1.7.

tÝnh to¸n ®­êng kÝnh trôc l¸i

1.7.1. T¶i träng t¸c dông lªn trôc l¸i.

¸p lùc thuû ®éng cña n­íc t¸c dông lªn trôc l¸i PN cã ph­¬ng vu«ng gãc víi trôc l¸i, g©y
uèn trôc.
M« men xo¾n thuû ®éng t¸c dông lªn trôc l¸i M , g©y xo¾n trôc.
Lùc t¸c dông trªn ®Çu sÐc-t¬ l¸i PC g©y uèn trôc,
MC
PC 
RC (1.53)
trong ®ã: MC - m« men xo¾n toµn phÇn lín nhÊt trªn trôc l¸i, kG.m.
M C  M    M MSi (1.54)
i

MMSi - m« men ma s¸t t¹i c¸c gèi trªn trôc, kG.m.

RC - b¸n kÝnh sÐc-t¬ l¸i, m.
C¸c ph­¬ng ph¸p bè trÝ sÐc-t¬ l¸i (chiÒu cña RC): gåm 2 ph­¬ng ph¸p:

Pc

Д P Д P
p
p

Pn Pn

Pc

H×nh1.25. Bè trÝ sÐc-t¬ l¸i

a - sÐc-t¬ quay vÒ mòi tµu; b - sÐc-t¬ quay vÒ ®u«i tµu

Ph­¬ng ph¸p 1: sÐc-t¬ l¸i quay vÒ phÝa mòi tµu (h×nh 1.22, a)
Ph­¬ng ph¸p 2: sÐc-t¬ l¸i quay vÒ phÝa ®u«i tµu (h×nh 1.22, b)
Gi¶ sö khi bÎ l¸i gãc P th×, ë ph­¬ng ph¸p 1: trªn tÊm b¸nh l¸i xuÊt hiÖn lùc thuû ®éng
PN vµ ng­êi ta t¸c dông lªn ®Çu sÐc-t¬ l¸i (m¸y hoÆc tay) mét lùc PC, tr­êng hîp nµy PN vµ PC
cïng ph­¬ng, cïng chiÒu. ë ph­¬ng ph¸p 2: PN vµ PC cïng ph­¬ng, ng­îc chiÒu.
NhËn xÐt: ë ph­¬ng ph¸p 1 cã lîi h¬n nh­ng Ýt sö dông do kh«ng gian nhá hÑp cña vïng
®u«i tµu, cßn trong tÝnh to¸n trôc l¸i, ng­êi ta xÐt PN vµ PC cïng ph­¬ng, cïng chiÒu (sÐc-t¬
l¸i quay vÒ mòi tµu).
Träng l­îng cña trôc l¸i vµ b¸nh l¸i: GM = (GBL + GTR) t¸c dông theo ph­¬ng däc trôc l¸i,
g©y kÐo vµ uèn (do kÐo lÖch t©m).
Trong tÝnh to¸n trôc l¸i, ng­êi ta ®­a b¸nh l¸i vµ trôc l¸i vÒ c¸c m« h×nh ho¸, th­êng cã 14
lo¹i m« h×nh trôc l¸i ®­îc ph©n ra lµm 3 d¹ng: trôc l¸i cã kÕt cÊu th¼ng, trôc l¸i cong vµ trôc
l¸i treo.

1
 1.7.2. Trôc l¸i kÕt cÊu th¼ng
1.7.2.1. D¹ng thø nhÊt

1 - TÝnh s¬ bé (hay tÝnh to¸n ®­êng kÝnh trôc l¸i ë lÇn gÇn ®óng thø nhÊt).
Ta coi hÖ b¸nh l¸i, trôc l¸i nh­ mét dÇm tùa lªn c¸c gèi tùa tù do (i) víi c¸c ph¶n lùc gèi
Ri. B¸nh l¸i cã ®é cøng E1I1, m« men qu¸n tÝnh mÆt c¾t ngang lµ I1. Trôc l¸i cã ®é cøng E2I2 vµ
m« men qu¸n tÝnh mÆt c¾t ngang lµ I2. C¸c kÝch th­íc: a1, b1 vµ li x¸c ®Þnh theo sù bè trÝ b¸nh
l¸i sau ®u«i tµu.

Pn Pc
1 2
M1
(0) (1) (2)
Ro a1 a2 R1 R2
l1 l2 l3

H×nh 1.26. S¬ ®å m« h×nh hãa b¸nh l¸i-trôc l¸i.

ViÖc tÝnh s¬ bé trôc l¸i, ë bµi to¸n nµy, ng­êi ta sö dông ph­¬ng ph¸p gÇn ®óng, v× ban
®Çu chØ biÕt M , cßn MTP = M C  M    M MSi ch­a biÕt.
i

4di
trong ®ã: M MSi  .fÞ ..R i - m« men ma s¸t trªn trôc, kGm, ch­a biÕt.
 2
M
Do ®ã trong lÇn gÇn ®óng thø nhÊt, ta coi PC  C  0 . Khi ®ã chØ tÝnh dÇm d­íi t¸c
RC
dông cña lùc thñy ®éng PN vµ m« men xo¾n thuû ®éng M cïng víi m« men uèn do träng
l­îng b¸nh l¸i, trôc l¸i GM ®Æt c¸ch trôc l¸i mét kho¶ng r g©y ra, MG = GM.r (do ph©n bè träng
l­îng, träng t©m b¸nh l¸i kh«ng n»m trªn trôc l¸i).
Ta coi nh­ dÇm chÞu t¸c dông bëi c¸c lùc ®éc lËp, sau ®ã hîp l¹i theo nguyªn lý céng t¸c
dông ®éc lËp cña c¸c lùc.
1. a. Trôc l¸i d­íi t¸c dông cña PN, M (PC = 0).
E1 I1
Gäi E1I1 lµ ®é cøng cña b¸nh l¸i, E2I2 - cña trôc l¸i. Ta cã:  k  2  3 , ®Ó thiªn vÒ
E2I2
an toµn, chän k = 2.
§©y lµ dÇm siªu tÜnh bËc mét, viÕt ph­¬ng tr×nh gãc xoay cho gèi (1), ta cã:
M 1' l 1 M 1' l 2 PN a 1 b1  a 
  1  1   0 (1.55.1)
3E 1 I 1 3E 2 I 2 6E1 I1  b1 
P  a  a b
M 1'  N 1  1  1 1 (1.55.2)
2  b1  l1  2l 2
víi: M1’ lµ m« men ®Õ tùa, kG.m.
PN a 1 b1
M«men nhÞp: M  , kG.m. (1.56)
l1

2
 VÏ biÓu ®å m« men vÒ thí chÞu kÐo do m« men M1 g©y ra. M« men nhÞp M do t¶i träng
g©y ra vÏ vÒ thí chÞu nÐn.
HiÖu sè: ( M BO   M 1' )  M 'TT - gäi lµ m« men tÝnh to¸n, kG.m.
PN a 1 b1 M 1' a 1 a
M '
TT    ( PN b 1  M 1' ). 1 . (1.57)
l1 l1 l1

Pn
R'o R'1 R'2
0 1 2

a1 b1 l1 l2

A
M

M1
-
B +
D
0
C

M tÝnh to¸n =AB

H×nh 1.27. S¬ ®å vµ biÓu ®å m« men uèn trôc l¸i ë lÇn gÇn ®óng thø nhÊt.

Sau khi cã gÝa trÞ m« men M1’, ta tÝnh ®­îc s¬ bé ®­êng kÝnh trôc t¹i gèi (1) ë lÇn gÇn
®óng thø nhÊt:
M 'U1  M '
D1  3 , cm. (1.58)
0,1.
víi:   - øng suÊt cho phÐp lµm vËt liÖu chÕ t¹o trôc l¸i, kG/cm2.
  = (0.36  0.40).  CH , kG/cm2.
MUi - m« men uèn do t¶i träng PN g©y ra, kG.m.
M
§­êng kÝnh trôc l¸i t¹i gèi (2) lµ: D 2  3 , cm.
0,1.
Ph¶n lùc Ri, kG, t¹i c¸c ®Õ (i) x¸c ®Þnh nh­ sau:
Pb M'
R' 0  1 1  1 , kG. (1.59.1)
l1 l1
M '  M 0 PN a 1 M 1'  M '2 M 1' .(l 1  l 2 ) PN .a 1
R'1  1     , kG. (1.59.2)
l1 l1 l2 l 1 .l 2 l1
M 1' M 2  M 1'
R 2  PC 
'
  , kG, (v×: PC = 0; M2 = M0 = 0) (1.59.3)
l2 l2 l2
Chó ý: c¸c chØ sè cã mét dÊu phÈy (‘), (vÝ dô: R' 0 , R'1 , R '2 ) chØ râ ®ã lµ ph¶n lùc t¹i c¸c
gèi khi trôc chÞu t¸c dông cña: PN , M  .

3
 1.b. Trôc l¸i d­íi t¸c dông cña träng l­îng b¸nh l¸i, trôc l¸i GM.

H×nh 1.28. Sù ph©n bè träng t©m cña b¸nh l¸i

§Ó t×m ph¶n lùc Ri’’ t¹i c¸c gèi trªn trôc do träng l­îng b¸nh l¸i GM ®Æt lÖch t©m trôc g©y
ra m« men uèn MG = GM.r, ta ®i xÐt ph­¬ng tr×nh gãc xoay viÕt cho gèi (1),
M G l 1  3a 1  M '' l M '' l
1  2    1 1  1 2 (1.60.1)
6E 1I 1  l 1 3E 1 I 1 3E 2 I 2
a 12
M G l 1 (1  3 )
1 l 12
M 1''   . , kG.m. (1.60.2)
2 l 1  2l 2
Khi ®ã m« men uèn tÝnh to¸n lµ:
M G .b1 M 1'' .a 1
M ''TT   , kG.m. (1.61)
l1 l1

4
 MG
R''2
R'o 0 R''1 1 2

l1 l2 l3

a1 b1

MG

-
0 M'1
D
0
C

H×nh 1.29. BiÓu ®å m« men uèn trôc l¸i.

’’
Ph¶n lùc Ri , kG, t¹i c¸c gèi do MG g©y ra lµ:
M G M 1'' '' M G M 1''
R" 0    ; R1  
l1 l1 l1 l1
(1.62)
M ''
R" 2   1
l2
X¸c ®Þnh trÞ sè c¸c ph¶n lùc tæng céng do t¸c dông ®ång thêi cña PN vµ GM g©y ra ë lÇn
gÇn ®óng thø nhÊt lµ: R i  R 'i2  R ''i 2 , kG.

4 Di
TÝnh m« men ma s¸t t¹i c¸c gèi: M MSi  fj . R i , kG.m. (1.63)
 2
trong ®ã: fj - hÖ sè ma s¸t t¹i c¸c gèi: fj = 0,15 - ®èi víi æ bi ®ì chÆn b¾ng thÐp hoÆc chÊt dÎo;
fj = 0,10 ®èi víi æ tr­ît vµ æ chèng l¾c; fj = 0.015 ®èi víi æ bi; fj = 0.03 - ®èi víi æ
®òa ®ì chÆn.
Di - ®­êng kÝnh trôc t¹i gèi, m.
Ri - ph¶n lùc tæng céng t¹i c¸c gèi, kG.
TÝnh m« men xo¾n tæng céng (ë lÇn gÇn ®óng thø nhÊt) lµ:
n
M KP  M    M MSi , kG.m. (1.64)
i 1

Tõ gi¸ trÞ cña MKP ta chän m¸y l¸i cã m« men xo¾n ®­a ra ®Çu sÐc-t¬ l¸i, tho¶ m·n: MC
 M KP . Tõ gi¸ trÞ cña MC vµ RC (theo catalogue cña m¸y l¸i, RC phô thuéc vµo MC) ta tÝnh ®­îc
lùc trªn ®Çu sÐc-t¬ l¸i PC:
MC
PC = , kG. (1.65)
RC

5
 Sau khi cã gi¸ trÞ cña PC, ta ®i tÝnh chÝnh x¸c ®­êng kÝnh trôc hay tÝnh ®­êng kÝnh trôc ë
lÇn gÇn ®óng thø hai.
2 - TÝnh ®­êng kÝnh trôc l¸i d­íi t¸c dông cña: PN, M , PC vµ MG. 2.a. TÝnh
chÝnh x¸c trôc l¸i d­íi t¸c dông cña: M , PN vµ PC.
T¹i c¸c gèi cã ph¶n lùc R’i, m« men ®Õ Mi’, dïng ph­¬ng tr×nh gãc xoay viÕt cho gèi (1),
ta cã:
PN a 1 .b 1 a M' l M' l M l
 (1  1 )  1 1   1 2  2 2 . (1.66.1)
6E 1 I1 l1 3E 1 I 1 3E 2 I 2 6E 2 I 2
1  a 
.PN .a 1 .b 1 .1  1   M '2 .l 2
2  l1 
M 1'  , kG.m. (1.66.2)
l 1  2.l 2
M« men nhÞp M nh­ ®· tÝnh ë phÇn (1.a).
TÝnh chÝnh x¸c, ta cã biÓu ®å m« men uèn nh­ h×nh 1. . (vÏ vÒ thí chÞu nÐn).
M« men tÝnh to¸n MTT’ x¸c ®Þnh theo c«ng thøc sau:
a 1 b1 a
M 'TT  Pn.  M 1' . 1 , kG.m. (1.67)
l1 l1
Ph¶n lùc t¹i gèi lµ:
PN b1 M 1'
R' 0   , kG. (1.68.1)
l1 l1
PN a 1  M 1' M 1'  M '2 M 1'  M '2
R'1   ; R' 2  Pc  , kG. (1.68.2)
l1 l2 l2
M 2Ui  M 2
§­êng kÝnh trôc ë lÇn tÝnh chÝnh x¸c lµ: D i  3 , cm. (1.69)
0,1.[]
trong ®ã: MUi - m« men uèn t¹i tiÕt diÖn tÝnh to¸n lÊy trªn biÓu ®å do PN vµ PC g©y ra.

Pn
R'o R'1 R'2
0 1 2

Pc

a1 b1

A
M
M1
- M2
B +
D
0
C
H×nh 1.30. BiÓu ®å m« men uèn trôc l¸i ë lÇn tÝnh chÝnh x¸c.

2.b. XÐt trôc l¸i chÞu uèn d­íi t¸c dông cña träng l­îng b¸nh l¸i, trôc l¸i GM.

6
 TÝnh to¸n t­¬ng tù nh­ phÇn (1.b/1), kÕt qu¶ cho ph¶n lùc t¹i c¸c gèi lµ Ri’’.
Ph¶n lùc tæng céng t¹i c¸c gèi cña trôc l¸i d­íi t¸c dông cña PN, M , PC, MG ë lÇn gÇn
®óng thø hai, t­¬ng tù nh­ phÇn tÝnh s¬ bé, ta cã:
R i  R' 2i  R' ' 2i (1.70)
trong ®ã: Ri’- lÊy ë phÇn (2.a), cßn Ri’’- lÊy ë phÇn (2.b)
4 Di
M« men ma s¸t: M MSi  f j . .R i , kG.m. (1.71)
 2
víi: Di vµ Ri ®Òu lÊy ë phÇn tÝnh chÝnh x¸c t­¬ng øng lµ ®­êng kÝnh gèi trôc vµ ph¶n
lùc t¹i c¸c gèi ®ã.
M« men xo¾n tæng céng cña lÇn gÇn ®óng thø hai:
n
M KP  M    M MSi , kG.m. (1.72)
i 1

Chän l¹i m¸y l¸i cã m« men xo¾n t¹i ®Çu ra cña m¸y l¸i MC theo biªu thøc: MC  MKP,
trong ®ã: MC ë lÇn gÇn tÝnh chÝnh x¸c nµy míi lµ kÕt qu¶ thùc, cã sai kh¸c so víi tÝnh to¸n s¬
bé (nÕu lµ m¸y l¸i tay), cßn m¸y l¸i kh¸c, th­êng lµ chÝnh x¸c ®óng. Tøc lµ c¸c gi¸ trÞ thùc cña
trôc l¸i ë lÇn tÝnh s¬ bé MC1  MC , cã thÓ lÊy ®­îc mµ kh«ng cÇn tÝnh l¹i.
3 - KiÓm tra bÒn trôc l¸i
§èi víi trôc l¸i, nªn kiÓm tra bÒn ë mét sè tiÕt diÖn nguy hiÓm nhÊt, gåm: tiÕt diÖn (I-I),
(II-II) vµ (III-III).

l'1 'l3
I II' II III
d1 d2

do
0 I II' II III
1 2
l1 l2 l3

H×nh 1.31. C¸c tiÕt diÖn kiÓm tra bÒn trôc l¸i.

TiÕt diÖn (I-I) lµ gãt ky l¸i liªn kÕt víi b¸nh l¸i.
TiÕt diÖn (II-II) lµ æ trªn cña trôc l¸i.
TiÕt diÖn (III-III) lµ n¬i l¾p vµnh chÆn hai nöa, ®ì toµn bé t¶i träng däc trôc cña b¸nh l¸i,
trôc l¸i.
T¹i c¸c tiÕt diÖn nµy, néi lùc t¸c dông nh­ sau:
M« men uèn tæng t¹i tiÕt diÖn (I-I) lµ: M I I  M 'I2  M 'I' 2 , kG.cm. (1.73)
trong ®ã: M I - m« men uèn t¹i tiÕt diÖn (I-I) do PN vµ PC g©y ra, ®­îc tÝnh nh­ sau:
'

b1 M 1'
M 'I  R '0 .l 1'  l 1' .( Pn  ) , kG.cm. (1.73.1)
l1 l1
M ''I - m« men uèn t¹i tiÕt diÖn (I-I) do träng l­îng b¸nh l¸i, trôc l¸i GM g©y ra, ®­îc tÝnh
nh­ sau:

7
 G M M 1''
M ''I  R ''0 .l 1'  l 1' .(
 ) , kG.cm. (1.73.2)
l1 l1
M« men uèn tæng céng t¹i tiÕt diÖn (II-II) lµ: M II II  PC .l 3 , kG.cm. (1.74)
M« men uèn tæng t¹i tiÕt diÖn (III-III) lµ: M III  III  PC .l '3 , kG.cm. (1.75)
ViÖc tÝnh to¸n kiÓm tra bÒn thùc hiÖn d­íi d¹ng b¶ng 1.14 , nh­ sau:
B¶ng 1.14. KiÓm tra bÒn trôc l¸i.
KÕt qu¶ tÝnh t¹i c¸c
TT C¸c ®¹i l­îng cÇn tÝnh to¸n §¬n vÞ tiÕt diÖn kiÓm tra.
I - I II - II III - III
1 §­êng kÝnh trôc: Di cm
2 M« ®un chèng uèn: WUi cm3
3 M« ®un chèng xo¾n: WXi cm3
4 M« men uèn: MUi kG.cm
M Ui
5 øng suÊt uèn:  Ui  kG/cm2
WUi

M Xi
6 øng suÊt xo¾n:  Xi  kG/cm2
WXi

7 øng suÊt tæng:  i   2Ui   2Xi kG/cm2

 CH
8 §é dù tr÷ bÒn n  2
i

trong ®ã: CH -øng suÊt ch¶y cña vËt liÖu, kG/cm2.

Chó ý: kh«ng nªn chän vËt liÖu chÕ t¹o trôc b¸nh l¸i lµ thÐp c¸c-bon th­êng CT3, v×
kh«ng kinh tÕ. Nªn chän thÐp 35 hoÆc 45 cã CH = 3200, kG/cm2.

1.7.2.2. D¹ng kÕt cÊu thø hai

¸p lùc n­íc t¸c dông lªn b¸nh l¸i lµ t¶i träng r¶i cã d¹ng bËc nhÊt. T¶i träng PN1 vµ PN2 cã
quan hÖ nh­ sau:
PN1 PN 2 PN
  (1.76.1)
FP1 FP 2 FP
trong ®ã: PN1, PN2 - ¸p lùc thuû ®éng cña n­íc t¸c dông lªn phÇn diÖn tÝch FP1,
FP2 cña b¸nh l¸i.

8
 (1)
Pn 1 Pn 2
p n1
p n2 Fp 2
(0)
(0) (1) (2)
a0 b0 a1 b1 l2 l3 Pc Fp 1
l0 l1
l

H×nh 1.32. D¹ng thø hai cña trôc l¸i th¼ng.

NÕu b¸nh l¸i lµ h×nh ch÷ nhËt, th× c«ng thøc trªn cã d¹ng:
PN1 PN 2 PN
  (1.76.2)
l1 l2 l

Gi¶i dÇm siªu tÜnh bËc mét, viÕt ph­¬ng tr×nh gãc xoay cho gèi (1) Èn sè M1’, ta cã:
M 1' l 1 M '0 l 1 PN a 1 b1 a M' l M' l
  (1  1 )   1 2  2 2 (1.77)
3E 1 I 1 6E 2 I 1 6E 1 I 1 b1 3E 2 I 2 6E 2 I 2

víi: M0 = PN1.b0, thay vµo c«ng thøc trªn ta cã :

a1
PN .a 1 .b 1 .(1  )  M '2 .l 2  M '0 .l 1
1 l1
M1  . , kG.cm. (1.78)
2 l 1  2.l 2

Ph¶n lùc ®Õ tùa :

M '0  M 1' PN 2 b1
R '0  PN1   , kG. (1.79.1)
l1 l1

M 1'  M '0 PN 2 a 1 M 1'  M '2

R 
'
1   , kG. (1.79.2)
l1 l1 l2

M 1'  M '2
R  PC 
'
2 , kG. (1.79.3)
l2

víi: M2’ = PC.l3 - m« men uèn t¹i gèi (2), kG.cm.

Lo¹i s¬ ®å nµy th­êng gÆp ë tµu biÓn cì trung, lµm viÖc tin cËy, cho phÐp ®­a b¸nh l¸i ra
xa ®u«i tµu, tõ ®ã n©ng cao hiÖu su©t ®Èy cña chong chãng, th­êng ¸p dông cho tµu cã ®u«i
x×-gµ, th×a, v.v.

1.7.3. Trôc l¸i kÕt cÊu cong

Trôc l¸i kÕt cÊu cong th­êng cã hai lo¹i:

Lo¹i I: b¸nh l¸i ®Æt sau trô l¸i, trô l¸i cè ®Þnh, kÕt cÊu trô l¸i nh­ b¸nh l¸i. Khi ®ã, ta ph¶i
tÝnh to¸n t¹i hai chèt b¶n lÒ, lo¹i nµy th­êng sö dông cho tµu cã kÝch th­íc b¸nh l¸i lín, cã thÓ
cho phÐp gia t¨ng sè chèt b¶n lÒ.

9
 Lo¹i II: trô l¸i th¸o ®­îc lµ thanh thÐp rÌn (d¹ng Simplex). Lo¹i nµy cã ®é bÒn cao, ®iÒu
kiÖn c«ng nghÖ phøc t¹p, th­êng dïng cho tµu cì trung, cì lín, ®u«i tuÇn d­¬ng, lµm viÖc tin
cËy.

(2) (2)
Bulon
(1) (1)

hp

l1
(0) (0)

Lo¹i II Lo¹i I
H×nh 1.33. Trôc l¸i cong.

§Ó tÝnh ®­êng kÝnh chèt b¶n lÒ vµ ®­êng kÝnh trôc l¸i, ta t¸ch ra chèt l¸i ra khái trôc l¸i
vµ xem nh­ trôc l¸i chÞu t¸c dông cña m« men xo¾n tæng MKP vµ lùc t¸c dông trªn ®Çu sÐc-t¬
l¸i PC, chèt l¸i chÞu t¸c dông cña lùc thñy ®éng PN vµ m« men uèn MG do träng l­îng cña b¸nh
l¸i, trôc l¸i GM g©y ra.

1.6.3.1. TÝnh ®­êng kÝnh chèt b¶n lÒ.

§©y lµ dÇm tÜnh ®Þnh, gi¶i dÇm ta cã m« men uèn t¹i c¸c chèt do PN g©y ra lµ:
PN a 1
M1  . , kG.m. (1.80)
hP 2
h 
M Max  PN . P  a 1   M 1 , kG.m. (1.81)
 8 
M« men uèn t¹i gi÷a nhÞp do MG g©y ra lµ MG. Tõ ®ã ta cã biÓu ®å m« men uèn nh­ h×nh
1. .

10
 R0 R1

(0) (1)

a h a

M0 M1

Mmax

H×nh 1.34. S¬ ®å tÝnh to¸n chèt b¸nh l¸i.

Ph¶n lùc t¹i c¸c chèt lµ:

R 0  R '02  R ''02 , kG. (1.82.1)
R 1  R 1' 2  R 1'' 2 , kG. (1.82.2)
’ ’’
víi: Ri vµ Ri t­¬ng øng lµ ph¶n lùc t¹i chèt do PN vµ GM g©y ra.
§­êng kÝnh t¹i c¸c chèt tÝnh theo c«ng thøc:
Ri
D i  10. , cm. (1.83.1)
 CH  4400

11
 Ri
hoÆc: D i  2,76. , cm. (1.83.2)

trong ®ã:   (0,36  0,40). CH - øng suÊt cho phÐp cña vËt liÖu chÕ t¹o chèt, kG/cm2.
2
CH - øng suÊt ch¶y cña vËt liÖu chÕ t¹o chèt, kG/cm .

Trong c¸c c«ng c¸c thøc trªn, ng­êi ta lÊy CH = min( CH; 0,7. B), víi: B - giíi h¹n bÒn
cña vËt liÖu chÕ t¹o chèt, kG/cm2.
M« men ma s¸t t¹i gèi (0),(1) lµ:
4 D
M MSi  .f j . i .R i , kG.m. (1.84)
 2
M« men xo¾n tæng céng ë lÇn gÇn ®óng thø nhÊt:
1
M 'KP  M    M MSi , kG.m. (1.85)
i0

1.7.3.2. TÝnh ®­êng kÝnh trôc l¸i

§©y lµ dÇm tÜnh ®Þnh chÞu t¸c dông cña lùc trªn ®Çu sÐc-t¬ l¸i PC vµ m« men xo¾n tæng
céng ë lÇn gÇn ®óng thø nhÊt MKP’.
§­êng kÝnh trôc t¹i gèi (2) lµ:
M
D2  3 , cm. (1.86)
0,12.

PC

(2) (3)

l2 l3

Mu3

H×nh 1.35. S¬ ®å tÝnh to¸n trôc l¸i cong.

Sau khi cã D2, ta chän ®­îc b¸n kÝnh sÐc-t¬ l¸i RC theo catalogue cña m¸y l¸i lµ: RC =
f(D2).
Khi cã ®­îc RC, ta x¸c ®Þnh lùc t¸c ®éng lªn ®Çu sÐc-t¬ l¸i PC theo c«ng thøc sau:
M 'KP
PC  , kG. (1.87)
RC
Khi cã ®­îc PC, ta sÏ ®i gi¶i trôc. M« men uèn t¹i gèi (3) cña trôc l¸i lµ:
MU3 = PC.l3. (1.88)

12
 M 2u3  M 2
§­êng kÝnh trôc t¹i gèi (3) lµ: d 3  3 , cm. (1.89)
0,1
Pc .l 3
Ph¶n lùc t¹i c¸c gèi: R 2  , kG. (1.90.1)
l2
P .(l  l )
R 3  C 2 3 , kG. (1.90.2)
l2
Tõ c¸c ph¶n lùc R2, R3 ta tÝnh ®­îc m« men ma s¸t t¹i c¸c gèi ®ã lµ MMSi (i = 2,3). Tõ ®ã
ta tÝnh ®­îc m« men xo¾n tæng céng MKP theo c«ng thøc sau:
3
M KP  M    M MSi , kG.m. (1.91)
i0

Tõ m« men xo¾n tæng céng MKP, ta chän m¸y l¸i sao cho cã m« men xo¾n ®Çu ra cña trôc
l¸i MC MKP, gi¸ trÞ cña MC thÓ hiÖn trong c¸c catalogue m¸y l¸i hoÆc trong c¸c sæ tay thiÕt bÞ.

1.7.4. Trôc l¸i treo

Tham kh¶o Sæ tay thiÕt bÞ tµu.

1.8. KÕt cÊu cña b¸nh l¸i.

Theo d¹ng pr«fin, b¸nh l¸i th­êng cã hai lo¹i: b¸nh l¸i tÊm vµ b¸nh l¸i cã pr«fin tho¸t
n­íc (l­u tuyÕn).

1.7.1. B¸nh l¸i tÊm

B¸nh l¸i tÊm lµ mét tÊm t«n ®­îc gia c­êng bëi c¸c nÑp n»m hoÆc nÑp ®øng.
B¸nh l¸i tÊm còng cã thÓ lµ: B¸nh l¸i tÊm c©n b»ng hoÆc kh«ng c©n b»ng.
ë träng t©m b¸nh l¸i ng­êi ta cã khoÐt lç ®Ó tiÖn cho c«ng nghÖ l¾p r¸p.
Gäi chiÒu dµy tÊm t«n cña b¸nh l¸i lµ t th× t ®­îc chän theo b¶ng hoÆc x¸c ®Þnh theo c«ng
thøc sau:
t  1,5.S.v. K  2,5 , mm. (1.92)
trong ®ã: v - vËn tèc tµu, hl/g, nÕu vËn tèc tµu nhá h¬n 10 hl/g th× chän:
v min  20
v , hl/g, víi vmin = 10 hl/g. (1.92.1)
3
S - kho¶ng c¸ch c¸c x­¬ng gia c­êng cña b¸nh l¸i, lÊy kh«ng lín h¬n 1 m.
K - hÖ sè bÒn cña vËt liÖu chÕ t¹o b¸nh l¸i, x¸c ®Þnh theo c«ng thøc sau:
e
 235 
K  , víi: e = 0,75 - nÕu CH > 235 N/mm2. (1.92.2)
  CH 
e = 1,0 - nÕu CH 235 N/mm2.
2
CH = min(0,7 B; 450), N/mm .
2
B - ®é bÒn kÐo cña vËt liÖu, N/mm .

13
 H×nh 1.36. B¸nh l¸i tÊm.

1.8.2. B¸nh l¸i tho¸t n­íc (l­u tuyÕn)

§Þnh nghÜa "B¸nh l¸i tho¸t n­íc lµ mét khèi kÝn, bªn trong ®­îc lµm cøng (gia c­êng)
bëi c¸c x­¬ng ®øng vµ x­¬ng ngang liªn kÕt víi nhau mét c¸ch ch¾c ch¾n, c¸c x­¬ng gia
c­êng nµy ®­îc khoÐt lç ®Ó gi¶m träng l­îng vµ th«ng n­íc khi thö ¸p lùc".
T«n vá bao b¸nh l¸i chÞu ¸p lùc thñy tÜnh cña n­íc vµ ¸p lùc thuû ®éng khi bÎ l¸i, ®­îc
tÝnh bëi c«ng thøc sau:
PN a 2C
 0  k S . (d  ).  1,5 , mm. (1.93)
FP 
trong ®ã: d - tÝnh b»ng chiÒu ch×m cña tµu, m.c.n hoÆc N/cm2.
PN - ¸p lùc ph¸p tuyÕn khi bÎ l¸i, N.
Fp - diÖn tÝch b¸nh l¸i, m2.
[ ]- øng suÊt uèn cho phÐp cña vËt liÖu chÕ t¹o b¸nh l¸i, [ ] = 0,5. CH, N/mm2,
víi: CH - giíi h¹n ch¶y cña vËt liÖu chÕ t¹o b¸nh l¸i, N/mm2.
1,5 - gi¸ trÞ t¨ng thªm cña t«n vá do tÝnh ®Õn mßn gØ, mm.
kS - hÖ sè, tra b¶ng 1.15, phô thuéc vµo tØ sè bC/aC; kS = f(bC/aC) víi:
aC - kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c x­¬ng gia c­êng ®øng hoÆc ngang, lÊy gi¸ trÞ nhá
h¬n, cm.
bc - kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c x­¬ng gia c­êng ®øng hoÆc ngang, lÊy gi¸ trÞ lín
h¬n, cm.

14
 H×nh 1.37. S¬ ®å kÕt cÊu b¸nh l¸i tho¸t n­íc.
1 - t«n vá bao; 2 - x­¬ng ®øng gia c­êng thay thÕ cho trô l¸i; 3 - x­¬ng gia c­êng ngang; 4 - c¸c lç
khoÐt trªn x­¬ng gia c­êng ngang; 5 - x­¬ng lËp lµ ngang (tÊm nèi trung gian); 6 - tÊm t«n mÆt d­íi
b¸nh l¸i; 7 - lç th«ng n­íc khi thö ¸p lùc; 8 - tÊm t«n mÆt trªn b¸nh l¸i; 9 - x­¬ng ®øng gia c­êng; 10 -
lç khoÐt trªn x­¬ng ®øng; 11 - x­¬ng lËp lµ ®øng; 12 - lç khoÐt xÜch gi÷ b¸nh l¸i; 13 - g©n ®u«i b¸nh
l¸i; 14 - t«n vá bao vïng thay thÕ cho trô l¸i; 15 - c¸c ®iÓm hµn liªn kÕt t«n m¨t bªn víi x­¬ng lËp lµ.

B¶ng 1.15. Gi¸ trÞ hÖ sè kS.

bC/aC 1,00 1,10 1,20 1,30 1,40 1,50 1,60
kS 0,554 0,576 0,605 0,633 0,655 0,671 0,685

Chó ý: c¸c gi¸ trÞ bC/aC trung gian ®­îc lÊy theo ph­¬ng ph¸p néi suy bËc nhÊt cho kS.
Trong mäi tr­êng hîp chiÒu dµy t«n b¸nh l¸i kh«ng nhá h¬n trÞ sè tÝnh theo c«ng thøc:
L  37
 min  40.a C . , mm. (1.94)
L  240
víi: aC - m; L - chiÒu dµi tµu, m.
TiÕt diÖn cña b¸nh l¸i t¹i chç ®Æt èng bao trôc l¸i cã d¹ng nh­ h×nh 1. . gäi lµ vïng thay
thÕ cho trô l¸i hay cèt b¸nh l¸i, gåm mét hoÆc hai x­¬ng gia c­êng ®øng ®i liªn tôc, kh«ng
khoÐt lç vµ hai d¶i t«n bao ®øng cña b¸nh l¸i cã chiÒu dµy dµy h¬n c¸c d¶i t«n bao bªn c¹nh.
tmax - chiÒu dµy lín nhÊt cña pr«fin t¹i vÞ trÝ ®Æt trôc b»ng chiÒu cao tÊm thµnh cña cèt l¸i,
cm.
zmax - lµ mÐp cña cèt xa trôc trung hoµ nhÊt, cm.
ChiÒu dµy tÊm thµnh cèt l¸i lÊy kh«ng nhá h¬n (1,8 2,0) 0.
ChiÒu dµy cña mÐp kÌm (phÇn t«n m¹n b¸nh l¸i) lÊy kh«ng nhá h¬n (1,8 2,0) 0.

15
 ChiÒu réng cña mÐp kÌm cña cèt b¸nh l¸i lÊy tïy thuéc vµo sè l­îng tÊm thµnh cña cèt
l¸i:
NÕu cèt cã hai x­¬ng, lÊy chiÒu réng mÐp kÌm: S = 0,2 lÇn chiÒu dµi cña cèt l¸i.
NÕu cèt cã mét x­¬ng, lÊy chiÒu réng mÐp kÌm: S = 0,16 lÇn chiÒu dµi cña cèt l¸i.
So s¸nh m« men chèng uèn cña cèt l¸i víi m« men chèng uèn cho phÐp:
M U max
W  W  , cm3. (1.95)

víi: MU Max - m« men uèn tÝnh to¸n lín nhÊt trªn b¸nh l¸i, kG.m.
[ ] = 0,4 CH - giíi h¹n ch¶y cña vËt liÖu, kG/cm2.




zmax
  Trôc trung hßa
tmax

IV
  e
Trôc so s¸nh

S

H×nh 1.38. Cèt l¸i.

B¶ng 1.16. KiÓm tra bÒn cho cèt b¸nh l¸i.

M« men
Quy DiÖn tÝch
TT zi , cm. Fi.zi, cm3. qu¸n tÝnh, m4.
2
c¸ch, cm. Fi, cm .
S.zi2 I0=b.h3/12.
I
II
III
IV

1 2 3

2
VÞ trÝ trôc trung hoµ: e  , cm.
1
(2) 2
M« men qu¸n tÝnh: J  3  e 2 .1  3  , cm4.
1
J
M« men chèng chèng uèn: W  , cm3.
z max

16
 Bè trÝ cèt l¸i bëi c¸c x­¬ng gia c­êng ®øng, nh­ sau:
Tr­êng hîp: a  tmin - ng­êi ta bè trÝ hai x­¬ng gia c­êng ®øng.
Tr­êng hîp: a< tmin - ng­êi ta bè trÝ mét x­¬ng gia c­êng ®øng.

Bulon
hmax

hmax

hmax
a

(ha)  tmax tmax
atmax 2 2

tmax
S  hmax
hmax

6
(hb)  a
atmax 
tmax

S  hmax
6

H×nh 1.39. Bè trÝ cèt l¸i.

a - cèt l¸i hai x­¬ng; b - cèt l¸i mét x­¬ng.
Ngoµi ra, m« ®un chèng uèn vµ diÖn tÝch tiÕt diÖn b¶n thµnh cña cèt ph¶i sao cho, øng víi
øng suÊt uèn øng suÊt c¾t vµ øng suÊt t­¬ng t­¬ng kh«ng ®­îc lín h¬n c¸c gi¸ trÞ d­íi ®©y:
110
øng suÊt uèn:  U  , N/mm2. (1.96.1)
K
50
øng suÊt c¾t:  C  , N/mm2. (1.96.2)
K
120
øng suÊt t­¬ng ®­¬ng:  E   2U  3. 2C  , N/mm2. (1.96.3)
K
trong ®ã: K - hÖ sè bÒn cña vËt liÖu chÕ t¹o b¸nh l¸i.
ChiÒu dµy tÊm t«n mÆt trªn vµ d­íi lÊy kh«ng nhá h¬n 1,2. 0 vµ cã khoÐt lç 50 víi tiÖn
ren. Sau khi thö ¸p lùc, lç ®­îc bÞt kÝn b»ng vÝt ®ång vµ hµn lªn trªn tÊm èp cã ®­êng kÝnh
D100.

17
 100

50

H×nh 1.40. KÕt cÊu nót x¶

ChiÒu dµy tÊm cña c¸c x­¬ng gia c­êng

®­îc lÊy nh­ sau: s = 8 mm hoÆc 70% 0 lÊy gi¸ c¸p
trÞ lín h¬n.
Kho¶ng c¸ch chuÈn gi÷a c¸c x­¬ng gia
c­êng ngang, x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
 L 
a 0  0,2.   0,4 , m. (1.97)
 100 

C¸c x­¬ng gia c­êng ngang th­êng ®­îc bè

trÝ ®Òu theo chiÒu cao cña b¸nh l¸i, ®i liªn tôc, chØ
gi¸n ®o¹n t¹i c¸c x­¬ng gia c­êng ®øng thay thÕ
cho trô l¸i.
C¸c x­¬ng gia c­êng ®øng gi¸n ®o¹n t¹i
x­¬ng gia c­êng ngang, kho¶ng c¸ch tõ x­¬ng
gia c­êng ®øng, t¹o nªn cèt b¸nh l¸i ®Õn x­¬ng
gia c­êng ®øng l©n cËn lÊy b»ng 1,5 lÇn kho¶ng
c¸ch gi÷a c¸c x­¬ng gia c­êng ngang, chiÒu dµy
x­¬ng gia c­êng ®øng lÊy nh­ chiÒu dµy x­¬ng
gia c­êng ngang. ChØ c¸c x­¬ng gia c­êng ®øng
thay thÕ cho trô l¸i lµ ®i liªn tôc vµ cã chiÒu dµy H×nh 1.41.a. èng c«ng nghÖ
kh«ng nhá h¬n (1,8  2,0). 0 ,

H×nh 1.41.b. KÕt cÊu lç khoÐt hoÆc mãc gi÷ b¸nh l¸i
Trªn c¸c tµu néi ®Þa, ng­êi ta mãc chèt ®Ó liªn kÕt gi÷a b¸nh l¸i víi vßm ®u«i tµu b»ng
xÝch hoÆc c¸p, gi÷ b¸nh l¸i trong tr­êng hîp b¸nh l¸i bÞ rêi khái mèi ghÐp (söa ch÷a, l¾p r¸p),
cßn trªn tµu biÓn ng­êi ta kh«ng sö sông ph­¬ng ph¸p nµy.

18
 T¹i träng t©m cña b¸nh l¸i, ng­êi ta cã khoÐt lç vµ ®Æt qua ®ã èng thÐp ®Ó luån d©y trong
c«ng nghÖ l¾p r¸p.
G©n ®u«i b¸nh l¸i cã thÓ lµ mét d¶i thÐp tÊm, thÐp d¶i h×nh thang hay h×nh trßn (h×nh
1.42).
X­¬ng lËp lµ, lµ nh÷ng tÊm nèi trung gian gi÷a x­¬ng gia c­êng víi t«n vá bao b¸nh l¸i.
ChiÒu dµy x­¬ng lËp lµ lÊy kh«ng lín h¬n chiÒu dµy t«n bao b¸nh l¸i l©n cËn. ChiÒu réng
lËp lµ lÊy kh«ng nhá h¬n (8 10) 0.
Qu¸ tr×nh hµn b¸nh l¸i ®­îc tiÕn hµnh nh­ sau: trªn t«n vá bao ng­êi ta khoÐt nh÷ng
®iÓm, kÝch th­íc cña c¸c lç khoÐt nµy còng nh­ chÕ ®é hµn, kho¶ng c¸ch gi÷a chóng ®­îc tÝnh
chän phï hîp víi ®Æc ®iÓm kÕt cÊu vµ chiÒu dµy t«n, b¶ng 1.17.

2 3 4 2 3 4
 

2 3 4 2 3 4 2 3 4
  

H×nh 1.42. KÕt cÊu mét sè lo¹i g©n ®u«i b¸nh l¸i.
1 - g©n ®u«i b¸nh l¸i; 2 - x­¬ng lËp lµ;
3 - t«n vá bao b¸nh l¸i; 4 - x­¬ng gia c­êng ngang.

2
>(8)

2
4

m c m c m

1,5.a p 2,5.a
H×nh 1.43. Qui c¸ch ®iÓm hµn
1 - x­¬ng lËp lµ; 2 - x­¬ng gia c­êng; 3 - t«n vá bao; 4 - bÓ hµn.

C¸c kho¶ng c¸ch a, b ®­îc chän theo b¶ng 1.17.

19
 Sau khi hoµn thµnh viÖc l¾p r¸p vµ hµn kÝn n­íc b¸nh l¸i, ta ph¶i ph¶i thö ¸p lùc víi chiÒu
cao cét ¸p thö lµ H, m.c.n.
v 2S
H =1,25.T + , m.c.n. (1.98)
60
trong ®ã: vS - tèc ®é tµu, hl/g.
T - mín n­íc cña tµu, m.
B¶ng 1.17. KÝch th­íc ®iÓm hµn.
ChiÒu dµy t«n KÝch th­íc, mm. Lo¹i
bao, mm. a b ®­êng hµn.
6 65 35 F1
7 18 75 40 F1
19 85 45 F1

1.8.3. C¸c d¹ng thiÕt bÞ l¸i vµ ®Æc ®iÓm kÕt cÊu cña chóng

§äc STTBTT-T1_ Ch­¬ng III. L­u ý b¸nh l¸i chñ ®éng (cã chong chãng ®¹o l­u còng lµ
mét thiÕt bÞ l¸i).

H×nh 1.44. B¸nh l¸i chñ ®éng.

1.9. Mèi nèi gi÷a b¸nh l¸i vµ trôc l¸i

B¸nh l¸i vµ trôc l¸i th­êng ®­îc chÕ t¹o riªng biÖt, sau ®ã ®­îc l¾p ghÐp l¹i víi nhau b»ng
mét trong c¸c ph­¬ng ph¸p sau:
Mèi nèi mÆt bÝch n»m ngang.
Mèi nèi mÆt bÝch th¼ng ®øng.
Mèi nèi khíp.
Mèi nèi c«n.
Mèi nèi hµn (®èi víi tµu nhá, tµu cã b¸nh l¸i tÊm).
Yªu cÇu: c¸c mèi nèi trong mäi tr­êng hîp ph¶i cho phÐp th¸o rêi b¸nh l¸i khái trôc l¸i
khi tµu ®ang næi trªn mÆt n­íc mµ kh«ng ph¶i n©ng trôc l¸i.

1.9.1. Mèi nèi mÆt bÝch n»m ngang

Mèi nèi mÆt bÝch n»m ngang ®­îc sö sông réng r·i vµ phæ biÕn h¬n c¶. MÆt bÝch cã thÓ lµ
h×nh trßn, « van, ch÷ nhËt hoÆc h×nh thang, v.v.

1.9.1.1. MÆt bÝch trßn

20
 §­êng kÝnh bu l«ng trong mèi nèi lµ:
8 (M 2U  M 2 )
d= , cm. (1.99)
.r.n.[]
trong ®ã: MU - m« men uèn trôc l¸i t¹i tiÕt diÖn ®Æt mÆt bÝch, kG.cm.
M - m« men xo¾n thñy lùc, kG.cm.
r - b¸n kÝnh ®­êng trßn tõ t©m mÆt bÝch ®Õn t©m bu l«ng, m.
n - sè l­îng bu l«ng trong mèi nèi.
[ ] - øng suÊt cho phÐp cña vËt liÖu chÕ t¹o bu l«ng, [ ] = 0,25. CH , kG/cm2.
2
CH - giíi h¹n ch¶y cña vËt liÖu chÕ t¹o bu l«ng, kG/cm .

1.9.1.2. MÆt bÝch h×nh thang

§­êng kÝnh bu l«ng trong mèi ghÐp tÝnh b»ng c«ng thøc:
8 (M 2U  M 2 )
d= .c , cm. (1.200)
.n.[]
trong ®ã: a - kho¶ng c¸ch trung b×nh gi÷a c¸c bu l«ng cña mèi nèi ®o theo
ph­¬ng vu«ng gãc víi trôc ®èi xøng cña b¸nh l¸i, m.
b - kho¶ng c¸ch gi÷a hai bu l«ng xa nhÊt n»m vÒ mét phÝa cña mÆt bÝch ®o
theo ph­¬ng song song trôc ®èi xøng cña mÆt bÝch, m.
ab
c= - hÖ sè.
a  3.b
n - sè l­îng bu l«ng trong mèi nèi.

1.9.1.3. MÆt bÝch h×nh ch÷ nhËt

§­êng kÝnh bu l«ng trong mèi nèi lµ:

(M 2U  M 2 )
d= , cm. (1.201).
n.rC .(4400   CH )
a

trong ®ã: n  6 - sè bu l«ng trong mèi nèi.

CH = min{0,7 B; CH}- øng suÊt ch¶y
cña vËt liÖu chÕ t¹o bu l«ng, kG/cm2. b
2
B - giíi h¹n bÒn cña vËt liÖu, kG/cm .
rC - kho¶ng c¸ch trung b×nh tõ t©m c¸c bu
H×nh 1.45. MÆt bÝch
l«ng ®Õn t©m mÆt bÝch, cm.
h×nh thang
Víi b¸nh l¸i cã mét æ trªn tÊm b¸nh l¸i vµ
b¸nh l¸i treo th× ban ®Çu lÊy s¬ bé: rC = 0,9.d1,
®ång thêi kho¶ng c¸ch tõ t©m bu l«ng bÊt kú ®Õn mÆt bÝch rCi  0,6.d1.
trong ®ã: d1 - ®­êng kÝnh æ d­íi cña trôc l¸i, cm.
ChiÒu dµy mÆt bÝch tf, trong mäi tr­êng hîp, lÊy kh«ng lín h¬n 0,9.dB. Kho¶ng c¸ch tõ
mÐp lç bu l«ng ®Õn mÐp ngoµi cña mÆt bÝch lÊy kh«ng lín h¬n 0,67.dB, (tf - tÝnh b»ng mm, dB -
tÝnh b»ng cm).

21
 1.9.1.4. KiÓm tra bÒn bu l«ng
D­íi t¸c dông cña PN c¸c bu l«ng chÞu kÐo, cßn d­íi t¸c dông cña M c¸c bu l«ng chÞu
c¾t. §Ó xÐt xem c¸c bu l«ng cã tháa m·n bÒn hay kh«ng, ta ®i xÐt bu l«ng chÞu lùc theo
nguyªn t¾c ®éc lËp t¸c dông.

1. XÐt bu l«ng d­íi t¸c dông cña M T1

1.a. GhÐp bu l«ng cã khe hë (ghÐp láng).
§Ó ®¬n gi¶n ta xÐt mÆt c¾t h×nh ch÷ nhËt:
Lùc xiÕt cÇn thiÕt t¸c dông lªn mèi nèi bu b1
l«ng b2 M
ph¶i t¹o ra ®­îc ¸p lùc ma s¸t trªn bÒ mÆt o
mèi nèi T2
ghÐp c©n b»ng víi m« men M .
V× c¸c bu l«ng kh«ng bao giê ®­îc xiÕt ®Òu
nhau, do vËy ta ®i tÝnh lùc xiÕt cÇn thiÕt trªn mçi
bu l«ng theo bu l«ng chÞu lùc lín nhÊt lµ c¸c bu H×nh 1.46. KiÓm tra
l«ng xa t©m nhÊt. bÒn bu l«ng
Gäi lùc xiÕt trªn bu l«ng xa t©m nhÊt ®ã lµ N1 th× gi¸ trÞ cña nã x¸c ®Þnh theo c«ng thøc
sau:
k.T1
N1  . (1.202)
f
trong ®ã: f - hÖ sè ma s¸t khi xiÕt bu l«ng; f = (0,15 0,20) - cho tÊm ghÐp
b»ng gang hoÆc thÐp.
k = (1,3 2,0) - hÖ sè an toµn.
T1 - ph¶n lùc t¹i bu l«ng xa t©m nhÊt, kG.
§Ó x¸c ®Þnh T1, ta ph¶i gi¶i hÖ ph­¬ng tr×nh c©n b»ng sau:
4T1 b1  2 T2 b 2  M 

 T1 T2 (1.203)
b  b
 1 2

Gi¶ hÖ trªn ta cã T1, tõ ®ã x¸c ®Þnh ®­îc N1, d­íi t¸c dông cña lùc nµy bu l«ng chÞu kÐo
víi øng suÊt kÐo lµ:
N1 4.N 1
K   (1.204.1)
.d 2
.d 2
4
trong ®ã: d - ®­êng kÝnh ch©n ren cña bu l«ng, cm.
NÕu kÓ thªm øng suÊt xo¾n do xo¾n ren th× øng suÊt kÐo ®­îc lÊy t¨ng lªn 30%, tøc lµ:
N1
 'K  1,3.  1,3. K (1.204.2)
d 2 4
Tõ c«ng thøc tÝnh øng suÊt kÐo nh­ trªn, ta cã:
§iÒu kiÖn kiÓm tra bu l«ng lµ:  'K K (1.205.1)

22
 4.N 1
§iÒu kiÖn thiÕt kÕ bu l«ng lµ: K  1,3. . (1.205.1)
.d 2
1,3.4.N 1
Tõ ®ã ta tÝnh ®­îc ®­êng kÝnh ch©n ren lµ: d  (1.206)
.K

1.b. GhÐp bu l«ng kh«ng cã khe hë (ghÐp chÆt)

Khi ®ã c¸c bu l«ng chÞu c¾t d­íi t¸c dông cña lùc c¾t T1, T2.Gäi ®­êng kÝnh bu l«ng lµ: d
T1 4.T1
Lùc c¾t lín nhÊt trªn bu l«ng lµ:    (1.207)
. d 2
i..d 2
i.
4
trong ®ã: i - sè bÒ mÆt chÞu c¾t th©n bu l«ng. Tõ ®ã ta cã:
§iÒu kiÖn kiÓm tra:  C  C  0,6.K
Ngoµi ra c¸c bu l«ng cßn chÞu lùc dËp, lùc nµy sinh ra øng suÊt dËp vµ ®­îc tÝnh theo c«ng
thøc:
T
D  . (1.208)
h i .d
trong ®ã: hi = min{chiÒu cao tÊm trªn hoÆc tÊm d­íi cña mÆt bÝch}
Tõ ®ã cã ®iÒu kiÖn kiÓm tra:  D  D  0,4. B . (1.209)
 CH
Chó ý: trong c¸c c«ng thøc tÝnh to¸n á trªn lÊy: K  .
n
CH- øng suÊt ch¶y cña vËt liÖu chÕ t¹o bu l«ng.
[n] - hÖ sè an toµn cho phÐp lÊy ®èi víi vËt liÖu chÕ t¹o bu l«ng.
Th«ng qua c¸c c«ng thøc trªn, ta t×m ®­îc ®­êng kÝnh bu l«ng, th­êng ®­êng kÝnh bu l«ng
ghÐp cã khe hë nhá h¬n rÊt nhiÒu l¾p kh«ng cã khe hë.
Yªu cÇu: §Ó ®¶m b¶o mèi nèi ®ñ bÒn vµ tho¶ m·n ®iÒu kiÖn c«ng nghÖ l¾p ghÐp th×: 2/3 sè
bu l«ng l¾p kh«ng cã khe hë cßn 1/3 sè bu l«ng ghÐp cã khe hë.
2. XÐt bu l«ng d­íi t¸c dông cña PN
D­íi t¸c dông cña PN, c¸c bu l«ng chÞu kÐo: ®iÒu kiÖn ®Ó tÝnh bu l«ng lµ lùc xiÕt trªn mçi
bu l«ng ph¶i ®¶m b¶o cho mèi ghÐp kh«ng bÞ t¸ch hë. Gäi lùc xiÕt trªn c¸c bu l«ng lµ: N.
Khi mèi ghÐp ch­a chÞu t¸c dông cña ¸p lùc thuû ®éng PN, b¶n th©n c¸c bu l«ng ®· chÞu
dËp víi øng suÊt ®­îc tÝnh nh­ sau:
n.N
D  . (1.300)
F
trong ®ã: n - sè bu l«ng cña mèi ghÐp.
F - diÖn tÝch bÒ mÆt cña mèi ghÐp (F = b.l).
Khi mèi ghÐp nµy chÞu t¸c dông cña PN (g©y nªn m« men uèn trªn bÒ mÆt mèi ghÐp) th×
mèi ghÐp nµy cã xu h­íng quay quanh trôc (y-y). NÕu lùc xiÕt nhá th× mèi ghÐp sÏ bÞ láng dÇn
vµ trôc (y-y) chuyÓn dÇn ra mÐp ngoµi cña mèi ghÐp. Khi coi mÆt bÝch lµ kh¸ cøng th× biÕn
d¹ng uèn trong mÆt bÝch ®­îc xem lµ ph©n bè theo ®­êng th¼ng cã trÞ sè lín nhÊt lµ:
MU
U  . (1.301)
WU
trong ®ã: WU - m« ®un chèng uèn cña mÆt bÝch (bá qua diÖn tÝch lç khoÐt)
øng suÊt tæng ph¸t sinh do lùc xiÕt N vµ m« men uèn MU g©y ra lµ:

23
 n.N M U
 max,min   D   U   . (1.302)
F WU
§iÒu kiÖn ®Ó mèi ghÐp bÞ t¸ch hë lµ lu«n lu«n tån t¹i gi¸ trÞ øng suÊt: > 0. Tøc lµ ph¶i
tho¶ m·n:
n.N M U
 min   0 (1.303)
F WU
Tõ ®iÒu kiÖn trªn, ta tÝnh ®­îc lùc xiÕt lín nhÊt trªn mçi bu l«ng, tho¶ m·n:
MU F
N . . (1.304.1)
WU n
§Ó thiªn vÒ tÝnh an toµn, ph¶i kÓ ®Õn hÖ sè k, tøc lµ:
k MU
N'  . .F . (1.304.2)
n WU
trong ®ã: k = (1,3 2,0) - hÖ sè an toµn.
D­íi t¸c dông cña lùc xiÕt N, c¸c bu l«ng chÞu kÐo víi øng suÊt kÐo lµ:
N' 4N '
K   (1.305)
 d 2 .d 2
4
§Ó c¸c bu l«ng tho¶ m·n ®iÒu kiÖn lµm viÖc th×:  K  K
NÕu tÝnh ®­îc d kh«ng tho¶ m·n th× tÝnh l¹i b»ng c¸ch t¨ng d lªn. NÕu:  K  K , ®Ó chän
d nhanh nhÊt, ta cã thÓ sö dông c«ng thøc sau:
4.N '
d . (1.306)
.K
Sau ®ã tÝnh l¹i xem cã tho¶ m·n kh«ng.

1.9.1.5. Chó ý

Bu l«ng

24
 H×nh 1.47. Mèi nèi gi÷a trô l¸i vµ vá tµu

Víi b¸nh l¸i cã trô l¸i d¹ng th¸o ®­îc th× ®­êng kÝnh cña bu l«ng trong mèi ghÐp gi÷a
b¸nh l¸i vµ trôc l¸i ®­îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
8.M  .c
d= , cm. (1.307)
n.a.
ab
víi: c  - hÖ sè cho mÆt bÝch h×nh thang.
a  3b
Mèi nèi mÆt bÝch gi÷a trô l¸i víi vá bao tµu cã ®­êng kÝnh bu l«ng dI-I ®­îc tÝnh nh­ sau:
8.M U .c
dI-I = , cm. (1.308)
n.a.
T¹i gèi (0) coi nh­ ngµm ®µn håi cã ®é mÒm k*. T¹i gèi (1) coi nh­ ngµm cøng. Th«ng
th­êng ki ®u«i kh«ng ®ñ cøng, do vËy coi lµ ngµm ®µn håi. Nh­ng khi tÝnh to¸n ®Ó thiªn vÒ
tÝnh an toµn th× coi ®ã lµ ®Õ tùa tù do.

1.9.2. Mèi nèi c«n

DK  dK
NÕu gäi k lµ ®é c«n cña mèi nèi th×: k   2.tg K .
lK
víi: DK, dK t­¬ng øng lµ ®­êng kÝnh lín vµ nhá cña c«n.
K - gãc nghiªng cña ®­êng sinh cña c«n so víi trôc c«n.
1 1 1 1
Th«ng th­êng ®é c«n k   hoÆc k   tïy theo mèi nèi cã hay kh«ng cã c¬
8 12 12 20
cÊu th¸o l¾p b»ng thñy lùc.
ChiÒu dµi ®o¹n c«n lK l¾p vµo b¸nh l¸i, cè ®Þnh b»ng ª-cu h·m ph¶i: lK 1,5.DK.

H×nh 1.48. Mèi nèi c«n

Trong mèi nèi c«n th«ng th­êng sö dông tõ 1 3 then. NhiÖm vô cña then lµ truyÒn m«
men xo¾n tõ m¸y l¸i ®Õn b¸nh l¸i th«ng qua trôc l¸i.
ChiÒu dµi then: lT = (0,8 0,85).lK

25
 BÒ mÆt lµm viÖc cña then lµ (lT.bT) tho¶ m·n:
M
lT.bT = 3000. , cm2. (1.309)
d CP .4400   CH 
trong ®ã: M - m« men xo¾n thuû ®éng, kG.cm.
2
CH - giíi h¹n ch¶y cña vËt liÖu chÕ t¹o then, kG/cm .
dCP - ®­êng kÝnh phÇn c«n ë gi÷a chiÒu dµi cña then, cm.
ChiÒu cao cña then lÊy b»ng nöa chiÒu réng cña then: hT = 0,5.bT.
§ai èc (ª-cu h·m) cã nhiÖm vô cè ®Þnh vÞ trÝ cña mèi ghÐp víi b¸nh l¸i vµ ®ì toµn bé träng
l­îng cña b¸nh l¸i.
§­êng kÝnh ®Ønh ren cña ª-cu h·m lÊy kh«ng nhá h¬n trÞ sè sau: dg 0,65.dK, mm.
§­êng kÝnh ngoµi cña ª-cu h·m dn ®­îc lÊy theo gi¸ trÞ lín h¬n cña 1,2.dK hay 1,5.dg, mm.
ChiÒu cao cña ª-cu h·m tháa m·n: hn 0,6.dg, mm. £-cu h·m ph¶i ®­îc cè ®Þnh mét c¸ch
thÝch hîp.

1.10. æ ®ì cho trôc l¸i

æ ®ì chØ chÞu t¸c dông cña t¶i träng ngang, t¸c dông vu«ng gãc víi trôc.
æ chÆn chØ chÞu t¸c dông cña lùc däc trôc.
æ ®ì chÆn võa chÞu t¶i träng ngang võa chÞu t¶i träng däc trôc t¸c dông
æ (0) ®­îc gäi lµ æ ®ì gãt
ki l¸i; æ (1) gäi lµ æ ®ì sèng ®u«i.
æ (2) gäi lµ æ ®ì chÆn trªn sµn sÐc-t¬ l¸i.

sµn sectá l¸i

(2)

(1)

(0)

H×nh 1.49. S¬ ®å bè trÝ æ ®ì trªn trôc l¸i.

26
 1.10.1. æ ®ì
æ ®ì th­êng cã vá lµ thÐp ®óc hoÆc hµn, cã bÝch trßn cã ®Þnh víi boong tµu hoÆc bÖ, vá æ
ph¶i ®­îc th¸o rêi theo ph­ong th¼ng ®øng, trong æ cã ®Æt èng bäc trôc (b¹c).
Tû sè gi÷a chiÒu cao b¹c vµ ®­êng kÝnh mÆt ®ì ph¶i kh«ng nhá h¬n 1. Tuy nhiªn, nÕu
kh«ng cã qui ®Þnh nµo kh¸c, th× tû sè nµy kh«ng ®­îc lín h¬n 1,2.
èng bäc trôc ®­îc chÕ t¹o b»ng thÐp, ®ång thanh, gç gai-¾c, ba-bit, v.v. cã chiÒu dµy: =
(5 10)%.di, gi¸ trÞ nhá (5%) dïng cho trôc cã ®­êng kÝnh lín.
ChiÒu dµy èng lãt trôc cã thÓ tÝnh theo c«ng thøc kh¸c nh­ sau:
d C  23,5
 - nÕu èng lãt lµ ®ång thanh. (1.310.1)
32
d  23,5
  k. C - ®èi víi èng lãt b»ng thÐp. (1.310.2)
32
25
trong ®ã: k - hÖ sè, k 
3 2
25  ( B  25)
3
dC - ®­êng kÝnh trôc, cm.
2
B - giíi h¹n bÒn cña vËt liÖu chÕ t¹o èng lãt, kG/cm .
Khe hë cña æ ®ì:
db
NÕu æ ®ì lµm b»ng vËt liÖu kim lo¹i th× khe hë ph¶i kh«ng nhá h¬n:  1 , mm, theo
1000
h­íng ®­êng kÝnh, víi: db - ®­êng kÝnh trong cña b¹c.
NÕu æ ®ì lµm b»ng vËt liÖu phi kim lo¹i, th× khe hë cña æ ®ì ph¶i kh«ng nhá h¬n 1,5 mm
theo h­íng ®­êng kÝnh.
ë æ ®ì kÝn n­íc (1), ng­êi ta ®Æt c¸c tÐt kÝn n­íc b»ng sîi v¶i tÊm cao su (theo tiªu
chuÈn) ®Ó lµm kÝn n­íc, tiÕt diÖn ngang cña nã lµ h×nh vu«ng ®¹t (4x4 28x28) mm. Sè l­îng
trong mét æ lµ: 5 6 vßng tÐt (tham kh¶o STTBT-T1).

1.10.2. æ ®ì chÆn

Ngoµi nhiÖm vô tiÕp nhËn ph¶n lùc ngang t¸c dông lªn æ, nã cßn nhËn thªm t¶i träng däc
trôc lµ träng l­îng cña b¸nh l¸i trôc l¸i.Träng l­îng b¸nh l¸i trôc l¸i ®­îc tÝnh theo kÕt cÊu cña
nã (b¶n vÏ kÕt cÊu b¸nh l¸i).
Trong tr­êng hîp kh«ng cã c¸c sè liÖu nµy th× ë giai ®o¹n thiÕt kÕ gÇn ®óng ban ®Çu, t¶i
träng däc trôc cña b¸nh l¸i vµ trôc l¸i cã thÓ ®­îc tÝnh theo c¸c c«ng thøc gÇn ®óng sau:
T¶i träng däc trôc tõ träng l­îng b¸nh l¸i lµ: PP = 5,9.FP, kN. (1.311)
2
T¶i träng däc trôc tõ träng l­îng trôc l¸i lµ: PTR = 0,785. .(1 + hT).d , kN. (1.312)
2
trong ®ã: FP - diÖn tÝch toµn bé tÊm b¸nh l¸i, m .
d - ®­êng kÝnh trôc l¸i, m.
hT - chiÒu dµi trôc l¸i, m.
- träng l­îng riªng vËt liÖu chÕ t¹o trôc, kN/m3.
Th«ng th­êng ë trªn tµu, æ (2) ®­îc b«i tr¬n b»ng dÇu, æ (1) cã thÓ ®­îc b«i tr¬n (lµm
m¸t) b»ng dÇu hoÆc n­íc, nÕu b»ng n­íc th× ph¶i ®Æt bÝt (tÐt) kÝn n­íc ë phÝa trªn, æ (0) th­êng
b«i tr¬n b»ng n­íc.

27
 1.10.3. æ ®ì gãt ki l¸i
§­êng kÝnh cña chèt, kh«ng kÓ líp bäc, lµ D0 ®­îc x¸c ®Þnh tõ bµi to¸n gi¶i trôc hoÆc
®­îc x¸c ®Þnh b»ng c«ng thøc sau:
D 0  0,35. R 0 .K , mm. (1.313)
trong ®ã: R0 - ph¶n lùc lín nhÊt trªn chèt do uèn g©y ra, N.
[ ] = 0,25. CH - øng suÊt cho phÐp cña vËt liÖu chèt, N/mm2.
C¬ së tÝnh to¸n, coi chèt lµ dÇm c«ng-son ngµm chÆt t¹i gãt ki l¸i, t¶i träng ph©n bè ®iÒu.
Sau khi tÝnh ®­îc kÝch th­íc chèt, cÇn kiÓm tra ®iÒu kiÖn chÞu ¸p lùc riªng cña nã theo
diÖn tÝch bÒ mÆt ®ì.
BÒ mÆ ®ì Ab (®­îc tÝnh b»ng h×nh chiÕu = chiÒu cao ®­êng kÝnh ngoµi cña èng lãt trôc)
ph¶i kh«ng nhá h¬n trÞ sè tÝnh theo c«ng thøc sau:
R0
Ab  , mm2. (1.314)
qa
trong ®ã: R0 - ph¶n lùc t¹i chèt, N.
qa - ¸p suÊt bÒ mÆt cho phÐp, N/mm2, ®­îc lÊy b»ng: 2,5 - cho gç gai-¾c; 4,5 -
cho kim lo¹i mµu (b«i tr¬n b»ng dÇu); 5,5 - cho vËt liÖu tæng hîp; 7,0 - cho thÐp,
®ång thau vµ vËt liÖu ®ång thau-graphit Ðp nãng.
ChiÒu dµy , chiÒu cao h cña b¶n lÒ b¸nh l¸i vµ ki l¸i, lÊy phô thuéc vµo kÝch th­íc lç
khoÐt. Th«ng th­êng chiÒu dµy nµy: = 0,5.dch vµ chiÒu cao: h 1,2.dch.
C¸c chèt b¸nh l¸i kiÓu bu l«ng c«n cã phÇn c«n trªn b¸nh l¸i, chiÒu dµi phÇn c«n: lK dch
vµ ®én c«n: klÊy nh­ sau:
1 1
k  - nÕu chèt l¾p vµ h·m b»ng ª-cu h·m.
8 12
1 1
k  - nÕu chèt l¸i cã c¬ cÊu th¸o l¾p b»ng thñy lùc.
12 20
ViÖc chuyÓn tõ phÇn trô sang phÇn c«n kh«ng ph¶i h¹ bËc. §Çu phÝa trªn cña phÇn c«n
®­îc cè ®Þnh b»ng ®ai èc cã qui c¸ch nh­ ª-cu h·m cña trôc l¸i.

1.11. TruyÒn ®éng l¸I

Tuú thuéc vµo lo¹i tµu vµ vïng ho¹t ®éng cña nã, mµ ng­êi ta ph©n thµnh: hÖ truyÒn ®éng
l¸i tµu biÓn vµ hÖ truyÒn ®éng l¸i s«ng.

1.11.1. HÖ truyÒn ®éng l¸i tµu biÓn

1.11.1.1. Yªu cÇu

Trong mäi tr­êng hîp, kÕt cÊu cña hÖ thèng l¸i ph¶i tho¶ m·n khi v« l¨ng l¸i quay theo
chÒu nµo th× b¸nh l¸i ph¶i quay theo chiÒu ®ã vµ nh­ vËy, tµu còng quay vÒ h­íng ®ã.
ThiÕt bÞ l¸i cña tµu bÊt kú ®Òu ®­îc trang bÞ hai hÖ thèng ®éc lËp lµ hÖ thèng l¸i c¬ b¶n vµ
hÖ thèng l¸i dù tr÷. Ngoµi ra, cßn trang bÞ thªm hÖ thèng l¸i sù cè.

1.11.1.2. NhiÖm vô

28
 HÖ truyÒn ®éng l¸i c¬ b¶n dïng ®Ó ®iÒu ®éng tµu ë tèc ®é lín nhÊt ho¨c tèc ®é khai th¸c
víi sù trî gióp cña b¸nh l¸i (®¹o l­u ®Þnh h­íng xoay).Thêi gian quay l¸i tõ 350 m¹n nµy ®Õn
350 m¹n kia kh«ng qu¸ 28 gi©y, trong tr­êng h¬p ®Æc biÖt, v× lý do kÕt cÊu hoÆc lý do nµo ®ã,
b¸nh l¸i cã gãc bÎ l¸i P < 350, th× thêi gian bÎ l¸i tõ gãc P0- 50 m¹n nµy sang P0- 50 m¹n kia
®­îc gi¶m mét c¸ch t­¬ng øng.
HÖ thèng l¸i dù tr÷ dïng ®Ó ®iÒu ®éng tµu khi tèc ®é tµu v tho¶ m·n: 7 hl/g v = 0,5.vmax.
Thêi gian bÎ l¸i tõ 200 m¹n nµy ®Õn 200 m¹n kia lµ kh«ng qu¸ 60 s.
HÖ thèng l¸i c¬ b¶n vµ dù tr÷ hoÆc mét trong chóng nªn bè trÝ ë vÞ trÝ lu«n lu«n n»m cao
h¬n ®­êng n­íc chë hµng cao nhÊt, nÕu ®iÒu nµy kh«ng thÓ thùc hiÖn ®­îc th× ph¶i bè trÝ hÖ
thèng l¸i dù tr÷ cao h¬n, ë trªn boong chÝnh (boong v¸ch).
HÖ truyÒn ®éng l¸i sù cè ph¶i ®¶m b¶o kh¶ n¨ng bÎ l¸i tõ m¹n nµy sang m¹n kia víi tèc
®é tµu: v 4 hl/g víi thêi gian kh«ng yªu cÇu.
Phæ biÕn trong thiÕt bÞ l¸i lµ tay l¸i. M« men tÝnh to¸n ®èi víi hÖ thèng l¸i bÊt kú ®­îc
x¸c ®Þnh cã kÓ ®Ðn ma s¸t trong c¸c æ ®ì trªn trôc l¸i lµ:
MKP = M + MMSi, kG.m. (1.315)
trong ®ã: MMSi = 0,5. .Ri.Di - m« men ma s¸t t¹i c¸c æ trôc, kG.m.
Di, Ri - ®­êng kÝnh trôc, m, vµ ph¶n lùc ë c¸c æ t­¬ng øng, kG.
- hÖ sè ma s¸t, phô thuéc vµo lo¹i æ, ®­îc lÊy nh­ sau:
æ tr­ît: = 0,06 0,1 - cho bÒ mÆt thÐp - ®ång thanh; = 0,04 0,14 - ®èi
víi bÒ mÆt ®ång thanh - ®ång thanh; = 0,12 0,14 - cho bÒ tÐc-t«-nÝt - ®ång thanh.
æ l¨n: æ bi = 0,015; æ ®òa = 0,03.
M« men xo¾n ®­a ra ®Çu trôc l¸i lµ MC, cßn m« men yªu cÇu ®Ó tÝnh hÖ thèng l¸i ph¶i lµ
MKP.

1.11.2. HÖ truyÒn ®éng l¸i tµu s«ng

1.11.2.1. Yªu cÇu

Khi v« l¨ng l¸i quay theo chiÒu nµo th× b¸nh l¸i ph¶i quay theo chiÒu ®ã vµ t­¬ng øng tµu
quay theo h­íng ®ã ë mäi tr­êng hîp.
HÖ truyÒn ®éng l¸i tµu s«ng gåm hai hÖ truyÒn ®éng l¸i lµ: hÖ truyÒn ®éng l¸i c¬ b¶n vµ
hÖ truyÒn ®éng l¸i dù tr÷.
HÖ truyÒn ®éng l¸i c¬ b¶n cã thÓ truyÒn ®éng b»ng tay hoÆc b»ng m¸y. NÕu truyÒn ®éng
l¸i ®iÖn hoÆc ®iÖn - thñy lùc, th× thêi gian bÎ l¸i tõ 350 m¹n nµy ®Õn 350 m¹n kia ë tèc ®é vmax
cña tµu kh«ng lín h¬n 30 s.
NÕu truyÒn ®éng l¸i tay th× ph¶i do mét ng­êi lµm viÖc b×nh th­êng mµ kh«ng qu¸ søc,
thêi gian bÎ l¸i tõ 350 m¹n nµy ®Õn 350 m¹n kia kh«ng lín h¬n 60 s víi vËn tèc tµu v 1,8 m/s.
HÖ truyÒn ®éng l¸i dù tr÷ ®¶m b¶o bÎ l¸i tõ 200 m¹n nµy ®Õn 200 m¹n kia trong thêi gian
kh«ng qu¸ 60 s øng víi tèc ®é tµu: 6 km/g v = 0,6.vmax.

1.11.3. S¬ ®å truyÒn ®éng l¸i tay

Tham kh¶o tµi liÖu hình (1.64) trang 116, tính toán ở môc 9, trang (128 132) STTBTT-
T1.

1.11.4. Hệ thống truyền động lái máy

1.11.4.1. Lựa chọn công suất máy lái

29
 Căn cứ vào mô men xoắn MC trên trục để lựa chọn máy lái, nếu:
MC ≤ 0,63 Tm - dùng lái tay.
MC 0,63 Tm - dùng lái m¸y.
Yªu cÇu: việc mở và tắt máy phải dùng nút bấm và vô lăng.
Nếu gọi: i1, i2, i3 tương ứng là tỷ số truyền tại: sÐc-t¬ lái, cặp bánh vít - trục vít và cặp
bánh răng trụ, thì tỷ số truyền của cả hệ là: i0= i1 .i2 .i3.
Gọi hiệu suất truyền động chung của hệ là: 0, ta có:
0= 1 2 3 4
trong đó: 1 = 0,98 - tổn hao ma sát tại các ổ.
2 = 0,96 - hiệu suất cặp bánh răng - sÐc t¬ lái.
3 = 0,45 0,46 - hiệu suất cặp bánh vít - trục vít.
4 = 0,95 0,96 - hiệu suất cặp bánh răng trụ.
Từ đó ta có mô men quay trên động cơ:
MC
ME  (1.316)
i 0 . 0

(ii)

2
3
6
(i) 5

1
4

H×nh 1.50. S¬ đồ truyền động lái

của máy lái
trong đó: (I) - hệ truyền động lái cơ bản (điện).
(II) - hệ truyền động lái dự tr÷
1 - bánh lái; 2 - sÐc-t¬ lái; 3 - ly hợp; 4 - cặp bánh vít-trục vít;
5 - cặp bánh răng trụ; 6 - ®ộng cơ điện.

Gọi nE - tốc độ vòng trên động cơ, vg/ph.

30
 1
nE = n i0  P .i 0
t
trong đó: n = P/t – tốc độ quay của trục lái.
, t – góc bẻ lái và thời gian bẻ lái.
M E .n £
Từ: ME vµ nE ta tính được công suất động cơ là: N E  (1.318)
k
trong đó: k =102 - nÕu NE ®o b»ng kW; hay k =75- nÕu NE ®o b»ng mã lực - cv.

1.12. §¹o l­u ®Þnh h­íng xoay

1.12.1. Kh¸i niÖm chung vÒ ®¹o l­u ®Þnh h­íng xoay
1.12.1.1. Kh¸i niÖm

Trong nghµnh ®ãng tµu thÕ giíi, cµng vÒ sau nµy ng­êi ta cµng sö dông réng r·i c¸c thiÕt
bÞ l¸i xung kÝch ®Ó ®iÒu ®éng tµu ë nh÷ng tèc ®é nhá vµ ngay t¹i vÝ trÝ ®ç tµu. C¸c thiÕt bÞ nh­
vËy gåm cã: ch©n vÞt, thiÕt bÞ phôt thñy lùc, ®¹o l­u ®Þnh h­íng xoay, b¸nh l¸i chñ ®éng (cã
l¾p chong chãng phô trî trªn b¸nh l¸i), v.v., cho phÐp t¹o ra lùc d¹t trªn vá bao tµu ngay khi tµu
kh«ng di ®éng. Trong sè c¸c thiÕt bÞ ®ã, ®¹o l­u ®Þnh h­íng xoay lµ thiÕt bÞ l¸i xung kÝch rÎ
tiÒn nhÊt, hiÖu qu¶ nhÊt, ®Æc biÖt dïng cho tµu hai chong chãng vµ tµu cã tèc ®é nhá mµ yªu
cÇu lùc ®Èy lín ( B lín - chong chãng nÆng t¶i), nã cho kh¶ n¨ng bÎ l¸i ë gãc bÎ l¸i P bÊt kú.
§¹o l­u lµ mét vËt thÓ tho¸t n­íc h×nh trô, cã h×nh d¹ng tiÕt diÖn theo chiÒu däc lµ pr«fin
khÝ ®éng (tho¸t n­íc, l­u tuyÕn) quay mÆt låi vÒ phÝa chong chãng. MÐp tr­íc cña ®¹o l­u (cöa
vµo) ®­îc l­în trßn ®Ó lµm t¨ng thªm diÖn tÝch tiÕt diÖn cöa vµo cña ®¹o l­u, diÖn tÝch cöa vµo
cña ®¹o l­u th­êng lÊy lín h¬n mét chót so víi diÖn tÝch tiÕt diÖn ngang t¹i vÞ trÝ nhá nhÊt cña
nã lµ mÆt ph¼ng ®Üa chong chãng.
§¹o l­u ®Þnh h­íng xoay kh«ng nh÷ng lµ thiÕt bÞ l¸i mµ cßn lµ mét bé phËn tham gia vµo
thiÕt bÞ ®Èy, v× do ®¹o l­u bao quanh chong chãng víi khe hë nhá nhÊt, nªn nã ng¨n chÆn
®­îc ®¸ng kÓ dßng ch¶y vßng tõ mÆt ®¹p sang mÆt hót ë mót chong chãng, do ®ã nã lµm gi¶m
tæn thÊt ë mót c¸nh chong chãng vµ n©ng cao hiÖu suÊt chong chãng. T¸c dông ®Æc biÖt cña
®¹o l­u so víi b¸nh l¸i lµ viÖc t¹o ra m« men vµ lùc thuû ®éng lu«n lu«n cã t¸c dông chèng l¹i
sù bÎ l¸i (tøc khi M <0). §Ó lo¹i bá gi¸ trÞ m« men nµy, trong mÆt ph¼ng ®èi xøng, ë phÇn
®u«i cña ®¹o l­u, sau chong chãng ng­êi ta ®Æt thªm c¸nh gi÷ h­íng - lµ vËt thÓ d¹ng c¸nh,
th¼ng ®øng, cã pr«fin khÝ ®éng ®èi xøng vµ cã chiÒu cao b»ng ®­êng kÝnh cöa ra cña ®¹o l­u.
Ngoµi ra c¸nh gi÷ h­íng cã t¸c dông rÊt lín ®Õn tÝnh æn ®Þnh h­íng ®i cña tµu.
§¹o l­u ®Þnh h­íng xoay ngoµi t¸c dông lµm t¨ng lùc ®Èy cßn cã nhiÖm vô b¶o vÖ cho
chong chãng tr¸nh bÞ va ch¹m nh÷ng vËt thÓ ë trong n­íc, lµm tèt h¬n sù lµm viÖc cña chong
chãng (khi tµu chßng chµnh däc, hoÆc khi tµu trªn sãng- nhÊt lµ khi tµu ë trªn ®Ønh sãng, th×
®¹o l­u lµm chong chãng Ýt nh« ra khái mÆt n­íc h¬n, tõ ®ã nã lµm gi¶m sè dao ®éng vßng
quay cña chong chãng, tøc lµ lµm gi¶m chÊn ®éng vïng ®u«i, ®ång thêi lµm t¨ng hiÖu suÊt lµm
viÖc chong chãng, gi¶m hiÖn t­îng x©m thùc, trãc rç bÒ mÆt).
HiÖu suÊt lµm viÖc cña ®¹o l­u phô thuéc kh¸ lín vµo sù lµm viÖc cña chong chãng, kinh
nghiÖm khai th¸c vµ sè liÖu thö nghiÖm so s¸nh gi÷a c¸c tµu ®ång d¹ng ®­îc trang bÞ ®¹o l­u
®Þnh h­íng xoay vµ b¸nh l¸i cho thÊy: ­u thÕ h¬n h¼n cña ®¹o l­u xoay lµ cã thÓ lµm gia t¨ng
hiÖu suÊt ®Èy cña chong chãng lªn tíi 50% ë chÕ ®é buéc bÕn vµ (20 - 30)% ë chÕ ®é khai
th¸c.
Nh­îc ®iÓm: do b¶n th©n ®¹o l­u còng cã thµnh phÇn søc c¶n (v× p«fin ®¹o l­u cã d¹ng
låi vµo trong, xuÊt hiÖn lùc c¶n d¹t), nªn kh«ng thÓ ¸p dông cho nh÷ng tµu cã hÖ sè t¶i cña

31
chong chãng nhá vµ nh÷ng tµu ch¹y nhanh, bëi khi ®ã hiÖn t­îng x©m thùc dÔ bÞ h¬n, ®Æc biÖt
lµ khi chong chãng lµm viÖc ë chÕ ®é ®¶o chiÒu vµ ®«i khi b¶n th©n ®¹o l­u còng bÞ x©m thùc.

1.12.1.2. Ph©n lo¹i ®¹o l­u

Cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i ®¹o l­u kh¸c nhau:
1. Ph©n lo¹i theo sè l­îng ®¹o l­u:
Tµu cã mét ®¹o l­u, tµu cã hai ®¹o l­u

H×nh 1.51. §¹o l­u cã gãt ky vµ ®¹o l­u treo

2. Ph©n lo¹i theo ®Æc ®iÓm kÕt cÊu:

§¹o l­u kh«ng cã c¸nh gi÷ h­ãng
§¹o l­u cã c¸nh gi÷ h­íng cè ®Þnh
§¹o l­u cã c¸nh gi÷ h­íng ®iÒu khiÓn ®­îc
3. Ph©n lo¹i theo sè gèi ®ì:
§¹o l­u cã gèi ®ì ë sèng ®u«i, ky ®u«i
§¹o l­u treo

1.11.2. C¸c kÝch th­íc c¬ b¶n cña ®¹o l­u

D¹ng ®¹o l­u vµ pr«fin cña nã (xem STTBTT-T1) phô thuéc lo¹i tµu vµ c«ng dông cña
nã.

32
 H×nh 1.52. S¬ ®å bè trÝ hÖ ®¹o l­u - c¸nh gi÷ h­íng.
1 - èng (thµnh) ®¹o l­u; 2 - chong chãng; 3 - c¸nh gi÷ h­íng;
4 - b¾p chuèi tho¸t n­íc (khèi rÏ dßng).

Sè l­îng chong chãng t­¬ng øng víi sè l­îng ®¹o l­u: z.

§­êng kÝnh chong chãng trong ®¹o l­u: DB ®­îc tÝnh s¬ bé theo tÝch sè tèi ­u gi÷a ®­êng
kÝnh chong chãng víi vßng quay cña cña nã, m.
§­êng kÝnh trong nhá nhÊt cña ®¹o l­u: DH, m.
§­êng kÝnh cöa vµo cña ®¹o l­u: D’H, m.
§­êng kÝnh cöa tho¸t cña ®¹o l­u: D”H, m.
HÖ sè loe cöa vµo cña ®¹o l­u H, lµ tû sè gi÷a diÖn tÝch cöa vµo ®¹o l­u vµ diÖn tÝch
trong nhá nhÊt cña ®¹o l­u, lµ ®¹i l­îng kh«ng thø nguyªn:
.D 'H2 2
4   D' H 
'2
F
H   H
D  (1.320)
FH .D 2H  H
4
HÖ sè loe cöa tho¸t cña ®¹o l­u H, lµ tû sè gi÷a diÖn tÝch cöa ra cña ®¹o l­u vµ diÖn tÝch
trong nhá nhÊt cña nã, lµ ®¹i l­îng kh«ng thø nguyªn:
.D ''H2 2
FH'' 2
H  2  4   D" H 
 (1.321)
FH .D H
2 D
 H 
4
ChiÒu dµi ®¹o l­u lH lµ kho¶ng c¸ch tõ mÐp vµo n­íc (mÐp tr­íc) ®Õn mÐp tho¸t n­íc
(mÐp sau) cña ®¹o l­u, ®o theo ph­¬ng trôc ®èi xøng cña ®¹o l­u, m.
ChiÒu dµi t­¬ng ®èi cña ®¹o l­u l H lµ tØ sè gi÷a chiÒu dµi ®¹o l­u vµ ®­êng kÝnh trong nhá
nhÊt cña ®¹o l­u, lµ ®¹i l­îng kh«ng thø nguyªn:
lH
lH  (1.321)
DH
Khe hë t­¬ng ®èi gi÷a mót c¸nh chong chãng vµ bÒ mÆt phÝa trong nhá nhÊt cña ®¹o l­u
lµ tØ sè gi÷a khe hë tõ mót c¸nh chong chãng ®Õn bÒ mÆt phÝa trong nhá nhÊt ®ã vµ ®­êng kÝnh
cña chong chãng, lµ ®¹i l­îng kh«ng thø nguyªn:

 (1.322)
DB
C¸c kÝch th­íc c¬ b¶n vµ h×nh d¹ng c¸nh gi÷ h­íng, t­¬ng tù nh­ kÝch th­íc chñ yÕu cña
b¸nh l¸i: d¹ng pr«fin cña c¸nh (NASA, N.E.Z, XA-GI, v.v.), chiÒu cao c¸nh hC, chiÒu réng
hC t
c¸nh bC, diÖn tÝch c¸nh FC, ®é dang cña c¸nh  C  , chiÒu dµy t­¬ng ®èi cña c¸nh t  max ,
bC bC
v.v.
Sau ®©y ta ®i xÐt vµ lùa chän c¸c yÕu tè c¬ b¶n cña hÖ ®¹o l­u-c¸nh gi÷ h­íng ®Ó ®¶m
b¶o tháa m·n sao cho chóng vµ th©n tµu t¹o thµnh mét hÖ lµm viÖc hiÖu qu¶ nhÊt.
1. §­êng kÝnh trong nhá nhÊt cña ®¹o l­u DH
DH ®­îc chän trªn c¬ së ®¶m b¶o khe hë nhá nhÊt gi÷a bÒ mÆt trong cña ®¹o l­u víi mót
c¸nh chong chãng, môc ®Ých ®Ó gi¶m dßng ch¶y vßng.
Th­êng chän: = ( 0,005 0,01).DB, nh­ng ë mäi tr­êng hîp: 15 mm.
Khi ®ã ®­êng kÝnh trong nhá nhÊt cña ®¹o l­u sÏ b»ng:

33
 DH = DB + 2 hoÆc DH 1,02.DB vµ kiÓm tra cho 15mm. (1.323)
2 2
DiÖn tÝch: FH = .D H/4 - gäi lµ diÖn tÝch thñy lùc cña ®¹o l­u, m .
2. HÖ sè loe cöa tho¸t ®¹o l­u H.
Chän H sao cho ®Ó gi¶m tèc ®é kÝch thÝch chiÒu trôc, nÕu më nhiÒu qu¸ th× sÏ cã vïng
dßng n­íc sÏ t¸ch khái bÒ mÆt trong ®¹o l­u vµ t¹o thµnh vïng ch©n kh«ng trong ®¹o l­u.
Víi: l H = 0,8 th× chän H = ( 1,1 - 1,15), v× víi l H = 0,8 th× H = (1,1-1,15) sÏ lµm cho dßng
ch¶y ®Òu ®Æn h¬n, cô thÓ lµ: tµu kÐo ®Èy - H =(1,1 -1,12); tµu hµng kh¸ch th× H = (1,12-1,15).
Tuy nhiªn do bÒ mÆt phÝa trong ®¹o l­u cã ®é nh¸m t­¬ng ®èi g©y ph¸ hñy dßng bao, nªn
trªn mäi lo¹i tµu ng­êi ta th­êng lÊy H =1,12.
3. HÖ sè loe cöa vµo ®¹o l­u H
H x¸c ®Þnh phô thuéc vµo hÖ sè t¶i cña chong chãng sao cho lùc ®Èy cña nã lµ lín nhÊt:

1  1  2 B /  H
H = 2 H . (1.324)
3  1  2 B /  H
trong ®ã: B - hÖ sè t¶i cña chong chãng trong ®¹o l­u øng víi lùc ®Èy lín
nhÊt, tøc:
PB max
B = .
0,5..v 2P .FB
Chän H sao cho ë tèc ®é thiÕt kÕ luång n­íc ph¶i ch¶y ªm tíi ®¹o l­u, th«ng th­êng H
= (1,25 1,35) vµ ng­êi ta th­êng dïng H = 1,3. Kh«ng nªn chän H qu¸ lín, v× nÕu kh«ng
nã lµm gi¶m chÊt l­îng l¸i cña tµu khi ch¹y lïi.
4. ChiÒu dµi t­¬ng ®èi cña ®¹o l­u l H
Gi¸ trÞ nµy ¶nh h­áng lín ®Õn kh¶ n¨ng quay vßng cña tµu nh­: tèc ®é quay, b¸n kÝnh
quay. ChÊt l­îng hµng h¶i tèt nhÊt lµ: l H = 0,7 0,9.
§Ó n©ng cao tÝnh ¨n l¸i, b»ng viÖc tiÕn hµnh thö hµng lo¹t ®¹o l­u cã l H = 0,55 0,95,
ng­êi ta chän l H = 0,8.
5. VÞ trÝ ®­êng t©m trôc ®¹o l­u
Trôc ®¹o l­u hay trôc l¸i ®­îc ®Æt trong mÆt ph¼ng ®Üa cña chong chãng, ®­îc x¸c ®Þnh
b»ng kho¶ng c¸ch tõ ®­êng t©m trôc ®Õn mÐp tr­íc ®¹o l­u: x ( phÇn nµy gäi lµ phÇn vµo n­íc,
phÇn cßn l¹i gäi lµ phÇn tho¸t n­íc).
x
Kho¶ng c¸ch t­¬ng ®èi: x   ®­îc x¸c ®Þnh nh­ sau:
lH
§¹o l­u cã c¸nh g÷ h­íng: x  = 0,43 0,44.
§¹o l­u kh«ng cã c¸nh g÷ h­íng: x  = 0,35 0,4.
6. ChiÒu dµy t­¬ng ®èi cña pr«fin ®¹o l­u
ChiÒu dµy t­¬ng ®èi cña pr«fin ®¹o l­u lµ tû sè gi÷a chiÒu dµy lín nhÊt cña pr«fin vµ
chiÒu réng ngoµi cña nã, ký hiÖu:
H
H  , víi: H lµ chiÒu dµy lín nhÊt cña pr«fin ®¹o l­u.
bH
 H thay ®æi trong giíi h¹n réng, ®Ó ®¶m b¶o chÊt l­îng thuû ®éng cña ®¹o l­u vµ ®é bÒn
cña nã, ng­êi ta lÊy:  H = 0,12 0,13.
7. KÝch th­íc c¸nh gi÷ h­íng

34
 T¸c dông cña c¸nh gi÷ h­íng lµ t¹o ra lùc d¹t tõ ®ã t¹o ra m« men thuû ®éng ng­îc chiÒu
víi m« men thuû ®éng trªn ®¹o l­u khi tµu tiÕn, cïng chiÒu khi tµu lïi.
C¸nh kh«ng ¶nh h­ëng nhiÒu ®Õn sù quay vßng mµ nã lµm t¨ng tÝnh æn ®Þnh h­íng ®i cña
tµu, t¹o ra m« men thñy ®éng lín khi tµu ch¹y lïi, do ®ã lµm t¨ng c«ng suÊt cña m¸y l¸i. KÝch
th­íc c¸nh gi÷ h­íng ®­îc x¸c ®Þnh nh­ sau:
Pr«fin c¸nh gi÷ h­íng cã chiÒu dµy t­¬ng ®èi t C = 0,12.
bC
ChiÒu réng bC cña c¸nh x¸c ®Þnh qua chiÒu réng t­¬ng ®èi cña nã: b C  = (0,55
lH
0,65) vµ ng­êi ta th­êng dïng nhiÒu nhÊt lµ: b C = 0,6.
ChiÒu cao hC cña c¸nh th­êng lÊy b»ng ®­êng kÝnh cöa ra cña ®¹o l­u: hC = DH’’.
8. Kho¶ng c¸ch tõ mÐp tr­íc c¸nh gi÷ h­íng ®Õn trôc quay ®¹o l­u
Kho¶ng c¸ch nµy ký hiÖu lµ aC cßn kho¶ng c¸ch t­¬ng ®èi cña nã víi chiÒu dµi ®¹o l­u lH
lµ: a C = aC /lH.
a C - ®­îc chän xuÊt ph¸t tõ ®iÒu kiÖn ®Ó cè ®Þnh mét c¸ch ch¾c ch¾n c¸nh gi÷ h­íng vµo
®¹o l­u vµ ®¶m b¶o khe hë nhá nhÊt gi÷a mót mò tho¸t n­íc cña cñ chong chãng vµ ®Çu b¾p
chuèi tho¸t n­íc cña c¸nh gi÷ h­íng. Th«ng th­êng e = (50 60) mm.
Trªn c¸nh gi÷ h­íng, däc theo ®­êng t©m chong chãng ng­êi ta ®Æt b¾p chuèi tho¸t n­íc
- lµ mét vËt thÓ trßn xoay d¹ng tho¸t n­íc ®Ó lµm tèt tÝnh n¨ng thñy ®éng cña hÖ chong chãng
®¹o l­u. V× b¾p chuèi tho¸t n­íc lµm gi¶m hiÖn t­îng bãp dßng, lµm cho dßng ch¶y ®Òu ®Æn
h¬n.
ChiÒu dµy lín nhÊt cña b¾p chuèi tho¸t n­íc: max = (1,2 1,4).d0, víi: d0 - ®­êng kÝnh
trung b×nh cña cñ chong chãng.
Chó ý: khi lùa chän kÝch th­íc cña ®¹o l­u, c¸nh gi÷ h­íng, b¾p chuèi tho¸t n­íc sao
cho chóng ph¶i cïng víi phÝa ®u«i cña ®­êng n­íc thiÕt kÕ, khung gi¸ l¸i t¹o thµnh mét hÖ
thèng tho¸t n­íc, ®ång thêi ®Ó gi¶m lùc c¶n xo¸y ë vïng ®u«i vµ t¨ng hiÖu suÊt lµm viÖc cña
chong chãng.

1.12.3. TÝnh lùc thuû ®éng hÖ ®¹o l­u – c¸nh gi÷ h­íng vµ m« men thuû ®éng
trªn trôc ®¹o l­u
1.12.3.1. X¸c ®Þnh hÖ sè t¶i cña chong chãng B vµ hÖ sè tèc ®é kÝch thÝch chiÒu
trôc cña chong chãng trong ®¹o l­u w A

1. Tèc ®é dßng n­íc ch¶y vµo chong chãng (c¶ ®¹o l­u) ve
Tèc ®é dßng ch¶y vµo chong chãng ®­îc tÝnh nh­ sau:
Khi tµu ch¹y tiÕn: vE = 0,515.vS.(1- ), m/s. (1.325)
Khi tµu ch¹y lïi: vEL = 0,515. .vSL, m/s. (1.326)
trong ®ã: = (1,05 1,10) - hÖ sè kÓ ®Õn ¶nh h­ëng cña th©n tµu ®Õn hÖ ®¹o
l­u - chong chãng.
vS - tèc ®é ch¹y tiÕn cña tµu, hl/g.
vSL - tèc ®é khi ch¹y lïi cña tµu, th­êng lÊy vSL= (0,7 0,75)vS , hl/g.
- hÖ sè dßng theo trung b×nh t¹i vÞ trÝ ®Æt chong chãng cã kÓ ®Õn ¶nh h­ëng
cña ®¹o l­u, ®­îc tÝnh b»ng: = c. 0, víi: c = 0,8 - hÖ sè kÓ ®Õn sù gi¶m cña dßng
theo do sù cã mÆt cña ®¹o l­u.

35
 0 - hÖ sè dßng theo t¹i vÞ trÝ ®Æt chong chãng kh«ng kÓ ®Õn ¶nh h­ëng cña ®¹o
3
V
l­u (tÝnh theo Papmiel: 0 = 0,165. z   ).
DB
§èi víi tµu ®Èy kh«ng cã ®oµn sµ lan phÝa tr­íc, 0 ®­îc tÝnh theo c«ng thøc sau:
3
V
® = 0 = 0,13. z . (1.327.1)
DB
Tµu ®Èy cã ®oµn sµ lan ë phÝa tr­íc: ®® = 0 = [1- (1- ®)(1- t)]. (1.327.2)
trong ®ã: t - hÖ sè dßng theo ma s¸t t¹i vïng ®Æt thiÕt bÞ ®Èy, tÝnh theo c«ng thøc:
' 0
t = (1.327.3)
2' 0 .L.T
1
SM
SM - tæng diÖn tÝch s­ên gi÷a ng©m n­íc lín nhÊt cña sµ lan phÝa tr­íc, m2.
’0 - gi¸ trÞ trung b×nh cña hÖ sè dßng theo ma s¸t t¹i vïng phÝa mòi tµu ®Èy, tÝnh theo
3
V
c«ng thøc sau: ’0 = . (1.327.4)
B.T
víi: V - l­îng chiÕm n­íc thÓ tÝch cña ®oµn sµ lan phÝa tr­íc, m3.
L, B, T - chiÒu dµi, chiÒu réng vµ chiÒu ch×m cña tµu ®Èy, m.

2. HÖ sè t¶i cña hÖ chong chãng ®¹o l­u

Ta cã kh¸i niÖm hÖ sè t¶i cña chong chãng trong ®¹o l­u lµ:
PB
B  . (1.375)
1
..v 2E .FB
2
HÖ sè t¶i cña hÖ chong chãng - ®¹o l­u lµ:
PK
K  . (1.376)
1
..v 2E .FK
2
trong ®ã: FB = .DB2/4 - diÖn tÝch thuû lùc thiÕt bÞ ®Èy, m2.
FK = .DH2/4 - diÖn tÝch thñy lùc cña ®¹o l­u, m2 vµ lÊy: FK FB.
- mËt ®é cña n­íc, kG.s2/m4.
PB, PK - t­¬ng øng lµ lùc ®Èy cña chong chãng vµ cña hÖ chong chãng - ®¹o l­u,
kG.
R
PK = - ®èi víi tµu kh«ng kÐo.
1 t
RZ
PK = - ®èi víi tµu kÐo ®oµn sµ lan.
z.1  t 
víi: R, Z - t­¬ng øng lµ søc c¶n cña tµu kÐo vµ cña ®oµn sµ lan, kG.
z - sè chong chãng b»ng sè ®¹o l­u.
t - hÖ sè hót cña th©n tµu t¹i vÞ trÝ ®Æt hÖ chong chãng - ®¹o l­u.
NÕu gäi PH lµ lùc ®Èy cña ®¹o l­u, kG. Khi ®ã gi÷a PK, PB vµ PH liªn hÖ víi nhau b»ng
biÓu thøc:

36
 PH
PK = PB + PH = PB.(1 + ) = PB.(1 + tH). (1.377)
PB
PK P
Do ®ã, ta cã: PB  , nh­ng v×: tH < 0, nªn ta cã: PB  K . (1.378)
1 tH 1 tH

Tõ c¸c c«ng thøc (1. 375), (1.376) vµ (1.378) suy ra:  B  K . (1.379)
1 tH
tH - gäi lµ hÖ sè hót cña ®¹o l­u, gi¸ trÞ cña nã phô thuéc vµo hÖ sè t¶i K vµ hÖ sè loe cöa
vµo cña ®¹o l­u H vµ ®­îc t×m thÊy b»ng c¸ch tra ®å thÞ: tH = f( K, H).

3. HÖ sè tèc ®é kÝch thÝch chiÒu trôc cña hÖ chong chãng - ®¹o l­u
HÖ sè tèc ®é kÝch thÝch chiÒu trôc cña hÖ chong chãng - ®¹o l­u lµ tû sè gi÷a tèc ®é kÝch
wA
thÝch chiÒu trôc vµ tèc ®é tµu. Ký hiÖu: w A  a  vµ ®­îc tÝnh bëi c«ng thøc:
v
1
wA  a  .( 1   B  1) . (1.380)
2

1.12.3.2. X¸c ®Þnh lùc thuû ®éng trªn ®¹o l­u, c¸nh gi÷ h­íng vµ m« men thuû
lùc trªn trôc ®¹o l­u.

1. X©y dùng tuyÕn h×nh pr«fin ®¹o l­u

Pr«fin ®¹o l­u - còng nh­ pr«fin b¸nh l¸i, ®· ®­îc thö nghiÖm bëi c¸c c¬ quan nghiªn
cøu, ®­îc m· hãa b»ng sè vµ ®­a ra d­íi d¹ng b¶ng hoÆc ®å thÞ.
Phæ biÕn lµ sö dông pr«fin ®¹o l­u mang c¸c sè hiÖu No5, No19a, v.v. chóng cho ®Æc tÝnh
¨n l¸i tèt khi: l H = 0,5; 0,6 vµ 0,8.

B¶ng 1.18. Gi¸ trÞ tung ®é cña pr«fin ®¹o l­u.

TT §¹i l­îng cÇn tÝnh, mm. KÕt qu¶.

1 Kho¶ng c¸ch tiÕt diÖn tÝnh tõ mÐp tr­íc ®¹o l­u, tÝnh b»ng %lH
2 ChiÒu dµy pr«fin, tÝnh b»ng %lH
3 §­êng kÝnh trong ®¹o l­u, tÝnh b»ng %DH
4 §­êng kÝnh ngoµi ®¹o l­u, tÝnh b»ng %DH

2. TÝnh lùc thuû ®éng trªn ®¹o l­u, c¸nh gi÷ h­íng vµ m« men thuû ®éng trªn trôc
quay cña ®¹o l­u
§Æt vÊn ®Ò: Lùc vµ m« men thuû ®éng cña hÖ ®¹o l­u - c¸nh gi÷ h­íng ®­îc tÝnh nh­ c¸c
thµnh phÇn ®éc lËp víi nhau gåm lùc vµ m« men thuû ®éng trªn ®¹o l­u, lùc vµ m« men thuû
®éng trªn c¸nh gi÷ h­íng. Lùc vµ m« men thuû ®éng cña c¶ hÖ lµ tæng hîp cña hai thµnh phÇn
nãi trªn.

37
 H×nh 1.52. Pr«fin lý thuyÕt cña ®¹o l­u.

2.a. Khi tµu ch¹y tiÕn

2.a.1. TÝnh lùc vµ m« men thuû ®éng trªn ®¹o l­u khi kh«ng cã c¸nh gi÷ h­íng
ViÖc x¸c ®Þnh lùc vµ m« men thuû ®éng ph¸t sinh trªn ®¹o l­u khi bÎ l¸i gãc P th«ng qua
hÖ sè lùc c¶n, hÖ sè lùc d¹t, hÖ sè m« men. §ã lµ c¸c hÖ sè kh«ng thø nguyªn, ®Æc tr­ng cho
thñy ®éng lùc häc cña ®¹o l­u:
CXH, CYH, CMH = f( P , a).
C¸c hÖ sè trªn ®©y ®­îc x©y dùng thµnh c¸c ®å thÞ cho hai tr­êng hîp: tµu ch¹y tiÕn vµ
tµu ch¹y lïi, cã d¹ng nh­ h×nh 1.49.
Tõ c¸c hÖ sè kh«ng thø nguyªn tra ®å thÞ nh­ nãi ë trªn, ta tÝnh d­îc: lùc c¶n, lùc d¹t, vµ
m« men xo¾n nh­ sau:
1
Lùc c¶n: PXH = ..C XH .v 2E .S H , kG. (1.381)
2
1
Lùc d¹t: PYH = ..C YH .v 2E .S H , kG.
2
1
Lùc ph¸p tuyÕn: PNH = ..C NH .v 2E .S H , kG.
2
1
M« men xo¾n: M H = ..C MH .v 2E .S H .l H , kG.m. (1.382)
2
trong ®ã: CNH = CXHsin P + CyHcos P - hÖ sè lùc ph¸p tuyÕn, lµ hÖ sè kh«ng
thø nguyªn.
SH = kS. .DCP.lH - diÖn tÝch bÒ mÆt sö dông cã hiÖu qu¶ cña ®¹o l­u, m2.
kS = 0,85 0,9 - hÖ sè ®iÒu chØnh, biÓu thÞ quan hÖ gi÷a diÖn tÝch bÒ mÆt sö
dông thùc tÕ cña ®¹o l­u víi diÖn tÝch bÒ mÆt thùc cña nã.
D' H 2.D H  D" H
DCP = - ®­êng kÝnh tÝnh to¸n trung b×nh cña ®¹o l­u, m.
4
ViÖc tÝnh to¸n c¸c thµnh phÇn cña lùc vµ m« men thùc hiÖn d¹ng b¶ng 1.29.

B¶ng 1.29. X¸c ®Þnh lùc vµ m« men thuû ®éng t¸c dông lªn ®¹o l­u

38
 T C¸c ®¹i l­îng cÇn tÝnh § KÕt qu¶ tÝnh ®­îc theo gãc
.T to¸n ¬n bÎ l¸i P, ®é.
v 5
Þ 0 5 0 5 0 5
1 CXH -
2 CYH -
3 CMH -
4 sin P -
5 cos P -
6 CNH = CXHsin P + CYH -
cos P
7 PnH = 0,5. .CNHvE2 .SH k
G
8 2
M H = 0,5. .CMHvE .SH.lH k
G.m

39
 H×nh 1.53. §å thÞ x¸c ®Þnh c¸c hÖ sè lùc vµ m« men cña ®¹o l­u.

Chó ý: nÕu hÖ sè a cã gi¸ trÞ trung gian, c¸c hÖ sè lùc vµ m« men ®­îc lÊy b»ng phÐp néi
suy bËc nhÊt (tuyÕn tÝnh).

40
 2.a.2. TÝnh lùc vµ m« men thuû ®éng trªn c¸nh gi÷ h­íng
Khi ®¹o l­u xoay th× c¸nh gi÷ h­íng n»m d­íi mét gãc nµo ®ã víi ph­¬ng cña dßng ch¶y
ra tõ ®¹o l­u. Gi¶ sö khi ®¹o l­u bÎ l¸i ë gãc P bÊt kú th× ph­¬ng cña dßng n­íc ch¶y tíi c¸nh
gi÷ h­íng t¹o nªn mét gãc thùc tÕ víi mÆt ph¼ng ®èi xøng cña c¸nh gi÷ h­íng mét gãc: <
p, vµ ®­îc tÝnh bëi c«ng thøc:
= p - c , ®é. (1.383)
trong ®ã: - gäi lµ gãc tÊn cña dßng n­íc bao quanh c¸nh gi÷ h­íng, ®é.
C - gãc nghiªng cña dßng ch¶y sau ®¹o l­u, tÝnh bëi c«ng thøc N.A. Petrov:
D CP .l H
C = 57o3. CYH. , ®é.
D 2H . H .v S2
v S - tèc ®é t­¬ng ®èi cña dßng n­íc ch¶y ra tõ ®¹o l­u, ®­îc tÝnh bëi c«ng thøc:
 2 
v S = 0,5.  1  B  1 - khi tµu ch¹y tiÕn.
 H 
 
'  2 
v SL = H .0,5.  1  ' BL  1 - khi tµu ch¹y lïi.
H  H 
 
trong ®ã: 'H - hÖ sè loe khi tµu ch¹y lïi: 'H = 1 + 0,6.( H - 1).

p


v'e

vc
va

H×nh 1.54. VËn tèc dßng ch¶y ®Õn c¸nh gi÷ h­íng.

Tõ c¸c th«ng sè tÝnh to¸n ë trªn, ta t×m ®­îc c¸c hÖ sè lùc vµ m« men thñy ®éng kh«ng
thø nguyªn, b»ng c¸ch tra ®å thÞ: CXC, CYC, CMC, CDC, v.v. phô thuéc vµo ( , t C , vµ ®é dang
c¸nh gi÷ h­íng C): CXC, CYC, CMC, CDC = f( , C, t C ).
Tõ c¸c hÖ sè kh«ng thø nguyªn, ta tÝnh ®­îc lùc vµ m« men thuû ®éng t¸c dông lªn c¸nh
gi÷ h­íng nh­ sau:
Lùc c¶n: PXC = 0,5. . CXC.vC2.FC , kG. (1.384)
2
Lùc d¹t: PYC = 0,5. . CYC.vC . FC , kG.
Lùc ph¸p tuyÕn: PNC = 0,5. .CNC.vC2.FC , kG.

41
 M« men xo¾n: M C = PNC.l, kG.m.
trong ®ã: FC - diÖn tÝch c¸nh gi÷ h­íng, m2.
vC = vE. v S - tèc ®é dßng n­íc ch¶y ®Õn c¸nh gi÷ h­íng, khi tµu ch¹y tiÕn, m/s.
vCL = vEL. v SL .k - tèc ®é dßng n­íc ch¶y ®Õn c¸nh gi÷ h­íng, khi tµu ch¹y lïi, m/s.
k = 0,95 - hÖ sè; vEL = 0,515. l.vS , m/s, víi: l = (0,7 0,75) - hÖ sè; vS - tèc ®é ch¹y tiÕn
cña tµu, hl/g.
ViÖc tÝnh to¸n lùc vµ m« men thuû ®éng trªn c¸nh gi÷ h­íng ®­îc thùc hiÖn d­íi d¹ng
b¶ng 1.30.

B¶ng 1.30. TÝnh lùc vµ m« men thuû ®éng t¸c dông lªn c¸nh gi÷ h­íng

T.T C¸c ®¹i l­îng cÇn tÝnh to¸n §¬n KÕt qu¶ tÝnh ®­îc theo gãc bÎ l¸i
vÞ P , ®é.
5 10 15 20 25 30 35
1 CXH = f( P ,a) : ®å thÞ -
2 D CP .l H ®é
C = 5703.CYH.
D . H .v
2
H
2
S

3 = - C ®é
4 CXC = f( , C) - ®å thÞ -
5 CYC = f( , C) - ®å thÞ -
6 CDC = f( , C) - ®å thÞ -
7 CNC = CXCsin + CYC.cos -
8 PNc= 0,5. .CNCvE2.FC kG
9 xPC’= CDC.bC m
10 l =xPC ’+ aC m
11 M C = PNC.l kGm

Chó ý: hÖ sè CNC cÇn ®­îc lÊy t¨ng lªn 10% do kÓ ®Õn ¶nh h­ëng cña thµnh èng ®¹o l­u.

2.a.3. X¸c ®Þnh lùc vµ m« men thuû ®éng trªn hÖ ®¹o l­u - c¸nh gi÷ h­íng
ViÖc tÝnh to¸n cô thÓ thùc hiÖn trong b¶ng 1.31.
B¶ng 1.31. X¸c ®Þnh lùc vµ m« men thuû ®éng trªn hÖ ®¹o l­u - c¸nh gi÷ h­íng.

TT C¸c ®¹i l­îng cÇn tÝnh §¬n Gi¸ trÞ tÝnh ®­îc theo P , ®é.
vÞ 5 10 15 20 25 30 35
1 PnH - B¶ng 1 kG
2 Pnc - B¶ng 2 kG
3 M H - B¶ng 1 kG.m
4 M c - B¶ng 2 kG.m
5 Pn = PnC + PnH kG
6 M ' = M C M H kG.m
7 M = k0. M '
Trong b¶ng trªn: ko = 1,3 - hÖ sè kÓ ®Õn ¶nh h­ëng cña qu¸n tÝnh ban ®Çu.

42
 DÊu (-) - øng víi tµu ch¹y tiÕn.
DÊu (+) - øng víi tµu ch¹y lïi.
L­u ý: nÕu aC vµ e qu¸ lín th× m« men M lín, do ®ã cÇn ph¶i kÐo dµi ®¹o l­u ra. NÕu aC
vµ e qu¸ nhá th× mÐp sau cñ chong chãng ch¹m vµo mÐp tr­íc c¸nh gi÷ h­íng hay
mót tr­íc b¾p chuèi tho¸t n­íc, cã thÓ g©y kÑt khi bÎ l¸i.

2.b. TÝnh lùc vµ m« men thuû ®éng trªn hÖ ®¹o l­u - c¸nh gi÷ h­íng khi tµu ch¹y lïi.
ViÖc tÝnh to¸n, tiÕn hµnh t­¬ng tù nh­ tµu ch¹y tiÕn, chØ l­u ý mét sè ®iÓm ®Æc biÖt nh­
sau:
Tèc ®é khi tµu ch¹y lïi: vSL = k.vS, hl/g. (1.385)
trong ®ã: k = (0,7 0,75) - hÖ sè.
vS - tèc ®é ch¹y tiÕn cña tµu, hl/g.
Tèc ®é dßng n­íc ch¶y ®Õn chong chãng khi ch¹y lïi: vEL = 0,515. .vSL, m/s.
BL - hÖ sè t¶i cña chong chãng khi lïi.
C¸c hÖ sè vÒ lùc vµ m« men thñy ®éng kh«ng thø nguyªn, nh­ ®· giíi thiÖu ë trªn, ®­îc
tÝnh cho tr­êng hîp tµu ch¹y lïi.
Chó ý: C¸nh gi÷ h­íng sinh ra m« men ng­îc chiÒu víi m« men xo¾n cña ®¹o l­u khi
ch¹y tiÕn: M ' = M C - M H. V× vËy ph¶i lùa chän kÝch th­íc c¸nh gi÷ h­íng sao cho M T M L,
v× khi tµu ch¹y lïi hai m« men M CL, M HL cïng chiÒu nªn M L lín gÊp (3 4) lÇn M T khi
ch¹y tiÕn, tõ ®ã lµm t¨ng c«ng suÊt m¸y l¸i.

1.12.4. KÕt cÊu cña ®¹o l­u

§¹o l­u ®Þnh h­íng xoay lµ mét vËt thÓ h×nh trô trßn, cã pr«fin däc trôc cña nã lµ d¹ng
tho¸t n­íc, cã thÓ ®­îc xÕp vµo c¸c lo¹i thiÕt bÞ l¸i c©n b»ng.
§¹o l­u th­êng cã kÕt cÊu hµn hoÆc ®óc. KÕt cÊu ®óc khi ®­êng kÝnh DH nhá.
VËt liÖu chÕ t¹o ®¹o l­u, th«ng th­êng lµ thÐp hoÆc hîp kim mÇu.
C¸c ®¹o l­u hµn cã d¹ng th©n rçng bªn trong ®­îc lµm cøng nhê c¸c x­¬ng gia c­êng
®øng ho¹c ngang, c¸c x­¬ng nµy cã khoÐt lç ®Ó tho¸t vµ th«ng n­íc khi thö ¸p lùc, ®ång thêi
lµm gi¶m träng l­îng ®¹o l­u. KÝch th­íc cña lç khoÐt lÊy nh­ kÝch th­íc lç khoÐt trªn b¸nh
l¸i.
C¸c x­¬ng ngang (trßn) gi¸n ®o¹n t¹i c¸c x­¬ng däc.
T«n bao mÆt ngoµi cña ®¹o l­u liªn kÕt (hµn) víi c¸c x­¬ng gia c­êng th«ng qua tÊm nèi
trung gian - lËp lµ. KÝch th­íc cña lËp lµ lÊy nh­ lËp lµ cña b¸nh l¸i.
MÐp mòi vµ mÐp ®u«i cña ®¹o l­u th­êng ®­îc g¾n d¶i thÐp trßn hoÆc thÐp thái, ®Ó ®¬n
gi¶n ho¸ qu¸ tr×nh c«ng nghÖ ng­êi ta g¾n d¶i thÐp trßn ë mÐp mòi vµ thÐp thái ë mÐp ®u«i.
Qu¸ tr×nh l¾p r¸p ®¹o l­u ®­îc thùc hiÖn theo nh÷ng b­íc sau:
Tr­íc hÕt ph¶i gia c«ng khung dµn l¾p r¸p cã d¹ng nh­ pr«fin mÆt trong ®¹o l­u, nã ®­îc
®Æt lªn gi¸ cã trôc quay.
D¶i t«n vïng lµm viÖc cña ®Üa thiÕt bÞ ®Èy l¾p tr­íc, tõ ®ã l¾p tiÕp c¸c d¶i t«n vÒ hai bªn.
TiÕp ®ã lµ g¾n x­¬ng gia c­êng ngang vµ däc råi hµn chóng víi t«n bao mÆt trong vµ hµn
l¹i víi nhau, sau ®ã l¾p vµ hµn t«n bao mÆt ngoµi víi x­¬ng gia c­êng th«ng qua tÊm nèi trung
gian - lËp lµ.

43
 H×nh 1.55. KÕt cÊu ®¹o l­u - c¸nh gi÷ h­íng.

1 - thµnh ®¹o l­u 12 - x­¬ng ®øng gia c­êng c¸nh gi÷ h­íng
2 - c¸nh gi÷ h­íng 13 - lËp lµ ®øng c¸nh gi÷ h­íng
3 - b¾p chuèi tho¸t n­íc 14 - x­¬ng gia c­êng ngang c¸nh gi÷ h­íng
4 - c¸c ®iÓm hµn 15 - lËp lµ ngang c¸nh gi÷ h­íng
5 - trôc ®¹o l­u 16 - lç gi¶m träng l­îng ë c¸c x­¬ng trßn (ngang)
6 - vÝt b¾t mò trôc 17 - lËp lµ ngang ®¹o l­u
7 - mò chôp tho¸t n­íc 18 - lËp lµ sèng däc ®¹o l­u
8 - moay ¬ 19 - sèng däc gia c­êng ®¹o l­u
9 - ®ai èc 20 - t«n mÆt ngoµi ®¹o l­u
10 - g©n cøng gia c­êng 21 - t«n mÆt trong ®¹o l­u
11 - c¸c x­¬ng ngang 22 - g©n trßn gia c­êng mÐp vµo cöa §.L
23 - d¶i t«n gia c­êng vïng lµm viÖc cña thiÕt bÞ ®Èy
(do qu¸ nhá, t¹o dßng n­íc vÝt qua ®ã, th­êng d¶i
nµy lµm b»ng thÐp kh«ng gØ)

44
 H×nh 1.56. Mèi nèi gi÷a ®¹o l­u vµ c¸nh gi÷ h­íng.

Sau khi hµn vá ngoµi xong, ng­êi ta tiÕn hµnh thö ¸p lùc, (phÇn trªn vµ phÇn d­íi ®¹o l­u
khoÐt lç thö ¸p lùc), cét ¸p thö nh­ cña b¸nh l¸i:
H =1,25.T +vS2/60, m.c.n. (1.386)
trong ®ã: vS - vËn tèc tµu khi ch¹y tiÕn, hl/g.
T - chiÒu ch×m tµu, m.

45
 Trªn thµnh ®¹o l­u, ng­êi ta ®Æt c¸c moay-¬ hoÆc mÆt bÝch ®Ó nèi ghÐp ®¹o l­u víi trôc
quay cña ®¹o l­u, mèi nèi cã nhiÖm vô: truyÒn m« men xo¾n tõ trôc quay ®Õn ®¹o l­u vµ ®ì
träng l­îng däc trôc ®¹o l­u.
Th«ng th­êng mèi ghÐp b»ng mÆt bÝch n»m ngang - víi c¸c bu l«ng, ®­îc sö dông ®èi víi
®¹o l­u cã kÝch th­íc nhá. MÆt bÝch ®­îc hµn ch¾c ch¾n vµo khung x­¬ng vµ t«n vá bao ®¹o
l­u. KÝch th­íc mÆt bÝch, bu l«ng vµ kiÓm tra bÒn chóng nh­ ®èi víi mÆt bÝch cña mèi nèi gi÷a
b¸nh l¸i vµ trôc l¸i. §Ó phßng ngõa c¸c bu l«ng tuét ra khái mèi ghÐp, sau khi l¾p r¸p xong
ng­êi ta ®æ ª-pooc-xi hoÆc xi-m¨ng, ®Çu c¸c bu l«ng ®­îc chÎ r·nh vµ c¸ biÖt cã thÓ hµn ®Çu
®ai èc vµo mÆt bÝch.
§èi víi ®¹o l­u cã ®­êng kÝnh DH lín, sö dông mèi nèi c«n víi ®é c«n k nh­ cña mèi nèi
gi÷a b¸nh l¸i víi trôc l¸i. ViÖc truyÒn m« men xo¾n tõ m¸y l¸i ®Õn trôc l¸i - nhê then, sè l­îng
then tõ (1 3), viÖc ®ì toµn bé träng l­îng cña b¸nh l¸i nhê ®ai èc h·m. Moay ¬ cña ®¹o l­u
®­îc hµn ch¾c ch¾n víi khung x­¬ng vµ t«n vá bao cña ®¹o l­u, mÆt trong cña moay ¬ còng cã
®é c«n k, phÇn vá ®¹o l­u t¹i vÞ trÝ ®Æt trôc quay ®­îc lÊy t¨ng ®é dµy ®Ó lµm t¨ng ®é cøng.
KÕt cÊu c¸nh gi÷ h­íng t­¬ng tù nh­ kÕt cÊu cña b¸nh l¸i th«ng th­êng, c¸nh gi÷ h­íng
cã thÓ ®­îc hµn chÆt hoÆc th¸o rêi khái ®¹o l­u. Th«ng th­êng sö dông liªn kÕt cã thÓ th¸o rêi
c¸nh gi÷ h­íng khái ®¹o l­u, víi môc ®Ých ®Ó khi söa ch÷a chong chãng chØ viÖc th¸o c¸nh gi÷
h­íng, viÖc cè ®Þnh c¸nh gi÷ h­íng víi ®¹o l­u nhê c¸c bu l«ng.
T«n bao mÆt trong cña ®¹o l­u chÞu t¶i träng nÆng nÒ lµ ¸p lùc ®éng cña n­íc khi chong
chãng lµm viÖc, trÞ sè lín nhÊt cña ¸p lùc ®éng ®­îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc gÇn ®óng sau:
4.PB
P  2
, kG/m2.
DB
trong ®ã: PB - lùc ®Èy cña chong chãng, kG.
DB - ®­êng kÝnh chong chãng, lÊy gÇn b»ng DH , m.
D­íi t¸c dông cña P, t«n bao mÆt trong ph¸t sinh øng suÊt, ®­îc tÝnh theo c«ng thøc
sau:
1 b 2C
  .P.
2 G
trong ®ã: bC - kho¶ng c¸ch lín h¬n gi÷a c¸c x­¬ng gia c­êng ®øng hoÆc ngang, cm.
G - lµ chiÒu dµy tÊm t«n gi÷a (t¹i vÞ trÝ ®Æt thiÕt bÞ ®Èy) cña t«n mÆt trong cña
®¹o l­u, mm.
b C PB
Tõ c«ng thøc trªn suy ra: (DH DB): = 1,64. . , mm.
D H 
G

trong ®ã: DH - §­êng kÝnh trong nhá nhÊt cña ®¹o l­u, cm.
[ ] = (0,35 0,5). CH - øng suÊt cho phÐp vËt liÖu chÕ t¹o ®¹o l­u, N/mm2.
Trong tr­êng hîp kh«ng cã lùc ®Èy cña chong chãng PB, th× PB ®­îc tÝnh gÇn ®óng theo
c«ng thøc sau:
PB 250. B. DH2.vS2 , N.
8.K T
trong ®ã: B = - hÖ sè t¶i cña chong chãng.
.J 2
KT - hÖ sè lùc ®Èy cña chong chãng, N.
J - ®é lÖch t­¬ng ®èi cña chong chãng.
Chó ý: chiÒu dµi t«n vá bao mÆt trong x¸c ®Þnh theo c«ng thøc trªn lµ do xuÊt ph¸t tõ
®iÒu kiÖn bÒn, th«ng th­êng nã ®­îc lµm b»ng thÐp kh«ng gØ, trong tr­êng hîp thay thÕ b»ng
thÐp ®ãng tµu th«ng th­êng (CT3C) th× chiÒu dµy ®ã ®­îc lÊy t¨ng lªn (1,5 2,0) mm, do ®Ó ý
®Õn mßn gØ.

46
 ChiÒu dµy t«n vá bao mÆt trong cña ®¹o l­u ë nh÷ng vïng cßn l¹i ®­îc x¸c ®Þnh bëi c«ng
thøc sau:
'N = 0,87 G + (1,5 2,0), mm.
ChiÒu dµy nhá nhÊt cña t«n vá bao mÆt ngoµi ®¹o l­u ®­îc tÝnh nh­ sau:
L  37
TNmin = 40.x. , mm.
L  240
trong ®ã: L - chiÒu dµi gi÷a hai ®­êng vu«ng gãc cña tµu, m.
x - kho¶ng c¸ch x­¬ng gia c­êng ®øng cña ®¹o l­u, m.
Sau khi ®· cã chiÒu dµy t«n, ta ph¶i kiÓm tra l¹i chiÒu dµy t«n vá bao ®· chän ®ã, kiÓm tra
theo øng suÊt lín nhÊt ph¸t sinh t¹i hai ®Çu trªn mÆt c¾t ngang:
T«n bao ngoµi ®­îc tÝnh to¸n nh­ mét vá trô cã g©n gia c­êng chÞu t¸c dông cña ¸p lùc
thuû tÜnh cña n­íc lÊy b»ng chiÒu ch×m tµu T vµ ¸p lùc thuû ®éng ph¸p tuyÕn PNH.
øng suÊt lín nhÊt ë hai ®Çu ®¹o l­u t¹i mÆt c¾t ngang lµ:
Dn PNH
1 = 14.k1.k2. .(T.Dn + ), MPa.
x2 lH
t¹i mÆt c¾t däc lµ:
Dn p
2 = 0,5.k1.k3. (T.Dn + NH ) + 0,3 1, MPa.
Sn lH
øng suÊt lín nhÊt ë gi÷a ®¹o l­u t¹i mÆt c¾t ngang lµ:
Dn P
'1 = 14.k1.k4. .(T.Dn + NH ), MPa.
Sn lH
t¹i mÆt c¾t däc:
k1 P
'2 = - .(k3 + 2.k5).(T.Dn + NH ) + 0,3 '1, MPa.
Sn lH
trong ®ã: Dn - ®­êng kÝnh ngoµi cña ®¹o l­u, mm.
lH - chiÒu dµi ®¹o l­u, m.
T - chiÒu ch×m cña tµu, m.c.n. hay MPa.
PNH - ¸p lùc ph¸p tuyÕn thñy ®éng t¸c dông lªn ®¹o l­u, N.
x - kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c g©n cøng trßn, mm.
Sn - chiÒu dµy t«n bao ngoµi, mm.
ki (i = 1,5 ) - c¸c hÖ sè, trong ®ã:
k 1 k S n .x
k1 = , k3 = víi k = 1/ (1 + )
1  2 k .k 6 2k An
An - diÖn tÝch mÆt c¾t ngang g©n cøng trßn, mm2.
Cßn c¸c hÖ sè: k2, k4, k5, k6, tra b¶ng (1.31) trang 107 STTBTT-T1 phô thuéc vµo gi¸ trÞ
m, víi:
Dn S
m 1,73. . 2. n
x Dn
C¸c gi¸ trÞ m trung gian ®­îc lÊy néi suy bËc nhÊt.
C¸c øng suÊt i nãi trªn kh«ng ®­îc lÊy v­ît qu¸ 0,5. CH cña vËt liÖu t«n ngoµi.
ChiÒu dµy c¸c g©n cøng lÊy kh«ng nhá h¬n 0,67. CH.
KÕt cÊu gèi ®ì cña ®¹o l­u còng lÊy t­¬ng tù nh­ kÕt cÊu gèi ®ì cña b¸nh l¸i.

47