Giáo trình Vật liệu dệt may - Phần 1 - ĐH Công nghiệp TP.HCM - 963371

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHIỆP TP.
HCM
KHOA MAY THỜI TRANG
HI
Tiến sĩ VÕ PHƯỚC TẤN (hiệu đính)
KS BÙI THỊ CẨM LOAN
KS TRẦN THỊ KIM PHƯỢNG
KS NGUYỄN THỊ THANH TRÚC
VẬT LIỆU DỆT MAY
TP.HỒ CHÍ MINH - NĂM 2006

MỤC LỤC
Trang
Lời nói đầu 01
Mục lục 02
CHƯƠNG 1: PHÂN LOẠI TÍNH CHẤT NGUYÊN LIỆU DỆT 03
1.1 Khái niệm chung 03
1.2 Phân loại vật liệu dệt 04
1.3 Các tính chất chung của sợi dệt 07
CHƯƠNG 2: TÍNH CHẤT LÝ HÓA CỦA SỢI DỆT 11
2.1 Xơ xenlulô 11
2.2 Xơ protit 13
2.2.1 Tơ tằm 13
2.2.2 Len 16
2.3 Xơ amian 18
2.4 Xơ hóa học 19
2.4.1 Xơ nhân tạo 20
2.4.2 Xơ sợi tổng hợp 22
2.4.3 Sợi pha 24
CHƯƠNG 3: CẤU TRÚC VÀ PHÂN LOẠI VẢI 26
3.1 Khái niệm – đặc trưng và tính chất của vải 26
3.2 Vải dệt thoi 29
3.3 Vải dệt kim 35
3.4 Vải không dệt 40
3.5 Phương pháp xác định sự thay đổi kích thước của vải sau khi giặt 41
CHƯƠNG 4: CÔNG NGHỆ NHUỘM – IN HOA – XỬ LÝ VẢI 42
4.1 Công nghệ nhuộm 42
4.2 Công nghệ in hoa trên các loại vải 44
4.3 Xu hướng công nghệ mới trong in hoa 58
4.4 Công nghệ xử lý hoàn tất sản phẩm dệt may 59
CHƯƠNG 5: LỰA CHỌN VẢI CHO TRANG PHỤC VÀ PHƯƠNG PHÁP
NHẬN BIẾT, BẢO QUẢN HÀNG MAY MẶC 62
5.1 Lựa chọn vải cho trang phục 62
5.2 Phương pháp nhận biết mặt hàng vải sợi 68
5.3 Các bước lựa chọn vải cho sản phẩm may mặc 69
5.4 Biện pháp bảo quản hàng may mặc 70
CHƯƠNG 6: PHỤ LIỆU MAY 72
6.1 Vật liệu liên kết 72
6.2 Vật liệu dựng 76
6.3 Vật liệu cài 77
6.4 Vật liệu trang trí trên sản phẩm 78
6.5 Vật liệu giới thiệu và hướng dẫn sử dụng 78
6.6 Vật liệu đóng gói 78
6.7 Các vật liệu khác 79
Phụ lục 81
Tài liệu tham khảo
Trang 1
LỜI NÓI ĐẦU
Trong những năm gần đây ngành dệt may phát triển rất nhanh, kim ngạch xuất
khẩu năm 2006 dự kiến đạt 5.5 tỷ USD tăng 6,4 lần so với năm 1995, các chương
trình tăng tốc đầu tư phát triển ngành dệt may được đặc biệt quan tâm, nhiều thiết bị
kéo sợi và công nghệ dệt hiện đại và đồng bộ được trang bị, các sản phẩm dệt hoàn
tất với nhiều mẫu đẹp, đa dạng, phong phú được sản xuất để cung cấp cho ngành may
đã góp phần quan trọng việc nâng cao chất lượng sản phẩm may mặc.
Với xu thế phát triển đó, giáo trình VẬT LIỆU DỆT MAY được biên soạn
nhằm mục đích phục vụ công tác giảng dạy, nghiên cứu, học tập cho sinh viên hệ Đại
Học, Cao Đẳng và là tài liệu tham khảo có giá trị cho cán bộ kỹ thuật ngành dệt may.
Giáo trình VẬT LIỆU DỆT MAY trình bày những kiến thức cơ bản về tính
chất, cấu trúc cơ lý hóa của các loại vải thông dụng trong ngành may: vải dệt thoi, vải
dệt kim và tính chất của các loại phụ liệu may, phạm vi ứng dụng trong việc lựa chọn
nguyên phụ liệu để thiết kế sản phẩm may mặc.
Đây là một giáo trình có chất lượng và giá trị về mặt kiến thức giúp cho sinh
viên nắm vững các đặc điểm, cấu trúc, tính chất các loại nguyên liệu, phụ liệu để có
biện pháp xử lý thích hợp trong quá trình thiết kế gia công sản xuất trong may công
nghiệp.
Khoa May Thời Trang chân thành cám ơn Bộ môn Dệt May Trường Đại Học
Bách Khoa Tp. Hồ Chí Minh, Khoa Công Nghệ May Trường Đại Học Sư Phạm Kỹ
Thuật Thủ Đức, các Doanh Nghiệp Dệt May thuộc Tổng Công Ty Dệt May Việt Nam
(VINATEX) đã tạo điều kiện giúp đỡ cho nhóm tác giả hoàn thành công tác biên
soạn giáo trình này.
Mọi ý kiến đóng góp xin gửi về địa chỉ:
Bộ môn Công Nghệ May
Khoa May Thời Trang
Trường Đại Học Công Nghiệp TP.HCM
Số 12-Nguyễn Văn Bảo–F4–Q.Gò Vấp – Tp. Hồ Chí Minh
Tel 8940390 – Ext 195
Tp.HCM, Ngày 15 tháng 03 năm 2006
TRƯỞNG KHOA MAY THỜI TRANG
TS. Võ Phước Tấn
Trang 2
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. PGS – TS Nguyễn Văn Lân – Vật liệu dệt – NXB ĐH Quốc Gia TP HCM,
năm 2004.
2. Nguyễn Trung Thu – Vật liệu dệt - ĐH Bách Khoa Hà Nội, năm 1990.
3. Hiệp Hội Dệt May Việt Nam – Kỹ thuật nhuộm, in hoa và hoàn tất vật liệu dệt
– NXB Khoa học và kỹ thuật Hà Nội, năm 2004.
4. PGS – TS Nguyễn Văn Lân – Thiết kế mặt hàng vải – NXB TP Hồ Chí Minh,
năm 1995.
5. TS Huỳnh Văn Trí – Công nghệ dệt thoi – NXB ĐH Quốc Gia TP HCM, năm
2001.
6. Adrea Wynne – Textiles – Mac Millan, 1997.
W. Klein Manual of Textile Technology – The Textile Institule, 1993.
Trang 3
Tröôøng Ñaïi Hoïc Coâng Nghieäp Thaønh phoá Hoà Chí Minh Vaät lieäu deät may
CHÖÔNG 1
PHAÂN LOAÏI TÍNH CHAÁT NGUYEÂN LIEÄU DEÄT
1.1. KHAÙI NIEÄM CHUNG

Vaät lieäu deät laø moät ngaønh chuyeân moân nghieân cöùu veà caáu taïo, tính chaát cuûa caùc
loaïi xô sôïi vaø cheá phaåm deät cuøng nhöõng phöông phaùp xaùc ñònh caáu taïo vaø nhöõng tính
chaát ñoù.
Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa vaät lieäu deät bao goàm taát caû caùc loaïi xô vaø nhöõng saûn
phaåm laøm ra töø xô nhö sôïi ñôn (sôïi con), sôïi xe, chæ khaâu vaûi caùc loaïi, haøng deät kim,
caùc loaïi daây löôùi…. Ngoaøi nhöõng saûn phaåm keå treân coù theå söû duïng tröïc tieáp, trong lónh
vöïc vaät lieäu deät coøn bao goàm caùc loaïi baùn thaønh phaåm chöa söû duïng tröïc tieáp ñöôïc
nhö quaû boâng, cuùi, sôïi thoâ.
Hieåu bieát veà ñaëc tröng caáu taïo vaø tính chaát cuûa vaät lieäu deät coù lieân quan tröïc
tieáp ñeán vieäc saûn xuaát ra caùc loaïi haøng deät coù phaåm chaát ñaùp öùng vôùi yeâu caàu söû
duïng, cuõng nhö thöïc hieän ñöôïc caùc khaâu tieát kieäm, hôïp lyù trong saûn xuaát (thí duï: ñay
coù tính chaát ngaâm aåm toát vaø xô beàn cho neân duøng ñay ñeå saûn xuaát ra caùc loaïi bao bì
ñöïng ñöôøng, muoái raát thích hôïp).
Nghieân cöùu caáu taïo vaø tính chaát cuûa vaät lieäu deät coøn coù yù nghóa trong vieäc thieát
laäp caùc tieâu chuaån thöû vaø thí nghieäm trong ngaønh deät, quy ñònh phöông phaùp choïn
maãu thí nghieäm, kieåm tra chaát löôïng saûn phaåm, quy ñònh veà hình thöùc, kích thöôùc cuûa
cheá phaåm vaø baùn cheá phaåm.
Caùc loaïi xô, sôïi vaø cheá phaåm deät ñöôïc söû duïng roäng raõi trong thöïc teá saûn xuaát
vaø trong ñôøi soáng haøng ngaøy. Ngoaøi vieäc may maëc, vaûi coøn ñöôïc duøng trong coâng
nghieäp, trong y teá vaø trong caùc lónh vöïc sinh hoaït vaên hoùa, xaõ hoäi. Söû duïng vaät lieäu
deät ñeå may quaàn aùo choáng noùng duøng trong coâng nghieäp luyeän kim, trang phuïc baûo
hoä trong cöùu hoûa, laøm löôùi ñaùnh caù, caùc loaïi daây, laøm boâng baèng chæ khaâu trong y teá,
vaûi duø, daây duø, vaûi baït trong quaân ñoäi, vaûi che phuû caùc loaïi thieát bò maùy moùc vaø laøm
laùn traïi.
Theo soá lieäu thoáng keâ ôû nhieàu nöôùc treân theá giôùi caùc cheá phaåm deät baèng vaät
lieäu deät ñöôïc söû duïng nhö sau :
− Duøng ñeå may maëc 35 – 40%
− Duøng vaøo noäi trôï sinh hoaït 20 – 25%
− Duøng vaøo muïc ñích kyõ thuaät 30 – 35%
− Söû duïng vaøo caùc coâng vieäc khaùc khoaûng 10%
(bao goùi, vaên hoùa phaåm, y teá…)
Saûn löôïng caùc loaïi xô, sôïi deät treân theá giôùi taêng nhanh trong nhöõng thaäp kyû gaàn
ñaây, ñaëc bieät laø söï phaùt trieån maïnh saûn xuaát caùc loaïi xô.
Trang 3
1.2. PHAÂN LOAÏI VAÄT LIEÄU DEÄT

Caùc loaïi xô, sôïi ñöôïc soá lieäu thoáng keâ treân ñaây coù theå thay ñoåi tuøy theo töøng
nöôùc, phuï thuoäc vaøo ñieàu kieän coâng nghieäp phaùt trieån, vaøo hoaøn caûnh khí haäu vaø cheá
ñoä xaõ hoäi. Ñöôïc phaân bieät döïa theo hình daïng, ñaëc tröng caáu taïo vaø tính chaát. Vì vaäy
maø cheá phaåm deät saûn xuaát ra töø vaät lieäu deät cuõng ñöôïc phaân bieät giöõa loaïi naøy vaø
loaïi khaùc.
Ñeå vieäc nghieân cöùu tính chaát cuûa vaät lieäu deät ñöôïc thuaän tieän caàn tieán haønh
phaân loaïi. Nguyeân taéc cuûa vieäc phaân loaïi vaät lieäu deät laø döïa vaøo keát caáu ñaëc bieät,
phöông phaùp saûn xuaát, thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa caùc loaïi xô, sôïi.
Trong baûng phaân loaïi vaät lieäu deät bao goàm caùc loaïi xô, sôïi vaø cheá phaåm deät.
1.2.1 XÔ DEÄT
1.2.1.1 Khaùi nieäm
Xô laø nhöõng vaät theå meàm deûo, giaõn nôû (boâng, len), nhoû beù ñeå töø ñoù laøm ra sôïi,
vaûi. Chieàu daøi ño baèng milimet (mm), coøn kích thöôùc ngang raát nhoû ño baèng
micromet (µm).
1.2.1.2 Phaân loaïi xô
Phaàn lôùn xô deät coù caáu taïo thuoäc daïng lieân keát cao phaân töû. Nhöng do nguoàn
goác xuaát xöù khaùc nhau, thaønh phaàn caáu taïo vaø phöông phaùp taïo thaønh xô khaùc
nhau cho neân trong moãi loaïi xô chuû yeáu laïi phaân ra thaønh caùc nhoùm rieâng bieät.
Nhöõng nhoùm xô naøy bao goàm caùc loaïi xô coù cuøng nguoàn goác xuaát xöù. Döïa vaøo
caáu taïo ñaëc tröng vaø tính chaát, xô ñöôïc phaân laøm hai loaïi:
Xô thieân nhieân: ñöôïc hình thaønh trong ñieàu kieän töï nhieân töø caùc chaát höõu
cô thieân nhieân, thöôøng ôû daïng xô cô baûn vaø xô kyõ thuaät.
− Xô cô baûn: neáu khoâng phaù vôõ theo chieàu doïc xô thì khoâng theå phaân chia ra
nhöõng phaàn nhoû hôn ñöôïc.
− Xô kyõ thuaät: bao goàm nhieàu xô cô baûn gheùp laïi vôùi nhau (xô ñay).
Xô thieân nhieân ñöôïc chia laøm ba loaïi:
− Xô thöïc vaät: coù thaønh phaàn caáu taïo chuû yeáu laø xenluloâ nhö xô boâng (töø quaû
boâng); xô ñay, gai, lanh… (töø thaân caây).

− Xô ñoäng vaät: coù thaønh phaàn caáu taïo chuû yeáu töø proâtit nhö:
• Xô len: thaønh phaàn chính laø keratin chieám 90%,

• Xô tô taèm: phibroin chieám 75%, xeârixin 25%.
− Xô khoaùng vaät: ñöôïc taïo thaønh töø chaát voâ cô thieân nhieân nhö xô amiaêng.
Xô hoùa hoïc: khaùc vôùi xô thieân nhieân, xô hoùa hoïc hình thaønh trong ñieàu
kieän nhaân taïo. Xô hoùa hoïc ñöôïc phaân thaønh hai loaïi chính:
− Xô nhaân taïo: ñöôïc taïo neân töø chaát höõu cô thieân nhieân nhö:
Trang 4
• Nhoùm xô coù nguoàn goác caáu taïo töø chaát Hydratxenluloâ goàm vixco,
ammoâniac ñoàng…
• Nhoùm xô coù nguoàn goác caáu taïo töø Axeâtyl xenluloâ goàm axeâtat, triaxeâtat
• Nhoùm xô coù nguoàn goác töø proâtit goàm cañeâin, ñeâin…
− Xô toång hôïp: ñöôïc taïo neân töø chaát toång hôïp, laø loaïi xô ñöôïc söû duïng nhieàu
nhaát hieän nay. Trong ñoù phoå bieán nhaát laø caùc nhoùm xô taïo neân töø chaát höõu
cô toång hôïp nhö: Polyester, polyamit, polyacrilonitryl.
Taát caû caùc loaïi xô hoùa hoïc noùi treân ñeàu coù daïng caáu taïo lieân keát cao phaân
töû. Trong xô hoùa hoïc coøn bao goàm caùc loaïi coù daïng caáu taïo lieân keát phaàn töû
thaáp nhö sôïi kim loaïi vaø hôïp kim.
Xô hoùa hoïc ñöôïc saûn xuaát döôùi nhieàu daïng khaùc nhau: xô xtapen, sôïi cô
baûn, sôïi phöùc…
Ñeå nhaän ñöôïc xô hoùa hoïc caàn phaûi coù nguyeân lieäu (laáy trong thieân nhieân
hoaëc toång hôïp ñöôïc), ñem cheá bieán thaønh dung dòch hoaëc thaønh traïng thaùi
chaûy loûng, sau ñoù eùp dung dòch qua oáng ñònh hình sôïi coù caùc loã nhoû (loã coù
ñöôøng kính tuøy theo yeâu caàu saûn xuaát), taïo thaønh luoàng dung dòch ñöôïc laøm
cöùng ñoïng laïi thaønh daïng sôïi cô baûn. Nhöõng chuøm sôïi cô baûn nhö vaäy neáu
ñem caét thaønh töøng ñoaïn coù ñoä daøi xaùc ñònh (thoâng thöôøng töø 40-150mm) goïi
laø xô stapen. Beân caïnh ñoù, cuõng coù theå taïo neân sôïi ñôn maûnh – ñoù laø daïng sôïi
cô baûn coù kích thöôùc ñuû lôùn duøng tröïc tieáp ñeå saûn xuaát ra caùc loaïi cheá phaåm
nhö löôùi ñaùnh caù, bít taát moûng….
Vieäc saûn xuaát xô hoùa hoïc treân theá giôùi hieän nay raát phaùt trieån, haøng naêm
xuaát hieän raát nhieàu loaïi xô môùi. Cho neân vieäc phaân loaïi vaät lieäu deät chæ neâu
leân nguyeân taéc toång quaùt cuûa vieäc phaân loaïi vaø ñeà caäp tôùi caùc loaïi xô hoùa hoïc
chuû yeáu vaø phoå bieán nhaát…
1.2.2 SÔÏI DEÄT
Sôïi laø söï lieân keát cuûa caùc xô coù daïng maûnh nhoû, meàm uoán vaø beàn, coù kích
thöôùc ngang nhoû coøn chieàu daøi ñöôïc xaùc ñònh trong quaù trình gia coâng sôïi.
1.2.2.1 Phaân loaïi theo caáu truùc:
Chuû yeáu döïa vaøo keát caáu ñaëc bieät cuûa töøng loaïi, ñöôïc chia laøm hai loaïi chính:
Loaïi sôïi thöù nhaát: bao goàm caùc daïng sôïi nhaän tröïc tieáp sau quaù trình keùo
sôïi, bao goàm:
− Sôïi con (sôïi ñôn): goàm nhieàu xô cô baûn gheùp vaø xoaén laïi vôùi nhau taïo neân
(sôïi boâng, sôïi len…). Sôïi con laø loaïi sôïi phoå bieán nhaát chieám khoaûng 85%
toaøn boä caùc loaïi sôïi saûn xuaát treân theá giôùi. Sôïi con ñöôïc taïo neân töø xô cuøng
loaïi hoaëc pha troän giöõa caùc xô vôùi nhau. Sôïi con coù hai loaïi:
Trang 5
• Sôïi trôn: coù keát caáu vaø maøu saéc gioáng nhau treân suoát chieàu daøi sôïi.
• Sôïi hoa: coù keát caáu khoâng ñoàng ñeàu, taïo thaønh nhöõng voøng sôïi, hoaëc
choã daøy moûng khaùc nhau, hoaëc nhieàu veát loám ñoám mang nhieàu maøu saéc
khaùc nhau do quaù trình saûn xuaát taïo neân.
− Sôïi phöùc: goàm nhieàu sôïi cô baûn lieân keát laïi baèng caùch xoaén hoaëc dính keát
laïi vôùi nhau taïo thaønh. Ngoaøi tô töï nhieân (tô taèm), taát caû caùc loïai sôïi phöùc
ñeàu laø sôïi hoùa hoïc.
− Sôïi caét: ñöôïc taïo thaønh baèng caùch xe xoaén caùc daõi baêng (giaáy, nhöïa, kim
loaïi).
Loaïi sôïi thöù hai: caùc loaïi sôïi thöù nhaát ñem gheùp vaø xoaén laïi vôùi nhau (hai
hoaëc nhieàu sôïi) theo töøng loaïi seõ nhaän ñöôïc loaïi thöù hai goïi laø sôïi xe.
1.2.2.2 Phaân loaïi theo nguyeân lieäu vaø heä thoáng thieát bò keùo sôïi: coù 3 loaïi:
Sôïi chaûi thöôøng (chaûi thoâ): duøng nguyeân lieäu xô coù chaát löôïng vaø chieàu
daøi trung bình, keùo treân daây chuyeàn thieát bò coù maùy chaûi thoâ vaø cho sôïi coù
chaát löôïng trung bình (sôïi boâng, sôïi ñay), deät vaûi coù chaát löôïng trung bình.
Sôïi chaûi kyõ: duøng nguyeân lieäu xô daøi vaø toát, keùo treân daây chuyeàn thieát bò
coù maùy chaûi thoâ vaø chaûi kyõ, cho ra loaïi xô coù chaát löôïng cao duøng saûn xuaát
chæ khaâu, haøng deät kim vaø caùc loaïi vaûi cao caáp (sôïi boâng, sôïi len…)
Sôïi chaûi lieân hôïp: duøng nguyeân lieäu xô ngaén chaát löôïng thaáp, xô pheá lieäu
cuûa hai heä treân, söû duïng daây chuyeàn thieát bò goàm nhieàu maùy chaûi thoâ, caùc
baêng chuyeàn troän ñeàu, maùy phaân baêng vaø veâ ñeå keùo ra loaïi sôïi xoáp deät
chaên meàn, caùc loaïi vaûi boïc baøn gheá, thaûm…
1.2.2.3 Phaân loaïi theo quaù trình saûn xuaát vaø söû duïng: coù 2 loaïi
Saûn phaåm moäc: laø xô, sôïi hay vaûi coøn ôû daïng nguyeân sô chöa qua xöû lyù
hoùa chaát. Thöôøng ñöôïc söû duïng laøm phuï lieäu hay nguyeân lieäu cho moät quaù
trình hay moät ngaønh saûn xuaát naøo ñoù.
Ví duï: Sôïi ñöa vaøo quaù trình saûn xuaát chæ khaâu laø sôïi xe daïng moäc ñöôïc laáy
töø maùy xe vaø maùy quaán oáng.
Saûn phaåm hoaøn taát: laø saûn phaåm daïng xô, daïng sôïi hay daïng vaûi ñaõ qua
quaù trìnnh xöû lyù hoùa lyù nhö naáu, taåy, nhuoäm, in ñònh hình nhieät, taåm chaát
choáng nhaøu, choáng thaám… Saûn phaåm hoaøn taát ñöôïc baøy baùn roäng raõi cho
ngöôøi tieâu duøng nhö moät loaïi haøng hoùa. Ngaønh may ñaõ söû duïng hai nguyeân
lieäu chính laø vaûi hoaøn taát vaø chæ khaâu.
Trang 6
1.3. CAÙC TÍNH CHAÁT CHUNG CUÛA SÔÏI DEÄT

2.1 Ñoä maûnh vaø côõ sôïi
Do sôïi laø moät vaät lieäu xoáp, deã bieán daïng neân côõ sôïi khoâng theå xaùc ñònh thoâng
qua ñöôøng kính maø phaûi theo ñoä maûnh. Baûn thaân ñoä maûnh cuûa sôïi ñöôïc theå hieän
qua 2 chæ soá sau:
6.1.2.1 Chi soá meùt − Nm
Moät ñoaïn sôïi coù chieàu daøi L (tính baèng meùt), caân naëng vôùi khoái löôïng G (tính
baèng gam) thì côõ sôïi ñöôïc bieåu hieän baèng chi soá meùt.
L(m)
Nm =
G ( gr )
Caùc loaïi sôïi keùo töø xô cô baûn (sôïi boâng, sôïi len), xô kyõ thuaät (sôïi len, sôïi ñay)
thì côõ sôïi ñöôïc theå hieän baèng chi soá.
Chi soá caøng lôùn thì sôïi caøng maûnh.
6.1.2.2 Chuaån soá (Ñoä daøy) − T(Tex)
Moät ñoaïn sôïi coù khoái löôïng G (tính baèng gam) töông öùng vôùi chieàu daøi L (tính
baèng 1kilomet) thì côõ sôïi bieåu thò baèng chuaån soá.
G(gr)
T (Tex) =
L(1km)
Chuaån soá ñöôïc aùp duïng phoå bieán ñeå xaùc ñònh côõ sôïi cho tô taèm, tô hoùa hoïc.
2.2 Ñoä ñeàu
Ñoä ñeàu cuûa sôïi laø moät tính chaát raát quan troïng, aûnh höôûng ñeán naêng suaát, chaát
löôïng gia coâng saûn phaåm.
− Sôïi khoâng ñeàu veà beà ngang seõ gaây hieän töôïng ñöùt sôïi trong quaù trình deät vaûi
hoaëc taïo neân nhöõng “veät” treân beà maët cheá phaåm.
− Ñoä ñeàu cuûa sôïi phuï thuoäc vaøo nguyeân lieäu, ñoä saên, ñoä maûnh cuûa sôïi.
− Vaûi deät töø loaïi sôïi coù ñoä khoâng ñeàu cao maët vaûi nhaùm (xuø xì), giaù trò söû duïng
thaáp. Ngöôïc laïi vaûi deät töø loaïi sôïi coù ñoä ñeàu cao maët vaûi mòn nhaün, giaù trò söû
duïng cao.
2.3 Ñoä saên sôïi
− Xoaén laø moät loaïi bieán daïng khi coù ngaãu löïc ñaët vaøo maët phaúng tieát dieän ngang
cuûa vaät theå. Keát quaû laøm cho moãi maët phaúng ñeàu quay moät goùc naøo ñoù so vôùi
truïc, ñoàng thôøi höôùng quay gioáng nhau treân toaøn boä chieàu daøi vaät theå.
Nhôø coù quaù trình xoaén maø töø xô taïo thaønh sôïi ñôn, töø sôïi ñôn xe laïi thaønh sôïi
Trang 7
xe vaø töø ñoù taïo neân cheá phaåm deät. Thoâng thöôøng khi xe sôïi ñoä daøi sôïi bò giaûm
ñi moät ñaïi löôïng goïi laø co khi xe. Tröø loaïi sôïi saûn xuaát töø sôïi cô baûn hay tô, sôïi
saûn xuaát töø xô cô baûn muoán coù ñöôïc phaûi duøng phöông phaùp xoaén xô cô baûn
vôùi nhau.
− Ñoä saên cuûa sôïi theå hieän möùc xoaén nhieàu hay ít vaø ñöôïc xaùc ñònh baèng soá voøng
xoaén ñeám ñöôïc treân ñôn vò daøi 1m cuûa sôïi.
Goïi X laø soá voøng xoaén treân chieàu daøi L(mm) cuûa ñoaïn sôïi thöû.
Ñoä saên K ñöôïc tính: X
K = x1000
L
− Treân ñôn vò daøi cuûa sôïi, khi K lôùn vaø chieàu xoaén caøng naèm ngang thì möùc ñoä
xoaén caøng cao.
− Khi xoaén sôïi, höôùng xoaén coù theå laø Z hoaëc S
(Hình 1)
• Chöõ Z ñaëc tröng cho höôùng xoaén cuûa sôïi töø
döôùi leân treân vaø töø traùi qua phaûi (höôùng
xoaén phaûi).
• Chöõ S ñaëc tröng cho höôùng xoaén cuûa sôïi töø
Hình 1 döôùi leân treân vaø töø phaûi qua traùi (höôùng xoaén traùi).
− Ñoái vôùi sôïi xe töø nhieàu sôïi ñôn, höôùng xoaén ñöôïc kyù hieäu baèng chöõ Z vaø S
ngaên caùch baèng caùch gaïch cheùo.
Ví duï: Z/S, Z/S/S, Z/S/Z …
− Khi möùc ñoä xoaén caøng cao thì sôïi caøng cöùng, ñöôøng kính sôïi giaûm, khoái löôïng
rieâng cuûa sôïi caøng lôùn vaø ñoä beàn sôïi caøng taêng. Tuy nhieân khi xeùt moái quan heä
giöõa ñoä beàn keùo vaø möùc ñoä xoaén thì coù moät luùc naøo ñoù ñoä beàn keùo ñaït toái ña
sau ñoù giaûm daàn cho ñeán khi bò ñöùt do khoâng chòu noåi möùc ñoä xoaén quaù cao.
Ñoä saên öùng vôùi ñoä beàn keùo toái ña goïi laø saên tôùi haïn.
− Thöôøng sôïi coù chi soá cao choïn ñoä saên lôùn. Sôïi doïc cuûa vaûi choïn ñoä saên lôùn hôn
sôïi ngang.
2.4 Ñoä giaõn keùo: Lp
Ñoä giaõn keùo ñöôïc xaùc ñònh baèng ñoä giaõn lôùn nhaát cuûa sôïi ñaït ñöôïc tröôùc thôøi
ñieåm bò ñöùt.
Sôïi coù chieàu daøi ban ñaàu L1, sau khi duøng löïc keùo giaõn sôïi ñeán chieàu daøi L2
(tröôùc khi bò ñöùt) thì % ñoä giaõn keùo ñöôïc tính theo coâng thöùc:
L2 − L1
Lp = x100 %
L1
Trang 8
2.5 Ñoä aåm: W

Ñoä aåm ñöôïc ñaùnh giaù baèng thaønh phaàn phaàn traêm theo löôïng hôi nöôùc bò thaûi
ra khi saáy khoâ sôïi khoái löôïng coá ñònh.
− Goïi Gt laø khoái löôïng sôïi thöïc teá
− Gk laø khoái löôïng saáy khoâ
Coâng thöùc tính % ñoä aåm:
G t − Gk
W = x100 %
Gt
2.6 Ñoä beàn ma saùt:
Sôïi chòu ma saùt vôùi caùc chi tieát maùy moùc trong quaù trình gia coâng vaø bò hao
moøn cô hoïc trong quaù trình söû duïng.
Ví duï: Sôïi deät bò coï saùt vôùi loã maét go, vôùi raêng löôïc trong quaù trình deät.
Beà maët sôïi caøng thoâ nhaùm, caøng ghoà gheà thì aûnh höôûng cuûa löïc ma saùt caøng
lôùn. Löïc ma saùt xuaát hieän treân beà maët thanh tröôït leân nhau laøm sôïi bò moøn, beà maët
sôïi xuø loâng, ñoä beàn sôïi giaûm. Do vaäy ngöôøi ta thöôøng phuû moät lôùp hoà moûng bao
quanh beà maët sôïi coù taùc duïng baûo veä raát toát choáng laïi söï hao moøn do ma saùt.
2.7 Ñoä saïch:
Ñoä saïch laø moät trong nhöõng tính chaát raát ñaëc bieät, ñaëc tröng cho tính chaát ñoàng
nhaát cuûa sôïi trong nguyeân lieäu vaø cheá phaåm. Taïp chaát hình thaønh trong sôïi coù nhieàu
nguoàn goác khaùc nhau. Coù theå chia laøm 2 loaïi:
Taïp chaát xuaát hieän trong quaù trình hình thaønh caùc loaïi xô thieân nhieân, khi thu
nhaän ôû giai ñoaïn cheá bieán ban ñaàu hoaëc khi chuaån bò ñònh hình ôû caùc loaïi xô hoùa
hoïc. Taïp chaát xuaát hieän trong quaù trình cheá bieán xô thaønh sôïi do caùc nguyeân nhaân:
− Ñieàu chænh thieát bò khoâng ñuùng.
− Thöïc hieän quy trình khoâng ñuùng
− Thao taùc cuûa coâng nhaân vaø veä sinh coâng nghieäp khoâng ñaûm baûo.
Caùc daïng taïp chaát trong xô sôïi:
− Trong xô thieân nhieân:

• Goác thöïc vaät: goàm caùc taïp chaát khoù hoaëc deã taùch ra khoûi nguyeân lieäu
trong quaù trình cheá bieán.
Ví duï: Trong xô boâng taïp chaát bao goàm caùc haït khoâng chín hoaëc haït vôõ
dính laãn xô, taïp chaát naøy ñöôïc taùch ra trong quaù trình caùn boâng. Ngoaøi ra trong
boâng coøn coù caùc loaïi taïp chaát khaùc nhö maûnh laù boâng, voû quaû, ñoâi khi coù caû
Trang 9
caønh boâng laãn trong ñoù. Nhöõng taïp chaát naøy khoù taùch ra khoûi xô, moät phaàn laãn
trong sôïi laøm giaûm chaát löôïng sôïi.
• Goác ñoäng vaät (Tô taèm): taïp chaát xuaát hieän khi taïo thaønh voû keùn hoaëc trong
quaù trình öôm tô.
− Trong xô hoùa hoïc: taïp chaát xuaát hieän döôùi daïng chuøm xô dính keát hoaëc coù loaïi
taïp chaát ôû daïng xô ngaén keát thaønh cuïm. Hay trong quaù trình saûn xuaát sôïi ñöôïc
keùo treân caùc heä thoáng khaùc nhau, hình thaønh caùc loaïi taïp chaát coâng ngheä nhö:
ñoä khoâng ñeàu cuûa sôïi, taïp chaát vaø khuyeát taät cuûa sôïi ñöôïc loaïi tröø trong quaù
trình cuoän sôïi, taåy vaø giaët.
Trang 10
CHÖÔNG 2
TÍNH CHAÁT LYÙ HOÙA CUÛA SÔÏI DEÄT
2.1 XÔ XENLULOÂ
− Xenluloâ laø polyme chính cuûa caùc loaïi xô goác thöïc vaät (boâng, lanh, gai, …)
− Coâng thöùc ôû daïng (C6H10O5)n hoaëc [-C6H7O2(OH)3-]n
−
Xenluloâ coù khoái löôïng rieâng khoaûng 1,52 – 1,56 g/cm3
6.1.2.3 Caùc tính chaát chuû yeáu cuûa xô xenluloâ (xô boâng)
2.1.1.1 AÛnh höôûng cuûa nöôùc
− Xenluloâ khoâng bò hoøa tan trong moâi tröôøng nöôùc vaø caùc chaát nhö: coàn,
benzen, axeâtoân… Ñeå hoøa tan xenluloâ thöôøng duøng dung dòch amoâniac ñoàng
[Cu(NH3)n](OH)2
− Trong nöôùc xô boâng bò tröông nôû, dieän tích maët caét ngang taêng töø 22–34%
coøn chieàu daøi chæ taêng 1%
2.1.1.2 AÛnh höôûng cuûa aùnh saùng maët trôøi
− Döôùi taùc duïng cuûa aùnh saùng maët trôøi vaø khí quyeån, ñaëc bieät laø taùc duïng cuûa
tia töû ngoaïi laøm cho caùc phaân töû xenluloâ bò oxy hoùa baèng oxy cuûa khoâng khí.
Ñoä beàn cuûa vaät lieäu xenluloâ bò giaûm ñi moät nöûa khi chieáu tröïc tieáp tia saùng
maët trôøi trong thôøi gian 900–1000 giôø.
− Döôùi taùc duïng cuûa khí quyeån coøn laøm cho vaät lieäu xenluloâ bò laõo hoùa (hao
moøn), laøm giaûm caùc tính chaát cô lí, giaûm ñoä beàn, giaûm ñoä daõn nôû cuûa xô vaø
taêng ñoä cöùng.
Quaù trình naøy tieán haønh caøng maïnh trong ñieàu kieän nhieät ñoä vaø ñoä aåm cuûa
khoâng khí taêng cao.
2.1.1.3 AÛnh höôûng cuûa nhieät ñoä
− Ñoát noùng xô xenluloâ ôû nhieät ñoä 120 – 130oC trong moät vaøi giôø khoâng thaáy
coù söï thay ñoåi roõ reät. Neáu ñoát noùng vöôït quaù nhieät ñoä ñoù baét ñaàu thay ñoåi
chaäm, sau 160oC quaù trình phaù huûy nhanh hôn vaø sau 180oC quaù trình phaù
huûy caùc phaân töû xenluloâ tieán haønh raát maïnh. Söï phaù huûy phaân töû baét ñaàu töï
söï ñöùt lieân keát glucoâzit roài ñeán voøng cô baûn.
− Khi ñoát noùng trong traïng thaùi khoâ (khoâng cho khoâng khí tham gia töï do)
xenluloâ seõ taïo ra caùc chaát: than (gaàn 40% khoái löôïng), nöôùc, axit axeâtic, vaø
caùc chaát khaùc. Neáu ñoát noùng ñeán 180oC thì caùc phaân töû xenluloâ daàn daàn bò
phaù huûy.
Vôùi quaàn aùo loaïi naøy ta khoâng duøng nhieät ñoä quaù 100oC
Trang 11
2.1.1.4 AÛnh höôûng cuûa axit

− Döôùi taùc duïng cuûa axit voâ cô caùc ñaïi phaân töû xenluloâ bò phaù huûy, khi ñoù lieân
keát glucoâzit bò ñöùt vaø lieân keát vôùi nöôùc – taïo neân quaù trình thuûy phaân.
Saûn phaåm cuoái cuøng cuûa quaù trình thuûy phaân laø glucoâ
(C6H10O5)n + nH2O → nC6H12O6
Hoãn hôïp saûn phaåm cuûa söï thuûy phaân xenluloâ goïi laø hydroâxenluloâ.
− Caùc loaïi axit höõu cô coù taùc duïng phaù huûy yeáu hôn ñoái vôùi caùc xô xenluloâ.
− Cho xenluloâ taùc duïng vôùi axit Nitric seõ taïo thaønh Nitroâxenluloâ.
[C6H7O2(OH)3]n + nHNO3 → [C6H7O2(ONO2)2OH]n + 2nH2O
Loaïi Nitroâxenluloâ coù chöùa 10,5 – 12% Nitô ñöôïc duøng laøm nguyeân lieäu ban
ñaàu ñeå ñieàu cheá xô nitrat laø daïng xô nhaân taïo ñaàu tieân. Coøn axeâtylxenluloâ – ñoù
laø este xenluloâ vaø axit axeâtic ñöôïc duøng trong saûn xuaát taïo ra xô ñiaeâtat vaø xô
triaxeâtat.
2.1.1.5 AÛnh höôûng cuûa chaát oxy hoùa
− Vôùi hydrosulfit thì tính chaát xô khoâng thay ñoåi neân muoán taåy quaàn aùo cho
traéng ta choïn daïng hoùa chaát naøy.
− Vôùi boät taåy traéng, muoái natri, muoái kali… deã laøm thay ñoåi tính chaát cuûa xô
xenluloâ, laøm cho ñoä beàn sôïi giaûm hoaëc coù theå bò phaù huûy.
2.1.1.6 AÛnh höôûng cuûa kieàm
− Xenluloâ beàn vöõng döôùi taùc duïng cuûa kieàm. Cho kieàm (NaOH) taùc duïng tröïc
tieáp vaøo xenluloâ cuõng khoâng phaù vôõ ñöôïc lieân keát glucoâzit. Tuy nhieân kieàm
coù khaû naêng oâxy hoùa xenluloâ baèng oxy khoâng khí taïo thaønh oxyt xenluloâ.
Neáu cho phaûn öùng tieán haønh khi ñoát noùng NaOH vôùi xenluloâ ta ñöôïc moät
hôïp chaát laø xenluloâ kieàm.
C6H7O2(OH)3 + NaOH → C6H7O2(OH)2OH.NaOH
Ñaây laø moät hôïp chaát khoâng beàn deã bò nöôùc phaân tích taïo thaønh Hydrat
xenluloâ – deã haáp thuï caùc chaát khaùc nhau (nöôùc), deã nhuoäm maøu vaø ñöôïc söû
duïng ñeå saûn xuaát caùc loaïi xô nhaân taïo nhö vitxcoâ, ammoâniac ñoàng.
− Trong coâng nghieäp, öùng duïng hieäu quaû cuûa quaù trình taùc duïng vôùi kieàm (quaù
trình laøm boùng) laøm cho xô boâng bôùt xoaên, co ruùt veà chieàu daøi, taêng kích
thöôùc maët caét ngang, do ñoù taêng ñoä beàn tuyeät ñoái khi keùo ñöùt.
− Neáu quaù trình taùc duïng cuûa kieàm leân vaät lieäu xenluloâ ñoàng thôøi keùo caêng,
khi ñoù xô coù daïng troøn hôn, beà maët nhaün hôn, phaûn chieáu aùnh saùng toát hôn.
− Trong dung dòch NaOH naáu soâi, moät phaàn xenluloâ bò phaù huûy. Neáu quaù trình
ñoù tieáp dieãn (quaù trình oxy hoùa xenluloâ) thì caáu truùc phaân töû bò huûy hoaïi
hoaøn toaøn vaø xô bò phaù huûy.
Trang 12
2.1.1.7 AÛnh höôûng cuûa vi sinh vaät

Khi ñeå vaät lieäu xenluloâ bò aåm trong thôøi gian daøi, nhaát laø trong moâi tröôøng
khoâng khí aåm moät soá loaïi vi khuaån vaø naám moác seõ phaùt trieån gaây neân quaù trình
thuûy phaân xenluloâ daãn tôùi phaù huûy moät phaàn hoaëc phaù huûy hoaøn toaøn caáu truùc
phaân töû.
2.1.1.8 ÖÙng duïng
− Vaûi sôïi xenlulose thöôøng duøng may quaàn aùo maëc muøa heø, phuø hôïp ñeå may
quaàn aùo treû em, ngöôøi giaø, ngöôøi beänh, trang phuïc lao ñoäng vaø trang phuïc
quaân ñoäi. Vaûi cotton coøn thích hôïp cho ñoà duøng sinh hoaït caàn huùt aåm toát
nhö aùo goái, chaên meàn, taám traûi giöôøng, khaên tay, khaên taém, khaên baøn,
khaên aên, giaøy vaûi v.v...
− Nhieät ñoä uûi thích hôïp töø 180o →200oC, uûi khi vaûi aåm.
− Giaët baèng xaø phoøng kieàm.
− Phôi ngoaøi naéng, caát giöõ nôi khoâ raùo ñeå traùnh bò aåm moác.
2.1.1.9 Öu nhöôïc ñieåm cuûa vaûi sôïi goác xenluloâ
Öu ñieåm
Vaûi sôïi goác xenlulo söû duïng cho may maëc hôïp veä sinh do huùt aåm cao, phaùt
sinh tónh ñieän ma saùt ít, thích hôïp cho haøng maëc loùt, maëc maùt, quaàn aùo treû em,
ngöôøi giaø, trang phuïc lao ñoäng, quaân ñoäi… Ngoaøi ra coøn thích hôïp cho ñoà duøng
sinh hoaït caàn huùt aåm toát nhö aùo goái, chaên meàn, khaên tay, khaên taém, giaøy vaûi…
Nhöôïc ñieåm:
Vaûi sôïi goác xenluloâ choùng nhaøu, deã mAuïc do vi sinh vaät, khoâng ñöôïc beàn.
2.2 XÔ PROTIT
− Protit laø polyme chính taïo neân len, tô taèm vaø moät soá xô nhaân taïo.
− Polyme ñöôïc hình thaønh töø nhieàu phaân töû axit amin coù coâng thöùc daïng toång
quaùt: H2N-CnHn-COOH.
− Hai nhoùm chöùc ôû ñaàu vaø cuoái phaân töû polyme laø: amin (-NH2) coù tính kieàm
vaø cacboxil (-COOH) coù tính axit laøm cho xô protit deã aên maøu vôùi caû hai loaïi
thuoác nhuoäm axit vaø thuoác nhuoäm bazô.
2.2.1 TÔ TAÈM
Tô laø thöù sôïi do nhieàu loaïi saâu nhaû ra. Saâu taèm aên laù daâu nhaû ra chaát loûng,
gaëp khoâng khí chaát loûng naøy cöùng ñoâng raát nhanh thaønh sôïi tô taèm, ñoù laø loaïi tô
phoå bieán nhaát (chieám hôn 90%).
ÔÛ Vieät Nam ngheà troàng daâu nuoâi taèm phaùt trieån ôû nhieàu tænh: Haø Taây, Hoøa
Bình, Nam Haø, Thaùi Bình. Ngheä Tónh, Phuù Thoï, Laâm Ñoàng… ngoaøi vieäc nuoâi
Trang 13
taèm aên laù daâu, ôû moät soù tænh mieàn Baéc coøn phaùt trieån caû loaïi taèm aên laù saén vaø
laù thaàu daàu.
2.2.1.1 Chu kyø sinh tröôûng
Tröùng nôû ra taèm. Taèm aên laù daâu sinh tröôûng vaø phaùt trieån, khoaûng 16→18
ngaøy sau thì taèm baét ñaàu chín. Thôøi gian töø khi taèm baét ñaàu chín cho ñeán chín
heát khoaûng 3 – 4 ngaøy, luùc ñoù taèm baét ñaàu keùo keùn. Thôøi gian keùo keùn töø 3→4
ngaøy.
Taèm nhaû tô keùo keùn vaø bieán thaønh nhoäng ôû trong keùn. Khoaûng töø 8→10
ngaøy keå töø khi laøm toå (keùo keùn) nhoäng bieán thaønh ngaøi (böôùm). Luùc ñoù ngaøi
thaûi ra moät chaát kieàm loûng taåm öôùt moät ñaàu keùn vaø chui ra ngoaøi. Ngaøi coù maøu
traéng baïc khoâng bay ñöôïc hoaëc bay raát chaäm, khoâng aên. Ra khoûi keùn ngaøi caùi
ñeû tröùng (khoaûng 400-600 tröùng), tröùng taèm coù hình baàu duïc daøi 1,5mm. Ngaøi
soáng töø 4→10 ngaøy.
2.2.1.2 Caáu taïo cuûa keùn taèm: goàm 3 lôùp
− Lôùp ngoaøi cuøng: laø lôùp tô goác hay coøn goïi laø lôùp aùo keùn. Chaát löôïng cuûa lôùp
naøy khoâng toát, tô cöùng vaø thoâ, nhieàu keo. Chuû yeáu duøng ñeå deät luïa goác hoaëc
ñan löôùi.
− Lôùp giöõa: laø lôùp tô noõn hay coøn goïi laø thaân tô, chaát löôïng cuûa lôùp tô naøy toát,
sôïi tô maûnh, meàm mòn thöôøng duøng ñeå deât luïa.
− Lôùp trong cuøng: laø lôùp aùo nhoäng, lôùp naøy khoâng öôm tô ñöôïc thöôøng ñaùnh tôi
ñeå keùo sôïi ñuõi ñeå deät thaûm…
2.2.1.3 Tính chaát cô lyù cuûa tô taèm
− Phibroin laø vaät chaát cô baûn trong tô, chieám khoaûng 75% thaønh phaàn cuûa tô.
− Khoái löôïng rieâng cuûa phibroâin: 1,37 g/cm3.
− Ñoä daøi: ñoä daøi cuûa tô taèm phuï thuoäc vaøo gioáng taèm vaø muøa thu hoaïch. Moãi
keùn taèm coù theå cho töø 300-1500 meùt tô.
− Ñoä maûnh: ñoä maûnh cuûa tô taèm phuï thuoäc vaøo phöông phaùp gia coâng (kyõ
thuaät öôm tô)
− Ñoä beàn: tô taèm coù ñoä beàn cao hôn xô boâng.
2.2.1.3.1 AÛnh höôûng cuûa nöôùc
− Trong moâi tröôøng nöôùc, xô meàm ra, tröông nôû vaø ñaøn hoài hôn. ÔÛ nhieät ñoä
cuûa nöôùc 25oC tô seõ nôû chieàu ngang töø 16-20%, chieàu daøi chæ taêng 1-2%.
Trong moâi tröôøng khoâng khí coù ñoä aåm töông ñoái ñeán 90%, luùc ñoù ñöôøng kính
sôïi tô taêng ñeán 9%.
− Ñoái vôùi xixeârin (chaát keo gheùp dính hai sôïi tô) trong moâi tröôøng nöôùc coù
nhieät ñoä 110oC bò hoøa tan hoaøn toaøn
Trang 14
2.2.1.3.2 AÛnh höôûng cuûa nhieät ñoä

− Vôùi nhieät ñoä 130-140oC taùc duïng leân xô trong thôøi gian ngaén khoâng laøm cho
xô thay ñoåi tính chaát.
− Khi ñoát noùng keùo daøi thaäm chí ôû nhieät ñoä thaáp (80-100oC) cuõng laøm cho xô
bò cöùng, gioøn, thay ñoåi maøu saéc vaø giaûm tính chaát cô lyù.
− ÔÛ nhieät ñoä 170oC tô bò phaù huûy.
2.2.1.3.3 AÛnh höôûng cuûa aùnh saùng maët trôøi
− Döôùi taùc duïng cuûa aùnh saùng maët trôøi, ñaëc bieät cuûa tia töû ngoaïi seõ tieán haønh
oxy hoùa tô baèng oxy khoâng khí laøm cho phibroin giaûm ñoä beàn, ñoä giaõn, giaûm
tính ñaøn hoài, taêng ñoä cöùng, ñoä gioøn.
− Neáu chieáu tröïc tieáp aùnh saùng maët trôøi trong 200 giôø thì ñoä beàn cuûa tô seõ
giaûm ñi 50%
2.2.1.3.4 AÛnh höôûng cuûa axit
− Vôùi axit voâ cô yeáu, axit höõu cô coù noàng ñoä trung bình laøm giaûm khoâng ñaùng
keå ñoä beàn cuûa tô.
Neáu taêng noàng ñoä axit vaø ñoát noùng dung dòch thì quaù trình phaù huûy tô xaûy ra
raát nhanh.
2.2.1.3.5 AÛnh höôûng cuûa kieàm
Trong moâi tröôøng kieàm tô deã bò phaù huûy, möùc ñoä phaù huûy tuøy thuoäc vaøo
nhieät ñoä vaø hoaït tính cuûa dung dòch kieàm.
Ñeå hoøa tan phibroin duøng dung dòch amoâniac ñoàng, caùc xô coù caáu taïo töø
protit khaùc duøng dung dòch kieàm.
2.2.1.3.6 AÛnh höôûng cuûa caùc chaát oxy hoùa
Caùc chaát oxy hoùa hydropeoxit (H2O2), natripeoxit (Na2O2) söû duïng khi gia
coâng vaûi tô luïa seõ phaù huûy chaát maøu vaø theå hieän taùc duïng laøm traéng. Söï phaù
huûy dieãn ra caøng maïnh khi taêng nhieät ñoä vaø taùc duïng keùo daøi.
2.2.1.3.7 ÖÙng duïng cuûa tô taèm.
− Tô taèm coù nhieàu tính chaát toát: coù ñoä beàn cao, ñaøn hoài, thaåm thaáu toát, hình
daùng beân ngoaøi ñeïp, nhaün, oùng aùnh, nhuoäm maøu toát… cho neân ñöôïc söû duïng
chuû yeáu ñeå deät ra loaïi vaûi moûng.
− Ñoái vôùi tô roái, keùm pheá phaåm khoâng öôm ñöôïc… nhöõng loaïi naøy ñöôïc gia
coâng tieáp tuïc trong quaù trình keùo sôïi ñeå taïo thaønh sôïi tô. Loaïi sôïi naøy söû
duïng ñeå deät vaûi may maëc. Töø tô taèm coøn taïo ra caùc loaïi pheá phaåm xe, chæ
khaâu, chæ theâu.
− Tuy nhieân, do giaù thaønh cao cho neân vieäc söû duïng tô bò haïn cheá.
Trang 15
− Giaët baèng xaø phoøng trung tính (ví duï caùc loaïi daàu goäi ñaàu), chanh, boà keát
trong nöôùc aám.
− Phôi ôû nôi raâm maùt, traùnh aùnh naéng maët trôøi chieáu tröïc tieáp vaøo vaûi.
− Nhieät ñoä laø thích hôïp töø 140oC → 150oC. Laø ôû maët traùi hoaëc phaûi, duøng khaên
aåm ñeå leân maët vaûi tröôùc khi laø ôû maët phaûi. Neáu laø ôû nhieät ñoä quaù cao, tô seõ
maát ñoä boùng.
2.2.1.4 LEN
Len laø loaïi xô nhaän ñöôïc töø lôùp loâng phuû leân moät soá ñoäng vaät (cöøu, thoû, deâ,
laïc ñaø…) sau khi ñaõ cheá bieán. Trong coâng nghieäp deät len, loâng cöøu ñöôïc duøng
nhieàu nhaát (96-97%) sau ñoù laø loâng deâ (2%) vaø loâng laïc ñaø (1%).
Thaønh phaàn caáu taïo cô baûn trong len laø Keâratin chieám 90%.
2.2.1.5 Phaân loaïi len
Phuï thuoäc vaøo ñoä maûnh (chieàu daøy) vaø tính ñoàng nhaát cuûa thaønh phaàn taïo
thaønh maø phaân chia len ra : len mòn (maûnh), len nöûa mòn, len nöûa thoâ vaø len thoâ.
Len mòn: laø len ñoàng nhaát goàm caùc loâng tô coù kích thöôùc ngang trung bình
ñeán 25µm. Len mòn nhaän ñöôïc gioáng loâng cöøu mòn (cöøu Meâ-ri-noât) hoaëc töø
gioáng cöøu lai (giöõa cöøu loâng mòn vaø cöøu loâng thoâ). Len mòn coù phaåm chaát
toát nhaát.
Len nöûa mòn: thuoäc loaïi ñoàng nhaát bao goàm loâng tô coù kích thöôùc lôùn vaø
loâng nhôõ coù kích thöôùc ngang trung bình 25-31µm. Loaïi len naøy nhaän ñöôïc
töø moät soá gioáng cöøu lai vaø cöøu loâng nöûa mòn.
Len nöûa thoâ: ôû daïng ñoàng nhaát vaø khoâng ñoàng nhaát taïo neân töø loâng tô, loâng
nhôõ vaø moät löôïng nhoû loâng thoâ. Loaïi len naøy nhaän ñöôïc töø gioáng cöøu loâng
nöûa thoâ vaø cöøu lai. Kích thöôùc ngang cuûa len ñoàng nhaát töø 31 – 40µm, coøn
len khoâng ñoàng nhaát 24 – 34µm nhöng ñoä khoâng ñeàu veà kích thöôùc ngang
lôùn.
Len thoâ: laø loaïi len hoãn hôïp coù thaønh phaàn bao goàm loâng tô, loâng nhôõ loâng
thoâ vaø loâng cheát. Len thoâ khoâng ñoàng nhaát nhaän ñöôïc töø gioáng cöøu loâng thoâ
vaø moät soá gioáng cöøu lai. Kích thöôùc ngang trung bình cuûa xô lôùn hôn 34-
40µm ñoàng thôøi ñoä khoâng ñeàu raát lôùn.
2.2.1.6 Tính chaát cô lyù cuûa len:
− Khoái löôïng rieâng cuûa Keâratin baèng 1,3 g/cm3,
− Keratin laø vaät chaát cô baûn trong len, chieám khoaûng 90% thaønh phaàn cuûa len.
− Khoái löôïng rieâng cuûa keratin: 1,3g/cm3
− Ñoä beàn keùm hôn tô taèm
2.2.1.6.1 AÛnh höôûng cuûa hôi nöôùc:
Trang 16
− Trong moâi tröôøng nöôùc ôû nhieät ñoä 25oC, xô len coù theå taêng dieän tích maët caét
ngang ñeán 26%, coøn chieàu daøi chæ taêng 1,2%.
− Trong moâi tröôøng hôi nöôùc 100oC ñoä beàn cuûa xô len giaûm ñaùng keå phuï thuoäc
vaøo thôøi gian taùc duïng (trong 3 giôø giaûm ñoä beàn 18%, trong 6 giôø giaûm 23%,
trong 60 giôø giaûm tôùi 74%).
− Khi thay ñoåi nhieät ñoä vaø ñoä aåm töông ñoái cuûa khoâng khí, xô len coù khaû naêng
haáp thuï tôùi 30 – 35% hôi nöôùc so vôùi khoái löôïng khoâ.
− Cho len taùc duïng vôùi moâi tröôøng hôi hoaëc nöôùc ôû nhieät ñoä 60–80oC sau ñoù
tieán haønh saáy, luùc ñoù xô hoài phuïc laïi kích thöôùc ban ñaàu.
2.2.1.6.2 AÛnh höôûng cuûa nhieät ñoä
− Töông töï nhö tô taèm, len chòu ñöôïc taùc duïng cuûa nhieät ñoä 130-140oC trong
thôøi gian ngaén tính chaát khoâng bò thay ñoåi.
− Nhöng neáu saáy ôû nhieät ñoä 80-100oC trong thôøi gian daøi thì xô seõ cöùng, gioøn,
giaûm ñoä beàn, ñoä giaõn, giaûm maøu saéc.
− ÔÛ nhieät ñoä 170-200oC len bò phaù huûy.
2.2.1.6.3 AÛnh höôûng cuûa aùnh saùng maët trôøi:
− Döôùi taùc duïng cuûa aùnh saùng vaø khí quyeån ñaëc bieät cuûa tia töû ngoaïi seõ tieán
haønh quaù trình oxy hoùa len baèng oxy khoâng khí laøm cho len giaûm ñoä beàn vaø
ñoä daõn, giaûm tính ñaøn hoài, taêng ñoä cöùng vaø ñoä gioøn.
− Neáu chieáu tröïc tieáp aùnh saùng maët trôøi trong 1120 giôø thì ñoä beàn cuûa len seõ
giaûm ñi 50%
2.2.1.6.4 AÛnh höôûng cuûa axit:
Töông töï nhö tô taèm. Ñoä beàn cuûa len giaûm khoâng ñaùng keå döôùi taùc duïng cuûa
axit voâ cô yeáu, axit höõu cô coù noàng ñoä trung bình. Khi noàng ñoä axit taêng vaø
nhieät ñoä dung dòch cao, xô len môùi bò phaù huûy
2.2.1.6.5 AÛnh höôûng cuûa kieàm:
Len deã bò phaù huûy trong moâi tröôøng kieàm, möùc ñoä phaù huûy tuøy thuoäc vaøo
nhieät ñoä vaø hoaït tính cuûa dung dòch kieàm. Neáu ñun len trong dung dòch kieàm
noàng ñoä 5% thì len seõ bò phaù huûy trong vaøi phuùt sau.
2.2.1.6.6 AÛnh höôûng cuûa chaát oxy hoùa:
Caùc chaát oâxy hoùa nhö hydroâ peroâxit(H2O2), natri peroâxyt(Na2O2)… söû duïng
khi gia coâng vaûi len, tô seõ phaù huûy chaát maøu vaø theå hieän taùc duïng laøm traéng. Söï
huûy hoaïi xô töøng phaàn hay toaøn boä seõ dieãn ra khi coù taùc duïng cuûa chaát oâxy hoùa
trong ñieàu kieän naâng cao nhieät ñoä vaø taùc duïng keùo daøi.
Trang 17
2.2.1.7 ÖÙng duïng cuûa len:

− Len ñöôïc söû duïng ôû daïng nguyeân chaát hoaëc pha vôùi boâng, vôùi xô hoùa hoïc
ñeå keùo sôïi taïo ra caùc loaïi cheá phaåm deät vaø deät kim khaùc nhau. Cuõng coøn söû
duïng len ñeå laøm khaên quaøng, bít taát, giaày, vaät lieäu boïc loùt, ñeäm…
− Duøng ñeå may quaàn aùo maëc ngoaøi vaøo muøa ñoâng nhö : manteau, blouson,
complet...
− Giaët baèng xaø phoøng trung tính (hoaëc xaø phoøng daønh rieâng ñeå giaët lain), caùc
loaïi complet hoaëc haøng lain cao caáp thöôøng phaûi giaët khoâ, laø hôi (neáu giaët bình
thöôøng seõ bò bieán daïng, giaûm chaát löôïng vaø veû ñeïp cuûa saûn phaåm). Khoâng giaët
baèng nöôùc noùng.
− Phôi ôû nôi raâm maùt, thoaùng gioù.
− Caát giöõ caån thaän ñeå traùnh bò giaùn, nhaäy caén.
2.3 XÔ AMIAN:
Amian – laø loaïi khoaùng thuoäc nhoùm khrigiotin hoaëc Amphibon. Amian khai
thaùc ñöôïc ôû daïng khoái, töø ñoù phaân taùch ra xô maûnh beàn coù ñoä daøi thay ñoåi raát
nhieàu töø 1–18 mm.
Coù 2 loaïi xô Amian: loaïi xô khrigiotin– amian raát maûnh, coøn loaïi xô amphibon
thoâ vaø cöùng. Loaïi xô khrigiotin– amian chieám ñeán 95% toång soá xô amian khai thaùc
ñöôïc. Loaïi xô naøy coù coâng thöùc hoùa hoïc laø RcaSi4O12 (trong ñoù R laø Mg hoaëc Fe).
2.3.1.1 Khai thaùc vaø thu löôïm xô amian.
Amian thöôøng naèm trong nhöõng maïch moû. Loaïi quaëng naøy coù theå naèm ôû
phía treân hoaëc phía döôùi maët ñaát. Caùc xô amian xeáp chaët vôùi nhau taïo thaønh
khoái raát beàn chaéc. Loaïi xô naøy coù ôû moät soá nöôùc nhö Lieân xoâ, Canada,
Dimbabue, Nam Phi vaø moät soá nöôùc khaùc.
Coù theå söû duïng nhieàu phöông phaùp khaùc nhau ñeå khai thaùc quaëng coù chöùa xô
amian. Sau khi ñaäp vôõ caùc khoái lôùn, saøng loïc laïi, tieáp tuïc laøm vôõ caùc khoái nhoû
vaø saøng loïc nhieàu laàn. Khi ñoù xô amian bò phaân taùch ra, duøng phöông phaùp huùt
gioù ñeå taùch xô. Coâng vieäc tieáp theo laø laøm saïch xô vaø phaân loaïi xô theo ñoä daøi.
Quaù trình cheá bieán xô amian ñöôïc neâu trong sô ñoà: töø quaëng thöôøng chæ thu
ñöôïc khoaûng 8% xô
Trang 18
Quaëng
Ñaäp vôõ caùc khoái lôùn (2–3 laàn)
Ñaäp vôõ caùc khoái nhoû, saøng loïc vaø

taùch xô (4 – 5 laàn)
Laøm
Phaân loaïi xô theo ñoä daøi
Xô amian
Sô ñoà cheá bieán xô amian.

2.3.1.2 Söû duïng xô amian.
− Loaïi xô amphibon – amian coù tính chaát beàn vöõng tröôùc hoùa chaát ñöôïc duøng
laøm vaät lieäu loïc hoùa chaát (axit).
− Vôùi loaïi sôïi amian coù ñoä daøi >10mm: duøng ñeå pha troän vôùi xô boâng, xô
vixcoâ hoaëc caùc loaïi xô hoùa hoïc khaùc ñeå keùo sôïi deät vaûi may quaàn aùo choáng
löûa hoaëc duøng trong coâng ngheä hoùa chaát.
− Vôùi loaïi sôïi amian coù ñoä daøi <10mm: ñöôïc duøng ñeå saûn xuaát bìa cöùng, vaät
lieäu boïc, vaät lieäu chòu ma saùt, phanh haõm, vaät lieäu caùch aâm, caùch nhieät…
2.4 XÔ HOÙA HOÏC
Ngaøy nay xô hoùa hoïc ñaõ trôû thaønh nguyeân lieäu deät khoâng theå thieáu ñöôïc trong
coâng nghieäp deät treân phaïm vi toaøn theá giôùi. Nhöõng loaïi xô naøy ñöôïc saûn xuaát ra töø
nhieàu nguoàn nguyeân lieäu khaùc nhau: töø hôïp chaát cao phaân töû coù trong thieân nhieân,
toång hôïp hoaëc töø lieân keát caùc phaân töû thaáp (kim loaïi…). Xô hoùa hoïc ñöôïc saûn xuaát
theo hai loaïi: xô nhaân taïo vaø xô toång hôïp.
− Xô toång hôïp: ñöôïc saûn xuaát töø nguoàn nguyeân lieäu ban ñaàu laø nhöõng vaät chaát
hoùa hoïc ñôn giaûn (saûn phaåm cuûa quaù trình cheá bieán than ñaù, daàu moû..). Nhöõng
saûn phaåm naøy ñöôïc toång hôïp thaønh lieân keát cao phaân töû, sau ñoù cheá bieán thaønh
Trang 19
xô toång hôïp. Xô toång hôïp ñöôïc söû duïng phoå bieán nhaát trong ngaønh coâng
nghieäp deät laø: polyamid, polyester…
2.4.1 XÔ NHAÂN TAÏO
Xô nhaân taïo ñöôïc hình thaønh baèng caùch cheá bieán caùc vaät chaát cao phaân töû
trong thieân nhieân (xenluloâ, protit…). Loaïi xô naøy bao goàm vixco, polynoâ, axeâtat,
amoâniac ñoàng…
2.4.1.1 Xô vixco:
Nguyeân lieäu ban ñaàu ñöa vaøo saûn xuaát xô sôïi vixco laø xenluloâ laáy töø caùc loaïi
goã (thoâng, tuøng…)
Cho xenluloâ taùc duïng vôùi dung dòch kieàm (NaOH) 18% khoaûng 1 giôø taïo thaønh
xenluloâ kieàm. Sau ñoù nghieàn nhoû taùch taïp chaát, tieáp tuïc cho taùc duïng vôùi
sunfuacacbon (CS2) taïo thaønh dung dòch ñeå keùo sôïi.
Phaân loaïi: 2 loaïi
− Vixco coù haøm löôïng xenluloâ cao (98%): ôû daïng sôïi beàn, loaïi naøy meàm mòn
thöôøng pha vôùi tô taèm deät caùc maët haøng nhö luïa, satin, chæ caåm…
− Vixco thoâ: ôû daïng sôïi thoâng thöôøng, duøng ñeå deät caùc laïi vaûi lanh, phíp…
Ñoä daøi, ñoä maûnh cuûa xô sôïi vixco phuï thuoäc vaøo phöông phaùp gia coâng.
Thoâng thöôøng chia laøm 3 loaïi: xô maûnh, xô trung bình vaø xô thoâ.
Tính chaát
− Khaû naêng huùt aåm cao hôn xô boâng: ôû ñieàu kieän nhieät ñoä töø 20-25oC, ñoä aåm
khoâng khí 65%, xô boâng huùt aåm 7-8%, vixco: 11-12%
− Vixco taùc duïng vôùi nhieät ñoä keùm. ÔÛ nhieät ñoä lôùn hôn 130oC tính chaát ñaõ thay
ñoåi, ñoä beàn giaûm.
− Trong moâi tröôøng nöôùc ñoä beàn giaûm 50-60% (vôùi vixco thoâng thöôøng), khi
khoâ ñoä beàn trôû laïi bình thöôøng.
− Chòu taùc duïng vôùi aùnh saùng maët trôøi keùm, döôùi taùc duïng cuûa aùnh saùng maët
trôøi sôïi trôû neân cöùng, gioøn, maøu saéc bieán ñoåi.
− Coù theå duøng axit yeáu coù noàng ñoä thaáp 1% (HCl – axit clohydrit) ñeå giaët taåy
sôïi vixco.
− Vaûi laøm töø sôïi vixco ít nhaøu hôn vaûi laøm töø sôïi boâng.
ÖÙng duïng
− Vaûi sôïi vixco ñöôïc söû duïng roäng raõi trong ngaønh deät thoi vaø deät kim, deät vaûi
may maëc vaø trang trí.
Trang 20
− Duøng sôïi vixco coù ñoä beàn cao ñeå laøm sôïi maønh, sôïi coát trong cheá taïo loáp oâ
toâ, xe maùy, daây ñai…
− Loaïi vixco bieán tính (laøm thay ñoåi tính chaát) söû duïng trong y teá, vaûi chuyeân
duøng: choáng löûa, choáng hoùa chaát…
2.4.1.2 Xô axetat vaø triaxetat:
Nguyeân lieäu ñöa vaøo saûn xuaát laø xenluloâ ôû daïng laø daïng xô boâng ngaén. Baèng
phöông phaùp cô hoïc ñeå loaïi taïp chaát ra khoûi xenluloâ, sau ñoù ñem nghieàn nhoû, giaët,
cho taùc duïng vôùi kieàm, taåy… Khi ñaït tôùi haøm löôïng xenluloâ 98% ñem axeâtyl hoùa
xenluloâ nhaän ñöôïc axetat hay triaxetat. Tieáp tuïc ñem keùo sôïi vaø ñònh hình sôïi.
Tính chaát:
− Gaàn gioáng nhö vaûi vôïi vixco nhöng khaû naêng huùt aåm keùm hôn, ôû ñieàu kieän
nhieät ñoä töø 20-25oC, ñoä aåm khoâng khí 65%, xô axeâtat huùt aåm 6 – 6,5%.
− Trong moâi tröôøng nöôùc ñoä beàn giaûm 44%.
− Khaû naêng chòu nhieät töø 95-105oC
− Sôïi axeâtat coù tính nhieät deûo cao do ñoù coù theå taïo thaønh textua, phoå bieán nhaát
laø duøng phöông phaùp xoaén giaû. Nghóa laø sôïi phöùc ñöôïc xe (xoaén) theo moät
höôùng, ñoä saên ñoù ñöôïc ñònh hình ôû nhieät ñoä cao. Sau ñoù sôïi ñöôïc môû xoaén theo
höôùng ngöôïc laïi vaø taïo thaønh sôïi xoáp, bao goàm caùc loaïi xô sôïi uoán khuùc. Sôïi
xoáp ñöôïc söû duïng deät caùc loaïi vaûi deät kim maëc ngoaøi.
− Sôïi axetat huùt aåm toát hôn sôïi triaxetat.
− So vôùi sôïi axetat thì sôïi triaxetat beàn vöõng hôn döôùi taùc duïng cuûa nhieät ñoä ,
cuûa khí haäu neân thöôøng duøng sôïi triaxetat laøm caùc vaät lieäu caùch ñieän. Vaûi deät töø
sôïi triaxetat maëc ít bò nhaøu, ñoä beàn sau nhieàu laàn giaët bò xuoáng ít hôn so vôùi vaûi
deät töø sôïi axetat vaø vixco. Ñaëc bieät vaûi triaxetat khoâng bò moái phaù hoaïi.
ÖÙng duïng
− Sôïi axetat pha vôùi tô taèm deät ra caùc maët haøng luïa, ñöôïc söû duïng laøm vaûi loùt
trong aùo gioù ba lôùp, aùo vest…
− Coù theå deät phoái hôïp sôïi axetat vôùi caùc loaïi sôïi khaùc taïo ra vaûi coù maøu saéc
thích hôïp (do sôïi axeâtat caàn thuoác nhuoäm ñaëc bieät, loaïi thuoác nhuoäm naøy khoâng
nhuoäm ñöôïc moät soá loaïi sôïi khaùc, thí duï nhö sôïi vixco).
− So vôùi xô vitxcoâ thí xô axeâtat theå hieän moät soá öu ñieåm nhö: xô bò giaûm ñoä
beàn ít hôn trong moâi tröôøng öôùt, ñoä daãn ñieän thaáp, coù theå nhaän ñöôïc sôïi maûnh
hôn. Ngoaøi ra, quaù trình saûn xuaát ñôn giaûn, vì vaäy cho ñeán nay xô axeâtat vaãn
ñöôïc phaùt trieån.
Trang 21
Nhìn chung caùc loaïi vaûi deät töø caùc axetyl xenluloâ coù nhöôïc ñieåm chuû yeáu laø:
ñoä beàn vaø ñoä huùt aåm thaáp, ñoä maøi moøn khoâng cao, taêng tính nhieãm ñieän vaø ñoä
nhaøu lôùn.
2.4.1.3 XÔ SÔÏI TOÅNG HÔÏP
2.4.1.4 Xô polyester (PE):
Xô polyester chieám vò trí haøng ñaàu trong soá caùc loaïi xô sôïi toång hôïp veà khoái
löôïng saûn xuaát treân theá giôùi, ñöôïc saûn xuaát chuû yeáu töø polyetylen teâreptalat (PET)
– ñoù laø saûn phaåm cuûa söï truøng hôïp hoùa ngöng tuï giöõa axit teâreptalat vaø
eâtylenglycol, axit teâreptalat nhaän ñöôïc töø caùc saûn phaåm coù chöùa trong daàu moû, than
ñaù.
Tính chaát:
− Xô coù khoái löôïng rieâng trung bình 1,38g/cm3
− Ñoä maûnh, ñoä daøi phuï thuoäc vaøo phöông phaùp gia coâng cheá bieán xô sôïi
− Khaû naêng huùt aåm raát thaáp, ôû ñieàu kieän khoâng khí bình thöôøng ñoä huùt aåm
khoâng quaù 0,5%.
− Ñoä beàn nhieät cao, chæ khoâng beàn khi nhieät ñoä treân 160oC. Khaû naêng chòu taùc
duïng vôùi aùnh saùng maët trôøi toát. Ñaëc bieät sôïi khoâng giaûm ñoä beàn trong moâi
tröôøng nöôùc.
− Sôïi coù ñoä cöùng lôùn neân deã coù hieän töôïng voùn cuïc.
− Sôïi PE chòu taùc duïng ñöôïc vôùi axit vaø kieàm nhöng ôû ñieàu kieän nhieät ñoä vaø
noàng ñoä dung dòch thaáp.
ÖÙng duïng:
− Sôïi PE pha vôùi sôïi töï nhieân taïo ra caùc daïng sôïi pha duøng ñeå deät caùc maët haøng
may maëc coù ñoä beàn cao vaø ít bò nhaøu. Vaûi ít bò co khi söû duïng.
− Len pha vôùi PE laø nhöõng vaät lieäu coù giaù trò söû duïng cao duøng ñeå deät caùc maët
haøng cao caáp nhö veston, maêngtoâ…
− Sôïi PE coøn laøm sôïi maønh trong cheá taïo loáp oâ toâ, xe maùy…
− Daïng sôïi maûnh duøng laøm löôùi, vaät lieäu loïc…
2.4.1.5 Xô Polyamid (nylon):
Xô polyamid chieám vò trí thöù 2 trong soá caùc loaïi xô sôïi toång hôïp veà khoái löôïng
saûn xuaát treân theá giôùi. Nguyeân lieäu ñeå saøn xuaát sôïi ôû daïng ñôn hôïp ñoù laø
caprolactam ôû daïng vaät chaát tinh theå (lieân keát phaân töû thaáp) ñöôïc saûn xuaát töø caùc
saûn phaåm cuûa quaù trình cheá bieán daàu moû vaø than ñaù, qua quaù trình truøng hôïp ñeå taïo
thaønh polyme.
Trang 22
Tính chaát:
− Xô coù khoái löôïng rieâng 1,15g/cm3
− Ñoä daøi, ñoä maûnh phuï thuoäc vaøo phöông phaùp gia coâng, saûn xuaát sôïi.
− Khaû naêng huùt aåm thaáp 4-5%, cao hôn polyester, vaûi giaët nhanh khoâ.
− Khaû naêng chòu nhieät keùm hôn polyester, neáu nhieät ñoä lôùn hôn 100oC ñoä beàn
giaûm ñaùng keå, döôùi taùc duïng cuûa aùnh saùng maët trôøi xô polyamid bò laõo hoùa
giaûm maøu saéc.
− Ñoä beàn cô hoïc cuûa sôïi khaù cao
− Ñoä giaõn ñöùt cao, ñoä beàn maøi moøn cao (cao nhaát trong caùc loaïi xô sôïi toång
hôïp)
ÖÙng duïng:
Ñaây laø loaïi nguyeân lieäu deät ñöôïc söû duïng raát ña daïng trong nhieàu lónh vöïc
khaùc nhau.
− Sôïi polyamid ñöôïc söû duïng trong kyõ thuaät laøm sôïi maønh, vaûi duø, laøm löôùi, vaûi
loïc…
− Sôïi polyamid pha vôùi sôïi töï nhieân (boâng, len) ñeå saûn xuaát vaûi maëc ngoaøi vaø
caùc loaïi khaùc. Trong hoãn hôïp vôùi xô thieân nhieân coù chöùa 10–20% xô poliamid
stapen seõ laøm taêng ñaùng keå ñoä beàn maøi moøn cuûa cheá phaåm.
− Ñoái vôùi daïng sôïi phöùc coù ñoä daøy lôùn duøng thích hôïp trong coâng nghieäp oâtoâ,
maùy bay, laøm löôùi, cheá phaåm xe, coâng nghieäp ñoà goã.
− Thöôøng pha troän xô poliamid vôùi xô thieân nhieân
− Xô poliamid huùt aåm keùm do vaäy khoâng neân deät loaïi sôïi naøy cho caùc loaïi vaûi
daøy, vaûi naëng.
2.4.1.6 Xô polyvinilancol (vinilon):
Loaïi xô sôïi naøy ñöôïc taïo ra töø vinylaxetat ñöôïc toång hôïp töø axetylen vaø axit
axetic.
Tính chaát:
− Khoái löôïng rieâng: 1,26 g/cm3
− Khaû naêng huùt aåm khoaûng 5%, taùc duïng vôùi aùnh saùng keùm.
− Trong moâi tröôøng nöôùc ñoä beàn giaûm ñi töø 15-20%.
− Xô coù ñoä beàn vöõng khi maøi moøn
− Ñoä beàn nhieät cao (ñoát noùng ôû nhieät ñoä 150oC ñoä beàn giaûm ñi 30%).
ÖÙng duïng:
Trang 23
− Xô sôïi vinylon laø loaïi xô reû nhaát trong taát caû caùc loïai xô toång hôïp.
− Loïai vinilon khoâng thaám nöôùc duøng laøm aùo möa, vaûi boïc, vaûi loïc…
− Söû duïng xô ôû daïng nguyeân chaát hoaëc pha troän vôùi xô boâng, len ñeå taïo ra caùc
loaïi vaûi maëc ngoaøi, deät gaêng tay, bít taát. Coøn duøng loaïi xô naøy ñeå laøm löôùi,
caùc loaïi daây, vaûi bao bì vaø vaûi loïc.
2.4.1.7 Xô polyuretan (PU)
Tính chaát:
− Khoái löôïng rieâng 1,14 −1,32g/cm3
− Ñoä beàn, ñoä giaõn thaáp
− Huùt aåm keùm 1 –1,5%
− Sôø coù caûm giaùc cöùng, thoâ, nhieät ñoä meàm 175-230C
− Khoâng nhuoäm ñöôïc baèng phöông phaùp thoâng thöôøng
Töø naêm 1960 saûn xuaát ñöôïc xô PU ñaøn hoài cao coù teân goïi laø Spandex, coù raát
nhieàu öu ñieåm:
− Khoái löôïng rieâng 1g/cm3
− Huùt aåm 0,3 – 0,4%
− Co giaõn cao (ñeán 500 – 700%), raát ít bieán daïng deûo
− Ñaøn hoài gaáp 1000 laàn xô thoâng thöôøng, töông töï nhö cao su
− Keùm beàn vôùi dung dòch taåy chöùa clo
− Söû duïng thuoác nhuoäm crom trong moâi tröôøng trung tính hoaëc kieàm yeáu
ÖÙng duïng cuûa sôïi spandex:
− Sôïi pha chöùa 5 – 15% spandex laøm taêng ñoä co giaõn cuûa vaûi may trang
phuïc.
− Caùc saûn phaåm coù ñoä co giaõn cao nhö ñai, aùo loùt coù theå duøng spandex
100%.
− Do khoâng chaûy nhaõo qua thôøi gian söû duïng, ngaønh deät may seõ thay theá
daàn cao su baèng spandex
2.4.3 SÔÏI PHA
Ñeå taïo ra caùc loaïi vaûi mang tính öu vieät cuûa caùc sôïi töï nhieân vaø sôïi hoùa hoïc.
Trong coâng nghieäp keùo sôïi ngöôøi ta ñaõ aùp duïng pha troän caùc thaønh phaàn xô khaùc
nhau taïo neân loaïi sôïi pha.
Sôïi pha: laø sôïi trong thaønh phaàn caáu taïo cuûa sôïi coù ít nhaát hai thaønh phaàn xô
khaùc nhau.
Trang 24
ÖÙng duïng:
− Vaûi boâng pha vôùi polyester, vaûi boâng pha vôùi polyamid ñöôïc söû duïng nhieàu
trong saûn xuaát haøng may maëc. Vaûi pha PECO: ñöôïc deät baèng sôïi pha theo tæ leä
65% sôïi polyeseter vaø 35% sôïi boâng cotton (vaûi KT), gabardine, soire. Vaûi
KT coù öu ñieåm laø huùt aåm, beàn, ít nhaøu. Vaûi pha PEVI ñöôïc deät töø sôïi
polyester vaø viscose.
− Tô taèm pha vôùi vixco ñöôïc duøng nhieàu trong ngaønh deät luïa ñeå deät satin, gaám,
chæ caåm…
− Len pha vôùi polyacrilotryl ñöôïc öùng duïng nhieàu trong ngaønh deät kim.
Vaûi pha coù nhieàu öu ñieåm hôn haún vaûi sôïi boâng haëoc sôïi hoùa hoïc: beàn ñeïp, deã
nhuoäm maøu, ít nhaøu naùt, maëc thoaùng maùt, giaët choùng saïch vaø mau khoâ... Vaûi pha
ñöôïc söû duïng raát roäng raõi ñeå may caùc loaïi quaàn aùo vaø caùc saûn phaåm khaùc vì raát
thích hôïp vôùi ñieàu kieän khí haäu cuûa nöôùc ta, phuø hôïp vôùi ñieàu kieän kinh teá vaø thò
hieáu cuûa nhaân daân ta. Tuøy thuoäc vaøo coâng duïng cuûa töøng loaïi saûn phaåm maø ngöôøi
ta choïn tyû leä pha troän sao cho phuø hôïp vôùi yeâu caàu söû duïng vaø yeâu caàu veä sinh cuûa
saûn phaåm may maëc.
Nhöõng naêm gaàn ñaây, treân thò tröôøng xuaát hieän nhöõng loaïi vaûi ñöôïc deät töø sôïi
pha coù kích thöôùc raát nhoû khieán cho maët vaûi moûng, ñeïp töông töï nhö vaûi tô taèm ñöôïc
nhieàu ngöôøi öa chuoäng vôùi teân goïi vaûi “silk” (tô taèm nhaân taïo) raát thích hôïp cho aùo
daøi vaø quaàn aùo nöõ.
Caùc nhaø khoa hoïc döï baùo, trong töông lai seõ laø thôøi kyø phaùt trieån maïnh meõ cuûa
caùc loaïi vaûi “ñaëc tröng” ñaõ ñöôïc nghieân cöùu thöïc hieän thaønh coâng ôû cuoái theá kyû XX :
− Vaûi choáng baét buïi vaø choáng noå : coù nhöõng nhaø maùy yeâu caàu coâng nhaân phaûi
maëc trang phuïc thaät saïch, neáu khoâng seõ aûnh höôûng tôùi chaát löôïng cuûa saûn
phaåm, ñoâi khi coøn gaây noå do hieän töôïng phaùt sinh tónh ñieän.
− Vaûi vi khuaån : do caùc vi khuaån leân men taïo thaønh. Vaûi seõ raát nheï, moûng, deã
huûy hoaïi ñeå traùnh gaây oâ nhieãm moâi tröôøng.
− Vaûi sinh hoïc : duøng may loaïi quaàn aùo loùt sinh hoïc choáng muøi cuûa cô theå vaø
duy trì veä sinh. Loaïi vaûi naøy ñaõ ñöôïc saûn xuaát vaø baùn ra thò tröôøng töø naêm
1992 bôûi Coâng ty Damart.
− Vaûi thay ñoåi nhieät ñoä : Coù tính naêng töï thay ñoåi nhieät ñoä theo thôøi tieát giuùp
ngöôøi maëc thích öùng vôùi nhöõng nôi coù nhieät ñoä quaù cheânh leäch vôùi nhau.
Trang 25
CHÖÔNG 3
CAÁU TRUÙC VAØ PHAÂN LOAÏI VAÛI
3.1 Khaùi nieäm – ñaëc tröng vaø tính chaát cuûa vaûi
Vaûi laø saûn phaåm thu ñöôïc treân maùy deät hoaëc coù theå do caùc phöông phaùp lieân keát
khaùc taïo thaønh.
3.1.1 Kích thöôùc vaø khoái löôïng
2.4.3.1 Chieàu daøi
Chieàu daøi vaûi ñöôïc ño doïc theo bieân vaûi. Chieàu daøi khoâng giôùi haïn, phuï thuoäc
vaøo khoái löôïng vaûi vaø chieàu roäng cuûa khoå vaûi. Coù theå ôû daïng cuoän hay daïng xaáp,
ñôn vò tính baèng meùt hoaëc yard (1yard = 0,914m).
2.4.3.2 Chieàu roäng (khoå vaûi)
− Khoå vaûi ñöôïc giôùi haïn giöõa hai bieân, chieàu roäng qui ñònh theo maùy deät.
− Khoå vaûi ñöôïc tính baèng meùt hoaëc inch (1inch = 2,545cm), coù nhieàu loaïi khaùc
nhau: 0,9m; 1,15m; 1,6m, 55”…
− Khoå vaûi coù yù nghóa raát lôùn trong caét may coâng nghieäp, noù aûnh höôûng ñeán khaâu
giaùc sô ñoà phuïc vuï cho coâng ñoaïn caét nhaèm tieát kieäm nguyeân phuï lieäu haï giaù
thaønh saûn phaåm.
2.4.3.3 Ñoä daøy
− Ñoä daøy cuûa vaûi phuï thuoäc vaøo côõ sôïi, maät ñoä sôïi, kieåu ñan keát giöõa sôïi doïc vaø
sôïi ngang.
− Ñoä daøy cuûa vaûi khoâng ñöôïc ngaønh deät may ñöa vaøo ñeå ñaùnh giaù chaát löôïng
vaûi.
− Ñoä daøy cuûa vaûi duøng trong may maëc coù nhieàu loaïi khaùc nhau tuøy theo coâng
duïng cuûa töøng loaïi saûn phaåm.
− Ñoä daøy cuûa vaûi aûnh höôûng ñeán vieäc löïa choïn thieát keá maãu quaàn aùo, ñeán khaû
naêng taïo daùng vaø giöõ neáp cuûa caùc chi tieát treân saûn phaåm…
2.4.3.4 Khoái löôïng
− Khoái löôïng vaûi thöôøng ñöôïc tính treân ñôn vò laø 1m2 vaûi (g/m2)
− Khoái löôïng vaûi phuï thuoäc vaøo beà daøy cuûa vaûi.
− Caên cöù vaøo khoái löôïng tính baèng gam/m2 ngöôøi ta chia vaûi laøm 3 loaïi: vaûi nheï,
vaûi trung bình, vaûi naëng.
Trang 26
Phaân loaïi Vaûi trung
Vaûi nheï Vaûi naëng
Loaïi vaûi bình
Luïa tô taèm Döôùi 50 50-100 Treân 100
Vaûi boâng vaø luïa nhaân taïo Döôùi 100 100-200 Treân 200
Daï neùn moûng Döôùi 150 150-300 Treân 300
Daï neùn daøy Döôùi 300 300-500 Treân 500
3.1.2 Caùc tính chaát chuû yeáu cuûa vaûi

2.4.3.5 Ñoä beàn vaø ñoä giaõn keùo
− Trong quaù trình may, ñònh hình, hoaøn taát cuõng nhö khi trôû thaønh quaàn aùo, vaûi
thöôøng xuyeân chòu taùc duïng löïc keùo laø chính. Löïc keùo vaûi khoâng ñöôïc lôùn ñeán
möùc vaûi bò raùch hoaëc sôïi vaûi trôû neân meät moûi laøm aûnh höôûng ñeán chaát löôïng
söû duïng sau naøy.
− Neáu vaûi sau khi giaët bò co nhieàu, quaàn aùo maëc bò ngaén, bò chaät sau nhieàu laàn
giaët laø do bieán daïng phuïc hoài chaäm coøn laïi treân vaûi quaù lôùn. Vì vaäy, quaàn aùo
sau khi xuaát xöôûng caàn phaûi giaûm thieåu thaønh phaàn bieán daïng phuïc hoài chaäm
ñeå ñaùp öùng yeâu caàu kyõ thuaät cuûa ngaønh may vaø ngöôøi söû duïng.
− Sôïi vaûi toát seõ coù thaønh phaàn bieán daïng phuïc hoài nhanh chieám tyû leä lôùn trong
bieán daïng chung, noù laøm cho sôïi vaûi coù tuoåi thoï cao ñoàng thôøi giöõ toát neáp ñònh
hình cuûa quaàn aùo.
− Trong quaù trình söû duïng vaûi, ngoaøi chòu ñöïng thöôøng xuyeân löïc keùo coøn coù löïc
neùn, löïc uoán, löïc xoaén, löïc ma saùt. Nhöõng löïc naøy beù khoâng laøm phaù hoûng vaûi
ngay nhöng neáu taùc duïng laäp laïi nhieàu laàn vaûi bò meät moûi, ñeán moät luùc naøo ñoù
seõ khoâng coøn söû duïng ñöôïc nöõa.
2.4.3.6 Ñoä meàm ñoä nhaøu cuûa vaûi
− Ñoä meàm laø khaû naêng cuûa vaûi taïo thaønh nhöõng voøng uoán khuùc oån ñònh khi vaûi ôû
traïng thaùi treo döôùi taùc duïng cuûa khoái löôïng baûn thaân.
− Ñoä nhaøu laø khaû naêng cuûa vaûi taïo neân veát gaáp khi vaûi bò ñeø neùn hoaëc bò gaáp
xeáp. Caùc veát gaáp xuaát hieän do keát quaû cuûa caùc loaïi bieán daïng deûo vaø nhaõo khi
sôïi bò uoán cong vaø bò neùn.
− Ñoä nhaøu phuï thuoäc vaøo ñoä cöùng vaø thaønh phaàn bieán daïng ñaøn hoài vaø deûo cuûa
xô sôïi. Ñeå khaéc phuïc tính chaát naøy, trong giai ñoaïn hoaøn thaønh vaûi ngöôøi ta
thöôøng taåm chaát choùng nhaøu.
2.4.3.7 Ñoä thoâng thoaùng
− Ñoä thoâng thoaùng taïo cho vaûi coù khaû naêng cho xuyeân qua noù khoâng khí, hôi aåm
hoaëc nöôùc deã daøng. Tæ leä dieän tích loã troáng giöõa caùc sôïi caøng lôùn caøng giuùp cho
vaûi thoâng thoaùng toát.
Trang 27
− Trong hoaït ñoäng haøng ngaøy, cô theå caàn thoaùt moà hoâi, caàn toûa nhieät ra beân
ngoaøi neân quaàn aùo raát caàn ñoä thoâng thoaùng. Ñieàu naøy coù lôïi cho söùc khoûe con
ngöôøi. vì ngoaøi vieäc baûo veä cô theå vaãn cho pheùp cô theå tieáp xuùc vôùi khoâng khí
beân ngoaøi.
2.4.3.8 Ñoä thaám aåm
Laø möùc ñoä huùt aåm cuûa vaûi. Ñoä thaám aåm vaûi vöøa phuï thuoäc vaøo ñoä thoâng
thoaùng cuûa vaûi, vöøa phuï thuoäc khaû naêng huùt aåm cuûa vaät lieäu laøm ra vaûi. Vì vaäy
khi deät vaûi töø vaät lieäu huùt aåm keùm thì ñoä thoâng thoaùng cuûa vaûi phaûi cao.
2.4.3.9 Ñoä nhieãm ñieän
− Trong quaù trình hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi, quaàn aùo coï xaùc vôùi cô theå, vôùi vaät
duïng tieáp xuùc beân ngoaøi seõ phaùt sinh tónh ñieän ma saùt. Löôïng tónh ñieän neáu
tích luõy vaø khoâng maát ñi seõ laøm cho cô theå böùt röùt khoù chòu, laøm cho quaàn aùo
mau baån, deã baét buïi neáu buïi mang ñieän tích khaùc daáu vôùi ñieän tích xuaát hieän
treân quaàn aùo.
− Ñoä nhieãm ñieän hoaøn toaøn phuï thuoäc vaøo baûn chaát cuûa nguyeân lieäu deät. Tuøy
ñieàu kieän nhieät ñoä vaø ñoä aåm khoâng khí trong moâi tröôøng maø tónh ñieän xuaát
hieän vaø bieán maát nhanh hay chaäm.
− Vaûi deät töø sôïi toång hôïp tích ñieän ma saùt nhieàu so vôùi vaûi deät töø sôïi thieân nhieân.
Ñeå vaûi may maëc ít nhieãm ñieän, taêng tính chaát veä sinh, trong quaù trình hoaøn taát
caàn cho vaûi ngaám chaát choáng tích ñieän.
2.4.3.10 Ñoä choáng löûa
Ñoä choáng löûa cuûa vaûi ñöôïc ñaëc tröng baèng khaû naêng chòu ñöïng cuûa vaûi döôùi
taùc duïng tröïc tieáp cuûa ngoïn löûa. Theo möùc ñoä choáng löûa coù theå phaân vaûi thaønh
ba nhoùm:
− Nhoùm 1: Vaät lieäu khoâng chaùy (amian, thuûy tinh).
− Nhoùm 2: Vaät lieäu chaùy vaø taét – loaïi vaät lieäu naøy chæ duy trì söï chaùy trong löûa
(len, polyamid, polyester).
− Nhoùm 3: Vaät lieäu chaùy vaø tieáp tuïc chaùy – loaïi vaät lieäu naøy duy trì söï chaùy khi
ñöa ra khoûi ngoïn löûa (boâng, vixco).
2.4.3.11 Ñoä beàn maøu
− Trong quaù trình hoaøn taát, maøu vaûi ñöôïc choïn theo coâng duïng cuûa vaûi.
− Ñoái vôùi ngöôøi söû duïng, yeáu toá quan troïng laø maøu vaûi phaûi beàn trong quaù
trình söû duïng.

− Trong quaù trình söû duïng coù nhieàu yeáu toá taùc ñoäng laøm vaûi phai nhaït maøu. Do
vaäy, thuoác nhuoäm phaûi ñaït ñoä beàn maøu vôùi moà hoâi, vôùi nöôùc, kieàm.
Trang 28
• Vaûi maëc ngoaøi caàn beàn maøu vôùi aùnh saùng, vôùi thôøi tieát, vôùi ma saùt, vôùi
giaët giuõ, vôùi nhieät ñoä uûi.
• Vaûi may reøm chæ caàn beàn maøu vôùi aùnh saùng.
• Vaûi chaên meàn, traûi giöôøng caàn beàn maøu vôùi giaët...
• Ngoaøi ra ñoä beàn maøu coøn xeùt ñeán ñoä daây maøu cuûa vaûi maøu sang vaûi
traéng.
3.2 VAÛI DEÄT THOI
3.2.1 Khaùi nieäm
− Vaûi deät thoi laø loaïi saûn phaåm deät coù daïng taám khaù phoå bieán, moät soá coù daïng oáng
(bao ñay) vaø daïng chieác (khaên, meàn, thaûm).
− Vaûi deät thoi ñöôïc taïo thaønh do hai heä sôïi (doïc vaø ngang) ñan gaàn nhö thaúng goùc
vôùi nhau theo qui luaät ñan nhaát ñònh goïi laø kieåu deät vaø möùc ñoä khít giöõa caùc sôïi
goïi laø maät ñoä sôïi.
• Heä thoáng sôïi naèm xuoâi theo bieân vaûi goïi laø sôïi doïc. Ñeå coù sôïi doïc treân maùy
deät, sôïi phaûi qua caùc giai ñoïan: ñaùnh oáng, maéc sôïi, hoà sôïi, luoàn go.
• Heä thoáng sôïi naèm vuoâng goùc vôùi bieân vaûi goïi laø sôïi ngang. Sôïi ngang ñöa vaøo
maùy deät thöôøng ôû daïng suoát sôïi, coù theå laáy tröïc tieáp töø maùy sôïi con sang hoaëc
phaûi thoâng qua giai ñoaïn ñaùnh oáng vaø ñaùnh suoát.
− Cô caáu ñöa sôïi ngang ñan keát vôùi sôïi doïc baèng thoi trong coù laép moät suoát ngang
mang sôïi. Khi thoi lao qua cöûa thoi (mieäng vaûi) sôïi ngang seõ tôû ra ñaët vaøo cöûa
thoi. Hieän nay khoa hoïc coâng ngheä ñaõ phaùt trieån. Cô caáu ñöa sôïi ngang ñaõ ñöôïc
thay theá baèng keïp, kieám, löïc huùt… ñeå laøm giaûm tieáng oàn cuûa maùy, nhöng nguyeân
lyù cô baûn vaãn döïa treân cô sôû ñöa sôïi ngang baèng thoi.
3.2.2 Phaân loaïi
2.4.3.12 Phaân loaïi döïa vaøo thaønh phaàn xô
Tuøy theo thaønh phaàm cuûa xô deät neân maø vaûi deät thoi ñöôïc chia thaønh 3 loaïi:
− Loaïi ñoàng nhaát: chæ duøng moät daïng sôïi cho caû hai heä sôïi doïc vaø ngang.
Ví duï: vaûi sôïi boâng 100%.
− Loaïi khoâng ñoàng nhaát: ñöôïc deät vôùi sôïi doïc vaø sôïi ngang coù thaønh phaàn xô
khaùc nhau.
Ví duï: vaûi deät töø sôïi doïc laø sôïi boâng, sôïi ngang laø sôïi hoùa hoïc.
− Loaïi cheá phaåm hoãn hôïp: ñöôïc deät bôûi sôïi coù thaønh phaàn xô pha troän laãn nhau.
Ví duï: vaûi sôïi pha 65% xô polyester vaø 35% xô boâng.
2.4.3.13 Phaân loaïi theo coâng duïng
− Vaûi duøng trong sinh hoaït: phuïc vuï cho yeâu caàu may maëc vaø caùc yeâu caàu khaùc
nhö: khaên baøn, traûi giöôøng, laøm meàn, reøm cöûa...
Trang 29
− Vaûi duøng trong kyõ thuaät: phuïc vuï cho caùc ngaønh kinh teá quoác daân nhö vaûi loïc,
vaûi caùch ñieän, vaûi choáng chaùy.
2.4.3.14 Phaân loaïi theo phöông phaùp saûn xuaát
− Vaûi trôn: laø loaïi vaûi thöôøng duøng trong may maëc – coù beà maët nhaün, deã nhìn roõ
ñöôøng deät.
− Vaûi xuø loâng: treân maët vaûi coù caùc ñaàu sôïi noåi leân do voøng sôïi taïo thaønh, thöôøng
gaëp ôû daïng khaên loâng, vaûi nhung keû...
− Vaûi xô con: treân maët vaûi coù caùc lôùp xô mòn phuû kín caùc ñöôøng deät laøm maët vaûi
phaúng, nhaün, khoù nhìn roõ ñöôøng deät. Thöôøng gaëp ôû caùc daïng næ.
− Vaûi nhieàu maøu: ñöôïc deät töø sôïi nhieàu maøu khaùc nhau
− Vaûi nhieàu lôùp: do nhieàu heä sôïi doïc ñan vôùi heä sôïi ngang taïo neân nhieàu lôùp
trong vaûi, ñöôïc duøng ñeå saûn xuaát giaøy, quai ñeo...
− Vaûi moäc: laø loaïi vaûi laáy tröïc tieáp töø maùy deät, chöa qua khaâu taåy. Loaïi naøy
cöùng, thaám nöôùc keùm, maët phaûi nhieàu taïp chaát.
3.2.3 Caùc ñaëc tröng cuûa vaûi deät thoi
2.4.3.15 Chi soá sôïi
Laø ñaëc tröng caáu taïo giaùn tieáp xaùc ñònh kích thöôùc ngang cuûa sôïi, aûnh höôûng
ñeán söï phaân boá sôïi trong quaù trình deät.
Chi soá caøng lôùn thì sôïi caøng maûnh → vaûi moûng vaø ngöôïc laïi.
2.4.3.16 Maät ñoä sôïi
Maät ñoä sôïi ñöôïc xeùt baèng soá sôïi ñeám ñöôïc treân ñôn vò dieän tích cuûa vaûi. Coù 2
loaïi:
− Maät ñoä sôïi doïc: laø toång soá sôïi doïc ñeám ñöôïc treân ñôn vò dieän tích cuûa vaûi.
− Maät ñoä sôïi ngang: laø toång soá sôïi ngang ñeám ñöôïc treân ñôn vò dieän tích cuûa
vaûi.
Maät ñoä sôïi caøng lôùn, vaûi caøng naëng, caøng beàn chaéc nhöng keùm thoâng thoaùng.
2.4.3.17 Caùch xaùc ñònh maët phaûi, maët traùi
Vaûi coøn bieân
Haàu heát caùc loaïi vaûi deät thoi coù höôùng loã kim xuyeân töø maët phaûi sang maët
traùi.
Nhöng cuõng coù moät soá tröôøng hôïp ngoaïi leä höôùng loã kim ngöôïc laïi, luùc ñoù
ñem vaûi ra ngoaøi aùnh saùng xem choã gaàn bieân vaûi, nhaän thaáy maët vaûi beân naøo
ít guùt, taïp chaát thì laáy ñoù laøm maët phaûi.
Vaûi maát bieân
Nhìn treân maët vaûi, beân naøo maët vaûi mòn hôn, ít guùt, ít taïp chaát thì maët ñoù laø
maët phaûi.
Trang 30
Tuy nhieân, trong thöïc teá saûn xuaát vieäc xaùc ñònh maët phaûi hay maët traùi coøn phuï
thuoäc vaøo yeâu caàu söû duïng cuûa khaùch haøng.
2.4.3.18 Ñaëc tröng höôùng canh sôïi cuûa vaûi deät thoi
Canh doïc: coù chieàu daøi song song vôùi bieân vaûi.
−
− Canh ngang: coù chieàu daøi vuoâng goùc vôùi bieân vaûi.
− Döôïc canh: coù canh xeùo khaùc 45oC
− Thieân canh: coù canh xeùo 45oC
Ñi töø treân xuoáng ñoä bai giaõn taêng daàn.
Caùch xaùc ñònh höôùng canh sôïi trong tröôøng hôïp vaûi maát bieân:
− Sôïi doïc coù chaát löôïng toát hôn sôïi ngang
− Maät ñoä sôïi doïc cao hôn maät ñoä sôïi ngang
− Canh doïc ít bai giaõn hôn canh ngang
− Sôïi ngang hay bò uoán cong.
Hình vuoâng Hình chöõ nhaät

3.2.4 Caùc kieåu deät cô baûn
2.4.3.19 Caùc Khaùi nieäm
Kieåu deät: laø ñöôøng deät cuûa sôïi trong vaûi ñaëc tröng baèng quan heä töông hoã giöõa hai
heä thoáng sôïi doïc vaø sôïi ngang ñan vôùi nhau taïo neân. Tuøy theo kieåu deät, keát hôïp
vôùi maät ñoä taïo cho vaûi nhöõng daïng beà ngoaøi vaø tính chaát söû duïng phong phuù.
Ñieåm noåi: Choã giao nhau cuûa sôïi doïc vaø sôïi ngang laø ñieåm noåi
− Neáu sôïi doïc ñan leân sôïi ngang laø ñieåm noåi doïc. Kí hieäu:
− Neáu sôïi ngang ñan leân sôïi doïc laø ñieåm noåi ngang. Kí hieäu:
Phöông phaùp bieåu dieãn kieåu deät:
− Nhöõng coät thaúng ñöùng töôïng tröng cho sôïi doïc, ñaùnh soá thöù töï töø traùi sang
phaûi.
− Nhöõng doøng naèm ngang töôïng tröng cho sôïi
4
ngang, ñaùnh soá thöù töï töø döôùi leân treân.
Raùp po (R): laø moät chu kyø ñieåm noåi doïc vaø ñieåm noåi 3
ngang sau ñoù ñöôïc laëp laïi.
− Raùp po doïc (Rd): laø soá sôïi doïc trong moät raùp po. 2
− Raùp po ngang (Rn): laø soá sôïi ngang trong moät raùp
1
po.
1 2 3 4
Trang 31
Ví duï 1: Phaân tích söï ñan keát cuûa sôïi doïc vaø sôïi ngang ôû hình 2:
− Sôïi doïc 1: ñan leân treân sôïi ngang 2 vaø 4
− Sôïi doïc 2: ñan leân treân sôïi ngang 1 vaø 3
− Sôïi doïc 3: ñan gioáng sôïi 1
Hình 2
− Sôïi doïc 4: ñan gioáng sôïi 2
Vaäy cöù sau 2 sôïi doïc, thöù töï ñieåm ñan ñöôïc laëp laïi neân Rd=2
− Töông töï nhö phaân tích vôùi sôïi doïc, sau 2 sôïi ngang thöù töï ñieåm ñan ñöôïc laëp
laïi neân Rn=2
Do ñoù ôû hình 2, raùp po doïc baèng raùp po ngang vaø baèng 2. Dieän tích ñieåm noåi laø:
2
1 2
Böôùc chuyeån: (S) laø moät soá chæ roõ ñieåm noåi doïc cuûa sôïi ta ñang xeùt ñöùng caùch
ñieåm noåi doïc cuûa sôïi ñöùng sau hay ñöùng tröôùc noù bao nhieâu ñieåm noåi.
− Böôùc chuyeån doïc (Sd): xeùt treân hai sôïi doïc lieàn nhau.
− Böôùc chuyeån ngang (Sn): xeùt treân hai sôïi ngang lieàn nhau.
Ví duï 2: Theo hình 3: Rd = Rn = 5
5
− Vôùi sôïi doïc:
• Xeùt ñieåm noåi doïc cuûa sôïi doïc
thöù nhaát so vôùi ñieåm noåi doïc 4
cuûa sôïi doïc thöù hai ta thaáy

3
caùch 2 ñieåm noåi treân sôïi
ngang thöù hai, ba. 2
• Töông töï xeùt ñieåm noåi doïc
cuûa sôïi doïc thöù 2 so vôùi ñieåm 1
noåi doïc cuûa sôïi doïc thöù ba ta
thaáy caùch 2 ñieåm noåi treân sôïi 1 2 3 4 5
ngang thöù boán, naêm

Do ñoù vôùi kieåu deät ôû hình 3 Hình 3
coù böôùc chuyeån doïc Sd = 2
− Vôùi sôïi ngang cuõng xeùt töông töï:
• Ñieåm noåi doïc cuûa sôïi ngang thöù nhaát caùch ñieåm noåi doïc cuûa sôïi ngang thöù
hai 3 ñieåm noåi treân sôïi doïc thöù hai, ba, boán.
• Ñieåm noåi doïc cuûa sôïi ngang thöù ba caùch ñieåm noåi doïc cuûa sôïi ngang thöù tö
3 ñieåm noåi treân sôïi doïc thöù ba, boán, naêm.
Do ñoù vôùi kieåu deät ôû hình 3 coù böôùc chuyeån ngang Sn = 3
Trang 32
− Böôùc chuyeån coøn xem nhö moät ñaïi löôïng vectô, töùc laø xeùt ñeán caû chieàu.
• Böôùc chuyeån doïc (Sd) chieàu döông höôùng leân, chieàu aâm höôùng xuoáng.
• Böôùc chuyeån ngang (Sn) chieàu döông höôùng sang phaûi, chieàu aâm höôùng
sang traùi.
2.4.3.20 Caùc kieåu deät: 3 kieåu
3.2.4.1.1 Kieåu deät vaân ñieåm (deät trôn):

Laø kieåu deät ñôn giaûn nhaát, trong ñoù sôïi doïc vaø sôïi ngang ñan keát vôùi nhau theo
kieåu caát moät, ñeø moät.
− Ñieàu kieän ñeå coù deät vaân ñieåm: Rd = Rn = 2; Sd = Sn = 1.
Ví duï: Kieåu deät ôû hình 2 laø kieåu deät vaân ñieåm
− Kieåu deät vaân ñieåm coù ñieåm noåi doïc vaø ñieåm noåi ngang baèng nhau traûi ñeàu treân
khaép chieàu roäng cuûa vaûi.
− Caùc lieân keát sôïi trong kieåu deät vaân ñieåm khaù beàn chaéc, laøm cho beà maët vaûi
cöùng, khoù tuoät sôïi ra khoûi ñöôøng deät hay ñöôøng caét.
− Kieåu deät naøy taïo cho beà maët vaûi hai beân gioáng heät nhau khoù phaân bieät maët
phaûi, maët traùi.
− Kieåu deät vaân ñieåm ñöôïc öùng duïng roäng raõi trong ngaønh deät ñeå deät ra caùc loaïi
vaûi phin, poâpôlin, simily, kateâ, voan, lanh, luïa trôn…
3.2.4.1.2 Kieåu deät vaân cheùo:

Laø kieåu deät caùc ñieåm noåi taïo thaønh caùc ñöôøng cheùo treân maët vaûi (hình 4).
− Ñieàu kieän ñeå coù deät vaân cheùo: R ≥ 3, S = ± 1
− Ñoái vôùi vaân cheùo coù böôùc chuyeån S = 1 hay S =
R – 1. Trong ñoù R laø moät chu kyø, neáu laáy R ñi ta Hình 4
coù böôùc chuyeån S = -1, nhö vaäy khoâng laøm thay
ñoåi ñaïi löôïng cuûa böôùc chuyeån.
Ví duï: Veõ vaân cheùo coù raùppo baèng 4 trong hai
tröôøng hôïp:
Sd = 1
Hình 5
Sd = R – 1 = 4 – 1= 3
(a) (b) Trang 33

Sd = 1 Sd = 3
(c)
Sd = 1
• Caû 2 tröôøng hôïp (a), (b) ñeàu laáy ñieåm noåi doïc ñaàu tieân laø ñieåm noåi doïc cuûa
sôïi doïc thöù nhaát ñan leân sôïi ngang thöù nhaát.
• Böôùc chuyeån Sd = 3 trong thöïc teá phuø hôïp vôùi böôùc chuyeån Sd=1: vì caû hai
tröôøng hôïp ñeàu ñeán sôïi doïc thöù naêm (töùc laø sôïi thöù nhaát cuûa raùp po môùi) laïi
ñan leân treân sôïi ngang thöù (R+1) cuõng laø sôïi ngang baét ñaàu cuûa raùp po tieáp
theo.
− Kieåu deät vaân cheùo thöôøng kyù hieäu baèng moät phaân soá. Töû soá laø ñieåm noåi
doïc, maãu soá laø ñieåm noåi ngang treân moät sôïi doïc vaø moät sôïi ngang trong
phaïm vi moät raùppo.
− Toång töû soá vaø maãu soá laø raùp po cuûa vaân cheùo.
− Daáu coäng hay daáu tröø ôû treân phaân soá chæ höôùng cuûa vaân cheùo.
• Neáu laø daáu coäng höôùng cheùo seõ ñi töø traùi qua phaûi theo höôùng ñi leân goïi laø
vaân cheùo phaûi.
• Neáu laø daáu tröø höôùng cheùo seõ ñi töø phaûi qua traùi theo höôùng ñi leân goïi laø
vaân cheùo traùi.
Ví duï: Hình 5a laø vaân cheùo phaûi 1/3. Hình 5b laø vaân cheùo traùi 1/3
− Thoâng thöôøng thì ñöôøng cheùo nghieâng 45o. Trong thöïc teá thì goùc nghieâng
thöôøng bieán ñoåi phuï thuoäc vaøo ñoä maûnh vaø maät ñoä phaân boá cuûa sôïi.
− Kieåu deät vaân cheùo coù maät ñoä ñieåm noåi doïc nhieàu hôn maät ñoä ñieåm noåi
ngang goïi laø hieäu öùng doïc. Ngöôïc laïi vaân cheùo hieäu öùng ngang phaûi coù maät
ñoä ñieåm noåi ngang lôùn hôn maät ñoä ñieåm noåi doïc.
− Maët vaûi cuûa kieåu deät vaân cheùo hai beân khaùc nhau. So vôùi vaân ñieåm, kieåu
deät vaân cheùo coù ñan keát loûng leûo hôn.
− ÖÙng duïng cuûa kieåu deät naøy ñeå deät vaûi cheùo, luïa cheùo… may quaàn aùo maëc
thoâng thöôøng, quaàn aùo baûo hoä…
3.2.4.1.3 Kieåu deät vaân ñoaïn:

Laø kieåu deät coù caùc ñieåm ñan doïc hay caùc ñieåm ñan ngang ít ñöôïc traûi ñeàu treân
khaép beà roäng cuûa vaûi (hình 6).
− Ñieàu kieän ñeå coù vaân ñoaïn:
R≥5
1<S<R–1
Ngoaøi ra ñeå coù caáu taïo vaân ñoaïn ñuùng phaûi
theâm ñieàu kieän: giöõa raùp po vaø böôùc chuyeån
khoâng coù öôùc soá chung.
Ví duï: Vaân ñoaïn 5/2, 5/3, 7/3, 7/5, 8/3, 8/5 …
Trang 34
Hình 6 – Vaân ñoaïn 5/3

− Kieåu deät vaân ñoaïn ñöôïc kyù hieäu baèng moät phaân soá, töû soá laø raùp po (R), maãu
soá laø böôùc chuyeån (S) – thöôøng laø Sd.
− Cuõng nhö kieåu deät vaân cheùo, kieåu deät vaân ñoaïn cuõng coù hieäu öùng doïc vaø
hieäu öùng ngang.
− Vaân ñoaïn coù hieäu öùng doïc thöôøng laø vaûi laùng, vaân ñoaïn coù hieäu öùng ngang
goïi laø vaûi satin.
Hình 7 – Vaân ñoaïn 5/2

Ngoaøi ra coøn coù daïng vaân ñoaïn ngoaïi leä nghóa laø khoâng theo quy ñònh ôû
treân (raùp po laø moät haèng soá, böôùc chuyeån vaø raùp po coù öôùc soá chung).
Ví duï: − Vaân ñoaïn ngoaïi leä coù R = 6
(Hình 8)
S = 2, 3, 4, 4, 3, 2
− Vaân ñoaïn ngoaïi leä coù R = 4
(Hình 9)
S = 1, 2, 3, 2
3.3 VAÛI DEÄT KIM:
3.3.1 Khaùi nieäm:
− Vaûi deät kim laø loaïi saûn phaåm deät coù daïng taám, daïng oáng, daïng chieác.
− Vaûi deät kim hoaøn toaøn khaùc vôùi vaûi deät thoi, vaûi ñöôïc deät neân töø moät hoaëc
nhieàu sôïi uoán thaønh voøng, caùc voøng naøy moùc noái nhau theo coät (vaûi ñan doïc)
hay theo haøng (vaûi ñan ngang) thaønh voøng sôïi.
Caùc voøng sôïi naèm töông ñoái töï do trong vaûi laøm cho vaûi deã daøng giaõn daøi hay
co ngaén. Khi keùo caêng vaûi theo hai chieàu laøm cho vaûi coù ñoä giaõn lôùn.
− Vaûi deät kim thích hôïp cho nhöõng maët haøng quaàn aùo muøa heø, maëc loùt, quaàn theå
thao, quaàn aùo taém...
− Sôïi duøng trong ngaønh deät kim laø sôïi boâng, sôïi len, caùc loaïi sôïi vaø tô nhaân taïo,
toång hôïp, sôïi ñaøn hoài… Thöôøng laø loaïi sôïi maûnh vaø ñoä ñaøn hoài cao. Trong quaù
Trang 35
trình deät sôïi bò uoán cong, bieán daïng nhieàu laàn vôùi caùc löïc taùc duïng khaùc nhau.
Do ñoù sôïi phaûi coù chaát löôïng cao (ñoä ñeàu cao, ít xoaén).
3.3.2 Tính chaát cuûa vaûi deät kim:
2.4.3.21 Tính ñaøn hoài, co giaõn:
Vaûi deät kim coù ñoä ñaøn hoài cao, tính chaát naøy laøm aûnh höôûng nhieàu ñeán quaù
trình caét may (bò leäch khi caét, bò nhaên khi may)
2.4.3.22 Tính tuoät voøng:
Ñaây laø nhöôïc ñieåm lôùn nhaát cuûa vaûi deät kim, laøm cho nhöõng ñieåm sôïi bò ñöùt
treân maët vaûi seõ lan ra raùch to do bò tuoät voøng. Ngoaøi ra trong quaù trình deät, neáu
bò tuoät muõi seõ aûnh höôûng ñeán haøng ñan tieáp theo.
2.4.3.23 Tính cuoän quaên meùp:
− Moät maûnh vaûi deät kim vöøa caét ra laäp töùc seõ bò quaên meùp. Meùp doïc quaên veà
maët traùi vaûi, meùp ngang quaên veà maët phaûi vaûi.
− Hieän töôïng quaên meùp cuûa vaûi aûnh höôûng xaáu ñeán vieäc caét may caùc saûn phaåm,
thöôøng gaây neân sai qui caùch.
− Ñeå khaéc phuïc tình traïng naøy, vaûi sau khi rôøi khoûi maùy deät ñöôïc ñöa qua khaâu
eùp ñònh hình ñeå vaûi ñöôïc oån ñònh. Vaûi sau khi caét xong thöôøng phaûi uùp beà traùi
xuoáng, coù theå duøng hoà loûng queùt sô leân meùp vaûi ñeå choáng quaên meùp, roài tieán
haønh saûn xuaát ngay.
3.3.3 Nguyeân taéc may vaûi deät kim:
− Tröôùc khi ñöa vaûi leân baøn caét vaûi phaûi ñöôïc xoå ra ôû traïng thaùi töï do ít nhaát 48
giôø ñeå oån ñònh ñoä co cuûa vaûi.
− Khi traûi vaûi khoâng ñöôïc keùo caêng, phaûi duøng thöôùc naâng vaûi leân trong quaù
trình traûi vaûi.
− Khi thieát keá maãu vaø giaùc sô ñoà: saûn phaåm neân ít chi tieát hoaëc chi tieát caøng lôùn
caøng toát.
− Khi caét neân duøng keïp giöõ, chaën caùc lôùp vaûi khoâng bò xoâ leäch, traùnh caét leïm
vaøo chi tieát.
− Khi may söû duïng ñöôøng may coù ñoä co giaõn nhö vaét soå, moùc xích. Kim may nhoû
hôn kim may haøng deät thoi.
3.3.4 Caùc ñaëc tröng: (hình 10)
− Voøng sôïi: laø ñôn vò cô baûn nhaát cuûa vaûi deät kim. Voøng sôïi coù caùc voøng sau:
• Caùc ñoaïn 2 – 3 vaø 4 – 5 goïi laø truï voøng
• Caùc cung 1 – 2, 3 – 4, 5 – 6 goïi laø cung voøng.
• Trong ñoù cung 3 – 4 goïi laø cung kim
• Cung 1 – 2 + cung 5 – 6 laøm thaønh cung 5 – 6 – 7 goïi laø cung chìm.
Trang 36
− Haøng voøng: laø nhöõng voøng sôïi naèm tieáp nhau theo haøng ngang. Caùc haøng voøng
laïi theo thöù töï loàng vaøo nhau lieân keát thaønh vaûi.
− Coät voøng: caùc voøng sôïi ñan töø voøng naøy sang voøng khaùc theo chieàu doïc vaûi
• A laø khoaûng caùch giöõa hai ñöôøng truïc cuûa coät voøng naèm saùt caïnh nhau
• B laø chieàu cao truï voøng
Hình 10
3.3.5 Caùc kieåu deät kim cô baûn:
2.4.3.24 Kieåu deät kim ñan ngang:
Kieåu deät trôn (ñan ngang):
− Laø kieåu ñan ngang cô baûn nhaát, moãi haøng voøng do moät sôïi taïo neân theo
nguyeân taéc voøng noï noái tieáp voøng kia.

− Vaûi coù hai maët khaùc nhau, maët phaûi (a) taäp hôïp bôûi caùc ñoaïn truï voøng, phaûn
xaï aùnh saùng toát. Coøn maët traùi (b) taäp hôïp bôûi caùc cung troøn (hình 11).
− Loaïi vaûi naøy duøng ñeå may caùc maët haøng nhö: quaàn aùo loùt, bít taát, laøm neàn vaûi
deät hoa…
Hình 11
Kieåu deät laxtix:
Trang 37
− Laø kieåu ñan ngang cô baûn cho vaûi keùp, loaïi vaûi naøy chòu co giaõn ngang, coù tính
ñaøn hoài toát neân thöôøng duøng ñeå deät gaêng tay, quaàn aùo theå thao, laøm neàn vaûi
deät hoa.
− Vôùi kieåu deät laxtix (1+1) – (hình 12):
• ÔÛ moãi haøng voøng: laàn löôït cöù moät voøng phaûi (2) laïi xen keõ moät voøng traùi
(4). ÔÛ moãi coät voøng laø moät loaïi voøng sôïi, laàn löôït cöù moät coät voøng phaûi (coät
2) laïi xen keõ moät coät voøng traùi
(4). Caùc coät voøng phaûi vaø coät
voøng traùi khoâng cuøng naèm treân
moät maët phaúng.
• ÔÛ traïng thaùi bình thöôøng treân
caû hai maët vaûi chæ noåi leân caùc
coät voøng phaûi, coøn caùc coät
voøng traùi naèm khuaát phía sau
coät phaûi neân coøn goïi laø vaûi hai Hình 12
maët phaûi, hoaëc vaûi chun.
Kieåu deät caøo loâng: (hình 13)
− Laø kieåu deät caøo sôïi phuï (sôïi ngang) treân
neàn vaûi sôïi keùp. Sôïi phuï khoâng tham gia

taïo voøng maø chaäp vôùi voøng cuõ loàng ra
ngoaøi voøng môùi.
− Sau khi deät, vaûi ñöôïc nhuoäm roài ñöôïc chaûi
ñeå caøo sôïi phuï thaønh boâng mòn, xoáp. Vaûi

naøy daøy, ñöôïc may quaàn aùo maëc aám.
Hình 13
2.4.3.25 Kieåu deät ñan kim doïc:
Kieåu deät kim ñan doïc ñöôïc öùng duïng roäng raõi trong ngaønh deät kim, thöôøng
duøng caùc loaïi sôïi hoùa hoïc, sôïi len hoaëc sôïi boâng ñeå deät vaûi may quaàn aùo, maøn
tuyn, haøng trang trí nhö reøm che cöûa, ñaêng ten ... Coøn caùc sôïi len, sôïi boâng vaø
sôïi hoùa hoïc töông ñoái thoâ ñeå deät caùc loaïi vaûi daøy nhö daï, næ, nhung hoaëc caùc loaïi
vaûi loâng thuù giaû ñeå may quaàn aùo aám. Hieän nay ngöôøi ta coøn duøng kieåu ñan doïc
ñeå lieân keát caùc maøng xô hoaëc sôïi thoâ laøm thaønh vaûi khoâng deät.
Caáu taïo cuûa vaûi deät kim ñan doïc: (hình 14)
− Moãi haøng voøng do moät heä sôïi doïc deät thaønh
− Treân moãi haøng voøng, moãi voøng sôïi do moät sôïi rieâng
bieät taïo neân

− Caùc voøng sôïi lieân keát vôùi nhau theo höôùng doïc bôûi
caùc voøng sôïi loàng vaøo nhau
Trang 38
− Caùc voøng sôïi lieân keát vôùi nhau theo höôùng ngang bôûi caùc ñoaïn daøi ñeå taïo
thaønh vaûi
− Voøng sôïi cuûa vaûi deät kim ñan doïc goàm caùc phaàn sau Hình 14
• 1 – 2; 4 – 5 laø truï voøng
• 2 – 3 – 4 laø cung voøng
• 1 – 6 laø ñoaïn keùo daøi
Truï voøng vaø cung voøng laø phaàn noøng coát cuûa voøng sôïi ít thay ñoåi. Ñoaïn keùo
daøi coù hình daïng vaø kích thöôùc thay ñoåi tuøy theo töøng kieåu ñan
Kieåu ñan xích: (hình 15)
Laø kieåu ñan doïc cô baûn ñôn giaûn nhaát.
Kieåu ñan naøy khoâng theå taïo thaønh vaûi
ñöôïc, thöôøng lieân keát vôùi moät kieåu ñan
khaùc ñeå taïo thaønh vaûi may maëc hoaëc vaûi
trang trí.
Hình 15
Kieåu ñan trico (hình 16)
Treân maët vaûi moãi coät voøng do caùc voøng sôïi cuûa hai sôïi lieàn nhau laàn löôït taïo
voøng vaø loàng vaøo nhau maø thaønh.
Do caùc voøng sôïi coù caùc ñoaïn keùo
daøi bò uoán cong, caùc ñoaïn sôïi ñeàu coù
xu höôùng duoãi thaúng laøm cho voøng sôïi
quay thaønh goùc xieân vôùi coät voøng.
Treân maët vaûi caùc voøng sôïi laøm
thaønh nhöõng oâ cheùo hình quaû traùm.
Kieåu ñan naøy coù ñoä co giaõn raát lôùn
khoâng duøng moät mình noù ñeå deät vaûi
Hình 16
maø keát hôïp vôùi caùc kieåu ñan khaùc ñeå deät vaûi may maëc.
Kieåu ñan aùt lax: (hình 17)
Kieåu ñan aùt lat coù caùc voøng sôïi
lieân tuïc taïo theo moät höôùng roài chuyeån
theo höôùng ngöôïc laïi. Do vaäy coät voøng
coù daïng ñöôøng gaáp khuùc, taïo neân veät
soïc ngang vì phaûn xaï aùnh saùng traùi
chieàu nhau.
Kieåu deät naøy thöôøng duøng ñeå deät
vaûi may quaàn aùo maëc muøa heø. Hình 17
Trang 39
3.4 VAÛI KHOÂNG DEÄT:
Nguyeân lieäu ñeå saûn xuaát vaûi khoâng deät laø caùc loaïi boâng xô ngaén khoâng theå keùo sôïi
ñöôïc nöõa, caùc nguyeân lieäu naøy qua caùc phöông phaùp dính keát ñeå laøm ra vaûi. Coù 2
phöông phaùp:
3.4.1 Phöông phaùp khaâu ñan:
Tuøy theo coâng duïng cuûa saûn phaåm maø ngöôøi ta ñònh ra tæ leä caùc thaønh phaàn xô
pha troän cho thích hôïp. Coâng vieäc pha troän ñöôïc tieán haønh rieâng, sau ñoù ñöa sang
gia coâng treân heä thoáng daây chuyeàn saûn xuaát chính bao goàm:
Maùy lieân hôïp: goàm moät, hai hoaëc ba maùy chaûi – truïc coù nhieäm vuï bieán nguyeân
lieäu ôû daïng xô rôøi raïc thaønh maøng xô moûng.
Boä phaän hình thaønh ñeäm xô: coù nhieäm vuï chaûi maøng xô choàng leân nhau thaønh
nhieàu lôùp ñeå coù moät ñeäm xô daøy theo yeâu caàu.
Maùy khaâu ñan: coù nhieäm vuï keát chaët ñeäm xô laïi baèng nhöõng kieåu ñan doïc khaùc
nhau. Sôïi duøng ñeå khaâu ñan coù theå laøm baèng xô thieân nhieân hoaëc xô hoùa hoïc.
Vaûi laáy töø maùy khaâu ñan ra coøn phaûi qua moät quaù trình gia coâng nhuoäm (hoaëc
in), giaët, saáy, caøo loâng ... roài môùi ñöa vaøo söû duïng.
So vôùi ngaønh deät vaûi, ngaønh saûn xuaát vaûi khoâng deät coù nhieàu öu ñieåm: söû duïng
coâng ngheä ñôn giaûn, naêng suaát thieát bò cao... nhöng cuõng coøn moät soá nhöôïc ñieåm:
Vaûi laøm ra daøy vaø naëng quaù, ñoä co giaõn cuûa vaûi theo chieàu daøi vaø chieàu roäng cheânh
leäch nhau nhieàu, ñoä beàn cuûa hai chieàu cuõng khaùc nhau...
Hieän nay trong ngaønh saûn xuaát vaûi khoâng deät coù phöông phaùp toát hôn coù theå
khaéc phuïc caùc nhöôïc ñieåm neâu treân laø phöông phaùp dính keát.
3.4.2 Phöông phaùp dính keát:
Phöông phaùp dính keát khoâng duøng sôïi laøm vaät lieân keát maø duøng chaát dính. Ñieàu
naøy aûnh höôûng toát ñeán chaát löôïng vaø giaù thaønh cuûa vaûi, naêng suaát cuûa vaûi cuõng cao
hôn. Hieän nay phöông phaùp saûn xuaát naøy ñöôïc phaùt trieån vaø chieám vò theá chuû yeáu
trong ngaønh saûn xuaát vaûi khoâng deät.
Caùc phöông phaùp dính keát:
Phöông phaùp “xeo”: Quaù trình hình thaønh vaûi phaûi thoâng qua giai ñoaïn khueách
taùn xô trong nöôùc töông töï nhö saûn xuaát giaáy hieän nay.
Phöông phaùp ngaám: Sau khi coù ñeäm xô xong, cho chaát dính ngaám vaøo vaø laøm cho
xô lieân keát chaët vôùi nhau taïo thaønh vaûi. Phöông phaùp naøy ñöôïc aùp duïng roäng raõi
nhaát hieän nay.
Phöông phaùp eùp nguoäi: duøng moät heä thoáng sôïi (cuõng coù theå duøng vaûi deät thoi
hoaëc vaûi deät kim) cho ngaám chaát dính vaø ñaët leân ñeäm xô, sau ñoù eùp ôû nhieät ñoä
bình thöôøng laøm thaønh vaûi.
Trang 40
Phöông phaùp eùp noùng: lieân keát ñeäm xô baèng caùc chaát dính nhieät deûo, chaát muû cao
su hoaëc chaát dính coù phaûn öùng nhieät.
3.5 PHÖÔNG PHAÙP XAÙC ÑÒNH SÖÏ THAY ÑOÅI KÍCH THÖÔÙC CUÛA VAÛI SAU
KHI GIAËT:
3.5.1 Khaùi nieäm:
Trong quaù trình saûn xuaát, thaám nöôùc khi giaët hoaëc chòu taùc duïng nhieät vaûi
thöôøng giaûm kích thöôùc. Kích thöôùc cuûa vaûi giaûm so vôùi kích thöôùc ban ñaàu goïi laø
ñoä co cuûa vaûi.
3.5.2 Caùch haïn cheá ñoä co cuûa vaûi:
−Ñoái vôùi may gia ñình coù theå xöû lyù baèng caùch ngaâm, giaët uûi tröôùc khi may, chöøa
lai to…
− Ñoái vôùi may coâng nghieäp phaûi tính phaàn traêm ñoä co ñeå tröø hao.
Caùch tính phaàn traêm ñoä co:

Goïi L1 laø chieàu daøi vaûi ban ñaàu
L2 laø chieàu daøi vaûi sau khi giaët uûi
X laø phaàn traêm ñoä co cuûa vaûi
L1 − L 2
X = x100
L1
3.5.3 Caùc nguyeân nhaân laøm co vaûi:
Trong quaù trình söû duïng vaø giaët uûi, vaûi bò co do nhöõng nguyeân nhaân sau:
− Vaûi maát thaønh phaàn bieán daïng deûo khi bò keùo caêng trong quaù trình saûn xuaát.
− Khi moät heä thoáng sôïi bò duoãi thaúng seõ laøm cho heä sôïi kia uoán khuùc vaø taïo neân
ñoä co.
− Do söï taêng kích thöôùc ngang cuûa sôïi khi tröông nôû
− Vaûi sôïi thieân nhieân, toång hôïp chuû yeáu co do nhieät ñoä
Trang 41

Giáo trình Vật liệu dệt may - Phần 1 - ĐH Công nghiệp TP.HCM - 963371

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Giáo trình Vật liệu dệt may - Phần 1 - ĐH Công nghiệp TP.HCM - 963371

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHIỆP TP.

VẬT LIỆU DỆT MAY

TP.HỒ CHÍ MINH - NĂM 2006

TS. Võ Phước Tấn

1.1. KHAÙI NIEÄM CHUNG

1.2. PHAÂN LOAÏI VAÄT LIEÄU DEÄT

boâng); xô ñay, gai, lanh… (töø thaân caây).

• Xô len: thaønh phaàn chính laø keratin chieám 90%,

1.3. CAÙC TÍNH CHAÁT CHUNG CUÛA SÔÏI DEÄT

2.5 Ñoä aåm: W

− Trong xô thieân nhieân:

2.1.1.4 AÛnh höôûng cuûa axit

2.1.1.7 AÛnh höôûng cuûa vi sinh vaät

2.2.1.3.2 AÛnh höôûng cuûa nhieät ñoä

2.2.1.7 ÖÙng duïng cuûa len:

Ñaäp vôõ caùc khoái lôùn (2–3 laàn)

Ñaäp vôõ caùc khoái nhoû, saøng loïc vaø

Phaân loaïi xô theo ñoä daøi

Sô ñoà cheá bieán xô amian.

3.1.2 Caùc tính chaát chuû yeáu cuûa vaûi

trình söû duïng.

Hình vuoâng Hình chöõ nhaät

cuûa sôïi doïc thöù hai ta thaáy

ngang thöù boán, naêm

3.2.4.1.1 Kieåu deät vaân ñieåm (deät trôn):

3.2.4.1.2 Kieåu deät vaân cheùo:

(a) (b) Trang 33

3.2.4.1.3 Kieåu deät vaân ñoaïn:

Hình 6 – Vaân ñoaïn 5/3

Hình 7 – Vaân ñoaïn 5/2

nguyeân taéc voøng noï noái tieáp voøng kia.

 Kieåu deät laxtix:

neàn vaûi sôïi keùp. Sôïi phuï khoâng tham gia

ñeå caøo sôïi phuï thaønh boâng mòn, xoáp. Vaûi

bieät taïo neân

caùc voøng sôïi loàng vaøo nhau

 Caùch tính phaàn traêm ñoä co:

You might also like

Kieåu deät laxtix:

Caùch tính phaàn traêm ñoä co: