1.

Futuryzm: badanie ruchu, prawa społeczne, dynamika zjawisk, cielesność

2. Strategia prowokacji i skandalu; historie anegdotyczne (prowokowane uliczne samobójstwa,
po których poeta wstaje i promuje tomik, wieczór zakopiański)
3. Jako prąd literacki (ok. 1917-1922); rozwijał się przede wszystkim we Włoszech i w Rosji;
pierwsze programowe wystąpienie: Manifest Marinettiego (1909) “Manifeste du futurisme”;
działalność włoskich futurystów skupiła się wokół mediolańskiego pisma “Poesia” i dwóch
florenckich pism: “Lacerba” i “La voce”; kluczowe hasła wystąpień: rozrachunek z tradycją i
anarchistyczne nawoływanie do niszczenie instytucji społecznych (bibliotek, muzeów),
sprzeciwianie się akademizmowi; pochwała nowoczesnej cywilizacji technicznej, fascynacja
wielkomiejskim rytmem, kult szybkości, agresywności, rozprawa z mieszczańskim
sentymentalizmem, bunt przeciwko regułom językowej komunikacji, przede wszystkim
regułom składni, która intelektualizując wypowiedź, sprzeniewierza się chaosowi zjawisk,
zakłamuje ich dynamikę. Koncepcja mowy poetyckiej futuryzmu wiązała się z krytyką
uroszczeń poznawczych intelektu Bergsona (“słowa na wolności” to nie tylko bunt przeciw
regułom języka , to także pozytywna propozycja światopoglądowa (człowiek ma zbliżyć się
do dynamiki faktów rzeczywistych), często stosowane formy wyrazów: rzeczownik,
czasownik w formie bezokolicznikowej (maksymalnie ogranicza porządkującą interwencję
umysłu), słowo wyklęte to przymiotnik (najbardziej statyczny, najbardziej zakłamujący
rzeczywistość), miejsce zdania powinna zająć seria równouprawnionych wyrazów
usytuowanych w jukstapozycji, tradycyjną interpunkcję (graficzny równoważnik statycznych
relacji składniowych), należy zastąpić znakowaniem, które może podkreślić moment ruchu i
napięć dynamicznych (u Marinettiego znakowanie nutowe i matematyczne); za Bergsonem:
nie sposób ująć w słowa trwania w czasie, i ruchu zjawisk – akt werbalizacji stanowi
zatrzymanie przebiegu, stąd chwyt sugerowania równoczesności odległych wydarzeń -
symultaniezm, zabiegi brzmieniowe (słowo ma bezpośrednio przylegać do rzeczywistości, a
nie pośrednio, przez swoje znaczenie; onomatopeja, instrumentacja głoskowa; futurystyczna
ortografia i typografia wiersza [analogia: kształt słowa-przedmiot, zapowiedź poezji
wizualnej lat 60], można przeczytać: Beata Śniecikowska: “Nuż w uhu? Koncepcje dźwięku w
poezji polskiego futuryzmu”); apologia aktywizmu i burzycielskiego gestu nawiązywała do
filozofii Nietzschego, pozwoliła Marinettiemu (autorowi “Futurismo e fascimo” z 1924) na
współpracę z faszyzującymi ugrupowaniami i reżimem Mussoliniego
4. Futuryzm rosyjski: egofuturyzm i kubofuturyzm, publikacje zbiorowe: “Sadzawka sędziów” z
1911, Wielimir Chlebnikow (eksperymenty słowotwórcze i pseudoetymologiczne zabiegi),
Majakowski; znaczenia dla polskiego futuryzmu: praktyka futuryzmu (od włoskich futurystów
teoria); przebudowa języka sztuk (tzw. Zaumny - język pozarozumowy, wolny od zobowiązań
poznawczych); związek z rewolucją rosyjską
5. Polski futuryzm: wpływy z zachodu i wschodu (futuryzm włoski, rosyjski, dadaizm); futuryzm
spóźniony, bo zaczyna się dopiero po zakończeniu I WŚ, Karol Irzykowski zarzucał polskim
futurystom naśladownictwo [można przeczytać: Karol Irzykowski: “Plagiatowy charakter
przełomów literackich w Polsce”
https://poezja.org/wz/Irzykowski_Karol/27079/Plagiatowy_charakter_prze%C5%82om%C3
%B3w_literackich_w_Polsce], nieoryginalność zarzucał także Karol Wiktor Zawodziński;
“Mańifest w sprawie poezji futurystycznej”
https://pl.wikisource.org/wiki/Ma%C5%84ifest_w_sprawie_poezji_futurystycznej “Mańifest
w sprawie natyhmiastowej futuryzacji żyća” https://polona.pl/item/jednodnuwka-
futurystuw-manifesty-futuryzmu-polskiego-wydane-nadzwyczajne-na-
cala,NjEwODY5/0/#info:metadata, “Prymitywiści do narodów świata i do Polski”
 https://rcin.org.pl/dlibra/publication/53061/edition/66709/content [od strony 35 pliku];
wypowiedzi sprzeczne, dyskurs paradoksowy
6. Ośrodki polskiego futuryzmu: Kraków (Kluby “Katarynka”, “Gałka muszkatołowa”; Tytus
Czyżewski, Bruno Jasieński, Stanisław Młodożeniec), Warszawa (Anatol Stern, Aleksander
Wat); 1921 - połączenie obu grup, do 1924 ok. 40 wspólnych spotkań
7. Prekursor: Yeży Yankowski (“Spłon lotnika” z tomu “Tram wpopszek ulicy”; 1914-1915,
tomik z 1919; “Tram...”: motyw przewróconego tramwaju, może obrazować pewien
paradoks [niszczenie maszyn i apologia techniki, nowoczesności), Anatol Stern (poemat
“Twórca w przedmieściu”[?]), Tuwim (popularyzacja futuryzmu)
8. Cechy futuryzmu: budowanie poezji od podstaw (niezwiązanej z dziedziczoną po
młodopolanach tradycją), słowa na wolności, walka z paseizmem, “pluć każdego dnia na
ołtarz sztuki”, “precz ze szkapą metafizyki”; kontrasty (wzniosłości i groteski, idealizacja
nowoczesnych wytworów technicznych i brzydoty), liryka operująca wzniosłością wobec
nowoczesnych zjawisk, wulgaryzmy, prymitywizm, brutalność, antyestetyzm, temat erotyki
9. Nurt poezji ewolucyjnej: ekspresjonizm, Skamander, Czartak (Emil Zegadłowicz); poezja
rewolucyjna: futuryzm, Awangarda Krakowska
10. Opozycja ekspresjonizmu (degradacja materii vs waloryzowanie tego, co cielesne), więcej na
ten temat: “Antologia polskiego futuryzmu i Nowej Sztuki, str. CVII, “Futuryzm a polski
ekspresjonizm”