10

Araling Panlipunan
Unang Markahan – Modyul 3: Mga
Hamong Pangkapaligiran
Araling Panlipunan – Ikasampung Baitang
Alternative Delivery Mode
Unang Markahan – Modyul 3: Mga Hamong Pangkapaligiran
Unang Edisyon, 2020

Isinasaad sa Batas Republika 8293, Seksiyon 176 na: Hindi maaaring magkaroon ng
karapatang-sipi sa anomang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayonpaman, kailangan
muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung ito
ay pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay
ang pagtakda ng kaukulang bayad.

Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand name,
tatak o trademark, palabas sa telebisiyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa modyul na ito ay
nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsumikapang matunton ang mga ito upang
makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at
mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Ang anomang gamit maliban sa modyul na ito ay
kinakailangan ng pahintulot mula sa mga orihinal na may-akda ng mga ito.

Walang anomang parte ng materyales na ito ang maaaring kopyahin o ilimbag sa anomang
paraan nang walang pahintulot ang Dibisyon ng Maynila.

Bumuo sa Pagsusulat ng Modyul

Writer: Julius C. Miranda, Master Teacher I
Editor: Amalia C. Solis, Education Program Supervisor
Reviewer: Leonor P. Lumalang, Head Teacher, Social Studies
Imee A. Mutia, Head Teacher, Social Studies
Management Team:
Maria Magdalena M. Lim, CESO V (Schools Division Superintendent)
Aida H. Rondilla (Chief Education Supervisor)
Lucky S. Carpio (EPS)
Lady Hannah C. Gillo, (Librarian II, LRMS)

Inilimbag sa Pilipinas ng

Office Address:

Telefax:
E-mail Address:
 10

Araling Panlipunan
Unang Markahan – Modyul 3: Mga
Hamong Pangkapaligiran
Paunang Salita
Para sa tagapagdaloy:

Malugod na pagtanggap sa asignaturang Araling Panlipunan – Baitang 10 ng

Alternative Delivery Mode (ADM) Modyul para sa araling Mga Hamong
Pangkapaligiran!

Ang modyul na ito ay pinagtulungang dinisenyo, nilinang at sinuri ng mga edukador

mula sa pambuliko at pampribadong institusyon upang gabayan ka, ang gurong
tagapagdaloy upang matulungang makamit ng mag-aaral ang pamantayang itinakda
ng Kurikulum ng K to12 habang kanilang pinanagumpayan ang pansarili,
panlipunan at pang-ekonomikong hamon sa pag-aaral.

Ang tulong-aral na ito ay umaasang makauugnay ang mag-aaral sa mapatnubay at

malayang pagkatuto na mga gawain ayon sa kanilang kakayahan, bilis at oras.
Naglalayon din itong matulungan ang mag-aaral upang makamit ang mga
kasanayang pan-21 siglo habang isinasaalang-alang ang kanilang mga
pangangailangan at kalagayan.

Bilang karagdagan sa materyal ng pangunahing teksto, makikita ninyo ang kahong

ito sa pinakakatawan ng modyul:

Mga Tala para sa Guro

Bilang tagapagdaloy, inaasahang bibigyan mo ng paunang kaalaman ang mag-aaral

kung paano gamitin ang modyul na ito. Kinakailangan ding subaybayan at itala ang
pag-unlad nila habang hinahayaan silang pamahalaan ang kanilang sariling
pagkatuto. Bukod dito, inaasahan mula sa iyo na higit pang hikayatin at gabayan
ang mag-aaral habang isinasagawa ang mga gawaing nakapaloob sa modyul.
Para sa mag-aaral:

Malugod na pagtanggap sa asignaturang Araling Panlipunan – Baitang 10 ng

Alternative Delivery Mode (ADM) Modyul ukol sa Mga Hamong Pangkapaligiran!

Ang kamay ay madalas gamiting simbolo ng kakayahan, aksyon at layunin. Sa

pamamagitan ng ating mga kamay tayo ay maaaring matuto, lumikha, at
magsakatuparan ng gawain. Ang kamay sa tulong-aral na ito ay sumisimbolo na
ikaw, bilang isang mag-aaral, ay may angking kakayahang matutuhan ang mga
kaugnay na kompetensi at kasanayan. Ang iyong pang-akademikong tagumpay ay
nakasalalay sa iyong sarili o sa iyong mga kamay.

Ang modyul na ito ay ginawa bilang tugon sa iyong pangangailangan. Layunin nitong
matulungan ka sa iyong pag-aaral habang wala ka sa loob ng silid-aralan. Hangad
din nitong madulutan ka ng mga makabuluhang oportunidad sa pagkatuto.

Ang modyul na ito ay may mga bahagi at icon na dapat mong maunawaan.

Alamin Sa bahaging ito, malalaman mo ang mga

dapat mong matutuhan sa modyul.

Subukin Sa pagsusulit na ito, makikita natin kung

ano na ang kaalaman mo sa aralin ng
modyul. Kung nakuha mo ang lahat ng
tamang sagot (100%), maaari mong laktawan
ang bahaging ito ng modyul.

Balikan Ito ay maikling pagsasanay o balik-aral

upang matulungan kang maiugnay ang
kasalukuyang aralin sa naunang leksyon.

Tuklasin Sa bahaging ito, ang bagong aralin ay

ipakikilala sa iyo sa maraming paraan tulad
ng isang kuwento, awitin, tula, pambukas na
suliranin, gawain o isang sitwasyon.

Suriin Sa seksyong ito, bibigyan ka ng maikling

pagtalakay sa aralin. Layunin nitong
matulungan kang maunawaan ang bagong
konsepto at mga kasanayan.

Pagyamanin Binubuo ito ng mga gawaing para sa

malayang pagsasanay upang mapagtibay ang
iyong pang-unawa at mga kasanayan sa
paksa. Maaari mong iwasto ang mga sagot
mo sa pagsasanay gamit ang susi sa
pagwawasto sa huling bahagi ng modyul.
 Isaisip Naglalaman ito ng mga katanungan o
pupunan ang patlang ng pangungusap o
talata upang maproseso kung anong
natutuhan mo mula sa aralin.

Isagawa Ito ay naglalaman ng gawaing makatutulong

sa iyo upang maisalin ang bagong kaalaman
o kasanayan sa tunay na sitwasyon o
realidad ng buhay.

Tayahin Ito ay gawain na naglalayong matasa o

masukat ang antas ng pagkatuto sa
pagkamit ng natutuhang kompetensi.
Karagdagang Sa bahaging ito, may ibibigay sa iyong
Gawain
panibagong gawain upang pagyamanin ang
iyong kaalaman o kasanayan sa natutuhang
aralin.

Susi sa Pagwawasto Naglalaman ito ng mga tamang sagot sa lahat

ng mga gawain sa modyul.

Sa katapusan ng modyul na ito, makikita mo rin ang:

Ito ang talaan ng lahat ng pinagkuhanan sa

Sanggunian
paglikha o paglinang ng modyul na ito.

Ang sumusunod ay mahahalagang paalala sa paggamit ng modyul na ito:

1. Gamitin ang modyul nang may pag-iingat. Huwag lalagyan ng anumang
marka o sulat ang anumang bahagi ng modyul. Gumamit ng hiwalay na papel
sa pagsagot sa mga pagsasanay.
2. Huwag kalimutang sagutin ang Subukin bago lumipat sa iba pang gawaing
napapaloob sa modyul.
3. Basahing mabuti ang mga panuto bago gawin ang bawat pagsasanay.
4. Obserbahan ang katapatan at integridad sa pagsasagawa ng mga gawain at
sa pagwawasto ng mga kasagutan.
5. Tapusin ang kasalukuyang gawain bago pumunta sa iba pang pagsasanay.
6. Pakibalik ang modyul na ito sa iyong guro o tagapagdaloy kung tapos nang
sagutin lahat ng pagsasanay.
Kung sakaling ikaw ay mahirapang sagutin ang mga gawain sa modyul na ito, huwag
mag-aalinlangang konsultahin ang inyong guro o tagapagdaloy. Maaari ka rin
humingi ng tulong sa iyong mga magulang, sa nakatatanda mong kapatid o sino
man sa iyong mga kasama sa bahay na mas nakatatanda sa iyo. Laging itanim sa
iyong isipang hindi ka nag-iisa.

Umaasa kami, sa pamamagitan ng modyul na ito, makararanas ka ng

makahulugang pagkatuto at makakakuha ka ng malalim na pang-unawa sa
kaugnay na mga kompetensi. Kaya mo ito!
 Alamin

Ang modyul na ito ay ginawa eksklusibo para sa inyong mga mahal naming mag-
aaral. Ang mga aralin at gawaing nakapaloob dito ay masusing pinag-aralan at
pinag-isipan upang kayo ay lubusang matuto. Ang modyul na ito ay tatalakay sa
konsepto ng iba’t ibang suliraning pangkapaligiran na nararanasan ng Pilipinas at
ang mga dahilan at epekto nito sa ating kapaligiran. Gayundin ang mga pagtugong
nararapat gawin upang masolusyonan ang mga suliraning ito.

Pinakamahalagang Kasanayan sa Pagkatuto:

 Natatalakay ang kalagayan, suliranin at pagtugon sa isyung pangkapaligiran
ng Pilipinas
Mga paksa sa modyul na ito:
 Mga hamong pangkapaligirang kinakaharap ng Pilipinas
 Mga dahilan ng mga isyung pangkapaligirang kinakaharap ng bansa
 Mga epekto ng isyung pangkapaligiran ng Pilipinas sa iba’t ibang aspekto ng
pamumuhay

Matapos mong mapag-aralan ang modyul na ito, inaasahang makakamit mo ang

mga sumusunod na layunin:

 Natutukoy ang mga hamong pangkapaligirang kinakaharap ng Pilipinas;

 Nasusuri ang mga dahilan ng mga isyung pangkapaligirang kinakaharap ng
bansa sa kasalukuyan;
 Naipaliliwanag ang mga epekto ng mga isyung pangkapaligiran ng Pilipinas
sa iba’t ibang aspketo ng pamumuhay; at
 Nakapagbibigay ng mga posibleng pagtugon sa mga isyung pangkapaligiran
na kinakaharap ng Pilipinas
 Subukin

PAUNANG PAGTATAYA
Panuto: Basahin at unawain ang mga tanong sa bawat bilang. Tukuyin ang tamang sagot at
isulat ito sa sagutang papel.

1. Tumutukoy ito sa mga basurang nagmula sa mga tahanan at komersyal na

establisimyento, mga basura na nagmumula sa sektor ng agrikultura at iba
pang basurang hindi nakakalason.
a. commercial waste c. residential waste
b. liquid waste d. solid waste

2. Ito ang tinatayang kabuuang porsyento ng kita ng Pilipinas noong 2010 na

mula sa direktang paggamit ng mga likas na yaman.
a. 130% b. 140% c. 150% d. 160%

3. Alin sa mga sumusunod ang epekto ng climate change na may kaugnayan sa

kalusugan ng mga mamamayan sa Pilipinas?
a. Pagliit ng ng produksiyon sa sektor ng agrikultura
b. Pagtaas ng bilang ng mga nagiging biktima ng sakit dahil sa pabago-bagong
panahon
c. Paglikas ng mga mamamayan dahil sa pagkasira ng tahanan dulot ng
malalakas na bagyo
d. Pagkasira ng mga kabahayan dulot ng pagguho ng lupa

4. Alin sa mga ito ang hindi makakalikasang pamamaraan ng pamamahala sa

basura na siyang adhikain ng RA 9003?
a. Pangangalaga sa kalusugan ng publiko at kapaligiran
b. Paggamit ng mga makakalikasang pamamaraan sa pangangalaga ng likas-
yaman
c. Pag-iwas o pagbawas sa pagtatapon ng mga basura gaya ng composting at
recycling
d. Hindi maayos na paghihiwalay, koleksyon, pagbiyahe, pag-imbak at
pagtapon ng basura nang hindi gumagamit ng incenaration o pagsusunog

5. Ito ay tumutukoy sa matagalan o permanenteng pagkasira ng kagubatan

dulot ng iba’t ibang gawain ng tao o ng mga natural na kalamidad.
a. deforestation c. harvesting
b. reforestation d. systematic reforestation
6. Bakit mahalaga ang pagtutulungan ng iba’t ibang sektor sa pagsugpo sa mga
suliraning pangkapaligiran?
a. Kabalikat ang lahat sa pagsugpo sa mga suliraning pangkapaligiran
b. Malawak ang suliraning pangkapaligiran kaya nararapat lamang na
magtulungan ang bawat isa
c. Nababawasan ang gastusin ng pamahalaan kapag may pagtutulungan
d. Mahihikayat ang ilang dayuhan na mamumuhunan kapag malinis ang
bansa

7. Aling pandaigdigang organisasyon ang nangunguna sa paglulunsad ng mga

polisiya at programa para tugunan ang isyu ng climate change?
a. ASEAN c. UN
b. NATO d. WHO

8. Ito ang tawag sa pinagkukunang-yaman na patuloy na lumiliit ang forest cover

mula sa 17 ektarya noong 1934 ay naging 6.43 milyong ektarya noong 2003.
a. yamang-gubat c. yamang-tao
b. yamang-lupa d. yamang-tubig

9. Ito ay isang lugar o pasilidad na kung saan dinadala ang mga basura mula sa
mga tahanan upang pansamantalang ilagak ang mga di-nabubulok at gawing
pataba ang mga nabubulok.
a. Material Recovery Facility c. Waste Recovery Facility
b. Solid waste Recovery Site d. Waste Fecility Site

10. Anong batas ang nagtatag ng Climate Change Commission na nakapokus sa

pagpapatupad ng mga programa para labanan ang climate change sa
Pilipinas.
a. RA 9729 c. RA 11334
b. RA 10174 d. RA 12445
 Aralin

3 Mga Hamong Pangkapaligiran

Ang iba’t ibang bahagi ng daigdig, kasama na ang ating bansa, ay nakararanas ng
iba’t ibang suliraning pangkapaligiran tulad ng suliranin sa solid waste, pagkasira ng
mga pinagkukunang-yaman at climate change. Ang mga suliraning ito ay may
malaking epekto hindi lamang sa kapaligiran kundi sa iba’t ibang aspekto rin ng
pamumuhay nating mga mamamayan.

Ang isyu sa solid waste ay isang malubhang suliranin na hindi lamang sa ating
bansa nararanasan kundi sa buong daigdig. Bakit natin nararanasan ang matinding
epekto ng solid waste? May magagawa ka ba upang matugunan ang suliraning ito?

Ang pagkasira ng likas na yaman ay isa ring isyung pangkapaligiran na may

matinding epekto sa ating pamumuhay. Anumang bagay na napakikinabangan at
tumutugon sa pangangailangan ay tinatawag na pinagkukunang-yaman. Ang
Pilipinas ay may mga pinagkukunang-yaman tulad ng likas na yaman na
kinabibilangan ng yamang-lupa, yamang-tubig at yamang-gubat.

Ang climate change ay isa sa mga suliraning pangkapaligiran na may malaking epekto
sa iba’t ibang panig ng daigdig. Ang climate change ay nagpapabago sa haba at siklo
ng tag-ulan, at ang intensity at frequency ng ulan. Nagdudulot ito ng mga kalamidad
tulad ng heat waves, tagtuyot, malalakas na bagyo, at mapaminsalang baha na
nagdudulot ng pagkakasakit o kamatayan at pagkasira ng kalikasan. Mayroong mga
epekto ang climate change sa ating pamumuhay at kapaligiran.
 Balikan

Panuto: Bilang bahagi ng lipunan, anong papel ang iyong gagampanan upang tugunan ang
mga isyu o hamong panlipunang nararanasan sa kasalukuyan? Ipaliwanag. Isulat ang sagot
sa kahon sa ibaba.

Mga Tala para sa Guro

Pangunahing layunin ng modyul na ito na matutuhan at maunawaan ng
mga mag- aaral ang mahahalagang kasanayan sa pagkatuto. Binigyang
pansin din sa mga Gawain ang paglinang ng 5Cs na kasanayan:
pakikipagtalastasan (Communication); pagtutulungan (Collaboration);
malikhain (Creativity); mapanuring pag-iisip (Critical Thinking); at
pagbuo ng pagkatao (Character Building). Makikita rin ang aralin na ito
online. Bilang tagapagpadaloy ng modyul na ito inaasahang:
1. Magsagawa nang masusing pagsubaybay sa progreso ng mga
mag-aaral sa bawat gawain.
2. Magbigay ng feedback sa bawat linggo sa gawa ng mag-aaral.
3. Magkaroon ng pakikipag-ugnayan sa magulang /guardian upang
matiyak na nagagawa ng mga mag-aaral ang mga gawaing
itinakda sa modyul.
4. Maisakatuparan nang maayos ang mga gawain sa pamamagitan
ng pagbibigay nang malinaw na instruksyon sa pagkatuto.
 Tuklasin

GAWAIN 1. LARAWAN-SURI (Mapanuring Pag-iisip)

Panuto: Suriing mabuti ang mga larawan at humandang sagutan ang mga tanong gamit ang
sagutang papel. Tukuyin ang pangunahing konsepto ng bawat larawan.
A. Larawan Blg 1. Ipaliwanag ang mensahe nais ipabatid ng editorial cartoon
sa ibaba.

Pinagkunan:https://www.google.com/search?q=cartoons+solid+waste&tbm=isch&ved=2ah
UKEwjc74CX-tPpAhUC9pQKHTVWC0gQ2-
cCegQIABAA&oq=cartoons+solid+waste&gs_lcp=CgNpbWcQAzoCCCk6AggAOgYIABAIEB46B
ggAEAUQHlCkB1ioQmDzRWgAcAB4AIABzQGIAc4dkgEGMS4yOS4xmAEAoAEBqgELZ3dzLX
dpei1pbWc&sclient=img&ei=9lDOXtycCoLs0wS1rK3ABA&bih=657&biw=1366#imgrc=m5vG B-
s_UinliM
A.
 B. Larawan Blg. 2

Pinagkunan:
https://www.google.com/search?q=cartoons+on+resources+and+population&tbm=isch&ved
=2ahUKEwjc74CX-tPpAhUC9pQKHTVWC0gQ2-
cCegQIABAA&oq=cartoons+on+resources+and+population&gs_lcp=CgNpbWcQAzoCCCk6Ag
gAOgYIABAIEB46BggAEAUQHjoECAAQGFCU_gFYuLsCYPO9AmgAcAB4AIABxQGIAY8wkgE
EMC40MZgBAKABAaoBC2d3cy13aXotaW1n&sclient=img&ei=9lDOXtycCoLs0wS1rK3ABA&
bih=657&biw=1366#imgrc=WVI8WMqryBNmsM

1. Ano ang kaugnayan ng larawan sa likas na yaman (resources)? Ipaliwanag ang

sagot.
2. Nararanasan ba natin sa kasalukuyan ang mensaheng ipinakita sa larawan?
Patunayan ang sagot.
 C. Larawan Blg. 3

Panuto: Pagmasdan ng mabuti ang larawan. Pagkatapos, sagutin ang mga sumusunod na
tanong sa ibaba.

Pinagkunan:
https://www.google.com/search?q=climate+change&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=2ahUKEwjD5I3k-
NPpAhWYyosBHYCHDKUQ_AUoAXoECBAQAw#imgrc=TBd_2JhPEnK48M&imgdii=aIJ-N99FIgHq8M

1. Ano ang pagkakaiba ng dalawang larawan?

2. Anong mensahe ang nais nitong ipabatid sa sangkatauhan?
 Suriin

SULIRANIN SA SOLID WASTE

Ang suliranin sa basura ay talamak sa buong daigdig. Simula noong 1760, lubhang
tumaas ang koleksyon ng mga basura bunga ng Rebolusyong Industriyal. Hanggang
sa kasalukuyan, patuloy na lumalala ang suliranin na ito bunga ng patuloy na mga
inobasyon sa teknolohiya.

Ang kultura ng mga Pilipino ay isang salik sa suliranin ng basura sa ating bansa.
Karamihan sa mga Pilipino ay hindi marunong maghiwalay at magtapon ng mga
basura sa tamang lugar. Hindi rin tumutupad ang iba sa mga batas na nangangalaga
sa kalikasan katulad ng Batas Republika 9003 o mas kilala bilang Ecological Solid
Waste Management Act of 2000.

Ang RA 9003 ay batas na nagsasaad ng mga alituntunin sa wastong pamamahala

ng basura, pagpapalaganap ng kaalaman sa wastong paggamit ng likas-yaman at
pagpapatupad ng mga programang nakatuon sa pakikiisa ng bawat mamamayan
upang mabawasan ang basurang agad lamang itinatapon. Layunin nito na
maipaliliwanag ang benepisyo ng pagkakaroon ng pasilidad sa bawat lugar na
maaaring pag imbakan ng balik-materyales o lugar para i-proseso ang mga ito.
Ano ba ang solid waste? Ito ay ang mga basura na nagdudulot ng pagkasira ng
kapaligiran na kinabibilangan ng mga plastik, papel, mga pagkaing natira, mga
kemikal at iba pa. Ang pagsesegregate ng mga solid waste ay bahagi ng programang
solid waste management. Ang hindi tamang pagsesegregate ng mga solid waste ay
maaaring makasama sa atin.

Upang mas mapamahalaan ang mga basura, isinasaad sa RA 9003 ang pagkakaroon
ng Materials Recovery Facility (MRF) sa bawat barangay. Ang MRF ay isang lugar o
pasilidad na kung saan dinadala ang mga basura mula sa mga tahanan upang
pansamantalang ilagak ang mga di-nabubulok at gawing pataba ang mga
nabubulok. Sa pamamagitan ng MRF, nalalaman ang kahalagahan ng bawat basura
kaya nababawasan na rin ang ng dinadala sa mga dumpsite o landfill. Ano ang mga
makakalikasang pamamaraan ng pamamahala sa basura na siyang adhikain ng RA
9003?

 Pangangalaga sa kalusugan ng publiko at kapaligiran

 Paggamit ng mga makakalikasang pamamaraan, pangangalaga ng likas-
yaman
 Pag-iwas o pagbawas sa pagtatapon, gaya ng pagkompost, recycle,
pagbalik-gamit, pagbawi, proseso ng green charcoal, atbp., bago ang
koleksyon, treatment at pagtapon.
 Maayos na paghihiwalay, koleksyon, pagbiyahe, pag-imbak, treatment at
pagtapon ng basura nang hindi gumagamit ng incenaration o pagsusunog
 Pananaliksik at pagpapaunlad
  Partisipasyon ng pribadong sektor
 Pagpapanatili sa pangunahing pagpapatupad at responsibilidad ng
pamahalaang lokal, sa pakikipagtulungan ng pamahalaang pambansa,
ibang pamahalaang lokal, NGOs at pribadong sektor
 Pampublikong partisipasyon
 Edukasyon

Tungkulin ng bawat Pilipino, bata man o matanda, na siguraduhing maayos na

ihiwalay ang kani-kanilang mga basura sa tahanan man o sa ibang lugar na
pinupuntahan.

PAGKASIRA NG MGA LIKAS NA YAMAN

Ang pagkasira ng mga likas na yaman ay isang malaking suliranin sapagkat

magdudulot ito ng kakapusan sa pinagkukunang-yaman ng bansa. Ang illegal na
pagputol ng mga puno sa ating kagubatan ay nagdudulot ng pagbaha at pagguho ng
lupa, ang illegal na pagmimina sa iba’t ibang bahagi ng bansa ay nagdudulot ng
pagkasira ng kabundukan. Ang polusyon sa mga ilog at dagat ay lumalala dahil sa
pagtatapon ng basura. Sa kasalukuyan, patuloy na nasisira at nauubos ang likas
na yaman ng ating bansa dahil sa pang-aabuso ng mga tao, pagtaas ng demand sa
pangunahing pangangailangan dahil sa lumolobong populasyon, hindi masidhing
pagpapatupad ng mga programang pangkapaligiran at higit sa lahat, walang ngipin
ang mga batas laban sa mga umaabuso sa ating mga likas na yaman. Ang pagkasira
at pagkaubos ng mga likas na yaman ay may malaking epekto sa kabuhayan ng mga
mamamayan at sa ekonomiya ng buong bansa.

Yamang-Gubat- Malaking bahagi ng ating kagubatan ang nakakalbo dahil sa

pagtotroso at illegal na pagputol ng mga puno na nagdudulot ng matinding pagbaha
at pagguho ng lupa. Unti-unti ding nauubos ang mga wildlife – mga iba’t ibang uri ng
halaman at hayop dahil sa kawalan ng kanilang matitirahan dulot ng patuloy na
pagkakalbo ng kagubatan.

Yamang-Lupa- Ang ilan sa mga suliraning kinakaharap ng ating yamang-lupa ay ang

pagkasira at pagguho ng mga kabundukan dahil sa illegal na pagmimina. Ang
pagtatapon din ng chemical waste mula sa mga pagawaan o pabrika ay nakaapekto sa
mga lupang sakahan o bukirin. Sa paglago ng mga industriya, laganap ang land
conversion na kung saan malaking bahagi ng lupaing agrikultural ay pinagtayuan ng
mga malalaking gusali, mall at mga pabrika.

Yamang-Tubig- Malaking suliranin ang polusyon sa tubig dahil sa madalas na

pagtatapon ng mga basura at mga nakakalasong kemikal at oil spill mula sa mga
barko. Laganap din ang illegal fishing o paggamit ng dinamita ng ilang mga
mangingisda na nagdudulot ng pagkasira ng mga coral reef, pagkamatay ng mga
maliliit na isda at unti-unting pagkaubos ng iba’t ibang aquatic resources.
SULIRANIN SA CLIMATE CHANGE
Ano ang climate change? Ayon sa Inter-Governmental Panel on Climate change (2001), ito
ay “statistically significant variation in either the mean state of the climate or in its, variability,
persisting for an extended period (typically decades or longer). It may be due to natural internal
processes or external forcing, or to persistent anthropogenic changes in the composition of
atmosphere or in land use.”

MGA SANHI NG CLIMATE CHANGE

Naniniwala ang mga nag-aaral sa klima na nakakapagpataas ng temperature ang
mga gawain ng tao na nagdudulot ng climate change. Ang mga usok mula sa mga
pabrika at sasakyan ay nagpapataas ng carbon dioxide at iba pang greenhouse gases.
Habang lumalaki ang populasyon, ang bilang ng gawain upang tugunan ang
pamumuhay ng mga tao ay tumataas rin. Ang mga gawaing ito ay nagpapalala ng
polusyon at nagpapataas sa konsentrasyon ng mga natural at sintetikong gases sa
atmospera. Upang matugunan ang pangangailangan ng tao at ang pag-unlad ng
siyensiya at teknolohiya, tumataas rin ang pagkakataon ng pagsusunog ng fossil fuel
tulad ng coal, oil, at natural gas.

MGA EPEKTO NG CLIMATE CHANGE

Mayroong malulubhang epekto ang climate change sa mga tao. Una, banta ito sa
kalusugan ng mga tao dahil sa init na dala ng panahon at nagdudulot ng mga sakit
tulad ng cardiopulmonary, hypertension, at iba pang mga sakit dulot ng maruming tubig
at pagkain. Pangalawa, ang matinding init ng panahon ay nagdudulot ng pagkatuyot
ng lupa at kakulangan ng suplay ng tubig na kailangan para sa pagtatanim o
pagsasaka. Sa panahon ng malalakas na ulan at mga bagyo, ang flashfloods at
pagguho ng lupa ay nakapipinsala sa mga pananim. Pangatlo, malaki ang epekto ng
climate change sa ating ekonomiya at ng daigdig. Kapag nakararanas ng tagtuyot o
drought, bumabagal ang agrikultura sa pagpoprodyus ng mga pangunahing
produkto. Laganap din ang biglaang pagkasunog ng mga kagubatan o wildfire tulad
ng nangyari sa bansang Australia nitong mga nakaraang buwan lamang. Sa panahon
ng matinding tag-init, mas lumalaki ang pangangailangan ng suplay ng kuryente
dahil tumataas ang demand sa pagkonsumo ng elektrisidad dahil sa paggamit ng
mga electric fan at aircon.
 Pagyamanin

GAWAIN 2: I-MATRIX MO NA YAN! (Mapanuring Pag-iisip)

Panuto: Punan ang talahanayan kaugnay sa suliranin sa solid waste gamit ang sagutang papel.
Sanhi Epekto Solusyon

Mga Gabay na Tanong:

1. Ano ang pinakamatinding sanhi ng solid waste?
2. Paano nakakaapekto sa pangkalahatan ang suliranin sa solid waste?
3. Paano ka makatutulong sa paglutas sa suliranin sa solid waste?

GAWAIN 3: VALUE CHART!

(Mapanuring Pag-iisip / Pakikipagtalastasan)
Panuto: Tukuyin ang kahalagahan sa kasalukuyan ng ilan sa mga gawain sa
solid waste management.
Mga Gawain sa Solid waste Kahalagahan
Management

waste

waste
Mga Gabay na Tanong:

1. Maglahad ng mga gawain/programa na ipinapatupad sa inyong pamayanan

may kinalaman sa solid waste management.
2. Bakit mahalagang bigyang pansin ang suliranin sa solid waste sa inyong
pamayanan at sa ating bansa sa kabuuan?

GAWAIN 4: ISA AKONG RESPONSABLENG PINOY!

(Mapanuring Pag-iisip, Pagbuo ng Pagkatao)
Panuto: Punan ang mga kahon ng dapat gawin ng isang responsableng mamamayan sa
pinagkukunang-yaman. Itala ang mga sagot sa sagutang papel.

GAWAIN 5: KAYA KONG I-TSART YAN (Pagkamalikhain)

Panuto: Gumawa ng tsart na nagpapakita ng mga gawain ng tao na maaaring magresolba o
magpalala sa mga suliraning pangkapaligiran. Ilagay ito sa kahon sa ibaba.
 Isaisip

GAWAIN 6: ACTION PLAN, ISAGAWA!

(Mapanuring Pag-iisip / Pagtutulungan)
Panuto: Bumuo ng sariling Climate change Action Plan gamit ang graphic organizer. Maaring
humingi ng tulong sa magulang o kapatid sa pagsasagawa nito. Gawin ito sa sagutang papel.

Climate
change

Bilang mag-aaral, kinakailangan mong ikintal sa iyong isip at puso ang mga
sumusunod:

Ang tatlong malalaking suliraning pangkapaligirang kinakaharap ng bansa sa

kasalukuyan ay ang solid waste management, pagkasira ng likas na yaman at climate
change.

 Ang isyu tungkol sa suliranin ng pagkasira ng likas na yaman ay naging

laganap sa paglipas ng panahon hindi lamang sa ating bansa kundi sa iba
pang panig ng mundo
 Ang suliranin sa solid waste ay maaaring maiwasan kung tayo ay
magtutulungan at gampanan ang tungkulin ng bawat isa
 Ang pagkasira ng ating likas na yaman ay isang napapanahong isyu na lahat
tayo ay dapat makialam. Ang ating kontribusyon sa pagngangalaga sa mga ito
ay maaaring makatulong para sa susunod na henerasyon
 Malaki ang magagawa at maitutulong ng bawat isa upang masolusyonan ang
climate change at maiiwasan ang matinding pinsalang dulot nito
 Isagawa

GAWAIN 7: ITO PO ANG BENEPISYO! (Pagbuo ng Pagkatao)

Panuto: Ilahad ang mahahalagang benepisyo na maaaring matutuhan sa pag- aaral ng solid
waste management. Gamitin ang sagutang papel para sa gawaing ito.
GAWAIN 8: GANITO PO KASI IYON! (Pakikipagtalastasan / Mapanuring Pag-
Iisip)
Panuto: Pumili ng gawaing sasagot sa tanong at itala ito sa sagutang papel. Maaari ring
magmungkahi kung may naiisip pang gawain na hindi nabanggit sa pagpipilian.

?
A. Pumili ng isa mula sa tatlong gawain sa ibaba at sagutin ang tanong sa
itaas.

Gumawa ng isang
pamphlet na naglalaman
ng action plan na may 2 o 3
pamamaraan para
masolusyunan ang climate
change. Ang mga gawain ay
dapat ginagawa sa iyong
paaralan o komunidad.
Kumatha ng isang awitin
tungkol sa climate change at
kung ano ang magagawa
mo para makatulong sa
pagresolba nito.

Gumawa ng isang poster

na nagpapakita kung
paano ka makakatulong
sa paglutas sa suliranin
ng climate change.
Rubriks para sa Pagmamarka ng Paggawa ng Pamphlet:

Nagsisimula Papaunlad Naisa- Kahanga- Puntos

(1) (2) katuparan Hanga
(3)
(4)

Hindi maganda Maganda ang Maayos at

Nakakatawag-
ang pagkakagawa maganda ang
pansin ang
Layout at pagkakagawa ng layout pagkakagawa
layout at
Disenyo ng layout. ngunit ng layout at
madaling
Mahirap maahirap madaling
basahin ang
basahin ang basahin ang basahin ang
mga teksto
mga teksto mga teksto mga teksto

Kakaunti ang
Walang mga Angkop ang
mga larawan,
larawan, walang mga larawan,
kakaunti ang Angkop ang
ipinakitang mataas ang
Mga Larawan ipinakitang mga larawan,
pagpupunyagi kalidad,
at Disenyo pagpupunyagi malinis at
at hindi angkop makulay at
at hindi angkop makulay
ang mga maayos ang
ang mga
larawan pagkakagawa
larawan

Kulang at hindi Di maayos ang Angkop na

Medyo angkop
maayos ang pagkakagawa angkop ang
ang
mga ng mga mga nilagay na
impormasyon
Nilalaman impormasyon. impormasyon. impormasyon at
ngunit hindi
Kaunti ang Kaunti ang masusing
maayos ang
ginawang ginawang sinaliksik ang
pagakakagawa.
pagsasaliksik pagsasaliksik mga ito

Angkop na
Maayos ang
Kaunti ang Ilan lamang ang angkop ang
mga
ginamit na ginamit na mga
Deskripsyon deskripsyon ng
deskripsyon ng deskripsyon ng deskripsyon sa
mga salitang
mga salita mga salita mga salitang
ginamit
ginamit

Nahuli ng 3 Nahuli ng 1 Naipasa sa

Hindi naipasa
Oras ng araw ang araw ang tamang oras o
sa tamang oras
Pagkakagawa pagpapasa ang pagpapasa ng mas maaga ang
ang gawain
gawain gawain gawain

KABUUANG
PUNTOS
Rubriks sa Paggawa ng Awitin:
Napakahusay Mahusay Nalinang Nagsisimula
Pamantayan
(4) (3) (2) (1)

Kalidad ng Nakapagbigay ng Nakapagbigay ng Nakapagbigay ng Mali ang mga

Impormasyon wasto at wastong limitado nailahad na
komprehensibong impormasyon impormasyon impormasyon
impormasyon tungkol sa paksa tungkol sa paksa
tungkol sa paksa

Organisasyon Maayos at Maayos at Maayos at Hindi maayos at

maliwanag ang maliwanag ang maliwanag ang maliwanag ang
pagkakalahad ng pagkakalahad ng pagkakalahad ng pagkakalahad ng
impormasyon. impormasyon. impormasyon impormasyon at
Nailahad ang Malinaw na subalit hindi hindi natalakay
pangunahing ideya nailahad ang natalakay ang ang pangunahing
at maayos itong pangunahing ideya pangunahing ideya ideya
nasuportahan sa
buong
presentasyon

Presentasyon Kumprehensibo at Kumprehensibo at Hindi gaanong Hindi maayos ang

organisado ang organisado ang organisado ang presentasyon ng
presentasyon. presentasyon presentasyon ideya
Naging malikhain
ang presentasyon
nang hindi
lumalayo sa
layunin

Rubriks sa Pagmamarka sa Poster:

Pamantayan Deskripsiyon Puntos K. Puntos

Nilalaman Wasto at angkop ang 7

impormasyo

Kaangkupan sa Akma ang gawain sa tema 6

Tema tungkol sa climate change

Kawastuhan Tugma ang iginuhit na 4

larawan

Pagkamalikhain May sariling istilo at paraan 3

 Tayahin

Panuto: Basahing mabuti ang bawat tanong sa ibaba. Piliin ang titik ng tamang sagot.
1. Anong batas pambansa ang nagtatakda at ipinapatupad sa bansa kung paano
dapat ang tamang pagtatapon ng basura.
a. RA 8003 c. RA 10003
b. RA 9003 d. RA 11003

2. Bakit mahalagang pagyamanin ang ating mga pinagkukunang-yaman?

a. Upang may magamit pa ang sususnod na henerasyon.
b. Upang may mapagkunan ang mga politiko ng kanilang karagdagang pondo.
c. Upang magamit ng ibang bansa para sa pansariling interes.
d. Upang magyabang sa ibang bansa na marami tayong likas na yaman.

3. Ito ang siyang salarin sa global warming at patuloy sa paglaki ng konsentrasyon

ng greenhouse gases sa kalawakan.
a. climate effect c. radiation effect
b. greenhouse effect d. thermal effect

4. Alin sa mga ito ang hindi makakalikasang pamamaraan ng pamamahala sa

basura na siyang adhikain ng RA 9003?
a. Pangangalaga sa kalusugan ng publiko at kapaligiran.
b. Paggamit ng mga makakalikasang pamamaraan, pangangalaga ng likas-
yaman.
c. Pag-iwas o pagbawas sa pagtatapon, gaya ng pagkompost, recycle, pagbalik-
gamit, pagbawi, proseso ng green charcoal, atbp. bago ang koleksyon,
treatment at pagtapon.
d. Hindi maayos na paghihiwalay, koleksyon, pagbiyahe, pag-imbak, treatment
at pagtapon ng basura nang hindi gumagamit ng incenaration o pagsusunog.

5. Bilang mag-aaral, paano ka makakatulong sa pagpapaunlad ng ating

pinagkukunang-yaman?
a. Sa pamamagitan ng pagtulong sa mga kabataan na huwag isaisip ang mga
ito.
b. Pagtulong sa pamahalaan na pag-ibayuhin ang kampanya para sa
pagpapaunlad nito.
c. Pagsali sa mga gawain na humihikayat sa iba na putulin ang mga puno.
d. Pagpunta sa mga rally na nagsusumikap na sirain ang mga likas na yaman.
6. Alin sa mga sumusunod ang epekto ng climate change na may kaugnayan sa
kalusugan ng mga mamamayan sa Pilipinas?
a. Pagliit ng ng produksiyon sa sektor ng agrikultura
b. Pagtaas ng bilang ng mga nagiging biktima ng sakit dahil sa pabago-bagong
panahon.
c. Paglikas ng mga mamamayan dahil sa pagkasira ng tahanan dulot ng
malalakas na bagyo
d. Pagkawala ng tahanan dulot ng pagkain ng mga karagatan sa dating lupa na
kinatatayuan ng kanilang tahanan.

7. Ang Republic Act 9003 (RA9003) ay mas kilala sa tawag na?

a. Ecological Solid waste Management Act
b. Material Solid waste Management Act
c. Recovery Waste Management Act
d. Solid Recovery Management Act

8. Ano ang maaari mong maitulong sa pamahalaan upang mapangalagaan ang

ating pinagkukunanang-yaman?
a. Tutulong sa mga kapwa-tao sa komunidad na huwag magtapon ng basura
kahit saan.
b. Makipag-ugnayan sa pamahalaan sa kampanya nito para sa sustenableng
pangangalaga sa likas na yaman.
c. Makikiisa sa ibang bansa na magpatupad ng malawakang pangangalaga sa
likas na yaman.
d. Magpapatulong sa aking mga magulang upang matulungan ang pamahalaan
sa pangangalaga nito sa likas na yaman.

9. Alin sa mga sumusunod ang dahilan ng pagtaas ng konsentrasyon ng

greenhouse gases sa ating atmospera?
a. Pagtaas ng pagsunog ng mga fossil fuel tulad ng coal, oil, at natural gas.
b. Pagtaas ng pangangailangan sa mga fossil fuel tulad ng coal, oil, at natural
gas.
c. Pagtaas ng import ng mga fossil fuel tulad ng coal, oil at natural gases.
d. Pagtaas ng pagkonsumo sa mga fossil fuel tulad ng coal, oil at natural gases.

10. Alin sa mga sumusunod ang isa sa mga probisyon ng Paris Agreement?
a. Kinikilala nito na ang climate change ay isang mapanganib na banta sa
komunidad at planeta.
b. Kinikilala nito na ang climate change ay pwedeng maging resulta ng mga
gawaing may kinalaman sa pagbabago ng karagatan.
c. Kinikilala nito na ang climate change ay isang pagbabago sa kinagisnang uri
ng atmospera ng tao.
d. Kinikilala nito na ang climate change ay isang proseso ng mga kaganapan sa
ilalim ng lupa.
 Karagdagang Gawain

GAWAIN 9: CASE STUDY (Mapanuring Pag-iisip/Pakikipagtulungan) Panuto:

Gumawa ng isang pag-aaral ng kaso tungkol sa sanhi at epekto ng isa sa mga suliraning
pangkapaligiran sa iyong komunidad. I-rekord ang lahat ng
impormasyon sa ibaba. Maaring makipagtulungan sa magulang o kapatid sa pagsasagawa ng
pag-aaral na ito.

PANGALAN AT LOKASYON NG KOMUNIDAD

Suliranin:
Paglalarawan sa Suliranin:

Pinagmulan ng mga impormasyon tungkol sa suliranin:

Sanhi ng Suliranin:

.
Epekto ng Suliranin:

Mga solusyong ginagawa na ng iyong komunidad.

.
 Mga aksyon ng pamahalaan o mga lider ng iyong komunidad tungkol dito:

.
Mga iminumungkahing solusyon:

Rubriks sa Pagmamarka:

Pamantayan 4 3 2 1
Kailangan pa Walang
Kumpleto ang May kulang sa
Nilalaman ng kaunting kabuluhan ang
nilalaman nilalaman
nilalaman nilalaman

Medyo magulo May kulang pa

Organisado ang Walang nais
Organisasyon ang pag- sa
pagkakagawa ipahiwatig ang
ng Ideya oorganisa ng kinakailangang
ng casestudy ideya
ideya ideya

Ipinasa ang Ipinasa ang

Ipinasa ang Ipinasa ang
case study 1 case study 3
Panahon ng case study 3 case study 1
araw araw
Pagkakagawa araw bago ang araw bago ang
pagkatapos ng pagkatapos ng
deadline deadline
deadline deadline
Sanggunian
 Creativities and Innovations for Global Environmental Sustainability
 Department of Environment and Natural Resources PDF File 2010
 Google para sa mga larawan
 Learning Material, Araling Panlipunan 10, pahina 55-58
 Learning Material Araling Panlipunan 10, pahina 61-62
 Learning Material, Araling Panlipunan 10, pahina 73-74
 Philippine Star Article on Natural Resources, June 2019
 Republic Act 9003 o Ecological Waste Management Act of 2003
 Solid waste Mismanagement in the Philipines, Inquirer.Net, May 2019
 Solid waste Management Act of 200, Rappler May 2019
 Turning Points, Contemporary Issues, Worktext in Social Studies,
Revised Edtion, p. 25
 Turning Points, Contemporary Issues, Worktext in Social Studies,
Revised Edition, pp. 47-48
 Turning Points, Contemporary Issues, Worktext in Social Studies,
Revised Edtion, p. 67-63