APAT NA SALITANG

GINAMIT PANUMBAS
1. kapnayan, ayon sa sistemang
maugnayin na nagputol at nagdikit ng
mga kataga mula sa salitang sangkap
(components) at hanayan (science
=ordered arrangement of knowledge;
2. kemi, ayon kay Prop. Bienvenido
Miranda ng UP hango sa salitang Aleman
(Chemie)
3. kimika, na nagmula sa
salitang espanyol (quimica)
at binabay sa Filipino
4. kemistri, na hiniram sa
wikang Ingles at binago ang
ispeling
 (KKP)
KAPISANANG
KIMIKA NG
PILIPINAS
 Ang agham ng kemistri o kimika ay
tungkol sa sangkap, katangian, at pagbabago
ng mga bagay sa paligid. Mahalaga sa
karunungang kemikal ang pag-iiba ng mga
sangkap, kaya mahalaga rin ang pagbibigay ng
pangalan sa mga elemento at tambalan ( o
kompound) na bumubuo ng mga sangkap.
Ang elemento ay ang payak na bahagi, at ang
tambalan ay kombinasyon ng dalawa o higit
na uri ng elemento.
 Mga katutubong salita

1. Ginto ( gold, Au )
2. Pilak ( silver, Ag )
3. Tanso ( copper, Cu )
4. Tingga ( lead, Pb )
5. Bakal ( niron, Fe )
6. Tinggang puti ( tin, Sn )
 Hinango sa salitang kastila
1. Asupre ( sulfur, S )
2. Asoge ( Mercury, Hg )
3.Yero ( iron, Fe )
4. Carbon ( carbon, C )
5. Aluminio ( aluminum, Al )
6.Yodo ( iodine, I )
 Walang tiyak na salin sa
Filipino ang pangalan ng
karamihan sa mga elemento.
Ang pinakamalaking paraan ay
ang gamitin nang walang
pagbabago ang pangalan sa
wikang ingles, tulad ng sodium,
potassium, calcium, magnesium,
platinum at silicon.
 Subalit kung ito ang sistemang
susundin, posibleng mag-iba ang tunog
ng ilang salita kung bibigkasin sa Filipino.
Kaya ang oxygen ay mabibigkas na ok-
si-hen; ang bromine ay bro-mi-ne; at ang
manganese ay mang-nga-ne-se. mas
masalimuot ang chlorine at chromium
na mahirap bigkasin sa Filipino.
Dahil dito, makikita na mas mabuting gawing Filipino
ang baybay ng ngalan sa ingles ng lahat ng elemento.
Kung ito ang tuntunin. ang mga sumusunod ay ang
mga Pilipinong ngalan ng ilang elemento:
Oksidyen ( oxygen )
Bromin ( bromine)
Mangganis ( manganese )
Sodyum ( sodium )
Kalsyum ( calcium )
Silikon ( silicon )
Klorin ( chlorine )
 Para sa ilang elemento, mas
madaling gamitin ang pangalan o
pagbigkas sa Espanyol dahil mas
magiging simple ang baybay at bigkas.
Ang ilang halimbawa ay nitrogeno o
nitrogen na bibigkasin na ni-tro-hen
o ni-tro-he-no para sa nitrogen; at
oksigen o oksigeno para sa oxygen.
 Para sa mga tambalan ( o
kompound), dapat natin sundin ang
mga tuntunin ng international Union
of Pure and Applied Chemistry
(IUPAC) at gamitin ang angkop na
ngalan sa Filipino ng elementong
bumuo nito. Ang karamihan ay
mababatay sa terminong Ingles na
binago ang baybay para tumama ang
bigkas. Ang ilang halimbawa ay ang
sumusunod:
1. sodyum klorayd ( sodium
chloride)
2. Kalsyum sulfayt ( calcium
sulfate)
3. Silikon dayoksayd ( silicon
dioxide)
 Posibleng may tututol dito at
magsasabing parang binaboy ang
salitang ingles. Kung pagbibigyan
sila at gagawing simple ang
ispeling at ang kaunting
pagbabago ng bigkas. Dahil dito,
ang mga halimbawa sa taas ay
magkakaroon ng sumusunod ng
ngalan:
1. sodyum klorid= so-dyum klo-
rid ( sodium chloride )
2. Kalsyum sulfayt= kal-syum sul-
fayt ( calcium sulfate )
3. Silikon dayoksid= si-li-kon di-
ok-sid ( silicon dioxide )
 Hindi dapat pilitin na maging
kasintunog ng salitang Ingles ang
lahat ng terminong isinalin. Ganito
ang nangyari sa salin sa wikang
Espanyol at Aleman ng ilang
katawagang kemikal. Aalahanin natin
na ang kalalabasan ay dapat isang
salitang Filipino, na hindi
kinakailangang mukhang Ingles.
 Mga salitang kuha sa Ingles
Ang pinakamadaling paraan ng
pagsasalin ay ang pagkuha ng salitang
Ingles nang walang pagbabago. Pero
makikita natin na posibleng mabago ang
tunog ng salita kung susundin ang
pagbigkas ng wikang Filipino. Magiging
magulo ang sistema ng pagbigkas kung
igigiit na sundin ang sa tunog ng ingles
nang walang pagbabago ng ispeling.
 At kung gagawing Filipino
ang baybay, posibleng magiging
mabigat sa mata ang kalalabasang
salita. Hangga’t maaari, dapat
maging simple ang hitsura ng mga
salitang salin kung gusto natin na
madali silang tanggapin ng mga
kimikong gagamit sa kanila.
 Hindi masyadong nakakaasiwa
ang epekto ng paggamit ng terminong
Ingles kasama ang Filipino sa isang
pangungusap. Nasanay na tayong makarinig
ng ganito araw-araw. Sinasabing tamang
Filipino ang ginagamit kung pasulpot-sulpot
lang ang mga salitang Ingles sa isang
pangungusap na sinasabi, pero maling
Filipino ang isang pangungusap na ang
kalahati ay sinasaad sa ingles at
pangalawang kalahati ay sa Filipino. Ito raw
ay code-switching o taglish at pinagbabawal.
 Ang gas ay
magiginng less soluble sa
isang solvent kung tataasan
ang temperature.
 kailangang maintindihan
at matutunan ang mga salitang
tulad ng mga sumusunod:
Artikulong bumuo ng mga
kemikal na sangkap
atom, molecule, proton, elektron,
newtron, ayon, positibong ayon at
negatibong ayon.
 Para sa mga bahagi ng
isang baterya:

Elektron, anod, katod,

elektrolayt, boltahe,.
 Dadali ang pag-aaral ng
kemistri kung ang mga salitang
gagamitin para sa konsepto at
katawagan ay pamilyar at
madaling maintindihan. Para sa
mga estudyante sa kemistri na
walang alam sa Ingles.
 chemical o kemikal
bond, viscocity o biskositi,
surface tension at boiling point
 kemikal na bigkis o
buklod na kemikal, lapot,
tensiyong pang-ibabaw at
temperaturang pangkulo.
 Mahirap ang ganitong
sistema sa pagsasalin, pero ang
kalalabasan nito ay isang
katawagang madaling
maintindihan ng kahit sino-
estudyante man o isang
karaniwang tao sa kalye.