СМУ на Град Скопје “Д-р Панче Караѓозов”

ЛУПУС
ПРОЕКТНА ЗАДАЧА

Изработила: Ментор:
Теона Качаниклиќ IV-3 мс Соња Дојчиновска Гроздановска
 Скопје 2022

СОДРЖИНА

Што е лупус?................................................................................................................................01
Симптоми на лупус......................................................................................................................02
Дијагноза.......................................................................................................................................03
Причини за појава на лупус........................................................................................................04
Третман.........................................................................................................................................05
Совети и психолошка подршка..................................................................................................07
Исхрана кај лупус........................................................................................................................11
Болката кај ревматолошките заболувања..................................................................................12
Заклучок.......................................................................................................................................13
Користена литература................................................................................................................14
Што е лупус?
Лупус (системски лупус еритематодес, СЛЕ) е хронична автоимуна болест која може да
зафати кој било дел од телото: кожа, зглобови, мембрани (како срцевата и белодробната
обвивка), бубрези и други внатрешни органи, хематолошки и нервен систем, очи.
Причината за појава на лупус е сеуште непозната, но се знае дека нарушувањата на
имунолошкиот систем имаат централна улога. Нормално имуниот систем произведува
протеини – антитела кои го заштитуваат телото од надворешните агенси (вируси и
бактерии). Кај автоимуните болести имуниот систем не може да ги препознае и да ги
разликува сопствените клетки (ги доживува како надворешна закана) и создава антитела и
создава антитела кои се насочени кон сопствените клеточни елементи. Болните кои
страдаат од лупус (слично како и другите автоимуни, системски болести) поседуваат
мошне изразено својство да создаваат антитела кои го напаѓаат и уништуваат сопствените
ткива. Како последица на тоа се јавува воспаление, болка и оштетување на различни
делови од телото.
Лупус е релативно ретко заболување, но сепак околу пет милиони луѓе во светот имаат
некаква форма на лупус. Претежно ги напаѓа жените на помлада возраст, но можат да
заболат и мажи и деца, во сите географски и етнички групи.

1
Симптоми на лупус
Најчести општи симптоми на лупус се:
 Екстремна замореност
 Главоболки
 Болни и отечени зглобови
 Треска
 Анемија (низок број на црвени крвни зрнца или хемоглобин, низок волумен на крв)
 Отекување на стапала, нозе, дланки, околу очите
 Болка во градите при длаболо дишење
 Осип во форма на пеперутка преку обрзите и носот
 Сензитивност на светло и сонце (фотосензитивност)
 Губење на коса
 Појава на тромбоза (згрутчување на крвта)
 Промена на бојата на прстите на рацете (бледило/црвенило) на ладно, (Рејно
феномен)
 Улцерации (чирови) на устата и носот.

Повеќето од овие симптоми не се типични само за лупус и се среќаваат при други,

системски болести. Всушност, лупусот го нарекуваат “големиот имитатор” бидејќи
неговите симптоми често се симптоми и на ревматоиден артрит, крвни пореметувања,
фибромијалгија, дијабет, тироидни проблеми и голем број на срцеви белодробни,
мускулни и скелетни заболувања.
 2

Дијагноза
На почетокот на заболувањето не е лесно да се дијагностицира лупус, поради имитацијата
на другите спомнати болести. Во правец на можна дијагноза на лупус, лекарот го
упатуваат знаците на инфламација (болка, жештина, црвенило, отекување и слично), а
како најиндикативни и дијагностички позначајни за оваа болест се: црвенило околу носот
и на образите (во форма на пеперутка), хиперпигментација, фотосензитивност, чирови во
устата, носот и грлото, артрит, бубрежни проблеми, перикардит (воспаление на срцевата
обвивка), плеврит (воспаление на белодробната обвивка), иритација на мозокот,
абнормалности на крвта, имунолошки и присуство на антинуклеарни антитела во крвта
(AHA). За потврда на дијагнозата треба да се направат и серолошки, хистохемиски
(биопсија) и други лабораториски наоди. Тестирањето на антинуклеарни антитела (АНА),
е особено корисно како за поставување на дијагнозата, така и за исклучување на истата.
Постоењето на антитела против ДНК го обезбедува најцврстиот серолошки доказ за
постоење на лупус, бидејќи ретко се среќава кај други слични патолошки состојби.
Критериуми за класификација на лупус според Американската асоцијација на ревматизам
се:
 Црвенило (еритем) како пеперутка на лицето
 Дискоидни промени на кожата
 Алопеција (опаѓање на коса)
 Фотосензитивност
 Улцерации (чиреви) во устата и ждрелото
 Воспаление на зглобовите (артрит)
 Присуство на антинуклеарни антитела (АНА)
 Присуство на анти ДНК антитела, присуство на анти-Смит антитела, присуство на
анти-фосфолипидни антитела, лажно позитивен тест за сифилис
 Бубрежни заболувања
 Плеврит/ перикардит (воспаление на срцевата/белодробната обвивка)
 Психоза или конвулзии (грчеви)
 Хемолитичка анемија, леукопенија или тромбоцитопенија (намалени вредности на
црвени и бели крвни зрнца и на тромбоцити)

Во процесот на диференцирање од другите системски заболувања се разгледуваат и:

 Акутелните симптоми,
 Лабораториските резултати на крв и урина,
 Медицинската историја на пациентот,
 Медицинската историја на блиски членови на семејството.
 3

Причини за појава на лупус

Надворешни фактори кои влијаат на појава на лупус се:
 Ултравиолетови сончеви зраци
 Ултравиолетови зраци од светилки
 Сулфонамиди, лекови кои ги прават луѓето поосетливи на сонце,
 Тетрациклински антибиотици,
 Пеницилин и други антибиотици,
 Инфекција,
 Настинка или друга вирусна инфекција,
 Истоштеност,
 Повреда,
 Емоционален стрес (развод, болест, смрт во семејството и други животни
компликации)
 Се што предизвикува стрес на телото (операција, физичка повреда, бременост или
породување)

Но појавата за лупус, се уште не е целосно јасна и покрај фактот што нарушувањата во

имунолошкиот одговор, заедно со сите претходно наведени претставуваат важни
етиолошки фактори. Но болеста не е наследна ниту пак заразна.
 4

Третман
Третманот на лупус зависи од симптомите и сериозноста на самата болест. Постои висок
процент на спонтани ремисии (повлекување на симптомите) и многу болни со поставена
дијагноза на лупус, може да не бараат лекарска помош. Обично се користат неколку
типови на лекови за третирање на лупус:
 Нестероидни анти-инфламаторни лекови (аспирин, ибупрофен, напроксен и др)
 Анти-маларични лекови – имаат ефект особено врз кожните промени и
системските манифестации, но при долготрајна примена можат да се јават
оштетувања на ретината (се препорачува редовна/годишна контрола кај очен лекар)
 Кортикостероиди (како преднизон) – како главен столб во спречувањето на
воспалението, кортикостероидна терапија која има силно аналгетско и анти-
инфламаторно дејство. Во поголеми дози и кратки периоди се користи најчесто за
намалување на болката и воспалението во акутна фаза, но може да се користи на
долги периоди, во мали дози. За да се намали ризикот од остеопороза, за време на
третман со кортикостероиди се земаат и калциум и витамин Д
 Имуно-супресивни лекови се применуваат за подобрување на симптомите кај
болни кои се отпорни на кортикостероиди (како на пример метотрексат и други
лекови од таа група или биолошки лекови)
5
 6

Совети и психолошка поддршка

Една од најважните работи што треба да ги направи човек со дијагностициран лупус е да
си одвои време за себе. Прошетка во парк, спортски натпревар на телевизија или радио,
добар филм или книга, секакви домашни и надворешни рекреативни активности, вежбање
јога, медитација и слично. Сето ова е да го подигнете својот дух и да живеете посреќен
живот, во основа намалување на стресот, што помага во борбата со лупусот.
Да се има лупус значи секој ден да биде предизвик сам за себе. Кога лупусот е активен,
симптомите на вкочанетост и болка во зглобовите, екстремен замор, конфузија или
депресија, може да ги направат и едноставните задачи тешки за извршување, па дури и
невозможни. Бидејќи понекогаш немате видливи знаци на болест, луѓето околу вас може и
да не сфатат колку Ви е тешко и каква болка чувствувате.
Не заборавајте да го слушате Вашето тело. Кога сте уморни, одморете се иако тоа не е во
вашиот дневен распоред и можеби нема да стигнете да направите се што сте зацртале.
Избегнувајте да бидете под стрес и нервоза. Тоа влијае на имуниот систем и може да го
засили воспалението. Практикувајте медитација и други начини на релаксација, како
топла бања, масажа и слично.
Немојте премногу да се изложувате на сонце бидејќи може да Ви штети и да ги влоши
симптомите. Користете крем за сончање со заштитен фактор над 50.
Избегнувајте контакт со луѓе кои имаат инфекции (вирусни или бактериски). Избегнувајте
настинки и секогаѓ одржувајте хигиена во високо ниво.
 7
Еден од проблемите со кој ќе се соочите е справувањето со времето и начинот на земање
на лековите. Користете интересна кутија која може да ја носите со себе и која нема да Ви
пречи во извршување на дневните активности, а ќе Ви потсетува дека е време за одреден
лек.
Не треба да ги игнорирате ограничувањата кои доаѓаат со самата болест. Но, има чекори
кои може да ги направите за да останете активни на работа, вклучени во комуникацијата
со луѓето кои Ви значат и присутни на настаните кои го разубавуваат Вашиот живот. Така
може да го олесните товарот на болеста и да живеете исполнет живот. Бидете
информирани за да можете полесно да се справите со лупусот.
Кај најголем број пациенти со ревматолошко (авто-имуно) заболување, медицинскиот
третман на болеста е комплексен и деликатен. Од пациентите се бара постојано, во долг
временски период, да се придржуваат на препишаниот протокол. Покрај одговорноста кон
препишаната фармаколошка терапија, за текот и исходот на болеста, неопходни се и
промена во начинот на живеење, промени на навиките, планирање на активности,
користење на посебни помагала, медицински вежби и слично. Третманот е комплексен и
долготраен, а резултатите доаѓаат одложено, со упорност и посветеност. Прифатете ја
болеста и бидете главен чинител во справувањето со неа. Самите станете активен фактор
во своето лекување. Прифаќањето на болеста е иницијален чекор во справување и
избегнување на
евентуалните
психолошки
последици.
Терапијата кај овие
заболувања е
долготрајна и може
да биде пропратена
со несакани ефекти и
компликации,
неиоходно е да го
посетите својот
матичен лекар барем
еднаш на три месеци.
Воспоставената
соработка матичен лекар – ревматолог овозможува рационално следење на Вашата болест,
што подразбира соодветна терапија во вистинско време, континуирано следење на
ефектот од терапијата, спречување на компликациите.
 8
Секогаш е подобро пациентот да се лекува тимски бидејќи здравствените работници не ја
лекуваат болеста изолирано туку го лекуваат човекот во целост. Преку разговорот и
честите контакти со Вас, лекарот може навремено да ги препознае промените во Вашето
расположение како што се:
 Чувтво на беспомошност,
 Различни степени на депресија,
 Социјална изолација,
 Губење на самодоверба,
 Стрес
 Справување и адаптација со хроничноста на заболувањето,
 Ризик за појава на когнитивни дисфункции и слично.
Во многу ситуации, во отсуство на психолог, матичниот лекар е ставен во функција да
прави проценка и на социјалната поддршка, брачната и семејната функционалност и
резултатите од проценката на работоспособноста. Матичниот лекар ја знае досапноста на
другите профили на здравствени работници со кои може да соработува (психолог,
социјален работник и други).
Информирајте ги и своите најблиски за проблемите со кои се соочувате. Вашиот партнер,
Вашите деца, Вашите родители, Вашиот работодавец, нивната поддршка ви е
најдрагоцена.

9
Во
секој
случај,

потребни се приспособувања на живеењето со болеста во сите сегменти од Вашиот живот.

Покрај мерките за олеснување на секојдневните домашни активности како, капење,
облекување, набавка и подготовка на храна, за Вас е исклучително важно што порано
вклучување во професионалните обврски. Институциите во кои се вработени лица кои
имаат некакво ограничување поради артрит, потребно е да обезбедат специјални
приспособувања (адаптиран приод, лифтови, удобно и прилагодено работно место и
слично). Работодавците, менаџерите, и директорите треба да бидат запознаени со какви
проблеми и секојдневни предизвици се соочувате, со цел адекватно да излезат во пресрет
на Вашите потреби.
Неопходно е прилагодување и хуманизирање на работната средина, која на тој начин, ќе
создаде оптимални услови за работа на лицето кое има некаква попреченост. Не смее да се
дозволи никаква дискриминација на лицата кои поради својата болест, не можат да го
реализираат својот професионален и креативен потенцијал. Така работното место и
контактот со колегите ќе биде безбеден простор во кој ќе творите и ќе се чувствувате
исполнето.
Користете ја можноста да членувате и да ги посетувате работилниците во Вашето
здружение. Таму имате можност да се запознаете со најновите сознанија за болеста и да
согледате како другите се справуваат со истото заболување. Ваквата комуникација дава
одлични резултати и ќе Ви помогне да не се чувствувате осамени со својот проблем, да го
споделите психолошкиот товар, да се чувствувате посигурно, помотивирано.
Споделувањето на проблемите понекогаш резултира со нови искрени пријателства, со кои
ќе го развиете и подобрите социјалниот живот.

10

Исхрана кај лупус

Внимавајте на својата исхрана. Забележете која храна е добра, а која храна предизвикува
влошување на Вашата состојба. Кај секој пациент тоа е различно и мора самите да водите
сметка за Вашата исхрана. И никако немојте да пушите. Тоа е штетно за целокупното
здравје.
Како и кај секоја хронична болест, здравата исхрана богата со овошје, зеленчук и
интегрални житарици е важна и кај лупус. Иако во оваа област бројот на научни студии е
лимитиран, сепак постојат генерални препораки кои би можеле да дадат позитивни ефекти
и притоа да нема споредни несакани ефекти.
Секојдневно јадете храна богата со антиоксиданси (зелен лиснат зеленчук и овошје).
Избегнувајте рафинирана храна, како бел леб и шеќер.
Се препорачува намалување на употребата на месо, а за сметка на тоа употреба на
протеини од растително потекло. Воедно се препорачува секојдневно пиење доволно
течности и одбегнување на кафето, алкохолот и цигарите кои во секој случај се штетни по
човековото здравје. Конечно, секојдневна умерена физичка активност од најмалку 30
минути се смета за корисна.

Следниве нутритивни мерки моментално се истражуваат за можните бенефити при лупус:

Омега – 3 масните киселини го намалуваат воспалението, кое е централлна компонента
кај лупус. Една студија на пациенти со лупус и бубрежна болест покажа дека
секојдневното конзумирање 30-45 грама ленено семе (богат избор на омега – 3 масти) ја
намалува болеста на бубрезите. Истиот ефект е докажан и со рибино масло (исто така
извор на омега – 3). Испитувањата во оваа област продолжуваат.
Исхрана со малку масти и холестерол – пациентите со лупус имаат зголемен ЛДЛ (лош
холестерол) и намален ХДЛ (добар, заштитен холестерол) што ги прави подложни на
срцеви болести. Токму затоа се препорачува исхрана со многу малку или без холестерол
(растителна исхрана) и на тој начин значајно се намалува ЛДЛ холест

11

Болката кај ревматолошките заболувања

Квалитетот на животот кај болен со ревматолошко заболување е одреден со неколкуте
клучни симптоми:
 Болка
 Депресија
 Физичка онеспособеност.
Голем дел од успехот на лекувањето зависи од стадиумот на болеста, од структурата на
личноста и животните ставови, како и од психосоцијалната помош и поддршка што ја
добивате од околината, семејството, пријателите, соработниците, колегите.
Непрекинатата борба со болеста поминува низ многу фази, а кај Вас може да се менуваат
одбивност, лутина, неприфаќање на болеста или резигнација (помирување со состојбата).
Но, во сите фази на болеста, болката го одредува однесувањето и има решавачка важност
за Вашето функционирање. Затоа, справувањето со болката е клучот за Вашето здравје.
Но, можеби најважно од се е дека и покрај сериозноста на заболувањето, никогаш не е
исклучена можноста за целосна или парцијална долгогодишна ремисија или наполно
оздравување. За среќа ова е релативно честа појава, самите Вие и целото семејство треба
да бидете оптимисти, да очекувате и да верувате во добрата прогноза.

12

Заклучок
Колку порано на пациентот оди на лекар, толку е поголема веројатноста за појава на
поволен исход.
Пред четириесет години, само мал број на пациенти со лупус нефритис живееле повеќе
од една година од дијагнозата. Благодарение на современите методи на лекување и
дијагностицирање, пациентите може да се очекува повеќе од пет години животен век.

13

Користена литература
https://fzo.org.mk/WBStorage/Files/5%20Lupus.pdf
Како лупус влијае на кожата? - https://mk.approby.com/%D0%BA%D0%B0%D0%BA
%D0%BE-%D0%BB%D1%83%D0%BF%D1%83%D1%81-%D0%B2%D0%BB
%D0%B8%D1%98%D0%B0%D0%B5-%D0%BD%D0%B0-%D0%BA%D0%BE
%D0%B6%D0%B0%D1%82%D0%B0/
Systemic Lupus Erythematosus (SLE) - https://www.cdc.gov/lupus/facts/detailed.html
Лупус Нефрит -
https://mk.delachieve.com/%D0%BB%D1%83%D0%BF%D1%83%D1%81-%D0%BD
%D0%B5%D1%84%D1%80%D0%B8%D1%82-
%D0%B4%D0%B8%D1%98%D0%B0%D0%B3%D0%BD%D0%BE%D0%B7%D0%B0-
%D1%82%D1%80%D0%B5%D1%82%D0%BC%D0%B0%D0%BD/
Википедија – Лупус
https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BC
%D1%81%D0%BA%D0%B8_%D0%BB%D1%83%D0%BF%D1%83%D1%81_
%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%BE
%D0%B7%D1%83%D1%81
https://panacea.mk/lupus-bolest-koja-najchesto-gi-pogaga-mladite-zheni/
https://www.lupus.org/resources/what-is-lupus

14