TEMA 4: Avaliación do desenvolvemento

na idade escolar e a adolescencia.

Miguel Pérez Pereira

Avaliación do Desenvolvemento
Índice
1. Avaliación do desenvolvemento cognitivo
2. Avaliación do desenvolvemento lingüístico
3. Avaliación da aprendizaxe da lingua escrita
4. Avaliación do desenvolvemento social
5. Avaliación do medio e da adaptabilidade familiar
6. A avaliación do desenvolvemento en circunstancias
excepcionais.
Aspectos xerais: Avaliación do
desenvolvemento na idade escolar
— Os pais deixan de ser protagonistas no proceso diagnóstico
— Principais motivos de consulta:
— Problemas escolares (atrasos ou trastornos específicos da
aprendizaxe)
— Problemas de comportamento/internalización de normas
— Trastornos do estado de ánimo.
— Áreas de avaliación destacadas:
— Cognición
— Linguaxe
— Relaciones interpersoais/axuste social
— Habilidades académicas- aprendizaxes escolares
1. Avaliación do desenvolvemento
cognitivo.
Avaliación do desenvolvemento cognitivo
— Motivos habituais de exploración cognitiva:
— Dificultades de aprendizaxe (ex. lectoescritura, cálculo)
— Dificultades de comprensión e organización da información

Obxectivo: determinar a posible orixe das dificultades

a) Inadecuación pedagóxica?
b) Factores sociais (carencia estimular, desestruturación familiar)?
c) Dificultades específicas de habilidades instrumentais (ex. Dislexia)?
d) Problemas emocionais?
e) Problemas cognitivos máis xerais? (ex. Intelixencia límite)
f) Alteracións do comportamento (Ex. TDAH)
Avaliación do desenvolvemento cognitivo. Escalas de
inteligencia Weschler para niños (WISC-IV) (Ed. Pearson)
— Versión anterior das Escalas Wechsler para niños (WISC-R)
WISC IV: Nova estrutura

10 test obligatorios
5 test opcionales

Información
Adivinanzas

Aritmética Figuras incompletas

Animales
Comprensión verbal

SEMEJANZAS
Descubrir en que se parecen dous conceptos aparentemente
diferentes:
“En qué se parecen…. ? (manzana-pera/ invierno-verano/ poeta-
pintor)
— Que avalía?:

— Razoamento verbal, formación de conceptos.

— Comprensión auditiva, memoria, capacidade para distinguir
entre características esenciais e secundarias.
Comprensión verbal

VOCABULARIO
Nomear debuxos ou definir palabras presentadas oralmente:
“Qué es esto?...”
“Qué es un….(reloj, paraguas…)/ “Qué significa (abandonar…)?”
— Que avalía?:

— Coñecemento das palabras, nivel de formación de conceptos.

— Bagaxe de coñecementos, capacidade de aprendizaxe,
memoria a longo prazo.
Comprensión verbal

COMPRENSIÓN
Responder preguntas sobre principios xerais ou situacións sociais:
“¿Por qué la gente se cepilla los dientes?”/ “Por qué los policías suelen llevar
uniforme?”/ “¿Por qué los coches llevan cinturón de seguridad?”
— Que avalía?:

— Razoamento, comprensión e expresión verbal.

— Capacidade para avaliar e utilizar a experiencia.
— Coñecemento das normas de conduta convencionais.
— Madurez, xuízo social e sentido común.
Razonamiento perceptivo

CUBOS
Copiar modelos a partir da combinación de cubos de cor vermella e
branca:

— Que avalía?:

— Formación de conceptos non verbais.

— Orgaización e percepción visuais
— Coordinación visomotora.
— Capacidade de observación e procesamiento simultáneo.
Razonamiento perceptivo
Índices: Razonamiento percep
MATRICES
Seleccionar unha pieza entre varias para formar un patrón de
MATRICES NU
EV
O
debuxos:

“¿Cuál de estos dibujos (fila inferior)

?
iría aquí ?”

— Que avalía?: 1 2 3 4 5

— Estimación moi fiable da35intelixencia

ítems xeral.
TodosLibre
de de
nueva creación
influencias culturais e da linguaxe.
— Avalía procesamiento da información visual e razoamento
abstracto.
Razonamiento perceptivo
Índices: Razonamiento perce
CONCEPTOS
Seleccionar debuxos para formar grupos de carácterísticas
CONCEPTOS comúns: NU
EV
O

— “Elige un dibujo de aquí (primera fila) que vaya con uno de aquí”
(segunda fila)

— Que avalía?:

— Razonamento abstracto 28 ítems Todos de nueva creación

— Formación de categorías
 Velocidad de procesamiento
Índices:
ndices: Velocidad
Velocidad
CLAVES
de procesamie
de procesamiento
Asociar símbolos con números ou patróns xeométricos nun
tempo limitado.
CLAVES A: 6-7 ANOS CLAVES CLAVES
CLAVES B: 8-16 ANOS
Claves Claves A (6 y 7 años)
A (6 y 7 años) Claves Claves
B (8 a 16Baños)
(8 a 16 años)

Que avalía?:
§Velocidade
Velocidad dede procesamiento,
procesamento,
Velocidad percepciónpercepción visualvisomanual
visual e coordinación
de procesamiento, percepción yvisual y
§Memoria
coordinación visomanual.
a curto
coordinación prazo,visomanual.
capacidade de aprendizaxe, flexibilidade cognitiva
 Velocidad de procesamiento
Índices:
Índices: Velocidad
Velocidad dede procesamiento
procesamiento
BÚSQUEDA DE SÍMBOLOS
Identificar símbolos presentados entre varios distractores
NU NU
BÚSQUEDA
CLAVESBÚSQUEDA
A: 6-7 ANOS DEDE SÍMBOLOS
SÍMBOLOS
CLAVES B: 8-16 ANOS
EV
O
EV
O

Parte
Parte A (6Ay (6 y 7 años)
7 años) Parte
Parte B (8Ba (8
16aaños)
16 años)

Que avalía?:Velocidad
Velocidad de procesamiento,
de procesamiento, percepción
percepción visual
visual y y
coordinación
coordinación visomanual.
visomanual.
§Velocidade de procesamento, percepción visual e coordinación visomanual
§Memoria a curto Y Y además...
además...
prazo, capacidade de aprendizaxe, flexibilidade cognitiva
Memoria
Memoria a corto
a corto plazo,
plazo, capacidad
capacidad de aprendizaje,
de aprendizaje,
 Memoria de traballo

DÍGITOS
Repetición dun listado de números en orde directo e
inverso
Que avalía?:

§Memoria auditiva a curto prazo, capacidade de seguir unha

secuencia, atención e concentración.
§Directo: capacidade de aprendizaxe, codificación e procesamento
auditivo
§Inverso: memoria de traballo, transformación da información e
imaxinación visoespacial.
 Memoria de traballo

LETRAS Y NÚMEROS
Ordenar unha serie de números e letras a partir dun
Índices: Memoria
criterio previa presentación oral de trabajo
“Voy a decirte una serie de números y letras. Luego quiero que tú repitas primero
LETRAS
los números, en orden, empezando por elY másNÚMEROS NU
pequeño, y luego las letrasEV
O

ordenadas como el abecedario”

Que avalía?:
§Manexo
10 ítems de información mentalmente,
Todos formación
de nueva de secuencias e
creación
imaxinación
(30 visoespacial.
estímulos)

§Memoria auditiva a curto prazo, atención e velocidade de

Adaptado del análogo existente en el WAIS-III
procesamiento.
Manejo de información mentalmente, formación de
 WISC IV
Puntuación e interpretación
— Resultados cuantitativos e cualitativos que deben ser
interpretados dentro do contexto máis amplo da avaliación e
o seu propósito
— Análise cuantitativo: varios tipos de puntuacións e criterios
de valoración:
ü Puntuacións Directas
ü Puntuacións Típicas (escalares e compostas)
ü Percentiles e intervalos de confianza
ü Clasificación descritiva
ü Puntuación de idade equivalente
 WISC IV
Puntuación e interpretación
— Puntuacións tipicas de 2 tipos:
— Escalares (de cada un dos 10 ou 15 subtest).
Media: 10 e DT: 3
— Compostas ( dos índices):
— Comprensión Verbal (CV)
— Razoamento perceptivo (RP)
— Memoria de traballo (MT) Media: 100
— Velocidade de procesamiento (VP) DT: 15
— CI Total (CIT= CV+RP+MT+VP)
 WISC IV
Puntuación e interpretación
— Interpretación do perfil de resultados

— Análise interindividual: comparar as puntuacións

obtidas co grupo normativo.
— Análise intraindividual: comparar as puntuacións
(escalares e compostas) obtidas entre si.
 WISC IV
Puntuación e interpretación
— Interpretación do perfil de resultados

— Calcular puntuacións directas

— Converter a puntuacións escalares (test)
— Obtención de puntuacións compostas (Índices)
— Analizar diferenzas entre Índices
— Avaliación de puntos fortes e febles (test)
— Análise de procesamiento (Cubos/Díxitos/Animais)
Batería de evaluación de Kaufman para
niños: K-ABC (Kaufman & Kaufman, 1983;
versión española de 1997)
— Mide a habilidade cognitiva e os coñecementos
académicos de forma relativamente independente.
Rango de aplicación: 2 ½ a 12 ½

— Intelixencia: interrelación complexa dunha serie de

procesos cognitivos básicos :
— Atención e procesamiento simultáneo e secuencial
— Capacidades de control e autorregulación.
— Coñecementos “académicos” adquiridos por medio da
instrución formal ou informal, isto é, por vía da aprendizaxe
cultural.
K-ABC
K-ABC
PROCESAMIENTO SECUENCIAL
— Mide a habilidade do neno para resolver problemas cuxo
elementos lle son presentados sucesivamente, un tras outro.
1. Movementos de mans (Aplícase entre 2;6 e 12;5 anos)*
— O suxeito debe imitar unha serie de movementos de mans no mesmo
orde en que llos mostra o examinador: palma, puño, lado
2. Recordo de números (Aplícase entre 2;6 e 12;5 anos)
— Repetir unha serie de díxitos no mesmo orde en que se presentan.
3. Orde de palabras (Aplícase entre 4;0 e 12;5 anos)
— Sinalar siluetas de obxectos comúns, no mesmo orde en que son
nomeadas polo examinador.
K-ABC
PROCESAMIENTO SIMULTÁNEO
— Avalía a habilidade para sintetizar a información necesaria para
resolver os problemas presentados, mediante a integración
simultánea dos estímulos
4. Xanela máxica (Aplícase entre 2;6 e 4;11 anos)
— Identificar e nomear obxectosque son exposto, parcialmente e
sucesivamente, a través dunha xanela.
5. Recoñecemento de caras (Aplícase entre 2;6 e 4;11 anos)
— Seleccionar, entre un grupo de persoas fotografadas, unha ou
dúas caras expostas antes brevemente (5’).
6. Peche gestáltico (Aplícase entre 2;6 e 12;5 anos)
— Completar mentalmente un debuxo incompleto e nomealo ou
describilo.
K-ABC
PROCESAMIENTO SIMULTÁNEO (cont.)
7. Triángulos (Aplícase entre 4;0 e 12;5 anos)
— Xuntar triángulos azuis por unha cara e amarelos por outra, e formar
un debuxo reproducindo diferentes modelos.
8. Matrices análogas (Aplícase entre 5;0 e 12;5 anos)
— Seleccionar un debuxo ou deseño que mellor complete unha analoxía
visual: “la zanahoria es al conejo como el hueso a…”; figuras abstractas.
9. Memoria espacial (Aplícase entre 5;0 e 12;5 anos)
— Lembrar a posición de debuxos colocados ao azar sobre unha páxina.
10. Series de fotografías (Aplícase entre 6;0 e 12;5 anos)
— Ordenar unha serie de fotografías que ilustran un acontecemento.
 K-ABC
COÑECEMENTOS
Avalía os coñecementos e habilidades adquiridas na escola ou, de maneira máis
informal, na contorna
11. Vocabulario expresivo (Aplícase entre 2;6 e 4;11 anos)
12. Caras e lugares (Aplícase entre 2;6 e 12;5 anos)
Recoñecer persoas e personaxes de ficción famosos, ou lugares coñecidos
13. Aritmética (Aplícase entre 3;0 e 12;5 anos)
Identificar números, contar, calcular e comprender conceptos matemáticos.
14. Adiviñas (Aplícase entre 3;0 e 12;5 anos)
Inferir o nome dun concepto concreto ou abstracto a partir de pistas
15. Lectura de letras e palabras (decodificación) (Entre 5;0 e 12;5 anos)
16. Comprensión lectora: a través de xestos: como beberías un baso de leche? ( Entre 7;0
e 12;5 anos)
Comprensión lectora a través de execución de ordes que se dan por escrito.
 K-ABC
• Instrucións sinxelas e pouca carga verbal especialmente adecuada
para aplicar a poboacións especiais
• A batería presenta unha escala especial, non verbal, destinada
a avaliar as habilidades intelectuais dos nenos con dificultades
lingüísticas ou problemas auditivos.
• Formada por subtests das escalas de procesamiento simultáneo e
secuencial que son diferentes dependendo da idade do neno/a.
• As tarefas poden explicarse con mímica ou linguaxe mínima, e
respondidas tamén con xestos de indicación ou mímica.
K-ABC
K-ABC

— A diferenza da maior parte das probas de intelixencia, o K-

ABC introduce unha serie de cambios relativos a:
ü A posición do examinador: xunto ao suxeito, a fin de
observar o procedemento de execución.
ü As instrucións de exame, que son sinxelas e que
permiten o recurso a xestos para a súa comprensión
ü A aplicación da proba, na que cada subtest permite un
ítem de exemplo e dous de aprendizaxe
K-ABC

— Puntuación e interpretación
Puntuaciones directas, escalares e típicas (globais)
Puntuaciones escalares (16 subtest) : media de 10 e DT de 3
Puntuacións típicas (4 Escalas globais con media 100 e DT de15)
• Procesamento secuencial
• Procesamento simultáneo
• Procesamento mental composto

• Coñecementos
2. Avaliación do desenvolvemento
lingüístico.
Peabody: Test de vocabulario en imágenes.

— Peabody: Test de vocabulario en imágenes. TEA ediciones. 2005 (3ª ed.)

— Autores: Ll. M. Dunn, L. M. Dunn y D. Arribas
— Avaliación do vocabulario comprensivo. Tradicionalmente: avaliación global da
aptitude verbal
— Aplicación: Individual.
— Tempo: Entre 10 - 20 minutos.
— Idade: De 2;6 a 90 anos.
— Material: 192 láminas con 4 debuxos, entre os que os nenos deben escoller
aquel polo que se lle pregunta.
— Diferentes criterios de inicio e terminación en función da idade e dos erros
cometidos.
— Base: conxunto con ningún erro ou 1; teito: conxunto con 8 erros ou máis.
— Ofrece CI, puntuación percentil, eneatipo e idade equivalente, a partir da PD.
 Vaca Entregar

Confidencia Friso
 CEG: Test de Comprensión de Estructuras
Gramaticales

— E. Mendoza, G. Carballo, J. Muñoz e D. Fresneda.

— Editorial: TEA ediciones. 2005
— Comprensión de estructuras gramaticais de dificultade crecente.
Baseado no TROG.
— Idades: 4-11 anos (en proceso CEG 2-4).
— Duración: 20 minutos.
— Material: Manual, follas respostas e cadernos con debuxos.
— Elección múltiple entre catro debuxos.
— Cada bloque ou estructura ten 4 elementos.
— Puntuación cualitativa e cuantitativa. PD à Centil
Estructuras analizadas no CEG
 El gato come el plátano El niño que mira a la niña está comiendo

El perro persigue al gato que es pequeño Es al raton al que persigue el gato

Batería del lenguaje objetiva y criterial BLOC

— Autores: Puyuelo, Wigg, Renom & Solanas.

— Ed. Masson: Barcelona. 1998.
— Rango idades: 5-14 anos.
— Aspectos valorados: morfoloxía, sintaxe, semántica, pragmática.
— Estructura: 4 módulos divididos en bloques de 10 items cada un.
— 1 Morfoloxía: 19 bloques.
— 2 Sintaxe: 18 apartados ou bloques.
— 3 Semántica: 8 bloques.
— 4 Pragmática: 13 apartados.
— Items: puntuación: 0, 1, N (nulo).
— Baremos: Percentís para cada módulo, e tamén para cada bloque.
— Curvas normativas de desenvolvemento.
Batería del lenguaje objetiva y criterial BLOC
— Morfoloxía: avalía os coñecementos de flexión e formación
de palabras (plurais, xénero adxectivos, posesivos, verbos
regulares e irregulares, comparativos e superlativos,
pronomes persoais, reflexivos, posesivos...).
— Sintaxe: estructura da oración, sintagma nominal e verbal,
etc. (oracións simples, negativas, coordinadas,
comparativas, subordinadas, pasivas...)
Batería del lenguaje objetiva y criterial BLOC
— Semántica: Función significativa de certos elementos da oración (axente-
acción, acción-obxecto, instrumental, cuantificadores, locativo, ...).
— Pragmática: Uso da linguaxe en diversas situacións comunicativas nas que
se ten en conta: a) que a información sexa axeitada e precisa, b) que a
información sexa relevante e relacionada co tema que se trata, c) que a
forma de expresión sexa clara e ben estructurada. (Saúdos e despedidas,
reclamar atención, demandas de información, facer comentarios,
requerimentos directos e indirectos de acción, protestas...)
Batería del lenguaje objetiva y criterial BLOC:
Escala de valoración.
% correcto Nivel Interpretación

70-100 Superior Domina as habilidades lgtcas.

e pode usalas correctamente
60-70 Transición Necesita axuda para dominalas
completamente.
30-60 Emerxencia Dominio moi baixo: necesita
axuda.
< 30 Alarma Competencia na linguaxe moi
reducida.
BLOC- SR
— Autores: M. Puyuelo, J. Renom, A. Solanas & E. Wiig
— Ed.: Elsevier-Masson
— Ano: 2007
— Idades: 5-14 años
— Aplicación individual
— Duración: 40-60 minutos
— Baseado no BLOC. Selección de ítem tomados do BLOC:
reducido a un 25% aproximadamente.
— Módulos: Morfoloxía; Sintaxe, Semántica; Pragmática; Total.
 BLOC-SR

— Aplicación: manual ou informatizada

— Puntuación dos ítems: 0, 1, N (Nula)
— BLOC-INFO: Aplicación informática destinada á correción
do BLOC-SR (e tamén BLOC-C). Elabora gráficas de perfil e
aporta puntuación bruta total para cada módulo, centil (CT)
e transformada (PT). Tamén curvas de desenvolvemento
cando hay varias aplicacións.
— Sempre é necesario empregar BLOC-INFO para a correción
tanto se a aplicación é manual como informatizada.
INTRODUCCIÓN: Mónica tiene un nuevo gatito. Su amiga María quiere coger el gatito.
PRUEBA: ¿Qué dice María? (¿Puedo coger el gatito?) (Ruego)
Exemplo output do BLOC-INFO
Children’s Communication Checklist (CCC-2)
— D.V.M. Bishop, 2006, NCS Pearson, Inc.
— Inventario para pais ou mestres.
— Idades: 4;0 a 16;11
— Duración: 10-15 minutos
— Identifica: trastorno pragmático da linguaxe (TPL); TEL y TEA.
— 70 ítems divididos en 10 escalas.
— Escalas A-D avalían aspectos estructurais da linguaxe
— Escalas E-H avalían aspectos pragmáticos da comunicación.
— Escalas I & J avalían conductas que están alteradas en nenos con
TEA: Comunicación social.
— Puntuación: 0 a 3 en función da frecuencia das conductas.
— 50 primeiros ítems: dificultades (0 nunca/ 3 sempre)
— 20 últimos: fortalezas: (0 sempre/3 nunca)
Sub-escala Ítems del Children’s Communication Checklist-2 (D. Bishop, 2003, 2006)
A habla Se come el comienzo o el final de las palabras, por ejemplo, dice ’lapi' en lugar de
‘lápiz’ o ”melo" en lugar de ' caramelo’
B sintaxis Produce frases largas y complicadas tales como: "Cuando fuimos al parque dí una
vuelta en los columpios"; ”Vi a este hombre parado en la esquina"
C semántica Es impreciso en la elección de las palabras, haciendo poco claro aquello de lo que
está hablando, por ejemplo, diciendo "esa cosa" en lugar de ”batidora"
D coherencia Utiliza términos como 'él' o ’eso' sin dejar claro de lo está hablando. Por ejemplo,
cuando se habla de una película, podría decir ’él estuvo realmente genial' sin explicar
quién es 'él’.
E inicio inadecuado Habla repetidamente de cosas en las que nadie está interesado.
F lenguaje Repite de nuevo lo que los demás acaban de decir. Por ejemplo, si se le pregunta,
estereotipado ”¿qué comiste?" podría decir: «¿qué comí?» (sin responder a la pregunta)
G uso del contexto Queda confundido cuando una palabra se utiliza con un significado diferente de lo
habitual, por ejemplo, podría no entender si una persona no cordial fuese descrita
como 'fría' (y asumiría que estaba temblando).
H comun. no verbal No es capaz de reconocer cuando otras personas están molestas o enojadas.
I relaciones sociales Habla de sus amigos; muestra interés en lo que hacen y dicen.
J intereses Cambia la conversación a un tema favorito, incluso si otros no parecen interesados
en él.
CCC-2
ESCALAS ÍNDICES P.C.
A. Habla Estructura y contenido GCC: sumatorio 8 primeras
B. Sintaxis lingüístico escalas

C. Semántica SIDC: (E+H+I+J)-

D. Coherencia (A+B+C+D)

E. Iinicio Inapropiado Pragmática

F. Lenguaje Estereotipado
G. Uso del contexto
H. Comunicación no verbal
I. Relaciones sociales Comunicación social
J. Intereses

*) Hai que converter as PD en puntuacións escalares na versión inglesa. Na española

non existe taboa de conversión (sen adaptar), e só se pode facer interpretación
sobre as puntuacións directas.
Para padres, maestros o adultos Adecuadas propiedades
con contacto regular psicométricas
Niños/as de 4 a 16 años
Children’s Communication Checklist
— Proporciona puntuacións centís, media e DT para cada escala
— Proporciona 2 puntuacións compostas:
— GCC: General Communication Composite: sumatorio 8
primeras escalas (Centil, Media e DT).
— SIDI: Social Interaction Deficit Index: Diferenza (E+H+I+J)-
(A+B+C+D).
— Puntuacións típicas -10 a 10
— > 11: TEL
— < -11: TEA
— Permite diferenciar nenos con
— Trastorno Pragmático da Linguaxe
— Trastorno Específico da Linguaxe
— Trastorno do Espectro Autista
(Resultados obtenidos por Mendoza&Garzón, 2012)
 CELF-4 Clinical Evaluation of Language
Fundamentals. Español
— Autoras: Elisabeth H. Wiig, Wayne A. Secord and Eleanor Semel.
— Editorial Pearson, 2006
— Avalía trastornos da comunicación e a linguaxe.
— Adaptación ao español e mostra normativa hispana.
— Rango idades: 5-21 anos.
— Aplicación: 20 a 30 minutos para a Core Language Score 30 a 60 minuto
para a avaliación total.
— Consta de 16 subtests un perfil pragmático e unha escala observacional.
— Dous libros de estímulos, e 2 formas de rexistro: para 5-8, e para 9-21 anos.
— Integrada por 16 subtests con normas independentes.
CELF-4
— Avalía aspectos da comunicación interpresoal (BICS: Basic
Interpersonal Communication Skills de Cummins) e da
linguaxe académica avanzada (CALP: Cognitive Academic
Language Proficiency).
— Sobre a versión 3, engade un Perfil Pragmático e unha Escala
de Puntuación Observacional
— Proceso de avaliación en 4 niveis:
1 Presencia ou non de trastorno da linguaxe
2 Descrición do perfil lingüístico.
3 Comportamento clínicos subxacentes.
4 Avaliación da comunicación e a linguaxe en contexto.
CELF-4
— Cando se aplica o instrumento completo, pódense establecer
puntuación compostas para
— Puntuación nuclear da linguaxe (core language score).
— Índice da linguaxe receptiva.
— Índice de linguaxe expresiva.
— Índice do contido da linguaxe.
— Indice da memoria da linguaxe
— Índice de memoria de traballo
NIVEL 1: Presencia o no de trastorno del lenguaje
Puntuación nuclear del lenguaje:
Conceptos y siguiendo oraciones Formulación de oraciones
Recordando oraciones Clases de palabras (Total)
NIVEL 2: Descripción del perfil lingüístico
Índice de Lenguaje Receptivo:
Conceptos y siguiendo direcciones Clases de palabras (receptivo)
Índice de Lenguaje Expresivo:
Recordando oraciones Clases de palabras (expresivo)
Formulación de oraciones
Índice de Contenido del Lenguaje:
Clases de palabras (total) Entendiendo párrafos
Vocabulario Expresivo (Definiciones de palabras)
Índice de Memoria del Lenguaje:
Conceptos y siguiendo direcciones Formulación de oraciones
Recordando oraciones
NIVEL 3: Comportamientos clínicos subyacentes
Conocimiento fonológico Denominación rápida automatizada
Asociación de palabras
Índice de memoria de trabajo:
Repetición de números (total) Repetición de números (orden inverso)
Repetición de números (orden directo) Secuencias familiares 1
NIVEL 4: Evaluación de la comunicación y el lenguaje en contexto
Clasificación pragmática Escala de valoración del lenguaje
CELF-4
— Puntuacións que ofrece:
— Puntuación Directa (PD)
— Puntuación Estándar ou Típica(PE/PT)
— Percentís
— Clasificación respecto da media e a DT.
— Idade Equivalente para os subtests
Índice de lenguaje receptivo 24 112 79 Dentro de la normalidad

- Conceptos y siguiendo direcciones 47 13 84 Por encima de la media (+1DT) >12:11

- Clases de palabras (receptivo) 22 11 63 Dentro de la normalidad 12:6

Índice de lenguaje expresivo 43 130 98 Por encima de la media

- Recordando oraciones 82 12 75 Dentro de la normalidad 13:11

- Formulación de oraciones 51 19 99’9 Por encima de la media (+3DT) >21:11

- Clases de palabras (expresivo) 19 12 75 Dentro de la normalidad 14:0

Índice de contenido del lenguaje 39 118 88 Por encima de la media

41 12 75 Dentro de la normalidad 14:11

- Clases de palabras (total)

- Vocabulario expresivo 55 15 95 Por encima de la media (+1DT) >9:11

- Entendiendo párrafos 14 12 75 Dentro de la normalidad ----

- [Definiciones de palabras] [35] [15] [95] [Por encima de la media] (+1DT) [>21:11]

Índice de memoria del lenguaje 44 131 98 Por encima de la media

- Conceptos y siguiendo direcciones 47 13 84 Por encima de la media (+1DT) >12:11

- Recordando oraciones 82 12 75 Dentro de la normalidad 13:11

Subtest Edad Edad Objetivo
5-8 9-21
Conceptos y órdenes X 9-12 Conocer la habilidad del estudiante para interpretar instrucciones orales de variada complejidad,
identificación de objetos de material gráfico
Estructura de palabras X X Habilidad para aplicar reglas morfológicas y seleccionar pronombres correctamente.

Recordando oraciones
Formulación de oraciones
Clases de palabras 1
Clases de palabras 2
X X Habilidad para escuchar y repetir oraciones de longitud y complejidad crecientes manteniendo el significado
y la sintaxis.
X X Habilidad para formular de manera completa, oraciones semántica y gramaticalmente correctas en referencia
a un estímulo visual
X X Habilidad para comprender y explicar relaciones entre 3-4 imágenes. Selecciona dos palabras que van juntas
y explica su relación.
X X Habilidad para comprender y explicar relaciones entre varias palabras presentadas oralmente.

Clases de palabras total X X Suma de las anteriores

Estructura de oraciones X -- Interpretación de oraciones y selección de la imagen apropiada. Habilidad de comprensión de oraciones de
complejidad semántica y gramatical creciente.
Vocabulario expresivo X 9 Habilidad de identificación de un objeto, persona o acción que le presenta el administrador (denominación
solo referencial)
Definiciones de palabras X 10-21 Definición de palabras dadas en una oración. Habilidad para inferir los significados de palabras en base a
relaciones de clase y significados compartidos.
Comprensión de párrafos -- X Escucha de un párrafo (historia) y respuesta de preguntas acerca de éste. También implica habilidad de
inferencia.
Asociación de palabras X X Habilidad para recordar objetos de una categoría semántica en un tiempo limitado

Repetición de números 1/ 2 X X Mide memoria de trabajo. Repetición de números en orden directo e inverso.

Secuencias familiares 1 y 2 X X Habilidad de recuperar información común (días de la semana, contar hacia atrás) (cronometrado)

Denominación rápida
automatizada
Conocimiento fonológico
Perfil pragmático
X X Repetición de los nombres de estímulos visuales (colores, formas y su combinación) (cronometrado).
X X Dominio del sistema fonológico: a) segmentación de fonemas y sílabas, b) Fusión y separación de sílabas, c)
Manipulación e identificación de fonemas.
X X Pide permiso a los demás cuando es requerido

Escala de valoración del X X Identifica situaciones o contextos en los cuales presenta reducción en el uso del lenguaje. Ej: Tiene
3. Avaliación da aprendizaxe da
lingua escrita
Avaliación das aprendizaxes escolares:
os procesos lectores
— Os primeiros anos da etapa escolar marcan un punto de
INFLEXIÓN no desenvolvemento, xa que no seu transcurso
adquírese un das aprendizaxes máis importantes da infancia: a
linguaxe escrita.

1. Que significa ler e escribir?

2. Como se percorre o camiño da lectura?
3. Que dificultades poden aparecer nese camiño?
4. Como avaliamos esas dificultades?
 ¿Qué significa ler e escribir?

Ferramenta comunicativa e de transmisión

e apropiación cultural

Ler: construir unha representación mental

Linguaxe escrita coherente e estructurada da situación á que se refire
o texto.
2 dimensións
Escribir: producir textos eficaces, que cumplan
Obxetivos do ensino coa súa función comunicativa

Sistema de representación da linguaxe oral

Sistema de escritura español e galego

Leis propias Demandas cognitivas
• Alfabético 2 procesos básicos
• De ortografía transparente
¿Qué significa ler e escribir?

— A lectura é un proceso complexo no que poden distinguirse

dous niveis:
① Procesos implicados no recoñecemento e escritura
de palabras (procesos de baixo nivel)
② Procesos implicados na comprensión e produción
de textos escritos (procesos de alto nivel)
Procesos de baixo nivel: ¿como lemos as palabras?

Vía directa /c/ /a/ /s/ /a/

Vía indirecta
CASA
CASA
Procesos de alto nivel: ¿como comprendemos textos?

Recoñecer palabras
Modelo de situación

Construir proposicións (ideas) Integración na memoria

Conectar las proposiciones entre sí

COÑECEMENTOS PREVIOS
Construir ideas globais

Integrar as ideas nun esquema Sobre o mundo físico e social

Sobre a estrutura do texto

O camiño da lectura: de aprender a ler a ler para aprender
O camiño da lectura: que dificultades poden
aparecer?

— Problemas en procesos de baixo nivel (acceso

léxico/decodificación)
— Exactitude lectora e ortográfica
— Fluidez lectora/rapidez
— Problemas en procesos de alto nivel (procesamiento
sintáctico/semántico)
— Comprensión lectora
— Produción de textos
Avaliación dos procesos lectores: PROLEC-R.
(Cuetos, Rodríguez, Ruano y Arribas, 2007, TEA)

— Obxectivo:
Ø Avaliación dos principais procesos que interveñen na lectura
Ø Detección /Diagnóstico de dificultades
— Tipo de aplicación: individual
— Rango de idades: 6 a 12 anos
— Tempo de aplicación. 20-40 minutos
Avaliación dos procesos lectores: PROLEC-R.
(Cuetos, Rodríguez, Ruano y Arribas, 2007, TEA)

Ø Estrutura: 9 tarefas que exploran 4 procesos lectores

icación de letras
Identificación de letras: nome ou son das letras
o diferente
Identificación de letras: igual-diferente
ura de palabras
Procesos léxicos: lectura de palabras
ra deProcesos
pseudopalabras
léxicos: lectura de pseudopalabras
Procesos sintácticos: estructuras gramaticales
Procesos gramaticalles: Signos de Puntuación
 Procesos semánticos: comprensión de oracións
Comprensión de oraciones
Procesos semánticos: comprensión de textos

Comprensión de textos

Procesos
semánticos
TURA
Avaliación dos procesos lectores:
PROLEC-R
Puntuación e valoración
Dous tipos de puntuacións:
1) Índices principais (9) que coinciden coas 9 tarefas.
O cálculo da puntuación directa (PD) toma en conta
PRECISIÓN (acertos) e VELOCIDADE en 5 das probas.
En 4= nº de acertos
2) Índices secundarios
§ Índices de precisión (5 tarefas)
§ Índices de velocidade (5 tarefas)
 Avaliación dos procesos lectores:
PROLEC-R
Puntuación e valoración
Os Índices principais interprétanse identificando a categoría
normativa que corresponde ao valor obtido:
• N: normal (-1 desviación da media cara arriba)
• D: Dificultade leve (entre unha e dúas desviacións por baixo da
media)
• DD: Dificultade severa (máis de dúas desviacións)
Índices secundarios:
Precisión
N: normal/ ??: Dubidas / D: dificultade leve/ DD: Dificultade severa
Velocidade
ML: moi lento/ L: Lento/ N: Normal/ R: Rápido/ MR: Moi rápido
 Avaliación dos procesos lectores:
PROLEC-R
§ Puntuación e valoración: exemplo
 Avaliación dos procesos lectores:
PROLEC-R
§ Puntuación e valoración: exemplo
Outras informacións de interese:
Habilidade lectora:
Nos casos en que a categoría normativa sexa normal, nas probas
que implican lectura en voz alta pódese determinar nivel de
habilidade lectora:
B: Baixo M: Medio A: Alto
Comparación comprensión de textos (lectura) con
comprensión oral
Permite determinar se a dificultade é específica coa linguaxe
escrita/oral ou se se trata dun problema de comprensión xeral
4. Avaliación do desenvolvemento
social
Avaliación do desenvolvemento social
na idade escolar
— Anos escolares: dúas tarefas evolutivas básicas para o
desenvolvemento social:
a. O establecemento da autonomía e a motivación de
logro (percepción de autoeficacia)
§ Relacionada coa construción do eu (autoconcepto)
§ Relacionada coa calidade das interaccións no contexto escolar
b. O desenvolvemento da interacción entre iguais
— Permiten adquirir as habilidades socioemocionales necesarias
para o desempeño de papeis adultos (cooperar, negociar,
compartir, competir, defenderse, respectar normas, etc.)
Avaliación do desenvolvemento social
na idade escolar
Multiplicidade de métodos de avaliación:
1 Observaciónda conducta.
2 Escalas e inventarios:
a. Cumplimentadas por adultos significativos
b. Autoinformes
3 Métodos sociométricos
4 Solución de problemas sociais
Máis utilizados
na idade escolar
Avaliación do desenvolvemento social
na idade escolar
Avaliación mediante escalas ou inventarios
Vantaxes:
• Poden obterse datos de nenos con dificultades de comunicación
(inventarios paternos ou para mestres)
• Máis fáciles de obter que os datos de observación directa
• Poden fornecer información sobre condutas de baixa frecuencia,
que non se observan facilmente de modo espontáneo
• Fáciles de puntuar
• Poden construírse formas paralelas para distintos observadores e
mesmo autoinformes, o cal aumenta a fiabilidade
Avaliación do desenvolvemento social na
idade escolar
Avaliación mediante escalas ou inventarios
Algúns inconvenientes:
• Efecto halo (tendencia a valorar todos os aspectos avaliados como bos ou
malos baseándose nun único aspecto)
• Efectos de indulxencia ou severidade (sobrevalorar ou infravalorar unha
conduta)
• Efectos de tendencia central (nunha escala de frecuencia, situarse
sempre en valores intermedios)
• Variabilidade entre informantes e situacións

Coidar a elección, controlando sempre:

Calidade técnica da escala (ex. como están formulados os ítems)
Propiedades psicométricas (adecuada validez e fiabilidade)
Adaptación á lingua e ao contexto cultural
Adecuadas normas e baremos por idades e por sexo (se é necesario)
Batería de Socialización (BAS)
(Silva & Martorell, 1995. TEA)
— Consta de 118 elementos (BAS1) 114 (BAS 2) e 75 (BAS 3)
— BAS 1 (118 ítems) e BAS 2 (114 ítems): cada ítem ten a forma
dunha afirmación con catro posibilidades de resposta:
— A: Nunca B: Algunha vez C: Frecuentemente D: Sempre
— BAS 3: 75 ítems con resposta dicotómica (SI/NON)
— Cada elemento puntúase segundo a súa frecuencia de 0 (A) a 3 (D)
/ou 1-0 (SI-NON). As puntuacións directas transfórmanse en
CENTILES segundo idade e sexo.
— Os elementos agrúpanse en sete subescalas que permiten
valorar os aspectos facilitadores e perturbadores da
conduta social (excepto o BAS 3 que inclúe cinco subescalas + 1
de control de sinceridade)
— Pode obterse un perfil de socialización diferenciado por
subescalas así como unha puntuación global que expresa o grao de
adaptación social.
Batería de Socialización (BAS)
(Silva & Martorell, 1995. TEA)
Batería de Socialización (BAS)
(Silva & Martorell, 1995. TEA)
Exemplos de ítems- BAS 1 (profesores)
Batería de Socialización (BAS)
(Silva & Martorell, 1995. TEA)
Exemplos de ítems- BAS 2 (pais)
Batería de Socialización (BAS)
(Silva & Martorell, 1995. TEA)
Exemplos de ítems- BAS 3 (autoinforme)

Exemplo de perfil- BAS 1-2 Perfil positivo: desplazado a la derecha

Límite de variación normal Perfil negativo: desplazado a la izquierda

Aspectos
facilitadores

Aspectos
perturbadores
Avaliación do desenvolvemento social: o
autoconcepto
— A avaliación do autoconcepto adoita realizarse mediante
autoinformes.
— A aplicación de autoinformes esixe:
— Un nivel suficiente de autoconciencia, ou capacidade de
reflexionar acerca de si mesmo (normalmente non antes dos
8 anos)
— Bo nivel de comprensión verbal e comprensión lectora
— Un axeitado control do efecto de deseabilidade social: a
tendencia para responder o que se cre que é correcto
socialmente. Importante revisar ben as propiedades
psicométricas do instrumento.
 Cuestionario de autoconcepto de Piers-Harris (Piers,
1984; adaptación española de Díaz Aguado & Martínez
Arias, 1995)
— Parte dunha concepción do autoconcepto como un constructo
multidimensional
— Aplícase a partir de 8 anos, dadas as capacidades necesarias para
completar autoinformes, e ademais porque é ao redor desta idade que:
— As descricións de si mesmo fanse máis estables e máis diferenciadas.
— Comezan a facerse atribucións explícitas acerca das condutas que se
observan.
— Xorden as habilidades de comparación social (o neno é capaz de
autoevaluarse con relación a outros e non só en termos absolutos).
— A escala consta de 80 frases sinxelas con opción de resposta dicotómica
(SI/NON).
— Pode aplicarse de forma colectiva. Individualmente con nenos pequenos
ou con dificultades de comprensión lectora
 Cuestionario de autoconcepto de Piers-Harris (Piers,
1984; adaptación española de Díaz Aguado & Martínez
Arias, 1995)
— Os ítems agrupanse en seis dimensións de autoconcepto
 Cuestionario de autoconcepto de Piers-Harris (Piers,
1984; adaptación española de Díaz Aguado & Martínez
Arias, 1995)*

— Puntuación e valoración.
— As puntuacións directas (1 punto por cada resposta que coincida
cunha plantilla de corrección dada) transfórmanse a percentiles
segundo grupos de idade**.
— Pódense obter puntuacións por dimensións e unha puntuación
total.

* Pode consultarse unha versión completa da escala e da plantilla de corrección na aula virtual
** Os baremos en rangos percentiles para nenos e adolescentes poden consultarse en Díaz
Augado, M.J. & Martínez Arias, R. (1995). Nenos con dificultades socioemocionales.
Instrumentos de avaliación. Madrid: Ministerio de Asuntos Sociais
5. Avaliación do medio e da
adaptabilidade familiar.
Escala HOME para 6-10 anos
— Mesmos criterios de aplicación, puntuación e interpretación que
xa temos visto para 0-2 e 3-5 anos. Varían ítems e dimensións
consonte co cambio evolutivo.
— Subescalas:
— I. Responsividad verbal y emocional.
— II. Estimulación de la madurez
— III. Clima emocional.
— IV. Materiales y experiencias estimuladoras del desarrollo.
— V. Provisión de estimulación activa.
— VI. Participación de la familia en experiencias estimuladoras del
desarrollo.
— VII. Implicación del padre.
— VIII. Apariencia del medio ambiente físico.
Escala HOME para 11-15 anos
— Medida máis válida que o estatus socioeconómico.
— Contén 60 ítems agrupados nas seguintes subescalas
— I. Ambiente físico
— II. Materiales de aprendizaje
— III. Modelado
— IV. Fomento de la autosuficiencia.
— V. Actividades habituales/reguladoras.
— VI. Variedad de experiencias
— VII. Aceptación y responsabilidad.
— Puntuación total
 FACES-II
— Avaliación do funcionamento familiar: Cohesión e
Adaptabilidade.
— Olson, D.H., Portner, J. y Bell, R.Q. (1992). FACES II. St. Paul,
MN: University of Minnesota.
— 30 preguntas: escala likert 0-5
— Cohesión familiar: lazos emocionais que os membros da familia
teñen uns con outros e grao de autonomía persoal.
— Adaptabilidade familiar: Habilidade do sistema familiar para
cambiar as súas estruturas de poder, relacións de roles e regras.
— Aplícase a pais e fillos.
— Proporciona 2 puntuacións:
— familia real
— ideal de familia.
— Relación entre adaptabilidade real e rendemento académico.
FACES-II: Dimensións
Conceptos relacionados Conceptos relacionados
coa cohesión: coa adaptabilidade:
— Vinculación emocional — Asertividade
— Fronteiras familiares — Liderazgo (control)
— Coalicións
— Disciplina.
— Tempo compartido
— Negociación.
— Espazo compartido
— Roles.
— Amizades
— Toma de decisións — Regras.
— Intereses e hobbies.
FACES II. Interpretación resultados
— Modelo Circumplexo:
— Cohesión e Adaptabilidad son curvilíneas:
— Puntuacións extremas: disfuncionais.
— Niveles moderados: relacionados cun bó funcionamiento familiar.
— Cada unha das dimensións está dividida en 4 niveis.
— Cohesión:
— familias apegadas (cohesión moi alta)
— familias conectadas (cohesión moderada-alta)
— familias separadas (cohesión moderada-baixa)
— familias desapegadas (cohesión baixa).
— Adaptabilidade:
— familias ríxidas (adaptabilidade moi baixa)
— familias estructuradas (adaptabilidade moderada-baixa)
— familias flexibles (adaptabilidade moderada-alta)
— familias caóticas (adaptabilidade alta).
Resultados obtidos nunha mostra galega (pais)
 Faces II. Procedemento de Puntuación.
— Para obter a puntuación do tipo circumplexo:
— Cohesión:
1. Sumar os ítems 3, 9, 15, 19, 25, e 29.
2. Restar ese número de 36.
3. Sumar todos os números impares máis o ítem 30.
4. Sumar as cifras dos pasos 2 e 3 para obter a puntuación total de Cohesión
— Adaptabilidade:
1. Sumar os ítems 24 e 28.
2. Substraer esa cifra de 12.
3. Sumar todos os demáis números pares excepto o ítem 30.
4. Sumar as cifras dos pasos 2 e 3 para obter o total de adaptabilidade
— Para obter a puntuación lineal: Localizar na figura 2 a correspondente
puntuación de 1 a 8 dos totais obtidos para Cohesión e Adaptabilidade.
— Para obter o tipo de Familia, sumar as puntuacións 1-8 de Cohesión e
Adaptabilidade e dividir entre 2.
Figura 2

* *
FACES II. Cualidades Psicométricas
— Fiabilidade (consistencia interna: alfa de Cronbach):
— Cohesión: .87;
— Adaptabilidade: .78
— Total: .90
— Fiabilidade test - retest:
— Cohesión: .83
— Adaptabilidade: .80.
— Validez concurrente (co SFI):
— Cohesión: .93
— Adaptabilidade: .79
6. A avaliación do desenvolvemento en
circunstancias excepcionais.
 Escala de Madurez Mental de Columbia
— Autores: B. B. Burgemeister, L. H. Blum e I.
Lorge
— Editorial: TEA Editores
— Aplicación: Individual
— Idade de aplicación: entre 3 anos e 6 meses e 9
anos e 11 meses.
— Duración: Variable, entre 20 e 25 minutos.
— Finalidade: Avaliación da capacidade mental e do
grao de madureza intelectual, preferentemente en
nenos con deficiencias motoras, cerebrais ou
verbais. Aprecia tamén posibles perturbacións do
pensamento conceptual.
Escala de Madurez Mental de Columbia
— Material: Está formada por 92 elementos con debuxos que
reproducen formas xeométricas, persoas, animais, vexetais e
obxectos da vida corriente.Estos elementos están distribuídos en
series que forman 8 escalas ou niveis superpostos. Dependendo da
idade cronolóxica do suxeitos aplícaselle un nivel ou outro.
— Características: Baséase na localización do debuxo que é distinto
aos demais ou non se relaciona con eles. Non precisa de linguaxe
expresiva e abonda con que o suxeito comprenda as instrucións
iniciais e sinale co dedo.
— Obtense: unha puntuación centil, un eneatipo e unha puntuación
en forma de Índice de Madureza (I.M.).
— Baremos españois.