1.

ეროვნული და საერთაშორისო სამართალი

უკვე დიდი ხანია, არავითარ დავას არ იწვევს, რომ ქცევის რეგულირების გარეშე არცერთი
საზოგადოება არ არსებობდა და რომ ბევრი ცივილიზაციის დაცემა და გადაგვარება,
საკუთარი ქცევის წესებისა და ნორმების დარღვევითა და იგნორირებით იყო გამოწვეული.
ადამიანის ქცევის რეგულირება გარკვეული ნორმების საფუძველზე ხდებოდა და ხდება .
ნორმები, რომლებიც არეგულირებენ ადამიანთა შორის ურთიერთობას, წარმოადგეს
სოციალურ ნორმებს, როგორებიცაა, მაგალითად, მორალური ნორმები, ტრადიციები, ზნე-
ჩვეულებები, სამართლებრივი ნორმები და ა. შ.
ამ სოციალურ ნორმებს შორის სამართალი საზოგადოებრივი ურთიერთობის რეგულირების
ერთ-ერთი მთავარი და პრაქტიკული მიზნებისათვის ყველაზე ხელმისაწვდომი საშუალებაა :
სახელმწიფოს, თუ იგი ამის საჭიროებას და აუცილებლობას ხედავს, ყოველთვის შეუძლია
შეიმუშაოს და მიიღოს სამართლის ნორმა ადამიანის ამა თუ იმ სფეროს მოსაწესიგებლად ,
აღჭურვოს ეს ნორმა შესრულების უზრუნველყოფის შესაფერისი ღონისძიებებით მაშინ,
როდესაც
სხვა სოციალური ნორმების შემუშავებასა და დანერგვას სჭირდება წლები და ზოგჯერ
საუკუნეებიც.
სამართლის წარმოშობას სახელმწიფოს წარმოშობას უკავშირებენ, რომელიც არამარტო
ქმნის სამართლის ნორმებს, არამედ უზრუნველყოფს მათ შესრულებას იძულებითი ძალის
გამოყენებით.
ამასთან ერთად, თითოეულ სახელმწიფოს აქვს თავისი სამართალი, რომელიც ამ
სახელმწიფოს ფიზიკურ პირთა და იურიდიულ პირთა (სამართლის სუბიექტთა) ქცევის წესებს
არეგულირებს.
სამართლის ნორმები, რომლებიც ერთი სახელმწიფოს საზღვრებს შიგნით წარმოშობილ
კერძო თუ საჯარო სამართლებრივ ურთიერთობებს არეგულირებენ, ერთობლიობაში ქმნიან
ეროვნულ (ნაციონალურ) სამართალს.
ეროვნული სამართალი ყოველთვის გულისხმობდა და გულისხმობს ერთ ეროვნულ
სახელმწიფოდ ორგანიზებული ქვეყნის შიგნით წარმოშობილ კერძო სამართლებრივ თუ
საჯარო სამართლებრივ ურთიერთობათა მოწესრიგებას. ეროვნული სამართალი
მთლიანად მოწოდებულია, მოაწესრიგოს სხვადასხვა ხასიათისა და შინაარსის
ურთიერთობები მოქალაქეებს შორის, მოქალაქეებსა და იურიდიულ პირებს შორის,
იურიდიულ პირებს შორის და ა. შ.
აღნიშნული სხვადასხვა ხასიათის და შინაარსის ურთიერთობები არ შემოიფარგლება
მხოლოდ და მხოლოდ ამა თუ იმ სახელმწიფოს ფიზიკურ და იურიდიულ პირთა
სამართლებრივი ურთიერთობებით. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ქვეყნის შიდაეროვნულ
კერძო
სამართლის სუბიექტებს შორის მრავალმხრივი ურთიერთობები, რეგულირდება გარკვეული
სამართლებრივი ნორმების საფუძველზე, რომლებიც მოქმედებენ მხოლოდ ამ
სახელმწიფოს ტერიტორიაზე, ანუ ეროვნული სამართალი მოქმედებს მხოლოდ ამ
სახელმწიფოს ტერიტორიაზე და ყველა ფიზიკურ პირს (იურიდიულ პირს), რომელიც
იმყოფება ქვეყნის ტერიტორიაზე, გააჩნია მისი მოქალაქეობა და ისინი ამყარებენ
სამართლებრივ ურთიერთობებს მხოლოდ ამ ქვეყნის ფარგლებში, მის ტერიტორიაზე.
მაგრამ, რა თქმა უნდა, ეს ასე არ არის. თანამედროვე პირობებში, ქვეყნებს შორის
ეკონომიკური, სავაჭრო, კულტურული თუ სხვა სახის თანამშრომლობა აისახება როგორც
უშუალოდ სახელმწიფოებსა ან მათ მიერ შექმნილ სამართლის სუბიექტებს შორის
ურთიერთობით, ასევე მათ მოქალაქეებსა (ფიზიკურ პირებსა) და იურიდიულ პირებს შორის
კერძო სამართლებრივი ურთიერთობებით.
აღსანიშნავია ის გარემოებაც, რომ, პირველ რიგში, თავად სახელმწიფოს არ შეუძლია
არსებობდეს იზოლირებულად. მის წინაშე ყოველთვის წამოიჭრება იმის აუცილებლობა,
რომ იქონიოს ურთიერთობები სხვა სახელმწიფოებთან, მეორეც, თვითონ ამ სახელმწიფოს
ფიზიკური და იურიდიული პირების წინაშე წამოიჭრება იმის აუცილებლობა, რომ დაამყარონ
ურთიერთობები სხვა ქვეყნის ფიზიკურ და იურიდიულ პირებთან. ასეთი აუცილებლობა
არსებობდა მუდამ, რომელიც სისტემატურად ფართოვდებოდა, რასაც ხელს უწყობდა
მეცნიერულ-ტექნიკური პროგრესი, ეკონომიკური და სავაჭრო ურთიერთობების ,
ტრანსპორტის განვითარება.
შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ საქმე გვაქვს ორი სახის ძირითად სამართლებრივ
სისტემასთან. ერთი – ეს არის შიდასახელმწიფოებრივი, ანუ ნაციონალური სამართლებრივი
სისტემა, რომელიც მოქმედებს ერთი ქვეყნის ტერიტორიაზე მხოლოდ მისი იურისდიქციის
ფარგლებში. მეორე – ეს არის საერთაშორისო საჯარო სამართალი, რომელიც მოქმედებს
სახელმწიფოებსა და მათ მიერ წარმოქმნილ სამართლის სუბიექტებს შორის
ურთიერთობებში. მაგ. საქართველო დებს ორმხრივ (მრავალმხრივ) ხელშეკრულებას
რომელიმე სხვა ქვეყანასთან (ქვეყნებთან). ასეთი სახის ურთიერთობები, სადაც ძირითად
სუბიექტებს ქვეყნები წარმოადგენენ, რეგულირდება
საერთაშორისო საჯარო სამართლით.
სახელმწიფოთაშორისი ურთიერთობების საკითხები, ე.ი. ისეთი ურთიერთობების საკითხები,
რომლებშიც ძირითად სუბიექტებად გამოდიან სახელწიფოები, როგორც სუვენერული
პოლიტიკური ერთეულები, აგრეთვე სახელწიფოების მიერ შექმნილი საერთაშორისო
სამთავრობათაშორისი ორგანიზაციები – წარმოადგენს საერთაშორისო სამართლის , ანუ
როგორც მას ზოგჯერ უწოდებენ, საერთაშორისო საჯარო სამართლის სფეროს .
საერთაშორისო საჯარო
სამართლის წყაროებია სახელმწიფოთაშორისი შეთანხმებების შედეგად ჩამოყალიბებული
ნორმები, როგორებიცაა საერთაშორისო ხელშეკრულებები და საერთშორისო ჩვეულებები .
აქედან გამომდინარე ცხადია, რომ საერთაშორისო საჯარო სამართლის ნორმებს ქმნის არა
რაიმე ზესახელმწიფოებრივი საკანონმდებლო ორგანო, არამედ თვით საერთაშორისო
სამართლის სუ-
ბიექტები. ეს სუბიექტები, თავის მხრივ, კისრულობენ მათივე მიერ მოწონებული და
მიღებული ნორმების შესრულებას.
ამრიგად, „იმ ნორმებს, ანუ ქცევის წესებს, რომლებიც სახელმწიფოთა, სხვა სუბიექტების
ურთიერთშეთანხმების საფუძველზეც იქმნებიან და რომელთა შესრულების უზრუნველყოფა
თვით სახელმწიფოების, სხვა სუბიექტების მიერ ინდივიდუალურად ან კოლექტიურად ხდება,
ეწოდება საერთაშორისო სამართალი“.
ამასთან ერთად, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ერთმანეთთან თანამშრომლობენ არამარტო
სხვადასხვა სახელწიფოები, არამედ სხვადასხვა ქვეყნის მოქალაქეები (ფიზიკური პირები )
და საწარმო-დაწესებულებები (იურიდიული პირები). აგრეთვე ორგანიზაციები, რომლებიც
თვითონ უშუალოდ არ არიან იურიდიული პირები, მაგრამ შეუძლიათ გამოვიდნენ
იურიდიული პირის სახელით (მაგ. სამინისტრო სახელმწიფოს სახელით), ან კანონით
გათვალისწინებულ შემთხვევებში – დამოუკიდებლად.
კერძო სამართლის ფიზიკური და იურიდიული პირები არ შეიძლება იყვნენ საერთაშორისო
საჯარო სამართლის სუბიექტები. მათი ერთმანეთთან ურთიერთობა წარმოადგენს
საერთაშორისო კერძო სამართლის სფეროს. სხვანაირად რომ ვთქვათ, საერთაშორისო
კერძო სამართლებრივი ურთიერთობები – ეს ისეთი ურთიერთობებია, რომლებიც
სახელმწიფოს შიგნით რომ წარმოშობილიყო მათ ტრადიციულად ვუწოდებდით
სამოქალაქო სამართლებრივ
(ფართო გაგებით) ურთიერთობებს. მაგრამ ამგვარ ურთიერთობებს საერთაშორისო კერძო
სამართლებრივს იმიტომ ვუწოდებთ, რომ ამ ურთიერთობების ერთ-ერთი მონაწილე უცხო
ქვეყნის ფიზიკური ან იურიდიული პირია. ე.ი. საერთაშორისო კერძო სამართალთან
გვაქვს საქმე, როდესაც სახეზეა საერთაშორისო დონეზე არსებული, ფართო გაგებით
სამოქალაქო-სამართლებრივი, ანუ კერძო-სამართლებრივი ურთიერთობები. შეიძლება
მოვიყვანოთ მაგალითი.
კერძოდ, საქართველოს მოქალაქე ქორწინდება საფრანგეთის მოქალაქეზე .
ამავდროულად, ქორწინება უნდა მოხდეს იტალიაში.
ასეთ ვითარებაში აუცილებლად წარმოიშვება საკითხი, რომელი ქვეყნის სამართლით უნდა
განისაზღვროს მეუღლეთა ქორწინების პირობები, რა ფორმით შეიძლება მოხდეს იგი,
მხოლოდ სამოქალაქო, თუ დასაშვებია რელიგიური წესიც? შესაძლებელია თუ არა,
აღნიშნული ქვეყნის ტერიტორიაზე განხორციელებული ქორწინება აღიარებულ იქნეს იმ
სახელმწიფოებში, რომლებსაც განეკუთვნება დასაქორწინებელი პირები? ან/და მეორე მაგ .
საქართველოსა და
გერმანიის სამეწარმეო იურიდიულ პირებს შორის დაიდო ყიდვა-გაყიდვის ხელშეკრულება,
ასეთ დროს შეიძლება წარმოიშვას საკითხი, რომელი ქვეყნის სამართლით უნდა
განისაზღვროს ხელშეკრულების ნამდვილობა, შესრულების წესი თუ შეუსრულებლობით
გამოწვეული ზიანის ანაზღაურების პირობები? საქართველოს მოქალაქე , რომელზედაც
საკუთრების უფლებით გადავიდა უცხოეთში არსებული სამკვიდრო ქონება, აფორმებს ამ
ქონების ყიდვა-გაყიდვის ხელშეკრულებას საქართველოს სხვა მოქალაქესთან – რომელი
ქვეყნის სამართლით უნდა მოწესრიგდეს უძრავ ქონებაზე უფლების წარმოშობის საკითხი?
და სხვ. საქართველოს მოქალაქეებსა თუ იურიდიულ პირებს შორის აღნიშნული საკითხები
რომ წარმოშობილიყო, რა თქმა უნდა, ისინი ჩვენი ქვეყნის სამოქალაქო სამართლით
გათვალისწინებული წესებით დარეგულირდებოდა (სამოქალაქო, საკორპორაციო და ა . შ .).
თავისუფლად შეიძლება აღვნიშნოთ, რომ, ზოგადად, საერთაშორისო სამართალი და
საერთაშორისო კერძო სამართალი საერთაშორისო დონეზე ურთიერთობების
განვითარების სამართლებრივ საფუძვლების შექმნისათვის არის მოწოდებული. ორივე
მათგანი
საერთაშორისო დონეზე „საერთაშორისო მართლწესრიგის“ განხორციელებას ემსახურება ,
თუმცა, რა თქმა უნდა, მათ შორის განსხვავებაც არსებობს. აღნიშნული განსხვავება
განსაკუთრებით წარმოჩნდება შემდეგი მიმართულებებით, კერძოდ:
ა) ურთიერთობის სუბიექტები,
ბ) რეგულირების მეთოდები
გ) პასუხისმგებლობა,
დ) რეგულირების საგანი და
ე) სამართლის წყაროები (ბოლო ორს შემდგომ პარაგრაფებში განვიხილავთ).

ა) საერთაშორისო სამართალი მოწოდებულია, მოაწესრიგოს სახელმწიფოებს,

როგორც ურთიერთობის ძირითად სუბიექტებს შორის წარმოქმნილი
სამართლებრივი საკითხები. დამახასიათებელი ნიშანი აღნიშნული სუბიექტებისა არის ის,
რომ ისინი უშუალოდ თვითონ მონაწილეობენ ნორმების შექმნასა და განხორციელებაში.
„საერთაშორისო სამართლის სუბიექტი, სამართლის სხვა დარგების სუბიექტისგან
განსხვავებით, წარმოადგენს სამართლებრივი ურთიერთობის ისეთ მონაწილეს,
რომელიც არა მარტო ფლობს საერთშორისო-სამართლებრივი ნორმებით
გათვალისწინებულ უფლებებსა და მოვალეობებს, არამედ ურთიერთობის სხვა
მონაწილესთან ერთად თვითონ ქმნის ამ ნორმებს და უზრუნველყოფს მათ
შესრულებას.“
აქვე აღვნიშნავთ, რომ გარდა სახელმწიფოებისა, საერთაშორისო სამართლის სუბიექტებად
მიჩნეულია აგრეთვე საერთაშორისო (სახელმწიფოთაშორისო) ორგანიზაციები და
დამოუკიდებლობისათვის მებრძოლი ერები.
საერთაშორისო კერძო სამართლის უმთავრეს სუბიექტებს წარმოადგენენ სხვადასხვა
ქვეყნის ფიზიკური და იურიდიული პირები.
სამართალი, რომელიც მიმართულია სხვადასხვა ქვეყნის კერძო სამართლის (ფიზიკური თუ
იურიდიული) პირებს (სამართალსუბიექტებს) შორის ურთიერთობის მოწესრიგებისაკენ,
წარმოადგენს საერთაშორისო კერძო სამართალს. ამავე დროს , საერთაშორისო კერ -
ძო სამართლებრივ ურთიერთობასთან საქმე გვაქვს ყოველთვის, როდესაც ურთიერთობაში
მონაწილეობს უცხოური ელემენტი.
უცხოური ელემენტი კი ურთიერთობაში გვაქვს მაშინ, როდესაც:
ა) ასეთი ურთიერთობის ერთ-ერთი მონაწილე უცხო ქვეყნის მოქალაქე ან
იურიდიული პირია; (მაგ. საქართველოს მოქალაქე ქორწინდება უცხოელზე,
საქართელოში რეგისტ-
რირებული კომერციული იურიდიული პირი დებს გარიგებას უცხო ქვეყნის
იურიდიულ პირთან;
ბ) ასეთი ურთიერთობის ობიექტი არის ნივთი, რომელიც უცხოეთში იმყოფება;
(საიჯარო ხელშეკრულება დადებულია საზღვარგარეთ არსებულ მიწის ნაკვეთზე)
გ) იურიდიულ ფაქტს, რომელიც იწვევს სამოქალაქო ურთიერთობის წარმოშობას,
შეცვლას ან შეწყვეტას, ადგილი ჰქონდა უცხოეთში. (ზიანის მიყენება, გარიგების
დადება, ქორწინება, განქორწინება და სხვ.)
მართალია ერთი საფუძვლის არსებობაც საკმარისია, რომ საქმე გვქონდეს საერთაშორისო
კერძო სამართალთან, მაგრამ შეიძლება რამდენიმე უცხოური ელემენტი მონაწილეობდეს
ურთიერთობაში.
მაგ. საქართველოს მოქალაქესა და გერმანიის მოქალაქეს შორის საფრანგეთში დაიდო
საიჯარო ხელშეკრულება მიწის ნაკვეთზე, რომელიც მდებარეობს იტალიაში. როგორც
ვხედავთ, ამ შემთხვევაში, სამივე უცხოური ელემენტი მონაწილეობს სამართლებრივ
ურთიერთობაში.
უცხოური ელემენტის მონაწილეობა განაპირობებს იმას, რომ სამოქალაქო-სამართლებრივი
ურთიერთობა ცდება ერთი კონკრეტული ქვეყნის იურისდიქციის (სამართალწესრიგის)
საზღვრებს. იგი სამართლებრივად შეიძლება ორი, ან მეტი სახელმწიფოს სამართალთან
იყოს დაკავშირებული, რაც, თავის მხრივ, მნიშვნელოვანი ფაქტორია საერთაშორისო
კერძო სამართლის საგნის განსაზღვრისათვის.
ამრიგად, იმისათვის, რომ ესა თუ ის ურთიერთობა საერთაშორისო კერძო სამართლებრივ
ურთიერთობას მივაკუთვნოთ, საჭიროა ორი პირობის ერთდროულად არსებობა:
პირველი – ურთიერთობაში უნდა მონაწილეობდეს უცხოური ელემენტი და მეორე –
ეს ურთიერთობა უნდა იყოს სამოქალაქო (კერძო) სამართლებრივი, ე.ი. უნდა
რეგულირდებოდეს სამოქალაქო სამართლით (საკორპორაციო სამართლით,
შრომის სამართლით და ა. შ.).
მაგალითად, საქართველოს ორ ფიზიკურ თუ იურიდიულ პირს შორის დადებულია
იჯარის ხელშეკრულება ამა თუ იმ დანიშნულების (სასტუმრო, საცხოვრებელი ბინა,
საოფისე და ა. შ.) ნაგებობაზე. ცხადია, რომ აქ ჩვენ საქმე გვაქვს სამოქალაქო
სამართლებრივ ურთიერთობასთან. მაგრამ როგორც კი ამ ურთიერთობაში
შეიცვლება
ერთ-ერთ სუბიექტი და ამ იჯარის ხელშეკრულებაში ერთ-ერთ მხარედ
მოგვევლინება უცხოეთის მოქალაქე ან იურიდიული პირი, ჩვენ უკვე საქმე გვექნება
საერთაშორისო კერძო სამართლებრივ ურთიერთობასთან. იმ შემთხვევაში,
როდესაც ერთ-ერთი მხარე დაარღვევს ამ ურთიერთობიდან წარმოშობილ
ვალდებულებას, წამოიჭრება
საკითხი, ჯერ ერთი, თუ რომელი ქვეყნის სასამართლომ უნდა განიხილოს დავა და
მეორე, რომელი ქვეყნის კანონი უნდა იქნეს გამოყენებული ამ დავის გადაჭრის
დროს: იმ ქვეყნის კანონი, რომელსაც მეიჯარე ეკუთვნის, თუ იმ ქვეყნის კანონი,
რომელიც მოიჯარეს ეკუთვნის.
სხვანაირად რომ ვთქვათ, ისეთ ურთიერთობებში, რომლებშიც უცხოური ელემენტი
მონაწილეობს, ყოველთვის წამოიჭრება ე. წ. „კოლიზიური საკითხი“, ანუ საკითხი
იმის შესახებ, გამოყენებულ უნდა იქნეს საქართველოს კანონი, რომლის
ტერიტორიაზე მდებარეობს საიჯარო ქონება და ამ ქონების იჯარით გამცემიც
საქართველოს მოქალაქეა, თუ ვთქვათ საფრანგეთის შესაბამისი კანონი, რომლის
მოქალაქეც სადავო ქონების მოიჯარეა. საერთაშორისო კერძო სამართალი
მოწოდებულია, პასუხი გასცეს ყველა ამგვარ საკითხს, რომელიც წამოიჭრება ისეთ
ურთიერთობებთან დაკავშირებით, რომლებიც უცხოური ელემენტითაა
დატვირთული.
ბ) გამომდინარე იქიდან, რომ საერთაშორისო საჯარო სამართალი არ იქმნება
კონკრეტული სახელმწიფოს ნების საფუძველზე, რეგულირების მეთოდი ატარებს
სახელმწიფოთა შორის ურთიერთშეთანხმების, კოორდინაციულ და არა
სუბორდინაციულ
ხასიათს. საერთაშორისო კერძო სამართალში, აწესრიგებს რა იგი უცხოური
ელემენტით დატვირთულ კერძო ავტონომიაზე დამყარებულ კერძო-სამართლებრივ
ურთიერთობებს, ძირითად რეგულირების მეთოდს წარმოადგენს საკოლიზიო-
სამართლებრივი მეთოდი, რომლის არსი მდგომარეობს კონკრეტული
ურთიერთობის მოწესრიგებისათვის კომპეტენტური მართლწესრიგის შერჩევაში, ანუ
რომელი ქვეყნის სამართალს უნდა დაექვემდებაროს აღნიშნული სამართლებრივი
ურთიერთობა. საკოლიზიო მეთოდი ყოველთვის კვალიფიცირდებოდა, როგორც
საერთაშორისო კერძო სამართლის უმთავრესი, უპირველესი მეთოდი. შეიძლება
ითქვას, რომ იგი განპირობებულია ორი მიზეზით. პირველი, ეს არის
ზემოაღნიშნული „უცხოური ელემენტი“, რომლის მიზეზითაც ურთიერთობა
სამართლებრივად დაკავშირებულია რამდენიმე ქვეყანასთან. საქართველოს სკს-ის
შესახებ კანონის პირველი მუხლის თანახმად, „ეს კანონი განსაზღვრავს, თუ
რომელი სამართლებრივი წესრიგი გამოიყენება უცხო ქვეყნის სამართალთან
დაკავშირებული საქმის ფაქტობრივი გარემოებების არსებობისას.“ ე. ი. კანონში
გაწერილი საკოლიზიო ნორმების, ანუ საკოლიზიო მეთოდის მეშვეობით
ხდება კონკრეტული ურთიერთობის დარეგულირებისათვის სამართლის წესრიგის
შერჩევა. ეს კი, თავის მხრივ, განპირობებულია განსხვავებით, უფრო ზუსტად
განსხვავების არსებობის ვარაუდით, ერთის მხრივ, იმ ქვეყნის სამოქალაქო
სამართალს შორის, რომელსაც ერთ-ერთი უცხოური ელემენტი ეკუთვნის და მეორე
მხრივ, იმ
ქვეყნის სამოქალაქო სამართალს შორის, რომელსაც სამართალშემფარდებელი
(სამართალგამომყენებელი) ორგანო ეკუთვნის.
ამასთან, უნდა აღვნიშნოთ, რომ სამართლებრივი ურთიერთობის არსებითად
დარეგულირება ხდება საკოლიზიო ნორმით არჩეული ქვეყნის კერძო სამართლის
მატერიალური ნორმებით. შეიძლება ითქვას, რომ კერძო სამართალს შორის
განსხვავება, ანუ როდესაც ერთი და იგივე საკითხი, სხვადასხვა ქვეყნების
სამართალში განსხვავებულად შეიძლება გადაიჭრას, წარმოადგენს საკოლიზიო
მეთოდის განმაპირობებელ მეორე მიზეზს.
სკს-ში გამოყოფენ აგრეთვე მატერიალურ-სამართლებრივ მეთოდს, რომლის
თანახმად, მატერიალურ-სამართლებრივი ნორმები, რომლებიც უნიფიცირებულია
საერთაშორისო ხელშეკრულებაში,უშუალოდ, პირდაპირ გამოიყენებიან ამა თუ იმ
ურთიერთობის და-
სარეგულირებლად. ე. ი. ასეთი ხელშეკრულების მონაწილე სახელმწიფოები
გარკვეულ სამართლებრივ ურთიერთობას აწესრიგებენ ერთგვაროვნად, ისე, რომ
არ მიმართავენ საკოლიზიო ნორმებს ამა თუ იმ ქვეყნის სამართლებრივი წესრიგის
ასარჩევად. ამავე დროს,საერთაშორისო ხელშეკრულება წარმოადგენს აღნიშნული
მეთოდის გამოყენების ერთადერთ სამართლებრივ მექანიზმს. მხოლოდ ასეთ
შემთხვევაში იხსნება კოლიზიის პრობლემა, ანუ იმის აუცილებლობა, რომ
სამართლის წესრიგის ასარჩევად მივმართოთ ქვეყნის შინა საკოლიზიო ნორმებს.
შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ სკს-ში, რეგულირების ორი მეთოდი არსებობს,
ა) საკოლიზიო-სამართლებრივი და
ბ) მატერიალური-სამართლებრივი, რომელიც ხორციელდება საერთაშორისო
ხელშეკრულებების სახით. აღნიშნული ორივე მეთოდი ემსახურება ერთ მიზანს,
სხვადასხვა ქვეყნის სამართალს შორის კოლიზიის პრობლემის გადაჭრას.
გ) პასუხისმგებლობას საერთაშორისო საჯარო სამართალში გააჩნია
საერთაშორისო-სამართლებრივი ხასიათი და იგი მიმართულია სახელმწიფოს,
როგორც სუბიექტის წინააღმდეგ. ხოლო პასუხისმგებლობას საერთაშორისო კერძო
სამართალში წარმოადგენს კერძო სამართლის სუბიექტთა (ფიზიკური და
იურიდიული პირების) კერძო-სამართლებრივი სამოქალაქო
სამართლებრივი,პასუხისმგებლობა.
საინტერესო იქნება, მოკლედ შევეხოთ საერთაშორისო კერძო სამართლისა და
შიდასახელმწიფოებრივ კერძო სამართლის სხვა დარგებს შორის
ურთიერთმიმართებას.
პირველ რიგში უნდა აღვნიშნოთ, რომ მათ შორის არსებობს როგორც საერთო,
ასევე განმასხვავებელი ნიშნები.
1. შიდაეროვნული კერძო სამართლის სუბიექტებს წარმოადგენენ ფიზიკური,
იურიდიული პირები და სახელმწიფო,რომელიც ამა თუ იმ სახელმწიფო ორგანოების
სახით მონაწილეობს კერძოსამართლებრივ ურთიერთობაში, „თუ ეს
ურთიერთობები, სახელმწიფოებრივი ან საზოგადოებრივი ინტერესებიდან
გამომდინარე, არ უნდა მოწესრიგდეს საჯარო სამართლით.“ (სკ-ის მუხ. 8.2).
აღნიშნული სუბიექტები
აგრეთვე განეკუთვნება საერთაშორისო კერძო სამართლის სფეროს.
2. ეროვნული კერძო სამართლის რეგულირების საგანს წარმოადგენს ფართო
გაგებით სამოქალაქო (კერძო) სამართალურთიერთობები. იგივე ითქმის
საერთაშორისო კერძო სამართლის შესახებაც. მხოლოდ ერთი აუცილებელი
პირობით,იგი დატვირთული უნდა იყოს „უცხოური ელემენტით“.
3. ორივე მათგანისთვის დამახასიათებელია როგორც შიდასახელმწიფოებრივი
კანონები და კანონქვემდებარე აქტები, ასევე საერთაშორისო ხელშეკრულებები,
რომლებსაც
საქართველო კანონით დადგენილი წესით შეუერთდა და აღიარა. ანუ მათ მიიღეს
ეროვნული სამართლებრივი აქტის ხასიათი. საერთაშორისო კერძო სამართლის
შემთხვევაში,აღნიშნულ წყაროებს ემატება საერთაშორისო ჩვეულებანი და
საერთაშორისო სავაჭრო ტრადიციები.
4. სამართლის ორივე სფეროსათვის დამახასიათებელია კერძო-სამართლებრივი
(სამოქალაქო-სამართლებრივი) პასუხისმგებლობა.
5. რაც შეეხება რეგულირების მეთოდებს; შიდასახელმწიფოებრივი კერძო
სამართლის რეგულირების მეთოდი ხორციელდება მატერიალურ-სამართლებრივი
ნორმების გამოყე-
ნებით, ხოლო, აღნიშნულის გარდა, საერთაშორისო კერძო სამართალში უმთავრესს
წარმოადგენს, როგორც უკვე ზემოთ აღვნიშნეთ, საკოლიზიო-სამართლებრივი
მეთოდი.
ანუ საკოლიზიო ნორმების მეშვეობით, სხვადასხვა ქვეყნის კანონთა შორის
კოლიზიის პრობლემის გადაჭრა.
ყოველივე ზემოთთქმულიდან გამომდინარე, თავისუფლად შეიძლება ითქვას, რომ
საერთაშორისო კერძო სამართალს განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს ზოგადად
სამართლის_ სისტემაში.

2. საერთაშორისო კერძო სამართლის ცნება და

საგანი
იმის მიხედვით, თუ საზოგადოებრივი ურთიერთობის რომელ სფეროს აწესრიგებენ,
სამართლებრივ ნორმებს აჯგუფებენ სამართლის ცალკეული დარგების მიხედვით:
მაგალითად, სამართლებრივი ნორმები, რომლებიც აწესრიგებენ ქონებრივ და მასთან
დაკავშირებულ პირად არაქონებრივ ურთიერთობებს, ქმნიან სამართლის დარგს,
რომელსაც სამოქალაქო სამართალი ეწოდება, სამართლებრივი ნორმები, რომლებიც
შრომით ურთიერთობებს, შრომის პროცესში წარმოშობილ ურთიერთობებს აწესრიგებენ,
ქმნიან სამართლის დარგს, რომელსაც შრომის სამართალი ეწოდება და ა. შ.
მაშასადამე, სამართლის საგანი არის ის, რისკენაც მიმართულია რეგულირება , ის , რასაც
სამართალი არეგულირებს.
საერთაშორისო საჯარო სამართალი არეგულირებს სახელმწიფოთა შორის პოლიტიკურ ,
ეკონომიკურ, სამხედრო, სავაჭრო თუ სხვა ურთიერთობებს. ანუ ისეთ ურთიერთობებს,
რომლებსაც გააჩნია არა სამოქალაქო-სამართლებრივი, არამედ სახელმწიფოთაშორისი
ხასიათი. ანუ საერთაშორისო სამართლის საგანია სახელმწიფოთა (აგრეთვე
საერთაშორისო სამართლის სხვა სუბიექტთა) შორის ურთიერთობების დარეგულირება.
საერთაშორისო სამართლებრივი ურთიერთობები გადის ერთი ქვეყნის კომპეტენციის ,
იურისდიქციის ფარგლებიდან და იგი ხდება რამდენიმე სახელმწიფოს ან მთლიანად
საერთაშორისო საზოგადოების ობიექტი.
საერთაშორისო კერძო სამართალში რეგულირების საგანს წარმოადგენს საერთაშორისო
დონის ურთიერთობებში წარმოქმნილი სამოქალაქო, კერძო სამართლებრივი
ურთიერთობები (ზოგჯერ მას საერთაშორისო სამოქალაქო ურთიერთობებსაც უწოდებენ),
იქნება ეს ქონებრივი თუ პირადი არაქონებრივი ურთიერთობები. ანუ ისეთი სამოქალაქო-
სამართლებრივი ურთიერთობები, რომლებშიც მონაწილეობს უცხოური ელემენტი.
რეგულირების საგნის მეორე მნიშვნელოვანი დამახასიათებელი ნიშანია „უცხოური
ელემენტი“, რომელზედაც ჩვენ ზემოთ უკვე ვისაუბრეთ.
ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე შეიძლება დავასკვნათ, რომ სკს-ის რეგულირების
საგანია ის კერძო-სამართლებრივი ურთიერთობები, რომლებიც დატვირთულია
უცხოური ელემენტით და, ამასთან ერთად, აუცილებელია ამ ორივე საფუძვლის
ერთდროულად არსე-
ბობა, რომ ესა თუ ის სამართლებრივი ურთიერთობა მივაკუთვნოთ საერთაშორისო
კერძო სამართლის სფეროს.
აქედან გამომდინარე შეგვიძლია დავასკვნათ, თუ რა არის საერთაშორისო კერძო
სამართლის საგანი. ამასთან ერთად, მიზანშეწონილად მიგვაჩნია, მოკლედ გადმოვცეთ
საერთაშორისო კერძო სამართლის ცნებისა და საგნის შესახებ არსებული შეხედულებები .
აქვე უნდა აღნიშნოს, რომ საერთაშორისო კერძო სამართლის ცნების მიმართ ორი
საპირისპირო შეხედულება არსებობს: ერთი შეხედულების თანახმად, საერთაშორისო
კერძო სამართლის ფუნქციაა მიგვითითოს, თუ რომელი ქვეყნის სამართლებრივი სისტემა
უნდა
გამოვიყენოთ. ამ თვალსაზრისით, საერთაშორისო კერძო სამართალი მოგვაგონებს
საინფორმაციო ბიუროს რკინიგზის ვაგზალზე,„სადაც მგზავრს შეუძლია გაიგოს, თუ რომელი
პლატფორმიდან გადის მისი მატარებელი.“
მეორე შეხედებულების თანახმად, საერთაშორისო კერძო სამართალი არ შეიძლება
გავიგოთ, როგორც ცნობათა ბიურო ვაგზალზე,რომელიც აძლევს ცნობებს მგზავრებს, თუ
რომელ სალაროში უნდა იყიდონ ბილეთი და რომელი ხაზიდან გადის მათი მატარებელი.
პირველი შეხედულების მომხრეთა თვალსაზრისით, საერთაშორისო კერძო სამართალი
მოიცავს მხოლოდ საკოლიზიო ნორმებს,რომლებიც მიუთითებენ, თუ რომელი ქვეყნის
სამართალი უნდა
იქნეს გამოყენებული უცხოური ელემენტით დატვირთული სამოქალაქო სამართალებრივი
ურთიერთობების მოსაწესრიგებლად. მაგ.გერმანელი იურისტი გ. კეგელი წერს , რომ
საერთაშორისო კერძო სამართალი მოიცავს ნორმებს, რომლებიც განსაზღვრავენ , თუ
რომელი ქვეყნის სამართალი გამოიყენება უცხო ქვეყნის სამართალთანდაკავშირებული
საქმის ფაქტობრივი გარემოებების არსებობისას.
როგორც ვხედავთ, გერმანული დოქტრინის თანახმად, საერთაშორისო კერძო სამართალს
მიეკუთვნება მხოლოდ საკოლიზიო ნორმები და რომ საერთაშორისო კერძო სამართალი –
ესაა საკოლიზიო ნორმების ერთობლიობა.
რუსული დოქტრინის თანახმად, საერთაშორისო კერძო სამართალი არ ამოიწურება
საკოლიზიო ნორმებით და იგი მოიცავს მატერიალურ სამართლებრივ ნორმებს, რომლებიც
არეგულირებენ სამოქალაქო სამართლებრივ ურთიერთობებს უცხოური ელემენტებითდა
საერთაშორისო სამოქალაქო პროცესს.
არსებობს საერთაშორისო კერძო სამართლის უფრო ფართო გაგებაც. მაგ. ფრანგული
დოქტრინის თანახმად, საერთაშორისო კერძო სამართალს მიეკუთვნება მოქალაქეობის
საკითხები, უცხოელთა სამართლებრივი მდგომარეობა, კანონების კოლიზიის საკითხები,
საერთაშორისო სამოქალაქო პროცესი. ასეთი კონცეფცია გავრცელებულია ზოგიერთ სხვა
ქვეყანაშიც.
ინგლისურ-საქსონურ სამართლებრივ სისტემებში, გარდა საკოლიზიო ნორმებისა,
საერთაშორისო კერძო სამართალში შეაქვთ ნორმები იურისდიქციის კონფლიქტის შესახებ,
ანუ ნორმები იმის შესახებ, თუ რა პირობებში შეუძლია ნაციონალურ სასამართლოს
განიხილოს სამოქალაქო საქმე უცხოური ელემენტით.
როგორც აღვნიშნეთ, 1998 წლის აპრილში მიღებულ იქნა საქართველოს კანონი
„საერთაშორისო კერძო სამართლის შესახებ“. ამ კანონის პირველ მუხლში ჩაწერილია: „ეს
კანონი განსაზღვრავს, თუ რომელი სამართლებრივი წესრიგი გამოიყენება უცხო ქვეყნის
სამართალთან დაკავშირებული საქმის ფაქტობრივი გარემოებების არსებობისას, აგრეთვე
საპროცესო სამართლის იმ ნორმებს, რომლებიც გამოიყენება ასეთი საქმის წარმოებისას .“

როგორც ვხედავთ, საერთაშორისო კერძო სამართლის შესახებ საქართველოს კანონის

თანხმად, საერთაშორისო კერძო სამართალიმოიცავს კოლიზიურ ნორმებს, რომელთა
მეშვეობით შეიძლება განვსაზღვროთ, თუ რომელი ქვეყნის სამართალი გამოიყენება
საერთაშორისო კერძო სამართლებრივი ურთიერთობების მოსაწესრიგებლად , აგრეთვე იმ
საპროცესო ნორმებს, რომლებიც განსაზღვრავენ ასეთი სამართლებრივი
ურთიერთობებიდან წარმოშობილი დავე-
ბის განხილვის წესს.
აქ არ შეიძლება უყურადღებოდ დავტოვოთ ერთი გარემოება: სამოქალაქო საპროცესო
სამართლი მართლაც მოწოდებულია, მოაწესრიგოს სამოქალაქო საქმეთა, უფრო ზუსტად ,
კერძო სამართლებრივი ურთიერთობებიდან წარმოშობილი საქმეების
წარმოებასასამართლოში, მაგრამ თავად ფართოდ გავრცელებული შეხედულების
თანახმად, საჯარო სამართლის დარგს განეკუთვნება.
მხედველობაშია მისაღები ის გარემოებაც, რომ ამა თუ იმ ქვეყნისსასამართლო, რომელიც
იხილავს საერთაშორისო კერძო სამართლებრივი ურთიერთობებიდან წარმოშობილ საქმეს
– ხელმძღვანელობს მხოლოდ თავისი ქვეყნის საპროცესო ნორმებით.
აქედან გამომდინარე, შეუძლებელია იმის დასაბუთება, რომ საჯარო სამართლის ის დარგი,
როგორიცაა სამოქალაქო პროცესი, საერთაშორისო საპროცესო სამართალი , შედის
საერთაშორისო კერძო სამართლის სფეროში, როგორც ეს ფართოდაა გავრცელებული და
აღიარებული.
ამასთან ერთად, არ შეიძლება არ აღინიშნოს ისიც, რომ სამოქალაქო საპროცესო
სამართალი მჭიდროდაა დაკავშირებული მატერიალურ სამოქალაქო (კერძო)
სამართალთან ისე, რომ მათი
ერთმანეთის გარეშე არსებობა თითქმის შეუძლებელია. ყოველ შემთხვევაში, სამოქალაქო
საპროცესო სამართალი მატერიალური სამოქალაქო სამართლის გარეშე მოკლებული
იქნება ყოველგვარ აზრსა და მნიშვნელობას. მიუხედავად ამისა, საპროცესო სამართალი და
კერძოდ საერთაშორისო საპროცესო სამართალი არ შეიძლება მივაკუთვნოთ
საერთაშორისო კერძო სამართალს: მან შეიძლება განსაზღვროს მხოლოდ პირობები ,
რომელთა არსებობისას, ამა თუ იმ
ქვეყნის სასამართლოს შეუძლია განიხილოს უცხოური ელემენტით დატვირთული საქმეები
(იურისდიქცია), აგრეთვე საპროცესო წესები, რომლებიც ასეთი კატეგორიის საქმეთა
განხილვის თავისებურებებითაა განპირობებული და ამიტომ ისინი არაა
გათვალისწინებული ნაციონალური სამოქალაქო საპროცესო კანონმდებლობით .
ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საერთაშორისო კერძო სამართალი შეიძლება
შემდეგნაირად განვსაზღვროთ:
საერთაშორისო კერძო სამართალი არის საკოლიზიო და საპროცესო ნორმების
ერთობლიობა, რომლებიც განსაზღვრავენ, თუ რომელი ქვეყნის სამართალი უნდა იქნეს
გამოყენებული საერთაშორისო კერძო სამართლებრივი ურთიერთობების
მოსაწესრიგებლად,აგრეთვე რა პირობების არსებობისას და ამ ურთიერთობების
თავისებურებებით განპირობებული როგორი წესების დაცვით შეუძლიათ ნაციონალურ
სასამართლოებს, რომ ასეთი კატეგორიის საქმეები განიხილონ.

3. საერთაშორისო კერძო სამართლის წყაროები

ფართოდ გავრცელებული შეხედულების თანახმად, სამართლის წყარო – ესაა სამართლის

გამოხატულების ფორმა, უფრო ზუსტად,სამართლებრივი ნორმის ობიექტივიზაციის
გარეგანი ფორმა.
საერთაშორისო საჯარო სამართლის წყარო ცალსახად განსაზღვრულ საერთაშორისო
ხასიათს ატარებს. იქნება ეს საერთაშორისო ხელშეკრულებები თუ საერთაშორისო
ჩვეულებითი ნორმები,
აგრეთვე „ცივილიზებული ხალხების სამართლის ზოგადი პრინციპები“. ამათგან , უნდა
აღვნიშნოთ, რომ საერთაშორისო ხელშეკრულებას, როგორც სამართლებრივ წყაროს,
წამყვანი ადგილი უჭირავს. მისი იურიდიული არსი განსაზღვრულია „სახელშეკრულებო
სამართლის შესახებ“ ვენის 1969 წ. 23 მაისი კონვენციის მე-2 მუხლით, კერძოდ:
„ხელშეკრულება ნიშნავს საერთაშორისო ხელშეკრულებას, რომელიც დადებულია
სახელმწიფოებს შორის წერილობითი ფორმით და რეგულირდება საერთაშორისო
სამართლით მიუხედავად იმისა, იგი ჩამოაყალიბებულია ერთი დოკუმენტის ორის თუ
რამდენიმე ერთმანეთთან დაკავშირებული დოკუმენტისსახით, ასევე, მისი კონკრეტული
დანიშნულების მიუხედავად.“
საერთაშორისო ჩვეულებითი ნორმა არ წარმოადგენს ოფიციალურ,წერილობით
დოკუმენტს. იგი არის სახელმწიფოებს შორის მიღწეული შეთანხმება, რომ გარკვეული
ჩვეულებითი ნორმა აღიარონ იურიდიულად სავალდებულო ქცევის წესად. საერთაშორისო
სასამართლოს შესახებ სტატუტის 38-ე მუხლის თანახმად, საერთაშორისო სასამართლოს
შეუძლია მიმართოს საერთაშორისო წეს-ჩვეულებას, როგორც სამართლებრივ ნორმად
აღიარებული საყოველთაო
პრაქტიკის დადასტურებას.

სამართლის ზოგადი პრინციპების, როგორც სამართლის წყაროს გამოყენების იურიდიული

საფუძველი, ასევე განსაზღვრულია ზემოაღნიშნული სტატუტის 38-ე მუხლში. სასამართლო,
საერთშორისო სამართლის შესაბამისად, მისთვის გადაცემული დავების გადაწყვეტისას
იყენებს სამართლის ზოგად პრინციპებს, აღიარებულს ცივილიზებული ხალხების მიერ.
როგორც ვხედავთ, საერთაშორისო საჯარო სამართლის წყაროდ არ გვევლინება
შიდასახელწიფოებრივი კანონები და სხვა ქვეკანონური აქტები.
სხვაგვარი ვითარება გვაქვს საერთაშორისო კერძო სამართალში. საერთაშორისო კერძო
სამართალის წყაროებია შიდასახელწიფოებრივი კანონები და სხვა ნორმატიული აქტები .
ისინი ქვეყნის მიერ ცალმხრივად დადგენილ და მიღებულ სამართლებრივ ნორმათა
ერთობლიობას წარმოადგენს. ასეთ ნაციონალურ ნორმატიულ აქტებს წარმოადგენენ
კანონები, რომლებიც პირდაპირ თუ არაპირდაპირ არეგულირებენ მოქალაქეობის ,
უცხოელთა სამართლებრივი მდგომარეობის თუ სხვა სამართლებრივ საკითხებს . რაც
შეეხება საერთაშორისო ხელშეკრულებებს – ისინი საერთაშორისო კერძო სამართლის
წყაროებია მხოლოდ გაშუალებული სახით.
საქართველოს კონსტიტუციის მე-4 მუხლის თანახმად, საქართველოს კანონმდებლობა
შეესაბამება სამართლის საყოველთაოდ აღიარებულ პრინციპებსა და ნორმებს.
საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებას ან შეთანხმებას , თუ იგი არ
ეწინააღმდეგება
საქართველოს კონსტიტუციას, აქვს უპირატესი იურიდიული ძალა შიდასახელმწიფოებრივი
ნორმატიული აქტების მიმართ.
საქართველოს კონსტიტუციის მე-4 მუხლის ანალიზი საფუძველს გვაძლევს გავაკეთოთ
დასკვნა, რომ საერთაშორისო სამართლის აღიარებულმა პრინციპებმა და ნორმებმა თავისი
ასახვა უნდა ჰპოვონ საქართველოს შიდასახელწიფოებრივ კანონმდებლობაში , მაგრამ თუ
რატომღაც ეს არ მოხდა, მაშინ საერთაშორისო ხელშეკრულებას აქვს უპირატესი
იურიდიული ძალა შიდასახელწიფოებრივი ნორმატიული აქტების მიმართ, ე. ი. მოქმედებს
არა შიდასახელწი-
ფოებრივი ნორმატიული აქტი, არამედ საერთაშორისო შეთანხმებათუ ხელშეკრულება .
ერთი პირობაა მხოლოდ აუცილებელი ამისათვის: ეს საერთაშორისო ხელშკრულება თუ
შეთანხმება არ უნდა ეწინააღმდეგებოდეს საქართველოს კონსტიტუციას ან კონსტიტუციურ
შეთანხმებას.
ამრიგად, საქართველოს კონსტიტუციამ საერთაშორისო ხელშეკრულებას , უფრო ზუსტად ამ
ხელშეკრულებით განმტკიცებულ ნორმებს, საქართველოს შიდასახელწიფოებრივ –
სამართლებრივი ნორმების იურიდიული ძალა მიანიჭა. ასეთი საერთაშორისო
ხელშეკრულებები, რომლებსაც საქართველო შეუერთდა და აღიარა, კანონით დადგენილი
წესით, შიდასახელწიფოებრივი აქტების ხასიათს იძენენ და, ისე როგორც საქართველოს
სხვა ნორმატიულ აქტებს, შეუძლიათ კერძო სამართლებრივი ურთიერთობები მოა-
წესრიგონ.
ჩვენს ქვეყანაში საერთაშორისო ხელშეკრულებებისა და შეთანხმებების ასეთი წესი არ
არღვევს იმ ფუნდამენტურ პრინციპს, რომლის თანახმად, სუვერენული სახელწიფოს
ტერიტორიაზე შეიძლება მოქმედებდეს მხოლოდ მისი შიდასახელწიფოებრივი
ნორმატიული აქტები.
არ შეიძლება აქვე არ აღვნიშნოთ ის, რომ საერთაშორისო ხელშეკრულებების, როგორც
სამართლებრივი წყაროს როლი საერთაშორისო კერძო სამართალში, ბოლო
ათწლეულებში მნიშვნელოვნად გაიზარდა, რამაც, თავის მხრივ, ამ ხელშეკრულებებს შორის
კოლი-
ზიის პრობლემა წარმოქმნა.
მიუხედავად საერთაშორისო ხელშეკრულებების ასეთი მზარდი როლისა, ქვეყნის შიდა
კანონმდებლობა კვლავ რჩება საერთაშორისო კერძო სამართლის უმთავრეს წყაროდ.
აქედან გამომდინარე, „არ არსებობს ერთიანი საერთაშორისო კერძო სამართალი, არამედ
სახეზე გვაქვს იმდენი, რამდენი მართლწესრიგიცაა მსოფლიოში“ –წერს გერმანელი
პროფესორი ხ. ფონ ბარი. ეს კიდევ ადასტურებს იმას, რომ იგი წარმოადგენს ქვეყნის
შიდაეროვნულ სამართალს.
საერთაშორისო კერძო სამართლის შიდასახელწიფოებრივ სამართლებრივ აქტებს შორის
განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს საქართველოს კანონს „საერთაშორისო კერძო
სამართალის შესახებ“,რომელშიც უშუალოდ ან განზოგადებული სახით თავისი ასახვა
ჰპოვა ყველა იმ ნორმამ თუ პრინციპმა, რომლებიც განმტკიცებული იყო მრავალ
საერთაშორისო ხელშეკრულებაში და არეგულირებდნენ საერთაშორისო კერძო
სამართლებრივ ურთიერთობებს.
საქართველოს 1998 წლის საერთაშორისო კერძო სამართლის შესახებ კანონი დეტალურად
განსაზღვრავს ამ კანონის გამოყენების სფეროს, უცხო ქვეყნის სამართლის ნორმების
შინაარსის დადგენის წესებს, საქართველოს სასამართლოების საერთაშორისო
კომპეტენციას, უცხო ქვეყნის ფიზიკური და იურიდიული პირების უფლებამოსილებასა და
ქმედუნარიანობას, საოჯახო და სამემკვიდრეო სამართლის კოლიზიურ პრობლემებს,
საპროცესო სამართლის საკითხებს და ა. შ.
ცხადია, რომ საერთაშორისო კერძო სამართლის შესახებ კანონთან ერთად, საერთაშორისო
კერძო სამართლის მნიშვნელოვან წყაროს წარმოადგენენ საქართველოს კანონები,
რომლებიც პირდაპირ თუ არაპირდაპირ აწესრიგებენ უცხო ქვეყნის ფიზიკურ თუ იურიდიულ
პირთა სამართლებრივ სტატუსს, როგორიცაა მაგ. საქართველოს 2014 წლის 5 მარტის
კანონი „უცხოელთა და მოქალაქეობის არმქონე პირთა სამართლებრივი მდგომარეობის
შესახებ“, საქართველოს 1996 წლის კანონი „საინვესტიციო საქმიანობის ხელშეწყობისა და
გარანტიების შესახებ“ და ა. შ.
როგორც აღვნიშნეთ, საერთაშორისო კერძო სამართლის წყაროს თვალსაზრისით,
გარკვეული მნიშვნელობა ენიჭება საერთაშორისო ჩვეულებით ნორმებს. საერთაშორისო
ჩვეულებითი ნორმები მხოლოდ იმ შემთხვევაში იძენენ საერთაშორისო კერძო სამართლის
წყაროს მნიშვნელობას, როდესაც ნორმები ამა თუ იმ ფორმით აღიარებულია საქართველოს
მიერ. საერთაშორისო ჩვეულებითი ნორმების აღიარების ფორმებია ამ ნორმების
პრაქტიკულად გამოყენება და მათი კანონით ან დიპლომატიური აქტით ოფიციალური
აღიარება. ეს იმას ნიშნავს, რომ ჩვეულებითი ნორმა არ შეიძლება სავალდებულო ძალის
მქონე იყოს, თუ ის არ არის აღიარებული საქართველოს მიერ რომელიმე ზემოაღნიშნული
ფორმით.
რაც შეეხება სასამართლო პრაქტიკას, იმ სახელწიფოში, სადაც სამართლის წყაროდ
მიჩნეულია სასამართლო პრეცედენტი (მაგ.ინგლისი), საერთაშორისო კერძო სამართლის
წყაროდ სასამა-
რთლო პრაქტიკაც გვევლინება.
საქართველოში სასამართლო პრაქტიკა არ არის სამართლის წყარო და, მაშასადამე ,
საერთაშორისო კერძო სამართლის წყარო.
ამასთან ერთად, სასამართლო პრაქტიკას საქართველოში ენიჭება ძალიან დიდი როლი
როგორც კანონმდებლობის სრულყოფის, ისე მისი გამოყენების პრაქტიკის სრულყოფის
თვალსაზრისით, საერთაშორისო კერძო სამართლებრივი ურთიერთობების
მომწესრიგებელი ნორმების აზრისა და შინაარსის სწორად გაგებისთვის.
ამრიგად, საქართველოში საერთაშორისო კერძო სამართლის წყაროებია
შიდასახელწიფოებრივი ნორმატიული აქტები, საერთაშორისო ხელშეკრულებები და
შეთანხმებები, რომლებსაც შეუერთდა საქართველო კანონით დადგენილი წესით, რის
საფუძველზეც, მათ შეიძინეს შიდასახელწიფოებრივი ნორმატიული აქტის ხასიათი და
საერთაშორისო ჩვეულებითი ნორმები, რომლებიც აღიარებულია საქართველოს მიერ.
ბუნებრივია, წამოიჭრება საკითხი: თუ საერთაშორისო კერძო სამართლის წყაროებია
შიდასახელწიფოებრივი კანონები და სხვა ნორმატიული აქტები – საქართველოს კანონიც
„საერთაშორისო კერძო სამართლის შესახებ“ ხომ საქართველოს შიდასახელწიფოებრივი
კანონია – რატომ ვუწოდებთ მას საერთაშორისოს?
ამის შესახებ, ზემოთ გვქონდა საუბარი, მაგრამ მიზანშეწონილად მიგვაჩნია აქაც
გავიმეოროთ: საერთაშორისო კერძო სამართალს მხოლოდ იმიტომ უწოდებენ
საერთაშორისოს, რომ იგი განსაზღვრავს, თუ რომელი ქვეყნის სამართალი უნდა იქნეს
გამოყენებული ისეთი კერძო სამართლებრივი ურთიერთობების რეგულირების დროს,
რომლებიც დატვირთულია უცხოური ელემენტით.