DAGDAG NA PANUKALA SA PAGBUBUO

NG PANITIKANG P AMBANSA

Efren R. Abueg

Sa isang sanaysay pampanitikan ni Miguel A. Bernard, S.J.,

"The Future of Philippine Literature," ikinuwento niya ang
isang simposyum tungkol sa Panitikang Pilipino na inisponsor
ng USIS noong Marso 1964.'1 Sinabi niyang sa tatlong manunulat
na nagsipagsalita, ni isa man ay walang matanaw na maningning
na kinabukasan ng panitikang Pilipino sa loob ng darating na
isang ~ekada. Sa dakong huli ng kanyang introduksiyon, ipi-
naliwanag niyang mapanganib na hulaan ang kinabukasan ng
anumang bagay . . . kung ang mga manunulat ay magsusulat o
hindi. At sa huli'y pawalang-bahala niyang sinabi:
"And for the sake of convenience, let us limit the discussion
to Philippine literature in English. "2
Ang isang dayuhang ang layunin sa pagparito sa ating bansa
ay magkaroon ng masaklaw na kaalaman tungkol sa ating pani-
tikang pambansa--ano kaya ang kanyang iisipin pagkabasa sa
sanaysay ni Bernard? Tiyak na mabibitin lamang ang dayuhan
sa pananabik (o pagkainis?) dahil waring tumalilis sa pananagutan
sa kanyang mga mambabasa ang Heswitang iskolar. Ang limi-
tasyong ibinigay ni Bernard sa pagtalakay sa ating panitikan ay
hindi naman ·niya kasalanan; bunga iyon ng mga naganap sa
kasaysayan ng ating. bansa mula sa pagdating ng kolonyalismo
hanggang sa pagpapalawak ng sakop ng kapitalismo sa panig na
ito ng daigdig.
Kung sabagay, ang mambabasa naman ni Bernard sa partikular
na artikulong iyon ay mga guro, mananaliksik, manunulat at iba
pang may hilig sa panitikan. Alam ng mga ito ang pagkakawatak-
watak ng panitikang pambansa sa maraming wika at ang maging
conversant sa panitikang katutubo sa isa o dalawang wika ay tatak
na ng antas ng kasapatan sa kaalaman sa literatura natin. Sapat
na sa kanilang piliin bilang representasyon ng panitikang Pilipino
ang mga nasusulat sa wikang Kastila at Ingles at kung inilibing
na lamang niya sa lumipas ang kaluwalhatian ng panitikan natin
sa wikang Kastila, magiging masaya na sila sa pagpili bilang kapalit
ang panitikang nasusulat sa Tagalog.
74 PAGBUBU9 NG PANITIKANG PAMBANSA

Ang Pangangailangan ng Sambayanan

Ngunit ang manghawak sa ganoong argumento o masiyahan

sa gayong kalagayan ay pagtalikod sa tungkuling pangkasalukuyan
ng panitikan:
As with sociology, literature too is pre-eminently concerned
with man's social world, his adaptation to it, and his desire to
change it. 3
Ang pagtingin sa panitikan ng isang bansa nang hiwa-hiwalay,
baha-bahagi at hindi sa kabuuan ay walang mabuting ibubunga
para sa sambayanan:
A work of literature, if it fulfills its function-if it helps men
to realize their freedom through promoting social:reorganization
or helping the individual realize his own potential-is good. 4
Hindi nagiging mabisa ang panitikan sa kasalukuyan panahon,
sa isang bansang biktima ng imperyalismo kung nagsisilbi lamang
ito sa iilang sumusuhay pa sa mapaniil na istraktura sa halip
na tulungan itong ibagsak. Katotohanan ito sa Ikatlong Daigdig,
ayon kay Epifanio San Juan, kaya idineklara niya:
The Task of Third World Literature is two-fold: popula-
rization. of progressive ideas in works intelligible to the broad
masses, and the raising of standards from the level where the
passes are. s
Ang pangangailangan ng sambayanan ngayon ay isang pani-
tikang mapagbago ng kamalayan, tulad ng apat na bolyum na
mala-talambuhay na kasaysayan ng rebolusyonaryong pagbabago
sa Tsina na sinulat ni Han Suyin-ang isang bolyum ay ang The
Crippled Tree. Ipinakita rito si Han Suyin bilang simbolo ng
isang edukadong tao na m'arahil ay ginastusan sa kanyang uni-
bersidad ng salaping hinuthot mula sa sambayanan, ngunit sa pag-
babago ng kamalayan ay dumaan sa isang masakit na proseso
bago maiakma ang kanyang sarili sa Ikatlong Daigdig na kanyang
·pinagmulan. 6
Sa ganitong pangangailangan hinihingi ang pagbubuklod ng
panitikan sa iba-ibang wika, mapadaan ang mga ito sa isang urian,
mapaglangkap sa mga ito ang estetiko at buhay at magawang
maging popular hindi lamang sa isang rehiyon o isang lalawigan
kundi sa lahat ng mamamayan ng buong bansa. Sabi nga ni
Manuel A. Viray noong 1953:
There is an understandable hankering for a considerable
body of Philippine literature truly , representative and vital which
should be available to our peers as well as to the public. 7
 Efren R. Abueg 75

Mga Mungkahi at Unang Hakbang

Maging si Leopoldo Yabes ay malinaw na nagpahayag ng

kanyang palagay sa paksang ito:
Sa pag-aaral ng ating panliteraturang pamana, lahat ng litera-
turang ito sa iba pang wika ay dapat pag-aralan at suriin ayon sa
kanilang maiaabuloy sa pagbuo ng pambansang literatura. 8
At idinugtong pa niya:
Karamihan sa literaturang ito ay masusulat at malalathala
sa pambansang wika, na lubos na magiging modernong wikang
pinayaman ng isang moderno at nakatingin sa hinaharap ng mga
mamamayan. 9
Maging si Dr. Ernesto Constantino (katuwang si Rogelio
Sikat) ay nagsaad ng ganito:
. . . mayroon tayong malaking katipunan ng mga akda sa
iba't ibang wika na likha ng mga Filipino. Kasama na rin ang
ating literatura sa Espafiol, na bahagi ng ating panliteraturang
pamana, gayundin ang literatura natin sa Ingles kabilang ang
sinulat nina Manuel E. Arguilla, NVM Gonzales, Nick Joaquin,
Jose Garcia Villa. Ang lahat ng mga literaturang ito ang sina-
sabi naming mga sangkap sa pagbuo at pagpapaunlad ng isang
pambansang literatura. 10
Ngunit sa pagbuo ng isang panitikang pambansa na pakiki-
nabangan ng buong sambayanan at magiging kinatawan ng ating
lahi sa iba-ibang bansa, hindi lamang ang yaman ng nilalaman nito,
ang estetiko at istilo ang mahalaga. Higit sa lahat, lalo't ang
bibigyan ng unang pansin ay ang kapakanan ng !along nakara-
raming mamamayan, papasok dito ang konsiderasyon hinggil
sa wika. Aling wika ang dapat gamitin sa pagbuo ng panitikang
pambansa-Ingles, Kastila, Tagalog, Cebuano, o llokanoJ.
Sinagot ito ni Constantiono:
Ang wikang Filipino na itinuturo sa Departamento ng Filipino
at Panitikan ng Pilipinas ng UP ang dapat na maging medium
na tipunan ng ating mga akda sa iba't ibang wika, sapagkat batay
ito o gaZing sa pinakamalaganap na wika sa bansa ngayon, mas
malaganap kaysa wikang Ingles at patuloy pa sa mabilis na pag-
laganap. u
lpinahayag ni Constantino na ang Pilipino sa UP ay tinatawag
nila ngayong wikang Filipino (ibang-iba sa Filipino ni Geruncio
Lacuesta).
May dalawang bintahe ang paggamit sa wikang Filipino bilang
medium ng panitikang pambansa, ayon kay Constantino.12
Una, naipakita ng mga pag-aaral panlingguwistika na magkaka-
76 PAGBUBUO NG PANITIKANG PAMBANSA

pareho ang istraktura ng mga pangungusap ng mga wika sa Pili-

pinas, gayundin naman ang pagkakatulad ng mga bokabularyo
nito. Ikalawa, magkakatulad ang pinagdaanan sa kasaysayan ng
mga katutubong panitikan at ang naging bisa nito sa kulturang
Pilipino.
Samakatwid, ayon kay Constantino ang panitikang Pilipino
sa wikang Ingles, Kastila, Tagalog, Cebuano, Ilokano, Waray,
Bikol at Kapampangan ay isasalin sa wikang Filipino sa ilalim
ng isang programa. Sa ganitong paraan, sa malaganap na wikang
ito ihahatid ang panitikang pambansa sa kalahatan ng ating mga
mamamayan. Walang dahilan upang mahadlangan pa ang pagtaas
ng antas ng kamalayan ng bayan at maisulong nito ang sarili
sa pagpapasiya hinggil sa mga usaping pang-ekonomya at puli-
tikal. Magiging katotohanan na ang hangarin ng tungkulin ng
panitikan-ang mapagbago nito ang tao at nang pagkaraan, ang
tao ay kumilos upang baguhin ang kasaysayan ng bansa at mata-
ngay sa pagbabagong iyon ang ating panitikang pambansa.
Hindi magiging hadlang ang mga wikang katutubo sa pagbuo
ng panitikang pambansa-tulad ng di ito pagiging sagabal sa
kaparehong layunin ng malalaking bansa sa Europa:
Sa Espanya ay may tatlong pangunahing wika-ang Leonese,
Aragones at Castilian (ito ay nagsilang pang Andalucian). Gayun-
din ang Italya na may Sicilian, Neapolitan, Roman, Tuscan,
Venetian at iba pa. Ang Alemanya'y may dalawang malaking
hati ng wika-ang tinatawag na "High" at "Low" German na
nagsupling naman ng kani-kanilang diyalekto. Ang England
ay may tatlumpung diyalekto, ang Ireland ay may tatlo at ang
Scotland ay may siyam. Maging ang dating Chinese National
Assembly ay nangailangan ng mga interpreter upang maintindihan
ang sinasabi ng mga delegado muhi sa iba't ibang lalawigan. Ngunit
sa kabila ng mga balakid na ito ukol sa lengguwahe, ang mga
bansang ito ay nakalikha ng nakapagpapakilalang panitikang
.pambansa. 13
May mga elementong posibleng magbuklod ng panitikang
pambansa ng Pilipinas: una, ang pagkabuwag ng kaisipan at
pananaw na pangrehiyon; ikalawa, ang hangaring magkaroon ng
isang tunay na wikang pambansang tatanggapin ng lahat at ma-
gaan na makapagpapahayag ng damdap1in, kaisipan at kaluluwa
ng lahing Pilipino; ikatlo, ang pagkaunawa sa pagiging magkatulad
ng balangkas ng mga katutubong wika, ng mga bokabularyo ng
mga ito at ang internalisasyon dito ng kulturang hinubog ng mga
puwersang historikal; at ikaapat, ang paggalang ng pamilya ng
mga bansa sa isang bansang may sariling identidad.
 Efren R. Abueg 77

Tungo sa layuning ito, maraming guro at manunulat ang nag-

salin nang mga akda mula sa Ingles tungo sa Pilipino ngayon.
Ang Lupang Tinubuan ni Narciso G. Reyes, Lunsod, Nayon at
Dagt-Dagatan ni NVM Gonzales (mga kuwento), Like a Qig,
Bravo Man ni Celso Carunungan (no bela), Portrait of a Filipino
as an Artist ni Nick Joaquin (dula) ay iilan sa mga halimbawa ng
mga akdang salin na kinikilala hanggang sa ngayon. Si Federico
Licsi Espino, Jr. ay nagsalin ng mga akda mula sa ibang wika
sa Pilipinas, huwag nang banggiting sumulat pa siya sa mga wikang
iyan.
Noong 1970, nilimbag ang Manunulat: Mga Piling Akdang
Pilipino, 14 isang katiprman ng maiikling kuwento na kinabi-
bilangan ng mga obrang isinalin sa Pilipino mula sa Cebuano,
Hiligaynon, Iluko at Ingles. Hinimok ng editor ng aklat na ito
na isalin sa Pilipino ng mga ·awtor ang kanilang akda sa Ilokano,
Hiligaynon, Cebuano at Ingles. Ginampanan ng patnugot ang
"paglilinis" . sa lengguwahe at bago nilimbag ang mga akda ay
tiniyak ng patnugot sa mga awtor na hindi gaanong nabawasan
ang sustansiya ng mga ito. Hanggang sa ngayon na masigasig na
ang pagsasalin sa wikang Pi!ipino, ang ganitong kauring proyekto
ay hindi na naipagpatuloy pa.

Monopolyong Panitikan sa Unibersidad

Sa kabila ng pagpupunyagi ng mga pangkating nagmungkahi

ng pagbuo ng panitikang pambansa, hanggang sa ngayon ay pani-
tikan sa Ingles at sa makabagong Pi!ipino ang itinuturo sa mga
unibersidad at kolehiyo pababa sa haiskul. Ang GUMIL FILI-
PINAS, isang samaltan ng mga manunulat sa Jlokano ay nakapag-
limbag na ng may humigit-kumulang sa 30 aklat (tula, kuwento,
sanaysay) ngunit sa mga gradwadong kurso lamang pinag-aaralan
ng iilang estudyante ang yaman ng kanilang panitikan. Maging
sa mga Kagawaran ng Panitikang Pi!ipino sa · mga pamantasan,
walang sama-samang pagsisikap na mailagay sa urian ang mga
akda sa mga wikang iyan upang maging palagiang bahagi ng pam-
panitikang kurikulum. Kahit hindi sinasadya ng mga manunulat
sa wikang Ingles at sa Pilipino, ang monopolyo ng panitikan sa
dalawang wika sa mga paaralan ay tinitingnan bilang tenden-
siyang mapanarili. Sa ganitong kalagayan, maging ang mga estud-
yante na nagmula sa iba't ibang rehiyon ng bansa ay nagiging
tiwalag sa panitikan ng kanilang mga Iugar, isang aksidenteng
bunga ng tiwaling istraktura ng sistema ng edukasyon ng ating
78 PAGBUBUO NG PANITIKANG PAMBANSA

bansa. Kung mayroon mang tipong panitikang rehiyonal na

pinag-aaralan sa mga unibersidad, ang pag-aaral dito ay nagbibigay-
diin sa kaibhan sa panitikan ng iba-ibang rehiyon sa halip na
hanapin at ilantad ang mga magkakaparehong pamana ng lumipas,
mga hangarin, karanasan at mga pamamaraan ng pagkilos upang
maging kasangkapan sa pagbabago ng lipunan.
Ang tendensiyang mapanarili ng mga may kapangyarihang
magdesisyon ng pagpapatuloy ng tiwaling sistema ng pagtuturo
ng panitikang Pilipino ay lumilikha ng pagpapalagay na mapang-
hati at kolonyal:
The objection to Filipino as the common national language
is that it transformed the Tagalogs into the new elite, not by
virtue of greater intellectual capacity or moral worth, but because
they were born to a language which was made the basis of Filipino,
the common national language developed under the 1935 Consti-
tution . .. Is
Kasunod nito ang nananakot na pagbanggit sa problema ng
mga wika sa India, Sri Lanka at iba pang bansang ang mga mama-
mayan ay hindi pa nakaaangat sa tribung kaisipan. Ngunit halatain
ang ganitong argumento na tumututol sa paggamit ng isang domi-
nanteng wikang katutubo, ang Tagalog na ang istraktura naman
at ang bokabularyo ay halos kapareho ng sa iba-iba pang katu-
tubong wika natin. Bakit tututulan ang isang isinabatas na katu-
tubong lengguwaheng panlahat upang tanggapin ang isang sang-
kutsadong wika (a new common national language) na bubuuin
pa at tatawaging Filipino? Halatain ang makadayuhang tak-
tikang ito sapagkat:
The significant role of English in this matter is that, it being
a neutral language(?) to most Filipinos, it will maintain the
equality of the various ·eihno-linguistics groups forming the
national population, while the new common national language
is being developed. 16 )
.Ang kaayusang pangkabuhayan, pampulitika at panlipunan
ay hindi ibinibilang na factors sa sinasabing bmtang na sa
pagkapili sa Pilipino bilang dominanteng wika ngayon ay naging
bagong elite ang mga Tagalog. Hindi lengguwahe ang nagsasampa
sa kapangyarihan ng sinasabing elite kundi ang monopolyo sa
kapangyarihan sa kabuhayan, pulitika. at militarya. Ang lik-
siyon ng nangyayari sa kasalukuyan ang patunay ng kasinunga-
lingan ng argumentong ito.
Malayong magbunga ng anarkiya ang sigalot hinggil sa wikang
pambansa. Kung babanggitin ang mainit na mga pagtatalo sa
dalawang kumbensiyong konstitusyonal -(-1935 at 1971) dahil
 Efren R. Abueg 79

sa isyu ng wika, higit na magulo ngayon sa Batasang Pambansa

dahil sa isyu ng Amendment 6 at sinasabing nakadududang ka-
walang kinikilingan ng COMELEC. Ang totoo, hindi lamang sa
mga pahina ng mga pahayagan at magasin at broadcast ang la-
rangan ng hidwaan hinggil sa mga usaping pulitikal na iyan kundi
maging sa mga lansangan. Ang wika, kung pagtalunan sa bansang
ito ay bunga lamang ng "init" at lumilipas kaagad-agad upang
magpatuloy sa pagsusulong ng isang wikang pambansa.

Sa Mga Balikat ng Akademya

May malaking maitutulong ang akademya sa pagbuo ng pani-

tikang pambansa--kung magiging klaro at seryoso ang mga uni-
bersidad sa pagpapalaganap ng kamalayan at pagkilos na maka-
bayan. Hindi mabubuo ng mga mangangatha, makata at mananay-
say lamang ang isang panitikang pambansa. Kailangan sa mabigat
na tungkuling ito ang mga social and political scientist, economist
at mga kritiko. Lahat halos ng kaalaman ay pumapasok sa pa-
nitikan at ang mga sangkap nito ay hinahango, hindi lamang sa
karanasan at pagmamasid sa paligid ng mga may-akda kundi
sa mga sinulat din ng mga academician na tulad ng mga nabanggit
sa itaas. Sila ang parola ng mga manunulat sa paglikha ng mga ito
ng isang panitikang nagbabago sa sarili, napagbabago ang tao
pati na ang 1~apaligiran. Qila ang rlugo, laT'"lan at 1ratas ng isang
tunay na panitikang pambansa.
Ang mga pamantasan ay makapagtatayo ng mga kagawaran
o programa na ang identidad ay hindi lamang simbolo kundi
higit sa lahat ay sustansiya ng ating nasyonalismo. Kailangan
ang pagtatanging ito sa pagkilos habang ang ating bansa ay hindi
pa nahuhubaran ng mga daantaon ng kolonyalismo at hindi man
lamang makapusag sa malalim na putik ng imperyalismo. Ang
mga kagawaran o programang ito ay makapagbabalangkas ng
isang sistema ng pag-aangat ng antas ng panitikang sarili na ka-
pantay ng panitikan ng Estados Unidos, Inglatera, Alemanya
at Espanya. Tutulungan ng pananaliksik at kritika ng mga dalub-
hasang Pilipinista mula sa iba't ibang disiplina sa pamantasan,
mahahantad sa mga manunulat upang maging materyales nila
ang mga katotohanan, penomenon at mga kontradiksiyon sa
lipunan. Dapat ding maging patuloy at masigasig ang suporta
sa mga programa ng pagsasalin, gayundin naman ang paglilimbag
ng mga sulating pampanitikan. Ang pakikipag-ugnayan sa mga
babasahing popular ay isang kaparaanan upang ang mga katunu-
ngan nasa akademya ay "maibaba" sa masa, mapaunlad din sa
80 PAGBUBUO NG PANITIKANG PAMBANSA

proseso ang mga babasahing ito at sa dakong huli ay magkaroon

ng karanasan at matuto sa mga ito. Dapat tandaang ang mga
dakilang obra ng daigdig ay unang nagsilitaw sa mga babasahing
popular bago nailibro. Sa Pilipinas, ang Luha ng Buwaya ni
Amado Hernandez at Maganda Pa ang Daigdig ni Lazaro Francisco
ay isinerye (ayon sa pagkakasunod) sa Taliba at sa Liwayway
bago isinaaklat pagkaraan ng mahigit na isang dekada ng Ateneo
de Manila.
Ang panitikang pambansa ay hindi isang islang walang kaug-
nayan sa iba pang pulo-ito'y replekasyon at tagapagbago ng
lipunan. Ang bisyon ng isang lahi, ang pakikitunggali, pagkagapi
at tagumpay ng sambayanan nito sa kabuuan ay isang nagnining-
ning na tanda ng identidad ng isang bansang idinadambana sa
puso ng sambayanan nito at walang pingas na iginagalang ng mga
dayuhan.

MGA TALABABA

1 Miguel S. Bernard, "The Future of Philippine Literature,"

in Rrown Heritage (Quezon City : Ateneo de Manila Press,
1967) p. 793.
2Ibid.

3Swingwood & Laurenson, The Sociology of Literature

(London : Granada Publishing Ltd. 1972) p. 12.

4David N. Margolies, The Function of Literature (New York :

International Publishers, 1972) p, 124.

s Carolyn M. Barrett, "The Third World as a Concept," in

Dialoque (Manila : DLSU, 1980) pp. 32-33.

6 Dolores S. Feria, ''The Third World : The Literature of

Refusal," in Essays in the Humanities (Quezon City : U.P.,
1983) p. 100.

7Manuel A. Viray, "A New Perspective for Philippine Writing,"

in Diliman Review, Vol. 1, No. 4 (Quezon City : 1953) p. 360.

8Leopoldo Yabes, "Mga Tala sa Pagbuo sa Pambansang

Literatura," sa Jornal ng Masaklaw na Edukasyon, No. 22-23
(Quezon City: 1973)p. 120.
 Efren R. Abueg 81
9Ibid.

lOConstantino at Sikat, "Pagbuo ng Pambansang Literatura, "

sa Jamal ng Masaklaw na Edukasyon, No. 22-23 (Quezon City :
1973) p. 114.

lllbid. p.115.

12Ibid. p. 116.

13Efren R. Abueg, "Mga Binhi ng Pagkakaisa . . .sa Panitikang

Pambansa," sa Jamal ng Masaklaw na Edukasyon (Quezon City :
1973) p. 127.

14Efren R. Abueg, Manunulat : Mga Piling Akdang Filipino

(Quezon City : 1970) p. 1.

15Leopo1do Yabes, "English in the Next 20 Years," in The

Manila Review, Vol. 3 No. 1 (Manila: 1977) p. 93.

16Ibid.