TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC HẢI PHÒNG

HAIPHONG UNIVERSITY OF MEDICINE AND PHARMACY

NHIỄU VÀ KHỐNG CHẾ NHIỄU

THỐNG KÊ Y SINH ỨNG DỤNG

Trường Đại học Y Dược Hải Phòng
30/09/2021
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC HẢI PHÒNG
HAIPHONG UNIVERSITY OF MEDICINE AND PHARMACY

Mục tiêu
Sau khi kết thúc bài học, sinh viên có khả năng:
• Trình bày được khái niệm về nhiễu và cách phát hiện yếu tố
nhiễu
• Phân biệt được nhiễu và yếu tố khác
• Trình bày các biện pháp khống chế nhiễu
• Thực hiện đo lường ảnh hưởng trong bảng 2 x 2 và phân tích
tầng để khống chế nhiễu
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC HẢI PHÒNG
HAIPHONG UNIVERSITY OF MEDICINE AND PHARMACY

KHÁI NIỆM NHIỄU

Là tình huống mà sự kết hợp giữa
một phơi nhiễm và một kết cục
là hoàn toàn hoặc một phần do một phơi nhiễm khác (gọi là yếu
tố nhiễu - confounder).
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC HẢI PHÒNG
HAIPHONG UNIVERSITY OF MEDICINE AND PHARMACY

PHÁT HIỆN NHIỄU

3 điều kiện:
- Phải liên quan đến phơi nhiễm.
- Phải là một yếu tố nguy cơ đối với kết cục.
- Không nằm trên con đường nhân quả giữa phơi nhiễm và kết cục.
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC HẢI PHÒNG
HAIPHONG UNIVERSITY OF MEDICINE AND PHARMACY

PHÁT HIỆN NHIỄU

Tam giác nhiễu:
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC HẢI PHÒNG
HAIPHONG UNIVERSITY OF MEDICINE AND PHARMACY

CÁC LOẠI YẾU TỐ NHIỄU

Đều gọi đơn giản là “nhiễu”
- Nhiễu một phần: vẫn có sự kết hợp giữa phơi nhiễm và kết cục
(outcome) sau khi loại bỏ ảnh hưởng của yếu tố nhiễu.
- Nhiễu dương: ảnh hưởng của yếu tố nhiễu làm cho sự kết hợp quan
sát được giữa phơi nhiễm và kết cục có vẻ mạnh hơn
- Nhiễu âm: ảnh hưởng của yếu tố nhiễu làm cho sự kết hợp giữa phơi
nhiễm và kết cục dường như yếu hơn thực tế
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC HẢI PHÒNG
HAIPHONG UNIVERSITY OF MEDICINE AND PHARMACY

CÁC YẾU TỐ KHÁC (không được coi là nhiễu)

Yếu tố trung gian trên con đường nhân quả
(biến trung gian – intermediate hoặc gián tiếp – mediator)
- Nằm trên con đường nhân quả giữa phơi nhiễm và bệnh (không thỏa
mãn điều kiện thứ 3)
- Không phải là yếu tố giải thích thay thế cho sự kết hợp giữa phơi
nhiễm và bệnh mà là sự giải thích chính xác hơn sự kết hợp này.
- Nếu điều chỉnh yếu tố trung gian, có thể dẫn đến ước tính dưới mức
độ mạnh của sự kết hợp giữa phơi nhiễm nghiên cứu và bệnh.
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC HẢI PHÒNG
HAIPHONG UNIVERSITY OF MEDICINE AND PHARMACY

CÁC YẾU TỐ KHÁC (không được coi là nhiễu)

Yếu tố thay đổi ảnh hưởng (effect modification) hay sự tương tác
(interraction) hay Yếu tố thay đổi đo lường ảnh hưởng (effect
measures modification):
- là tình huống mà sự kết hợp giữa một phơi nhiễm và một kết cục thay
đổi theo mức độ của yếu tố thứ 3.
- là sự kết hợp giữa phơi nhiễm và kết cục khác nhau tùy theo mức độ
của yếu tố thứ 3.
- mong muốn phát hiện (không loại bỏ): có thể rất hữu ích
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC HẢI PHÒNG
HAIPHONG UNIVERSITY OF MEDICINE AND PHARMACY

CÁC YẾU TỐ KHÁC (không được coi là nhiễu)

Yếu tố thay
đổi ảnh
hưởng
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC HẢI PHÒNG
HAIPHONG UNIVERSITY OF MEDICINE AND PHARMACY

CÁC YẾU TỐ KHÁC (không được coi là nhiễu)

Sự khác biệt giữa một yếu tố nhiễu và một yếu tố thay đổi ảnh hưởng
Nhiễu Sự tương tác
- Giải thích thay thế cho tác động giữa - Làm thay đổi ảnh hưởng của một yếu
phơi nhiễm và kết cục. tố khác.
- Tác động của phơi nhiễm là như nhau - Tác động của phơi nhiễm là khác nhau
khi hiệu chỉnh và khác với tác động khi phân tầng.
thô. - Là một đặc tính quan trọng.
- Muốn loại bỏ (hoặc tránh). - Muốn phát hiện và mô tả chi tiết nhất
có thể.
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC HẢI PHÒNG
HAIPHONG UNIVERSITY OF MEDICINE AND PHARMACY

CÁC PHƯƠNG PHÁP KHỐNG CHẾ NHIỄU

Trong giai đoạn thiết kế nghiên cứu:
- Suy nghĩ về các phơi nhiễm có ý nghĩa về mặt sinh học như là yếu tố
nguy cơ của bệnh trong câu hỏi nghiên cứu
- Rà soát tài liệu toàn diện để tìm ra những phơi nhiễm đã được tìm
thấy là yếu tố nguy cơ trong các nghiên cứu trước đây (hoặc kinh
nghiệm: tuổi, giới, trình độ học vấn, mức độ kinh tế XH...)
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC HẢI PHÒNG
HAIPHONG UNIVERSITY OF MEDICINE AND PHARMACY

CÁC PHƯƠNG PHÁP KHỐNG CHẾ NHIỄU

Trong giai đoạn thiết kế nghiên cứu:
- Coi bất kỳ yếu tố nào được cho là có ảnh hưởng đến nguy cơ mắc
bệnh nghiên cứu là một yếu tố nhiễu tiềm ẩn
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC HẢI PHÒNG
HAIPHONG UNIVERSITY OF MEDICINE AND PHARMACY

CÁC PHƯƠNG PHÁP KHỐNG CHẾ NHIỄU

Trong giai đoạn thiết kế nghiên cứu:
- Đo lường gián tiếp (proxy measures) để đánh giá tác động của yếu tố gây nhiễu
tiềm ẩn khó đo lường trực tiếp
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC HẢI PHÒNG
HAIPHONG UNIVERSITY OF MEDICINE AND PHARMACY

CÁC PHƯƠNG PHÁP KHỐNG CHẾ NHIỄU

Trong giai đoạn thiết kế nghiên cứu:
- Thu hẹp phạm vi nghiên cứu
- Ghép cặp
- Phân bổ ngẫu nhiên
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC HẢI PHÒNG
HAIPHONG UNIVERSITY OF MEDICINE AND PHARMACY

CÁC PHƯƠNG PHÁP KHỐNG CHẾ NHIỄU

Trong giai đoạn phân tích số liệu:
Lưu ý: Không có kiểm định cụ thể nào giành riêng cho khống chế
nhiễu
- Phân tích tầng
- Mô hình hồi quy
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC HẢI PHÒNG
HAIPHONG UNIVERSITY OF MEDICINE AND PHARMACY

KHỐNG CHẾ NHIỄU TRONG GIAI ĐOẠN PHÂN TÍCH

Phân tích tầng
Tác động của yếu tố nhiễu đã bị loại bỏ hay chưa phụ thuộc vào:
• Tầng rộng hẹp như thế nào:
- Tầng quá rộng: mỗi tầng có thể có sự khác biệt lớn về phân bố các đặc tính
giữa các cá thể
- Tốt nhất, phân thành các tầng hẹp (nhược điểm: ít cá thể trong mỗi tầng)
• Đo lường biến nhiễu chính xác đến mức nào: tác động gây nhiễu
không bị loại bỏ hoàn toàn (tầng quá rộng hoặc đo lường sai biến gây
nhiễu) => nhiễu tồn dư (residual confounding)
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC HẢI PHÒNG
HAIPHONG UNIVERSITY OF MEDICINE AND PHARMACY

KHỐNG CHẾ NHIỄU TRONG GIAI ĐOẠN PHÂN TÍCH

Phân tích tầng
Các bước thực hiện trong stata:
- Mã hóa lại các biến (thành biến nhị phân) nếu cần – phân tầng
- Tính các tỷ số nguy cơ thô (chưa hiệu chỉnh)
- Tính các tỷ số nguy cơ hiệu chỉnh (sau khi phân tầng)
- Nhận định kết quả: Nếu tỷ số tỷ suất cụ thể theo tầng tương tự
nhau nhưng khác với tỷ số tỷ suất khi chưa phân tầng => nhiễu
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC HẢI PHÒNG
HAIPHONG UNIVERSITY OF MEDICINE AND PHARMACY

KHỐNG CHẾ NHIỄU TRONG GIAI ĐOẠN PHÂN TÍCH

Phân tích tầng
Quy trình phát hiện nhiễu và/hoặc tương tác (yếu tố thay đổi ảnh hưởng) khi
phân tích theo tầng cụ thể:
1. So sánh các ước tính theo tầng cụ thể với nhau để tìm kiếm sự tương
tác – nếu có tương tác, dừng lại, vì các ước tính theo tầng sẽ phải được
trình bày.
2. Nếu không có sự tương tác, tính toán ước tính được hiệu chỉnh cho
yếu tố nhiễu tiềm ẩn và so sánh kết quả với ước tính thô để tìm kiếm
nhiễu.
Nếu kết quả đo lường thô và hiệu chỉnh khác nhau, kết luận rằng có
nhiễu và trình bày biện pháp đã hiệu chỉnh
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC HẢI PHÒNG
HAIPHONG UNIVERSITY OF MEDICINE AND PHARMACY

KẾT LUẬN
• Nhiễu là sự giải thích thay thế cho sự kết hợp quan sát được giữa phơi nhiễm và bệnh.
• Có thể làm cho sự kết hợp có vẻ nhỏ hơn (nhiễu âm)
• hoặc trầm trọng hơn (nhiễu dương) so với thực tế.
• Một yếu tố nhiễu phải thỏa mãn 3 điều kiện (tam giác nhiễu).
• Yếu tố trung gian và yếu tố thay đổi ảnh hưởng
• không được coi là yếu tố nhiễu (mong muốn phát hiện và báo cáo).
• Phòng tránh trong giai đoạn thiết kế và khống chế trong giai đoạn phân tích.
• Phân tầng khử nhiễu: tỷ số tỷ suất cụ thể theo tầng tương tự nhau nhưng khác với tỷ số tỷ
suất khi chưa phân tầng.
• Mô hình hồi quy là một kỹ thuật rất mạnh để khử nhiễu.