BIỂU MÔ

GV: ThS.BS. Quách Thị Yến

 Mục tiêu

1. Trình bày được định nghĩa, chức năng và kể được những

tính chất chung của biểu mô
2. Nêu được định nghĩa, vị trí, phân loại biểu mô phủ và
mô tả được cấu tạo của từng loại biểu mô phủ.
3. Nêu được định nghĩa, vị trí, phân loại và mô tả được cấu
tạo hình thái của biểu mô tuyến (tuyến ngoại tiết và
tuyến nội tiết)
1-Định nghĩa biểu mô

 Biểu mô là loai mô được tạo thành bởi các tế bào

nằm sát nhau và gắn kết chặt chẽ với nhau, có rất ít
chất gian bào xen giữa chúng. BM làm nhiệm vụ
che phủ mặt ngoài cơ thể, lót các khoang, các tạng
rỗng trong cơ thể hoặc tham gia chế tiết
 2-Chức năng biểu mô

2.1. Che phủ (BM phủ), giới hạn, bảo vệ cơ thể

 Che phủ: mặt ngoài cơ thể; mặt trong các khoang, tạng rỗng
 Bảo vệ cơ thể
+ Chống va chạm cơ học: BM âm đạo, hậu môn, da
+ Chống mất nước: da
+ Chống chất độc hại (tia cực tím, hoá chất, ánh sáng…)
+ Chống vi khuẩn xâm nhập
 2-Chức năng biểu mô (tiếp)

2.2.Chế tiết, hấp thu, bài xuất, vận chuyển các chất, nước, điện
giải, dịch (BM tuyến)
 Chế tiết: protein (tụy), lipid (Hr.sinh dục)
 Hấp thu: thức ăn (ruột non); nước, đường, muối khoáng
(ống gần/thận)
 Bài xuất: nước tiểu, mồ hôi, khí CO2
 Vận chuyển: trên bề mặt TB (đường hô hấp, vòi trứng), qua
TB nội mô
2.3.Thu nhận cảm giác
2.4.Ngoài ra: bôi trơn, sinh sản
3-Những tính chất chung của biểu mô

3.1-Các tế bào biểu mô nằm sát nhau

3.2-Kích thước và hình dáng biểu mô: khác nhau tùy loại BM, vị trí
và chức năng BMĐặc điểm TB dẹt (lát), TB hình vuông, TB
hình trụ.
3.3-Màng đáy ngăn cách BM với mô liên kết
3.4-Trong BM không có mạch máu và mạch bạch huyết.
Xen giữa các tế bào BM có đầu tận cùng thần kinh trần hoặc ở 1
số BM: đầu T.K cảm giác đến tiếp xúc với TBBM đã được biệt
hóa thành TB cảm giác phụ (lưỡi)
1

a
b
c

4
 2

H×nh 9- 3. Nô vÞ gi¸c [1].

H×nh 14-15. TËn cïng thÇn
1. Mµng ®¸y; 2. Hè vÞ gi¸c; 3. TÕ
kinh trÇn [1].
bµo chèng ®ì; 4. TÕ bµo vÞ gi¸c.
3-Những tính chất chung của biểu mô (tiếp)

3.5-Đa số TB BM có tính phân cực: cực đáy, cực ngọn.

3.6-Hầu hết BM phủ tái tạo mạnh
3.7-Các cấu trúc đặc biệt trên mặt tế bào BM
 Mặt tự do: Mâm khía, diềm bàn chải, vi nhung mao, lông
 Mặt bên: Dải bịt, vòng dính, mộng liên kết, thể liên kết, liên kết
khe
 Mặt đáy: Mê đạo đáy, thể bán liên kết
 Cấu trúc trên mặt tự do tế bào biểu mô

1 2

Hình 1-5. ảnh siêu cấu trúc vi nhung mao tế

bào biểu mô ruột [5].
1. Vi nhung mao; 2. Glycocalyx; 3. Màng bào tương; 4. Xơ actin.
Hình 1-5. ảnh siêu cấu trúc vi nhung mao
(diềm bàn chải) tế bào biểu mô ống gần
 Cấu trúc trên mặt tự do tế bào biểu mô

Hình 1-7. Sơ đồ mặt cắt ngang lông

Hình 1-6Ảnh siêu cấu trúc lông chuyển ở
tế bào biểu mô đường hô hấp [5].
Hình lớn: mặt cắt dọc lông chuyển; Hình
nhỏ: mặt cắt ngang lông chuyển; 1. Màng
bào tương; 2. ống siêu vi; 3. Thể đáy.
chuyển (trên) và hướng lay động của
lông chuyển (dưới) [4].
1. Màng bào tương; 2. ống siêu vi ngoại
vi; 3. ống siêu vi trung tâm và vỏ bọc; 4.
Protein nan hoa; 5. Tay protein dynein; 6.
Protein nexin; A. ống siêu vi hoàn chỉnh;
B. ống siêu vi không hoàn chỉnh.
 Cấu trúc trên mặt bên tế bào biểu mô

3
1
4
4

5
5

2 6
6
A
B
C

Hình 1-3. Sơ đồ các hình thức liên kết mặt bên tế bào biểu mô ruột [4]
A. Hình vi thể; B, C. Hình siêu vi thể; D. Sơ đồ cắt ngang; 1. Mâm khía;
B. 2. Màng đáy; 3. Vi nhung mao; 4. Dải bịt; 5. Vòng dính; 6. Thể liên kết.
 Cấu trúc trên mặt bên tế bào biểu mô

2 1

A B

Hình 1-4. Liên kết khe [5].

A. Hình hiển vi điện tử nổi liên kết khe (phương pháp đóng băng); B. Sơ đồ không
gian liên kết khe; 1. Màng tế bào; 2. Đơn vị kết nối.
 Cấu trúc trên mặt bên và mặt đáy tế bào biểu mô

B
1

A
2 2

3
5
4

Hình 1-9. Sơ đồ siêu cấu trúc thể liên kết (A); thể bán liên kết (B) [4].
1. Tấm bào tương; 2. Xơ trương lực; 3. Màng đáy; 4. Mô liên kết;
5. Khoảng gian bào giữa 2 tế bào biểu mô.
 4-Phân loại biểu mô

4.1- BM Phủ: chức năng che phủ

-ĐN Biểu mô phủ: là những BM phủ mặt ngoài cơ thể, mặt trong
các cơ quan (tạng) rỗng, các khoang thiên nhiên của cơ
thể
-Phân loại BM phủ
Dựa vào:+ số hàng TB biểu mô BM đơn (có1 hàng TB)
BM tầng (có>=2 hàngTB)
+ Hình dáng TB BM dẹt (lát), vuông, trụ
có 9 loại BM phủ:
4.1- Biểu mô phủ

1 -BM lát đơn: Lá ngoài bao Bowman/tiểu cầu thận, TB nội

mô lợp mặt trong lòng mạch máu
2 -BM vuông đơn: ống góp/thận, túi tuyến giáp, BM phủ
buồng trứng
3 -BM trụ đơn: BM ruột, dạ dày
4 -BM trụ giả tầng có lông chuyển: BM đường hô hấp
5 -BM vuông tầng: võng mạc thể mi
6- BM trụ tầng: màng tiếp hợp mi mắt
7 -BM lát tầng sừng hoá: da
8 -BM lát tầng không sừng hoá: thực quản, miệng, hậu môn
9 -BM chuyển tiếp: bàng quang
4.2- Biểu mô tuyến

a. ĐN biểu mô tuyến: là loại BM được tạo thành bởi các tế

bào hay tập hợp các tế bào có khả năng chế tiết.
b.Phân loại BM tuyến: có nhiều loại
- Tuyến ngoại tiết: tuyến nước bọt, tụy ngoại tiết….
- Tuyến nội tiết: tụy nội tiết, thượng thận, tuyến
yên,T.giáp…
 5-Đặc điểm cấu tạo từng loại biểu mô
5.1. Biểu mô phủ

c
b

d e

g
h

i k
1. Lßng èng gãp gãp biÓu m« l¸t ®¬n
2. BiÓu m« vu«ng ®¬n
3. Mao m¹ch
 biÓu m« trô ®¬n

1TÕ bµo m©m khÝa

2TÕ bµo h×nh ®µi tiÕt nhµy
3Trôc liªn kÕt cña nhung
mao
 BiÓu m« trô gi¶ tÇng cã l«ng chuyÓn

1
2

1. TÕ bµo trô cã l«ng chuyÓn; 2. TÕ bµo h×nh ®µi tiÕt nhµy

3. TÕ bµo ®¸y; 4. Líp ®Öm (m« liªn kÕt)
 BiÓu m« l¸t tÇng sõng ho¸

A. BiÓu b×; B. Ch©n b×.

1. Líp ®¸y; 2. Líp sîi 3. Líp h¹t; 4. Líp bãng; 5. Líp sõng
 a
BiÓu m« l¸t tÇng kh«ng sõng ho¸

1 b
3
a c
2
d
1 2
b

1. Líp ®¸y; 2. Líp sîi (líp Malpighi)

3. Líp h¹t

3
biÓu m« vu«ng tÇng
 biÓu m« chuyÓn tiÕp
(®a diÖn tÇng)

1. TÕ bµo bÒ mÆt cã h×nh vît; 2. TÕ bµo líp trung gian;

3. TÕ bµo ®¸y; 4. Líp ®Öm (m« liªn kÕt)

 5-Đặc điểm cấu tạo từng loại biểu mô (tiếp)
5.2-Biểu mô tuyến:

5.2.1.Tuyến ngoại tiết:

a.Định nghĩa: là tuyến mà sản phẩm chế tiết được bài xuất ra mặt ngoài cơ thể hoặc
đổ vào các khoang, các tạng rỗng trong cơ thể
b.Cấu tạo chung: 2 phần: phần chế tiết = các TB chế tiết (Tb tuyến)
phần bài xuất (ống bài xuất)
c.Phân loại:
-Tuyến ống + đơn: Thẳng: tuyến Lierberrkuhn/ruột
Cong queo: tuyến mồ hôi/da
+ Chia nhánh Thẳng: tuyến đáy vị
Cong queo: tuyến môn vị, tâm vị
-Tuyến túi Đơn giản: tuyến bã
chùm nho: tuyến nước bọt, tuỵ ngoại tiết
-Tuyến ống- túi: tuyến tiền liệt
 a

b
1 2 3 4

5 6 7

Hình 1-12. Sơ đồ các loại tuyến ngoại tiết [5].

1. Tuyến ống đơn thẳng; 2. Tuyến ống đơn cong (a. Phần bài
xuất, b. Phần chế tiết); 3. Tuyến ống chia nhánh thẳng; 4.
Tuyến túi nhiều nang mở chung vào một ống bài xuất; 5. Tuyến
ống-túi; 6. Tuyến ống chia nhánh cong; 7. Tuyến túi kiểu chùm
nho.
 TuyÕn ngo¹i tiÕt
(t¸ trµng) 1

1. BiÓu m« trô ®¬n phñ nhung mao

2. TuyÕn Lieberkuhn
(tuyÕn èng ®¬n th¼ng)
3.TuyÕn Brunner 2
(tuyÕn èng chia nh¸nh)

3
 TuyÕn ngo¹i tiÕt
(phô thuéc da)

1
1

1. TiÓu cÇu må h«i (tuyÕn èng ®¬n cong queo); 2. TuyÕn b·

(tuyÕn tói); 3. Líp ch©n b× da (m« liªn kÕt)
 TuyÕn ®¸y vÞ

3
1
2
1

1. TÕ bµo viÒn;
2. TÕ bµo chÝnh;
3. M« liªn kÕt cña líp ®Öm;
4
4. C¬ niªm.
 m«n vÞ 1

1. BiÓu m« trô ®¬n tiÕt nhµy;

2. TuyÕn m«n vÞ;
3. C¬ niªm

3
TuyÕn ngo¹i tiÕt
(Tôy ngo¹i tiÕt)
2
1

2 1

1. Nang tuyÕn tôy (tuyÕn tói kiÓu

3 chïm nho);
2. èng bµi xuÊt trung gian;

3. èng bµi xuÊt trong tiÓu thuú

 5-Đặc điểm cấu tạo từng loại biểu mô (tiếp)
5.2-Biểu mô tuyến:

5.2.2.Tuyến nội tiết

a.ĐN: là tuyến mà sản phẩm chế tiết được đổ thẳng vào máu
b.Cấu tạo chung = phần chế tiết + các mao mạch máu
Không có phần bài xuất
c.Phân loại: 3 loại tuyến nội tiết: kiểu lưới, kiểu túi, kiểu tản mát
d.Cấu tạo:
+Tuyến nội tiết kiểu lưới: cácTB tuyến nối nhau thành dây TB-thành lưới TB-xen kẽ
với lưới mao mạch máu--> hầu hết các tuyến nội tiết trong cơ thể…
+Tuyến nội tiết kiểu túi: các TB tuyến tạo thành túi tuyến, thành túi lợp bởi 1 hàng TB
chế tiết, lòng túi chứa chất chế tiết, xen giữa các túi tuyến có các mao mạch máu---.>
tuyến giáp trạng.
+Tuyến nội tiết kiểu tản mát: các TB tuyến đứng rải rác hoặc thành đám nhỏ nằm tản
mát trong mô liên kết, và tiếp xúc với các mao mạch máu tuyến kẽ tinh hoàn
 a

b
3 a

1
a

A 1 2 B 1 2 C

Hình 1-13. Sơ đồ tuyến nội tiết [5].

A. Tuyến kiểu lưới; B. Tuyến kiểu túi; C. Tuyến tản mát; 1. Mao mạch máu; 2. Tế bào chế tiết;
3. Chất tiết trong lòng nang tuyến; a. ống sinh tinh; b. Tuyến kẽ tinh hoàn.
 1
tuyÕn thîng thËn

1
2
4

1. Líp bã;
4 2. Líp líi;
3. TuyÕn thîng thËn tuû;
4. Mao m¹ch m¸u.
BiÓu m« vu«ng ®¬n ë thµnh tói tuyÕn gi¸p tr¹ng
 1

1. Ống sinh tinh; 2. Tuyến kẽ tinh hoàn

 LƯỢNG GIẤ

BiÓu m« vu«ng tÇng lîp lßng èng bµi xuÊt gian tiÓu thuú cña
tuyÕn níc bät.
 a

1 b

a c

d
2
b

3
 C©u hái lượng giá

Chän 1 ý tr¶ lêi ®óng nhÊt råi khoanh trßn vµo ý ®· chän ë c¸c c©u hái sau
C©u 1. Ph©n lo¹i biÓu m« cã thÓ dùa vµo c¸c tiªu chuÈn sau
1. Nguån gèc ph«i thai
2. H×nh d¸ng tÕ bµo líp díi cïng
3. H×nh d¸ng tÕ bµo líp trªn cïng
4. VÞ trÝ cña biÓu m«
5. Sè lîng tÕ bµo
C©u 2. VÒ c¸c tuyÕn
1. S¶n phÈm chÕ tiÕt cña tuyÕn néi tiÕt ®a ra ngoµi th«ng qua èng bµi xuÊt
2. TuyÕn gi¸p tr¹ng cã èng bµi xuÊt ng¾n
3. Nang tuyÕn lµ ®¬n vÞ chÕ tiÕt cña tuyÕn kiÓu tói
4. TuyÕn tiÒn liÖt lµ tuyÕn ngo¹i tiÕt kiÓu èng
5. TuyÕn níc bät gåm 2 phÇn: néi tiÕt vµ ngo¹i tiÕt riªng biÖt
C©u 3. ë mÆt ®¸y cña c¸c tÕ bµo biÓu m« cã
1. Vßng dÝnh
2. ThÓ liªn kÕt
3. ThÓ b¸n liªn kÕt
4. Mèi liªn kÕt khe
5. Méng liªn kÕt
 C©u hái lượng giá

C©u 4. BiÓu m« cã nh÷ng tÝnh chÊt sau

• Líp ®¸y Ýt cã kh¶ n¨ng sinh s¶n
• Líp C¸c tÕ bµo n»m xa nhau
• Cã c¸c tËn cïng thÇn kinh trÇn
• Cã c¸c mao m¹ch m¸u
• Cã c¸c vi nhung mao ë mÆt bªn tÕ bµo biÓu m«
• Ph©n c¸ch víi m« liªn kÕt bëi mµng tÕ bµo biÓu m«
C©u 5. BiÓu m« l¸t tÇng kh«ng sõng ho¸ vµ biÓu m« l¸t tÇng sõng ho¸ cã nh÷ng
®Æc ®iÓm sau
1. §Òu lµ biÓu m« cã 3 hµng tÕ bµo n»m chång chÊt lªn nhau
2. §Òu cã líp tÕ bµo dÑt
3. §Òu cã líp h¹t
4. §Òu ®îc nu«i dìng bëi m¹ch m¸u trong biÓu m«
5. §Òu cã chøc n¨ng chÕ tiÕt