Sử thi là những tác phẩm tự sự dân gian có quy mô lớn, thường được sáng tác và lưu truyền

trong cộng đồng dân tộc ít người. Các tác phẩm sử thi thường tập trung xây dựng hình tượng
nghệ thuật hoành tráng, hào hùng, bởi vậy sử thi không chỉ là pho tượng lịch sử mà còn là
cuốn bách khoa toàn thư của cả dân tộc. Thật vậy, trong sử thi chúng ta thường bắt gặp hình
tượng của những vị anh hùng, những con người hội tụ vẻ đẹp, phẩm chất quý báu của cả một
dân tộc. "Chiến thắng Mtao Mxây" là đoạn trích được trích đoạn trong tác phẩm sử thi tiêu
biểu của đồng bào dân tộc Tây Nguyên. Đoạn trích tập trung vào hình tượng Đăm Săn - một
chiến binh dũng mãnh, một tù trưởng vĩ đại được hội tụ tất cả những phẩm chất cao quý, vẻ
đẹp đại diện cho cả một cộng đồng dân tộc.

Đăm Săn là một tù trưởng, một người chồng hết mực yêu thương gia đình, một chiến sĩ đầy
dũng cảm và lòng kiêu hãnh. Thế nhưng cái lòng kiêu hãnh, cái lòng tự tôn của chàng lại bị
kẻ hèn nhát, thủ đoạn Mtao Mxây chà đạp lên bằng cách hèn hạ đó là cướp mất vợ. Sống
dưới chế độ mẫu hệ thì việc bị kẻ thù cướp đi vợ có khác gì sự khiêu khích, là nỗi sỉ nhục to
lớn đối với bản thân Đăm Săn và cả dân tộc. Vậy nên chàng quyết định tìm đến Mtao Mxây,
kẻ đã cướp mất người vợ thân yêu của mình để rửa hận, trả thù và đoạt lại hạnh phúc của
cuộc đời mình.

Nhắc đến Mtao Mxây, một kẻ hèn nhát đầy mưu mô thủ đoạn. Võ nghệ cũng thuộc loại bình
thường thế nhưng bù lại là đầu óc thủ đoạn hơn người, luôn bày mưu tính kế hãm hại người
khác. Nhưng sự hèn hạ ấy đáng hận hơn ở chỗ nhân lúc Đăm Săn vắng nhà kẻ tội đồ này lại
hùng hổ đến nhà và bắt Hơ- Nhị, chưa dừng lại ở đó hắn còn cướp phá buôn làng của Đăm
Săn. Và cuối cùng sự hèn hạ ấy cũng phải trả giá, hắn đã bị ép phải tham gia trận chiến ác
liệt giữa một bên là chính nghĩa, là cán cân công lý và một bên là cái ác, cái xấu xa hèn hạ
đáng khinh bỉ.

Mở đầu trận chiến là hình ảnh dũng mãnh đầy khí thế của Đăm Săn. Chàng cứ thế bước vào
lãnh địa của kẻ thù mà dõng dạc, đường hoàng nghênh chiến: "Ơ diêng! Ta thách nhà ngươi
xuống đây đọ đao với ta đấy". Khí thế oai phong, kiên quyết của Đăm Săn khiến kẻ thù run
sợ, bề ngoài Mtao Mxây là một kẻ hùng hổ, cũng có vài phần dáng vẻ của kẻ thống lĩnh thế
nhưng bên trong thì lại hoàn toàn trái ngược, chứng kiến khí thế, sự kiên quyết trong đôi mắt
của vị tù trưởng anh hùng kia trong lòng hắn lại đâm ra lo sợ, hắn do dự hồi lâu nhưng rồi kẻ
hèn hạ kiêu căng ấy cuối cùng cũng phải dè chừng bước xuống chấp nhận lời thách đấu của
vị dũng sĩ chiến đấu vì chính nghĩa.

Ngoại hình của tên Mtao Mxây được tác giả khắc họa rõ nét bằng nghệ thuật so sánh phóng
đại: "Hắn đóng một cái khố sọc...dày mút", " Khiên hắn tròn như đầu cú, gươm hắn óng ánh
như cái cầu vồng. Trông hắn dữ tợn như một vị thần.". Đó là hình ảnh đầy tráng lệ của kẻ ác,
thế nhưng nhiêu đó không đủ để làm lu mờ đi cái vẻ đê tiện hèn hạ. Chưa đánh nhau với
Đăm Săn mà hắn đã lơm lớp lo sợ, hắn sợ bị Đăm Săn đâm khi đang đi. Cái lời nói ấy thể
hiện rõ sự hèn hạ của hắn, vị anh hùng sẵn sàng một mình đến lãnh địa của hắn để khiêu
chiến thì làm gì thèm giở trò hèn hạ như hắn. Sau cùng thì đó chỉ là suy nghĩ của kẻ hèn hạ
đứng trong tối đâm lén sau lưng người khác và tưởng rằng ai cũng có hành động đê tiện
giống mình.

Bước vào trận chiến Mtao Mxây giả vờ nhường nhịn cho Đăm Săn múa khiên trước và dùng
lời nói để phô trương bề thế, thể hiện võ nghệ của mình. Thế nhưng khi đến lượt hắn múa thì
" kêu lạch xạch như quả mướp khô", " bước cao bước thấp", hành động đã nói lên tất cả, đã
chứng minh được rằng những lời lẽ của kẻ ác kia chỉ là dối trá và sáo rỗng.

Cái suy nghĩ dơ bẩn của kẻ hèn hạ thì chẳng ai có thể đoán trước được. Thật vậy Mtao Mxây
đã dùng đầu óc nhanh nhẹn hèn hạ của mình để chờ đợi thời cơ đâm lén Đăm Săn. Thế
nhưng âm mưu không thành và Mtao Mxây " chỉ vừa trúng một cái chão cột trâu".

Mạnh mồm, hung hăng là thế nhưng sức lực của hắn cũng có hạn, đến khi đuối sức hắn cầu
cứu miếng trầu của Hơ- Nhị và cái áo giáp che thân. Kế hoạch của hắn đúng thật là hoàn hảo
nhưng sai lầm ở chỗ hắn không nghĩ đến chuyện Hơ- Nhị sẽ quăng miếng trầu kia cho chồng
của nàng, vậy là kẻ xảo quyệt ấy lại tự đào hố chôn mình. Đăm Săn nhận được miếng trầu
của vợ sức mạnh tăng lên gấp bội, chàng vung lưỡi kiếm đánh tới tấp về phía kẻ thù. Thế
nhưng cái áo giáp kia cứng cáp và giày quá khiến cho Mtao Mxây bao phen chết hụt, lưỡi
kiếm của Đăm Săn đâm trúng hắn nhưng không tài nào xuyên thủng được lớp giáp kia và
mãi cho đến tận khi chàng nhận được sự trợ giúp của ông trời thì mới thay đổi được tình thế,
khiến cho kẻ thù bại trận. Sau một hồi định tội cuối cùng Đăm Săn cũng kết liễu kẻ thù,
chàng "đâm phập" vào kẻ thù, hành động dứt khoát của người thủ lĩnh đang trừng phạt kẻ đã
bôi nhọ danh dự, cướp bóc đầy thủ đoạn dơ bẩn.
Sau trận chiến Đăm Săn trở thành một tù trưởng hùng mạnh nhất, của cải, tôi tớ của kẻ thua
trận xin hàng và gia nhập vào bộ tộc. Biết ơn các vị thần đã phù trợ cho mình Đăm săn làm lễ
khấn tạ thần linh và sau đó tuyên bố mở tiệc tiếp đãi bạn bè, anh em của mình.

Qua trận chiến với Mtao Mxây ta thấy được Đăm Săn là một vị anh hùng mang vẻ đẹp và
sức mạnh của một vị thần, là một người có lòng tôn kính tổ tiên, giàu lòng nhân ái và có trái
tim nhân hậu, yêu thương con người. Đăm Săn là bức tượng đài vĩ đại về người anh hùng
dân tộc hội tụ đầy đủ phẩm chất, nét đẹp của dân tộc Ê- đê Tây Nguyên. Đoạn trích "Chiến
thắng Mtao Mxây" là bài ca rực rỡ về tinh thần và ý chí bất diệt của người anh hùng dân tộc
sẽ còn sống mãi, đọng lại trong tâm hồn người đọc.