Visoka škola za primijenjene i pravne nauke

PROMETEJ
Banja Luka

PREDMET: Poslovna statistika

TEMA: Metod uzoraka

Student: Mentor:

1
 1. U V O D

Statistika je, prema definiciji u enciklopedijskom rječniku, grana matematike koja se

bavi metoda sistematizacije, obrade i primjene podataka dobivenih iz većeg broja
uzoraka.
Postoji više vrsta kao npr. demografska, industrijska, ekonomska zdravstvena
statistika... svaka statistika ima utvrđenu klasifikaciju, definicije, norme, izvore i
specifičnu metodologiju prikupljanja podataka. Za provođenje statičkih istraživanja
neophodna je primjena jedinstvenih statičkih standarda koji omogućavaju međunarodnu
usporedbu dobivenih podataka

Statička analiza na bazi potpunog posmatranja podrazumijeva raspolaganje

informacijama o svakoj statičkoj jedinici posmatrane pojave. Potpunu informaciju o
karakteristikama populacije daje samo statički popis, koji iziskuje mnogo vremena i
stvara velike troškove, pogotovu kada se radi o velikom osnovnom skupu.

Uz sve prednosti koje nem pružaju potpuna posmatranja, odnosno analize na osnovu
takvih potpunih informacija o osnovnim skupovima, može se navesti i niz njihovih
karakteristika zbog kojih se takva posmatranja izvode samo povremeno ili se nastoji da
drugim metodama postignemo njihovu zamjenu.

2
 2. METOD UZORAKA
2.1. OSNOVNI SKUP

Pojava koja se želi upoznati ili istražiti metodom uzorka zove se POPULACIJA
ili OSNOVNI SKUP, a njeniz deo koji se u tu svrhu ispituje zove se UZORAK.
Da bi zaključci o čitavoj masi na osnovu uzorka bili validni, uzorak treba biti
reprezentativan. Uzorak će biti reprezentativan ako je po svojim osnovnim
karakteristikama nalik na osnovni skup, odnosno ako je uzorak umanjena slika osnovnog
skupa.
Reprezentativnost uzorka postiže se ispravnim izborom elemenata osnovnog
skupa. Ispituju se samo izabrani elementi za uzorak.
Podaci dobijeni opažanjima, odnosno mjerenjima, obrađuju se tako da bi se dobile
karakteristike uzorka pomoću kojih će se procjeniti karakteristike osnovnog skupa.
Uzorkom se dolazi do procjene karakteristika osnovnog skupa, a statističkom metodom
određuje se pouzdanost i preciznost te procjene.
Svi ti postupci čine metodu koja se zove METODA UZORAKA ili
REPREZENTATIVNA METODA.
Konačni osnovni skup je onaj za koji tačno znamo broj njegovih članova (npr.
učenika u školi, učitelja u gradu, selu i sl.).
Beskonačni osnovni skup je onaj koji obuhvata sve sadašnje, ali i buduće članove
osnovnog skupa (npr. učenike koji će ići u neku školu ili će učiti neko gradivo).

Nijedna metoda uzorkovanja nije tako dobra da bi se mogli, u potpunosti poudati

u njenu primjenu. Izbor nije uvjek „jednostavni slučaj“, već je komplikovaniji; veličina

3
uzorka nije fiksna, već varira, baš zbog mnogih nedovršenosti u procesu prikupljanja
podataka; ne dolazi se do istinitih varijabli, već do opažanja koja podliježu greškama.

Međutim, kao i u drugim istraživačkim disciplinama, i ovde se odvija proces razvoja

kome je svojstvena određena nezavisnost i suprostavljenost teorije i prakse. Radi potvrde
navodimo riječi britanskog statičara (O’Muircheartaigha) koji kaže da „teoretičarima
smeta indiferentnost praktičara da teorijske domete ugrade u metodologije, a na drugoj
strani, praktičari teoretičare posmatraju i sa strahopoštovanjem i sa prezirom;
strahopoštovanje je zbog kompleksnosti matematičkih izvođenja i sofisticiranosti pristupa
problemu i dobijenih rješenja; prezir je zbog sterilnosti i praktične neupotrbljivosti većine
rezultata.“
Prikupljanje podataka (po obuhvatnosti) može da bude potpuno ili djelimično.

2.2. POTPUNO POSMATRANJE

Popis stanovništva je klasičan primjer potpunog posmatranja.

Popisom stanovništva su se bavili još u Rimskoj imperiji.
Rec Cenzus je postala sinonim za popis stanovništva i od tada je to najozbiljniji
zadatak zavoda za statistiku svake zemlje.
Adekvatno međunarodnoj praksi u našoj zemlji popis stanovništva se obavlja obično
svakih 10 godina.

Kod metode potpunog posmatranja poznajemo sve moguće pojedinačne slučajeve.

2.3. DJELIMIČNO POSMATRANJE

U praksi se sve češće primjenjuje djelimično prikupljanje podataka, naročito

jedan način – reprezentativno prikupljanje.
Cilj reprezentativnog prikupljanja podataka je da na osnovu posmatranja jednog
dela osnovnog skupa izvedemo zaključke koji važe za celinu.
Onaj skup svih jedinica o kojem zaključke donosimo na osnovu reprezentativnog
posmatranja zovemo OSNOVNI SKUP, a posmatrani dio osnovnog skupa nazivamo
UZOROM.
Osnovni skup može biti konačan ili beskonačan, ali uzorak ima uvijek konačan
broj elemenata.

4
 Metodološki postupak djelimičnog posmatranja povezan je s metodom uzoraka koja
pri stvaranju generalizacija polazi od reprezentativnog dijela cijele populacije.

3. GREŠKE ZBOG KORIŠĆENJA UZORAKA I OSTALI

TIPOVI GREŠAKA

Na osnovu uzoraka se pokazatelji skupa, zbog nepotpunog posmatranja mogu

dobiti samo sa određenom greškom.
Važno je, međutim, da razlikujemo ovu grešku proisteklu iz djelimičnosti od
ostalih grešaka i zbog toga ćemo je nazvati greškom zbog korišćenja uzoraka.
One greške koje se javljaju kako kod potpunog tako i kod djelimičnog posmatranja
nazivaju se ostale greške.
Tokom planiranja greška se javlja npr. u definiciji - kada je upitnik sastavljen
pogrešno, neprecizno ili pojmovi u vezi sa prikupljanjem podataka nisu razjašnjeni…
Tokom prikupljanja podataka mogu nastati greške u davanju odgovora, kada davalac
podataka namjerno ili bez svoje krivice pruža stvarnosti neodgovarajuće podatke o
predmetu uzimanja podataka o jedinici posmatranja.
Neodgovarajuće uzimanje podataka znači greške u proceduri.
Do nepreciznosti može doći i u fazi obrade (greška u registrovanju podataka).
Pouzdanost metoda uzoraka zavisi i od greške zbog korišćenja uzoraka i od ostalih
grešaka.
U pogledu veličine ostalih grešaka zaključke možemo da izvedemo samo na
osnovu prethodnih iskustava ili subjektivno.
Greška zbog korišćenja uzoraka može se ocjeniti u matematičko-statističkim
sredstvima uz oslanjanje na teorijske stavove.

3.1. STATISTIKA PORODIČNIH BUDŽETA

Jedan od primjera za formiranje uzoraka sa najvećim brojem elemenata je statičko

praćenje domaćinstava. Godišnje se zamoli skoro 10 hiljada domaćinstava, da vode
dnevnik o svojim prihodima i rashodima. Statički pokazatelji na osnovu ovakvog
ovakvog uzorka su naravno manje pouzdani nego podaci dobijeni na osnovu potpunog
popisa stanovništva.

Osim grešaka zbog korišćenja uzorka iskrivljavanja proističu i otud, što rezultati
praćenja budžeta domaćinstva ne sadrže podatke onih koji žive najgore, odnosno
najbolje.
Ovo praćenje je dobrovoljno, pa tako najbogatiji slojevi obično odbijaju da daju
podatke. Beskućnici, bez stalnog mesta boravka, takođe nisu obuhvaćeni ovim popisom.

Pored odbijanja učešća, drugi najveći faktor iskrivljavanja je tendenciozno

prikrivanje prihoda u imućnim porodicama, ali i u krugu onih sa najnižim prihodima.

5
Zato se i ne ogleda stvarno stanje jer je broj domaćinstava sa visokim prihodima manji od
realnog, a broj domaćinstava sa niskim prihodima je veći od realnog.
Ovi podaci su jako bitni i treba ih imati u vidu prilikom korišćenja podataka.

3.2. ISPITIVANJE JAVNOG MNJENJA

Ispitivanjem javnog mnjenja i tržišta obično se bave specijalizovane ustanove.

Svoje podatke dobijaju isključivo putem uzimanja uzorka. Jedna od najčešćih tema
istraživanja javnog mnjenja se odnosi na stranačke preferencije građana. Ovakva
mjerenja ličnim obraćanjem dotiču mjesečno blizu 1 000 lica.
Osobe koje ulaze u uzorak biraju se među građanima sa pravom glasa metodom
koja obezbjeđuje potpunu slučajnost tako da se struktura populacije i ispitanika podudara.

Tokom mjerenja stranačkih preferencija javlja se više faktora iskrivljavanja, što

dovodi do grešaka. Npr, simpatizeri ekstremičkih partija obično prećutkuju svoj stav i
deklarišu nesigurnost u pogledu glasanja.

3.3. ISPITIVANJE DJELOTVORNOSTI LIJEKOVA

Za ispitivanje djelotvornosti novih lijekova često se primjenjuju metode uzimanja

uzorka. U ovom slučaju se izaberu nekoliko obolelih od jedne iste bolesti i podvrgavaju
se tretmanu. Paralelno posmatraju jednu grupu (kontrolnu grupu) čiji članovi dobijaju
tzv. placebo, tablete bez lekovitog dejstva, dok druga grupa dobija lek.

U tom slučaju sredstvima statistike možemo potražiti odgovor na pitanje, ima li

statistički značajne, tzv. signifikantne razlike u promenama do kojih je došlo u stanju
dvije gupe.

4. SLUČAJNO UZIMANJE ELEMENATA U UZORAK

Da bi grešku nastalu zbog korišćenja uzorka mogli analizirati matematičko-

statističkim sredstvima treba izabrati takav uzorak, koji na neki način reprezentuje skup.
Jedan od mogućih postupaka je METOD SLUČAJNOG UZORKA.
Pod slučajnošću podrazumijevamo događaj koji će se desiti sa nekom
vjerovatnoćom.

GENERISANJE I PRIMJENA SLUČAJNIH BROJEVA

6
 Ako svakom pojedinačnom članu skupa pridodamo jedan redni broj, onda u cilju
osiguranja slučajnosti, treba da koristimo niz brojeva, čiji su elementi odabrani sa
podjednakom vjerovatnoćom, koji se može dobiti na tri načina:
 žreb: iz urne, npr. izvlačimo brojeve ispisane na cedulji, koje su prethodno dobro
izmiješane.
 tablica slučajnih brojeva: postoje tablice koje sadrže serije tzv. pseudo-
slučajnih brojeva. Te serije brojeva su dobijene pomoću matematičkih formula.
Koristimo ih tako što izvlačimo na osnovu slučaja neki red ili kolonu i počev od tog reda
(kolone) kontinuirano iščitavamo brojeve u tablici. Ako dođemo do takvog broja iz
tablice koji je veći od broja elemenata osnovnog skupa, preskačemo ga.
 mašinsko žrebanje: u većini računara postoji ugrađen generator slučajnog
broja. Njegovim višestrukim pozivanjem možemo pripremiti seriju rednih brojeva
elemenata, koji dospijevaju u uzorak. Slučajne brojeve možemo da dobijemo i
pomoću Excel-a. Složenije mogućnosti sa više podešavanja sadrži panel čitav
opseg

5. KARAKTERISTIKE UZORKA KAO SLUČAJNE

(ALEATORNE) PROMJENLJIVE

Vrijednost obilježja jednog slučajno odabranog elementa iz jednog datog skupa

smatra se (a priori) slučajnom.
Ovu vrijednost obilježja zavisnu od slučajnosti, smatraćemo slučajnom
promjenljivom.

Jedno uzimanje elemenata za uzorak sprovedeno na istovjetan način, sa jednim

datim brojem elemenata može rezultirati izuzetno mnogo različitih karakteristika uzorka,
statističke karakteristike uzorka mogu da se mijenjaju od jednog do grugog uzorka,
zavisno od toga koji su elementi dospijeli u uzorak.

6. UZORAK SA PONAVLJANJEM ILI BEZ

PONAVLJANJA

Postoje dva različita načina odabiranja elemenata za uzorak.

Prema jednom već izvučene elemente smjesta vraćamo u osnovni skup, tako da
se jedan te isti element može odabrati i više puta u uzorak.

Ovim načinom dobijamo tzv. UZORAK SA PONAVLJANJEM.

7
 Prema drugom načinu, odabrane elemente uzorka ne vraćamo, pa tako svaka
jedinica skupa može da uđe samo jednom u dati uzorak.

Ovim načinom dobijamo UZORAK BEZ PONAVLJANJA.

kFAE = Nn
kEV = (N/n)

7. OSNOVNE TEORIJE UZORKOVANJA

Osnovna karakteristika svih načina nepotpunog ili djelimičnog posmatranja

podataka jeste ta da izborom manjeg ili većeg broja jedinica iz populacije, dolazimo do
informacija o cijeloj posmatranoj pojavi.
Broj jedinica koje su nam neophodne za donošenje konačnih zaključaka biće veći
ili manji,nekada veoma mali, ali se uvijek mora paziti da taj broj bude dovoljan za
donošenje objektivnih zaključaka.

Postoji više vrsta nepotpunog posmatranja i ispitivanja, a među najznačajnije

ubrajamo: ankete, uzorak, procjena, selekcija i monografski opis.
Kod svih navedenih vrsta posmatranja pouzdanost i tačnost podataka prikupljenih
na takav način uslovljena je selekcijom jedinica iz populacije.

Osnovna razlika između deskriptivne i inferencijalne statistike zasniva se na

znanju o populaciji.

U deskriptivnoj statistici se pretpostavlja da analitičar posjeduje određena

znanja o populaciji koja je predmet istraživanja.

U inferencijalnoj statistici znanje o populaciji je ograničeno na podatke koji se

mogu dobiti iz uzorka.
U takvim slučajevima jedini način da se stekne određena predstava o populaciji,
svodi se na analizu uzoraka, te procjenu i testiranje hipoteza o pojedinim
karakteristikama populacije.

8
 U istraživanjima koja se temelje na radu sa uzorcima, cilj je pronaći i odrediti
jačinu veze između nekih vidljivih i nekih traženih ili manje vidljivih obilježja.
Strukture različitih uzoraka koje po principu slučajnosti možemo izvući iz jednog
osnovnog skupa na različit način odražavaju strukturu osnovnog skupa.

8. IZRADA PLANA UZORKOVANJA

Često se pojmovi uzorak i uzorkovanje poistovjećuju, ali treba praviti razliku, jer
je uzorak skup elemenata, dok se uzorkovanje odnosi na način njihovog odabiranja.

Postupak plana uzorkovanja

9
 DEFINISANJE OSNOVNOG SKUPA

UTVRĐIVANJE OKVIRA UZORKA

ODLUKA O VRSTI UZORKA

UTVRĐIVANJE VELIČINE UZORKA

PROVOĐENJE UZORKOVANJA

Za pravilno definisanje osnovnog skupa važno je da se poznaju zahtjevi

statističkog istraživanja, koji obezbjeđuju ispravnost i pouzdanost zaključaka o osnovnom
skupu.
S tog gledišta statistički skup treba da bude homogen u pogledu konstitutivnih
osobina, cjelovit i izdiferenciran u pogledu posmatranih karakteristika.
Statistički skup je homogen ako su izabrane jedinice skupa istovrsne i uporedive, tj. ako
pripadaju prostoru i vremenu koje smo uzeli kao konstitutivne elemente za određivanje
statističkog skupa.

Osnovni zahtjev koji mora biti ispunjen da bi okvir uzorka uopšte postojao je da
se precizno odredi lokacija ili aderesa jedinica.
Okvir uzorka je najčešće formiran od lista, imenika, spiskova ili od mapa područja iz
kojih se mogu izabrati jedinice uzorka.
Osnovna uloga okvira je da omogući izbor probabilističkog uzorka.
Okvir izbora uzorka vrlo često ne sadrži sve elemente osnovnog skupa, ali ima
praktičnu vrijednost, jer pomoću njega rješavamo praktične probleme.
Osnovni kriterijum za podjelu uzoraka je račun vjerovatnoće.

10
 Prema ovom kriterijumu razlikujemo: uzorke koji su zasnovani na teoriji
vjerovatnoće i uzorke sa namjernim odabirom.

U vezi veličine uzorka treba razmotriti sljedeće faktore:

o VARIJABILNOST POPULACIJE:Kao što se zna, što je populacija

homogenija to je potrebno izabrati manji uzorak da se dostigne preciznost
određenog parametra.
Činjenica da je informacija o varijabilnosti obilježja osnovnog skupa toliko značajna, a
ujedno nepoznata, svodi postupak određivanja veličine uzorka na umjetnost i vještinu.

o VRSTA PLANA ZA IZBOR UZORKA: prednost se daje dizajnima uzorka,

koji uz manji uzorak daju ne samo traženu preciznost, već i omogućavaju niže
troškove.

o OGRANIČENA FINANSIJSKA SREDSTVA: sva istraživanja se provode pod

određenim finansijskim ograničenjima.

Ta činjenica ne utiče samo na odluku o veličini uzorka, već i na vrstu uzorka i način
prikupljanja podataka.
Isto tako ova ograničenja mogu da utiču na odluku o primjeni neprobabilističkog uzorka,
ako je jeftiniji.

o ZAHTJEV ZA PRECIZNOŠĆU: ako su svi uslovi jednaki, tada se veća

preciznost postiže u zavisnosti od metode ocjene traženog parametra populacije, a
tada preciznost raste sa povećanjem uzorka.

o RIJETKOST POJAVE: ako je frekventnost pojavljivanja nekog obilježja u

populaciji veća to je potrebna veličina uzorka manja i obratno.

9. PREDNOSTI I NEDOSTACI METODE UZORAKA

PREDNOSTI NEDOSTACI

11
veća brzina prikupljanja podataka i dobijanja rezultati sadrže grešku uzorka
rezultata

niži troškovi u odnosu na troškove popisa neophodna je specijalna obuka kadrova i

cjelokupne populacije rukovođenje statističara

veća pouzdanost rezultata, jer istraživanje uzorak ne daje podatak za svaku jedinicu
vrše statističari i specijalno pripremljeni posmatrane populacije
anketati/kontrolori, čije je angažovanje
opravdano zbog smanjenog obima poslova

veća fleksibilnost u vidu različitih vrsta kod neprobabilističkih uzoraka ne mogu

podataka koji se mogu prikupiti se donositi procjene parametara
populacije u strogo naučnom smislu

moguće je optimizovati veličinu uzorka uz

odgovarajući rizik, koji su istraživači
spremni prihvatiti

S obzirom na zacrtani cilj istraživanja možemo podijeliti na tri vrste:

1. DESKRIPTIVNA:imaju za cilj da dođu do informacija
o velikim grupama.

2. ANALITIČKA:koja se ne ograničavaju se na puku deskripciju obilježja

osnovnog skupa, već zadiru u međuodnose između podskupova tog skupa, kako bi se
ustanovile sličnosti i razlike s ciljem postavljanja i testiranja hipoteza o razlozima
postojećih razlika.

3. DESKRIPTIVNO-ANALITIČKA: istraživanja koja predstavljaju

kombinaciju prethodno navedenih.

10. METODI IZBORA UZORAKA

Donošenje objektivnih numeričkih tvrdnji u pogledu preciznosti rezultata uzorka

je jedino moguće kada su uzorci zasnovani na teoriji vjerovatnoće.

12
 U ovom slučaju svaka jedinica populacije ima poznatu i pozitivnu vjerovatnoću
da uđe u uzorak, i onda je moguće utvrditi distribuciju frekvencija svih ocjena koje se
mogu izračunati.

Tada za donošenje ispravnih zaključaka i generalizaciju pomoću rezultata uzorka

na raspolaganju stoji aparat statističkog zaključivanja.
Jedna od osnovnih prednosti rada sa slučajnim uzorcima je u tome da istraživači ne
moraju poznavati obilježja osnovnog skupa iz kojeg uzimaju uzorak, kao ni njihovu
raspodjelu.

Način odabiranja uzorka

• Izbor se ostvaruje na temelju popisa jedinica osnovnog skupa.
• Izbor se može ostvariti izvlačenjem listića ili na temelju slučajnih brojeva.

Od uzoraka zasnovanih na vjerovatnoći najčešće se koriste:

1. JEDNOSTAVNI SLUČAJNI UZORAK
2. STRATIFIKOVANI UZORAK
3. UZORAK GRUPA
4. SISTEMSKI UZORAK
5. KOMBINOVANI TIPOVI UZORAKA-KVOTNI

10.1 JEDNOSTAVNI SLUČAJNI UZORAK

 JEDNOSTAVNI SLUČAJNI UZORAK: ima značajne teorijske prednosti, ali i

praktične nedostatke kada se radi o njegovoj primjeni u praktičnim istraživanjima.
Jednostavni slučajni uzorak veličine n elemenata dobiće se iz osnovnog skupa koji ima N
elemenata ako se izbor obavlja tako da svaki uzorak veličine n koji se može izabrati iz
tog osnovnog skupa ima istu vjerovatnoću da bude izabran.

Samo onaj jednostavni slučajni uzorak koji je odabran uz striktno poštovanje svih
teorijskih pretpostavki, može biti dovoljno pouzdan i samo tada možemo kvantifikovati
stepen te pouzdanosti. U tom slučaju potrebna ulaganja su najčešće veća od efekta kojeg
ćemo imati realizacijom određenog istraživanja.
Stopa odabiranja predstavlja vjerojatnost da će jedna jedinica osnovnog skupa biti
izabrana u uzorak (npr. ako od osnovnog skupa od 2000 jedinica izaberemo 100 jedinica
tada je stopa odabiranja 5%).

10.2 STRATIFIKOVANI UZORAK

 STRATIFIKOVANI UZORAK: postupak kojim se postiže značajno

poboljšanje preciznosti slučajnog uzorka je stratifikacija.

13
 Stratifikovani uzorak je vrsta uzorka koji se temelji na diobi osnovnog skupa na
slojeve ili stratume, a iz stratuma se biraju manji jednostavni slučajni uzorci.
Stratificirani uzorak podrazumijeva izbor jedinica iz osnovnog skupa podijeljenog na
stratume (slojeve).

Ovaj uzorak se koristi onda kada je populacija heterogena po određenim značajnim

obilježjima, dok se broj jedinica uzorka iz svakog stratuma određuje na osnovu
proporcionalnosti ili na bazi ocjene o značaju svakog stratuma.

Prilikom stratifikovanja skupa treba voditi računa da razlike između stratuma

budu što veće, a da se pri tome osigura najmanja greška ocjene neke karakteristike.
Cilj je, dakle, da se stratumi urede kako bi se oni što više razlikovali jedan od drugog i da
masa unutar svakog sloja bude što je moguće homogenija.

Pored određivanja broja stratuma, značajan problem u primjeni ovog uzorka

predstavlja raspored ukupnog uzorka na pojedine stratume:

– Proporcionalni stratificirani uzorak (postotak)

– Optimalni stratificirani uzorak (standardna devijacija).

Ako su u svim stratumima zadržane proporcije kao i u osnovnom skupu, onda je

riječ o proporcionalnom rasporedu.
Nakon utvrđivanja broja jedinica iz svakog stratuma, izbor se ostvaruje na
slučajan način

10.3. UZORAK GRUPA

 UZORAK GRUPA: koristi se u slučajevima kada ne postoji kompletna lista svih

jedinica osnovnog skupa koja bi služila kao osnov za formiranje uzorka ili u
slučaju kada je izbor jedinica u uzorak povezan sa problemima tehničke,
organizacione i finansijske prirode.

Ocjene karakteristika osnovnog skupa na osnovu uzorka grupa su preciznije ukoliko

je unutrašnji varijabilitet grupa veći, a vanjski varijabilitet manji.
Umjesto da u okvir uđu jedinice iz osnovnog skupa, taj okvir sačinjavaju grupe tih
jedinica. Dakle, umjesto pojedinih učenika izabiru se njihove grupe (npr. učenici jedne
škole).
Poželjno je da svaka grupa svojim karakteristikama bude što sličnija značajkama
osnovnog skupa.

Uzorak grupa najčešće se koristi u dizajniranju uzorka kao prvi korak, koji
podrazumijeva dodatne zahtjeve selekcije unutar izabranih grupa.

14
 Ako su za grupe kao primarne jedinice izabrane geografske površine, takav uzorak
naziva se uzorak površina.

Uzorak površina je vrsta uzorka kod kojeg jedinicu skupa predstavljaju geografska
područja(delovi grada, škole, blokovi kuća, zgrade…).
Ovaj uzorak se koristi često u praksi, jer rješava probleme kada ne postoji popis
jedinica osnovnog skupa.

Uzorak površine može se realizovati kao jednofazni ili dvofazni postupak.

Ukoliko se podaci prikupljaju od svih jedinica iz slučajno odabranih područja (blok,

zgrada, škola)kažemo da se radi o jednofaznom postupku. Umjesto toga, postoji
mogućnost da se izabrana površina uzima kao grupa iz koje se onda u daljem postupku
biraju jedinice uzoraka. Tada kažemo da se radi o dvofaznom uzorku površina, koji može
biti: jednostavan i proporcionalan.

10.4. SISTEMSKI UZORAK

 SISTEMSKI UZORAK: elementi osnovnog skupa često su poredani nekim

redom, npr.: osobe popisane u nekoj kartoteci ili popisu.
U takvim slučajevima može se primijeniti sistemski način izbora elemenata za uzorak.

Taj se zbor vrši tako da se po redu broje elementi u osnovnom skupu i da se u

uzorak izabere, npr.: svaki peti,deseti, pedeseti ili k-ti element. Redni broj elementa od
kojeg počinje brojanje određuje se slučajnim izborom iz tablice slučajnih brojeva, od
brojeva između 1 i k.

Kod ovog izbora postoji za svaku jedinicu u osnovnom skupu jednaka mogućnost
da bude izabrana za uzorak, ako je broj elemenata koji se bira tačan dijeljitelj broja
elemenata u osnovnom skupu.
Prednost ovog uzorka je u tome što se može koristiti i kada ne postoji popis jedinica
osnovnog skupa(anketiranjem svakog k-tog posetioca).
Interval ovisi o stopi odabiranja. Tako će za osnovni skup od 600 učenika uz
stopu od 20% u uzorak biti izabrano 120 učenika. Dakle, svaki peti učenik (interval je 5).

Problem je ako u popisu jedinica postoji neki sistem ili trend, kao i kad postoji
periodicitet u rasporedu

10.5. KVOTNI UZORAK

Kvotni uzorak se po svojoj logici najviše približava slučajnim uzorcima.

15
Ovaj uzorak je na neki način kombinacija stratifikovanog i namjernog uzorka, jer se u
uzorak biraju jedinice koje po procjeni istraživača najbolje odgovaraju cilju istraživanja.
Ne zasniva se na vjerovatnoći slučajnog odabira, on je na neki način sličan klasterskom
uzorkovanju u tome što su mu potrebne definicije ključnih podgrupa.

Osnovna razlika je u tome što su kod kvotnog uzorkovanja kvote unaprijed

određene. Npr, 25% osoba između 16 i 24 godine starosti, 30% osoba između 25 i 34
godine starosti, 20% osoba između 35 i 55 godine starosti i 25% osoba preko 65 godina
starosti.
Ovo su proporcije koje su obično u skladu sa postojećom demografskom
distribucijom populacije. Anketari zatim biraju ispitanike u skladu sa ovim kriterijumima,
radije nego slučajnim odabirom. Subjektivna priroda ove metode leži u tome da samo
jedan dio populacije ima šansu da bude odabran u kvote.

 Kvotni uzorak se bira u postupku koji se odvija u tri faze:

 određivanje kontrolnih osobina (osobina koje smatramo značajnima za

proučavanje sadržaja koji je predmet istraživanja), moramo poznavati
osnovni skup.

 određivanje strukture uzorka, koja može biti: (ne)proporcionalna.

 selekcija elemenata u uzorak na osnovu prethodno definisanih osobina.

 Osnovni nedostatak kvotnog uzorka sastoji se u tome što istraživaču ostaje

puna sloboda u izboru elemenata u uzorak, pa se u tom postupku neminovno
provlače elementi pristrasnosti.

Prednost kvotnog uzorkovanja se ogledaju u sledećem :

 jedan od glavnih razloga zašto se kvotno uzorkovanje dosta koristi u praksi,
uprkos njegovim teorijskim slabostima, je ekonomičnost
 nezavisno je od postojanja okvira, kvotno uzorkovanje je često i jedini
primjenljivi metod uzorkovanja za populacije za koje ne postoji okvir.

Osnovni nedostatak kvotnog uzorkovanja ogleda se u tome što ovo uzorkovanje, koje
nije bazirano na vjerovatnoći, ne omogućava da se procjene standardne greške povežu sa
rezultatom iz uzorka.

10.6. EKSPERTNI UZORAK

16
 Ovaj uzorak naziva se još i namjerni uzorak, jer stručnjaci odabiru one jedinice
koje smatraju najtipičnijima za populaciju koja se istražuje.
Proučavajući određenu statističku populaciju čije osobine poznajemo, možemo
odabrati uzorak onih jedinica koje su po našem mišljenju tipične za istraživanje datog
problema, tj. one jedinice za koje smatramo da su dovoljno reprezentativne.

Istraživanje pomoću ovog uzorka daje najbolje rezultate kada je osnovni skup
veoma mali.
Greške koje nastaju u izboru ovih jedinica uzajamno će se neutralisati, jer se
oslanjamo na znanje stručnjaka, koji su izvršili izbor jedinica uzorka.

10.7. UZORAK "GRUDVA"

Snowball uzorak ili uzorak koji se formira na principu formiranja „grudvije

snijega“, zahtjeva od istraživača da inicijalno identifikovanje jedne ili dvije osobe koje
imaju određenu karakteristiku.
Naime te su osobine izabrane kao nosioci informacija, jer se od njih traži da
identifikuju druge ispitanike, koji imaju tražene kvalitete.
Praktično, na osnovu informacija dobijenih od inicijalnih ispitanika biraju se
naredni ispitanici itd., pa otuda potiče naziv „grudvije snijega“.
Procesa započinje s odabranim sagovornikom koji identifikuje druge sagovornike
koji bi mogli dati tražene informacije. Naredni sagovornici daju informacije o sljedecim
sagovornicima, sve dok se ne postigne planirana veličina uzorka.
Osnovna prednost ovog uzorka je u ekonomičnosti.
Ovo je neprobabilni metod odabira uzorka korištenjem mreže.

10.8. PRIGODNI UZORAK

Prigodni ili raspoloživi uzorak predstavlja niz slučajeva od kojih smo u nekom
trenutku jedino mogli doći ili koji su nam se slučajno našli na raspolaganju.
Oni su pogodni za naučna uopštavanja dobivenih rezultata, pogotovu kod
istraživanja koja se odnose na funkcionalne i dinamičke osobine pojedinaca ili grupa.
Prigodni uzorci se često primjenjuju u panel istraživanjima, kod testiranja novih
proizvoda i sl., dok kod istraživanja koja se odnose na mentalno-sadržajne osobine
(stavovi, motivi, mišljenja i namjere) ovaj uzorak ne može biti reprezentativan.

11. IZVORI I VRSTE GREŠAKA U PRIKUPLJANJU

PODATAKA

17
 Omiljena tema generacije statističara iz 50-ih godina prošlog vijeka odnosila se na
predmet statistike u raznim područjima i nije smatrano vrijednim da se sistemski
proučavaju razni aspekti razlike između statističkih podataka kao cilja i statističkih
podataka kao ostvarenja cilja.
Upotreba podataka u tom periodu bila je u saglasnosti sa opštim stavom da podaci
treba da budu ono što se smatralo da će oni biti.
Kada se govori o greškama u prikupljanju podataka mora se poći od činjenice da je
greška uzorka samo dio ukupne greške.
Greška se može definisati kao razlika između prave vrijednosti obilježja
populacije i vrijednosti ocjene na osnovu posmatranja jedinica uzorka.
U načelu ukupna greška se dijeli na: slučajnu uzoračku i sistemsku grešku.
Uzoračka greška se javlja zbog toga što se umjesto istraživanja cijele populacije
ono provodi samo na uzorku njenih jedinica.
Uzoračka greška se može kontrolisati ukoliko istraživači pravilno dizajniraju
postupak izbora i izaberu dovoljno velik broj jedinica u uzorak.
Sistemska greška obuhvata administrativnu i odgovornu grešku.
Administrativna greška je posljedica lošeg izbora uzorka, greške anketara,
pristrasnosti anketara i greške obrade podataka.
Odgovorna greška je posljedica pristrasnosti, tj. svjesne falsifikacije i
nesvjesnog lažnog predstavljanja.

12. UZORAČKE I NEUZORAČKE GREŠKE

Neuzoračke greške se za razliku od uzoračkih grešaka ne smanjuju sa povećanjem

veličine uzorka i mnogo ih je teže mjeriti i kontrolisati.
Neuzoračke greške mnogo značajnije utiču na ukupnu grešku rezultata, nego što
to čini uzoračka greška.
Izvore neuzoračkih grešaka je veoma važno identifikovati radi eliminisanja
grešaka, bilo nekim preventivnim koracima, bilo u samoj obradi podataka.

Najčešće se razmatraju sljedeće vrste neuzoračkih grešaka:

- nepotpuni podaci
- greške obrade
- pristrasnost anketara i neinformisanost ispitanika
- greške mjerenja

13. PRIMJENA METODE UZORAKA

18
 • Određivanje intervala procjene podrazumijeva utvrđivanje na temelju rezultata
dobivenih na uzorku granica u kojima će se najvjerojatnije nalaziti parametar
osnovnog skupa. Dakle, istraživač pita: “Kakva će biti ta karakteristika u
osnovnom skupu?”

• Testiranje hipoteze podrazumijeva utvrđivanje vjerojatnosti neke unaprijed

postavljene pretpostavke o veličini parametra ili razlike nekih parametara.
Istraživač se pita: “Je li ta pojava u osnovnom skupu upravo takva, kakvom je ja
pretpostavljam?”

14. REDOSLIJED POSTUPAKA U METODI UZORAKA

• Najprije treba utvrditi osnovni skup (populaciju)

• Zatim treba utvrditi uzorak tj. na pravilan način odrediti jedinice koje će biti
reprezentativne.

• Na odabranim jedinicama uzorka ostvaruje se ispitivanje.

• Ispitivanjem i statističkom obradom dobivaju se određeni statistički pokazatelji tj.

Karakteristike uzorka (npr. aritmetička sredina, standardna devijacija, postotni
odnos i sl.).
One predstavljaju procjenu istih karakteristika koje bismo dobili na osnovnom
skupu. Te karakteristike na osnovnom skupu, koje su nam u primjeni metode uzoraka
nepoznate, nazivaju se parametrima.
Prema tome, svrha mjerenja na uzorku jest dobivanje procjene parametara osnovnog
skupa.

Procjena vjerojatnosti da se podatci dobiveni promatranjem uzorka mogu generalizirati

na osnovni skup. To se ostvaruje posebnim postupcima koji polaze od zakona
vjerojatnosti.

15. UMETANJE PODATAKA

19
 Umetanje podataka je kontrolisani postupak primenjen s ciljem da smanji grešku
nastalu zbog nedobivenih podataka i da sačuva sve raspoložive podatke, nasuprot
nenaučnoj tehnici izmišljanja podataka. Kvalitet procedure umetanja zavisi od: veličine
istraživane populacije, stope izbora, pristrasnosti uzorka i od korelacije između obilježja
koja se ispituju.

Greške koje se javljaju zbog nesavršenosti mjernog instrumenta, odnosno upitnika

nazivaju se GREŠKE MJERENJA ILI ODGOVORA. U svakom istraživanju sastavljanje
anketnog upitnika je veoma značajna faza, jer loše sastavljen upitnik može dato
poražavajuće rezultate. Planiranje i projektovanje upitnika se, pre svega, odnosi na
konstrukciju pitanja, pri čemu treba definisati: vrstu informacija koja se traži, formalnu
strukturu pitanja i odgovora i unutrašnju strukturu pitanja i odgovora.

Jedan od najvažnijih zadataka anketara u prikupljanju podataka je borba protiv

grešaka o kojima je bilo ranije govora. Međutim, u svom radu ANKETAR dodaje dosta
svoga podacima koje prikuplja, tako da se i ovdje javljaju greške. Najčešće greške do
kojih dolazi u radu anketara su one koje nastaju interakcijom s ispitanicima, greške u
beleženju rezultata i greške koje nastaju neradom anketara.
Greške nastaju i kada anketar sluša odgovore ispitanika a nakon toga upisuje
odgovore, pogotovu ako se radi o nestrukturiranim pitanjima u dubinskom ili grupnom
intervjuu. Greške u beleženju odgovora se smatraju korištenjem magnetofonske, video i
druge opreme.

GREŠKE OBRADE I ANALIZE PODATAKA obuhvataju greške nastale u

postupcima: kategorizacije, editiranja podataka, kodiranja, unošenja podata, umetanja
nedostajućih vrednosti, obrade podataka, te analize podataka i interpretacije rezultata.
Podaci koje smo prikupili sami za sebe ne govore ništa, niti jedan kompjuter,
odnosno softver ne mogu osvetliti dragocjene rezultate, ako analiza nije naučno
zasnovana. Prikupljeni podaci se, dakle, moraju kategorizovati, edititovati (čitljivost,
potpunost, tačnost i doslijednost podataka), kodirati, unijeti i obraditi na računarima.
Tek se obradom, analizom i interpretacijom dolazi do informacije zbog koje je i
pokrenuto istraživanje.

16. OCJENA UZORKA

20
 Dvije osnovne statističke procedure ocjene nepoznatih parametara populacije
slučajne promjenljive su:
 tačkasta ocjena
 intervalna ocjena.

16.1. TAČKASTE OCJENE

Obilježje osnovne populacije je slučajna promjenljiva H, koja ima neku
raspodjelu, a ta raspodjela ima nepoznat parametar θ.
osobine (poželjna svojstva) tačkastih ocjena:
- saglasnost: saglasna je ona ocjena koja konvergira u vjerovatnoći ka parametru (θ).
- centriranost: centrirana je ona ocjena za koju važi:
E(θ) = θ.
- efikasnost: što neka ocjena ima manju disperziju time je efikasnija.

Za razliku od intervalnih ocjena tačkaste ocjene određuju broj, a ne interval.

One su vrsta statističkog ocjenjivanja u koje spada:
- metod maksimalne verodostojnosti
- metod najmanjih kvadrata.

16.2. INTERVALNA OCJENA

Ocjenjena vrijednost statističkog parametra (Ŏ) je utoliko efikasnija ukoliko je
greška ocjene nepoznatog parametra populacije slučajne promjenljive (σ) izražena
apsolutnom vrijednošću razlike (Ŏ- θ) manja.
Odnosno za (δ>O) ocjenjena vrijednost nepoznatog parametra populacije
slučajne promjenljive (Ŏ) je utoliko tačnija u odnosu na ostvarenu vrijednost nepoznatog
parametra populacije (θ), ukoliko je desna strana nejednakosti (Ŏ- θ)< δ manja.
Ako grešku ocjene nepoznatog parametra populacije slučajne promjenljive izraženu
prethodnom nejednačinom preuredimo dobićemo jednakost vjerovatnoće.

P(|Ŏ- θ|< δ) = 1-

P(Ŏ- δ <θ< Ŏ + δ)

Pod intervalom povjerenja ili intervalom pouzdanosti podrazumijevamo interval

(Ŏ- δ; Ŏ + δ) , unutar čijih granica izraženih u vidu brojnih vrijednosti uz dati nivo

21
vjerovatnoće ß = 1-, sigurno nalazi stvarna vrijednost nepoznatog parametra

populacije slučajne promjenljive (θ), koja se ocjenjuje.

U praksi je vrlo važna dužina intervala na zadatom nivou vjerovatnoće.
Ukoliko je dužina intervala oko ocjenjenog parametra (θ) veća, onda je manja tačnost
ocjene nepoznatog parametra populacije slučajne promjenljive.
17. ZAKLJUČAK

“Metoda uzoraka je skup postupaka pomoću kojeg se na osnovi poznavanja

ograničenog broja pojava zaključuje o karakteristikama cjeline, čitave mase pojava. Pri
tome se, u statističkoj terminologiji, čitava masa podataka koja se želi ispitati time što se
ispita samo jedan njezin dio naziva osnovnim skupom (neki je autori nazivaju i
populacijom), a onaj njezin dio jedinica mase svih podataka koji će se zaista ispitati
naziva se uzorkom.” (Mužić, 1984, str. 534)

- Metoda uzoraka je dio statistike što na dijelu statističke mase omogućuje

izračunavanje parametara statističke mase. Svaki statistički skup koji se analizira sadrži
tzv grešku mjerenja.

22
 18. LITERATURA

1. „POSLOVNA STATISTIKA“ dr Aleksa Macanović, Banja Luka,

2009. godine, prvo izdanje

2. wikipedija

23
 SADRŽAJ

1. U V O D........................................................................................................................... 2
2. METOD UZORAKA.......................................................................................................... 3
2.1. OSNOVNI SKUP............................................................................................... 3
2.2. POTPUNO POSMATRANJE......................................................................................4
2.3. DJELIMIČNO POSMATRANJE.................................................................................4
3. GREŠKE ZBOG KORIŠĆENJA UZORAKA I OSTALI TIPOVI GREŠAKA........................4
3.1. STATISTIKA PORODIČNIH BUDŽETA..................................................................5
3.2. ISPITIVANJE JAVNOG MNJENJA...........................................................................5
3.3. ISPITIVANJE DJELOTVORNOSTI LIJEKOVA.......................................................6
4. SLUČAJNO UZIMANJE ELEMENATA U UZORAK.............................................................6
5. KARAKTERISTIKE UZORKA KAO SLUČAJNE (ALEATORNE)
PROMJENLJIVE.............................................................................................................................7
6. UZORAK SA PONAVLJANJEM ILI BEZ PONAVLJANJA...................................................7
7. OSNOVNE TEORIJE UZORKOVANJA...................................................................................8
8. IZRADA PLANA UZORKOVANJA.........................................................................................9
9. PREDNOSTI I NEDOSTACI METODE UZORAKA.............................................................11
10. METODI IZBORA UZORAKA..............................................................................................12
10.1 JEDNOSTAVNI SLUČAJNI UZORAK...................................................................12
10.2 STRATIFIKOVANI UZORAK.................................................................................13
10.3. UZORAK GRUPA...................................................................................................13
10.4. SISTEMSKI UZORAK............................................................................................14
10.5. KVOTNI UZORAK..................................................................................................15
10.6. EKSPERTNI UZORAK...........................................................................................16
10.7. UZORAK "GRUDVA"............................................................................................16
10.8. PRIGODNI UZORAK..............................................................................................16
11. IZVORI I VRSTE GREŠAKA U PRIKUPLJANJU PODATAKA........................................17

24
12. UZORAČKE I NEUZORAČKE GREŠKE.............................................................................17
13. PRIMJENA METODE UZORAKA........................................................................................18
14. REDOSLIJED POSTUPAKA U METODI UZORAKA........................................................18
15. UMETANJE PODATAKA.....................................................................................................19
16. OCJENA UZORKA.................................................................................................................20
16.1. TAČKASTE OCJENE..............................................................................................20
16.2. INTERVALNA OCJENA........................................................................................20
17. ZAKLJUČAK..........................................................................................................................21
18. LITERATURA........................................................................................................................22

25