫‪1،019،719‬‬ ‫‪2،456،233‬‬ ‫‪5،645،298‬‬ ‫‪12،900،170‬‬ ‫‪98‬‬

‫اعتبارات تملک دارايیهای‬

‫‪1،077،000‬‬ ‫‪2،057،000‬‬ ‫‪3،958،000‬‬ ‫‪7،873،000‬‬ ‫‪16،273،000‬‬ ‫‪34،907،000‬‬ ‫‪69،813،300‬‬
‫سرمايهای‬ ‫‪100‬‬

‫اعتبارات تملک دارايیهای مالی‬ ‫‪1،755،131‬‬ ‫‪1،771،113‬‬ ‫‪2،656،324‬‬ ‫‪4،369،725‬‬ ‫‪7،881،454‬‬ ‫‪17،746،979‬‬ ‫‪39،456،600‬‬
‫‪68‬‬
‫کل مصارف‬ ‫‪9،107،958‬‬ ‫‪14،432،956‬‬ ‫‪24،508،681‬‬ ‫‪43،737،944‬‬ ‫‪82،076،097‬‬ ‫‪163،128،902‬‬ ‫‪320،298،060‬‬ ‫‪81‬‬
‫کل مصارف (منابع) به قیمت‬
‫‪6,457,378‬‬ ‫‪6,961,024‬‬ ‫‪7,986,860‬‬ ‫‪9,315,862‬‬ ‫‪10,994,722‬‬ ‫‪13,243,859‬‬ ‫‪15,759,919‬‬ ‫‪16‬‬
‫واقعی سال ‪1399‬‬

‫‪10‬‬
 ‫فروض بر آورد بدهی دولت به دارندگان اوراق بهادار‬ ‫‪‬‬
‫دولتی‬

‫‪ )1‬با توجه به برآوردهای صورت گرفته درخ صوص ناترازی‬

‫‪ ‬ساااناريوی دوم‪ :‬افزايش تحريم های اقتصاااادی و‬ ‫منابع و مصااارف بودجه ساااالنه تا سااال ‪ 1405‬در امور‬
‫افزايش نرخ سود اوراق تا ‪ 25‬درصد‪.‬‬ ‫اقت صاد کالن سازمان برنامه و بودجه و با در نظر دا شتن‬
‫محدوديت منابع صندوق تو سعه ملی‪ ،‬فرض می شود که‬
‫ناترازی مزبور فقط با استفاده از انتشار اوراق بهادار دولتی‬
‫‪ )5‬تفاوت مانده بدهی دولت بابت اوراق بدهی با ساير اجزای‬ ‫رفع شااود و جذب مبالغی از صااندوق توسااعه ملی برای‬
‫بدهی دولت‪ ،‬ناشااای از تفاوت زمانی عمل به تعهدات‪،‬‬ ‫تامين اين ناترازی متصور نيست‪.6‬‬
‫موجب می شود که جمع ب ستن مانده بدهی بابت اين نوع‬
‫از بدهی با ساير اجزای بدهی ت صوير نادرستی از مجموع‬ ‫‪ )2‬با توجه به محتمل بودن محدوديت های بودجهای دولت‬
‫بدهی های دولت منعكس نمايد‪ .‬بنابراين در اين گزارش‬ ‫در افق پيش رو فرض می شود که منابعی از محل انت شار‬
‫برای بد ست آوردن برآورد دقيقتری از بدهی دولت بابت‬ ‫اوراق بهادار صاارف تسااويه بدهی غير اوراقی ساااليان‬
‫اوراق بهادار‪ ،‬از ارزش حال تعهدات دولت بابت بازپرداخت‬ ‫گذشته دولت نخواهد شد‪.‬‬
‫اصل اوراق بهادار در سالهای آتی استفاده می شود‪ .‬اين‬
‫امر سابب می شاود که اين نوع از بدهیها با اقالم ديگر‬ ‫‪ )3‬انتشار اوراق جديد با سررسيدهای حداکثر ‪ 5‬ساله صورت‬
‫جمعپذير باشد‪.‬‬ ‫میگيرد که به طور يكنواخت در ‪ 5‬ساااال بعد از زمان‬
‫انتشار اوراق توزيع میشود‪.‬‬

‫‪ )4‬محاساابه سااود پرداختی به دارندگان اوراق بهادار در يک‬

‫رديف جداگانه و به صاااورت جزئی از اعتبارات هزينهای‬
‫(مطابق جدول شاااماره منابع مصاااارف بودجه) انجام‬
‫میشود‪ .‬اين سود تنها بر اوراق دارای کوپن تعلق میگيرد‬
‫و در محا سبه آن نرخ سود پيشبينی شده مورد ا ستفاده‬
‫قرار می گيرد‪ .‬در اين گزارش درخصوص نرخ سود اوراق‬
‫دو سناريو مد نظر قرار می گيرد‪:‬‬

‫‪ ‬سناريوی اول ‪ :‬رفع تحريمهای اقتصادی سود اوراق‬

‫بهادار حداکثر ‪ 21‬درصد (‪) % 3+ % 18‬‬
‫‪11‬‬

‫سپس ناترازی منابع و مصارف به عنوان کسری اوليه بودجه در نظر گرفته میشود که‬ ‫‪ - 6‬در اين گزارش ابتدا منابع بودجه با لحاظ تامين مالی از محل صندوق توسعه ملی (در‬
‫براساس فروض با اوراق مالی دولتی ترميم می شود‪.‬‬ ‫قالب تفاوت سهم ‪ 20‬درصد تا ‪ 36‬درصد صندوق و بند (ها) تبصره (‪ ))4‬انجام میگيرد و‬
 ‫جدول‪-6‬تحوالت متغيرهای اصلی در برآورد مانده بدهی دولت به دارندگان اوراق بهادار از سال ‪ 1400‬تا ‪ – 1406‬ميليارد ريال‬
‫متغير ‪/‬ميليارد ريال‬ ‫‪1399‬‬ ‫‪1400‬‬ ‫‪1401‬‬ ‫‪1402‬‬ ‫‪1403‬‬ ‫‪1404‬‬ ‫‪1405‬‬ ‫‪1406‬‬

‫برآورد مانده بدهی بابت اصل اوراق ( ‪)nominal‬‬ ‫‪2،772،913‬‬ ‫‪4،943،115‬‬ ‫‪5،542،319‬‬ ‫‪8،647،495‬‬ ‫‪16،390،545‬‬ ‫‪32،758،908‬‬ ‫‪61،339،916‬‬ ‫‪106،577،418‬‬

‫برآورد مانده بدهی بابت اصل ( ‪)real‬‬ ‫‪2،020،492‬‬ ‫‪3،301،292‬‬ ‫‪2،786،934‬‬ ‫‪4،039،878‬‬ ‫‪7،785،166‬‬ ‫‪16،631،446‬‬ ‫‪30،202،045‬‬ ‫‪51،644،476‬‬

‫برآورد تعهدات بابت اوراق اسناد خزانه (بدون کوپن سود)‬ ‫‪1،846،000‬‬ ‫‪2،965،869‬‬ ‫‪3،325،391‬‬ ‫‪5،188،497‬‬ ‫‪9،834،327‬‬ ‫‪19،655،345‬‬ ‫‪36،803،950‬‬ ‫‪63،946،451‬‬
‫سناريوی رفع‬
‫تحريم‬ ‫برآورد تعهدات بابت اوراق با کوپن سود سناريوی پايه‬ ‫‪926،913‬‬ ‫‪1،977،246‬‬ ‫‪2،216،928‬‬ ‫‪3،458،998‬‬ ‫‪6،556،218‬‬ ‫‪13،103،563‬‬ ‫‪24،535،966‬‬ ‫‪42،630،967‬‬

‫انتشار اوراق جديد با تضمين دولت سناريوی رفع تحريم‬ ‫‪1،717،141‬‬ ‫‪2،799،433‬‬ ‫‪2،238،762‬‬ ‫‪5،319،815‬‬ ‫‪10،792،243‬‬ ‫‪20،649،414‬‬ ‫‪36،940،941‬‬ ‫‪60،425،737‬‬

‫ميزان سررسيد اوراق طی سال سناريوی رفع تحريم‬ ‫‪394،000‬‬ ‫‪629،231‬‬ ‫‪1،639،558‬‬ ‫‪2،214،639‬‬ ‫‪3،049،193‬‬ ‫‪4،281،051‬‬ ‫‪8،359،933‬‬ ‫‪15،188،235‬‬

‫برآورد مانده بدهی بابت اصل اوراق ( ‪)nominal‬‬ ‫‪2،772،913‬‬ ‫‪5،325،892‬‬ ‫‪7،399،187‬‬ ‫‪14،511،917‬‬ ‫‪32،388،788‬‬ ‫‪74،144،963‬‬ ‫‪168،458،297‬‬ ‫‪368،764،889‬‬
‫برآورد مانده بدهی بابت اصل ( ‪)real‬‬ ‫‪2،020،492‬‬ ‫‪3،239،973‬‬ ‫‪3،442،435‬‬ ‫‪6،470،299‬‬ ‫‪14،645،961‬‬ ‫‪34،716،265‬‬ ‫‪78،037،170‬‬ ‫‪169،706،307‬‬
‫برآورد تعهدات بابت اوراق اسناد خزانه (بدون کوپن سود)‬ ‫‪1،846،000‬‬ ‫‪3،195،535‬‬ ‫‪4،439،512‬‬ ‫‪8،707،150‬‬ ‫‪19،433،273‬‬ ‫‪44،486،978‬‬ ‫‪101،074،978‬‬ ‫‪221،258،933‬‬

‫سناريوی‬ ‫برآورد تعهدات بابت اوراق با کوپن سود سناريوی پايه‬ ‫‪926،913‬‬ ‫‪2،130،357‬‬ ‫‪2،959،675‬‬ ‫‪5،804،767‬‬ ‫‪12،955،515‬‬ ‫‪29،657،985‬‬ ‫‪67،383،319‬‬ ‫‪147،505،956‬‬

‫ادامه تحريم‬
‫انتشار اوراق جديد با تضمين دولت سناريوی رفع تحريم‬ ‫‪1،717،141‬‬ ‫‪3،182،210‬‬ ‫‪3،789،409‬‬ ‫‪9،714،053‬‬ ‫‪22،191،597‬‬ ‫‪49،582،628‬‬ ‫‪112،005،314‬‬ ‫‪239،763،192‬‬

‫ميزان سررسيد اوراق طی سال سناريوی رفع تحريم‬ ‫‪394،000‬‬ ‫‪629،231‬‬ ‫‪1،716،113‬‬ ‫‪2،601،324‬‬ ‫‪4،314،725‬‬ ‫‪7،826،454‬‬ ‫‪17،691،979‬‬ ‫‪39،456،600‬‬

‫‪12‬‬
 ‫‪ ‬ساير بخشهای طبقه اول‬

‫‪ -341‬اشخاص حقوقی تعاونی‬

‫‪ -351‬اشخاص حقوقی خارجی‬

‫‪ -313‬ساير اشخاص حقوقی خصوص‬

‫اساااف ند ‪ 1398‬در مجموع بالغ بر ‪ 52.3‬هزار ميل يارد تو مان بوده‬
‫است‪ .‬اين رقم در اسفند ‪ 1399‬به ‪ 45.5‬هزار ميليارد تومان ر سيده‬
‫است‪ .‬برآورد می شود رقم مزبور در اسفند ‪ 1399‬در سناريوی رفع‬
‫تحريم و ادامه تحريم به ترتيب به بالغ بر ‪ 55‬هزار ميليارد تومان‬
‫و ‪ 56‬هزار ميليارد تومان برسد‪.‬‬
‫عالوه بر طبقاتی که در باال ت شريح شد‪ ،‬بدهی دولت به ا شخاص‬
‫حقوقی تعاونی‪ ،‬بدهی دولت به اشااخاص خارجی و بدهی دولت به‬
‫ساير اشخاص حقوقی خصوصی نيز از اجزای بدهی دولت به شمار‬
‫میرود‪ .‬بدهی دولت بابت اقالم مزبور که در دوره های گذشاااته‬
‫کمتر از ‪ 10‬درصااد از کل بدهیهای دولت را تشااكيل دادهاند در‬

‫سننناريوی تغییرات بدهی دولت به اشننخاص حقوقی تعاونی‪,‬‬

‫اشخاص حقوقی خارجی و ساير اشخاص حقوقی خصوصی‪:‬‬

‫سالهای آينده‪ ،‬به طور ساده فرض می شود که مانده بدهی اين‬ ‫با توجه به سهم پايين اين سه طبقه در کل بدهیهای دولت (کمتر‬
‫سه طبقه در سالهای آينده با نرخهای سود تعيين شده در مدل‬ ‫از ‪ 10‬درصاااد از کل بدهی های دولت) و همچنين پيچيدگیها و‬
‫افزايش يابد‪.‬‬ ‫عدم قطعيت های موجود در برآورد مانده بدهی اين ساااه طبقه در‬

‫جدول ‪-7‬برآورد متغيرهای اصلی در برآورد مانده بدهی دولت به اشخاص تعاونی‪ ،‬اشخاص خارجی و ساير اشخاص از سال ‪ 1400‬تا ‪ – 1406‬سناريوی رفع‬
‫تحريم – ميليارد ريال‬
‫‪1399‬‬ ‫‪1400‬‬ ‫‪1401‬‬ ‫‪1402‬‬ ‫‪1403‬‬ ‫‪1404‬‬ ‫‪1405‬‬ ‫‪1406‬‬

‫اشخاص حقوقی تعاونی‬ ‫‪1,722‬‬ ‫‪2,084‬‬ ‫‪2,522‬‬ ‫‪3,051‬‬ ‫‪3,692‬‬ ‫‪4,467‬‬ ‫‪5,406‬‬ ‫‪6,541‬‬

‫اشخاص حقوقی خارجی‬ ‫‪91,874‬‬ ‫‪111,168‬‬ ‫‪134,513‬‬ ‫‪162,760‬‬ ‫‪196,940‬‬ ‫‪238,297‬‬ ‫‪288,340‬‬ ‫‪348,891‬‬
‫ساير اشخاص حقوقی‬
‫‪360,962‬‬ ‫‪436,764‬‬ ‫‪528,484‬‬ ‫‪639,466‬‬ ‫‪773,754‬‬ ‫‪936,242‬‬ ‫‪1,132,853‬‬ ‫‪1,370,753‬‬
‫خصوصی‬
‫جمع‬ ‫‪454,558‬‬ ‫‪550,016‬‬ ‫‪665,519‬‬ ‫‪805,278‬‬ ‫‪974,386‬‬ ‫‪1,179,007‬‬ ‫‪1,426,599‬‬ ‫‪1,726,185‬‬

‫‪13‬‬
 ‫جدول ‪-8‬برآورد متغيرهای اصلی در برآورد مانده بدهی دولت به اشخاص تعاونی‪ ،‬اشخاص خارجی و ساير اشخاص از سال ‪ 1400‬تا ‪– 1406‬سناريوی ادامه تحريم –‬
‫ميليارد ريال‬
‫‪1399‬‬ ‫‪1400‬‬ ‫‪1401‬‬ ‫‪1402‬‬ ‫‪1403‬‬ ‫‪1404‬‬ ‫‪1405‬‬ ‫‪1406‬‬

‫اشخاص حقوقی تعاونی‬ ‫‪1,722‬‬ ‫‪2,153‬‬ ‫‪2,691‬‬ ‫‪3,364‬‬ ‫‪4,205‬‬ ‫‪5,256‬‬ ‫‪6,570‬‬ ‫‪8,213‬‬

‫اشخاص حقوقی‬ ‫‪91,874‬‬ ‫‪114,843‬‬ ‫‪143,553‬‬ ‫‪179,441‬‬ ‫‪224,302‬‬ ‫‪280,377‬‬ ‫‪350,471‬‬ ‫‪438,089‬‬
‫خارجی‬
‫ساير اشخاص حقوقی‬ ‫‪360,962‬‬ ‫‪451,203‬‬ ‫‪564,003‬‬ ‫‪705,004‬‬ ‫‪881,255‬‬ ‫‪1,101,569‬‬ ‫‪1,376,961‬‬ ‫‪1,721,201‬‬
‫خصوصی‬
‫جمع‬ ‫‪454,558‬‬ ‫‪568,198‬‬ ‫‪710,247‬‬ ‫‪887,809‬‬ ‫‪1,109,762‬‬ ‫‪1,387,202‬‬ ‫‪1,734,003‬‬ ‫‪2,167,503‬‬

‫‪ )2-2‬طبقه دوم‪:‬‬

‫سازمان تامين اجتماعی را میتوان برخی از وظايف قانونی دولت‬
‫همچون بند (هاااااا) ماده (‪ )7‬قانون سااااختار نظام جامع تامين‬
‫اجتماعی در محاساابه ارزش روز مطالبات سااازمان و موسااسااات‬
‫بيمهای از دولت برا ساس نرخ اوراق م شارکت و تامين بخ شی از‬
‫ساااهم حق بيمه مشااااغل و خدمات درمانی براسااااس مقرراتی‬
‫همچون ب ند (‪ )1‬ماده (‪ )28‬قانون تامين اجت ماعی در تامين ‪3‬‬
‫درصاااد از حق بيمه کارکنان و تامين مابهالتفاوت ساااهم درمان‬
‫مشاامولين قانون تامين اجتماعی در بودجه عمومی‪ ،‬دانساات‪ .‬در‬
‫ادامه با توجه اهميت بدهی دولت به سازمان تامين اجتماعی‪ ،‬به‬
‫تشااريح وضااعيت بدهیهای دولتی به سااازمان تامين اجتماعی‬
‫پرداخته میشود‪.‬‬
‫‪ -331‬موسسات و نهادهای عمومی غیر دولتی‬
‫تا آذر ماه ‪ 1398‬بدهی به موساااساااات و نهادهای عمومی غير‬
‫دولتی حدود ‪ 20‬تا ‪ 25‬درصاااد از بدهی های دولت را تشاااكيل‬
‫میداد‪ .‬ليكن از اسااافند ‪ 1398‬به يكباره بدهیهای دولت به اين‬
‫طبقه از ‪ 50‬درصاااد عبور کرد‪ .‬در ساااال ‪ 1398‬ساااازمان تامين‬
‫اجتماعی به عنوان اصاالیترين نهاد عمومی غير دولتی بيشااترين‬
‫سهم بدهیهای اين طبقه را (معادل ‪ 85‬درصد) به خود اختصاص‬
‫داده ا ست‪ .‬در اين ميان بنابر محا سبات سامانه سماد (مديريت‬
‫بدهی های دولت) شااهرداریها( بهخصااوص شااهرداری تهران)‪،‬‬
‫صندوق توسعه ملی‪ ،‬بنيادشهيد‪ ،‬بنياد مستضعفان و بنياد مسكن‬
‫در رتبههای بعدی قرار دارند‪ .‬مهمترين دليل رشد بدهی دولت به‬

‫جذب درآمد اين سازمان ت ضعيف شده ا ست تا جايی که سال‬ ‫‪ – 331-1‬بدهی دولت به سازمان تامین اجتماعی‬
‫‪ 1398‬معادل ‪ 22‬درصد از کارگاهها بدهی بيمهای خود را پرداخت‬ ‫بنا به گزارش مهر ماه سال ‪ 1398‬دفتر بيمههای اجتماعی وزارت‬
‫ننمودهاند‪ .‬اين روند به گونهای بوده که در سال ‪ 1398‬درآمدهای‬ ‫ت عاون‪ ،‬کار و ر فاه اجت ماعی‪ ،‬در ساااال های اخير رو ند فزاي نده‬
‫بيمهای نقدی تنها ‪ 64‬در صد کل درآمد اين سازمان را ت شكيل‬ ‫مصااارف بر منابع در اين سااازمان در کنار کاهش سااريع نساابت‬
‫داده اسااات‪ .‬در اين ميان افزايش بدهیهای دولت به ساااازمان‬ ‫پشتيبانی آغاز شده است‪ .‬اجرای نادرست طرح تحول سالمت بار‬
‫تامين اجتماعی نيز بر شدت مشكالت اين سازمان افزوده است‪.‬‬ ‫مالی شااديدی را بر اين ساااازمان تحميل و روند اساااتقراض از‬
‫سيستم بانكی شدت گرفته است‪ .‬بر اساس اين گزارش مجاری‬
‫‪14‬‬
‫حدود ‪ 111‬هزار ميليارد تومان به اصاال مطالبات ‪ 75‬هزار ميليارد‬ ‫در سالهای گذ شته مطالبات ادعا شده از سوی سازمان تامين‬
‫تومانی ادعايی خود از دولت افزوده اساات‪ .‬در اين گزارش مبنای‬ ‫اجتماعی از دولت به طور محسااوساای باالتر از ارقام مورد تاييد‬
‫محاساابه بدهی دولت به سااازمان تامين اجتماعی بروزرسااانی با‬ ‫سازمان ح سابر سی بوده ا ست‪ .‬دليل ا صلی تفاوت بدهیهای‬
‫روش مرکب میباشاااد‪ .‬بنابراين مانده مطالبات ساااازمان تامين‬ ‫دولت به سازمان تامين اجتماعی در گزارشهای دولت و سازمان‬
‫اجتماعی از دولت در سااال ‪ 1396‬بابت بروز رسااانی معادل ‪48.6‬‬ ‫تامين اجتماعی‪ ،‬در نحوه محا سبه ارزش روز بدهیهای دولت به‬
‫هزار ميليارد تومان است‪ .‬در مجموع اصل بدهی حسابرسی شده‬ ‫سازمان مزبور براساس بند (هااا) ماده ‪ 7‬قانون ساختار نظام جامع‬
‫دولت به سازمان تامين اجتماعی تا پايان سال ‪ 1398‬حدود ‪100‬‬ ‫رفاه و تامين اجتماعی میباشااادکه برمبنای آن بدهیهای مزبور‬
‫هزار ميليارد تومان و مانده بدهی بابت بروز رسانی مطالبات مزبور‬ ‫بر مبنای ارزش واقعی روز و براساس نرخ اوراق مشارکت پرداخت‬
‫معادل ‪ 68‬هزار ميليارد تومان برآورد میشود‪.‬‬ ‫خواهد شااد‪ .‬برای مثال در سااال ‪1396‬سااازمان تامين اجتماعی‬
‫بابت بروز رسانی مطالبات خود براساس فرمول ارزش آتی مبلغی‬

‫سناريوی تغییرات بدهی دولت به سازمان تامین اجتماعی‪:‬‬

‫شاااود‪ ،‬توجه داشااات‪ .‬برآورد بدهیهای دولت به ساااازمان تامين‬ ‫برای برآورد بدهیهای دولت به سازمان تامين اجتماعی بايد به دو‬
‫اجتماعی در سالهای آينده براساس فروض زير صورت میگيرد‪:‬‬ ‫مساائله اصاالی شااكلگيری بدهیهای جديد متناسااب با قوانين‬
‫مربوطه و مبلغی بابت بروزر سانی بدهی که در هر سال ا ضافه می‬

‫فروض بر آورد بدهی دولت به سازمان تامین اجتماعی‬

‫درخصااوص اقالم عمده ديگری همچون اجرای نظام ارجاع و‬
‫پز شک خانواده و اجرای طرح تحول سالمت نرخ ر شد مزبور‬
‫‪ 10‬درصد برآورد شده است‪ .‬فرض میشود در سالهای ‪1400‬‬
‫تا ‪ 1405‬نرخهای رشد مزبور ثابت بماند‪.‬‬
‫‪ )2‬با عنايت به محدوديت منابع بودجهای در ساااال های آينده‪،‬‬
‫فرض میشود پرداختی از محل منابع نقدی به تامين اجتماعی‬
‫انجام نخواهد شاااد‪ .‬با اين وجود فرض میشاااود معادل هزار‬
‫ميل يارد تو مان از بدهی های دو لت به تامين اجت ماعی ( ‪10‬‬
‫در صد از ‪ 10‬هزار ميليارد تومانی برآورد شده برای اجرای بند‬
‫(و) تبصره (‪ )5‬در سال ‪ ) 1399‬در فرايند تهاتر بدهیها تسويه‬
‫خواهد شااد‪ .‬برآورد میشااود که در سااالهای آتی نيز در اين‬
‫خصوص مشابه سال ‪ 1399‬عمل خواهد شد‪.‬‬
‫‪ )3‬بابت بروزرساااانی بدهی های دولت به تامين اجتماعی از دو‬
‫روش بازدهی ساده و بازدهی مرکب استفاده میشود‪ .‬ذکر اين‬
‫‪ )1‬بنا بر برآوردهای سااازمان تامين اجتماعی درخصااوص اقالم‬
‫مختلف اصاال مطالبات بابت حق بيمه‪ ،‬مسااتمریها و ساااير‬
‫پرداختها فرض می شود که در سالهای ‪ 1399‬اقالم ا صلی‬
‫بدهیهای ايجاد شااده مانند سااهم ‪ 3‬درصااد حق بيمه سااهم‬
‫دولت موضاااوع تبصاااره ‪ 2‬ماده ‪ 28‬قانون تامين اجتماعی به‬
‫ميزان ‪ 25‬در صد‪ ،‬سهم دولت بابت حق بيمه دوران سربازی‬
‫به ميزان ‪ 50‬درصااد و حق بيمه سااهم کارفرما در کارگاههای‬
‫توليدی تا ‪ 5‬نفر به ميزان ‪ 37‬درصاااد رشاااد نمايد‪ .‬همچنين‬
‫فرض می شود بقيه اقالم نيز در سال ‪ 1399‬به طور متو سط‬
‫‪ 15‬در صد ر شد کنند‪ .‬از سوی ديگر فرض می شود در سال‬
‫‪ 1400‬مانده اقالم اصااالی ايجاد بدهی همچون دو قلم گفته‬
‫شااده و همچنين بابت تعهدات به اقشااار خاص‪ ،‬سااهم دولت‬
‫بابت حق بيمه رانندگان‪ ،‬خادمين و باربران و سهم دولت بابت‬
‫حق بيمه دوره ساااربازی با نرخ ‪ 25‬درصاااد رشاااد نمايد‪.‬‬
‫تامين اجتماعی و تامين اجتماعی نيروهای مسااالح از محل‬ ‫نكته الزم اسااات که در ارقام گزارش بدهی دولت به تامين‬
‫واگذاری سااهام دولت‪ ،‬واگذاری خانههای سااازمانی دولتی و‬ ‫اجتماعی در سالها ‪ 1397‬و ‪ 1398‬به دليل اختالف گفته شده‬
‫طرح های تم لک دارايی های سااار ما يه ای متعلق به بخش‬ ‫در روش بروز ر سانی تنها رقم ا صل بدهیها آمده ا ست‪ .‬اين‬
‫دولتی و تااامين خوراک انرژی بااا قيماات ترجيحی برای‬ ‫مو ضوع در گزارش حا ضر برای اين دو سال ا صالح شده و‬
‫واحدهای مرتبط با تامين اجتماعی‪ ،‬داده شده است‪ .‬با توجه به‬ ‫مبلغ بابت بروز رسااانی مطالبات تامين اجتماعی اضااافه شااده‬
‫تاد يه بدهی های تامين اجت ماعی نيرو های مسااالح‪ ،‬فرض‬ ‫اسااات‪ .‬همچنين مجموع بدهی های دولت نيز با توجه به دو‬
‫میشااود در سااال ‪ 1399‬کل اين ظرفيت به سااازمان تامين‬ ‫سناريوی روش بروزر سانی ساده و مرکب به صورت جداگانه‬
‫اجتماعی تعلق میگيرد‪.‬‬ ‫محاسبه میشود‪.‬‬
‫‪ )4‬مطابق بند (و) تب صره (‪ )2‬قانون بودجه سال ‪ 1399‬که مجوز‬
‫تاديه ‪ 50‬هزار ميليارد تومان از بدهیهای دولت به ساااازمان‬

‫جدول ‪ -9‬برآورد مانده بدهی دولت به سازمان تامين اجتماعی با دو روش بروزرسانی مرکب از سال ‪ 1400‬تا ‪ – 1406‬ميليارد ريال‬

‫ميليارد ريال‬ ‫‪1399‬‬ ‫‪1400‬‬ ‫‪1401‬‬ ‫‪1402‬‬ ‫‪1403‬‬ ‫‪1404‬‬ ‫‪1405‬‬ ‫‪1406‬‬

‫ايجاد بدهی جديد به تامين‬

‫‪420،300‬‬ ‫‪505،465‬‬ ‫‪631،831‬‬ ‫‪762،624‬‬ ‫‪923،551‬‬ ‫‪1،121،821‬‬ ‫‪1،366،400‬‬ ‫‪1،708،000‬‬
‫اجتماعی بابت مواد قانونی‬
‫تهاتر بند ز (و) تبصره ‪ 5‬و‬
‫‪10،000‬‬
‫اوراق‬

‫تاديه بدهی به تامين اجتماعی‬

‫‪500،000‬‬ ‫‪890،000‬‬
‫بند (و) تبصره (‪ )2‬بودجه ‪99‬‬

‫مانده اصل مورد تاييد سازمان‬

‫‪907،469‬‬ ‫‪522،934‬‬ ‫‪1،154،766‬‬ ‫‪1،917،390‬‬ ‫‪2،840،941‬‬ ‫‪3،962،762‬‬ ‫‪5،329،162‬‬ ‫‪7،037،162‬‬
‫حسابرسی‬

‫مانده بدهی به تامين اجتماعی‬

‫بابت اصل و فرع با روش‬ ‫‪3،502،830 4،551،189 6،388،633‬‬ ‫‪9،264،317‬‬ ‫‪13،494،906‬‬ ‫‪19،481،904‬‬ ‫‪27،733،352‬‬ ‫‪38،930،517‬‬
‫بروزرسانی مرکب*‬

‫مانده بدهی به تامين اجتماعی‬

‫‪1،732،161 1،483،747 2،194،018‬‬ ‫‪3،129،857‬‬ ‫‪4،341،017‬‬ ‫‪5،888،979‬‬ ‫‪7،849،794‬‬ ‫‪10،357،168‬‬
‫با روش بروزرسانی ساده‬

‫*بنابر ادعای سازمان تامين اجتماعی مجموع بدهی دولت در سال ‪ 1396‬بهسازمان تامين اجتماعی بالغ بر ‪ 180‬هزار ميليارد تومان میباشد؛ ليكن رقم مورد تاييد سازمان‬
‫حسابرسی در اين خصوص با روش بروزرسانی ساده کمتر از ‪ 100‬هزار ميليارد تومان است‪.‬‬

‫‪ – 331-2‬بدهی دولت به صندوق توسعه ملی‬

‫‪16‬‬
 ‫‪ ‬سننناريوی تغییرات بدهی دولت به صننندوق توسننعه‬
‫ملی‪:‬‬
‫فروض بر آورد بدهی دولت به صندوق توسعه ملی‬ ‫•‬
‫در سالهای اخير تامين منابع مالی برای اجرای طرحهای عمرانی‬
‫‪ )1‬تغييرات بدهی دولت به صااندوق توسااعه ملی بر مبنای‬
‫ملی مدنظر بوده اسااات‪ .‬در اين خصاااوص می توان به مجوز‬
‫ت سهيالت ارزی م شابه بند (هاااا) تب صره (‪ )4‬قانون بودجه‬
‫برداشااات ‪ 2375‬ميليون يورو و ‪ 2795‬ميليون يورو تساااهيالت‬
‫سااالهای ‪ 1397‬و ‪ 1398‬با در نظر داشااتن نرخ ارز نيمايی‬
‫ارزی در سالهای ‪ 1398‬و ‪ 1399‬از منابع صندوق تو سعه ملی‬
‫(رشد نرخ ارز در سالهای آينده مطابق مدل گزارش) صورت‬
‫توسااط دولت اشاااره کرد‪ .‬اين تسااهيالت به صااورت ريالی و ارز‬
‫می گيرد‪ .‬فرض می شود در سال ‪ 1399‬معادل ‪ 40‬در صد از‬
‫(حسااب نياز) پس از تاييد کميته نظارت متشااكل از خزانهداری‬
‫رقم برنامه ريزی شده عملياتی گردد و در سالهای آينده هر‬
‫کل کشااور‪ ،‬سااازمان برنامه و بودجه و صااندوق توسااعه ملی به‬
‫ساله معادل ‪ 2000‬ميليون يورو از اين م سير به بدهی دولت‬
‫دستگاههای مربوطه برای انجام طرحهايی نظير طرحهای آبياری‬
‫به صندوق اضافه شود‪.‬‬
‫و آبخيزداری‪ ،‬تقو يت بن يه د فاعی‪ ،‬تجهيزات آز مايشا ا گاهی‪،‬‬
‫شاارکتهای دانش بنيان و کارخانههای نوآورانه تخصاايص می‬
‫‪ )2‬فرض مهمی که در اين بخش اعمال می شود اين است‬
‫گيرد‪ .‬با عنايت به اينكه تسهيالت مزبور با تضمين دولت پرداخت‬
‫که به دليل محدوديت های مالی دولت هيچگونه بازپرداختی‬
‫می شود‪ ،‬بازپرداخت آن در شمار تعهدات دولت میباشد‪ .‬از طرف‬
‫از طرف دولت بابت مطالبات صندوق تو سعه ملی تا سال‬
‫ديگر با تو جه به تداوم و تشاااد يد تحريم های بينالمللی و‬
‫‪ 1405‬انجام نخواهد شد‪.‬‬
‫محدوديتهای بودجه ساالنه‪ ،‬کاهش سهم صندوق تو سعه ملی‬

‫‪ )3‬برای برآورد افزايش بدهی دولت به صااندوق توسااعه‬ ‫از منابع حاصااال از صاااادرات نفت و ميعانات گازی و خالص‬

‫ملی بر مبنای کاهش سااهم صااندوق توسااعه ملی از درآمد‬ ‫صادرات گاز به ‪ 20‬در صد‪ ،‬مدنظر سيا ستگذار بوده ا ست‪ .‬منابع‬

‫حاصااال از صاااادرات نفت و ميعانات گازی به ‪ 20‬درصاااد‪،‬‬ ‫حاصاال از مابهالتفاوت سااهم ‪ 20‬درصاادی تا سااهم قانونی ‪34‬‬

‫صادرات نفت در سالهای آينده به ميزان ‪ 800‬هزار ب شكه‬ ‫در صدی در سال ‪ 1398‬و ‪ 36‬در صدی صندوق در سال ‪1399‬‬

‫در روز تحت سناريوی تداوم تحريمها و ‪ 2.5‬ميليون ب شكه‬ ‫مطابق قانون به عنوان بدهی دولت به صااندوق تلقی میشااود‪.‬‬

‫تحت ساااناريوی رفع تحريم ها‪ ،‬برآورد میشاااود‪ .‬همچنين‬ ‫عالوه بر اين موارد‪ ،‬ا ستفاده از منابع صندوق تو سعه ملی که با‬

‫فرض میشااود مابه التفاوت مذکور تا سااال ‪ 1406‬برابر ‪18‬‬ ‫مصاااوبات فرابودجهای عملی میشاااود‪ ،7‬موجب افزايش بدهی‬

‫درصد باشد‪ .‬نرخهای ارز نيمايی مشابه فرض نخست منظور‬ ‫دولت به صندوق توسعه ملی میشود‪ .‬در اين گزارش برای برآورد‬

‫میشااود‪ .‬اين رقم برای سااال ‪ 1399‬برای يک مابهالتفاوت‬ ‫بدهیهای دولت به صندوق توسعه درسالهای آينده از دو مسير‬

‫‪ 18‬درصدی معادل ‪ 20.7‬هزار ميليارد تومان میباشد‪.‬‬ ‫روند بدهی ارزی و روند بدهی ريالی بر مبنای فروض زير استفاده‬
‫می شود‪:‬‬

‫‪17‬‬

‫مقابله بهداشتی و اجتماعی شيوع کرونا در سال ‪ 1399‬و ‪ 500‬ميليون يورو برای تخصيص‬ ‫‪ - 7‬به عنوان مثال مبلغ ‪ 60‬هزار ميليارد تومان در بودجه سال ‪ 1398‬برای تامين کسری‬
‫در بخش سالمت ‪1397‬‬ ‫بودجه که با تصويب سران قوا عملی شد و يا تخصيص يک ميليارد يورو بابت هزينه های‬
 ‫جدول ‪ -10‬برآورد مانده بدهی دولت به صندوق توسعه ملی از سال ‪ 1399‬تا ‪ – 1406‬دو سناريوی رفع تحريم و ادامه تحريم‪ -‬ميليون يورو‪ /‬ميليارد ريال‬
‫ميليارد ريال‬ ‫‪1399‬‬ ‫‪1400‬‬ ‫‪1401‬‬ ‫‪1402‬‬ ‫‪1403‬‬ ‫‪1404‬‬ ‫‪1405‬‬ ‫‪1406‬‬

‫بدهی ارزی به صندوق توسعه ملی‬

‫‪34.0‬‬ ‫‪36.0‬‬ ‫‪43.3‬‬ ‫‪51.5‬‬ ‫‪59.7‬‬ ‫‪67.9‬‬ ‫‪76.1‬‬ ‫‪84.4‬‬
‫(ميليارد دالر)‬

‫معادل ريال بدهی ارزی به صندوق‬

‫‪3،740،000‬‬ ‫‪6،380،000‬‬ ‫‪7،832،268‬‬ ‫‪10،760،302‬‬ ‫‪16،715،215‬‬ ‫‪23،776،269‬‬ ‫‪33،503،667‬‬ ‫‪46،396،459‬‬
‫توسعه ملی (ميليارد ريال)‬
‫بدهی ريالی (ميليارد ريال)‬ ‫‪135،808‬‬ ‫‪135،808‬‬ ‫‪135،808‬‬ ‫‪135،808‬‬ ‫‪135،808‬‬ ‫‪135،808‬‬ ‫‪135،808‬‬ ‫‪135،808‬‬
‫کل بدهی به صندوق توسعه (میلیارد‬
‫‪3,875,808‬‬ ‫‪6,515,808‬‬ ‫‪7,968,076‬‬ ‫‪10,896,110‬‬ ‫‪16,851,023‬‬ ‫‪23,912,077‬‬ ‫‪33,639,475‬‬ ‫‪46,532,267‬‬
‫ريال)‪-‬سناريوی رفع تحريم‬

‫نرخ ارز سناريوی رفع تحريم ( ريال)‬ ‫‪110,000‬‬ ‫‪177,000‬‬ ‫‪181,000‬‬ ‫‪209,000‬‬ ‫‪280,000‬‬ ‫‪350,000‬‬ ‫‪440,000‬‬ ‫‪550,000‬‬

‫بدهی ارزی به صندوق توسعه ملی‬

‫‪34.0‬‬ ‫‪35.4‬‬ ‫‪38.1‬‬ ‫‪40.7‬‬ ‫‪43.3‬‬ ‫‪46.0‬‬ ‫‪48.6‬‬ ‫‪51.2‬‬
‫سناريوی ادامه تحريم (ميليارد دالر)‬
‫معادل ريال بدهی ارزی به صندوق‬
‫‪3،740،000‬‬ ‫‪8،862،000‬‬ ‫‪13،326،600‬‬ ‫‪18،723،840‬‬ ‫‪30،332،400‬‬ ‫‪50،563،920‬‬ ‫‪86،499،456‬‬ ‫‪145،473،888‬‬
‫توسعه ملی (ميليارد ريال)‬
‫بدهی ريالی (ميليارد ريال)‬ ‫‪135،808‬‬ ‫‪135،808‬‬ ‫‪135،808‬‬ ‫‪135،808‬‬ ‫‪135،808‬‬ ‫‪135،808‬‬ ‫‪135،808‬‬ ‫‪135،808‬‬
‫کل بدهی به صندوق توسعه (میلیارد‬
‫‪3،875،808‬‬ ‫‪8،997،808‬‬ ‫‪13،462،408‬‬ ‫‪18،859،648‬‬ ‫‪30،468،208‬‬ ‫‪50،699،728‬‬ ‫‪86،635،264‬‬ ‫‪145،609،696‬‬
‫ريال)‪-‬سناريوی ادامه تحريم‬

‫نرخ ارز سناريوی ادامه تحريم ( ريال)‬ ‫‪110،000‬‬ ‫‪250،000‬‬ ‫‪350،000‬‬ ‫‪460،000‬‬ ‫‪700،000‬‬ ‫‪1،100،000‬‬ ‫‪1،780،000‬‬ ‫‪2،840،000‬‬

‫‪ ‬سناريوی تغییرات بدهی دولت به ساير نهادها و موسسات و نهادهای عمومی‪:‬‬

‫شااهرداریها‪ ،‬رشااد ساااالنهای معادل ‪ 15‬درصااد در نظر گرفته‬ ‫درخصاااوص رشاااد بدهی های دولت بابت سااااير اجزای طبقه‬
‫میشود‪.‬‬ ‫م طال بات بخش عمومی غير دولتی مان ند بدهی به بن ياد ها و‬

‫‪ )3-2‬طبقه سوم‪:‬‬

‫‪ - 3223+3222 –312‬بدهی دولت به بانکها و موسسات اعتباری‬

‫در ساااال های اخير ع مده بدهی دولت به بانک ها مربوط به‬
‫بانکهای ملی‪ ،‬مسااكن‪ ،‬صااادرات و تجارت بوده اساات‪ .‬آمارها‬
‫ن شان میدهد سهم بانکهای مزبور از کل بدهی دولت به بانک‬
‫ها در شهريور ‪ 1398‬به ترتيب حدود ‪ 27‬در صد‪ 17 ،‬در صد‪16 ،‬‬
‫در صد و ‪ 13‬در صد میبا شد‪ .‬بدهی دولت به بانک های دولتی و‬
‫خصوصی در اسفند ‪ 1398‬به ترتيب به ‪ 77.3‬هزار ميليارد تومان‬
‫و ‪ 63.5‬هزار ميليارد تومان رسيد ‪.‬‬
‫‪18‬‬
‫بدهی دولت به کليه بانک ها و موساااساااات اعتباری دولتی و‬
‫خصااوصاای عمدتا به داليلی همچون مشااكوک الوصااول شاادن‬
‫تساااهيالت تكليفی ( بابت شااارايط خاص حوادت غيرمترق به‪،‬‬
‫تساااهيالت خوداشاااتغالی‪ ،‬طرح های مناطق محروم و‪ ،)...‬وجوه‬
‫پرداختی بانکها بابت بازخريد اوراق بهادار در سررسيد و پرداخت‬
‫کوپن اصل و سود و تسهيالت اعطايی سررسيد شده وزارتخانهها‬
‫و موسسات دولتی ايجاد شده و رشد میيابد‪.‬‬
‫از طرف ديگر تسااويه مطالبات بانک ها از دولت از طريق فرايند‬
‫تهاتر و از محل حساب مازاد حاصل از ارزيابی دارايیهای خارجی‬
‫بااانااک مرک زی‪ ،‬يكی از روش هااای موثر در کاااهش حجم‬
‫بدهیهای دولت به سي ستم بانكی ا ست‪ .‬پيش از اين برا ساس‬
‫تب صره (‪ )35‬قانون ا صالح بودجه سال ‪ 1395‬درخ صوص ت سويه‬
‫بخشاای از بدهی دولت به شاابكه بانكی اقدام شااد‪ .‬با باال رفتن‬
‫بدهی های دولت به شااابكه بانكی و انباشااات اين بدهی ها در‬
‫ترازنامه بانکها و موسااسااات اعتباری‪ ،‬در تبصااره (‪ )35‬قانون‬
‫اصااالح قانون بودجه سااال ‪ 1395‬به دولت اجازه داده شااد تا از‬
‫محل حساااب مازاد حاصاال از ارزيابی دارايیهای خارجی بانک‬
‫مرکزی جمهوری اسالمی ايران‪ ،‬حداکثر به اندازه تسويه مطالبات‬
‫بانک مرکزی از بانکها نسبت به تسويه مطالبات قانونی بانکها‬
‫از دولت‪ ،‬افزايش سرمايه بانکهای دولتی و همچنين بخشودگی‬
‫سود ت سهيالت تا يک ميليارد ريال اقدام نمايد‪ .‬عملكرد تب صره‬
‫مزبور درخصااوص تسااويه مطالبات بانکها از دولت معادل ‪13.2‬‬
‫هزار ميليارد تومان و درخصاااوص افزايش سااارمايه دولت در‬
‫بانک های دولتی حدود ‪ 24‬هزار ميليارد تومان بود‪ .‬با توجه به‬
‫اينكه مشااابه اين بند در سااالهای بعد از آن تكرار نشااد در اين‬
‫گزارش فرض می شااود که در سااالهای آتی از فرايند مشااابهی‬
‫استفاده نشود‪.‬‬
‫سناريوی تغییرات بدهی دولت به بانکها و موسسات اعتباری‪:‬‬
‫تعهد دولت مانند مطالبات مربوط به سهم سود دولت و يارانههای‬
‫نو سازی و به سازی م سكن رو ستايی و اجارهای‪ ،‬پرداخت‪ .‬فروض‬
‫اين بخش به طور خالصه در ادامه تشريح شده است‪:‬‬
‫‪19‬‬
‫حجم باالی بدهیهای بانک ها به بانک مرکزی و از طرف ديگر‬
‫مطالبات بانکها و موسسات اعتباری از دولت و پيمانكاران منجر‬
‫به تصااميمگيری در خصااوص انجام تهاتر چند جانبه بدهیها در‬
‫قوانين بودجه سالهای ‪ 1397‬تا ‪ 1399‬شد به نحوی که بدهی‬
‫دولت به اشخاص حقيقی و حقوقی و پيمانكاران با بدهی بانکها‬
‫باه بااناکمرکزی تهااتر گردد‪ .‬برای نموناه امكاان تساااو يه‬
‫بدهی بانک ها به بانکمرکزی از طريق فرايند تهاتر چند جانبه‬
‫جزء (‪ )2‬بند (و) تب صره (‪ )5‬قانون بودجه سال ‪ 1399‬فراهم شده‬
‫و بدهی مزبور با کسر از بدهی بانکها به بانک مرکزی‪ ،‬به بدهی‬
‫دولت به بانک مرکزی اضاااافه شاااده اسااات‪ .‬اگرچه کل مبلغ‬
‫پيشبينی شاااده به اين منظور در جزء (‪ )2‬بند (و) قانون بودجه‬
‫ساااال ‪ 1399‬معادل ‪ 30‬هزار ميليارد تومان بوده اسااات که ‪50‬‬
‫درصاااد از آن به تهاتر بدهی های نهادهای عمومی غير دولتی‪،‬‬
‫بانکها و شرکتهای دولتی اختصاص داشت‪ .‬همچنين براساس‬
‫بند (م) قانون بودجه سال ‪ 1399‬در را ستای اجرای عمليات بازار‬
‫باز و اعطای اعتبار در قبال وثيقه‪ ،‬به بانک مرکزی اجازه وثيقهدار‬
‫نمودن ‪ 50‬درصااد بدهی بانکها و موسااسااات اعتباری به بانک‬
‫مرکزی در قبال اوراق بدهی دولتی داده شااد‪ .‬اگرچه مشااابه اين‬
‫بند در قانون بودجه سااال ‪ 1400‬وجود ندارد و فرض محاساابات‬
‫گزارش حاضر عدم تصريح اين موضوع در قانون بودجه سالهای‬
‫آتی است‪.‬‬
‫برای برآورد بدهی دولت به بانک ها و موساااساااات اعت باری در‬
‫سالهای آتی بايد به پيشبينی مطالبات به تضمين دولت همچون‬
‫تسهيالت تكليفی برا ساس قوانين بودجه سنواتی و مطالبات تحت‬
 ‫فروض بر آورد بدهی دولت به سیستم بانکی‬

‫شاادن فرايند مزبور پيشبينی میشااود تنها ‪ 10‬هزار ميليارد‬ ‫‪ )1‬روند ايجاد بدهی جديد دولت به بانکهای خصاااوصااای و‬
‫تومان از ظرفيت مزبور محقق شااود و ‪ 5‬هزار ميليارد تومان‬ ‫دولتی در سالهای ‪ 1395‬تا ‪ 1394‬نشان می دهد که ساالنه‬
‫به بانکهای دولتی و خصااوص به طور مساااوی اختصاااص‬ ‫به طور متو سط نزديک به ‪ 10‬در صد و ‪ 25‬در صد به بدهی‬
‫يابد‪ .‬همچنين فرض میشااود تا سااال ‪ 1406‬ساااالنه ‪10‬‬ ‫دولت به بانک های مزبور اضاااافه شاااده اسااات‪ .‬بنابراين‬
‫درصد به عملكرد مزبور اضافه شود‪.‬‬ ‫پيشبينی میشااود که در سااالهای پيشرو تا سااال ‪1406‬‬
‫ساااالنه ‪ 10‬درصااد و ‪ 25‬درصااد به اصاال بدهی دولت به‬
‫‪ )4‬فرض میشااود که مشااابه تبصااره (‪ )35‬قانون بودجه سااال‬ ‫بانکهای خصوصی و دولتی اضافه شود‪.‬‬
‫‪ 1395‬از سال ‪ 1400‬از محل حساب مازاد حاصل از ارزيابی‬
‫دارايی های خارجی بانک مرکزی جمهوری اساااالمی ايران‬ ‫‪ )2‬با توجه به مصوبه هيئت وزيران مبنی بر محاسبه سود مانده‬
‫درخصااوص تسااويه مطالبات بانکها از دولت اقدام شااود‪.‬‬ ‫بدهی دولت به بانکها مطابق با نرخ سااود روز تسااهيالت‬
‫حسااااب مزبور در پايان ساااال ‪ 1399‬دارای مانده ‪ 27‬هزار‬ ‫پرداختی شابكه بانكی‪ ،‬نرخ ساود مزبور تا افق ‪ 1406‬معادل‬
‫ميليارد تومانی میبا شد که ‪ 10‬هزار ميليارد تومان آن سهم‬ ‫نرخ مصوب پيشبينی شده در مدل فرض میشود‪.‬‬
‫بانک مرکزی ا ست‪ .‬بنابراين فرض می شود در سال ‪1400‬‬
‫م عادل ‪ 17‬هزار ميل يارد تو مان از اين م حل برای تساااو يه‬ ‫‪ )3‬مطابق بند (ز) تبصااره (‪ )5‬قانون بودجه سااال ‪ 1400‬امكان‬
‫مطالبات بانكها از دولت به کار رود و تا سال ‪ 1406‬ساالنه‬ ‫تهاتر و تسااويه ‪ 35‬هزار ميليارد تومان از بدهی اشااخاص‬
‫‪ 10‬درصد به مبلغ مذکور اضافه شود‪.‬‬ ‫حقيقی و حقوقی‪ ،‬با نک ها و ن هاد های عمومی غيردولتی‬
‫فراهم شده ا ست‪ .‬با توجه به چالشهای موجود در عملياتی‬

‫برداشت در ساير حسابها میآيد‪ .‬بنا بر ماده ‪ 24‬قانون محاسبات‬ ‫‪ -3221‬بدهی دولت به بانک مرکزی‬
‫کشااور اين حساااب برای رفع احتياجات نقدی خزانه در هرسااال‬
‫بدهی دولت به بانک مرکزی به چند بخش اصاالی شااامل بدهی‬
‫مورد استفاده قرار می گيرد که در پايان آن سال تسويه می شود‪.‬‬
‫بابت حسابهای جاری دستگاههای دولتی‪ ،‬بدهی بابت سفتههای‬
‫بنابر آخرين مصوبه هيئت وزيران ميزان استفاده از تنخواه گردان‬
‫پشتوانه و بدهی بابت اوراق بهادار و اسناد خزانه تقسيم می شود‪.‬‬
‫خزانه به ‪ 6‬در صد بودجه عمومی افزايش يافته ا ست‪ .‬با توجه به‬
‫حساااب تنخواه گردان خزانه که مولفه مهمی در محاساابه بدهی‬
‫تغييرات رقم ح ساب تن خواه گردان خزانه‪ ،‬نو سانات بدهی دولت‬
‫دولت به بانک مرکزی محساااوب میشاااود‪ ،‬ذيل طبقه اضاااافه‬
‫به بانک مرکزی در طول سال مسئله قابل انتظاری است‪.‬‬

‫سناريوی تغییرات بدهی دولت به بانک مرکزی‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫قانون بودجه ساااال ‪ ) 1397‬افزايش يابد‪ .‬بنابراين برای برآورد‬
‫بدهی دولت به بانک مرکزی در سااالهای آتی در هر سااال به‬
‫ا ندازه اوراق توثيق شاااده نزد با نک مرکزی و ت هاتر بدهی ها‬
‫براساااس قانون بودجه که از بدهیهای دولت به بانکها کاسااته‬
‫شد‪ ،‬به بدهی دولت به بانک مرکزی اضافه میشود‪.‬‬
‫‪20‬‬
‫با توجه به اينكه بدهی دولت به بانک مرکزی مشاامول سااود و‬
‫کارمزد نمیشااود پيشبينی میشااود علیرغم نوساااناتی در رقم‬
‫بدهی مزبور به دليل تغييرات ح ساب تنخواه گردان خزانه در طی‬
‫ساااال‪ ،‬کل بدهی دولت تنها از ناحيه اوراق بهادار دولتی توثيق‬
‫شده نزد بانک مرکزی و تهاتر بدهیها (مشابه بند (و) تبصره (‪)5‬‬
 ‫جدول ‪ -11‬برآورد مانده بدهی دولت به سيستم بانكی از سال ‪ 1400‬تا ‪ – 1406‬دو سناريوی رفع تحريم و ادامه تحريم‪ -‬ميليارد ريال‬
‫ميليارد ريال‬ ‫‪1399‬‬ ‫‪1400‬‬ ‫‪1401‬‬ ‫‪1402‬‬ ‫‪1403‬‬ ‫‪1404‬‬ ‫‪1405‬‬ ‫‪1406‬‬
‫برآورد مانده ايجاد بدهی جديد دولت به بانکهای خصوصی‬ ‫‪273،494‬‬ ‫‪300،843‬‬ ‫‪330،927‬‬ ‫‪364،020‬‬ ‫‪400،422‬‬ ‫‪440،464‬‬ ‫‪484،511‬‬ ‫‪532،962‬‬
‫برآورد مانده ايجاد بدهی جديد دولت به بانکهای دولتی‬ ‫‪872،460‬‬ ‫‪1،090،575‬‬ ‫‪1،363،219‬‬ ‫‪1،704،023‬‬ ‫‪2،130،029‬‬ ‫‪2،662،536‬‬ ‫‪3،328،170‬‬ ‫‪4،160،213‬‬
‫باز پرداخت بدهی بانک های خصوصی از محل تهاتر بند (و)‬ ‫‪25،000‬‬ ‫‪27،500‬‬ ‫‪30،250‬‬ ‫‪33،275‬‬ ‫‪36،603‬‬ ‫‪40،263‬‬ ‫‪44،289‬‬

‫رشد ساالنه (درصد)‬ ‫‪0.10‬‬ ‫‪0.10‬‬ ‫‪0.10‬‬ ‫‪0.10‬‬ ‫‪0.10‬‬ ‫‪0.10‬‬ ‫‪0.10‬‬

‫باز پرداخت بدهی بانک های دولتی از محل تهاتر بند (و)‬ ‫‪25،000‬‬ ‫‪27،500‬‬ ‫‪30،250‬‬ ‫‪33،275‬‬ ‫‪36،603‬‬ ‫‪40،263‬‬ ‫‪44،289‬‬

‫رشد ساالنه (درصد)‬ ‫‪0.10‬‬ ‫‪0.10‬‬ ‫‪0.10‬‬ ‫‪0.10‬‬ ‫‪0.10‬‬ ‫‪0.10‬‬ ‫‪0.10‬‬

‫مانده بدهی دولت به بانکهای خصوصی‪ -‬سناريوی رفع تحريم (با‬

‫احتساب سود ‪ 21‬درصدی)‬ ‫‪273،494‬‬ ‫‪333،770‬‬ ‫‪367،147‬‬ ‫‪403،862‬‬ ‫‪444،248‬‬ ‫‪488،673‬‬ ‫‪537،540‬‬ ‫‪591،294‬‬

‫مانده بدهی دولت به بانکهای دولتی سناريوی رفع تحريم(با احتساب سود‬
‫‪ 21‬درصدی)‬ ‫‪872،460‬‬ ‫‪1،289،346‬‬ ‫‪1،616،219‬‬ ‫‪2،025،266‬‬ ‫‪2،537،072‬‬ ‫‪3،177،380‬‬ ‫‪3،978،368‬‬ ‫‪4،980،268‬‬

‫برآورد بدهی دولت به بانک مرکزی‬ ‫‪1،453،186‬‬ ‫‪1،503،186‬‬ ‫‪1،558،186‬‬ ‫‪1،618،686‬‬ ‫‪1،685،236‬‬ ‫‪1،758،441‬‬ ‫‪1،838،967‬‬ ‫‪1،927،545‬‬

‫برآورد کل بدهی دولت به سيستم بانكی ‪ -‬سناريوی رفع تحريم‬ ‫‪2،599،140‬‬ ‫‪3،126،302‬‬ ‫‪3،541،553‬‬ ‫‪4،047،813‬‬ ‫‪4،666،556‬‬ ‫‪5،424،494‬‬ ‫‪6،354،875‬‬ ‫‪7،499،107‬‬
‫مانده بدهی دولت به بانکهای خصوصی‪ -‬سناريوی ادامه تحريم (با‬
‫احتساب سود ‪ 25‬درصدی)‬ ‫‪273،494‬‬ ‫‪344،804‬‬ ‫‪379،284‬‬ ‫‪417،213‬‬ ‫‪458،934‬‬ ‫‪504،827‬‬ ‫‪555،310‬‬ ‫‪610،841‬‬

‫مانده بدهی دولت به بانکهای دولتی سناريوی ادامه تحريم(با احتساب‬

‫سود ‪ 25‬درصدی)‬ ‫‪872،460‬‬ ‫‪1،331،969‬‬ ‫‪1،669،648‬‬ ‫‪2،092،217‬‬ ‫‪2،620،943‬‬ ‫‪3،282،417‬‬ ‫‪4،109،885‬‬ ‫‪5،144،905‬‬

‫برآورد کل بدهی دولت به سيستم بانكی ‪ -‬سناريوی ادامه تحريم‬ ‫‪2،599،140‬‬ ‫‪3،179،958‬‬ ‫‪3،607،118‬‬ ‫‪4،128،115‬‬ ‫‪4،765،112‬‬ ‫‪5،545،686‬‬ ‫‪6،504،161‬‬ ‫‪7،683،291‬‬

‫‪21‬‬
 ‫‪ ‬بخش سوم‬

‫چشم انداز پايداری بدهیهای دولت ايران و چالشهای پیشرو‬

‫‪ )1-3‬چشمانداز روند آينده بدهیهای دولت ايران تحت دو سناريوی رفع تحريمها و تداوم تحريمها‬

‫های اقتصادی بسيار محسوستر و نزديک به ‪ 38394‬هزار ميليارد‬ ‫برآورد مقدار بدهیهای دولت به طبقات مختلف اقتصاااادی تحت‬
‫تومان برآورد می شود‪.‬‬ ‫سناريوی رفع تحريم های اقت صادی در جدول شماره (‪ )12‬آمده‬
‫ا ست‪ .‬مطابق فروض مدل گزارش حا ضر‪ ،‬که به طور تف صيلی در‬
‫مطابق نتايج مدل تحت سااناريوی رفع تحريمها بدهیهای دولت‬
‫بخشهای پيشين تشريح شد‪ ،‬برآورد می شود تحت سناريوی رفع‬
‫به طب قه اول طلب كاران که ع مده آن ها مربوط به پي مان كاران و‬
‫تحريمها بدهیهای دولت به بخشهای مختلف اقتصادی در پايان‬
‫دارندگان اوراق دولتی میباشد در سال ‪ 1400‬به ‪ 445‬هزار ميليارد‬
‫سال ‪ 1400‬با ر شد ‪ 44‬در صدی ن سبت به سال ‪ 1399‬به ‪1891‬‬
‫تومان خواهد ر سيد که ر شد ‪ 55‬در صد را ن سبت به سال ‪1399‬‬
‫هزار ميليارد تومان بر سد‪ .‬همچنين برآوردهای مدل ن شان میدهد‬
‫نشااان میدهد‪ .‬همچنين برآوردها نشااان میدهد که بدهی به اين‬
‫که بدهیهای دولت به بخشهای مختلف در سااال ‪ 1406‬نساابت‬
‫طبقه تا سال ‪ 1406‬نسبت به سال ‪ 1399‬بيش از ‪ 20‬برابر افزايش‬
‫به سااال ‪ 1399‬نزديک به ‪ 11‬برابر شااده و به ‪ 15456‬هزار ميليارد‬
‫يابد که دليل اصاالی آن را میتوان افزايش بار تعهدات دولت بابت‬
‫تومان برساااد‪ .‬افزايش بدهی مزبور تحت ساااناريوی تداوم تحريم‬
‫اوراق بهادار دولتی دانست‪.‬‬

‫جدول ‪ -12‬برآورد مانده بدهی دولت به بخشهای مختلف از سال ‪ 1400‬تا ‪– 1406‬سناريوی رفع تحريم– هزار ميليارد تومان‬
‫هزار ميليارد تومان‬ ‫‪1399‬‬ ‫‪1400‬‬ ‫‪1401‬‬ ‫‪1402‬‬ ‫‪1403‬‬ ‫‪1404‬‬ ‫‪1405‬‬ ‫‪1406‬‬
‫پيمانكاران و مشاوران حقوقی‬
‫خصوصی بابت طرح تملک دارايی‬ ‫‪40.3‬‬ ‫‪60.2‬‬ ‫‪92.3‬‬ ‫‪145.2‬‬ ‫‪230.0‬‬ ‫‪357.8‬‬ ‫‪546.4‬‬ ‫‪822.5‬‬
‫های سرمايهای‬
‫اشخاص حقوقی تعاونی‬ ‫‪0.17‬‬ ‫‪0.21‬‬ ‫‪0.25‬‬ ‫‪0.31‬‬ ‫‪0.37‬‬ ‫‪0.45‬‬ ‫‪0.54‬‬ ‫‪0.65‬‬
‫اشخاص حقوقی خارجی‬ ‫‪9.2‬‬ ‫‪11.1‬‬ ‫‪13.5‬‬ ‫‪16.3‬‬ ‫‪19.7‬‬ ‫‪23.8‬‬ ‫‪28.8‬‬ ‫‪34.9‬‬
‫دارندگان اوراق‬ ‫‪202.0‬‬ ‫‪330.1‬‬ ‫‪278.7‬‬ ‫‪404.0‬‬ ‫‪778.5‬‬ ‫‪1،663.1‬‬ ‫‪3،020.2‬‬ ‫‪5،164.4‬‬
‫ساير اشخاص حقوقی خصوصی‬ ‫‪36.1‬‬ ‫‪43.7‬‬ ‫‪52.8‬‬ ‫‪63.9‬‬ ‫‪77.4‬‬ ‫‪93.6‬‬ ‫‪113.3‬‬ ‫‪137.1‬‬
‫مجموع بدهی های طبقه اول‬ ‫‪287.8‬‬ ‫‪445.3‬‬ ‫‪437.5‬‬ ‫‪629.7‬‬ ‫‪1،106.0‬‬ ‫‪2،138.9‬‬ ‫‪3،709.2‬‬ ‫‪6،159.6‬‬
‫موسسات و نهادهای عمومی‬
‫‪760.8‬‬ ‫‪1،133.1‬‬ ‫‪1،466.1‬‬ ‫‪2،051.0‬‬ ‫‪3،074.8‬‬ ‫‪4،385.6‬‬ ‫‪6،190.4‬‬ ‫‪8،546.3‬‬
‫غيردولتی‬
‫مجموع بدهی های طبقه دوم‬ ‫‪760.8‬‬ ‫‪1،133.1‬‬ ‫‪1،466.1‬‬ ‫‪2،051.0‬‬ ‫‪3،074.8‬‬ ‫‪4،385.6‬‬ ‫‪6،190.4‬‬ ‫‪8،546.3‬‬
‫بانکها و موسسات اعتباری غير‬
‫‪27.3‬‬ ‫‪33.4‬‬ ‫‪36.7‬‬ ‫‪40.4‬‬ ‫‪44.4‬‬ ‫‪48.9‬‬ ‫‪53.8‬‬ ‫‪59.1‬‬
‫بانكی خصوصی‬
‫بانک مرکزی‬ ‫‪145.3‬‬ ‫‪150.3‬‬ ‫‪155.8‬‬ ‫‪161.9‬‬ ‫‪168.5‬‬ ‫‪175.8‬‬ ‫‪183.9‬‬ ‫‪192.8‬‬
‫بانکها و موسسات اعتباری غير‬
‫‪87.2‬‬ ‫‪128.9‬‬ ‫‪161.6‬‬ ‫‪202.5‬‬ ‫‪253.7‬‬ ‫‪317.7‬‬ ‫‪397.8‬‬ ‫‪498.0‬‬
‫بانكی دولتی‬
‫مجموع بدهیهای طبقه سوم‬ ‫‪259.9‬‬ ‫‪312.6‬‬ ‫‪354.2‬‬ ‫‪404.8‬‬ ‫‪466.7‬‬ ‫‪542.4‬‬ ‫‪635.5‬‬ ‫‪749.9‬‬
‫مجموع بدهی دولت (اسمی)‬ ‫‪1،309‬‬ ‫‪1،891‬‬ ‫‪2،258‬‬ ‫‪3،085‬‬ ‫‪4،647‬‬ ‫‪7،067‬‬ ‫‪10،535‬‬ ‫‪15،456‬‬
‫مجموع بدهی دولت (واقعی)به‬
‫‪1،309‬‬ ‫‪1،413‬‬ ‫‪1،320‬‬ ‫‪1،381‬‬ ‫‪1،600‬‬ ‫‪1،915‬‬ ‫‪2،284‬‬ ‫‪2،681‬‬
‫قیمت سال ‪1399‬‬

‫‪22‬‬
 ‫نمودار‪ -1‬برآورد تغييرات ميزان بدهیدولت به طلبكاران عمده طی سالهای ‪ 1400‬تا ‪-1406‬سناريوی رفع تحريم‪ -‬هزار‬
‫ميليارد تومان‬
‫‪16000‬‬

‫‪14000‬‬

‫‪12000‬‬

‫‪10000‬‬

‫‪8000‬‬

‫‪6000‬‬

‫‪4000‬‬

‫‪2000‬‬

‫‪0‬‬
‫‪1399‬‬ ‫‪1400‬‬ ‫‪1401‬‬ ‫‪1402‬‬ ‫‪1403‬‬ ‫‪1404‬‬ ‫‪1405‬‬ ‫‪1406‬‬

‫پيمانكاران‬ ‫دارندگان اوراق بدهی‬ ‫صندوق توسعه ملی‬ ‫سازمان تامين اجتماعی‬ ‫سيستم بانكی‬ ‫ساير‬

‫جدول ‪ - 13‬برآورد مانده بدهی دولت به بخشهای مختلف از سال ‪ 1400‬تا ‪– 1406‬سناريوی ادامه تحريم– هزار ميليارد تومان‬
‫هزار ميليارد تومان‬ ‫‪1399‬‬ ‫‪1400‬‬ ‫‪1401‬‬ ‫‪1402‬‬ ‫‪1403‬‬ ‫‪1404‬‬ ‫‪1405‬‬ ‫‪1406‬‬
‫پيمانكاران و مشاوران حقوقی‬
‫خصوصی بابت طرح تملک دارايی‬ ‫‪40.3‬‬ ‫‪58.8‬‬ ‫‪91.5‬‬ ‫‪151.3‬‬ ‫‪265.4‬‬ ‫‪494.2‬‬ ‫‪973.8‬‬ ‫‪1،931‬‬
‫های سرمايهای‬
‫اشخاص حقوقی تعاونی‬ ‫‪0.17‬‬ ‫‪0.22‬‬ ‫‪0.27‬‬ ‫‪0.34‬‬ ‫‪0.42‬‬ ‫‪0.53‬‬ ‫‪0.66‬‬ ‫‪1‬‬
‫اشخاص حقوقی خارجی‬ ‫‪9.2‬‬ ‫‪11.1‬‬ ‫‪13.5‬‬ ‫‪16.3‬‬ ‫‪19.7‬‬ ‫‪23.8‬‬ ‫‪28.8‬‬ ‫‪35‬‬
‫دارندگان اوراق‬ ‫‪202.0‬‬ ‫‪324.0‬‬ ‫‪344.2‬‬ ‫‪647.0‬‬ ‫‪1،464.6‬‬ ‫‪3،471.6‬‬ ‫‪7،803.7‬‬ ‫‪16،971‬‬
‫ساير اشخاص حقوقی خصوصی‬ ‫‪36.1‬‬ ‫‪45.1‬‬ ‫‪56.4‬‬ ‫‪70.5‬‬ ‫‪88.1‬‬ ‫‪110.2‬‬ ‫‪137.7‬‬ ‫‪172‬‬
‫مجموع بدهی های طبقه اول‬ ‫‪287.8‬‬ ‫‪439.3‬‬ ‫‪505.9‬‬ ‫‪885.4‬‬ ‫‪1،838.2‬‬ ‫‪4،100.3‬‬ ‫‪8،944.7‬‬ ‫‪19،109‬‬
‫موسسات و نهادهای عمومی‬
‫‪761.3‬‬ ‫‪1،381.8‬‬ ‫‪2،016.1‬‬ ‫‪2،848.0‬‬ ‫‪4،437.3‬‬ ‫‪7،065.2‬‬ ‫‪11،491.0‬‬ ‫‪18،516‬‬
‫غيردولتی‬
‫مجموع بدهی های طبقه دوم‬ ‫‪761.3‬‬ ‫‪1،381.8‬‬ ‫‪2،016.1‬‬ ‫‪2،848.0‬‬ ‫‪4،437.3‬‬ ‫‪7،065.2‬‬ ‫‪11،491.0‬‬ ‫‪18،516‬‬
‫بانکها و موسسات اعتباری غير‬
‫‪27.3‬‬ ‫‪34.5‬‬ ‫‪37.9‬‬ ‫‪41.7‬‬ ‫‪45.9‬‬ ‫‪50.5‬‬ ‫‪55.5‬‬ ‫‪61‬‬
‫بانكی خصوصی‬
‫بانک مرکزی‬ ‫‪145.3‬‬ ‫‪150.3‬‬ ‫‪155.8‬‬ ‫‪161.9‬‬ ‫‪168.5‬‬ ‫‪175.8‬‬ ‫‪183.9‬‬ ‫‪193‬‬
‫بانکها و موسسات اعتباری غير‬
‫‪87.2‬‬ ‫‪133.2‬‬ ‫‪167.0‬‬ ‫‪209.2‬‬ ‫‪262.1‬‬ ‫‪328.2‬‬ ‫‪411.0‬‬ ‫‪514‬‬
‫بانكی دولتی‬
‫مجموع بدهیهای طبقه سوم‬ ‫‪259.9‬‬ ‫‪318.0‬‬ ‫‪360.7‬‬ ‫‪412.8‬‬ ‫‪476.5‬‬ ‫‪554.6‬‬ ‫‪650.4‬‬ ‫‪768‬‬
‫مجموع بدهی دولت‬ ‫‪1،309‬‬ ‫‪2،139‬‬ ‫‪2،883‬‬ ‫‪4،146‬‬ ‫‪6،752‬‬ ‫‪11،720‬‬ ‫‪21،086‬‬ ‫‪38،394‬‬
‫مجموع بدهی دولت (واقعی)به‬
‫‪1،309‬‬ ‫‪1،517‬‬ ‫‪1،391‬‬ ‫‪1،352‬‬ ‫‪1،439‬‬ ‫‪1،571‬‬ ‫‪1،712‬‬ ‫‪1،890‬‬
‫قیمت سال ‪1399‬‬

‫‪23‬‬
 ‫نمودار‪ -2‬برآورد تغييرات ميزان بدهیدولت به طلبكاران عمده طی سالهای ‪ 1400‬تا ‪-1406‬سناريوی تداوم تحريم‪ -‬هزار ميليارد تومان‬
‫‪35000‬‬

‫‪30000‬‬

‫‪25000‬‬

‫‪20000‬‬

‫‪15000‬‬

‫‪10000‬‬

‫‪5000‬‬

‫‪0‬‬
‫‪1399‬‬ ‫‪1400‬‬ ‫‪1401‬‬ ‫‪1402‬‬ ‫‪1403‬‬ ‫‪1404‬‬ ‫‪1405‬‬ ‫‪1406‬‬

‫پيمانكاران‬ ‫دارندگان اوراق بدهی‬ ‫صندوق توسعه ملی‬ ‫سازمان تامين اجتماعی‬ ‫سيستم بانكی‬ ‫ساير‬

‫‪ 1400‬به ‪ 1381‬هزار ميليارد تومان بالغ شاود که ‪ 455‬هزار ميليارد‬ ‫با توجه به محتمل بودن تداوم تحريمهای اقتصااادی و اسااتفاده از‬
‫تومان آن به بدهی دولت به ساااازمان تامين اجتماعی و ‪ 900‬هزار‬ ‫ظرفيت اوراق بدهی دولتی برای ترميم ناترازی بودجه در شااارايط‬
‫ميليارد تومان به مطالبات صاااندوق توساااعه ملی از دولت مربوط‬ ‫عملی نشااادن گزينه های موثر ديگر همچون افزايش قابل توجه‬
‫می شود‪ .‬اگرچه اين رشد ‪ 81‬درصدی ساالنه در سال ‪ 1399‬بيشتر‬ ‫درآمدهای مالياتی‪ ،‬افزايش بار تعهدات دولت بابت بازپرداخت اوراق‬
‫به افزايش بار تعهدات دولت بابت تسهيالت ارزی بند (هااا) تبصره‬ ‫بدهی اجتناب ناپذير میباشد‪ .‬اگرچه اتخاذ اقداماتی همچون توسعه‬
‫(‪ )4‬قانون بودجه سال ‪ 1399‬و مابهالتفاوت سهم ‪ 20‬درصد تا ‪36‬‬ ‫بازار بدهی و يا بكارگيری عمليات بازار باز بانک مرکزی میتواند‬
‫در صد صندوق تو سعه ملی از درآمدهای نفتی در سالهای اخير‬ ‫از بار تعهدات دولت بكاهد‪ .‬البته باوجودی که اساااتفاده از گزينه‬
‫مربوط می شود؛ ليكن ر شد تعهدات دولت بابت حق بيمهها و سود‬ ‫عمليات بازار باز به طور بالقوه میتواند با کا ستن از نرخ سود اوراق‬
‫مانده مطالبات ساااازمان تامين اجتماعی موجب میشاااود که در‬ ‫بهادار دولتی به صااارفهجويی های بودجهای در ساااال های مورد‬
‫سالهای آتی بدهیهای دولت به سازمان تامين اجتماعی همپای‬ ‫بررسی منجر شود؛ ليكن تجربه سال ‪ 1399‬و بهار ‪ 1400‬نشان داد‬
‫بدهیها به صندوق تو سعه ملی افزايش يابد‪ .‬همانگونه که پي شتر‬ ‫عمليات مزبور چندان در کاهش نرخ های ساااود موفق نيسااات‪.‬‬
‫بيان شد اختالف بين دولت و سازمان تامين اجتماعی درخ صوص‬ ‫بنابراين برآورد میشااود در صااورت تداوم روند کنونی تحميل نرخ‬
‫روش بروزرسانی مطالبات سازمان تامين اجتماعی موجب شده که‬ ‫های ساااود باال به دولت‪ ،‬صااارفه جويی چندانی از اين محل رخ‬
‫مطالبات ادعايی سازمان تامين اجتماعی فراتر از ارقام مدنظر دولت‬ ‫ندهد‪.‬‬
‫باشااد‪ .‬با اين حال اين امر موجب شااده که ارقام مورد نظر وزارت‬
‫از طرف ديگر برآوردهای مدل گزارش حاضر تحت هر دو سناريوی‬
‫اقتصااااد نيز به جهت وارد نكردن مطالبات بابت بروز رساااانی به‬
‫رفع تحريم ها و تداوم تحريم ها نشاااانگر افزايش چشااامگير بار‬
‫جهت عدم تاييد سازمان ح سابر سی با واقعيت منطبق نبا شد‪ .‬در‬
‫بدهیهای دولت به موسسات و نهادهای عمومی در سالهای آتی‬
‫گزارش حاضاار مبنای محاساابات بدهی دولت به سااازمان تامين‬
‫است‪ .‬پيشبينی میشود تحت سناريوی تداوم تحريم ها بدهیهای‬
‫اجتماعی روش بروزرسااانی مرکب بوده اساات‪ -‬که با روش مورد‬
‫مزبور که عمدتا مربوط به افزايش بدهی های دولت به ساااازمان‬
‫ادعای سازمان تامين اجتماعی در محاسبه مطالبات از دولت انطباق‬
‫تامين اجتماعی و صااندوق توسااعه ملی میباشااد در اساافند سااال‬
‫‪24‬‬
‫تهاتر بدهیها و يا از محل حساااب مازاد دارايیهای خارجی بانک‬ ‫دارد‪ .‬بيش از ‪ 10‬برابر شااادن بدهیهای دولت به ساااازمان تامين‬
‫مرکزی که پيش از اين اسااتفاده شااده ‪ ،‬به کاهش بدهی دولت به‬ ‫اجتماعی در سااال ‪ 1406‬نساابت به سااال ‪ 1399‬تحت سااناريوی‬
‫سيستم بانكی کمک می کند‪.‬‬ ‫تداوم تحريم ها نشان از وخيمتر شدن چشم انداز درآمدی سازمان‬
‫تامين اجت ماعی در صاااورت تداوم شااارايط کنونی دارد‪ .‬اگر چه‬
‫اگرچه چند برابر شدن بدهیهای ا سمی دولت طی سالهای آتی‬
‫بكارگيری روش واگذاری اموال و دارايیهای دولت مشااابه بند (و)‬
‫به خوبی نشااااندهنده روند پرخطر افزايش بدهی های دولت به‬
‫تبصااره (‪ )2‬بودجه سااال ‪ 1399‬برای تاديه بخشاای از بدهیهای‬
‫خصااوص تحت سااناريوی تداوم تحريم های اقتصااادی میباشااد؛‬
‫دولت میتواند کمی از بار بدهی های دولت بكاهد؛ با اين وجود‬
‫ليكن چ نان چه برای داشاااتن تصاااويری دقيقتر از رو ند افزايش‬
‫تنها بازنگری و اصالح مجاری خلق بدهی دولت به سازمان تامين‬
‫بدهیهای دولت با حذف اثرات تورمی‪ ،‬بدهی های دولت به قيمت‬
‫اجتماعی و افزايش توان درآمدزايی سااارمايهگذاری اين ساااازمان‬
‫ثابت سال ‪ 1399‬را برای سال های آتی محاسبه کنيم باز هم روند‬
‫میتواند بار بحران کنونی را تخفيف دهد‪.‬‬
‫افزايشاای مزبور خود را نشااان میدهد‪ .‬نكته مهم در پروسااه خلق‬
‫بدهیهای دولت که در نمودار شماره ‪ 3‬نيز خود را به خوبی ن شان‬ ‫نتايج مدل حا ضر ن شان میدهد که بدهی دولت به سي ستم بانكی‬
‫میدهد ساااختار معيوب منابع و مصااارف دولت ايران و فعال بودن‬ ‫تحت ساااناريوی ادامه تحريم ها در ساااال ‪ 1400‬با افزايش ‪22‬‬
‫بيش از پيش موتورهای خلق بدهی در ساااال های آتی اسااات‪.‬‬ ‫درصاادی نساابت به سااال ‪ 1399‬به حدود ‪ 318‬هزار ميليارد تومان‬
‫همانطور که نمودار نشااان می شااود محاساابه بدهیهای به قيمت‬ ‫برسد‪ .‬بدهی مزبور در صورت تداوم تحريمها براساس برآورد مدل‬
‫واقعی نشااان میدهد که اگرچه موضااوع تحريمهای اقتصااادی با‬ ‫گزارش در سااال ‪ 1406‬به ‪ 768‬هزار ميليارد تومان خواهد رساايد‪.‬‬
‫تحميل اثرات تورمی و محدود کردن هرچه بيشااتر عايدی دولت ‪،‬‬ ‫همانطور که پيشاااتر تشاااريح شاااد محتمل بودن تداوم اعطای‬
‫بدهیهای اساامی را با شاادت بيشااتری افزايش می دهد؛ ليكن‬ ‫ت سهيالت تكليفی و سود و کارمزد اخذ شده شبكه بانكی از دولت‬
‫م سئله ا صلی تداوم م شكالت زير ساختی اقت صاد ايران‪ ،‬سي ستم‬ ‫موجب رشاااد بدهیهای مزبور میشاااود‪ .‬اصاااالح و بازنگری در‬
‫ناکارآمد مالياتی‪ ،‬قطع هر چه بيشتر منابع درآمد عمومی و آشفتگی‬ ‫سياستها و روشهای اعطای تسهيالت تكليفی و همچنين اتخاذ‬
‫و عدم انسااجام فرايند خلق و مديريت بدهی اساات‪ .‬اين شاارايط با‬ ‫تدابيری در جهت کاهش ساااود بانكی که با کاهش ساااود مانده‬
‫تعديل محدوديتهای تحريم نيز به ساااادگی رفع نخواهد شاااد و‬ ‫بدهی دولت به بانکها همراه خواهد بود‪ ،‬میتواند از شدت افزايش‬
‫شواهد نشاندهنده بدتر شدن آنها دارد‪.‬‬ ‫مطالبات شبكه بانكی از دولت بكاهد‪ .‬همچنين ا ستفاده از ظرفيت‬

‫نمودار ‪-3‬برآورد روند تغييرات بدهی دولت به قيمت ثابت (سال ‪- )1399‬طی سال ‪ 1400‬تا ‪- 1406‬هزار‬
‫‪2900‬‬
‫ميليارد تومان‬
‫‪2700‬‬
‫‪2500‬‬
‫‪2300‬‬
‫‪2100‬‬
‫‪1900‬‬
‫‪1700‬‬
‫‪1500‬‬
‫‪1300‬‬
‫‪1100‬‬
‫‪1399‬‬ ‫‪1400‬‬ ‫‪1401‬‬ ‫‪1402‬‬ ‫‪1403‬‬ ‫‪1404‬‬ ‫‪1405‬‬ ‫‪1406‬‬
‫بدهی به قيمت ثابت سال ‪ ( 1399‬سناريوی رفع تحريم)‬ ‫بدهی به قيمت ثابت سال ‪ (1399‬سناريوی ادامه تحريم)‬

‫‪25‬‬

‫پروژههای اجرايی مو س سات دولتی و بينالمللی بوده ا ست‪ .‬از آن‬
‫جمله میتوان به مطالعه کوهن اشاره کرد که در آن نقاط بحرانی‬
‫نسبت بدهی به توليد ناخالص داخلی‪ 9‬بر اساس اينكه آيا کشوری‬
‫مورد برنامهريزی مجدد قرار می گيرد يا خير‪ ،‬به ميزان ‪ 50‬درصد‪،‬‬
‫ن سبت بدهی به صادرات به ميزان ‪ 200‬در صد و ن سبت بدهی به‬
‫ماليات به ميزان ‪ 290‬درصااد را تخمين زده اساات‪ .‬براين اساااس‬
‫باالی اين حدود آ ستانه‪ ،‬خطر ور شك ستگی وجود دارد‪ .‬در مطالعه‬
‫ديگری آلكس پينكوفساااكی در م طال عه خود با تقسااايمب ندی‬
‫ک شورهای جهان به ک شورهای پي شرفته‪ ،‬ک شورهای نوظهور و‬
‫کشاااورهای با درآمد پايين‪ ،‬حدود آساااتانه مختلفی را برای خطر‬
‫نكول که موجب ورشااكسااتگی دولتها میشااود‪ ،‬در نظر گرفته‬
‫اساات‪ .‬اين حدود آسااتانه برای کشااورهای پيشاارفته‪ ،‬کشااورهای‬
‫نوظهور و کشااورهای با درآمد پايين به ترتيب ‪ 137‬درصااد‪98 ،‬‬
‫درصااد و ‪ 54‬درصااد میباشااد‪ .‬در اينجا براساااس اين مطالعات و‬
‫ساير پژوهشهای ا ستاندارد بينالمللی‪ ،‬حد آ ستانه ور شك ستگی‬
‫‪ 50‬در صد برای ن سبت بدهی به توليدناخالص داخلی برای ک شور‬
‫ايران در نظر گرفته می شااود‪ .‬به خصااوص اينكه کشااور ايران‬
‫ارتباط بسيار محدودی با بازارهای مالی بين المللی دارد و موضوع‬
‫در شرايط کنونی تشديد شده است‪.‬‬
‫نمودار‪ -4‬روند نسبت بدهی دولت به توليدناخالص داخلی در کشور ايران تحت دو سناريوی تداوم تحريمها‬
‫‪150‬‬
‫اقتصادی و رفع تحريمها در سالهای ‪ 1399‬تا ‪ -1406‬درصد‬
‫‪130‬‬
‫‪110‬‬
‫‪90‬‬
‫‪70‬‬
‫‪50‬‬
‫‪30‬‬
‫‪10‬‬
‫‪1399‬‬ ‫‪1400‬‬ ‫‪1401‬‬ ‫‪1402‬‬ ‫‪1403‬‬
‫‪26‬‬
‫‪9‬‬
‫‪- Debt to GDP‬‬
‫‪ )2-3‬پايداری بدهی دولت ايران‬
‫اتخاذ يک ا ستراتژی بلندمدت برای جلوگيری از انحراف بدهیها‬
‫از يک روند متوازن بهگونهای که دو لت همواره قادر به اي فای‬
‫تعهدات خود با شد‪ ،‬ضرورت تدوين يک چارچوب من سجم برای‬
‫ارزيابی پايداری بدهیها را روشن میکند‪ .‬براساس چارچوب کلی‬
‫مدنظر صاااندوق بينالمللی پول)‪ ،(IMF‬تحليل پايداری بدهی‬
‫(‪ )DSA‬بدين منظور انجام میگيرد تا ميزان بدهیهای سااااالنه‬
‫دو لت ‪ ،‬به نحوی که دو لت در بازپردا خت بدهی هايش در افق‬
‫زمانی مورد نظ ر مجبور به نكول و يا مذاکره دوباره با طلبكاران‬
‫پيرامون تغيير شاارايط قرارداد نگردد‪ ،‬مشااخص گردد‪ .8‬همچنين‬
‫بايد م شخص شود که روند کنونی ايجاد بدهی در چارچوب يک‬
‫ا ستراتژی بلندمدت ا ست‪ ،‬يا اينكه دولت تامين منافع کوتاهمدت‬
‫خود را به قيمت خلق بدهی های بزرگ در آينده انجام میدهد‪.‬‬
‫بیشااک فقدان برنامهريزی در ايجاد بدهی موجب میشااود که‬
‫دولت برای ت سويه بدهیهای خود مجبور به اتخاذ سيا ستهای‬
‫تعديلی ناموجه اقتصادی و سياسی گردد‪.‬‬
‫ترسيم مرزهای ورشكستگی دولت‪ ،‬به دليل ناتوانی در بازپرداخت‬
‫تعهدات خود و نكول بدهیها‪ ،‬از خالل تحليلهای پايداری بدهی‬
‫ممكن میشااود‪ .‬در سااالهای اخير مطالعات تجربی متفاوتی در‬
‫مورد شاخص های بدهی کالن صورت گرفته و راهنمای تدوين‬
‫نسبت بدهی به توليد ناخالص داخلی (درصد) (سناريوی‬
‫رفع تحريم)‬
‫نسبت بدهی به توليد ناخالص داخلی (درصد) سناريوی‬
‫ادامه تحريم)‬
‫حد آستانه حساسيت شاخص بدهی دولت به توليد ناخالص‬
‫داخلی‬
‫حد آستانه ورشكستگی دولت‬
‫‪1404‬‬ ‫‪1405‬‬ ‫‪1406‬‬
‫‪8‬‬
‫‪- “Financial Programing and Policies”, IMF ,Volume 1‬‬
‫اگرچه تشاااريح وضاااعيت پرخطر کنونی در خلق بدهی دولت به‬
‫اندازه کافی لزوم تجديدنظر ا سا سی در ساختار نا سالم اقت صادی‬
‫کشور را مشخص میکند‪ ،‬ليكن توجه به ترکيب بدهیهای دولت‬
‫و جنس متفاوت آنها میتواند شااارايط ناکارای کنونی را با دقت‬
‫بيشااتری تشااريح نمايد‪ .‬بدهیهای دولت را میتوان با توجه به‬
‫جنس متفاوت آنها و درجه فوريت در بازپرداخت به ساااه نوع‬
‫بدهیهای با قيد الزام به پرداخت‪ ،‬بدهیهای از جنس رد ديون و‬
‫بدهی های ثبتی تقسااايمب ندی کرد‪ .‬براين اسااااس بدهی به‬
‫پي مان كاران‪ ،‬بدهی به دار ند گان اوراق ب هادار دولتی‪ ،‬بدهی به‬
‫شهرداریها و سي ستم بانكی را می توان از جنس بدهیهای با‬
‫قيد الزام به پرداخت دان ست‪ .‬بدهی به سازمان تامين اجتماعی و‬
‫بدهی به صندوق توسعه ملی را نيز میتوان به ترتيب از جنس رد‬
‫ديون و بدهی ثبتی تقسيم بندی نمود‪ .‬نمودار شماره ‪ 5‬به ترسيم‬
‫روند نساابت بدهی با قيد الزام به پرداخت دولت به توليد ناخالص‬
‫داخلی در کشاااور ايران تحت دو ساااناريوی تداوم تحريم های‬
‫اقتصادی و رفع تحريمها اختصاص دارد‪.‬‬
‫همچنين براساس استانداردهای ‪ IMF‬حد آستانه حساسيت برای‬
‫شاخص بدهی به توليد ناخالص داخلی در کشورهای مشابه ايران‬
‫که با دسترسی پايين به بازارهای مالی بينالمللی‪ ،‬سيستم مالياتی‬
‫ضعيف و سي ستم مالی ناکارآمد طبقهبندی می شوند‪ ،‬معادل ‪30‬‬
‫درصد است‪ .10‬نمودار شماره ‪ 4‬به ترسيم روند نسبت بدهی دولت‬
‫به توليدناخالص داخلی در کشااور ايران تحت دو سااناريوی تداوم‬
‫تحريمهای اقت صادی و رفع تحريمها اخت صاص دارد‪ .‬مطابق اين‬
‫نمودار‪ ،‬شاخص مزبور برای سناريوی تداوم تحريمهای اقتصادی‬
‫در سااال ‪ 1401‬از آسااتانه حساااساايت‪ 11‬عبور میکند و مطابق‬
‫اساااتانداردهای بينالمللی در ساااال ‪ 1403‬به دليل ناتوانی در‬
‫بازپرداخت بدهی در شرايط ور شك ستگی قرار میگيرد‪ .‬اگرچه در‬
‫سناريوی رفع تحريمها شرايط ورشكستگی با تاخير رخ میدهد‪،‬‬
‫ولی با حفظ ساختارهای کنونی و عدم تجديدنظر اساسی در رويه‬
‫خلق بدهیهای دولت ايران‪ ،‬شاهد ور شك ستگی دولت در سال‬
‫‪ 1405‬حتی با رفع تحريمهای اقتصادی هستيم‪.‬‬

‫نمودار‪ -5‬روند نسبت بدهی الزام به پرداخت دولت به توليدناخالص داخلی در کشور ايران تحت دو سناريوی‬
‫‪80‬‬ ‫تداوم تحريمها اقتصادی و رفع تحريمها در سالهای ‪ 1399‬تا ‪ -1406‬درصد‬
‫‪70‬‬

‫‪60‬‬
‫نسبت بدهی الزام به پرداخت به توليد ناخالص‬
‫‪50‬‬ ‫داخلی (درصد) (سناريوی رفع تحريم)‬
‫نسبت بدهی الزام به پرداخت به توليد ناخالص‬
‫‪40‬‬
‫داخلی (درصد) سناريوی ادامه تحريم)‬
‫‪30‬‬ ‫حد آستانه حساسيت شاخص بدهی دولت به توليد‬
‫ناخالص داخلی‬
‫‪20‬‬
‫حد آستانه ورشكستگی دولت‬
‫‪10‬‬

‫‪0‬‬
‫‪1399‬‬ ‫‪1400‬‬ ‫‪1401‬‬ ‫‪1402‬‬ ‫‪1403‬‬ ‫‪1404‬‬ ‫‪1405‬‬ ‫‪1406‬‬

‫‪27‬‬

‫‪10‬‬
‫‪submitted for the G-24 Technical Group Meeting-‬‬ ‫‪- DEBT SUSTAINABILITY FRAMEWORK FOR LOW INCOME‬‬
‫‪Washington, D.C. September 27-28 2004‬‬ ‫‪COUNTRIES: POLICY AND RESOURCE IMPLICATIONS- Paper‬‬
‫‪11‬‬
‫‪- threshold‬‬
‫موضاااوع خساااارت بار کنونی اقتصااااد ايران در اين خصاااوص‬
‫موتورهای خلق بدهی دولت هسااات ند که ت حت شااارايط رفع‬
‫تحريمهای اقت صادی نيز به کار خود ادامه میدهند‪ .‬مقايسه روند‬
‫تغييرات شاااخص بدهی دولت به توليد ناخالص داخلی به عنوان‬
‫يكی از شاخصهای اصلی مدنظر صندوق بينالمللی پول)‪(IMF‬‬
‫به خوبی نشاندهنده باال رفتن ريسک بدهیها برای دولت ايران‬
‫و نا پا يداری محت مل بدهی های دو لت در افق ‪ 1406‬ت حت‬
‫سناريوهای مدل گزارش حاضر است‪.‬‬
‫‪28‬‬
‫برر سی روند شاخص ن سبت بدهی از نوع الزام به بازپرداخت به‬
‫توليد ناخالص داخلی ک شور ايران ن شان میدهد که در سناريوی‬
‫تداوم تحريمها در سال ‪ 1404‬دولت ايران از آ ستانه ح سا سيت‬
‫عبور میکند و در سااال ‪ 1405‬در شاارايط ورشااكسااتگی قرار‬
‫میگيرد‪ .‬اين امر با توجه شااايب صاااعودی نسااابت مذکور در‬
‫سااناريوی رفع تحريمهای اقتصااادی نيز با چند سااال تاخير رخ‬
‫میدهد‪ .‬بنابراين بايد توجه داشاات با وجوديكه تداوم تحريمهای‬
‫اقتصادی شرايط ورشكستگی دولت ايران را تسريع می کند ليكن‬
 ‫ماخذ‪:‬‬
‫‪ -1‬گزارش "کاهش وابستگی صندوقهای بازنشستگی به بودجه" –دفتر بيمههای اجتماعی وزارت تعاون‪ ،‬کار و رفاه اجتماعی‪-‬‬
‫مهر ‪1398‬‬
‫‪ -2‬گزارش " بررسااای وضاااع موجود طرحهای تملک دارايیهای سااارمايهای‪ ،‬چالش های پيش رو و ارائه راهكار"‪ -‬معاونت‬
‫اقتصادی و هماهنگی برنامه و بودجه –امور هماهنگی و تلفيق بودجه‬
‫‪ -3‬گزارشهای فصاالی بدهیها و مطالبات دولت و شاارکتهای دولت‪ -‬وزارت امور اقتصااادی و دارايی‪-‬معاونت نظارت مالی و‬
‫خزانه داری کل کشور‬
‫‪ -4‬گزارش" حسابرسی صورت وضعيت مطالبات قانونی سازمان تامين اجتماعی از دولت منتهی به سال مالی ‪ 29‬اسفند ‪"1396‬‬
‫–سازمان حسابرسی‬
‫‪ -5‬گزارشهای شاخص عمومی قيمتها مرکز آمار ايران‬
‫‪ -6‬گزارشهای پولی و بانكی بانک مرکزی جمهوری اسالمی ايران‬

‫‪7- Cohen, “A Note on Solvency Indicators,” Center for Economic Policy Research, July‬‬
‫‪1997, Working Paper No. 1753.‬‬
‫‪8- “DEBT SUSTAINABILITY FRAMEWORK FOR LOW INCOME COUNTRIES: POLICY AND‬‬
‫‪RESOURCE IMPLICATIONS”- Paper submitted for the G-24 Technical Group‬‬
‫‪Meeting- Washington, D.C. September 27-28 2004‬‬
‫‪9-‬‬ ‫‪“Financial Programing and Policies”, IMF ,Volume 1‬‬
‫”‪10- Pienkowski, Alex (2017). “Debt Limits and the Structure of Public Debt‬‬
‫‪11- “WORLD ECONOMIC OUTLOOK: THE GREAT LOCKDO WN”- International‬‬
‫‪Monetary Fund | April 2020‬‬

‫‪29‬‬