Глава 15

Пишување за окото и за увото

Тажниот факт е дека луѓето од односите со јавноста во голема мера се ужасни писатели.
Што е потребно за да се стане писател во односите со јавноста?
Од една страна, потребно е добро познавање на основите.Пишувањето а читател драматично се разликува од
пишувањето за слушател.Читателот има одредени луксузу што ги нема слушателот.На пример, читателот може да
скенира материјал,да проучува испечатени зборови,да прескокне делови и потоа да препрочита одредени делови за
подобро разбирање.
Од друга страна,слушателот добива само можност да слушне и да разбере одредена порака.Доколку пораката
се пропушти првиот пат,најчесто нема втора шанса.Оваа ситуација претставува посебен предизвик за писателот – брзо
да се услови слушателот.
Практичарите за односите со јавноста – и студентите за односите со јавноста – треба да ги разберат разликите
меѓу пишувањето за окото и за увото.Иако не е веројатно дека некој професионалец за односите со јавноста што е
почетник ќе почне со пишување говори, важно е да се разбере што сочинува говор и како тој се подготвува и потоа да
се биде подготвен кога ќе се појави можност.

Основи на пишувањето

Малку луѓе се родени писатели.Како и секоја друга дисциплина,за пишувањето се потребни трпеливост и напорна
работа.Колку повеќе пишувате,толку подобри ќе станете,под услов да сте ги совладале основите.Основите на
пишувањето се:
1.Идејата мора да му претходи на изразувањето.Мислите пред да напишете.Пишувањето бара идеи,а идеите бараат
размислување.Идеите мора да задоволуваат четири критериуми:
-да се поврзани со читателот
-да го привлечат вниманието на читателот
-да го засегаат читателот
-да бидат од интерес на читателот
2.Не плашете се од нацртот.Откако ќе се одлучитеза одредена идеја и ќе ја воспоставите целта на
комуникацијата,писателот треба да подготви груп нацрт.Независно колку е добро напишано,тоа најчесто може да се
подобри на втор поглед.Нацртот и помага да ги организирате идеите и да го планирате нивниот развој пред да ги
подложите на писмен тест.
3.Поедноставете,појаснете.При пишувањето,поедноставното е подобро.Денес,со се повеќе потрошувачи што читаат
од компјутерските екрани,едноставноста е задолжителна.Колку повеќе луѓе го разбираат она што се обидувате да го
кажете,толку поголеми ви се шансите за поттикнување одредена постапка.Професионалните изрази,жаргонот и
„модерните“ зборови треба да се избегнуваат.
4.На крајот,пишувањето мора да е насочено кон конкретна публика.Писателот мора да има на ум целна група и
да ја приспособи пораката за да допре до таа публика.За да ги освои умовите и срцата на одредена публика,авторот
мора да е подготвен да го жртвува разбирањето на другите.
Формулата за читливост на Флеш
Според Флеш,секој може да стане писател.Тој предложил дека луѓето што пишуваат на начин на кој зборуваат ќе
бидат во можност да пишуваат подобро.Со други зборови,доколку луѓето се помалку наклонети да го заматуваат
своето пишување со предолги зборови и понаклонети да заменуваат едноставни зборови,тогаш не само што
комуникаторите би комуницирале подобро,туку и примателите би примале појасно.
Флеш даде седум предлози за тоа како напишаното да биде почитливо.
1.Употребувајте кратенки
2.Испуштајте ја заменката кој/која/кое секаде каде што е можно тоа
3.Употребувајте заменко како јас,ние,тие,вие.
4.Кога повторно се навраќате на одредена именка,употребете ја именката или употребете заменка.Не создавајте
елоквентни замени.
5.Користете кратки,јасни реченици
6.Обраборувајте само по една точка во еден параграф
7.Употребете јазик што го разбира читателот

Темелите на Илисела за корпоративното пишување

Според Џим Илисела „Што ви вреди корпоративната мисија доколку луѓето не можат да ја разберат?“.Тајната е,вели
тој,секој збор да носи своја вредност.
1.Бидете специфични.Корпоративното пишување е премногу нејасно.Барајте пишување на нешто што можеме да го
сфатиме.
2.Употребете повеќе зборови.
3.Најдете подобри глаголи.Ова е област каде што корпоративниот јазик навистина е лош. „Заложуваме“ и
„овозможуваме“е се што постои.Активно,,ориентираните глаголи ги придвижуваат речениците.Користете ги.
4.Испуштајте непотребни зборови.Потсечете ги вашите реченици.Избројте го бројот на зборовите во секој
документ,испечатете го и потоа скратете го за 10%.Ќе се зачудите од подобрувањето.
5.Прифатете ја едноставноста и јасноста.Избегнувајте големи зборови и завиена фразеологија.
6.Раскажете добра приказна.„Користете примери,илустрации,анегдоти и лично искуство за да објасните вашата
идеја.“Ова е добар начин да се ослободите од генерализации.
7.Најдете интересни гласови.Цитирајте луѓе што се интересни и кажувајте интересни нешта.
8.Ризикувајте.Имате излагање само еднаш,така што преземете ризик со пишување што му пркоси на
конвенционалното.
9.Пишувајте одвоено.Се може да биде подобрено.

Убавината на обратната пирамида

Новинарите учат дека зборовите се скапоцени и не треба да се трошат залудно.во нивните приказни секој збор е
важен.Доколку читателите рано го загубат интересот,не е веројатно дека ќе го дочитаат крајот на приказната.Тука
влегува во игра обратната пирамида. Новинарската приказна е во обратна форма од онаа на роман или краток
расказ.Додека кулминацијата во романот доаѓа на крајот,кулминациијата на новинарската приказна доаѓа во
почетокот.Првиот ред или воведот на приказната,се првите еден или два параграфа што ги вклучуваат најважните
факти.Оттаму,параграфите се пишуваат по опаќачки распоред според важноста,со прогресивн помалку важни факти
што се презентираат со продолжувањето на написот – оттука и терминот обратна пирамида.

Информативно соопштение
Првото забележано информативно соопштение беше напишано од Ајви Ли во октомври 1906год.Повеќето
професионалци за односите со јавноста се колнат во информативните соопштенија.Но,некои уредници и новинари го
колнат.
Соопштението станува појдовна точка за приказна во весник,списание,радио или телевизија. Тогаш зошто според
некои уредници соопштенијата се „безвредни дрдорења.“?Линда Мортон вели дека одговорот е троен:
1.Соопштенијата се лошо напишани.Мортон откри дека повеќето соопштенија се напишани со покомплициран стил
потежок за читање отколку повеќето приказни во весниците.
2.Соопштенијата ретко се локализирани.Весниците во голема мера се фокусираат на градските или регионалните
настани.Колку соопштението е полокализирано,толку е поголема можноста да биде искористено.
3.Соопштенијата не се информативни.Ова е големата дилема.Уредникот ќе употреби одредено соопштение од
односите со јавноста само доколку тој или таа смета дека соопштението е вест.

Информативната вредност на соопштението

Клучниот предизвик за писателите на односите со јавноста е да се осигурат дека нивните соопштенија отсликуваат
вести.Најдобриот начин да се научи што има информативна вредност на вест е детално да се прелистуваат дневниот
печат и емитуваните вести и да се види што се вести според нив.Информативните соопштенија треба да ги вклучуваат
следниве елементи:
-Да постои добро дефинирана причина за испраќање на соопштението
-Да има фокус на една централна тема во секое соопштени
-Да се осигурате дека темата има информативна вредност во контекст на организацијата, индустријата и заедницата
-Да вклучува факти за производот,услугата или прашањето за кое се дискутира
-Соопштението да не содржи непотребен жаргон
-Да бидат вклучени соодветни цитати од директорите
-Да вклучуваат краток опис на компанијата на крајот на соопштението – за тоа која е компанијата и што работи
-Пишувајте јасно,концизно и силно

Содржина на информативно соопштение

Кардиналното правило при содржината на соопштението е дека крајниот производ мора да биде
информиран.Соопштението мора да е од интерес на уредникот и на читателите. Кога соопштението има
информативна вредност и е од потенцијален интерес за уредникот, тоа мора да биде напишано јасно и концизно на
соодветен новинарски стил. Мора рано да дојде фактите и да одговори на шест клучни прашања: кој, што, каде, кога,
зошто, како?
 Стил на соопштение
Стилот на пишување, особено на пишување соопштенија,е речиси еднакво важен колку и содржината.Неуредниот
стил може да го уништи секое соопштение и да му ги уништи шансите за публикација.Повеќето операции за односи
со јавноста го следат стилот практикуван од големите весници и списанијанаместо од издавачите на
книги.Сепак,стилот на одредена фирма мора да биде конзистентен од едно до друго соопштение.Примери за типилни
стилски правила:
-Капитализација.Повеќето водечки публикации штедливо ги употребуваат големите букви; истото треба да го
правите и вие.
-Кратенки.Кратенкте претставуваат проблем од многу аспекти.На пример,месеците кога се употребуваат со
датуми,како 11 дек.2009год., треба да бидат скратени.Но,кога не се употребува денот на месецот,месецот треба да е
напишан целосно,како декември 2009година. Деновите од неделата од друга страна никогаш не треба да се кратат.
-Броеви.Постојат многу правила за правописот на бројките,но општото правило е со букви да се пишуваат само
броевите од нула до девет и да се употребуваат цифри за 10 и натаму.
-Интерпукција.Примарната намера на интерпукцијата е да ги појасни мислите на писателот, да се осигури во
прецизното толкување и читањето и разбирањето да го направи побрзо и полесно.
-Правописот.Многу зборови што се секојдневни често се пишуваат погрешно.Најдобриот начин да се избегне ова е
да се има речник што секогаш ќе биде при рака.Кога во речникот се дадени два начина на пишување,секогаш се
претпочита првиот.

Основи на соопштението
Освен потребата да бидат информативни,соопштенијата мора да вклучуваат и неколку традиционални потребни
елементи што ќе им помогнат да бидат објавени.
-Разумност.Мора да постојат добро дефинирани прични за испраќање соопштение. Соопштенијата треба да одговорат
на две клучни прашања.Што е ново?и Па што со тоа?.
-Фокус.Секое соопштение треба да говори за само една клучна тема.Недостигот од фокус – односно дискутирањето
на многу различни нешта – е гаранција дека новинарот нема да го објави соопштението.
-Факти.За новинарот,фактите за производот или услугата што се тема на соопштението се најважни:тоа се
одговорите кој,што, каде, кога,зошто и како на соопштението.
-Без преувеличување.
-Негивајте ги цитатите.Вклучете цитати,но тие нека бидат важни.
-Ограничете го жаргонот.Секоја индустрија, од банкарство до пекарство и ракетно движење, има сопствен жаргон.
-Опис на компанијата.Многу новинари може да не се запознати со одредена организација и со тоа што таа го
прави.Според тоа,краток опис на компанијата,познат како бојлерплејт, е соодветен крај на соопштението преку
„позиционирање“ на фирмата на начинот на кој сака да биде препозната.
-Правопис,граматика и интерпукција.
-Краткост.Информативното соопштение не е книга.Мора да биде напишано како статуси на соијалната
страница.Кратко и јасно.
-Наслови.
-Јасност,концизност,посветеност.Најдобрите соопштенија од најдобрите организации се директни,не се
пренагласени и имаат доверба.

Пишување интернет-соопштенија
Голем број новинари,денес претпочитаат да добијат соопштенија преку електронска пошта.Во една анкета меѓу
400новинари,седум од десет новинари,рекоадека го читаат секое соопштение што го добиваат преку електронска
пошта.
Од аспект на пишувањето на соопштенија за интернетот,краткоста и конзицноста се најважни.Пишувањето на
интернет-соопштенија мора да е во согласност со следниве предуслови:
-По едно еден новинар во адресата на примателот.Никој а најмалку новинарот не сака да е фрлен во иста каша со
сите други.Од таа причина,новинарите ги презираат прес-конференциите.Тие сакаат да се сметани за
„специјални“.Според тоа,не групирајте ги новинарите заедно во адресата за примателите на соопштението преку
електронска пошта.
-Ограничете ги описите во линијата за тема.Повеќето новинари се преплавени со секојдневно преполнето и
прелеано електронско сандаче како што се преплавени нивните колеги со печатени соопштенија.Според тоа,
примамливите провокативни наслови во просторот за темата се потребни доколку сакате вашето соопштение да биде
заемно предвид.
-За ОБЈАВУВАЊЕ ВЕДНАШ со задебелени букви.Со ова назнака на првиот ред од соопштението,веднаш над
датумот и локацијата,новинарите веднаш ќе знаат дека оваа вест може да се употреби веднаш.
-Зајакнете го насловот.Насловите на електронската пошта треба да бидат напишани во задебелени големи и мали
букви и како и при секое пишување електронска пошта,треба да бидат ограничени во должина – на 10 збора или
помалку.
-Ограничете ја должината.Соопштенијата преку електронска пошта треба да бидат поретки од печатните верзии.
-Почитувајте го форматот на 5 прашања.Соопштенијата преку интернет треба да го почитуваат традиционалниот
стил на соопштенијата,започнувајќи со форматот на 5 прашања за да се одговори на клучните прашања кој, што,
зошто, кога и дури и кога.
-Без прикачувања.Никогаш.Новинарите никогаш не сакаат да се соочат со ризикот да зафатат вирус ниту да
одвојуваат време на симнување на прикачените документи.Така,не прикачувајте ништо.Наместо тоа...Вклучете врски
со УРЛ.
-Сеќавајте се на читливоста.Интернет-соопштенијата мора да ги балансираат информациите со читливост.Ова значи
кратки параграфи,различна должина на параграфите, листи и набројувања.

Важноста на уредувањето
Уредувањето е најважниот финален допир за писателот на односите со јавноста.Мора да го прегледате и да го уредите
вашето дело.Една единствена грешка може да закопа сосема вредно соопштение.
Уредувањето мора да прегледа дали пишаниот документ ги има потревните И и Б на ефективното пишување на
односите со јавноста:
-Избегнувајте големи зборови
-Избегнувајте вишок зборови
-Избегнувајте клишеа
-Избегнувајте латински јазик
-Бидете специфични
-Бидете активни
-Бидете едноставни
-Бидете кратки
-Бидете организирани
-Бидете убедливи
-Бидете разбирливи

Глава 16
Пишување за окото

Постојат многу надворешни пишани средства на односите со јавноста дизајнирани да бидат прочитани. Меѓу најчестите се:
комплетот за медиуми, писмо за убедување, историја на случај, секундарна приказна, бела книга итн.

Комплетот за медиуми
Освен соопштението, најприсутно пишано средство во работата на односите со јавноста е комплетот за медиумите или за
печатот. Всушност, ваквиот комплет материјали служи како визит-картичка за воведување на организацијата пред медиумите.
Основна форма на комплет за медиумите, освен соопштението, ги содржи следниве елементи:
- Биографија. Биографијата често нарекувана биографско резиме, е потребна во комплетот. Постои директна и наративна
биографија.
- Заднината. Заднинските напишани сегменти обезбедуваат дополнителни информации најчесто како дополнение на
соопштението. Заднината може да ја разубави изјавата или може да ја дискутира институцијата која го прави соопштението.
- Фактографски табели прашања и одговори, фотографии итн. Освен биографиите и заднината, медиумските комплети може да
содржат секакви други информации што ќе им помогнат на новинарите да раскажат приказна. Тие сакаат брзи информации.

Писмо за убедување
Писмото за убедување се користи за да заинтересира уредникот или новинарот за можна приказна, интервју или настан.
Писмата за убедување, како и писмата за продажба, може да содржат елементи што бараат да го зголемат активното учество на
читателот во присуството на настан или покривањето приказна. Денес голем број писма се испраќаат преку електронска пошта и
вклучуваат повеќе типови, меѓу нив: креативно убедување, директно убедување, убедување со провокативно прашање,
убедување со незаинтересирано прашање, убедување „не ми е грижа“, итн.
Историја на случај
Друго популарно и безбедно средство на пишувањето за односите со јавноста за да се привлече публицитет е историјата на
случај. Историјата на случајот често се употребува за да се раскаже приказна за поволната употреба на производот или услугата
на компанијата од страна на потрошувач. Историите на случај најчесто следат формула од 5 дела:
1. Тие претставуваат проблем искусен од една компанија, но се применливи на многу други фирми.
2. Тие индицираат како димензиите на проблемот се дефинирани од компанијата што го употребува производот.
3. Го индицираат применетото решение.
4. Ги објаснуваат предностите на применетото решение.
5. Детално го изложуваат искуството на потрошувачот по примената на решението.

Секундарна приказна
Секундарниот напис е приказна потпишана и наводно има автор што е службеник на конкретна фирма. Сепак, често ваквата
приказна е напишана во сенка од професионалецот за односи со јавноста. Можеби најголемата предност на секундарната
приказна е тоа што извршните директори ги става во улога на експерти. Крајната публика изложена на секундарната приказна
може многу да го надмине тиражот на весникот во кој се појавил написот, затпа што организациите редовно употребуваат
препечатувања од секундарните приказни како директна пошта заради подобрување на нивниот имиџ кај клучните групи од
интерес.

Бела книга
Од луѓето за односи со јавност често се бара да пишуваат „бели книги“, кои често се однесуваат на надворешните дилеми со кои
се соочува организацијата. Белите книги типично следат организација од 5 дела:
1. Заднина – краток дел што ја опишува соодветната историска перспектива што ја довела организацијата до моменталната
состојба.
2. Изјава за предизвикот – едноставна изјава што јасно го означува предизвикот.
3. Алтернативни решенија – кои накратко даваат листа на позитивните и негативните страни на алтернивните насоки.
4. Предложено решение – кое јасно го наведува едното решение за кое писателот верува дека е најдоброто што може да биде
применето.
5. Планот и клучните пораки за постапката – кој го опишува планот за акција на наредните чекори и наведува клучни пораки кои
ќе помогнат за да се добие посакуваниот резултат на односите со јавноста.

Пишување за увото

Пишувањето што треба да биде слушнато е различно од пишувањето што треба да биде прочитано. Слушателите кога и да
гледаат видео, да слушаат аудиопораки или да седат во публика при презентација, треба да бидат убедени, мотивирани,
стимулирани. Тоа бара различен стил на пишување и пристап од оној што е потребен за пишувањето за читање. Често
ефикасната презентација при читање ќе изледа слабо. Трикот за секој писател што составува документ за увото е да пишува како
што зборува.

Говор
Некои велат дека во ерата на интернетот, пишувањето на говорите е минато. Од аспект на пишувањето за увото, најважно
средство на односите со јавноста е надворешниот или внатрешниот говор. Пишувањето говори стана една од најпосакуваните
вештини на односите со јавноста. Се повеќе писателите на говори го користат својот пристап до управата за да се искачат на
организациската скала. Од денешните извршни директори се бара да ја бранат својата политика, да ги оправдаат нивните цели и
да ги оправдаат нивните навики во многу повисок степен отколку порано. Говорот поседува 5 главни карактеристики:
1. Дизајниран е да биде слушнат, а не прочитан.
2. Користи конкретен јазик.
3. Бара позитивен одговор.
4. Мора да има цели.
5. Мора да биде приспособен кон конкретна публика.

Процес на пишување говор

Процесот на пишување говор може да се раздели на 4 составни дела: подготовка, интервјуирање, истражување, и организација
и пишување.

1. Подготовка
Кој – претставува два клучни елемента: говорителот и публиката. Писателот треба да знае се за говорителот (начинот на
говорење, употребата на жумор, реакција на публиката, заднината и личноста).
Што – ова се однесува на две нешта: субјектот, зададената тема на говорот и објектот, намерата на говорителот да ја убеди
публиката да преземе конкретна постапка.
Каде – одговорот ја дава локацијата.
Кога – ова го дава времето на говорот. Луѓето се побудни наутро и стануваат поспани со одминувањето на денот.

2. Интервјуирање
Предвременото интервјуирање на говорителите е клучно. Доброто интерју со говорителот често ја дава разликата меѓу силен и
слаб говор. Интервјуто мора да ги постигне барем трите конкретни цели на писателот на говорот:
- Да ја утврди целта на говорот. Целта е намената на говорот, односно што точно сака говорителот да направи публиката откако
тој ќе заврши со говорењето.
- Да се утврдат главните точки на говорителот. Обично пулбиката може да запамети само неколку точки за време на говор.
- Доловете ги карактеристиките на говорителот. Пред се, за време на интервјуто, писателот мора да го набљудува говорителот.

3. Истражување
Како и секој писател, писателот на говори понекогаш може да добие писателска блокада, немоќност да стави ништо на хартија.
- Впуштете се во целата литература, книгите, памфлетите, написите, говорите и другите пишани дела на темата на говорот.
- Размислете на темата.
- Барајте го мислењето на другите.

Организација и пишување
Пишувањето на говорите повторно станува полесно доколку говорот се организира во своите 4 клучни елементи: вовед, теза,
тело и заклучок.
- Вовед. Воведот мора да ја привлече публиката и да го задржи нејзиниот интерес. Публиката е будна во почетокот на говорот и
работата на писателот е да се осигура публиката да остане таква.
- Теза. Тезата повторно е најважниот објект на говорот (неговата централна идеја).
- Тело. Телото на говорот е токму тоа – генералното тело на докази што подржуваат три или четири главни точки.
- Заклучок. Најдобриот совет за завршување говор е тоа да се направи брзо. Публиката ориентирана кон интернетот нема да
сака да слуша долги говори. Заклучокот мора да биде недвосмислен, краток и директен.

Презентација
Бизнис-презентацијата се разликува од говорот. Презентацијата генерално е наменета да продаде производ, услуга или идеја.
Секој некогаш во својата работа мора да одржи презентација.
1. Организирајте се. Пред да размислувате за вашата презентација, размислете за четирите прашања на пишувањето говори:
кому, што, каде и кога.
2. Стигнете до поентата. Познавајте ја вашата теза.
3. Бидете логични. Организирајте ја презентацијата имајќи ја логиката на ум. Не прескокнувајте без план од една на друга мисла.
4. Пишувајте. Не потпирајте се на меморијата.
5. Очекувајте ги негативните аспекти. Држете ги критичарите настрана.
6. Говорете, не читајте. Звучете како да ги знаете информациите. Вежбајте пред изведбата.
7. Бидете разбирливи. Говорете јасно и прецизно.
8. Мудро користете графици. Аудиовизуелната поддршка треба да го направи токму тоа – да биде поддршка за презентацијата.
Графиците треба да бидат повеќе употребувани за привлекување на вниманието отколку за обезбедување целосни
информации.
9. Бидете убедливи. Доколку не сте ентузијасти за вашаа презентација, нема да биде никој друг. Бидете интересни.
10. Запрете! Кратка, заокружена презентација е многу поефикасна отколку презентација без крај.

Глава 17
Односите со јавноста наспрема маркетингот и рекламирањето
Маркетинг е продажба на услугата или производот преку утврдување на цената, дистрибуцијата и промоцијата.
Рекламирање е подмножество на маркетингот што вклучува плаќање за вашата порака да се пренесе во потрадиционални
медиумски формати, од весници и списанија до радио и телевизија до интернет и надвор на отворен простор.
Односи со јавност се маркетингот на организацијата и употребата на непристрасна поддршка од трети страни за да се пренесат
информации за производите и практиката на таа организација.

Публицитет на производ
Со оглед на тоа колку е денес тешко да се подигне свеста со рекламирањето над бучавата на толку многу конкурентни пораки,
маркетерите се повеќе се вртат кон публицитетот на производите како кон важен додаток на рекламирањето. Во одредени
околности, публицитетот на производите може да биде најефикасниот елемент во маркетинг-миксот. На пример:
- Воведување нов револуционерен производ.
- Елиминација на проблемите со дистрибуцијата во малопродажните локации.
- Мал буџет, а силна конкуренција.
- Објаснување на комплициран прозивод.
- Врзување на производот со уникатен претставник.

Градење бренд
Зборот на кој денес треба да се внимава во бизнисот е брендирање – создавање издиференциран идентитет или позиција за
компанија или производ. Употребата на интегрираната маркетинг комуникација за воспоставување уникатен бренд, потребно е
придржување до неколку принципи:
- Настапете рано. Луѓето поверојатно ќе се сетат доколку вие сте првите во нивниот ум во конкретна категорија. Како последица
на тоа, често е поважно да се биде првиот, отколку најдобриот.
- Бидете незаборавни. Подеднакво е важно да се борите со вревата преку создавање незаборавен бренд.
- Бидете агресивни. Успешниот бренд исто така бара постојан гласен публицитет за името на компанијата да се одржи пред
јавноста.
- Користете го наследството. Како што потрошувачите живеат подолго, се поголем број копнеат по старите добри времиња.
- Создадете карактер. Најдобрите компании се оние што создаваат свој карактер.

Рекламирање преку односите со јавноста

Традиционалното рекламирање во односите со јавноста во спротивно на заземањето позиција во однос на имиџ или проблем,
се уште има широка употреба. Таквото рекламирање може да биде соодветно за повеќе различни активности:
1. Спојувања компании и проширување на типот активности. Кога една компанија се спојува со друга, рекламирањето
обезбедува брз и ефикасен начин на пренесување на оваа порака.
2. Промени во персоналот.
3. Организациски ресурси. Доменот на услугите на компанијата исто така кажува нешто позитивно за организацијата.
4. Способност за производство и услуга.
5. Историја на раст. Растечка фирма, која постепено се развивала со тек на време и ја искористила својата средина, е типот
компанија со која луѓето сакаат да работат.
6. Финансиска моќ и стабилност.
7. Потрошувачи на компанијата. Потрошувачите исто така можат да служат како маркетинг-алатка.
8. Промена на името на организацијата. За новото име да биде врежано во умот на луѓето, промената на името мора да биде
добро промовирана и добро рекламирана.
9. Заштита на заштитните знаци.
10. Корпорациски итни случаи. Повремено се појавува итна ситуација – штрајк на работниците, катастрофа со реколтата или
прекин на услугите.

Интегриран маркетинг од 21 век

Освен техниките на рекламирањето и техниките на односите со јавноста, и интегрираниот маркетинг исто така мора да одржи
чекор со постојано менливиот свет на промотивни иновации за да помогне во продажбата на производите и услугите. Меѓу нив
се телевизијата и интеграцијата на брендот, информативните рекламни програми, усниот маркетинг, пласманот на телевизија
итн.

Интернет маркетинг. Најбрзорастечката категорија на рекламирањето во 21 век е рекламирањето на интернет. И

најбрзорастечка техника на интегрираниот маркетинг е да се употребат социјалните медиуми и интернетот за да се создаде
интерес за производот.
Телевизиска инграција на бренд. Најновиот феномен на телевизија е да се интегрираат производите во она што се презентира
на екраните. Како што технологијата и вревата ги помрачуваат ефикасноста и опсегот на традиционалните реклами од 30
секунди, се повеќе рекламирачи плаќаат за интеграција на своите производи директно во дејството на одредено шоу или филм.
Информативни реклами. Информативните реклами беа поздравени со универзална критика во 1980те години кога беа
воведени како реклами со должина на телевизиска програма. Сепак, информативните програми остануваат силни од една
причина: успешни се.
Маркетинг преку создавање интерес. Познат и како пренесување од човек на човек, маркетингот преку создавање интерес е
друга алтернатива на традиционалното рекламирање што ги ангажира влијателните или тренд-сетерите да ги прошират
информациите за конкретен производ.
Пласман на производи на телевизија и во филмови. Пласманот на производи во новели, тв-програми, филмови, видеоигри и
цртани филмови, се прошири со брза алармантна стапка. Пласманот на производи е огромно прашање излезено од контрола.
Според едно истражување, ширењето на пласманот на производи во сите форми на медиуми, само ќе придонесе за растот во
целиот свет.

Глава 18
Односите со јавноста и интернетот
Интернетот го има трансформирано начинот на кој луѓето комуницираат и контактиаа едни со други. Одделите за односи со
јавноста сега имаат инерактивни специјалисти и групи одговорни за комуникација преку интернет. Новинарите исто така го
имаат прифатено интернетот како нивни примарен извор за истражување и информирање. Повеќето новинари денес се на
интернет и претпочитаат електронска пошта како нивен примарен извор на кореспонденцијата од односите со јавноста.
Употребата на интернетот од страна на практичарите од односите со јавноста неизбежно ќе се зголеми со одминувањето на
векот од 4 причини:
- Барањето да се биде образован наместо надмудрен.
- Потрага по разговор.
- Потребата за докажување во реално време.
- Потреба за изедначување.

Интернет страници
Денес речиси сите организации, од најголемата корпорација до најмалата непрофитна организација, имаат интернет страница.
Интернет страниците на организациите, поединците и владините агенции обезбедуваат способност да и понудат информации на
јавноста на организиран, контролиран начин.

Денес поголемиот дел од времето, интернет страниците служат како „првиот лик“ на организацијата пред јавноста. Интернет
страниците имаат повеќе функции, најчесто се интерактивни и на прегледувачите им даваат можност да ги бараат
информациите и во многу случаи да водат бизниси, да создаваат профили, да управуваат со своите сметки и многу други
погодни опции. Целта на интернет страницата е да ги обезбеди информациите што ги бараат посетителите.

Електронска пошта
Електронската пошта технички на корисниците поврзани на мрежа има дозволува да разменуваат меморандуми и документи
без да мора да бидат најавени во исто време. Корисниците може да состават, испратат, примат, препратат, прикачат документи
или да зачуваат пораки со обичен текст или хипертекст јазик за пошта. Овој јазик дозволува вклучување на слики, аудио, видео и
други технологии. Овој тип на комуникација може да биде личен, бизнис, информативен, заснован врз претплата или
непожелен, односно „спам“. Многу често електронските писма се пренесуваат преку мобилни телефони или други рачни уреди.

Соопштенија преку електронска пошта

Соопштенијата преку електронска пошта за надворешна употреба – до потрошувачите, инвеститорите или медиумите, се
еднакво популарни и вредни. Тие се разликуваат од печатените пораки во 3 области:
- Не се подолги од една страница.
- Имаат врски кон содржината.
- Редовно ширење.

Инстант пораки
Инстант пораките (ИМ) се интернет нелинеарна форма на комуникација во реално време што дозволува на двајца или повеќе
корисници брзо да разменуваат информации преку текст и да праќаат мали слики на секое место во светот.

Блогови
Блогот е интернет-дневник, личен хронолошки запис на мислите објавени на интернет-страница. Блоговите се употребуваат за
поттикнување и за продлабочување на дијалогот кај јавноста на теми од политиката до тековните настани, од етички прашања
до хоби и спорт.

Страници на социјалните мрежи

Страниците на социјалните мрежи започнаа со младите што сакаа да контактираат едни со други. Употребата и растот на
страниците се зголеми во 21 век. Исто така, се зголеми и употребата на социјалните мрежи од практичарите на односите со
јавноста. Најпознатите страници ги вклучуваат и:
- „Мајспејс“, во сопственост на мултинационален медиумски гигант во седиште во Австралија.
- „Фејсбук“, основан во 2004 година од струдент на втора година на Харвард по име Марк Закерберг.
- „Бебо“, во сопственост на Тајм ворнер, социјална мрежа со седиште во Обединетото Кралство со 40 милиони корисници и е
трета најголема социјална мрежа.
- „Линкинд“, бизнис ориентирана социјална мрежа со 20 милиони корисници и е популарна кај практичарите на односи со
јавноста.

Политичко говорништво

1.Карактеристики на политичкото говорништво

Споре целта, Аристотел говорништвото го дели на:
1.политичко или делиберативно
2.судско или форензично
3.пригодно или епидеистичко говорништво
Задача на политичкото говорништво е да советува, да наговара или да одвраќа, а неговата крајна цел е доброто
и корисното.
Политичкото говорништво се дефинира како „говорништво чија цел е да убеди помал или поголем број луѓе во некоја
идеја или ставови кои имаат политички карактер“.
Политичарите за време на предизборната кампања користат повеќе елементи на емоции, а помалку на разум и
морал,Добриот политичко говор треба да ги содржи сите три елементи.
Колку подобро говори кандидатот за пратеник, толку се поголеми шансите да победи во парламентарната трка,затоа
што „кажувањето е правење“.
За политичкото говорништво важен е престижот на говорникот, неговиот имиџ. Како најважни карактеристики на
политичкиот говорник се издвојуваат чесноста, храброста и мудроста.

2.Подготовка на говор
Јавниот говор
бара долг процес на подготовка, а не моментална инспирација.Макар траел само пет минути.Оние што несериозно го
сфаќаат говорењето пред публиката, на истиот начин се прифатени од слушателитие.
Процесот на подготовка опфаќа:цел на говорот, проучување на публиката, избор на темата, идеи и истражувања на
темата.
2.1. Цел на говорот. Добриот процес на подготовка на говор започнува со утврдување на целта на говорот. Ако
говорникот има јасна претстава што сака да постигне, тоа убедување ќе и го пренесе на публиката,Само оној што
мисли јасно, може јасно и да говори.Најважно е да се има добра приказна, која ќе биде јасна и ќе ја води
публикататаму каде што сака говорникто.Говорникот мора да постави конкретни цели – што сака неговите слушатели
да дознаат и да направат како резултат на тој говор.
2.2 Каква е мојата публика? Само говорникот што ја познава својата публика може да воспостави одлична
комуникација со неа.Говорникот исто така мора да знае со какво ниво на знаење за конкретната тема располага
публиката,Тој не смее да се покаже интелектуално супериорен, затоа што публиката сака да слуша човек кој ја познава
проблематиката, но на јазик разбирлив за неа.Не смее да си дозволи коментари од типот „Многу е паметен. Ништо не
го разбрав“.Целта е да биде разбрана идејата.Стручните и латинските термини создаваат одбивност кај публиката.
2.3 Избор на темата. Зборувајте за она за што ви дава право животното искуство или здобиеното знаење и проверете
дали темата навистина ве одужевува.Понекогаш говорникот сам ја избира темата, но често и темата го пронаоѓа
него.Важно е говорникот да има одредени познавања на таа тема, добро да се подготви, да ги продлабочи своите
знаења, или, пак, да е заинтересиран на таа тема и да истражива да ги осознае главните аспекти на проблемот.
2.4. Наплив на идеи и истражување на темата.За да игради добра приказна, по изборот на темата, говорникот треба
да разсмилува и да ја истражува темата.Најпрвин, треба да се препушти на напливот на идеи.Говорникот треба да ги
запише првичните мисли, ставови, чувства за темата.Сите можни идеи треба да се запишат.Не значи дека подоцна сите
ќе бидат искористени во говорот.Напливот на идеи треба да биде дел од процесот на подготовка, а не изведба на
говорот.Многу често можат да се забележат говорници кои ги соопштуваат мислите што ги бонбардираат во моментот
додека говорот.Резултатот се безброј неповрзани зборови, конфузни реченици и говорење без цел.
3.Структурирање на говорот
Современите експерти по јавно говорење сметаат дека говорот има три дела: вовед, разработка и заклучок.
Воведот треба да биде краток.Во неколку реченици говорникот треба да соопшти што ќе се зборува, да ја привлече
публиката, да ја зачуди и да ја натера да слуша.
Во разработката или во главниот дел на говорот, говорникот ги изложува своите идеи, понудува докази,
аргументи за своите тврдења, се повикува на експерти, аналитично го разработува конкретното прашање, соопштува
туѓи ставови, ги негира, жестоко се бори за своите идеи.Главните поенти мора да бидат добро
аргументирани.Аргументите треба да се базираат на цврсти докази.
Крајот на говорот треба да одѕвонува уште долго во мислите на слушателите. Затоа, говорникот не смее да користи
фрази од типот: на крајот, дозволете ми да завршам, се наближува крајот на говорот, можат да забележам дека
истекува времето предвидено за говор. Крајот на говор треба да биде почеток за размислување и дејствување на
публиката. Со крајот на говорот, идејата на говорникот треба да продолжи да живее кај слушателите.

4.Обликување на говорот
Говорот треба да биде јасен, краток и точен. Едноставноста е одлика на големите говорници. Мудрите мисли
треба да бидат соопштени на јазик разбирлив за слушателите. Говорникот не треба да користи премногу стручни
термини и латински изрази. Должината на речениците треба да варира наизменично, но треба да преовладуваат
кратки реченици. Само искусните говорници можат да говорат исклучително сложени реченици. Реченицитетреба да
бидат оформени на стандарден македонски јазик. Говорникот не смее да дозволи публиката да се занимава со
неговиот дијалект.

Дикцијата како средство за убедување

Модулација или ритам на говорот

Умешноста на добриот говорник е да го прикаже театарот во својот глас, да забрзува и да забавува, да
воскликне, да соопшти гласно и тивко да се исповеда, да ја вкуси магијата на паузата.Промената на гласот во говорот
се нарекува модулација.Модулацијата ќе ја дефинираме преку гласноста, интензитетот, интонацијата и темпото.
Под гласност во говорењето се подразбира силината на гласот. Некои луѓе имаат посилни гласови, други имаа
послаби. Секој човек треба да ги искористи придобивките на својот природен глас. Ако има силен глас, да не го
пригушува, ако има слаб глас да не вреска. Суштината на волименот на гласот е да овозможи говорникот да биде
слушнат.Гласот треба да се приспособи на „акустиката на просторијата, на бројнота на публиката и на нивото на
вревата во заднина“.
Емотивниот став кон тоа што се говори се чувствува во гласот преку неговиот интензитет. Интензитетот се
постиигнува со количината на потрошениот воздих додека се изговараат зборовите.Тој се разликува од
гласноста.Така, и шепотот може да биде изговорен со силен интензитет.
Интонацијата претставува „распоред на гласовите во тонската скала, висина на тонот со кој се
говори“.Добриот говорник ги подигнува или спушта својот глас во зависност од тоа што сака да нагласи.
Брзината со која се изговараат исказите се нарекува темпо на говорот. „Идеалното темпо за јавен говор е како
идеалната брзина за возење автомобил – зависи од условите“
Најчестите грешки кои ги прават говорниците се премногу брзо говорење или премногу бавно говорење.Во двата
случаја публиката нема да ја сфати пораката.На почетокот на говорот битно е да се говори побавно, со што
говорникот ќе има контрола над ситуацијата, ќе владее и со себеси и со сите непредвидливи моменти што би можеле
да се случат.

Убедлива изведба на говор

Ако говорникот ги чувствува зборовите што излегуваат од неговата уста, ако тие се плод на неговиот ум и
душа, ако во нив ги внесе својата верба и карактер, тогаш изведбата на говорот ќе биде природна, спонатана, силна,
убедлива, триумфална.

Психолошки моменти и внатрешни елементи

Причини за трема
Говорниците чувствуваат трема поради одговорност за јавно изречените зборови, се плашат од неуспех,
стравуваат дека ќе се засрамат пред публиката, ќе го заборават текстот, ќе бидат исвиркани.Говорењето пред
ненаклонет или непријателски аудиториум, присуство на познато лице во публиката чие мислење е важно, непозната
околина се фактори кои ја зголемуваат тремата.Затоа, од исклучителна важност е да се запознае просторијата во која
ќе се држи говорот,како и да се проучи составот на публиката.

Како да ја совладате тремата?

Шест начини за совладување на тремата при јавен настап:
1.Стекнете говорничко искуство
2.Подгответе се, подгответе се, подгответе се
3.Мислете позитивно
4.Користете ја моќта на визуелизацијата
5.Знајте дека поголемиот дел од тремата е невидлив
6.Не очекувајте совршенство

1.Стекнете говорничко искуство

Колку помалку сте имале искуство со јавно говорење, толку повеќе имате трема.Секој јавен настап ја јакне
самодовербата на говорникот и му овозможува следниот пат да се повика на минатото.Треба да научите што повеќе за
принципите на доброто говорење и да стекнете што повеќе говорничко искуство, затоа што тремата е страв од
непознато

2.Подгответе се, подгответе се, подгответе се

Тремата може да се надмине со добра подготовка.Подготовката е половина завршена работа. Нема замена за добра
подготовка.Говорникот мора да се вооружи со знаење пред да говори на одредена тема.Се смета дека за една минута
говор потребни се минимум еден или два часа подготовка.Според некои истражувања,добрата подготовка може да ја
намали тремата од 75%

3.Мислите позитивно
Ако размислувате позитивно дека добро ќе ги изложите своите идеи и ќе имате успешен говор, тогаш тремата ќе
исчезне.Не смеете да се оптоварување со црни мисли дека ќе го заборавете текстот, дека сте лош говорник, дека не ви
е добар говорот.

4.Користете ја моќта на визуелизација

Визуелизацијата се соверува како корисно средство за контролирање на тремата. Замислете се себеси како успешно
држите говор пред публиката, таа со одобрување ги шрифаќа вашите идеи, воспоставете очен контакт со
аудиториумот, вашата самодоверба расте, го завршувате говорот со чувство дека сте дале се од себе

5.Знајте дека поголем дел од тремата е невидлив

Снимете се со камера како говорите.На тој начин,лично ќе се убедите дека сите ваши стравови не се гледаат така како
што ги чувствувате

6.Не очекувајте совршенство

Ако го заборавите текстот, кажете некоја друга реченица додека ви текне за што треба да продолжите да
зборувате.Ако сте испуштиле некоја реченица, не враќајте се назад. Никако не смеете да велите: „заборавив да кажам“
, „испуштив да кажа“ ,..Публиката не знае што сте сакале да кажете.
Етика на говорникот
„Само добриот човек, може да биде добар говорник“ - тврдел Квинтилијан.Како можете да говорите добро ако
го величате злото, ако мислите ви се мрачни, не сте искрени, жедни сте само за власт, пари и слава, а воопшто не се
борите на идеите.Сето тоа може да се препознае. Под етичка вредност се подразбира „способност јасно да се одвои
доброто од злото, да се расуди што е штетно за општеството, што не е, да се раздвои формалноста од
суштината“.Говорникот треба да се бори за она што е вистинито, праведно, да има доблести, сочуство.

Убедување
Говорникот треба да го говори само она во што верува. Не смее да брани туѓи идеи поради лична корист, иако
длабоко во себе не ги поддржува.Зборовите што излегуваат од вашата уста мора да бидат одраз на вашите ставови.
Ако вие не верувате во тоа што го говорите, како очекувате другите да ви поверуваат.

Моќ на концепција
Моќта на концепција е способност на говорникот да мисли логично, добра да го обмисли говорот и јасно да го
изложи.
Знаење
За да се застане на сцената и да се говори за нешто,треба да се познава предметот за кој се говори.Говорникот
треба да ги знае туѓите идеи и добро да ги изложи своите. Неопходно е говорникот да поседува конкретно знаење за
предметот за кој говоро и општо знаење.

Моќ на владеење со себеси

Говорникот мора да биде подготвен на се за време на говорот. Некој гледач може гласно да му се противстави,
злонамерно да му се смеаат, противникот да реагира гласно, некој во публиката да падне во несвест. Говорникот треба
да знае да се снајде во сите тие ситуации.Тие можат да се претворат во негова полза.Добриот говорник треба да знае
кога да премолчи, а кога да коментира.

Моќ на владеењето со непревидливото

Говорникот мора да биде подготвен на се за време на говорот.НЕкој гледач може гласно да му се спротистави,
за намерно да му се смеат, противникот да реагира гласно, некој во публиката да падне во несвест.Говорникот треба
да знае да се снајде во сите тиа ситуации. Тие можат да се претворат во негова полза.Добриот говорник треба да знае
кога да премолчи а кога да коментира.

Говорот на телото

Говорот на телото
Говорникот говори пред да ја отвори устата. Истражувањата покажуваат дека првиот впечаток е многу важен,
затоа што на таа основа луѓето донесуваат заклучоци.Невербалната комуникација има пресудна улога во
формирањето на првиот впечаток, особено изразот на лицето, затоа што лицето е првото нешто што се забележува кај
човекот со кој разговараме.

Очекувањата на публика
Пред да одржите говор некаде, мора да ја проучите ситуацијата и очекувањта на публиката.Мора да знаете каде
ќе зборувате, пред колкава публика, во каква просторија, дали е потребен микрофон, што се очекува од вас, како е
расположена публиката на дадената тема, каков е нејзиниот состав.Секогаш мора вашиот говор да го прилагодите на
нивото на публиката.

Говорот на просторијата
Мора внимателно да испитате каква порака испраќа просторијата во која говороите, дали има предмети или
натписи кои можат да делуваат контрапродуктивно.Ако говорите против убидавање на животни, на пример, а на ѕидот
во салата зад вас висат рогови на елен, вашиот настап ќе биде проследен со потсмев.

Енергија
Со публиката комуницираме преку енергијата што ја зрачиме. Добрите луѓе шират позитивна
енергија.Публиката тоа го чувствува и обично коментира: „не смирија неговите зборови“. На основа на првичната
размена на енергии, луѓето просудуваат дали некој му се допаѓа или не, дали ќе продолжат внимателно и
заинтересирано да го следат и ќе му веруваат или ќе му ги ловат грешките

Надворешен изглед
Облеката е многу важна кога се држи говор, затоа што слушателите прво ве гледаат, а дури потоа ве слушаат.
Не смеете да носите облека која го одвлекува вниманитето на публиката од вашиот говор. Заборавете ги длабоките
деколтеа, премногу кратките здолништа, патиките и тесните маици. Не смеете да бидете облечени спортски ако
вашата публиика е во костуми. Освен што треба да биде соодветно вашата облека треба да ви биде и удобна. Не
облекувајте тесни паналони во кои нема да можете да дишете и да говорете правилно или, пак, чевли кои ве стегаат и
во кои неможете да издржите да стоите ни 5мин. Вашата облека треба да ви влева самодоверба, а не да ви ја намалува.

Израз на лицето
Изразот на лицето ги открива вашите вистински чувства и расположението во моментот на говорењето. Тоа ја
покажува вашата внатрешна состојба, ја скренира подготвеноста и желбата да се соочите со публиката. На лицето се
гледа и вашата убеденост во она што го говорите. Изразот на лицето многу тешко може да се држи под контрола. Не
можете да му наредите да оддава самоувереност и убеденост во зборовите ако вие длабоко во себе не се чувствувате
така.
Гестови и движења
Под гестови се подразбира „експресивното користење на рацете“, а под движења - „експресивното користење
на телото“.
Најчето говорниците не се сигурни што да прават со своето тело додека говорат. Едните стојат како статуа на
говорницата, а други пак премногу се движат лево – десно, мрдат со рамењата, играат со прстените, вртат пенкало или
парички во џебот..Сите гестови и движења треба да ви бидат во функција на говорот – да привлечете внимание, да ја
засилите главната идеја, да бидете слушнати, да оставите впечаток и да ги убедите во тоа што го говорите

- Говорот на рацете
Движењето и ставот на рацете прилагодете ги на ритамот на говорот. Ако набројувате кратко и отсечно
одредени заклучоци, десната рака со крати движења ќе ги дава ритам во воздухот. Ако сакате да искажете нешто
спротивно од тоа што сте го кажале претходно, ќе ја употребите левата рака. Треба да се избегнува раката да се стиска
во тупаница, затоа што делува агресивно. Може да се употреби само во ретко ситуации кога се говорат жестоки
зборови. Најчесто, шаката треба да биде отворена.

- Движење на главата
Најчесто говорниците ја движат главата. Дури и неискусните говорници, кои стојат вкочанети на говорницата,
одвреме – навреме прават движења со главата. Речениците со кои нешто се нагласува или се тврди, можат да бидат
придружени со климање на главата, кое не треба да биде ни премногу брзо ни премногу отсечно. Кога се негира
нешто, не смее да се поместува главата лево – десно како во секојдневната комуникација, туку може да се направи
едно благо движење од десно кон лево што значи „не“.

- Очен контакт
Гледајте ги слушателите во очи.Така, ќе им влеете доверба и ќе ги согледате нивните реакции на вашиот говор.
Ако публиката е малобројна, гледате кратко, поминувајќи со погледот од една личност на друга.Ако публиката е
многубројна, ќе ја скенирате публиката, а нема да се концентрирате на индивидуи. Ако говорете пред многубројна
публиката, гледате во последните редови, така ќе ги контролирате слушателите во целата просторија. Сите ќе имаат
впечаток дека им се обраќате ним.Не зјапајте во публиката, не ја гледајте со вкочанет или непријателски поглед.
Очниот контакт треба да го открие позитивниот карактер на говорникот.Ако очите се огледало на душата, публиката
очекува во очите на говорникот да виде искреност, смиреност, доверба, убедување, чесност, праведност и отвореност.

- Став
Ставот на говорникот е важен за говорот, затоа што „делува на публиката и е еден од условите говорникот да
се чувствува добро и сигурно“.Ставот значи дали говорникот стои или седи. Ако сака да оствари најдобар ефект,
говорникот треба секогаш да стои. Кога стои, најдобро е говорникот да ја стави едната нога малку напред. Не смее да
стои мирно со составени нозе, бидејќи ќе изгуби рамнотежа, ниту, пак, со премногу раширени нозе, оти не изгледа
убаво.Држењето на говорникот треба да биде мирно и спокојно.Неговиот став треба да го одразува односот кон
темата, цврстината на неговиот карактер и решителноста да се заземе за таа тема. Говорникот може да го промени
ставот за време на паузите, кога ќе заврши одреден пасус или мисла.

- Културолошки разлики
Невербалната комуникација варира во зависност од културите на народите. Грците најмногу воспоставуваат
очен контакт додека разговараат на јавни места, а Швеѓаните најмалку, но најдолго го задржуваат подледот.Арапите
се зависни од контакт со очите додека разговараат, додека, пак, Јапонците се трудат да го избегнат погледот на
соговорникот што е можно повеќе и се концентрираат на неговиот врат.

- Како да препознаете лажго

Кога лажат, луѓето или премногу трепкаат или имаат фиксиран поглед за да не се откријат; или се претерано
нервозни или видливо се обидуваат да ги контролираат своите емоции; или гласот им вибрира или бавно и еднолично
зборуваат, зборовите тешко им излегуваат од уста, како да бараат што точно сакаат да кажат. Ако зборовите на
говорникот соопштуваат едно, а говорот на телото не соодветствува на тоа, имате доволен мотив за сомнеж во
изговорените зборови. Сепак, прво мора да го проучите говорникот и да знаете како тој се однесува и говори во
нормални ситуации.