Salay Community College

ANG WIKA AT
KULTURA
NG TRIBONG
TAGBANUA
 TSAPTER 1
ANG LUGAR NG TRIBONG TAGBANUA

Ang malalaking pangkat-pangkat ay ang mga Tagbanuwa o

Taga-Banwa, ang mga taga-bayan. Pandak, balingkinitan at
tuwid ang buhok nila, mahilig sa pula at makukulay na damit,
mahusay mag-ukit ng kahoy at maghawi ng sisidlang rattan,
kawayan, buri o pandan. Mahilig mag-alahas ang mga babae.
Sumasamba sila sa mga anyito na tinatawag nilang mga
diwata. Marunong silang bumasa at sumulat, inuukit sa
kawayan, gamit ang lumang baybayin mula Persia.
Ang salitang Tagbanua na maaari ring baybaying “Tagbanwa”
o ay nagmula sa salitang “taga” at ang “banua” na ang ibig
sabihin ay o taga-kabukiran. Samakatuwid, ito ay
nangangahulugan mga taong na kabaliktaran ng mga taong
taga-dalampasigan o dagat. Ang ay ang pinakamalaking
etnikong grupo na matatagpuan sa isla ng. Sila ay
matatagpuan sa Hilaga, sentro at Timog na bahagi ng isla,
nasa Silangan at Kanluran, malapit sa mga kapatagang hindi
malayo sa sa bulubunduking sentro ng Palawan. Sa hilagang
bahagi ng ay nakatira anggrupong tinagurian o tinatawag na
Ken-uy. S a sl a n g C u l i o n , sa d u l o n g h il a g a n g
Palawan, ay may naninirahan grupo ng Tagbanua. Taong 1988,
ang kabuuang populasyon ng ay mahigit sa sampung daang
libo. Sa kasalukuyan, ng mga Tagabanua ay 10,000.
 TSAPTER 2
KULTURA NG TRIBONG TAGBANUA

KULTURA

Ginagawa nila ang paglilipat ng paglilinang ng upland rice, na

itinuturing na banal na regalo, at kilala sa kanilang ritwal ng
rice wine na tinatawag na. Ang Central Tagbanwas ay
matatagpuan sa kanluran at silangan lugar ng sentral
Palawan. Sila ay puro sa mga munisipalidad Aborlan, Quezon,
at Puerto Princesa. Sa kabilang banda, ang Calamian
matatagpuan sa baybayin ng Baras, Busuanga Island, Coron
Island, Calibangbangan, isang lugar sa Cultural Preservation
(mga limitasyon sa dayuhan at ang pinakamalaking
magkakasabay na grupo), at sa ilang bahagi El NidoKULTURA
nila ang paglilipat ng paglilinang ng upland rice, na itinuturing
na banal na regalo, at kilala sa kanilang ritwal ng rice wine na
tinatawag na. Ang Central Tagbanwas ay matatagpuan sa
kanluran at silangan lugar ng sentral Palawan. Sila ay puro sa
mga munisipalidad Aborlan, Quezon, at Puerto Princesa. Sa
kabilang banda, ang Calamian matatagpuan sa baybayin ng
Baras, Busuanga Island, Coron Island, Calibangbangan, isang
lugar sa Cultural Preservation (mga limitasyon sa dayuhan at
ang pinakamalaking magkakasabay na grupo), at sa ilang
bahagi El Nido..

Ang paglipat ng paglilinang ng upland rice ay bahagi ng

kanilang kultura at mga kasanayan. Ang Rice ay itinuturing na
isang banal na at fermented upang gumawa ng rice wine, na
ginagamit nila sa Pagdiwata, o wine ritual. Ang kulto ng patay
ay ang susi sa sistema ng relihiyon ng. Naniniwala sila sa ilang
deities na natagpuan sa natural na kapaligiran. kanilang wika
at alpabeto, ang pagsasanay ng kaingin at karaniwang
paniniwala sa mga kaluluwa ng kaluluwa ay bahagi ng
kanilang kultura. Ang grupong ito ay mahusay sa basket at
larawang inukit sa kahoy. Bilangkargdagan, ang mga ito ay
sikat din para sa kanilang mga maganda crafted accessories sa
katawan. Ang kanilang mga sisidlan, bracelets, mga kwintas at
anklets ay karaniwang gawa sa kahoy, kuwintas, at tanso.
KALAGAYANG SOSYAL
Sa lipunang Tagbanua, ang pamilya ang pinakapundamental
na yunit. Ang
matrilocality ay kinagawiang sundin na kung saan, Ang
lalakiay maninirahan sa lugar ng babaeng kanyang
pakakasalan. Ang pamilyaay binubuo ng isang ama at ina at
mga anak na hindi pa kinakasal. Angmga namatayan ng
asawa, mga byudo o byuda ay hindi pinapayagangmanirahan
kasama ang kanyang kapamilya.Ang lipunang Tagbanua ay
binubuo ng tatlong
sosyal na uri.
Angnasa pinakamataas ay ang mga nabibilang sa mga
mayayaman o may kapangyarihang angkan o lahi sa lipunan
na likas na namamana. Angpagiging kabilang dito ay malimit
na nagmumula sa mga lider nila nakung tawagin ay
masikampu.
Ang pangalawang uri ay kinabibilangan ngmga karaniwang tao
na siyang pinagmumulan ng mga maliliit na lider atbabaylan.
At ang nasa pinakamababang uri naman ay yaong may
mgapagkakautang na hindi kayang bayaran kung kaya
nagpapakaalipin.
RELIHIYON AT PANINIWALA
Sa ikalabing-siyam na dantaon, nagpatuloy ang mga Tagbanua
sapaniniwala sa kanilang mga diyus-diyusan, lalo na ang apat
naitinuturing na pinakamakapangyarihang diyos at diyoses: si
Magnisdaor Nagabacaban
- diyos ng kalangitan; si Poco
- diyos ng karagatan atpinaniniwalaang isang mabuting
espiritu na maaaring makapaglunas ngkaramdaman; si
Sedumunadoc
- diyos ng mundo na siyang nagbibigay ng masaganang ani; at
si
Tabiacoud
- na diyos sa mundong ilalim omundo ng mga patay.

Ang relasyon ng mga Tagbanua sa mundo ng mga espiritu ay

angbatayan ng kanilang mga ritwal, pagdiriwang at sayaw.
Karamihan samga seremonyang isinasagawa ay karaniwang
nakabatay sapaniniwalang may likas na interaksyon sa
pagitan ng mundo ng mgabuhay at daigdig ng mga patay. Ang
mga seremonyang ito ay ginaganapsa kahit na saang dako ng
lipunan, mula sa bawat pamilya hanggang sabuong
pamayanan na pinamumunuan ng kanilang pinuno. May
mgaselebrasyong sadyang ginaganap upang magsilbing basbas
sa pagtatayoo pagbubuo ng bahay, o anumang ari-arian na
itatayo. Ang mganagsisilbing handog sa mga ritwal ay ang
bigas o kanin, manok at ibapang aning pagkain.Ang itinuturing
na pinakamahalagang bahagi sa buhay ng mga Tagbanua ay sa
panahon pagkatapos ng pag-aani na kung saanginaganap ang
awitan, sayawan, ligawan at sanduguan. Sa panahong itoay
saganang-sagana ang pamayanan sa inuming tabad, alak na
mula sabigas, na itinuturing na nakapagdudulot ng kabutihan
sa katawan atkaluluwa ng mga lumalahok sa seremonya at
nakakahalina rin sa mgaespiritu ng mga yumao nang
Tagbanua na sumali sa pagdiriwang.Ang mga bundok at
kagubatan ay pinaniniwalaang tirahan hindilamang ng
maraming mabubuti kundi maging ng mga
masasamangespiritu na kinatatakutan ng mga Tagbanua, kung
kaya iniiwasan atipinagbabawal ang pagpuputol ng mga
kahoy. Naniniwala sila kay Mangidusa, diyos na nakaupo sa
kalangitan na hinahayaang nakalaylay ang paa sa itaas ng
mundo. Sa kagustuhang malugod sa kanila ang mgaespiritung
nananahan sa kagubatan at kalikasan, nagsasagawa ang mga
Tagbanua ng mga ritwal.Ang babaylan, kadalasan ay isang
babae, ang nagsasagawa ngmga ritwal, mula sa kapanganakan
hanggang sa kamatayan ng bawat Tagbanua. Pinaniniwalaang
may banal na espiritung sumasama sa kaluluwa ng namayapa
hanggang sa patutungahan nitong daigdig. Angmga
mangangaso ay nagtatawag ng kaluluwa ng mga namatay
nangkapamilya upang sila ay tulungang makiusap sa mga
espiritung may-aring mga baboy-ramo na mahanap at mahuli
ang mga ito.Naniniwala rin sila na ang pagatataglay ng anting-
anting o kungtawagin ay mutya ay maaaring
makapagpatagumpay sa pangangaso,pangingisda at
pakikipagtalo. Pinaniniwalaan din nila na angpinakamataas na
bahagi ng kalawakan ay langit at wala nang iba pa, itoang
itinuturo ng kanilang mga
maglambay (spiritwal na pinunong lalaki),
katungkulan (spiritwal na pinunong babae) at babaylan na
nagmula saBaraki at Kaibigan.N naniniwala rim sila kay
Tungkuyanin na nakaupo sapinakamataas na bahagi ng
kalawakan. Ang kanyang paa ay nakalaylay sa itaas ng mundo.
Naniniwala rin silang ang ulan ay isang biyayang nagmulakay
Mangindusa, ang pinakamataas na diyos ng mga Tagbanua.
Ang tribong Tagbanua ay naniniwalang may dalawang
haligiang langit. Ang isa ay makikita sa Babatan sa silangan
kungsaan sumisikat ang araw at ang isa naman ay sa Sidpan
saKanluran kung saan lumulubog ang araw. Sa
Babatannaninirahan ang diyos na tinatawag na diwata kat
libatan ,samantalang sa Sidpan naman ay si diwata kat
sidpan .Silaay parehong may kontrol sa ulan. si Tumangkuyun
ay ang naatasan sa paghuhugas atpaglilinis ng mga sanga ng
dalawang punong may dugo ngmga namatay na Tagbanua
dahil sa epidemya at ito angdahilan kung bakit kulay pula ang
pagsikat at paglubog ngaraw. sa ilalim ng langit ay ang
kalawakan na kinabibilangan ngmga ulap. Ito ay tinatawag
nadebuwat na ang ibig sabihin ay mataas at dito namamalagi
ang mga diyus-diyosan at angmga ninunong namatay. Dito
naninirahan ang angmga kaluluwa ng Tagbanua na namatay
dahil sa karahasano pagkalason at maging ang mga kaluluwa
ng babaengnamatay dahil sa panganganak. Sa ilalim nito, ay
ang bulalakaw o ang diwata kat dibuwat ,na lumilipad
atgumagala sa ulap na handang tumulong sa mgaTagbanuang
nangangailangan ng tulong.Si Mangin updusa ay hindi naman
namamalagi sapinakamataas na lugar sa halip ay nasa
bahaging banal natinatawag na Awan-awan
. Ito ay mas mataas sa langut (paglubog ng araw) sa pagitan ng
kalawakan at mundo. Salugar na ito, si Mangindusa ay
naninirahan nang may mga katuwang o katulong: si
Bugawasin,ang kanyang asawa; si
dibuwatanin ,ang kanyang mensahero, at iba pang
mganilalang. Hindi siya bumababa mula sa Awan-
awan at siya‟y nananatili sa kanyang trono na dumuduyan-
duyan sa bintayawan o barbarangan,na ginagamit sa
seremonya ngdiwata na dinadaluhan ng maraming diyus-
diyosan. Ito ay dibuwatanin na nagiging daan upang sila ay
magsama-samaat magpasalamat. Nag-aalay sila ng bigas,
tabako, betel at wax.

PAMUMUHAY

Ang TAGBANUA ay tagabungkal ng palayan. ang kanilang

hanapbuahy ay nakadepende sa pagbuhos ng ulan. mayroong
dalawang seremonya na isinasagawa ang pamayanang
Tagbanua na kung tawagin ay Lambay, may kaugnay sa
pagkakaingin at ang ikalawa ay ang pagpapatubo ng mga
tanim at ang panalangin sa pagkakaroo ng ulan tuwing araw
ng pagtatanim. ang kanin na tinatawag na Paray ay itinuturing
na isang regalo at isang perpektong pagkain. ito ay
pinagkukunan nila ng kanilang tabad na isang inuminpara sa
kanilang ritwal. Ang bigas ay yumayabongdahil sa kanilang
ritwal pati na rin ang ibang pinagkukunan ng pagkaintulad ng
kamote, mais, kamoteng-kahoy, millet at taro sa
maskakaunting bilang. Ang iba pang gawaing pang-ekonomiya
ay ang pangangaso,pangingisda at pag-iimbak ng pagkain. Ang
mga matataasna kalidad na uri ng kahoy sa Pilipinas ay
matatagpuan sa gitnang Palawan tulad ng almasiga na siyang
pinagkukunan ng gum o resin natinatawag na bagtik na
ginagamit sa produktong pang-industriya tuladng varnish. Ang
pagtitipon ng bagtik ay tuwing tagtuyot na mga buwantulad
ng Enero,Pebrero at Marso na siya nilang
pinakamahalagangpinagkukunan ng mapagkakakitaan at
upang makabili sila ngmamahaling kalakal. Bukod sa
pagtitipon ng bagtik, ang pangingisda atpangangaso ay
isinasagawa rin tuwing tagtuyot. Ang tribong Tagbanuaay
nagsasagawa ng anim na paraan sa pangingisda:
pamimingwit; paghuhuli ng hipon gamit ang kamay o maliit na
sisidlan; paglalason samga isda gamit ang mga halamang
herbal; paggamit ng harang o lambatsa mga ilog, paggamit ng
baril-pang-isda na may gomang sling at panama; paggamit ng
sulo sa gabi at paghuhuli ng isda gamit ang sibat.Sa panahon
ng tagtuyot, ang ilog at mga sapa ay nagiging malinawat
nagiging mababaw na isang ideyal na teknik sa pangingisda.
Angpaglalason ng isda ay para lamang sa malalalim na ilog.
Ang pagpapanang mga mababangis na baboy at aso ay ideyal
din sa ganitong panahon,dahil ang pagkain ng mga hayop na
nabanggit ay lumalabas sakagubatan tuwing tagtuyot at
pumupunta sa ilog kung saan mas madalisilang mahuli. Mula
Enero hanggang Hulyo, ang mga Tagbanua ay nag-iimbak din
ng pulot, edible young bees at beeswax upang gamitin
sakanilang ritwal.Ang tribong Tagbanua sa kanlurang bahagi
ay nagbebenta ng banig sa palengke. Maliban sa pagtitipon ng
bagtik (na kung saan na kapagbibigay ng pagkakakitaan sa
kabila ng sakit sa likuran), angrattan at ang mga palay ay
pinagkukunan din ng mapagkakakikitaan.Marami sa kanila
ang nagbabayad ng kanilang utang sa tindahan
sapamamagitan ng inani nilang palay.Ang mga bigas na ito ay
bibilhinpara maging konsumo sa mas mahal na
transportasyon upang magbenta ng bagtik sa sa Aborlan.
bagaman, ito ay hindi ginagamit sa mga pangagrikultural na
gawain.

TSAPTER 3
WIKA NG TRIBONG TAGBANUA
WIKA

Ang Tagbanua nagsasalita ng iba't ibang wika, kabilang ang

Tagalog, AborlanTagbanwa, Central Tagbanwa at Cuyonon.
Sila rin magsalita Palawano. Kahit na may mga iba't ibang
diyalektong ginagamit, ang mga tribo maunawaan ang bawat
isa.
Ang Tagbanwa ay isa sa mga kaparaanan ng pagsusulat na
katutubo sa Pilipinas, na ginagamit ng mga Tagbanwa at mga
Palawano bilang kanilang katutubong sistema ng pagsusulat
at iksrip.
Namamatay ang mga wikang Tagbanwa (Aborlan, Calamian at
Sentral), na mga wikang Austronesyo na may halos 25,000
kabuuang nagsasalita sa gitnang at hilagang bahagi ng
Palawan, dahil ang mga kabataan ng Tagbanwa ay nag-aaral
at gumagamit ng mga di-tradisyonal na wika, tulad ng
Cuyonon at Tagalog, at sa gayon ay umuunti ang kanilang
kaalaman ng kanilang sariling katutubong pamanang
pangkultura. Mayroong mga panukala upang muling
pasiglahin ang sulat sa pagtuturo nito sa mga pampublikong at
pribadong paaralan na may mga populasyon ng
Tagbanwa.Ang Tagbanwa ay isang alpasilabaryo kung saan
ang bawat katinig ay may likas na pantig /a/. Ipinapahiwatig
ang mga ibang patinig sa pamamagitan ng tuldik sa itaas (para
sa /i/) o sa ibaba (para sa /u/) ng katinig.[4] Kinakatawan ang
mga patinig sa simula ng mga pantig ng kani-kanilang mga
nag-iisang titik. Ang mga pantig na nagwawakas sa katinig ay
isinusulat nang walang huling katinig.[5] Naiiba ang Tagbanwa
sa Baybayin sa mga hugis ng iilang mga titik, tulad ng ‹k› at
‹w› na ibang-iba sa mga ibang uri ng Baybayin.

Ayon sa kaugalian, isinusulat ang Tagbanwa sa kawayan sa

mga patayo na tudling mula ibaba pataas at mula kaliwa
pakanan. Gayunpaman, binabasa ito mula kaliwa pakanan sa
mga pahalang na linya.
Gumagamit ang Tagbanwa ng solong (᜵) at dobleng ( ᜶)
pananda.
 TSAPTER 4
PAG-AANALISA NG MGA DATOS

SA MABILIS na paglakdaw ng panahon, bumibilis din ang

teknolohiya. Marami nang mga bagay-bagay ang naiimbento
na makatutulong upang mapagaan ang pamumuhay ng bawat
isa sa atin. Mga bagay o gadget na kinawilihan na rin nating
gamitin.

Pero sa kabila ng mabilis na paglakdaw ng oras at sandali,

nananatili pa rin ang mga tradisyon at paniniwala ng bawat
Tagbanua na minana pa nila sa kanilang mga ninuno. Mga
tradisyon at kaugalian o nakasanayan na magpahanggang
ngayon ay sinusunod nila.
Heto Ang kanilang mga kaugalian na sinusunod sa kanilang
tradisyon.

Sining at Pananamit
Ang tradisyunal na damit ng mga Tagbanua ay gawa mula sa
mga balat at sangang mga punongkahoy tulad ng
salugin.Noong unang panahon ang mga lalakingTagbanua ay
nakasuot ng simpleng bahag na ang nagsisilbing sinturon ay
ang hinabingrattan na tinatawag na ambalad samantalang ang
mga babae naman ay nababalot ngdamit na gawa rin sa balat
ng kahoy. Nakagawian na rin sa tribo na parehong
mahahabaang buhok ng lalaki at babae. Sinasadya rin ng tribo
na paitimin ang kanilang mgangipin. Ang kanilang mga hikaw
naman ay inukit nila mula sa matibay na kahoy
ngbantilaw.Yari rin sa mga matitibay na kahoy ang kanilang
mga suklay at pulseras. Angleeg ng mga babae ay natatakpan
naman ng mga kwintas na beads.Ang mga babae ayang
gumagawa ng mga tansong anklet.
Kabilang sa mga produkto ng mga Tagbanua ang paggawa ng
mga basker at mgamasining na pag-uukit ng kahoy. May iba’t-
bang disenyong makikita sa kanilangproduktong tingkop,isang
basket na ginagamit sa pag-aani na yari sa kawayan
(Lane1986:148).May tinatawag din silang bayong-
bayong,isang uri ng basket na lalagyan ng bigas.Iba’t-ibang
disenyo at hugis ang makikita sa mga bayong-bayong ng
Tagbanua. Yari angmga ito sa buri.Sa pamamagitan ng
pinatuyong dahon ng mga palm trees, nagkakaroonng iba’t-
ibang kulay ang mga nasabing basket na maaaring, pula,
bughaw, grey,lila, itimo berde. Maaari ring gamitin ang mga
bayong-bayong bilang lalagyan ng tabako (De losReyes
1977:215).Mahilig sa pag-uukit ng mga anyo ng mga hayop
ang mga Tagbanua. Pawang yarisa mga matitigas na kahoy
ang kanilang mga ukit na mga anyo ng hayop na pinaiitim
sapamamagitan ng apoy. Ang mga inukit na ito ay ang
tinatanaw rin bilang mgamahahalagang bagay na ginagamit
bilang mga alay sa kanilang mga ritwal. Angpaggawa ng mga
ito ay nagsisimula sa pagpuputol ng mga sanga ng
punongkahoy naalimutyugan.Ang kahoy na ito na maputi at
malambot, ay pinagpuputol sa haba ngisang ruler (1 ft)at
hinahati sa dalawa bago pinapakinis o inuukit. Ang ginagamit
nilangpamutol nito ay barong,isang boloo itak. Sa pag-uukit
naman, gumagamit sila ng isangmaliit na kutsilyo na ang
tawag ay pisay.Pinapakinis naman ang kanilang mga
inukitgamit sa pamamagitan ng pagkiskis ng dahon ng agupi o
isis.Pinapahiran din ito ngdahon ng kamote, yam o kamoteng-
kahoy upang maging kulay berde. Kung nais namannilang
maging kulay itim ang mga inukit na hugis, bahagya itong
pinadadaanan ng apoyo sinusunog at pinauusukan hanggang
sa makamit ang ninanais na kaitiman ng kulay.Kabilang sa
1kanilang mga inuukit na anyo ng hayop ay ang mammanuk
(manok natandang), kiruman (pagong), kararaga (uri ng ibon),
dugyan (maliit na hayop nagumagapang sa lupa), butiki at
baboy-ramo. Ang mga ito ay maaaring maging alay sakanilang
mga ritwal at kung hindi naman ay nagiging laruan ng mga
bata.
TSAPTER 5
APENDIKS
REFERENCE:
https://www.wikiwand.com/tl/Mga_Tao_ng_Palawan
https://www.scribd.com/doc/149847673/Ang-Tribong-
Tagbanua
http://thelandofpromisepalawan.blogspot.com/2016/12/trib
e-tagbanuas.html?m=1