Professional Documents
Culture Documents
V TH LAN HNG
H Ni Nm 2010
Lun vn cao hc GVHD: PGS.TS Hong Th Lnh
MC LC
LI CM N ............................................................................................................ 4
LI CAM OAN....................................................................................................... 5
DANH MC BNG BIU ....................................................................................... 6
DANH MC HNH NH, TH, BIU ........................................................ 8
LI NI U .........................................................................................................11
Chng I: TNG QUAN.........................................................................................13
1.1. Tng quan v cht mu t nhin ...................................................................13
1.1.1. Tnh hnh s dng cht mu t nhin trong lnh vc dt may trn th gii ....13
1.1.2. Tnh hnh s dng cht mu t nhin trong lnh vc dt may Vit Nam......15
1.1.3. Gi tr ca cng ngh nhum vi bng cht mu t nhin .............................22
1.2. Vi cotton ......................................................................................................29
1.2.1. Cc loi vi cotton v ng dng ca chng ....................................................29
1.2.2. Thuc nhum s dng cho vi cotton .............................................................29
1.3. L x c .........................................................................................................31
1.3.1. Gii thiu chung v cy x c..........................................................................31
1.3.2. Thnh phn cc cht c trong l x c ...........................................................32
Chng II: I TNG, PHNG PHP, NI DUNG NGHIN CU...........38
2.1. i tng nghin cu....................................................................................38
2.1.1. L x c............................................................................................................38
2.1.2. Vi cotton .........................................................................................................38
2.1.3. Ha cht s dng .............................................................................................39
2.1.4. Thit b s dng ...............................................................................................40
2.2. Phng php nghin cu...............................................................................41
2.2.1. Phng php ha l.........................................................................................41
2.2.2. Phng php phn tch nh gi.....................................................................44
2.2.3. Phng php thng k thc nghim ................................................................47
2.3. Ni dung nghin cu .....................................................................................47
2.3.1. Kho st s lng cy x c trong phm vi ni thnh thnh ph H Ni ......47
2.3.2. Phng php tch chit dung dch v phn tch cc cht c trong thnh phn
dung dch....................................................................................................................49
2.3.3. Thit lp quy trnh cng ngh nhum vi cotton .............................................50
2.3.4. Nhum mu tng ng bng thuc nhum tng hp ..................................54
2.3.5. Tnh ton v so snh hiu qu kinh t khi nhum bng cht mu t nhin v
nhum bng thuc nhum tng hp...........................................................................56
2.3.6. Ch bin phn hu c vi sinh t b l x c ...................................................65
Chng III: KT QA NGHIN CU V BN LUN .....................................67
3.1. Tr lng l x c thi b v kh nng thay th thuc nhum tng hp .....67
3.2. Phng php tch chit dung dch v phn tch thnh phn cc cht c trong
dung dch tch chit..............................................................................................68
3.2.1. Kt qu tch chit dung dch ..........................................................................68
3.2.2. Kt qu phn tch thnh phn cc cht c trong dung dch tch chit ...........70
3.3. Quy trnh cng ngh nhum vi cotton bng phng php tn trch ...........71
3.3.1. nh hng ca nng n kh nng ln mu .............................................72
3.3.2. nh hng ca mi trng nhum n kh nng ln mu.............................74
3.3.3. nh hng ca nhit nhum n kh nng ln mu..................................76
3.3.4. nh hng ca thi gian nhum n kh nng ln mu ................................78
3.4. Quy trnh cng ngh nhum vi cotton bng phng php ngm p ...........80
3.4.1. nh hng ca mc p n kh nng ln mu................................................80
3.4.2. nh hng ca nng dung dch n kh nng ln mu..............................83
3.4.3. nh hng ca mi trng nhum n kh nng ln mu..............................85
3.4.4. nh hng ca nhit ngm p n kh nng ln mu................................87
3.5. Kt qu nh gi mt s ch tiu bn mu ca mu sau nhum ..................89
3.5.1. bn mu git...............................................................................................89
3.5.2. bn mu nh sng ......................................................................................90
3.6. nh gi hiu qu ca cng ngh nhum vi cotton bng dung dch cht
mu tch chit t l x c.....................................................................................90
3.6.1. nh gi hiu qu v mi trng ....................................................................90
3.6.2. nh gi hiu qu kinh t................................................................................92
KT LUN ..............................................................................................................93
LI CM N
LI CAM OAN
V Th Lan Hng
LI NI U
Trong nhng nm gn y, cng vi s pht trin chung ca x hi trn tt c cc
lnh vc ngnh dt may Vit Nam cng c nhng bc pht trin ln mnh. S pht trin
ca ngnh c nhng ng gp to ln i vi s pht trin ca nn kinh t quc dn. Trong
nm 2009 ngnh vn ln tr thnh ngnh kinh t c kim ngch xut khu ln nht
ca Vit Nam v t 9,07 t USD. Tng kim ngch xut khu trong 6 thng u nm
2010 ca ngnh Dt may Vit Nam t 4,85 t USD, tng 17,2% so vi cng k nm
ngoi, vn dn u v tng trng kim ngch trong cc nhm hng xut khu. Ngnh Dt
may th gii ni chung v Dt may Vit Nam ni ring ang trn pht trin mnh theo
xu hng pht trin bn vng, to ra cc sn phm thn thin vi mi trng. Mt trong
nhng khu quan trng ca qu trnh to ra sn phm ca ngnh Dt may l cng on
nhum. y l cng on nh hng rt nhiu n tnh sinh thi v tnh bn vng ca sn
phm. Hng nm, ngnh cng nghip dt may th gii s dng xp x 1.3 triu tn thuc
nhum, bt mu pigment, gi tr khong 23 t la, phn ln u l nhng sn phm t
cng nghip du m, mt ngun nng lng c hn v ang b khai thc trit . Nhng
loi thuc nhum tng hp s dng ngy nay chng t s sng to v i mi ca
ngnh ha dt p ng nhng yu cu nh d dng sn xut quy m ln, kh nng lp
li mu cao, p ng yu cu v mu sc v cht lng sn phm ca khch hng[9]. Tuy
nhin thuc nhum tng hp c mt s hn ch ch yu sau: Qu trnh sn xut thuc
nhum tng hp khng thn thin vi mi trng ( sn xut ra thuc nhum cn s
dng nhiu ha cht nguy him nh axt mnh, baz mnh, dung mi, nhit cao v
hm lng kim loi nng cao); Trong qu trnh s dng thuc nhum tng hp c th gy
nhim mi trng v nh hng ti sc khe con ngi; Thuc nhum tng hp ch
yu c sn xut t du m - mt ngun ti nguyn kh ti sinh,. Chnh v vy m
ngy nay nhiu nc trn th gii c xu hng quay tr li s dng cht mu t nhin
nhum vi. nc ta, trc y b con dn tc ti cc vng ni v b con mt s tnh
min Ty Nam B cng s dng mt s loi thc vt nhum vi. Qu trnh sn xut
ca b con c tin hnh bng phng thc th cng nh l, quy trnh phc tp, dn n
nng sut khng cao, cht lng sn phm khng n nh, kh nng ti lp mu kh.
trong nc c mt s cng trnh nghin cu v cht mu t nhin nh:
- Nghin cu s dng cht mu t nhin v cng ngh hon tt sn phm dt nhum
truyn thng Vit Nam[4].
- Nghin cu cng ngh nhum vi bng l ch xanh theo phng php ngm p[6]
Nhn chung, cc cng trnh trn nghin cu cng ngh nhum vi cotton, t tm bng
dung dch tch chit t l ch, bng, lng nho,. Cha c cng trnh no nghin cu
quy trnh cng ngh v nh gi hiu qu ca cng ngh nhum vi cotton bng dung
dch cht mu tch chit t l x c a vo sn xut cng nghip.
ti Nghin cu cng ngh nhum vi cotton bng dung dch cht mu tch
chit t l x c v nh gi hiu qu ca cng ngh ny nhm tm ra cng ngh
nhum ph hp v nh gi hiu qu ca cng ngh ny c th p dng vo sn xut
cng nghip quy m nh.
nhin thay th cho thuc nhum tng hp. Vit Nam, cht mu t nhin cng c s
dng t rt lu v n nay vn cn ang s dng mt s ni nhum th cm,
trang tr ni tht,
1.1.2. Tnh hnh s dng cht mu t nhin trong lnh vc dt may Vit Nam
Ngh nhum c t lu i nc ta, Thng Long xa c ph Th Nhum l
ph nhum thm ca cc lng Liu X, Liu Xuyn (Hng Yn), Vn Canh (H Ty),
Hng o mi chnh l ni nhum cao cp, nhum c nhiu mu sc, c lch s ghi
nhn t th k XV. Vo cui th k XVII, ngi lng an Loan (mt lng ni ting
Hi Dng) lp c nh Hng o, lp c ch ring ph Hng o. Ph
Hng o tr thnh ph ring ca dn lng an Loan v h giu ln nhanh chng. an
Loan c nhiu ngi bit n nht bi ni y c ngh nhum ni ting, t xa ngh
ny mang li cm no, o m cho dn lng[15].
vng ni pha Bc, ngi dn tc bit s dng cht mu t nhin trong dt
nhum. Ngi dn tc Ty, Nng tnh Lng Sn dng l chm nhum mu xanh
nht, xanh en. Ti Sn La, Ha Bnh, ngi dn tc Thi dng cc loi v cy, hoa
vng, l xanh, cnh kin nhum mu cho cc sn phm ca mnh nh chic khn Piu
v cc sn phm th cng khc. n th k XIX nhum vi bng thuc nhum t nhin
vn c s dng vi nhng kinh nghim lu i ca mi dn tc, h c nhng b quyt
ring sn xut ra nhng sn phm th cng c truyn c trng cho mi dn tc.
Nhng loi cht mu t nhin c bit n rt phong ph v y cc gam mu c
bn. Mt s loi nguyn liu c nhn dn ta s dng nhum vi nh:
a. Qu mc na (tn khoa hc l Diospiros L mollis Grif) thuc h Ebenaceae.
Hnh 1.1: Qu mc na
Mc na l loi cy g cao t 10 n 20m c cnh, l n mc so le, phin l bu
dc di 5,5cm n 13cm, rng 2,5 cm n 7 cm. Cy ra hoa mu vng, qu hnh cu khi
non c mu xanh bng, sau ng sang mu vng, khi gi chuyn sang mu en. Cy Mc
na c trng nhiu Lo, Campuchia, Thi Lan,... Vit Nam c trng nhiu
min Ty Nam B. Ngi ta s dng qu mc na nhum vi la en rt p c
thng hiu l Lnh M A.
b. L ch (tn khoa hc l Camellia sinsensis L Kuntze).
nc ta loi ch c s dng lm tr ung c, trng nhiu ni. Cy thng
c ct ta phn thnh nhiu cnh v nhnh cho nhiu bp, l. L ch hnh tri xoan,
nhn u v gc, phin l dy, mp c hnh rng ca men theo cung. L ch gi c
loi b ngay sau khi thu hoch c s dng nhum vi cho mu nu nht nu cm
mu bng mt s loi mui cho mu vng lc, nu vng, nu xanh n mu en.
Hnh1.4: C nu
e. Cy chm nhum ( tn khoa hc l Indigofera tinctoria L)
Cy c trng thnh bi cao khong trn di 1m, c nhnh thng di, l hnh trng
ngc mc so le kp di 1.5cm n 2cm, rng 0,6cm n 1,5cm, thon hp cung. Cy
c hoa quanh nm mc thnh tng chm k l, cnh hoa hnh bm mu vng, qu
di c cha ht. Cy c trng mt s vng i ni Vit Nam. Cnh l ca cy chm
ti c ngt v ngm vo nc sch sau vi ngy c dung dch cht mu nhum
vi. Nu khng nhum ngay c th ch bin thnh bt chm, ng bnh, phi kh v ct
gi trong bng rm. L chm dng nhum vi cho mu xanh tm bn v p.
1 2
Hnh 1. 9: L x c tui v kh
Ngoi ra, nc ta cn s dng rt nhiu loi l cy khc nhum mu cho vi
nh l ngi cu, l hng xim, l tre, l thin l, l x c, l gng, l bch n, l ch, v
cy x c... nhum vi si bng, lanh v vi t tm. Nhum vi bng cht mu t
nhin mang li gi tr ln v mt kinh t, x hi, sinh thi mi trng.
Nhiu cuc hi tho trn th gii bn v vic s dng tr li cht mu t nhin chng
hn nh UNESCO t chc hi tho ti Hyderabad t ngy 5 n ngy 12 thng 11 nm
2006 vi s c mt ca 600 nh khoa hc n t 57 quc gia trn th gii tm phng
n quay tr li vi mu t nhin. Hi tho ni v nhum mu t nhin t chc vo ngy
t ngy 8 n 16 thng 3 nm 2008 ti Mayan, Mexico,...
T , chng ta thy cng ngh nhum vi bng cht mu t nhin mang mt
ngha rt ln v mt kinh t x hi v mi trng sinh thi c th hin thng qua:
a. S dng ngun nguyn liu d ti sinh:
Ngun nguyn liu nhum mu t nhin t thc vt c ly t sn phm trc
tip ca nng nghip hoc tn dng ngun ph thi t cc ngnh nh v cy t ngnh
cng nghip g, b thi t ngnh ch bin thc n [10], t l ch gi b thi b t cc
nng trng ch, l bng, l x c, bch n,.... rng thu gom dc ng ph, cng
vin,.... y l ngun nguyn liu t nhin phong ph, a dng, d ti sinh. a s cc loi
thc vt dng nhum l loi cy d trng mang li hiu qu kinh t cao, c th c
trng che bng mt, ly g, l trn cy hoc l rng xung thng b i nhng nu
cng ngh nhum vi bng cht mu t nhin t thc vt c thc hin trn quy m sn
xut cng nghip th s tn dng c ngun nguyn liu v gi ny. Hn na, khi cng
ngh ny c chuyn giao cho nng dn thc hin s to cng n vic lm, gp phn xa
i, gim ngho cho ngi nng dn.
b. Quy trnh cng ngh n gin, t s dng ha cht:
Thuc nhum tng hp cho chng ta mu n sc, cn mun to ra mt mu ha sc
nh mu sn c trong t nhin th chng ta phi phi t rt nhiu mu n sc vi nhau.
V vy s rt mt thi gian, cng sc, nguyn vt liu thc hin nhng cng kh to
nn c mu ging mu t nhin. Hn na, thuc nhum tng hp c ngun gc ch
yu t ngun du m - l ngun ti nguyn kh ti sinh, n l hn hp ca ca cc hp
cht hu c trong c mt s cht cha nhm azo gy ung th, d ng da, qu trnh sn
xut thuc nhum tng hp th phi s dng nhiu nhiu ha cht c hi nh axit, kim
mnh, dung mi, mui kim loi nng, nhit cao... Nc thi ca thuc nhum tng hp
khi thi ra mi trng s gy nhim mi trng. Qu trnh nhum bng thuc nhum
tng hp tn nhiu chi ph cho nng lng v sinh ra nhiu kh thi c th gy ra hiu ng
nh knh.
Mu t nhin l s tng ha ca nhiu mu cng li cng vi mt s tp cht sn c
trong ngun nguyn liu dng chit xut cht mu nn c th to nn nhng gam mu
trm t nhin m thuc nhum tng hp khng th c c. Hn na, cng mt dung
dch mu nhng phng php nhum, cm mu khc nhau c th to ra nhiu nhiu mu
sc khc nhau ch khng phc tp, tn km nh vic pha phi to mu mi i vi mu
tng hp.
Quy trnh chit v nhum t ngun nguyn liu thc vt nh sau:
Sn phm nhum
To ra nhiu nh mu vi
nhng thuc tnh bn mu chp nhn c
Hnh 1.10: Qu trnh chit xut v nhum bng cht m t nhin t thc vt
1.2. Vi cotton
1.2.1. Cc loi vi cotton v ng dng ca chng
Vi cotton l loi vi c dt t x bng. Loi vi ny c nhiu u im vt tri
nh thong mt, mm mi, thoi mi, ht m tt ( iu kin tiu chun m khong
8,5%) trn th gii tr lng vi cotton c s dng may qun o, gia dng
chim t trng ln (s dng may qun o lt, mc ngoi, qun o ma h, qun o tr
em, khn mt, chn ga gi,...). Qun o bng vi cotton c kh nng ht m hi nhanh
chng, tnh v sinh cao. Bng c th chu c nhit cao v c nhum d dng.
nhit si v nhit kh khun cng khng lm cho bng b ph v cu trc. Bng
cng c th c l p nhit tng i cao, chu mi mn tt. Sau y l mt s loi
vi bng thng dng v ng dng ca chng:
- Terrycloth l loi vi bng dt vng c s dng lm khn tm, o chong.
- Denim: l mt loi vi bng th dt cho. Vi denim ny c s dng ti M t cui
th k XVIII may qun b nhum mu chm.
- Chambray l loi vi cotton nh thng s dng cho ren v trang tr
- Vi phin l loi vi dt thoi mng, nh, cht liu cotton, kiu dt vn im, khi lng
t 90 - 100 g/m2 v c u im l ht m, thong kh, nh v mt hn vi poplin, thng
c s dng may o s mi, vi lt.
Ngoi ra cn rt nhiu loi vi cotton khc na.
1.2.2. Thuc nhum s dng cho vi cotton
a. Thuc nhum tng hp[3]:
- Thuc nhum trc tip: l thuc nhum anion, tan trong nc, phn ln l thuc nhum
azo, c kh nng t nhum, t nh hnh m khng cn s chuyn ha trung gian no.
Thuc nhum trc tip lin kt vi vt liu celullose bng lin kt hir v Van c Van,
lc lin kt khng ln nn d b phai mu khi git, loang mu, dy mu.
- Thuc nhum hot tnh: L thuc nhum tan trong nc, c kh nng lin kt cng ha
tr vi vt liu nn bn mu vi git, i khi chng cng b phai mu nh thuc nhum
trc tip nhng khng dy mu nh thuc nhum trc tip do chng lin kt vi vt liu
ngoi lin kt cng ha tr vn c lin kt hir v Van c Van. Thuc nhum hot tnh
cho mu kh ti v y cc gam mu.
- Thuc nhum hon nguyn: C bn mu tt nht trong s cc loi thuc nhum cho
x si cellulose. Thuc nhum hon nguyn c nhiu gam mu v mu c ti nht
nh nhng gi thnh cao.
- Thuc nhum lu hunh: Thng nhum cho cotton cp thp.
Thuc nhum ny cho mu xn, thiu mt s mu, bn mu, bn nh sng khng cao,
gi thnh r.
b. Cht mu t nhin:
Cotton c nhum bng mt s loi cht mu t nhin t thc vt nh sau:
Bng 1.1: Vi cotton c nhum bng mt s loi thc vt Vit Nam
STT Nguyn liu Mu Hnh nh
1 L ch Vng nht
(Camellia sinsensis L
Kuntze )
2 C nu Nu nht
(Dioscorea Cirrhosa Nu sm
Lour) en
3 Cy chm Xanh
(Indigofera L)
4 Ht lng nho Vng da cam
(Bixa orellana L)
5 L bng Vng nu
(Terminalia catappa L )
6 L x c Tm hng
(Khaya senegalensis) Nu
1.3. L x c
1.3.1. Gii thiu chung v cy x c
X c (danh php khoa hc: Khaya senegalensis) l mt trong by loi cy thn g
thuc h Xoan (Meliaceae), c ngun gc ti vng nhit i chu Phi v Madagascar.
y l cy thn g ln, cao ti 30-35 m, ng knh thn cy trn 1 m, thng thng rt
vng chc phn gc. Cc l hnh lng chim, vi 4-6 cp l cht, khng c l cht phn
nh ca l lng chim; mi l cht di 10-15 cm trn bt ng v pha nh nhng thng
thng c mi l nhn. Thng ra hoa vo thng 9-10. Cc hoa mc thnh cm khng
dy, mi hoa n l th nh, vi 4-5 cnh hoa mu vng
Qu l loi qu nang hnh cu khi chn bung thnh 4 hoc 5 mnh ng knh 5-8
cm, cha nhiu ht c cnh.
Hnh1.12: L x c
Mt s nghin cu khoa hc trn th gii cho thy rng trong thnh phn ha hc ca l
x c c cc hp cht nh sau[9]:
_ Saponin (10 - 50mg/kg)
_ Tanin (<100mg/kg)
_ Anthaquinones (>100mg/kg)
_ Phlobatanin (<100mg/kg)
_ Cardiac Glycosides (<50mg/kg)
_ Volatile oils
_ Phenol,...
- Volatile oils: l 1 loi du d bay hi, l hn hp ca hp cht hydrocarbon v cc
hp cht xy ha to nn mi thm.
- Phenol: cn gi l lp phenolic, l mt lp cc hp cht hu c bao gm mt
nhm hirxyl (-OH) gn vi mt nhm hyrocacbon thm. n gin nht trong lp ny
l phenol (C6H5OH).
Tanin c trng lng phn t khc nhau, t 500 n trn 3000vC, tanin k vi cc
cht kim, gelatin, kim loi nng, st, nc chanh, mui kim loi, cc tc nhn oxi ha,
sunfat km,...
Tanin c ng dng rt nhiu trong y hc nh cha bng, cm mu, vim d dy,
vim rut, bnh tiu chy,..., chng vi khun, nm, s dng trong ngnh cng nghip
thuc da, bo qun thc phm (ru vang, bia,...).
- Cardiac Glycosides: Gm c 2 loi
Bufadienolides v Cardenolides
Cc ng dng khc: V x c dng nhum vi, l xanh lm thc n cho gia sc,
c bit g x c rt qu s dng gia cng m ngh,...
Qua nghin cu tng quan, c th rt ra mt s kt lun nh sau:
- T xa xa con ngi bit s dng cht mu t nhin nhum vi. Nhng sn phm
c nhum mu t nhin mang nhng gi tr to ln v mt sinh thi v c mt ngha
quan trng ph hp vi xu th pht trin bn vng ca x hi, ph hp vi quy lut pht
trin ca t nhin. Chnh v vy m trong nhng nm gn y vic nghin cu s dng
cht mu t nhin trong cc lnh vc c nhiu quc gia trn th gii quan tm.
- Mu t nhin cng rt a dng v phong ph, gn nh y cc gam mu nhng trong
mu trm chim a s.
- Trn th gii cng c rt nhiu nghin cu v cy x c nhng ch yu l trong lnh vc
y hc, c mt s cng trnh nghin cu nhum mu t v x c nhng hu nh cha c
cng trnh no nghin cu nhum mu t l x c cho vi cotton.
1 2
hot tnh. Sau y l tn thng phm ca thuc nhum hot tnh s dng trong ti
(hng Cibaron)
SUNFIX SUPRA YELLOW S3R 150 %
SUNFIX SUPRA RED S3B 150 %
SUNFIX SUPRA BLUE BRF
- Molan 129 l cht tr hot tnh, gip tng u mu
- X phng bt khng cha cht tng trng quang hc
2.1.4. Thit b s dng
- Thit b s dng tch chit cht mu: Ni inox, bp in, a thy tinh
- Nhit k, dng c o pH
- Cn in t VIBRA c s dng nh lng chnh xc khi lng l x c, vi v
ha cht s dng. y l loi cn cho chnh xc cao, sai s 0.001 g.
- Thit b nhum:
* My ngm p SDL vi thng s k thut nh sau:
SR No: 505764-2; Model: D394A; Volt: 220V; Cycle: 50Hz; Power: 0.18KW
Chiu rng trc l 450 mm, ng knh trc 125 mm
Model: D398
Volt: 220V; Cycle: 50Hz; Power: 8KW
Kch thc mu ti a 36x42 cm
Khong nhit t 20 250oC
Year 2002, Made in England
* My nhum cc Ti Color I:
my in. Tnh ton mu l cng vic tn nhiu thi gian v cng vic ny do mt my tnh
m nhim nhm tm ra gi tr X,Y,Z t tnh ra ta mu x,y,z.
(**)
2
Trong : R- Gi tr phn x
K- H s hp th ca vt liu
S- H s khuch tn tn x
Bc 1: t mu vi cn kim tra c kch thc 40mm x100mm (theo chiu dc vi, cch
bin vi 500mm) v mt mnh vi th km a x vi kch thc tng t. p mt phi
ca vi mu th vo trong mnh vi th km a x, khu bng ch trng mt cnh ngn
ca 2 mnh vi li.
Bc 2: Chun b dung dch x phng git nh sau:
+ Na2CO3 khan tinh khit: 2 g/l
+ X phng tiu chun AATCC, khng c cht tng trng quang hc: 5 g/l
Bc 3: Cho mu th vo cc, cp dung dch git theo dung t 1:50, tng nhit n
400C20C, x l mu nhit ny trong thi gian 30 pht.
Bc 4: Ly mu ra gi sch 2 ln bng nc lnh, k tip trong vi nc lnh chy
trong 10 pht v vt mu.
Bc 5: M mu bng cch tho cc ng khu, ch li mt cnh ngn (nu cn
thit) v phi kh mu nhit phng.
Bc 6: nh gi s thay i mu ca mu v s dy mu ca mu vi th km theo
thc xm so mu.
Kt qu c trnh by chng III v ph lc 5
* Phng php nh gi bn mu nh sng[20]:
nh gi bn mu nh sng ca cc mu nhum ti nh gi theo tiu chun
ISO 105-B02:1999, cc th nghim c thc hin ti phng th nghim Ha dt Ha l,
trng i Hc Innsbruck, Cng ha o.
- Nguyn l: Mu th cng vi b 8 mu vi len chun mu xanh c t trong h thng
chiu sng nhn to m phng nh sng ban ngy (n xenon lm lnh bng kh) iu
kin quy nh. bn mu c nh gi bng cch so snh s i mu ca mu th vi
cc mu len chun. B mu chun gm 8 mnh vi len c nhum bng 8 loi thuc
nhum axt mu xanh, nh s t 1 n 8. kim sot cht ch iu kin th nghim th
phi iu chnh m hiu dng, kim tra cng bc x theo cc bc sng nh sng
trong bung t mu, c b iu nhit gi nhit bung t mu n nh trong
b. Phn tch cc cht c trong thnh phn dung dch tch chit
xc nh thnh phn cc cht c trong dung dch cht mu t nhin chit tch t
l x c ti s dng phng php ha hc v phn tch sc k trn thit b sc k lng
hiu nng cao (HPLC) ti Trung tm gio dc v pht trin sc k, phng th nghim Sc
k Vilas 335, trng i hc Bch Khoa H Ni.
Kt qu th nghim c trnh by chng III v phn ph lc 8.
2.3.3. Thit lp quy trnh cng ngh nhum vi cotton
thit lp c quy trnh cng ngh nhum ph hp, ti tin hnh nhum cho
cc mu vi cotton theo 2 phng php nhum trnh by phn 2.2.1
a. Phng php 1: Nhum tn trch c thc hin trn my nhum Ti Color I
Cc yu t nh hng n hiu qu ca cng on nhum bao gm nng dung
dch, nhit nhum, dung t nhum, mi trng nhum, thi gian nhum v khuy
trn, Trong phm vi nghin cu ca ti, yu t khuy trn v dung t nhum c
gi c nh cn thay i yu t nng dung dch cht mu, nhit nhum, mi trng
nhum, thi gian nhum.
Quy trnh thc hin: Cc mu sau khi nhum c git sch bng x phng (khng
cha cht tng trng quang hc) 2g/l , git 60oC trong 15 pht loi b ht cht mu
cn bm dnh trn b mt vi, khng thc hin lin kt vi x si, Mun = 50 v git li
bng nc. Cc mu sau khi git sch c phi kh t nhin. Cc th nghim c thc
hin nh sau:
* Thay i nng cht mu:
xc nh c nng ti thiu v ti a ca cht mu trong qu trnh nhum,
ti tin hnh thay i nng cht mu thng qua thay i khi lng l so vi vi.
- iu kin cng ngh c nh: dung t nhum 1:20, mi
trng trung tnh, nhit 100oC, thi gian 45 pht.
- Chun b 6 mu vi c khi lng 5g
- Chit dung dch cht mu vi t l chit l 1:20 (tc l 1g l chit c 20ml dung
dch cht mu).
- Tin hnh nhum vi s thay i nng dung dch thng qua khi lng l c
s dng so vi khi lng vi ln lt l:10%, 30%, 50%, 70%, 80%, 90%.
* Thay i mi trng nhum:
- iu kin cng ngh c nh: dung t nhum 1:20, s dng 40% khi lng l so
vi vi, nhit 100oC, thi gian 45 pht.
- Chun b 3 mu vi c khi lng 5g
- Chit dung dch cht mu vi t l chit l 1:20
- Tin hnh nhum trong hai mi trng l:
+ Mi trng baz (pH = 8, 9).
+ Mi trng trung tnh (pH = 7).
* Thay i nhit nhum:
- iu kin cng ngh c nh: dung t nhum 1:20, mi trng trung tnh, s dng
40% lng l so vi vi, thi gian 45 pht.
- Chun b 5 mu vi c khi lng 5g
- Chit dung dch cht mu vi t l chit l 1:20
- Tin hnh nhum vi s thay i nhit ln lt l: 60oC, 70oC, 80oC, 90oC,
100oC.
* Thay i thi gian nhum:
- iu kin cng ngh c nh: dung t nhum 1:20, mi trng trung tnh, s dng
40% lng l so vi vi, nhit nhum 1000C
- Chun b 5 mu vi c khi lng 5g
- Chit dung dch cht mu vi t l chit l 1:20
- Tin hnh nhum vi s thay i thi gian nhum ln lt l: 20pht, 30pht,
40pht, 50 pht, 60pht.
Ngm p ln 1 Sy ln 1 Ngm p ln 2
Mu (10g) Mu (18g) Mu (14g) Mu (18g)
+8g +4g
Bng 2.2: n cng ngh nhum bng thuc nhum hot tnh
(2) (3)
toC
(3)
100
5 T(pht)
2.3.5. Tnh ton v so snh hiu qu kinh t khi nhum bng cht mu t nhin v
nhum bng thuc nhum tng hp
ti tin hnh tnh ton chi ph sn xut nhum 1 tn sn phm bng cht mu t
nhin tch chit t l x c v bng thuc nhum hot tnh thy c gi tr kinh t
cng ngh nhum bng cht mu t nhin. Trong phm vi nghin cu ca ti, ti
tin hnh nghin cu cc yu t nh hng n qu trnh nhum bng 2 phng php (tn
trch v ngm p) nhng kt qu cho thy mu nhum tn trch c nhiu u im hn nh
quy trnh n gin hn, bn mu git v nh sng cao hn. V vy, ti tin hnh so
snh hiu qu ca cng ngh nhum tn trch vi cotton bng cht mu t nhin v bng
thuc nhum hot tnh. Vic tnh ton, so snh hiu qu gia hai cng ngh ny da trn
hai kha cnh. Th nht l so snh v chi ph thuc nhum (lng cht mu), ha cht,
nc s dng; th hai l so snh chi ph v nng lng nh in, than
Tuy nhin, ti thc hin hai quy trnh cng ngh nhum vi cotton bng dung dch
cht mu chit t l x c v thuc nhum hot tnh u nhum cng mt nhit
100oC, cng thi gian nhm 60 pht, nhum trn cng mt my nhum. Do , c th coi
chi ph v nng lng in, hi nc l nh nhau trong c hai quy trnh v ti ch so
snh chi ph v thuc nhum (cht mu), ha cht v nc s dng. Mi quy trnh nhum
c cc cng on khc nhau, mi cng on th ha cht s dng v lng s dng l
khc nhau. Do , cn bit mi quy trnh nhum phi tri qua nhng cng on no. Di
y l s cng ngh ca cng ngh nhum vi bng bng dung dch cht mu t nhin
v cng ngh nhum bng thuc nhum hot tnh.
Phi kh
Ct/nghin
ng nht
ng gi
Nhum vi Nhum vi
X l gn mu Ch bin X l gn mu
(Sy, hong gi) phn vi sinh (Sy)
Sn phm nhum
Hnh 2.7 : S cng ngh nhum vi cotton bng thuc nhum hot tnh v cht mu t
nhin tch chit t l x c
a. Chi ph cht mu v thuc nhum s dng:
* i vi qu trnh nhum bng cht mu t nhin: Chi ph sn xut cho qu trnh to
ra dung dch cht mu c to nn bi ba nhm chi ph sau: chi ph cho qu trnh sn
xut ngun nguyn liu th, chi ph vn chuyn, v chi ph tch chit dung dch cht mu.
Chi ph cho khu ng nht ha ngun nguyn liu th, kim tra cht lng v
ng gi:
Nguyn nhn lm cho ngun nguyn liu thu gom khng ng nht l:
- Do kh hu
- Th nhng ca t trng
- Ma v thu hoch
- m ca nguyn liu
- Cc loi l khc ln vo khi thu gom
Trong cc nguyn nhn trn th ba nguyn nhn u tin l chng ta c th khc phc
c bng cch thu gom l tp trung vo ma l rng trn u v s dng sut trong nm
. Cn nguyn nhn cui cng l cc tp cht ln vo khi thu gom th c th khc phc
bng cch quy hoch nhng khu vc thu gom l trng ch yu l cy x c, trong ni
thnh H Ni hu nh nhng vng trng x c t xen ln nhng cy khc. Vy th ng
nht ha nguyn liu ch cn khc phc nguyn nhn m nguyn liu. Nguyn liu th
sau khi nghin s trn u v kim tra hm m. Phng php kim tra hm m:
Ly m1(g) nguyn liu cn xc nh hm m, sy 105oC cho n khi lng khng
m1 - m2
i m2(g). Khi hm m ca nguyn liu: w = 100 (%)
m2
Nu m ca nguyn liu khc vi m ca nguyn liu trong nghin cu th phi
iu chnh khi lng l t c mu tng ng trong th nghim. iu chnh
khi lng l ph hp hm m thay i ti thc hin nh sau:
Gi X (%) l t l gia nguyn liu th v vi c hm m w c xc nh khi th
nghim.
Gi X (%) l l gia nguyn liu th v vi c hm m w.
Khi lng nguyn liu cn thit (sau khi sy n khi lng khng i):
Mx = mv
Mx = mv
Ta c Mx = Mx:
X(100-w) = X(100-w)
X= X. (*)
khi lng nguyn ph liu v gi nhin liu. Qua qu trnh thc nghim cho thy vn
chuyn 1 tn nguyn liu n mt khong cch khong 100km th cn s dng khong 3.4
kg nhin liu (khong 4lt). n ga nhin liu ti thi im hin ti l 18.000VN. Do
vy, chi ph vn chuyn 1 kg nguyn liu kh khong 700VN.
- Chi ph cho qa trnh chit dung dch cht mu:
ti thc hin qu trnh chit trong nc un si m bo t nh hng n mi
trng sinh thi bi v nu s dng dung mi hu c chit th c th kh nng chit
c lng cht mu tng hn nhng ng thi c mt vi vn sau: dung mi hu c
lm tng chi ph cho qu trnh sn xut v chi ph x l nc thi, cht thi.
Trong trng hp chit xut bng nc nng, khng nhng t nh hng n mi trng
sinh thi m cn lm cho b l sau khi chit cht mu d phn hy sinh hc trong qu
trnh x l cht thi, c th s dng ch bin thnh phn hu c vi sinh gip iu ha
t hoc s dng lm cht t.
Chnh v vy, chi ph cho qu trnh chit ch bao gm chi ph cho lng nc v chi
ph cho nng lng c s dng chit. Qua thc nghim sn xut ti cng ty Dt
nhum Trung Th, n gi chit 1kg nguyn liu th thnh dung dch cht mu l
2000VN.
Nh vy, chi ph chit c lng cht mu t 1kg nguyn liu th bao gm nhng chi
ph sau:
Bng 2.5 : Tng chi phi ph chit dung dch cht mu t 1kg nguyn liu th (VN)
Ngun Vn
NL th Chit thnh dung dch Tng
nguyn liu chuyn
(xut x) cht mu (VN) (VN)
(VN) (VN)
Ph thi 4 000 700 2000 6 700
* i vi qu trnh nhum bng thuc nhum hot tnh: Chi ph thuc nhum cho qu
trnh nhum tng hp t thuc nhum hot tnh chnh l chi ph mua thuc nhum.
b. Chi ph ha cht:
* i vi nhum hot tnh:
600C
700C
800C
900C
1000C
3.4. Quy trnh cng ngh nhum vi cotton bng phng php ngm p
3.4.1. nh hng ca mc p n kh nng ln mu
Bng 3.8: H s hp th nh sng ca cc mu nhum vi mc p thay i ti mt
s bc sng c trng
Mc p (%)
STT (nm)
60 70 80 90 100
1 360 2.28313 2.46133 2.60187 2.80382 2.84544
2 400 1.67944 1.77838 1.97891 2.11681 2.15449
3 440 1.18114 1.25462 1.34604 1.56339 1.58793
4 480 0.79136 0.86155 0.92622 1.11527 1.14797
5 520 0.57215 0.63412 0.67443 0.78168 0.81899
6 560 0.37978 0.40494 0.44449 0.54078 0.55896
7 600 0.2485 0.26226 0.26875 0.34668 0.36948
8 640 0.17406 0.1826 0.18699 0.24421 0.26308
9 680 0.12955 0.1362 0.13884 0.18759 0.20691
10 720 0.10314 0.10812 0.10987 0.15415 0.17336
11 740 0.09382 0.09819 0.09996 0.11248 0.14161
900C
800C
700C
600C
300C
p 800C l ph hp cho cng ngh ngm p vi cotton bng dung dch cht mu
chit xut t l x c.
Nh vy, iu kin cng ngh ph hp cho nhum ngm p vi cotton bng
cht mu tch chit t l x c l:
Bng 3.12: Cng ngh nhum ph hp i vi phng php ngm p
Yu t cng ngh iu kin x l
Mc p 90 %
Nng ngm p 10-80 % lng l so vi vi
Nhit ngm p 80oC
Mi trng Trung tnh (pH=7)
3.5.1. bn mu git
Qua cc th nghim kim tra bn mu git ta c kt qu sau:
Ch tiu bn mu git dy mu
Mu
Mu nhum tn trch 5 5
Mu nhum ngm p 4-5 4-5
3.5.2. bn mu nh sng
Qua cc th nghim kim tra bn mu nh sng ta c kt qu sau:
Bng 3.15: bn mu nh sng ca cc mu nhum
Ch tiu bn mu nh sng
Mu
Mu nhum tn trch 4
Mu nhum ngm p 3-4
3.6. nh gi hiu qu ca cng ngh nhum vi cotton bng dung dch cht mu
tch chit t l x c
3.6.1. nh gi hiu qu v mi trng
Cng ngh nhum vi bng cht mu t nhin tch chit t l x c em li gi tr
rt ln v mt mi trng thng qua vic tn dng ngun ph thi l x c rng hng
nm. Vic thu gom l rng nhum khng nhng gii quyt c c vn vic lm,
tng thu nhp cho ngi lao ng m cn gii quyt c vn chn lp hoc t l sau
mi ma l rng. Nu khng tn dng ngun l thi b ny th vic chn lp l rng dn
n tn cng sc, tin ca v nh hng n h sinh thi t do kh nng phn hy t
nhin ca l x c kh chm dn n mt rt nhiu thi gian.
Ngoi ra, nc thi sau nhum ca cng ngh nhum vi bng cht mu t nhin tch
chit t l x c hu nh khng nh hng n mi trng sinh thi.
Nh vy, vic tn dng ngun l x c rng hng nm nhum vi em li gi tr rt ln
v mt mi trng sinh thi.
3.6.2. nh gi hiu qu kinh t
T kt qu tnh ton chi ph phn 2.3.5 v phn ph lc 1 ti nhn thy nu ch
tnh ring chi ph sn xut ca qu trnh nhum cho 1 tn vi cotton th chi ph cho cng
ngh nhum bng cht mu t nhin chit t l x c r hn so vi nhum bng thuc
nhum hot tnh. iu ny th hin vic sn xut vi nhum bng cht mu t nhin
khng nhng t c nhng gi tr v mi trng sinh thi m chi ph sn xut cn thp
hn so vi thuc nhum tng hp. T nhng kt qu trn, hon ton c c s khng
nh rng cht mu t nhin c gi tr kinh t cao nh vic gim chi ph sn xut dn n
c th h gi thnh sn phm m vn t c nhng gi tr vt tri so vi thuc nhum
tng hp v s thn thin vi mi trng v cc thuc tnh bn mu. Ngoi ra, sau khi
tch chit thnh dung dch cht mu s dng cho qu trnh nhum th b thi l x c cn
c s dng ch bin phn hu c vi sinh nng cao hiu qu kinh t ca cng ngh
nhum vi bng cht mu t nhin. Hn na, khi nhum bng cht mu t nhin th chi
ph x l nc thi nhum chc chn s thp hn khi nhum bng thuc nhum tng
hp bi v trong qu trnh nhum bng cht mu t nhin hu nh khng s dng ha
cht cn nhum bng thuc nhum tng hp thng thng th nc thi c mu cao,
tn d hm lng kim loi nng do thuc nhum khng gn mu ht cn tn ti trong
dung dch nhum, cht cm mu (i vi nhng mu m), cht in ly (Na2SO4),
KT LUN
Nghin cu cng ngh nhum vi cotton bng dung dich cht mu tch chit t l x
c v nh gi hiu qu ca cng ngh nhum l vn rt cn thit trc khi ng dng
cng ngh mi ny vo sn xut cng nghip quy m nh. Qua qu trnh nghin cu v
ng dng thc t sn xut quy m cng nghip ti Cng ty Dt nhum Trung Th ti
rt ra mt s kt lun sau:
1. iu kin tch chit dung dch cht mu t l x c: mi trng chit trung tnh
(pH=7), nhit chit 1000C, thi gian 15 pht, qu trnh chit c lp li 3 ln
tch ht cht mu c trong l.
2. ti thit lp c quy trnh nhum ph hp bng hai phng php nhum:
Phng php ngm p:
- S dng lng l so vi vi t 10% n 80% ty theo mu m nht.
- Nhit ngm p : 800C
- Mc p : 90%
- Mi trng trung tnh
i vi phng php nhum tn trch:
- Lng l s dng t 10% n 80%,
- Nhit nhum : 1000C
- Thi gian nhum : 60 pht
- Mi trng trung tnh
3. Cc ch tiu bn mu vi git v bn mu nh sng ca mu nhum kh tt:
Mu nhum theo phng php tn trch c bn mu git t cp 4-5, bn
mu nh sng t cp 4.
Mu nhum ngm p c ch tiu bn mu thp hn so si mu nhum ngm
p, c th bn mu git t cp 4, cn bn mu nh sng t cp 3-4.
4. Chi ph nhum vi cotton bng dung dch cht mu tch chit t l x c thp hn so
vi nhum hot tnh t c mu tng ng. C th, chi ph nhum 1 tn vi
cotton bng cht mu t nhin tch chit t l x c l 5 062 000VN (khng bao gm
chi ph khu hao, nng lng, nhn cng) cn chi ph nhum bng thuc nhum
tng hp l 7 131 000VN (khng bao gm chi ph khu hao, nng lng, nhn cng).
Hn na, nhum t nhin cn tn dng b thi ch bin thnh phn hu c vi sinh
cng em li li ch kinh t.
5. Cng ngh nhum vi bng dung dch cht mu tch chit t l x c bc u em li
hiu qu v mt mi trng: tn dng ngun ph thi l x c rng hng nm
nhum vi v ch bin b thi sau khi tch chit cht mu thnh phn hu c vi sinh.
Tm li, cng ngh nhum vi bng cht mu t nhin khng nhng em li
nhng gi tr kinh t m c ngha v mt sinh thi mi trng, hng n nn kinh t
khng rc thi.
12. Thomas Bechtold and RitaMussak (2009) Handbook of natural colourants, Austria,
p.p 66-71.
13. Thomas Bechtold, Amalid Mahmud-Ali (2008) Efficient processing of raw material
defines the ecological position of natural dyes in textile production
14. Trung tm khuyn nng k lk (05/2008) K thut ch bin v c ph thnh phn
hu c vi sinh.Bun Ma Thut.
15. DH08DL- Nhm II.1 trng HNL Tp H Ch Minh (09/2009) ng dng vi sinh vt
trong sn xut phn bn vi sinh. Trang40-50
16. http://www.naturaldye.com
17. http://www.wikipedia.com
18. http://vneconomy.vn/home
19. http://www.hieugiang.com.vn
20. TCVN 4537-1:2002, ISO 105-B02:1999