POLSKI – ŚREDNIOWIECZE

Nazwa średniowiecze oznacza wieki średnie. Średniowiecze – ramy czasowe w

Europie:
Początek – 476 r. upadek cesarstwa zachodniorzymskiego
Koniec:
 1453 r. zdobycie Konstantynopola przez Turków,
 1452–1455 r. wynalezienie druku przez Gutenberga (wydruk Biblii),
 1492 r. odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba
Średniowiecze – ramy czasowe w Polsce
 Początek – X w./966r.
 Koniec – przełom XV i XVI w.

św. Augustynie (354 - 430) św. Tomaszu (1225-1274)

 pochodził z rzymskiej rodziny
 był najwybitniejszym teologiem
oraz obrońcą nowej religii
 w 396r został biskupem miasta
Hippona
 Wszystko co stworzył Bóg jest
dobre
 Zło wynika z ludzkiej wolności
 Poznajemy miłość dzięki
oświeceniu przez Boga
 Świat podzielony jest na dwie
sfery materialna i duchowa
 Pochodził z Akwinu
 Połączył filozofię Arystotelesa z
wiarą chrześcijańską
 Najwybitniejszy przedstawiciel
scholastyki
 Najdoskonalszy jest Bóg
 Człowiek poznaje świat za
pomocą wszystkich zmysłów
 Kosmos stanowi tzw. drabinę
istnienia

Uniwersalizm – idee chrześcijańskie, gdzie filozofia, sztuka i literatura

podejmowały te same problemy i motywy
Teocentryzm – przekonanie, że ośrodkiem świata jest Bóg, który stanowi
przyczynę i cel wszystkich ludzkich działań
System feudalny - ustrój społeczno-polityczny
Dualizm - pogląd reprezentowany przez wiele religii
Scholastyka – forma nauczania w szkołach oraz uniwersytetach
średniowiecznych, metoda myślenia
Sztuki wyzwolone – było ich siedem, byłą to podstawa edukacji

Hagiografia - jeden z najważniejszych działów średniowiecznego

piśmiennictwa o niezwykłych żywotach naśladowców Jezusa i Marii
Historiografia – dział piśmiennictwa obejmujący gatunki historyczne
Dramat liturgiczny - porusza tematykę ewangeliczną i ściśle związana z liturgią
katolicką
Misterium – jeden z podstawowych rodzajów średniowiecznego dramatu
liturgicznego
Moralitet – gatunek dramatyczny o tematyce religijnej. Ukazywały dzieje
jednostkowego bohatera, wybierającego pomiędzy złem a dobrem,
potępieniem a zbawieniem.
Everyman – określenie bohatera średniowiecznych moralitetów, na którego
miejscu mógł się postawić każdy widz
Manuskrypt – pisemna lub drukowana kopia w formie symbolicznej,
zawierająca te same dane, które zostały zapisane w jednostce pamięci.
Iluminacje – określenie oświetlenia obiektów architektonicznych, mającego na
celu uczynienie ich widocznych nocą oraz pokazanie istotnych detali.
Psychomachia – topos przedstawiający walkę cnoty i występku o duszę ludzką.
Ars moriendi – motyw śmieci w literaturze i sztuce
Memento mori – pamiętaj że umrzesz
Danse macabre - taniec śmierci, wyraża równość ludzi w obliczu śmierci
Chansons de geste – pieśni o czynie, mówiące o czynach historycznych i
legendarnych bohaterów.
Literatura parenetyczna – utwory piśmienne kształcące i propagujące wzory
postępowania
Etos rycerski – zespół wartości i zasad, wykształconych w kręgu
średniowiecznej kultury rycerskiej, którymi powinien charakteryzować się
idealny wojownik
Kronika - faktograficzny opis wydarzeń w układzie chronologicznym
Legenda - utwór do czytania i słuchania. Opiera się głównie na fantastyce
Franciszkanizm - ruch religijny w łonie Kościoła katolickiego
Mater dolorosa – boleść matki Boskiej po ukrzyżowaniu Jezusa
Pieta – wizerunek matki boskiej trzymająca Jezusa po zdjęciu z krzyża
Biblia pauperum – biblia dla ubogich
Ad maiorem Dei gloriam - „Na wyższą chwałę Boga”
Epos rycerski – utwór najczęściej wierszowany, ukazujący dzieje życia
legendarnych, częściowo lub całkiem historycznych rycerzy, na tle wydarzeń
przełomowych dla danego narodu.

 Katedra w Pizie
 kościół w Issoire
 Bazylika w Vezelay
Styl gotycki
 Strzeliste wieże
 Portale
Styl romański  Łuki ostre
 główny budulec – kamień,  Sklepienia krzyżowo-żebrowe
 prosta bryła o surowym,  Witraże
ciężkim  Łuki przyporowe
i monumentalnym charakterze,
 grube mury,  Kościół Najświętszej Marii
 wąskie otwory okienne i Panny w Gdańsku
drzwiowe,  Kościół franciszkański
 masywne wieże, podkreślające Krakowie
obronność budowli  Kościół dominikański w
Krakowie
 Katedra w Spirze  Kościół Mariacki w Krakowie

 Archaizmy fonetyczne – słowa,

które mają inne brzmienie np.
Typy archaizmów :
chrzciciel (krzciciel), sławiona
 Archaizmy leksykalne – słowa,
(sławiena)
które wyszły z użycia np. dziela
 Archaizmy słowotwórcze –
 Archaizmy składniowe –
słowa, które są utworzone od
archaizmy w budowie zdania
innego np. gospodzin, bożyc
np. dawny szyk
(syn Boga)
 Archaizmy fleksyjne –
archaizmy w odmianie np.
Archaizmy w Bogurodzicy :
napełń
 Archaizmy fonetyczne  Archaizmy składniowe
„sławiena” „Bogurodzica”- związek
 Archaizmy słowotwórcze celownika „Bogu” z
„przebyt” mianownikiem „rodzica”
 Archaizmy leksykalne zamiast dopełniacza z
„gospodzin” mianownikiem – Bogarodzica
 Archaizmy fleksyjne „bożyce”