Bản chất lương thiện của Chí Phèo:

*Thể hiện rõ ràng ở con người hiền lành lương thiện trước khi vào tù:

Bản tính lương thiện của Chí Phèo đã được thể hiện từ ban đầu thông qua hình ảnh
một người nông dân hiền lành, chất phác: sống bằng chính sức lao động của mình, hiền lành như
đất, tự trọng - sợ và nhục khi phải phục vụ bà ba và có mong ước giản đơn cao đẹp là xây dựng cho
mình một gia đình nhỏ hạnh phúc đầm ấm. Từ đó, ta có thể cảm nhận được rõ rệt sự trong sáng
trong tâm hồn và sự lương thiện thật thà trong bản tính của Chí Phèo.

*Thể hiện thông qua sự thức tỉnh nhân tính – mặc dù trải qua biết bao sự áp bức, dồn ép,
trở thành lưu manh, quỷ dữ nhưng cuối cùng phía sâu bên trong con người Chí Phèo vẫn còn mãi
bản chất lương thiện:

Sau ra tù là một tên lưu manh, tay sai bá kiến -> thành quỷ dữ:

Sau khi ra tù, nhờ có sự tiếp tay của chế độ nhà tù thực dân, Chí Phèo thuận lợi trở
thành một tên lưu manh, mất hết hình hài của một con người: “đặc như thằng săn đá, trông gớm
chết”. Những hành động lưu manh lúc ra tù của Chí Phèo phá hoại đi cuộc sống yên bình nơi đó:
uống rượu, ăn vạ, chửi bới và nhất là làm tay sai cho thế lực Bá Kiến, thực hiện những công việc xấu
xa, trở thành “quỷ dữ của làng Vũ Đại”.

Lời chửi, tiếng khóc đau thương của con người bị đẩy ra ngoài xã hội loài người:

Hắn luôn miệng chửi trời, chửi đời, chửi làng, chửi “đứa chết mẹ nào đẻ ra thân
hắn”, “cha đứa nào không chửi nhau với hắn”. Đó là lời chửi của Chí Phèo dành cho chính cái xã hội
thối nát tàn bạo đã sinh ra hắn, là tiếng khóc than đau thương của một con người bị chính cái xã hội
sinh ra mình dồn ép, bóc lột, tàn phá và cướp đi nhân tính.

 Sau cùng vẫn tìm lại được bản chất lương thiện khi gặp Thị Nở

Thế nhưng sâu bên trong con người Chí Phèo, dưới lớp hình hài của một con quỷ dữ,
luôn là một bản chất lương thiện đang bị vùi sâu. Nhờ có sự ấm áp của Thị Nở, sự lương
thiện đang ngủ sâu bên trong Chí Phèo một lần nữa tỉnh giấc. Hắn đã một lần nữa nghe
thấy và cảm nhận những âm thanh bình dị quan thuộc của cuộc sống giản đơn này:
“Tiếng chim hót ngoài kia vui vẻ quá! Có tiếng cười nói của những người đi chợ. Anh
thuyền chài gõ mái chèo đuổi cá. Những tiếng quen thuộc đó hôm nào chả có. Nhưng
hôm nay hắn mới nghe thấy…Chao ôi là buồn!” Hắn nhớ về quá khứ, “Hình như có một
thời hắn đã ao ước có một gian đình nho nhỏ. Chồng cuốc mướn cày thuê, vợ dệt vải.
Chúng để lại một con lợn nuôi để làm vốn liếng. Khá giả thì mua dăm ba sào ruộng
làm.”Đó là một giấc mơ lương thiện, rất đỗi nhỏ nhoi và bình dị nhưng giờ đây với Chí
Phèo, đó mãi chỉ là một nỗi khát khao xa vời quá tầm với. Hắn tiếp tục nghĩ ngợi về hiện
tại và tương lai. “Tỉnh dậy, hắn thấy già mà vẫn còn cô đơn.” Chí Phèo dường như đang
thầm xót xa cho chính cảnh ngộ hiện tại của bản thân mình - một kiếp người “cô độc” với
cái thân xác đã “già”. Chí thấp thỏm lo lắng về những ngày tháng tiếp theo trong đời, về
một tương lai “đơn côi” đang chờ đợi phía trước. “Chí Phèo hình như đã trông thấy
trước tuổi già của hắn, đói rét ốm đau, và cô độc, cái này còn đáng sợ hơn đói rét và ốm
đau.” Hắn khao khát có một người để làm bạn, khao khát có được một mái ấm gia đình.
Một lần nữa, bản chất lương thiện lại thức tỉnh trong hắn, “Trời ơi hắn thèm lương thiện.
Hắn muốn làm hòa với mọi người biết bao!” Giờ đây, những hành vi tội lỗi của hắn đã
 không còn tái hiện nữa, hắn sợ rượu, không ăn vạ, không dọa nạt, …. và thay cho những
lời chửi bới đầy uất hận của một con quỷ dữ bây giờ là một giọng nói nhẹ nhàng, ấm áp,
bình dị của một khát khao hoàn lươn, khát khao có được bình yên hạnh phúc: “Giá cứ
thế này mãi thì thích nhỉ” hay “Hay là mình sang ở với tớ một nhà cho vui”.
*Khát khao làm người lương thiện ngay cả khi bị dồn ép đến bước đường cùng:
Kể cả khi bị Thị Nở từ chối vì là một con người “không ra hình người” – con người
được tạo ra bởi xã hội tàn bạo, bởi thế lực tàn ác của Bá Kiến, Chí Phèo vẫn cố gắng níu giữ
quyết liệt tia hi vọng về sự hoàn lươn trong sự phũ phàng quyết liệt của Thị Nở. Trên tất cả,
sau khi giết chết Bá Kiến, tiêu diệt đi cái ác, Chí Phèo cũng kết thúc cuộc đời đầy khổ ải của
mình, giữ bản thân lại ngay trên ranh giới của cuộc đời lương thiện - thứ khao khát giản đơn
mà cả đời Chí chả chạm đến được.

Tóm lại, thông qua một loạt các giai đoạn thăng trầm biến đổi không ngừng trong cuộc đời của Chí
Phèo, ta có thể thấy được sâu bên trong con người của nhân vật này – bên dưới bộ dạng của một
con quỷ do xã hội tàn bạo sinh ra, luôn là một bản chất lương thiện, một tâm hồn trong sáng, đáng
trân trọng.