Hbec4403 - BM Modul

Fakulti Pendidikan dan Bahasa
HBEC4403
Kemahiran Bersosial dan Perkembangan
Moral Kanak-kanak Prasekolah
Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)

HBEC4403
KEMAHIRAN
BERSOSIAL DAN
PERKEMBANGAN
MORAL KANAK-
KANAK PRASEKOLAH
Mahani Abdul Malik
Halimatul Saadiah Abd Hamid
Mimi Baijura Mohd Yusuff

Pengarah Projek: Prof Dato’ Dr Mansor Fadzil
Prof Madya Dr Chung Han Tek
Open University Malaysia
Penulis Modul: Mahani Abd Malik

Halimatul Saadiah Abd Hamid

Mimi Baijura Mohd Yusuff
Penyederhana: Mahani Abd Malik

Penterjemah: Ghazimah Mustafa
Dibangunkan oleh: Pusat Reka Bentuk Pengajaran dan Teknologi

Edisi Pertama, Ogos 2016
Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM), Ogos 2016, HBEC4403

Hak cipta terpelihara. Tiada bahagian daripada bahan ini boleh disalin semula dalam mana-mana
cara tanpa kebenaran secara bertulis daripada Presiden Open University Malaysia (OUM).

Isi Kandungan
Panduan Kursus ix–xiii
Topik 1 Perkembangan Emosi dan Psikososial Kanak-kanak Prasekolah 1

1.1 Teori Perintis 2
1.2 Perkembangan Emosi: Tindakan, Komunikasi 7
dan Kefahaman
1.3 Perkembangan Moraliti 11
Rumusan 12
Kata Kunci 13
Rujukan 13
Topik 2 Perkembangan Konsep Kendiri Kanak-kanak Kecil 14

2.1 Perkembangan Individu 15
2.1.1 Pemahaman Sosial 15
2.1.2 Hubungan 16
2.1.3 Suara Hati 16
2.2 Diri Sendiri 17
2.2.1 Apakah Penglibatan Diri Sendiri? 17
2.2.2 Konsep Kendiri 17
2.3 Perkembangan Jantina 21
2.3.1 Membuat Perbandingan Jantina 21
2.3.2 Penetapan Jantina 22
2.3.3 Pendekatan Biologi 22
2.3.4 Pendekatan Sosialisasi 22
2.3.5 Pendekatan Kognitif 22
2.3.6 Identiti Peranan Jantina Seks dan Perbezaan 23
Individu
Rumusan 24
Kata Kunci 25
Rujukan 25

iv  ISI KANDUNGAN
Topik 3 Perkembangan Sosial-emosi Kanak-kanak Kecil 27

3.1 Persahabatan 28
3.1.1 Kurikulum Tersembunyi 28
3.1.2 Sifat Perkembangan Kanak-kanak 28
3.1.3 Berkawan dan Mengekalkan Persahabatan 29
3.2 Status Sosial dan Kebolehan Sosial 29
3.2.1 Status Sosial 30
3.2.2 Kecekapan Sosial 30
3.3 Petunjuk Sosial dan Peristiwa 32
3.3.1 Isyarat Sosial 32
3.3.2 Acara Sosial 33
3.4 Penolakan dan Kesepian: Kesan Jangka Pendek 34
dan Jangka Panjang
3.4.1 Penolakan Sosial 34
3.4.2 Kesepian Kanak-kanak Kecil 34
3.4.3 Faktor Penyumbang 35
3.4.4 Kesan Jangka Pendek dan Jangka Panjang 35
3.5 Perkembangan Perlakuan Prososial 36
Rumusan 38
Kata Kunci 39
Rujukan 40
Topik 4 Teori Perkembangan Moral 42

4.1 Perkembangan Kesusilaan 43
4.1.1 Pendekatan Teori 43
4.1.2 Model Struktur Personaliti Sigmund Freud (1907) 43
4.1.3 Teori Pertimbangan Moral Kanak-kanak
Piaget (1932) 43
4.1.4 Lawrence Kohlberg (dari 1963 hingga1964) 44
4.2 Perkhidmatan Komuniti dan Perkembangan Moral 44
4.2.1 Ukuran Moral 45
4.2.2 Amalan Pendidikan Moral 45
4.2.3 Moral Interaksi Berasaskan Sekolah dan 45
Pertumbuhan Moral
4.2.4 Perkhidmatan Pembelajaran: Menyambung 45
Pengalaman Sosial dengan Komuniti
4.2.5 Pendidikan Moral melalui Kurikulum 46
4.3 Teori Kohlberg 46
4.3.1 Peringkat Perkembangan Moral 46
Lawrence Kohlberg
4.3.2 Pandangan Kemanusiaan 47
4.3.3 Lima Tahap Hierarki Keperluan 47
4.3.4 Sistem Tahap Penghormatan 49

ISI KANDUNGAN  v
Rumusan 50
Kata Kunci 51
Rujukan 52
Topik 5 Panduan Kelakuan melalui Galakan Kawalan Diri 53

5.1 Bimbingan, Disiplin dan Hukuman 54
5.1.1 Bimbingan 54
5.1.2 Disiplin 55
5.1.3 Hukuman 57
5.2 Guru dan Tatatertib 59
5.2.1 Teori Minda dari Segi Penaakulan dan Hati Nurani 59
5.2.2 Hukuman dan Ganjaran 60
5.2.3 Teori Moral Kohlberg 62
5.2.4 Teori Pembelajaran Sosial (Bandura, 1963) 63
5.3 Panduan dan Konsep Kendiri: Pemikiran dan 66
Konsep Pembentukan
5.3.1 Bimbingan dan Konsep Kendiri 66
5.3.2 Berfikir 66
5.3.3 Pembentukan Konsep 67
Rumusan 68
Kata Kunci 69
Rujukan 69
Topik 6 Sikap dan Nilai 71

6.1 Faktor Perkembangan Sosial 72
6.1.1 Jenis Keluarga 72
6.1.2 Faktor Persekitaran 73
6.1.3 Faktor Kebudayaan 74
6.1.4 Faktor Sekolah 74
6.2 Bagaimana Kanak-kanak Belajar Nilai 75
6.2.1 Bandura: Nilai dan Sikap Dijadikan Model 75
6.2.2 Nilai dan Sikap Memerlukan Pengukuhan 76
6.2.3 Nilai dan Sikap Boleh Dipelajari 76
6.3 Pandangan Moden Tentang Nilai 77
6.3.1 Penjelasan Nilai 77
6.3.2 Analisis Nilai 78
6.4 Nilai yang Perlu Diajar 78
Rumusan 80
Kata Kunci 80
Rujukan 80

vi  ISI KANDUNGAN
Topik 7 Perkembangan Jantina dan Personaliti Kanak-kanak Kecil 82

7.1 Perkembangan Keperibadian 83
7.1.1 Perangai dan Personaliti 83
7.1.2 Perubahan Personaliti Seluruh Jangka Hayat 84
7.1.3 Sifat Personaliti 84
7.1.4 Penjelasan Perkembangan Sifat Personaliti 86
7.2 Perkembangan Jantina 88
7.3 Pengurusan Imej Kendiri 89
7.3.1 Imej Kendiri 89
7.3.2 Cara untuk Membantu Kanak-kanak Membina 91
Keyakinan Diri
7.3.3 Menilai Konsep Kendiri, Penghargaan 92
Kendiri dan Efikasi Kendiri
Rumusan 92
Kata Kunci 93
Rujukan 93
Topik 8 Sosialisasi Jantina 95

8.1 Teori Sosialisasi Jantina 97
8.1.1 Teori Pembelajaran Sosial 97
8.1.2 Teori Perkembangan Kognitif 97
8.2 Ibu Bapa Sebagai Ejen Sosialisasi 98
8.2.1 Pengaruh Ibu Bapa 98
8.2.2 Jangkaan Ibu Bapa 99
8.2.3 Stereotaip Jantina 99
8.2.4 Pendekatan Tiga Peranan 99
8.3 Guru Sebagai Ejen Sosialisasi 101
8.3.1 Guru sebagai Tokoh yang Berwibawa 101
8.3.2 Guru sebagai Model Peranan 101
8.3.3 Kepercayaan Guru 102
8.4 Rakan Sebaya Sebagai Ejen Sosialisasi 102
8.4.1 Definisi Kumpulan Rakan Sebaya 103
8.4.2 Ciri-ciri Kumpulan Rakan Sebaya 103
8.4.3 Tekanan daripada Rakan Sebaya 103
8.4.4 Bermain dan Interaksi 104
8.4.5 Peneguhan Jantina yang Berbeza 105
Rumusan 105
Kata Kunci 106
Rujukan 106

PANDUAN KURSUS

PANDUAN KURSUS  ix
DESKRIPSI PANDUAN KURSUS

Anda perlu membaca Panduan Kursus dengan teliti dari awal hingga akhir. Ia
menyatakan kandungan kursus dengan ringkas dan bertujuan membantu anda
memahami kandungan kursus. Ia juga mencadangkan jumlah tempoh masa
untuk anda habiskan bagi melengkapkan kursus ini dengan sepenuhnya.
Sentiasalah rujuk Panduan Kursus secara berterusan semasa anda membaca
kandungan kursus kerana ia dapat membantu dalam menjelaskan komponen
pembelajaran penting yang mungkin anda terlepas pandang.
PENGENALAN
HBEC4403 Kemahiran Bersosial dan Perkembangan Moral Kanak-kanak
Prasekolah ialah salah satu kursus yang ditawarkan oleh Fakulti Pendidikan dan
Bahasa di Open University Malaysia (OUM). Kursus ini melibatkan 3 jam kredit
dan harus dijalankan dalam tempoh masa 8 hingga 15 minggu.
KEPADA SIAPA KURSUS INI DITAWARKAN

Kursus ini ditawarkan kepada semua pelajar yang mengambil program Sarjana
Muda Pendidikan Awal Kanak-kanak dengan kepujian.
Sebagai pelajar jarak jauh, anda seharusnya fasih dengan keperluan

pembelajaran kendiri dan mampu mengoptimakan kaedah pembelajaran dan
persekitaran yang sedia ada. Sebelum anda memulakan kursus ini, sila pastikan
anda maklum dengan bahan kursus, kelayakan kursus dan bagaimana kursus
tersebut dikendalikan.
PERUNTUKAN MASA PEMBELAJARAN

Berdasarkan piawaian OUM, seseorang pelajar itu perlu memperuntukkan 40
jam pembelajaran bagi setiap jam kredit. Selaras dengan piawaian ini, kursus
yang bernilai tiga jam kredit memerlukan masa selama 120 jam pembelajaran.
Anggaran masa pembelajaran ialah seperti yang ditunjukkan dalam Jadual 1.

x  PANDUAN KURSUS
Jadual 1: Anggaran Masa Pembelajaran
Jam
Aktiviti Pembelajaran
Pembelajaran
Mengambil bahagian dalam perbincangan awal dan memahami
3
secara ringkas kandungan kursus
Memahami modul 60
Menghadiri 3 hingga 5 sesi tutorial 10
Penyertaan dalam talian 12
Ulang kaji 15
Menyiapkan tugasan, Ujian dan Peperiksaan 20
JUMLAH MASA PEMBELAJARAN 120
OBJEKTIF KURSUS
Setelah mengikuti kursus ini, anda seharusnya dapat:
1. Menghuraikan pembentukan konsep kendiri dan penghargaan kendiri dan

menggalakkannya terhadap kanak-kanak;
2. Mengenal pasti perkembangan emosi kanak-kanak dan kepentingan

hubungan yang rapat dalam kalangan kanak-kanak;
3. Membincangkan teori di sebalik perkembangan emosi dan bagaimana

sekolah dan masyarakat memainkan peranan dalam perkembangan emosi
kanak-kanak; dan
4. Menerangkan perkembangan sahsiah kanak-kanak untuk memahami

mereka dengan lebih baik dan membentuk hubungan yang positif.

PANDUAN KURSUS  xi
SINOPSIS KURSUS
Kursus ini terbahagi kepada 8 topik. Sinopsis bagi setiap topik dinyatakan
seperti yang berikut:
Topik 1 memperkenalkan perkembangan emosi dan moral kanak-kanak

prasekolah. Topik ini juga membincangkan teori yang berbeza yang digunakan
untuk menerangkan perkembangan emosi kanak-kanak dan bagaimana ia
mempengaruhi kepercayaan sosialisasi dan moral mereka.
Topik 2 membincangkan definisi konsep kendiri dan bagaimana ia berkembang

dalam diri kanak-kanak sejak bayi. Topik ini juga menerangkan bagaimana
konsep kendiri kanak-kanak mempengaruhi pemahaman sosial mereka dan
hubungan dengan orang lain. Perkembangan jantina juga diperkenalkan dalam
topik ini.
Topik 3 memperkenalkan perkembangan sosial kanak-kanak dan bagaimana

kanak-kanak menjadi kompeten dari segi sosial. Topik ini juga membincangkan
penolakan sosial dan kesannya, dan perkembangan kemahiran prososial.
Topik 4 meringkaskan pemahaman dan penaakulan moral kanak-kanak dan

teori di sebaliknya.
Topik 5 menerangkan bagaimana kanak-kanak belajar tingkah laku baharu dan

bagaimana tingkah laku itu berubah dengan bimbingan atau bantuan orang
dewasa melalui disiplin dan hukuman.
Topik 6 menerangkan faktor berbeza yang memberi kesan kepada

perkembangan sosial, pembentukan nilai dan sikap kanak-kanak.
Topik 7 membincangkan perkembangan personaliti, perangai dan hubungannya

dengan personaliti kanak-kanak. Topik ini juga menyentuh identiti jantina, imej
kendiri dan hubungannya terhadap perkembangan personaliti kanak-kanak.
Topik 8 mentakrifkan sosialisasi jantina dan stereotaip. Topik ini juga

membincangkan peranan guru dan ibu bapa yang berbeza dalam membimbing
kanak-kanak untuk mengenal pasti norma jantina, tingkah laku, nilai dan
kepercayaan.

xii  PANDUAN KURSUS
PANDUAN SUSUN ATUR TEKS

Sebelum anda membaca modul ini, adalah penting sekiranya anda mengambil
tahu susun atur teks modul. Memahami susun atur teks akan membantu anda
untuk merencana pembelajaran kursus supaya lebih objektif dan berkesan.
Umumnya, susun atur teks bagi setiap topik adalah seperti yang berikut:
Hasil Pembelajaran: Ia merupakan apa yang anda harus dapat lakukan atau
capai setelah selesai membaca sesuatu topik. Setelah selesai membaca setiap
topik, anda digalakkan merujuk kepada senarai hasil pembelajaran berkenaan
untuk memastikan sama ada anda dapat atau tidak mencapainya. Amalan
seperti ini akan dapat mengukur dan mempertingkatkan penguasaan
kandungan sesuatu topik.
Semak Kendiri: Soalan diselitkan pada bahagian tertentu dalam topik. Soalan ini
menguji kefahaman tentang maklumat yang anda telah baca. Jawapan untuk
soalan ini biasanya terdapat dalam perenggan yang sebelumnya. Anda
digalakkan menjawab soalan Semak Kendiri ini untuk menguji dan memastikan
sama ada anda telah memahami kandungan sesuatu topik dan seterusnya
menyediakan anda untuk menghadapi ujian dan peperiksaan kelak. Kebanyakan
jawapan kepada soalan yang ditanya terdapat dalam modul itu sendiri.
Aktiviti: Aktiviti juga diselitkan pada bahagian tertentu dalam topik untuk
menggalakkan anda mengaplikasikan konsep dan prinsip yang anda telah
pelajari kepada situasi sebenar. Aktiviti ini juga memperluaskan kefahaman
kandungan yang dipelajari dengan menggalakkan anda melakukan sesuatu
seperti berfikir secara mendalam, memberi pendapat, berbincang bersama rakan
dalam kelas, merujuk kepada laman web, membaca artikel jurnal, dan
seumpamanya.
Rumusan: Pada akhir topik, isi penting topik tersebut disenaraikan. Komponen
ini membantu anda untuk mengingat dan mengimbas semula keseluruhan topik.
Anda haruslah memastikan bahawa anda memahami setiap pernyataan yang
disenaraikan. Jika tidak, sila kembali membaca topik berkenaan.
Kata Kunci: Pada akhir topik, disenaraikan beberapa perkataan dan frasa penting
yang digunakan dalam topik berkenaan. Anda mesti dapat menjelaskan setiap
perkataan dan frasa ini. Jika tidak, sila kembali membaca topik berkenaan.
Rujukan: Rujukan merupakan bahagian senarai buku teks, jurnal, artikel,

kandungan elektronik atau sumber yang boleh ditemui yang berkaitan dan
berguna dalam melalui modul atau kursus. Senarai ini boleh dilihat dalam
beberapa bahagian seperti dalam Panduan Kursus (pada bahagian Rujukan),

PANDUAN KURSUS  xiii
pada akhir setiap topik atau akhir modul. Anda digalakkan membaca bahagian
yang berkaitan dalam senarai rujukan tersebut untuk mendapatkan maklumat
lanjut dan memperkukuhkan kefahaman anda.
PENGETAHUAN ASAS
Tiada pengetahuan asas diperlukan.
KAEDAH PENILAIAN
Sila rujuk myINSPIRE.
RUJUKAN
Bierman, K. L. (2003). Peer rejection: Developmental processes and intervention
strategies. New York, NY: The Guilford Press.
Damon, W., Lerner, R. M., & Eisenberg, N. (Pnyt.). (2006). Handbook of child
psychology: Vol. 3. Social, emotional, and personality development
(Ed. ke-6). New York, NY: Wiley.
Killen, M., & Smetana, J. G. (2006). Handbook of moral development. Mahwah,

NJ: Lawrence Erlbaum.
Martin, C. L., Ruble, D. N., & Szkrybalo, J. (2002). Cognitive theories of

earlygender development. Psychology Bulletin, 128(60), 903933.
PERPUSTAKAAN DIGITAL TAN SRI

DR ABDULLAH SANUSI (TSDAS)
Perpustakaan Digital TSDAS mempunyai pelbagai sumber bercetak dan atas
talian untuk kegunaan pelajar. Perpustakaan digital komprehensif ini, yang
boleh dicapai melalui portal OUM, menyediakan akses kepada lebih daripada
30 pangkalan data yang meliputi jurnal, tesis dan buku dalam format elektronik
serta banyak lagi. Contoh pangkalan data yang ada ialah EBSCOhost, ProQuest,
SpringerLink, Books247, InfoSci Books, Emerald Management Plus dan Ebrary
Electronic Books. Sebagai pelajar OUM, anda digalakkan untuk menggunakan
sepenuhnya sumber-sumber yang terdapat di perpustakaan ini.

xiv  PANDUAN KURSUS

Topik  Perkembangan
1 Emosi dan
Psikososial
Kanak-kanak
Prasekolah
HASIL PEMBELAJARAN
Pada akhir topik ini, anda seharusnya dapat:
1. Mentakrifkan perkembangan emosi dan moral kanak-kanak
prasekolah dan bagaimana mereka dipengaruhi oleh pengaruh luar;
2. Merangka rancangan untuk membantu emosi dan psikososial
perkembangan kanak-kanak prasekolah; dan
3. Mengelaskan emosi, perkembangan moral dan pengaruh luar kanak-
kanak prasekolah.
 PENGENALAN
Kajian mengenai pertimbangan moral pada kanak-kanak bermula dengan
tanggapan dan kata hati (Killen & Smetana, 2006). Pada mulanya, Sigmund
Freud menghasilkan teori psikoanalitik (dari 1886 hingga 1914). Kemudian
Piaget dan Kohlberg memperluaskan kajian dan dikenali sebagai perintis prinsip
tradisi perkembangan kognitif. Lebih beberapa dekad lalu, bidang pengajian
telah mengalami perubahan yang besar. Teori telah berkembang disebabkan oleh
perkembangan semasa dalam bidang lain seperti psikologi serta bidang sains

2  TOPIK 1 PERKEMBANGAN EMOSI DAN PSIKOSOSIAL KANAK-KANAK
PRASEKOLAH
sosial, misalnya, psikologi sosial dan kognitif, antropologi, sosiologi, sains

politik, etika dan falsafah (Killen & Smetana, 2006).
Dalam topik ini, kita akan meneroka perkembangan emosi dan psikososial
kanak-kanak. Pertama, kita akan mengkaji beberapa teori perintis. Kemudian
kita akan mengkaji perkembangan emosi kanak-kanak secara terperinci dengan
menganalisis tindakan, komunikasi dan pemahaman mereka. Seterusnya, kita
akan memahami perkembangan moral kanak-kanak dengan lebih mendalam.
1.1 TEORI PERINTIS

Kanak-kanak prasekolah menunjukkan perkembangan untuk berdikari,
berinisiatif dan mempunyai kreativiti dengan ingin mencuba sesuatu yang
baharu dan mencari kawan baharu. Perkembangan emosi dalam kanak-kanak
prasekolah ialah perbuatan mengimbangi antara keperluan untuk belajar dan
memahami had serta keperluan kebebasan dan berdikari. Kanak-kanak pada
usia ini mula memahami bahawa tindakan mereka memberi kesan iaitu baik dan
buruk. Yang berikut ialah beberapa teori yang menunjukkan bagaimana kanak-
kanak prasekolah membangunkan emosi dan alam psikososial mereka.
(a) Sigmund Freud

Teori psikoanalitik oleh Sigmund Freud (dari 1886 hingga 1914) memberi
tumpuan kepada naluri dan peranan mereka dalam patologi. Teori ini
menerangkan perkembangan personaliti sejak kecil. Lihat Rajah 1.1 yang
menunjukkan teori Freud, minda boleh dibahagikan kepada tiga bahagian
utama; id, ego dan superego. Teori tersebut dijelaskan dengan lebih lanjut
dalam Jadual 1.1.

TOPIK 1 PERKEMBANGAN EMOSI DAN PSIKOSOSIAL KANAK-KANAK  3
PRASEKOLAH
Rajah 1.1: Tiga elemen personaliti dalam model Sigmund Freud
Jadual 1.1: Penjelasan Tiga Elemen Personaliti Teori Freud
Tiga Elemen
Penjelasan
Personaliti
Id Pada peringkat awal, sebelum komponen personaliti lain mula

terbentuk, kanak-kanak diperintah sepenuhnya oleh id. Ia beroperasi
berdasarkan prinsip keseronokan yang menuntut kepuasan serta-
merta bagi keperluannya. Sebagai contoh, apabila anda berasa lapar,
prinsip keseronokan mengarahkan anda untuk makan. Aspek
personaliti ini tidak sedarkan diri sepenuhnya.
Ego Ego ini berkembang dari id dan memastikan bahawa impuls daripada
id boleh dinyatakan dalam cara yang boleh diterima dalam dunia
sebenar. Ego berfungsi dalam minda sedar, prasedar dan tidak
sedarkan diri.
Superego Aspek personaliti yang menunjukkan penghayatan kesemua standard
moral kita dan cita-cita yang kita peroleh daripada kedua-dua ibu
bapa dan masyarakat (perasaan kita yang benar dan salah). Ia
menyediakan garis panduan untuk membuat penghakiman. Menurut
Freud, superego mula muncul pada masa lebih kurang umur lima
tahun.

PRASEKOLAH
(b) Jean Piaget

Jean Piaget, ahli perkembangan psikologi dari Switzerland dan ahli falsafah
memberi fokus pada kajian epistemologi genetik terhadap kanak-kanak.
Beliau melihat pertumbuhan kognitif sebagai lanjutan daripada
pertumbuhan biologi dan tertakluk kepada undang-undang dan prinsip
yang sama (London, 1988). Beliau berhujah bahawa perkembangan intelek
dikawal oleh setiap aspek perkembangan lain seperti emosi, sosial dan
moral. Selepas beberapa dekad, kerja tersebut masih relevan dengan teori
kontemporari perkembangan moral (rujuk Jadual 1.2).
Jadual 1.2: Teori Peringkat Perkembangan Jean Piaget
Peringkat Kajian
Ciri Utama Penerangan
Perkembangan Penyelidikan
Deria motor Objek kekal  Asas refleks Kajian selimut
Di bawah dua  Penyelarasan refleks dan bola
tahun
Praoperasi Egosentrisme Berorientasikan diri Tiga bukit
Dua hingga tujuh
tahun
Operasi konkrit Pemuliharaan  Lebih dari satu sudut Melibatkan

Tujuh hingga pandangan nombor
sebelas tahun  Tiada masalah abstrak
 Mempertimbangkan
beberapa hasil
Operasi formal Memanipulasi idea  Berfikir secara abstrak Tugas
Sebelas tahun dalam kepala.  Sebab secara teori pendulum
dan ke atas Contohnya,
penaakulan abstrak  Tidak semua orang
mencapai peringkat
ini.
(c) Lawrence Kohlberg

Lawrence Kohlberg telah banyak memperkembangkan hasil kerja Piaget.
Beliau mencadangkan urutan enam peringkat perkembangan
pertimbangan moral. Walaupun teori Kohlberg sangat berpengaruh, ia
mempunyai batasan seperti pengabaian setempat, budaya, idea moral dan
tidak berkait antara tingkah laku moral dan pertimbangan moral (rujuk
Jadual 1.3).

PRASEKOLAH
Jadual 1.3: Teori Peringkat Moral Kohlberg
Tahap 1: Moral Prakonvensyen

Peringkat 1 Kanak-kanak melihat peraturan sebagai sesuatu yang tetap dan
Taat dan hukuman mutlak. Mematuhi peraturan adalah penting kerana ianya cara
untuk mengelakkan hukuman.
Peringkat 2 Kanak-kanak mengambil kira pandangan individu
Individualisme dan dan menghakimi tindakan berdasarkan bagaimana mereka
pertukaran memenuhi keperluan individu. Dalam dilema Heinz itu, kanak-
kanak berhujah bahawa tindakan terbaik ialah pilihan yang
terbaik dalam memenuhi keperluan Heinz. Timbal balik adalah
mungkin pada ketika ini dalam perkembangan moral tetapi
hanya jika ia berfungsi dalam kepentingan orang itu sendiri.
Tahap 2: Moral Konvensional
Peringkat 3 Ia sering dirujuk sebagai "budak perempuan baik-budak lelaki
Hubungan baik‰, peringkat perkembangan moral ini memberi tumpuan
interpersonal kepada kehidupan sehinggalah kepada jangkaan sosial dan
peranan. Terdapat penekanan kepada pematuhan, yang "bagus‰,
dan pertimbangan bagaimana pilihan mempengaruhi hubungan.
Peringkat 4 Pada peringkat perkembangan moral ini, manusia mula
Mengekalkan menimbangkan masyarakat secara keseluruhannya apabila
susunan sosial membuat penghakiman. Tumpuan adalah kepada memelihara
undang-undang dan perintah dengan mengikut peraturan,
melakukan tugas seseorang dan menghormati
pihak berkuasa.
Tahap 3: Moral Pascakonvensional
Peringkat 5 Manusia mula mengambil kira nilai yang berbeza, pendapat dan
Kontrak sosial dan kepercayaan orang lain. Peraturan undang-undang adalah penting
hak individu untuk mengekalkan masyarakat tetapi ahli masyarakat harus
bersetuju dengan piawaian ini.
Peringkat 6 Manusia mengikuti prinsip secara dalaman keadilan, walaupun ia
Prinsip universal mempunyai konflik dengan undang-undang dan peraturan.
Sumber: Crain (1985)
(d) Erik Erikson

Teori perkembangan psikososial Erikson (1956) meneroka sejarah
psikologi personaliti, menjelaskan kesan pengalaman sosial di sepanjang
jangka hayat perkembangan sosial-emosi kanak-kanak prasekolah.
Jadual 1.4 menerangkan teori perkembangan psikososial Erik Erikson. Ia
salah satu teori yang terkenal bagi personaliti dalam bidang psikologi.

PRASEKOLAH
Jadual 1.4: Lapan Peringkat Berbeza bagi Teori Perkembangan Psikososial Erikson (1959)
Kekuatan yang
Peringkat Konflik Asas Peristiwa Penting
Terbentuk
Bayi (lahir hingga 18 Amanah lawan Pemakanan Harapan
bulan) ketidakpercayaan
Awal kanak-kanak (2 Autonomi lawan malu Latihan Tekad
hingga 3 tahun) dan keraguan menggunakan
tandas
Prasekolah (3 hingga Inisiatif lawan rasa Meneroka Tujuan
5 tahun) bersalah
Umur sekolah (6 Industri lawan rendah Sekolah Kecekapan
hingga 11 tahun) diri
Remaja (12 hingga 18 Pengenalan lawan Hubungan sosial Kecurangan
tahun) kekeliruan peranan
Awal dewasa (19 Keintiman lawan Hubungan Cinta
hingga 40 tahun) pengasingan
Dewasa pertengahan Generativiti atau Kerja dan Penjagaan
(40 hingga 65 tahun) produktif lawan keibubapaan
kelesuan
Matang (65 hingga Ego integriti lawan Refleksi ke atas Bijaksana
kematian) putus asa kehidupan
Sumber: Mooney (2000)
(e) Albert Bandura

Teori pembelajaran sosial Albert Bandura (1977) memberi penambahan
kepada elemen sosial. Menurut Bandura, manusia boleh mempelajari
maklumat dan tingkah laku baharu dengan melihat orang lain. Beliau
menyebut pembelajaran ini sebagai pemerhatian.

PRASEKOLAH
Konsep pembelajaran sosial Bandura dijelaskan dengan lebih terperinci

dalam Rajah 1.2.
Rajah 1.2: Tiga teras konsep pembelajaran sosial
Daripada eksperimen anak patung Bobo beliau yang terkenal, tiga model
asas pemerhatian pembelajaran telah dikenal pasti:
(i) Model secara langsung yang melibatkan tunjuk perasaan sebenar

individu atau bertindak berdasarkan tingkah laku;
(ii) Model pengajaran lisan yang melibatkan penerangan dan

penjelasan mengenai tingkah laku; dan
(iii) Model simbolik yang melibatkan watak sebenar atau fiksyen yang
memaparkan tingkah laku dalam buku, filem, rancangan televisyen
atau media dalam talian.
AKTIVITI 1.1
1. Bincangkan persamaan dan perbezaan bagi setiap model.
2. Bagaimanakah keluarga, budaya dan sekolah menjejaskan

perkembangan psikososial kanak-kanak prasekolah?
1.2 PERKEMBANGAN EMOSI: TINDAKAN,

KOMUNIKASI DAN KEFAHAMAN
Subtopik ini memberi tumpuan kepada bagaimana tindakan, komunikasi,
berkongsi, bekerjasama dan berkawan adalah berkaitan dengan perkembangan
emosi seseorang. Kanak-kanak daripada kumpulan umur yang berbeza dan
tahap perkembangan yang berbeza akan mempunyai beberapa persamaan
umum dalam perkembangan emosi mereka. Walau bagaimanapun, seperti yang
kita tahu, sesetengah kanak-kanak menjadi matang lebih cepat daripada kanak-
PRASEKOLAH
kanak lain. Emosi adalah berkaitan dengan jenis tindakan kanak-kanak. Sebagai
contoh, kanak-kanak berusia tiga tahun akan membuat perangai apabila mereka
tidak dapat membina blok, sebagaimana mereka mahu binaan tersebut menjadi.
Perbuatan ini akan berkurangan apabila kanak-kanak itu mencecah umur empat
tahun. Proses yang berlaku di sini ialah apa yang kita kenali sebagai
perkembangan emosi, apabila mereka mula untuk memahami dan mampu
untuk memproses perasaan mereka.
(a) Tindakan
Perkembangan emosi kanak-kanak prasekolah melibatkan pemahaman,
kawalan dan ungkapan pelbagai emosi seperti kebahagiaan, ketakutan dan
kemarahan kanak-kanak. Ia juga termasuk perkembangan harga diri,
keyakinan, jati diri, kepercayaan dan perapatan kepada orang yang penting
seperti ibu bapa dan penjaga utama. Selain itu, mengambil kira
kebergantungan kanak-kanak pada ibu bapa dan penjaga utama untuk
memenuhi keperluan mereka (rujuk Jadual 1.5).
Jadual 1.5: Peringkat Perkembangan Emosi Kanak-kanak Prasekolah
Peringkat Perkembangan Emosi Tindakan

Tiga tahun  Kanak-kanak sangat  Jika mereka mendapati sesuatu
susah mengawal yang lucu, mereka
perasaannya. akan ketawa dengan sungguh-
 Kawalan impuls yang sungguh. Jika sesuatu
kecil membuatkan mereka berasa
sedih atau marah, mereka
 Tidak memahami akan menangis.
perbezaan interaksi
antara yang  Merampas mainan daripada
sesuai dan kanak-kanak yang lain
tidak sesuai jika mereka mahu bermain
dengannya.
 Mungkin memukul, menggigit
atau menolak sebagai
cara untuk menyelesaikan
konflik.
Empat tahun  Mula melihat  Kurang mengamuk
kesan antara luahan  Suka membuat perkara bodoh
emosi dan kesan dan membuat orang ketawa.
negatif
 Dapat memahami perasaan rakan
 Mula untuk yang sedih atau cedera.
membangunkan rasa
humor
 Empati

PRASEKOLAH
Lima tahun  Lebih baik dalam  Bercakap tentang perasaan

mengawal emosi mereka dengan mudah.
mereka  Sabar menunggu giliran mereka
 Kawalan yang lebih dan sering bertanya sebelum
baik daripada impuls mengambil sesuatu yang bukan
kepunyaan mereka.
 Berkemungkinan untuk
meluahkan kemarahan
menggunakan kata-kata
bukannya perbuatan fizikal atau
mengamuk.
(b) Berkomunikasi
Memandangkan kanak-kanak prasekolah mempunyai keupayaan bahasa
terhad, mereka boleh berkomunikasi melalui bukan lisan seperti
menggunakan sentuhan, gerak isyarat, senyuman, bunyi, ekspresi muka
dan cara bergerak. Komunikasi memerlukan keupayaan untuk meletakkan
diri seseorang itu ke dalam peranan orang lain. Oleh itu, komunikasi yang
berkesan bergantung pada keupayaan kanak-kanak pra sekolah untuk
memahami fikiran orang lain (Seefeldt, Istana & Falconer, 2010).
(c) Perkongsian dan kerjasama

Perkongsian bergantung pada perkembangan dari segi peranan yang
dimainkan dan keupayaan untuk membaca atau memahami emosi orang
lain. Rajah 1.3 menunjukkan kepada kita bahawa berkongsi tingkah laku
boleh dipupuk dengan menyediakan model keselamatan, persekitaran
fizikal yang kondusif dan pengajaran langsung (Seefeldt et al., 2010).

PRASEKOLAH
Rajah 1.3: Unsur dalam tingkah laku perkongsian

Sumber: Seefeldt et al. (2010)
Sementara itu, kemahiran koperatif juga penting untuk hidup dalam masyarakat.
Keupayaan kanak-kanak prasekolah untuk bekerjasama, termasuk melepaskan
atau berkongsi sesuatu dan menjadi kurang egosentrik semuanya dibentuk oleh
pengalaman sosial.
(a) Berkawan
Dunn, Cutting dan Fisher (2002) seperti yang dipetik dalam Seefeldt et al.
(2010) mengaitkan berkawan dengan kemahiran sosial yang lain. Jelas
sekali, mengekalkan persahabatan sangat penting kepada kejayaan kanak-
kanak di sekolah dan kehidupan mereka. Berhubung dengan ini, kanak-
kanak perlu mencari titik persamaan dengan rakan yang berpotensi. Oleh
itu, guru perlu merancang cara bagi mencapai matlamat mereka. Salah
satunya adalah dengan menjelaskan konsep asas yang sama (apa
persamaan yang kita ada). Rajah 1.4 memberikan contoh yang jelas tentang
perkara ini.

PRASEKOLAH
Rajah 1.4: Konsep asas yang sama
AKTIVITI 1.2
Cadangkan aktiviti-aktiviti yang khusus untuk menyemai kerjasama

dan menggalakkan interaksi sosial dalam kalangan kanak-kanak
prasekolah.
1.3 PERKEMBANGAN MORALITI

Moraliti ialah kemahiran mengetahui perbezaan antara yang benar atau salah
dan memahami bagaimana untuk membuat pilihan yang betul. Ia tidak
terbentuk secara bebas. Ia dipengaruhi oleh pengalaman di rumah, persekitaran
di sekeliling mereka dan fizikal, kemahiran kognitif, emosi dan sosial kanak-
kanak itu sendiri (rujuk Jadual 1.3). Oleh yang demikian, apabila kanak-kanak
membesar, dia menjadi kurang egosentrik dan berkembang serta mempunyai
kapasiti yang lebih untuk empati.
Carol Gilligan, pelajar kepada Kohlberg, seperti yang dipetik dalam Killen dan
Smetana (2006) menegaskan dalam penemuannya bahawa lelaki cenderung
untuk berfikir berperingkat-peringkat secara moral yang lebih tinggi daripada
perempuan. Penyelidikan Gilligan (1982) menyebabkan beliau menyimpulkan
bahawa perempuan berfikir tentang isu moral dengan cara yang berbeza tetapi
bukan lebih rendah daripada lelaki. Bila menyelesaikan dilema moral, didapati
bahawa wanita kurang menitikberatkan keadilan, dan lebih mementingkan
keprihatinan dan pengekalan hubungan, walaupun ia sampai kepada tahap
pengorbanan diri.

PRASEKOLAH
AKTIVITI 1.3
Teori Kohlberg adalah berkenaan dengan pemikiran moral tetapi ada

perbezaan besar antara mengetahui apa yang kita patut lakukan
berbanding tindakan sebenar kita. Bincangkan.
SEMAK KENDIRI 1.1
1. Lakarkan peta minda daripada faktor yang mempengaruhi

perkembangan sosial kanak-kanak.
2. Ringkaskan bagaimana kanak-kanak belajar.
• Ia adalah penting untuk mengetahui bahawa perkembangan emosi dalam

kanak-kanak prasekolah sebenarnya ialah perbuatan mengimbangi antara
keperluan untuk belajar dan memahami had, dan keperluan untuk
kebebasan dan berdikari.
• Model Freud menerangkan perkembangan personaliti yang melibatkan

fikiran. Menurut Freud, minda dibahagikan kepada tiga bahagian utama: id,
ego dan superego.
• Piaget memberi tumpuan kepada peringkat perkembangan berdasarkan

umur dan bagaimana peringkat umur yang berbeza mampu menyelesaikan
tugas tertentu.
• Kohlberg memperkembangkan hasil kerja Piaget tetapi memberi tumpuan

kepada perkembangan moral, walaupun terdapat beberapa batasan.
• Erikson menerangkan bahawa perkembangan psikososial melibatkan asas

konflik yang berlaku di pelbagai peringkat kehidupan. Tambahan pula,
beliau juga mengaitkan perkembangan dengan peristiwa penting yang
biasanya berlaku pada setiap peringkat.
• Sebaliknya, Bandura memberi tumpuan kepada teori pembelajaran sosial

yang beliau percaya bahawa kanak-kanak belajar melalui pemerhatian
mereka terhadap orang lain.

PRASEKOLAH
• Perkembangan emosi juga boleh digambarkan dengan tindakan anak yang

biasanya mereka akan lakukan seperti ketawa melihat pergerakan bodoh.
• Perkembangan berkait rapat dengan bagaimana seseorang itu berkomunikasi

dengan baik, berkongsi antara satu sama lain dan bekerjasama dan
berkawan.
• Moraliti dikenali sebagai apa yang betul dan salah. Ini biasanya berkaitan
dengan pengalaman kanak-kanak di rumah, persekitaran mereka dan
kemahiran fizikal, kognitif, emosi dan sosial mereka.
Moraliti Teori peringkat perkembangan Jean

Piaget
Perkembangan emosi
Teori perkembangan psikososial
Perkembangan psikososial Erikson
Perkembangan psikososial
Teori peringkat moral Kohlberg
Crain, W. (1980). Theories of development: Concepts and applications.

Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
Gilligan, C. (1982). In a different voice: Psychological theory and womenÊs

development. Cambridge, MA: Harvard University Press.

London, C. (1988). A Piagetian constructivist perspective on curriculum

development. Reading Improvement, 27, 8295.
Mooney, C. G. (2000). Theories of childhood: An introduction to Dewey,

Montessori, Erikson, Piaget and Vygotsky. St Paul, MN: Redleaf Press.
Seefeldt, C., Castle, S. D., & Falconer, R. (2010). Social studies for
preschool/primary child (Ed. ke-8). Boston, MA: Merrill.
2 Konsep
Kendiri Kanak-
kanak Kecil
HASIL PEMBELAJARAN
1. Membincangkan contoh corak perkembangan konsep kendiri;
2. Membangunkan rancangan untuk membantu perkembangan konsep
kendiri yang positif; dan
3. Menganalisis identiti peranan jantina seks dan perbezaan individu.
 PENGENALAN
Bagaimanakah kanak-kanak membentuk konsep kendiri? Adakah ia proses
semula jadi atau ia boleh berkembang dan ditentukan oleh pengalaman individu
dan persekitaran mereka? Sekolah mempunyai peranan yang penting dalam
pembangunan konsep diri dan harga diri kanak-kanak. Ia didapati bahawa
konsep kendiri yang positif sebenarnya adalah secara kognitif berdasarkan
kejayaan dan kegagalan pencapaian murid di sekolah. Kanak-kanak yang
bermotivasi dan berjaya di sekolah cenderung mempunyai harga diri dan konsep
kendiri yang tinggi berbanding kanak-kanak dengan pencapaian yang rendah.
Kanak-kanak dengan tahap harga diri yang rendah cenderung untuk
mempunyai tingkah laku bermasalah seperti penolakan oleh rakan sebaya,
kenakalan remaja, kemurungan dan lain-lain. Meece (1997) menerangkan konsep
kendiri bagaimana orang melihat diri mereka termasuk kepercayaan, sikap,
pengetahuan dan juga idea. Ia mengambil masa seumur hidup untuk
TOPIK 2 PERKEMBANGAN KONSEP KENDIRI KANAK-KANAK KECIL  15
membangunkan konsep kendiri individu dan ia bermula daripada peringkat

bayi. Bagaimana ibu bapa dan penjaga berkaitan dengan kanak-kanak
mempengaruhi cara mereka melihat diri mereka dalam kehidupan mereka
kemudian hari. Topik ini memberi gambaran keseluruhan tentang psikologi,
emosi dan pembangunan persekitaran hidup kanak-kanak prasekolah. Topik ini
juga akan menentukan „konsep kendiri‰ sebagai istilah yang digunakan untuk
merujuk bagaimana orang berfikir dan menilai diri mereka sendiri. Kita juga
akan meneroka dan menganalisis corak perkembangan dalam konsep kendiri
dan jantina.
2.1 PERKEMBANGAN INDIVIDU

Dari sudut pandangan falsafah moral, istilah „individu‰ (personhood) adalah
tidak semula jadi. Menurut Thompson (seperti yang dipetik dalam Damon,
Lerner & Eisenberg, 2006) perkembangan seseorang adalah hasil daripada
kebolehannya dari segi kesedaran diri, autonomi moral dan keupayaan lain.
2.1.1 Pemahaman Sosial

Memahami dunia orang lain memerlukan kematangan psikologi. Ia didapati
bahawa pada setiap peringkat umur, pemahaman kognitif sosial menyumbang
kepada keupayaan seseorang untuk bersosial, kepekaan terhadap orang lain dan
kesedaran tentang bagaimana diri sendiri berkait dengan individu dan
kumpulan lain dalam dunia sosial yang kompleks. Keupayaan untuk
memahami, menerangkan dan meramalkan pemikiran manusia, membolehkan
kanak-kanak membangunkan kognitif sosial yang kuat (Damon et al., 2006). Ia
adalah penting untuk membangunkan pemahaman sosial semasa peringkat awal
kerana ini akan membantu kanak-kanak untuk bersedia memasuki alam
persekolahan.
Penyelidikan menunjukkan bahawa kemahiran sosiokognitif kanak-kanak

mungkin mempunyai kesan langsung kepada kualiti perhubungan mereka
dengan orang lain dan kejayaan mereka di sekolah (rujuk Jadual 2.1).

16  TOPIK 2 PERKEMBANGAN KONSEP KENDIRI KANAK-KANAK KECIL
Jadual 2.1: Kognitif Sosial yang Berkembangan lawan Kognitif Sosial yang Lemah
Kemahiran Sosiokognitif Kanak-kanak

Kognitif Sosial yang Berkembang Kognitif Sosial yang Lemah
Boleh berkomunikasi dengan baik, Mempunyai banyak konflik dan masalah
mempunyai konflik dan masalah komunikasi (Dunn & Cutting, 1999)
komunikasi yang sangat sedikit
Berupaya untuk bersosial dengan baik dan Penerimaan yang lebih rendah dalam
diterima oleh rakannya kalangan rakan-rakan (Slaughter, Heron &
Sim, 2002)
Kemahiran sosial yang baik, popular Kemahiran sosial yang lebih rendah
sesama rakan sebaya
Bahagia di sekolah dengan kurang masalah Lebih banyak masalah tingkah laku
tingkah laku (Hughes & Ensor, 2006)
2.1.2 Hubungan
Menurut Thompson (seperti yang dipetik dalam Damon et al., 2006), jika asas
bagi perkembangan kognisi sosial, pertimbangan moral dan pemahaman
diri pada tahun yang berikutnya telah wujud dalam diri kanak-kanak kecil,
maka hubungan dan pengaruh lain yang dialami pada tahun awal tersebut
menetapkan konteks untuk pertumbuhan daripada sifat empati, orientasi
kemanusiaan terhadap orang lain, konsep kendiri yang seimbang, kapasiti
menjadi kawannya, kepekaan sosial yang baik dan kapasiti konvensional lain
dilihat sebagai pencapaian zaman pertengahan kanak-kanak dan remaja.
2.1.3 Suara Hati

Suara hati datang daripada penyatuan hubungan ibu bapa dan anak yang
harmoni. Ia gambaran perkembangan awal moral yang menarik perhatian
kepada pengagihan nilai daripada aktiviti bersama keluarga. Ini juga
menunjukkan bahawa suara hati tidak semestinya muncul daripada moral yang
telah dilarang disebabkan oleh disiplin ibu bapa.
AKTIVITI 2.1
Berikan contoh corak perkembangan kanak-kanak.

2.2 DIRI SENDIRI

Diri sendiri atau konsep kendiri merujuk kepada apa yang orang percaya
tentang dirinya. Lewis (1990) menunjukkan bahawa perkembangan diri sendiri
melibatkan dua aspek, iaitu menyedari bahawa anda wujud dan menyedari
bahawa anda ialah makhluk yang berasingan yang mempunyai sifat yang boleh
dialami. Pada peringkat awal kanak-kanak, ini dilihat sebagai kategori konkrit
(seperti warna rambut, ketinggian dan perkara kegemaran).
2.2.1 Apakah Penglibatan Diri Sendiri?

Penyelidikan mendapati bahawa perkembangan berterusan mengenai
pemahaman diri sendiri melibatkan sifat manusia. Ia menggabungkan pengaruh
perkembangan konsep, proses perhubungan dan perkembangan pengalaman
kanak-kanak itu sendiri. Kemajuan dalam kesedaran diri juga mengubah cara
anak muda berinteraksi. Mereka menjadikan kanak-kanak sebagai penyumbang
atau pelaku sosial yang lebih sedar dari segi psikologinya yang juga lebih
memahami orang lain (Damon et al., 2006).
2.2.2 Konsep Kendiri

Menurut Machado (1985), dua tahun pertama dalam kehidupan kanak-kanak
adalah penting sebagai asas kukuh yang diperlukan untuk membangunkan
konsep kendiri yang sihat dalam kanak-kanak. Keupayaan kanak-kanak untuk
membangunkan autonomi dalam melaksanakan tugas sehari-hari akan
menambah keyakinan dan membantu kanak-kanak membangunkan sikap "saya
boleh‰ yang akan menjadi kritikal apabila dia berubah daripada peringkat
kanak-kanak kepada peringkat prasekolah dan tahun seterusnya.
Menurut Baumeister (seperti yang dipetik dalam Damon et al., 2006) konsep
kendiri sebenarnya merujuk kepada bagaimana seseorang percaya kepada diri
sendiri yang merangkumi sifatnya dan apa yang dia fikir tentang dirinya.
Sebenarnya terdapat dua bahagian konsep kendiri iaitu harga diri dan imej diri.
Harga diri mencerminkan bagaimana seseorang merasakan tentang diri mereka
dan bagaimana anda meletakkan nilai dan bernilai pada diri sendiri, manakala
imej diri adalah bagaimana anda melihat diri anda secara visual seperti warna
kulit, ketinggian dan berat badan.

Wylie (seperti yang dipetik dalam Damon et al., 2006) merumuskan inti pati
perbezaan yang dijelaskan oleh beberapa ahli teori tentang konsep kendiri. Diri
saya (I-self) ialah pemerhati yang aktif, sedangkan saya sendiri (Me-Self) adalah
yang diperhatikan, hasil daripada proses memerhatikan apabila perhatian
difokuskan kepada diri sendiri. Sementara itu, Rogers (seperti yang dipetik
dalam Damon et al., 2006) percaya bahawa konsep kendiri mempunyai tiga
komponen yang berbeza, iaitu imej kendiri, harga diri dan diri sendiri yang ideal
(rujuk Rajah 2.1).
Rajah 2.1: Tiga komponen yang berbeza tentang konsep kendiri
Shavelson, Hubner dan Shanton (1976) mentakrifkan konsep kendiri sebagai

persepsi diri sendiri. Konsep kendiri adalah pelbagai dan berbentuk hierarki
yang dibangunkan apabila umur meningkat. Struktur konsep kendiri adalah
pada bahagian paling atas model hierarki dipanggil „Konsep Kendiri Umum‰
yang dibahagikan kepada konsep kendiri akademik dan konsep kendiri bukan
akademik.
Konsep kendiri akademik termasuk subjek dan konsep kendiri bukan akademik
seperti sosial, emosi dan fizikal. Pada bahagian bawah, sebahagian besar model
hierarki ialah penilaian tingkah laku dalam keadaan tertentu (rujuk Rajah 2.2).

Rajah 2.2: Struktur konsep kendiri

Sumber: Shavelson, Hubner & Shanton (1976)
Walau bagaimanapun, apa yang dialami oleh seseorang dalam kehidupan

mungkin tidak selaras dengan konsep ideal beliau tentang diri sendiri. Wujud
perbezaan antara diri seseorang dan pengalaman yang sebenar. Apabila kendiri
ideal dan pengalaman sebenar seseorang selaras atau sama, keadaan kongruen
wujud tetapi ia jarang berlaku.
Carl Rogers (1992) percaya bahawa sejauh mana konsep kendiri

seseorang bersepadan dengan realiti yang dikenali sebagai kesesuaian dan
bukan kesesuaian (rujuk Rajah 2.3).

Rajah 2.3: Kesesuaian dan bukan kesesuaian
Tambahan pula, Argyle (2008) mencadangkan empat faktor utama yang

mempengaruhi perkembangan konsep kendiri. Sekarang mari kita lihat Rajah
2.4.
Rajah 2.4: Empat faktor utama yang mempengaruhi perkembangan konsep kendiri

AKTIVITI 2.2
Huraikan satu aktiviti yang boleh digunakan untuk membantu kanak

kanak membangunkan konsep kendiri yang sihat.
2.3 PERKEMBANGAN JANTINA

Dalam satu bahagian perkembangan kanak-kanak adalah berkaitan pengenalan
jantina dan seksualiti. Kanak-kanak mula menunjukkan tingkah laku seksual dan
kepentingan bagaimana ia berfungsi secara seksual sejak bayi. Walau
bagaimanapun, ia juga penting untuk mengingati bagaimana kanak-kanak
sebenarnya berkembang pada kadar yang berbeza dan mungkin berkembang
lebih cepat atau perlahan daripada kanak-kanak lain.
2.3.1 Membuat Perbandingan Jantina

Penyelidikan terkini menggunakan tabiat sebagai asas menunjukkan bahawa
bayi seawal usia tiga hingga empat bulan mampu membezakan antara lelaki dan
perempuan dalam cara mutlak (Quinn, Yahr, Kuhn, Slater & Pascalis, 2002).
Selepas itu, seperti yang dinyatakan dalam kajian baru-baru ini (Martin, Ruble &
Szkrybalo, 2002), umur 9 hingga 11 bulan dapat membezakan muka mengikut
jantina, membiasakan kepada muka kedua-dua jenis jantina dan membuat
perkaitan antara muka (sebagai contoh, antara muka perempuan dan suara).
Rujuk Jadual 2.2 untuk maklumat lanjut.
Jadual 2.2: Bagaimana Bayi Membezakan Jantina
Umur Pembiasaan dan Keutamaan

3 hingga 4 bulan Mampu membezakan antara lelaki dan perempuan
dengan cara mutlak.
9 hingga 11 bulan Berkemampuan untuk:
 Membezakan muka mengikut jantina
 Mengekalkan wajah kedua-dua jantina
 Membuat perkaitan antara mod

2.3.2 Penetapan Jantina

Konsep penetapan jantina dipengaruhi oleh teori perkembangan kognitif,
seorang ahli psikologi Perancis. Jean Piaget (dari 1896 hingga 1980) dan
kemudian diperkenalkan oleh Lawrence Kohlberg (dari 1927 hingga 1987).
Definisi penetapan jantina oleh Piaget adalah pemahaman seseorang itu lelaki
atau wanita adalah bahagian yang kekal pada seseorang. Ia berkembang sekitar
umur enam hingga tujuh tahun.
Kemudian pada tahun 1966, Kohlberg menyampaikan pandangan baharu

revolusioner tentang perkembangan awal peranan jantina. Sama dengan
pandangan sebelum ini yang umumnya dipegang oleh ahli psikologi, Kohlberg
memperkenalkan corak konsep yang dikenali sebagai skema. Beliau
menekankan bahawa kanak-kanak sangat aktif membina jantina mereka melalui
corak konsep dalam minda yang disebut skema.
2.3.3 Pendekatan Biologi

Menurut penyelidik, pendekatan biologi untuk perkembangan jantina sering
memberi penekanan kepada perbezaan antara fizikal dan tingkah laku psikologi
seksual. Otak yang merupakan sebahagian daripada badan mendasari tingkah
laku. Oleh itu, faktor yang sama yang mengawal pembezaan seksual badan  gen
dan hormon  juga mentadbir pembezaan seksual daripada otak dan tingkah
laku.
2.3.4 Pendekatan Sosialisasi

Bronfenbrenner (seperti yang dipetik dalam Damon et al., 2006) mendakwa
makna jantina dilihat daripada nilai, dan amalan budaya makrosistem (sebagai
contoh, perbezaan kuasa dan ekonomi antara lelaki dan wanita) yang
mempengaruhi pengalaman mikrosistem kanak-kanak di rumah, sekolah dan
kejiranan.
2.3.5 Pendekatan Kognitif

Sementara itu, penyelidik telah mendapati bahawa pendekatan kognitif memberi
tumpuan kepada perkembangan  mempromosi pengetahuan jantina dan ia
digunakan sebagai implikasi tingkah laku. Kanak-kanak berkembang apabila
dapat membezakan dengan mengkategorikan apabila belajar tentang jantina
(pembinaan/pengumpulan maklumat).

2.3.6 Identiti Peranan Jantina Seks dan Perbezaan

Individu
Ia didapati bahawa kanak-kanak mengembangkan kepercayaan berasaskan
jantina, sebahagian besarnya berdasarkan stereotaip jantina; yang kemudian
ditunjukkan dalam peranan jantina. Menurut kajian, identiti jantina dan
perkembangan dalam keutamaan peranan jantina juga diterima pakai oleh
kanak-kanak pada awal kehidupan. Dari segi perbezaan individu, kanak-kanak
perempuan didapati lebih maju dari segi fizikal dan neurologi ketika lahir.
Sementara itu, kanak-kanak lelaki lebih matang dalam pembangunan otot tetapi
lebih terdedah kepada penyakit dan anomali keturunan. Kanak-kanak
perempuan cemerlang lebih awal dalam kemahiran lisan. Walau bagaimanapun,
kanak-kanak lelaki cemerlang dalam kemahiran visual-ruang dan matematik.
Kajian lanjut menunjukkan bahawa kanak-kanak lelaki mempunyai kebolehan
unggul dalam matematik, bagaimanapun mereka hanya menggambarkan
pemahaman yang lebih baik dalam geometri yang bergantung pada kebolehan
visual-ruang. Secara semula jadinya mereka lebih agresif dan kanak-kanak
perempuan lebih senang diasuh. Kanak-kanak lelaki mempunyai lebih banyak
masalah membaca, bercakap dan emosi daripada kanak-kanak perempuan.
Walaupun perbezaan wujud, ia adalah penting untuk diingat bahawa
pertindihan antara perkongsian atau persamaan sentiasa lebih besar daripada
perbezaan antara mereka.
AKTIVITI 2.3
Bandingkan identiti peranan jantina seks dan perbezaan individu.
SEMAK KENDIRI 2.1
1. Imbas kembali tiga komponen konsep kendiri.
2. Ringkaskan empat faktor utama yang mempengaruhi

perkembangan konsep kendiri.
3. Lakarkan peta minda bagaimana kemahiran sosiokognitif kanak-

kanak boleh mempunyai kesan langsung kepada kualiti hubungan
mereka dan kejayaan sekolah.

• Apabila kanak-kanak mampu memahami, menghuraikan dan meramalkan

keadaan mental seseorang, ini akan membolehkan kanak-kanak untuk
membangunkan kognitif sosial yang kuat.
• Kemahiran kognitif sosial kanak-kanak mempunyai kesan langsung kepada

kejayaan beliau di sekolah. Ia adalah penting untuk membangunkan
pemahaman sosial semasa peringkat bayi kerana ini akan membantu
persediaan kanak-kanak untuk ke sekolah.
• Perkembangan kognitif sosial, pertimbangan moral dan kefahaman kendiri

telah ditubuhkan pada awal zaman kanak-kanak, kemudian empati,
kemanusiaan, orientasi terhadap orang lain, keseimbangan konsep kendiri,
keupayaan untuk kebaikan intim, kepekaan sosial dan kapasiti konvensional
lain dilihat sebagai pencapaian zaman kanak-kanak pada waktu pertengahan
dan remaja yang dapat dicapai.
• Konsep kendiri sebenarnya merujuk kepada bagaimana seseorang percaya

dalam diri mereka, termasuk sifat mereka dan apa yang mereka fikirkan diri
mereka sendiri.
• Empat peranan utama mempengaruhi konsep kendiri, iaitu reaksi orang lain,
perbandingan dengan orang lain, peranan sosial dan pengenalan diri.
• Ketetapan jantina ialah pemahaman bahawa lelaki atau perempuan adalah

sebahagian penetapan bagi setiap anak. Ia berkembang sekitar umur enam
atau tujuh tahun.
• Otak yang mengawal perbezaan seksual badan – gen dan hormon – juga
mentadbir perbezaan seksual daripada otak dan tingkah laku.
• Penyelidikan juga menunjukkan bahawa identiti dan pembangunan

keutamaan peranan jantina diterima oleh kanak-kanak pada awal kehidupan.

Diri sendiri Pendekatan kognitif
Hubungan Pendekatan sosialisasi
Individu (personhood) Penetapan jantina
Konsep kendiri Peranan jantina
Pendekatan biologi
Argyle, M. (2008). Social encounters: Contributions to social interaction.

Piscataway, NJ: Aldine Transaction.
Damon, W., Lerner, R. M., & Eisenber, N. (Pnyt.). (2006). Handbook of child
psychology: Vol. 3. Social, emotional and personality development (Ed. ke-
6). New York, NY: Wiley.
Dunn, J., & Cutting, A. L. (1999). Understanding others, and individual

differences in friendship interactions in young children. Social
Development, 8, 201219. DOI: 10.1111/14679507.00091
Hughes, C., & Ensor, R. (2006) Behavioural problems in 2-year-olds: Links with
individual differences in theory of mind, executive function and harsh
parenting. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 47(5), 488497.
Machado J. M. (1985). Early childhood experiences in language arts (Ed. ke-3).

Clifton Park, NY: Delmar.
Martin, C. L., Ruble, D. N., & Szkrybalo, J. (2002). Cognitive theories of early
gender development. Psychology Bulletin, 128(60), 903-933.
Meece, J. L. (1997). Child and adolescent development for educators. New York,
NY: The McGraw-Hill Companies.
Quinn, P. C., Yahr, J., Kuhn, A., Slater, A. M., & Pascalis, O. (2002).
Representation of the gender of human faces by infants: A preference for
female. Perception, 31(9), 1109-1121.

Rogers, C. (1992). The necessary and sufficient conditions of therapeutic

personality change. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 60(6),
827-832. doi:10.10.37/0022-006X.60.6.827
Shavelson, R. J., Hubner, J. J., & Stanton, J. C. (1976). Self-concept: Validation of

construct interpretations. Review of Educational Research, 46, 407-441.
Slaughter, V., Heron, M., & Sim, S. (2002). Development of preferences for the
human body shape in infancy. Cognition, 85, B71-B81.

3 Sosial-emosi
Kanak-kanak
Kecil
HASIL PEMBELAJARAN
1. Menerangkan perkembangan sosial-emosi kanak-kanak;
2. Mengaplikasikan teori perkembangan sosial-emosi kanak-kanak
dalam kajian kes;
3. Membezakan antara isyarat sosial dan peristiwa; dan
4. Menganalisis tingkah laku prososial.
 PENGENALAN
Seperti yang kita tahu, tahun awal menunjukkan banyak peluang yang unik
untuk meletakkan hak asas perkembangan yang sihat. Oleh itu, kita tidak harus
memandang ringan kesan tersebut pada tahun awal dalam perkembangan sosial-
emosi. Cara kanak-kanak berasa baik tentang diri mereka dan bagaimana mereka
berinteraksi dan berpengalaman dengan orang lain bergantung pada asas
perkembangan sosial-emosi mereka. Perkembangan sosial-emosi bermula dari
masa mereka dilahirkan dan terus berkembang sepanjang jangka hayat mereka.
Perkembangan sosial-emosi atau kadangkala dikenali sebagai kesihatan mental
awal kanak-kanak atau kesihatan mental bayi menjangkau daripada bagaimana
kanak-kanak berinteraksi dengan orang lain kepada bagaimana mereka
menguruskan atau menghadapi kesukaran dan tekanan. Pengaruh besar pada
perkembangan sosial-emosi kanak-kanak ialah kualiti perkembangan hubungan
28  TOPIK 3 PERKEMBANGAN SOSIAL-EMOSI KANAK-KANAK KECIL
mereka dengan penjaga utama mereka. Pengalaman dan hubungan awal

mempunyai kesan yang besar ke atas perkembangan sosial-emosi kanak-kanak.
Mereka juga mempengaruhi bagaimana otak kanak-kanak kecil berkembang.
Dalam topik ini kita akan membincangkan kepentingan persahabatan sebagai

perkara utama kepada perkembangan sosial-emosi kanak-kanak. Kita akan
mengkaji bagaimana kanak-kanak berkawan serta mengekalkan persahabatan.
Di samping itu, kita akan melihat perbezaan antara status sosial dan kecekapan
sosial dan membezakan antara isyarat dan acara sosial. Kita juga akan
membincangkan secara terperinci kesan penolakan dan kesepian dari segi jangka
pendek dan jangka panjang. Akhir sekali, kita akan menganalisis tingkah laku
prososial.
3.1 PERSAHABATAN
Manusia secara semula jadinya bersosial daripada senyuman pertama semasa
bayi hinggalah kegembiraan berkawan pada tahun mendatang. Namun tiada
sebarang peringkat kehidupan yang lebih penting tentang kekitaan dan
berkawan selain daripada zaman pertengahan kanak-kanak.
3.1.1 Kurikulum Tersembunyi

Persahabatan ialah proses yang penting dalam kemahiran sosial yang menjadi
sebahagian daripada kurikulum yang tersembunyi dalam apa-apa pendidikan
awal kanak-kanak. Menurut Denver dan Falconer (seperti yang dipetik dalam
Seefeldt, Istana & Falconer, 2010) kanak-kanak dijangka mengetahui bahawa
rakan mereka adalah daripada pelbagai latar belakang dan budaya, warna kulit,
agama dan jantina. Ramsey (seperti yang dipetik dalam Seefeldt et al., 2010)
menyatakan pada usia dua tahun, kanak-kanak mula mempunyai kesedaran
tentang orang lain, mereka dapat mengenal pasti etnik perbezaan dan melihat
persamaan dan juga perbezaan dalam kalangan rakyat berdasarkan ciri-ciri
fizikal, pakaian dan orientasi politik.
3.1.2 Sifat Perkembangan Kanak-kanak

Menurut Lev Vygotsky, perkembangan sosial kanak-kanak adalah interaktif
secara semula jadinya. Dengan kata lain, kanak-kanak belajar bukan sahaja
dengan melakukan tetapi juga dengan bersosial dan bekerja dengan rakan dan
berterusan dengan tugas tersebut sehingga mereka berjaya. Oleh itu, guru
dinasihatkan untuk menyokong pembelajaran sosial kanak-kanak dengan
menyediakan peluang yang mencukupi untuk kanak-kanak membantu satu

TOPIK 3 PERKEMBANGAN SOSIAL-EMOSI KANAK-KANAK KECIL  29
sama lain dan bekerja bersama-sama seperti dalam projek yang mereka suka
(Mooney, 2000).
3.1.3 Berkawan dan Mengekalkan Persahabatan

Keupayaan yang ada pada kanak-kanak prasekolah adalah untuk memantau dan
mengawal emosi secara langsung yang berkaitan dengan kematangan dan
sosialisasi. Keupayaan seseorang kanak-kanak untuk bersosial sangat
bergantung pada sifat afektif yang ditunjukkan oleh ibu bapa dan perbincangan
ibu bapa dan anak tentang emosi. Rubin (seperti yang dipetik dalam Damon,
Lerner & Eisenberg, 2006) menyatakan kanak-kanak kelihatan ceria agak lebih
popular berbanding kanak-kanak yang sangat negatif emosinya. Kanak-kanak
dengan mudah mencari teman tetapi cenderung untuk berkemungkinan selalu
berubah tentang sesiapa yang mereka anggap sebagai „kawan‰ sehingga
berumur 10 hingga 12 tahun. Rakan sebaya seolah-olah memainkan peranan
penting dalam mengawal emosi. Kanak-kanak yang masih mempunyai masalah
dalam berkawan mempunyai masalah mengawal emosi mereka sekali gus
menjejaskan hubungan sosial mereka. Pendidik boleh menggalakkan dan
menyokong interaksi sosial yang positif dengan membina persekitaran bilik
darjah secara fizikal dan sosial dan mengajar kanak-kanak secara individu
kemahiran sosial yang mereka kurang kuasai.
AKTIVITI 3.1
Jelaskan bagaimana guru-guru dan ibu bapa boleh membantu kanak-
kanak kecil berkawan dan mengekalkan persahabatan.
3.2 STATUS SOSIAL DAN KEBOLEHAN SOSIAL

Aronson (2007) mengesahkan secara saintifik bahawa manusia secara semula
jadinya bersosial dan ini benar-benar selari dengan hipotesis Dunbar (1998) yang
menyatakan bahawa otak manusia berkembang untuk menyesuaikan diri
dengan persekitaran sosial yang semakin kompleks. Kecekapan sosial adalah
penting dalam memastikan kejayaan bukan sahaja dalam kehidupan sosial tetapi
juga dalam usaha akademik, peribadi dan masa depan.

3.2.1 Status Sosial

Status sosial merujuk kepada kehormatan atau martabat yang berkait rapat
dengan kedudukan seseorang dalam masyarakat. Ia juga boleh merujuk kepada
pangkat atau kedudukan yang seseorang itu pegang dalam satu kumpulan
seperti anak lelaki atau anak perempuan, rakan sepermainan dan murid. Status
sosial seseorang ditentukan dengan cara yang berbeza. Contohnya, pencapaian
status diperoleh melalui pencapaian individu itu sendiri. Sebagai alternatif,
status terwaris dikatakan diwarisi daripada hierarki sosial. Selain itu, ia boleh
ditakrifkan sebagai salah satu perkara yang ditetapkan untuk individu ketika
lahir seperti jantina, bangsa dan latar belakang sosioekonomi.
3.2.2 Kecekapan Sosial

Biermann (2004) mentakrifkan kecekapan sosial sebagai keupayaan menyelaras
adaptasi kepada tindak balas secara fleksibel untuk tuntutan yang dibuat oleh
orang lain dan mengatur tingkah laku sosial melalui konteks yang berbeza yang
bermanfaat kepada diri sendiri tetapi selaras dengan tuntutan sosial dan
kecekapan. Kanak-kanak yang cekap dari segi sosial mempunyai kemahiran
yang diperlukan untuk fungsi interpersonal yang berkesan. Mereka mempunyai
keupayaan untuk memadankan emosi mereka kepada tafsiran atau isyarat yang
diberikan oleh orang lain di sekeliling mereka seperti isyarat muka dan badan.
Kanak-kanak ini biasanya pandai mengawal perasaan mereka dengan itu dapat
mengawal pengalaman emosi sendiri terutamanya apabila emosi ini boleh
menimbulkan kemarahan dan tingkah laku sosial yang membinasakan. Kanak-
kanak yang mampu untuk terus bermain secara aktif dan dapat berunding
apabila keadaan mengecewakan dikatakan mempunyai keupayaan untuk
mengawal perasaan yang kuat seperti marah dan keseronokan. Kanak-kanak
yang mampu mengenali dan memahami bagaimana orang yang terkesan dengan
paparan perasaan mereka lebih cenderung untuk tidak tersinggung dengan
kanak-kanak lain yang menggambarkan diri mereka sebagai terdedah kepada
ugutan. Akhir sekali, keupayaan untuk bersimpati dengan emosi yang
ditunjukkan oleh rakan akan membolehkan kanak-kanak itu layak dari segi
sosial untuk berkawan dengan rakan.
Collaborative for Academic, Social and Emotional Learning (CASEL, 2003,

2007) teraju dalam perkembangan pembelajaran sosial-emosi (SEL  social-
emotional learning) telah mengenal pasti lima kompetensi yang boleh diajar
dalam menyediakan asas secara berkesan dalam perkembangan peribadi seperti
yang dinyatakan dalam Rajah 3.1.

Rajah 3.1: Lima kecekapan yang boleh diajar untuk perkembangan peribadi yang
berkesan
Parke dan Buriel (2006) mendakwa terdapat bukti bahawa konflik perkahwinan
adalah berkaitan dengan masalah penyesuaian kanak-kanak, pengasingan sosial
dan kecekapan sosial yang rendah yang semuanya akan menjejaskan kualiti
hubungan dengan pasangan.
AKTIVITI 3.2
1. Bezakan antara status sosial dengan kecekapan sosial.
2. Bagaimanakah kesukaran pembelajaran memberi kesan kepada

kecekapan sosial?

3.3 PETUNJUK SOSIAL DAN PERISTIWA

Adakah anak anda kadangkala tersalah faham apa yang anda cuba sampaikan
kepada mereka? Ini kerana mereka sukar untuk memahami ekspresi muka,
bahasa badan atau isyarat sosial manusia. Kanak-kanak memperoleh pelbagai
maklumat tentang keadaan sosial mereka dengan membaca ekspresi muka
manusia dan ini bermula daripada peringkat bayi lagi.
3.3.1 Isyarat Sosial

Isyarat sosial seperti ekspresi muka, postur, nada suara dan pandangan mata
(kedua-dua bentuk lisan dan bukan lisan) membantu kanak-kanak untuk
membuat keputusan bagaimana untuk bertindak ketika berada di sekeliling
orang lain. Secara separa sedar, manusia sering bertindak balas terhadap isyarat
ini dengan cuba untuk melakukan sesuatu berdasarkan tindak balas yang
diterima oleh mereka daripada orang di sekeliling mereka. Daripada peringkat
awal, kanak-kanak belajar dengan melihat dan meniru orang dewasa. Menurut
teori pembelajaran sosial Albert Bandura, kanak-kanak belajar tingkah laku
baharu dengan memerhatikan orang lain. Walau bagaimanapun, apabila kanak-
kanak melihat orang dewasa, perhatian mereka nampaknya sangat bergantung
pada konteks dan harapan yang ditentukan oleh orang dewasa setakat ini dan
kepentingan mewujudkan hubungan yang baik sebelum cuba untuk mengajar
mereka sesuatu. Oleh itu, kanak-kanak yang sangat rapat dengan orang dewasa
atau ibu bapa akan lebih terbuka untuk belajar dengan memerhatikan ibu
bapa/orang dewasa. Kanak-kanak yang tidak pandai isyarat sosial akan
mengalami kesukaran untuk berkawan dan mengekalkan persahabatan.
Teori Pembelajaran Sosial

Albert Bandura (1977) menjelaskan bahawa kanak-kanak mempelajari tingkah
laku baharu dengan memerhatikan bagaimana orang lain berkelakuan dan
bertindak balas. Pengukuhan intrinsik seperti rasa bangga, kepuasan dan
pencapaian juga boleh menggalakkan pembelajaran. Dengan memerhatikan
tindakan orang lain, termasuk ibu bapa dan rakan, kanak-kanak
mengembangkan kemahiran baharu dan memperoleh maklumat baharu.
Eksperimen anak patung Bobo yang dilaksanakan oleh Albert Bandura memberi
tumpuan kepada bagaimana kanak-kanak belajar keagresifan melalui
pemerhatian dan peniruan kerana beliau percaya tingkah laku manusia tidak
diwarisi daripada faktor genetik (lihat Rajah 3.2). Pada masa kini, kita amat
bimbang dengan peningkatan keganasan dalam kalangan kanak-kanak yang
dipelajari daripada menonton televisyen, permainan komputer, makan makanan
yang mengandungi bahan tambahan dan kekurangan model peranan.

Rajah 3.2: Gambaran mudah mengenai eksperimen anak patung Bobo
3.3.2 Acara Sosial

Selepas 18 bulan, perubahan mula berlaku kepada perkembangan psikologi
kanak-kanak apabila mereka berusaha untuk memahami standard normatif
dalam dunia sosial. Sebagai contoh, ini adalah tempoh apabila kanak-kanak
bertatih mula menunjukkan minat yang mendalam dan prihatin terhadap benda
yang rosak atau cacat, menggunakan piawai normatif untuk keutuhan objek
seperti rupa dan integriti objek. Pada akhir tahun kedua, mereka mula
mewujudkan pemahaman umum untuk pengalaman sosial biasa seperti ritual
tidur, waktu makan dan rutin tetap lain dan acara keluarga yang sama.
Pemahaman ini menyediakan konsep „scaffolding‰ atau penetapan untuk
pengetahuan rutin am dan untuk ingatan bagi pengalaman tertentu yang
menggabungkan aktiviti rutin dan ini akan membentuk harapan normatif kanak-
kanak kecil bagaimana rutin tersebut perlu berlaku pada masa hadapan. Ini juga
membantu kanak-kanak untuk mengaitkan jenis hasil emosi dengan jenis acara
sosial seperti menjadi gembira semasa majlis hari jadi.
AKTIVITI 3.3
Bezakan antara isyarat sosial dengan acara sosial.

3.4 PENOLAKAN DAN KESEPIAN: KESAN

JANGKA PENDEK DAN JANGKA PANJANG
Ia diketahui bahawa kanak-kanak yang mempunyai masalah untuk membina
hubungan dengan rakan sebaya berisiko untuk tidak dapat menyesuaikan diri
pada kemudian hari (Parker & Asher, 1987). Kanak-kanak agresif atau kanak-
kanak yang sangat pemalu dan antisosial paling berkemungkinan untuk ditolak
oleh rakan. Subtopik ini akan membincangkan kesan jangka panjang dan jangka
pendek ke atas kanak-kanak.
3.4.1 Penolakan Sosial

Takrif anti sosial adalah apabila seseorang itu sengaja tidak termasuk dalam
suatu hubungan sosial atau interaksi sosial atas sebab sosial. Seseorang boleh
ditolak secara individu atau kumpulan oleh seluruh kumpulan manusia.
Penolakan boleh berlaku dalam pelbagai bentuk, ia boleh dilakukan secara aktif
seperti dengan buli, mengusik atau menghina, atau pasif seperti dengan
mengabaikan seseorang atau memberi „layanan senyap‰ (silent treatment).
Dalam menghadapi penolakan tersebut tanpa terlalu memikirkannya, kanak-
kanak mesti berupaya untuk tidak menjadikan kenyataan tersebut berbentuk
peribadi dan mengetahui bahawa sikap manusia berbeza-beza. Mereka perlu
mengetahui bahawa jika kanak-kanak menolak ajakan untuk bermain, mereka
boleh mendapatkan kanak-kanak lain untuk menjadi rakan sepermainan mereka.
Penolakan mungkin secara emosinya menyakitkan kerana sifat sosial manusia
dan keperluan interaksi sosial antara lain manusia adalah penting. Abraham
Maslow dan ahli teori lain telah mencadangkan bahawa keperluan untuk
berkasih sayang dan rasa dimiliki ialah motivasi asasi manusia. Menurut
Maslow, semua manusia, walaupun introvert, perlu berupaya untuk memberi
dan menerima kasih sayang untuk mempunyai psikologi yang sihat.
3.4.2 Kesepian Kanak-kanak Kecil

Kesepian ialah masalah penting yang boleh mempengaruhi kanak-kanak kecil
dengan memberi kesan negatif jangka panjang dan jangka pendek. Ladd,
Kochenderfer dan Coleman (1996) mengatakan konsep kesepian kanak-kanak
kecil mempunyai makna kepada mereka dan adalah sama dengan yang dirasai
oleh kanak-kanak yang lebih besar dan orang dewasa.

3.4.3 Faktor Penyumbang

Terdapat beberapa faktor yang menyumbang kepada perasaan kesepian dalam
kanak-kanak kecil. Antaranya ialah konflik dalam rumah, berpindah ke sekolah
atau kejiranan baharu, kehilangan kawan, kehilangan objek, pemilikan atau
haiwan peliharaan, akibat perceraian ibu bapa, mengalami kematian haiwan
kesayangan atau orang penting. Tidak kurang pentingnya ialah faktor yang
berlaku dalam persekitaran kanak-kanak di sekolah seperti ditolak oleh rakan,
kurang kemahiran sosial dan pengetahuan tentang bagaimana untuk berkawan
atau yang mempunyai ciri-ciri peribadi (contohnya, rasa malu, bimbang dan
kurang keyakinan diri) yang menyumbang kepada masalah dalam berkawan.
Didapati bahawa kanak-kanak tadika yang menjadi mangsa rakan (contohnya,
diganggu, diserang atau diejek secara fizikal atau lisan) dilaporkan mengalami
kesepian, kesedihan dan bersikap negatif pada tahap yang lebih tinggi terhadap
sekolah berbanding kanak-kanak yang bukan mangsa (Ladd, Kochenderfer &
Coleman, 1996).
3.4.4 Kesan Jangka Pendek dan Jangka Panjang

Kesan serta-merta penolakan boleh menyebabkan kanak-kanak lebih suka
bertengkar, menimbulkan gangguan dan bersikap agresif. Mereka mungkin
kurang bersosial dan tidak sensitif, mungkin kurang mahir dalam melibatkan
diri dalam permainan prososial dan mungkin mempunyai interaksi lebih negatif
dengan guru (McDougall, Hymel, Vaillancourt & Mercer, 2001).
Sementara itu, penolakan jangka panjang boleh menyumbang kepada trauma

dan boleh membawa kepada kesan psikologi yang serius. Sebagai contoh, kanak-
kanak yang merasa disingkirkan oleh ibu bapa mereka akan menghadapi
kesukaran di sekolah dan dalam hubungan dengan rakan mereka. Selain itu,
kanak-kanak yang disingkirkan dan dibuli mempunyai risiko untuk pelbagai
masalah berikutnya, termasuk berhenti sekolah, menjejaskan kesihatan mental
dan terlibat dengan jenayah (Parker & Asher, 1987). Jadual 3.1 meringkaskan
perbezaan antara kesan jangka pendek dengan jangka panjang penolakan.

Jadual 3.1: Perbezaan antara Kesan Jangka Pendek dengan Jangka Panjang Penolakan
Jangka Pendek Jangka Panjang

Lebih suka bertengkar, menimbulkan Trauma
gangguan dan bersikap agresif
Kurang bersosial dan tidak sensitif Membawa kepada kesan psikologi yang
serius
Kurang mahir dalam melibatkan diri Berjuang di sekolah dan dalam
dalam permainan prososial hubungan dengan rakan
Lebih interaksi negatif dengan guru Berhenti sekolah menjejaskan kesihatan
mental dan jenayah
AKTIVITI 3.4
1. Bezakan antara isyarat sosial dengan acara sosial.
2. Sebagai guru, rancang beberapa cara untuk membantu kanak-

kanak prasekolah untuk mengatasi penolakan.
3.5 PERKEMBANGAN PERLAKUAN

PROSOSIAL
Memandangkan ibu yang bekerja lebih bergantung pada program seperti
berasaskan pusat penjagaan untuk menjaga anak mereka, pendidik dan penjaga
memainkan peranan yang penting dalam membangunkan kemahiran prososial
kanak-kanak kecil. Kemahiran prososial ialah keupayaan untuk bekerjasama dan
berkongsi dengan orang lain untuk kepentingan orang lain. Tindakan ini
biasanya didorong oleh empati dan prihatin terhadap kebajikan dan hak orang
lain (Santrock, 2007). Hubungan adalah penting untuk kanak-kanak menjalani
perkembangan sosial yang sihat. Penjaga utama perlu memastikan persekitaran
yang boleh diramalkan, konsisten dan selamat untuk menggalakkan
perkembangan kepercayaan. Tambahan pula, kanak-kanak yang hubungannya
stabil dengan guru merupakan kanak-kanak yang cenderung untuk mempunyai
hubungan rakan sebaya yang tersendiri dan keupayaan untuk bekerjasama
(Berk, 2002). Kanak-kanak berinteraksi lebih baik dengan rakan kerana mereka
bercakap lebih banyak, sedar diri dan mampu untuk berfikir tentang pandangan
orang lain. Tingkah laku prososial adalah penting untuk kesejahteraan
kanak-kanak itu dan menjadi tanggungjawab kita untuk memberi peluang
membangunkan kemahiran yang diperlukan.

Tingkah laku prososial boleh dikumpulkan ke dalam tiga kategori yang berbeza
(lihat Rajah 3.3).
Rajah 3.3: Kategori tingkah laku prososial
Marion (2003) mengatakan kanak-kanak mesti mengembangkan kecekapan

kognitif, kecekapan emosi dan kemahiran tertentu dalam usaha untuk
membangunkan tingkah laku prososial. Sebagai contoh, untuk berkongsi, kanak-
kanak mesti mempunyai:
(a) Keupayaan kognitif untuk mengenal pasti dirinya sebagai mampu

menjadikan sesuatu perkara itu berlaku atau terjadi;
(b) Kapasiti emosi untuk menjiwai dan memahami orang lain; dan
(c) Keupayaan untuk melaksanakan kemahiran tertentu.
Gabungan inilah yang mengakibatkan pembentukan kemahiran sosial seperti

perkongsian. Vygotsky (seperti yang dipetik dalam Berk & Winsler, 1995),
bagaimanapun menganggap perbuatan sosialisasi sebagai dua kali ganda.
Pertama, kognisi dikatakan berkaitan dengan penglibatan sosial dan kedua,
bahasa adalah alat penting untuk komunikasi dalam konteks sosial. Vygotsky
bercakap mengenai kepentingan bermain sosiodramatik kerana ia cara kanak-
kanak berinteraksi secara sosial dan apabila perkembangan kognitif berlaku.
Penyelidik mendapati kanak-kanak prasekolah menghabiskan lebih banyak
masa dalam permainan olok-olok adalah (Berk & Winsler, 1995):
(a) Lebih maju dalam perkembangan intelek;
(b) Mempunyai kapasiti yang lebih tinggi untuk empati; dan
(c) Dilihat oleh guru sebagai lebih berwibawa dari segi sosial.

Menurut Kostelnik, Stein, Whiren dan Soderman (1988), perkembangan

kemahiran prososial dikatakan melalui proses tiga bahagian:
(a) Langkah pengiktirafan iaitu kanak-kanak mesti dapat mengenali jika

seseorang memerlukan bantuan;
(b) Kanak-kanak itu perlu membuat keputusan sama ada untuk membantu
atau untuk tidak bertindak; dan
(c) Kanak-kanak itu mesti bertindak dengan memilih dan melaksanakan

tingkah laku yang sesuai bagi keadaan itu.
Eisenberg (seperti yang dipetik dalam Carlo & Pope-Edwards, 2005) mendakwa
bahawa tingkah laku prososial boleh didorong oleh kebimbangan
berorientasikan diri seperti keinginan untuk kelulusan sosial, ganjaran konkrit
atau timbal balas prososial.
AKTIVITI 3.5
1. Terangkan apakah yang dimaksudkan dengan kemahiran

prososial.
2. Bincangkan faktor-faktor yang memberi motivasi kepada tingkah

laku prososial dalam kanak-kanak.
SEMAK KENDIRI 3.1
1. Bincangkan apakah kesan penolakan kepada kanak-kanak kecil

dan bagaimana ia mempengaruhi pencapaian akademik mereka.
2. Kaitkan penolakan kepada kecekapan sosial. Bincangkan

bagaimana mereka berkaitan.
• Persahabatan yang menjadi sebahagian daripada perkembangan sosial

kanak-kanak memainkan peranan yang penting dalam kejayaan mereka
pada tahun kemudiannya.

• Paparan afektif antara ibu bapa dan anak serta perbincangan mengenai emosi
adalah penting dalam membantu kanak-kanak untuk menghadapi sosialisasi
dan berkawan.
• Terdapat lima kompetensi yang boleh membantu perkembangan peribadi

yang berkesan kepada kanak-kanak, iaitu kesedaran kendiri, kesedaran
sosial, pengurusan kendiri, kemahiran dalam perhubungan dan
bertanggungjawab terhadap keputusan yang diambil.
• Penolakan rakan sebaya boleh menyebabkan kanak-kanak lebih suka

bertengkar, menimbulkan gangguan dan bersikap agresif. Mereka mungkin
lebih janggal sosial dan tidak sensitif, mungkin kurang mahir dalam
melibatkan diri dalam permainan prososial dan mungkin mempunyai
interaksi lebih negatif dengan guru-guru.
• Penolakan jangka panjang boleh menyumbang kepada trauma dan boleh

membawa kepada kesan psikologi yang serius.
• Kemahiran prososial atau keupayaan untuk bekerjasama dan berkongsi

dengan orang lain untuk kepentingan pihak lain adalah penting bagi
kebajikan kanak-kanak.
• Tingkah laku prososial boleh dibahagikan ke dalam tiga kategori:
– Berkongsi;
– Membantu/perbuatan yang baik; dan
– Bekerja bersama/sama-sama bekerja untuk mencapai matlamat yang

sama.
Hubungan Penolakan
Isyarat sosial Teori pembelajaran sosial
Kesedaran kendiri Tingkah laku prososial
Kesedaran sosial

Aronson, E. (2007). The social animal (Ed. ke-10). NewYork, NY: Worth.
Bandura, A. (1977). Social learning theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
Berk, L. (2002). Infants, children and adolescents. Boston, MA: Allyn & Bacon.
Berk, L. E., & Winsler, A. (1995). Scaffolding childrenÊs learning: Vygotsky and
early childhood education. Washington, DC: National Association for the
Education of Young Children.
Bierman, K. L. (2004). Peer rejection: Developmental processes and intervention.

New York, NY: Guilford Press.
Carlo, G., & Pope-Edwards, C. (Pnyt.). (2005). Moral motivation through the
lifespan. Nebraska Symposium on Motivation, 51. Lincoln, NE: University
of Nebraska Press.
Collaborative for Academic, Social and Emotional Learning (CASEL). (2007).

What is SEL? Skills and comptetencies. Dicapai dari http://casel.org/why-
itmatters/what-is-sel/
psychology: Vol. 3. Social, emotional, and personality development (Ed. ke-
Dunbar, R. (1998). The social brain hypothesis. Evolutionary Anthropology, 6,

178190. Dicapai dari http://psych.colorado.edu/~tito/sp03/7536/
Dunbar_1998.pdf
Kostelnik, M., Stein, L., Whiren, A., & Soderman, A. (1988). Guiding children
social development. Cincinnati, OH: South Western.
Ladd, G. W., Kochenderfer, B. J., & Coleman, C. C. (1996). Friendship quality as a

predictor of young childrenÊs early school adjustment. Child Development,
67, 11031118.
Leary, M. R. (Pnyt.). Inter-personal rejection. Oxford, England: Oxford University

Press.
Marion, M. (2003). Guidance of young children. Columbus, OH: Merrill Prentice

Hall.

McDougall, P., Hymel, S., Vaillancourt, T., & Mercer, L. (2001). The consequences
of childhood peer rejection. Dlm. M. R. Leary (Pnyt.), Interpersonal
rejection (213247). New York: NY: Oxford University Press.
Mooney, C. G. (2000). Theories of childhood: An introduction to Dewey,

Montessori, Erikson, Piaget and Vygotsky. St Paul, MN: Redleaf Press.
Parke, R. D., & Buriel, R. (2006), Socialization in the family: Ethnic and ecological
perspectives. Dlm. Damon, W., Lerner, R. M., & Eisenberg, N. (Eds.),
Handbook of child psychology (429504). Hoboken, NJ: John Wiley & Sons.
Parker, J. G., & Asher, S. R. (1987). Peer relations and later personal adjustment:
Are low-accepted children at risk? Psychological Bulletin, 102, 357389.
Santrock, J. W. (2007). A tropical approach to life span development (Ed. ke-3).

New York, NY: McGraw-Hill.
Seefeldt, C., Castle, S., & Falconer, R. C. (2010). Social studies for the
preschool/primary child (Ed. ke-8). Upper Saddle River, NJ: Merrill.

Topik  Teori
4 Perkembangan
Moral
HASIL PEMBELAJARAN
1. Membandingkan teori yang berbeza bagi perkembangan moral;
2. Menghuraikan perkembangan moral dan keupayaan penaakulan
yang perlu diamalkan dan dijadikan model sehingga ia diterapkan
dalam diri seseorang; dan
3. Membincangkan keperluan asas yang mesti dicapai sebelum
seseorang boleh menjalani perkembangan moral.
 PENGENALAN
Perkembangan moral adalah pemahaman kanak-kanak tentang moral, sikap
mereka terhadap sesuatu yang dilakukan dari segi moral dan tingkah laku
mereka apabila berhadapan dengan isu moral dari peringkat awal hinggalah
alam dewasa. Dalam bidang perkembangan moral, akhlak ditakrifkan sebagai
prinsip bagaimana seseorang perlu melayan orang lain dengan hormat dari segi
keadilan dan kesaksamaan, kebajikan kepada orang lain dan hak individu
(Turiel, 1983). Pada kanak-kanak kecil, moral terbentuk melalui pengalaman
mereka di rumah, persekitaran di sekeliling mereka dan kemahiran fizikal,
kognitif, emosi dan sosial mereka yang mempengaruhi perkembangan tentang
betul berbanding salah.
Dalam topik ini kita akan membincangkan teori klasik yang berbeza berkaitan
perkembangan moral dan penaakulan. Kemudiannya kita akan membincangkan
sistem tahap penghormatan sebagai teknik untuk mengesan disiplin murid
TOPIK 4 TEORI PERKEMBANGAN MORAL  43
melalui peringkat progresif tindakan disiplin. Selepas itu, kita akan mengkaji
hierarki keperluan Maslow dengan memberi tumpuan kepada penghargaan
kendiri.
4.1 PERKEMBANGAN KESUSILAAN

Pernahkah anda terfikir bagaimana moral terbentuk pada kanak-kanak? Kanak-
kanak melalui pengalaman di rumah dan persekitaran di sekeliling mereka dan
kemahiran fizikal, kognitif, emosi dan sosial perlahan-lahan mempengaruhi
keupayaan mereka untuk memahami sama ada ia betul dan salah. Ia bermula
apabila mereka mula membentuk dan memahami prinsip moral.
4.1.1 Pendekatan Teori

Banyak isu dan soalan yang ditujukan oleh Freud, Skinner dan Piaget (rujuk
Topik 1) berterusan dalam analisis semasa perkembangan moral. Pendekatan
teori mereka mempengaruhi kerja penyelidikan tidak hanya dilakukan pada
tahun 1950-an hingga 1970-an tetapi juga telah mempengaruhi penyelidik
kontemporari.
4.1.2 Model Struktur Personaliti Sigmund Freud

(1907)
Sigmund Freud dalam usaha untuk menjelaskan pembentukan personaliti,
bercakap bagaimana moral secara umum menerangkan perkembangan individu
dalam masyarakat. Pandangan Freud mencadangkan pemerolehan moral
disebabkan oleh kewujudan berbelah bahagi dalam diri seseorang. Ini termasuk
kuasa superego untuk melakukan apa yang betul dari segi moral dan keperluan
untuk kepuasan naluri. Sisi moral kedualan (duality) mempunyai
tanggungjawab untuk menegakkan norma masyarakat.
4.1.3 Teori Pertimbangan Moral Kanak-kanak Piaget

(1932)
Piaget (seperti yang dipetik dalam Whetnall, 1933) menyifatkan pertimbangan
moral adalah bagaimana kanak-kanak menghakimi tingkah laku yang
diterangkan kepada mereka dari segi baik atau buruk. Beliau menganalisis moral
dari perspektif yang berbeza berdasarkan beberapa pengalaman kanak-kanak
yang mengakibatkan pembentukan pertimbangan mengenai hubungan sosial,
undang-undang, pihak berkuasa dan institusi sosial (rujuk Jadual 1.2 di Topik 1).

44  TOPIK 4 TEORI PERKEMBANGAN MORAL
Oleh itu, Piaget dan Inhelder (seperti yang dipetik dalam Seefeldt, Istana, &
Falconer, 2010) mencadangkan bahawa sekitar usia tujuh atau lapan tahun, anak
mengembangkan moral autonomi. Pada peringkat ini, kanak-kanak melihat
peraturan yang ditentukan tetapi dikekalkan melalui perjanjian dua hala dan
terbuka kepada pengubahsuaian apabila diperlukan. Piaget mencadangkan
perkembangan moral kanak-kanak dipengaruhi oleh pelbagai pengalaman yang
merangkumi reaksi emosi (contohnya, simpati, empati dan menghormati),
hubungan yang dibina dengan orang dewasa dan hubungan dengan kanak-
kanak lain.
4.1.4 Lawrence Kohlberg (dari 1963 hingga1964)

Kohlberg (1973) menjelaskan bahawa asas teori beliau sebenarnya berdasarkan
kerja Piaget. Beliau berhujah untuk keperluan asas kajian empirikal
perkembangan moral pada definisi falsafah domain yang sesuai dan
menyampaikan rumusan sendiri tentang proses perkembangan moral dalam
melibatkan pengubahsuaian dan perincian daripada rumusan awal Piaget.
AKTIVITI 4.1
Jelaskan tahap dalam peringkat perkembangan moral Kohlberg yang
kanak-kanak pada mulanya melihat moral dari segi ketaatan dan
hukuman.
4.2 PERKHIDMATAN KOMUNITI DAN

PERKEMBANGAN MORAL
Ramai penyelidik telah melakukan kajian mengenai kesan khidmat masyarakat
kepada perkembangan moral. J. Dewey (1938) orang pertama membincangkan
kemungkinan mewujudkan pengalaman pembelajaran sebagai strategi
pengajaran yang perlu diterapkan ke dalam pendidikan sivik dan moral. Ini
kemudian berkembang dan memainkan peranan penting dalam perkembangan
watak terutamanya dalam kalangan pelajar sarjana muda.

4.2.1 Ukuran Moral

Hampir semua aktiviti yang disertai oleh kanak-kanak dan juga orang dewasa
boleh diterokai daripada dimensi moral berhubung dengan tingkah laku seksual,
penyalahgunaan dadah, menipu dalam peperiksaan sekolah dan kenakalan
(Turiel, 1983).
4.2.2 Amalan Pendidikan Moral

Pertumbuhan moral muncul melalui pembinaan progresif kanak-kanak sebagai
cara untuk memahami dunia dan bukan hanya tempat penginapan yang sesuai
dengan kedudukan dan amalan orang dewasa dan masyarakat (Killen &
Smetana, 2006). Tambahan pula, perbincangan amalan pendidikan dibahagikan
kepada dua bahagian utama, iaitu:
(a) Meneroka cara sekolah boleh menyumbang kepada perkembangan murid

secara moral dan sosial melalui pengalaman sosial secara langsung; dan
(b) Meneroka pendidikan moral melalui penggunaan kurikulum akademik.
4.2.3 Moral Interaksi Berasaskan Sekolah dan

Pertumbuhan Moral
Interaksi yang mempunyai kaitan dengan moral cenderung untuk memberi
tumpuan kepada kesan ke atas kebajikan orang lain. Sepanjang perkembangan,
suasana emosi sekolah dan corak rakan sebaya dan murid-guru interaksi
membentuk kandungan asas yang sekolah menyumbang kepada pertumbuhan
moral dan sosial kanak-kanak (Hansen, 1995 seperti yang dipetik dalam Killen &
Smetana, 2006).
4.2.4 Perkhidmatan Pembelajaran: Menyambung

Pengalaman Sosial dengan Komuniti
Trend terkini dalam pendekatan untuk pendidikan moral adalah lanjutan
daripada pengalaman sosial berasaskan sekolah dalam khidmat masyarakat.
Program untuk perkhidmatan adalah pelbagai dan merangkumi pelbagai aktiviti
dari tunjuk ajar atau kejurulatihan belia sukan untuk bekerja di komuniti dapur
umum. Dalam aktiviti ini murid dapat merenung dan berkongsi perasaan
mereka dan menghubungkan pengalaman mereka kepada nilai sosial dan rasa
kendiri (Anderson, 1998 seperti yang dipetik dalam Killen & Smetana, 2006).

4.2.5 Pendidikan Moral melalui Kurikulum

Pemahaman moral dan sosial juga boleh dihasilkan melalui pantulan pada acara
moral dan sosial yang dikemukakan menerusi kurikulum akademik. Walau
bagaimanapun, keberkesanan penggunaan kurikulum untuk menggalakkan
pertumbuhan moral melibatkan pilihan nilai moral atau isu sosial yang
terkandung dalam sesuatu pelajaran atau penyerahan hak dan penjanaan
perbincangan reflektif dalam isu tumpuan (Lockwood & Harris, 1985 seperti
yang dipetik dalam Killen & Smetana, 2006).
AKTIVITI 4.2
Cadangkan dua aktiviti pembelajaran khidmat masyarakat yang sesuai
untuk murid prasekolah.
4.3 TEORI KOHLBERG

Lawrence Kohlberg ahli teori perkembangan pada pertengahan abad ke-20 yang
merupakan profesor di Universiti Harvard. Beliau terkenal dengan teori khusus
dan terperinci terhadap perkembangan moral kanak-kanak. Hasil kerja beliau
telah banyak dipengaruhi oleh Jean Piaget dan John Dewey. Inspirasi beliau ialah
James Mark Baldwin.
4.3.1 Peringkat Perkembangan Moral Lawrence

Kohlberg
Penyelidikan Kohlberg dalam perkembangan moral dijalankan berdasarkan
pendekatan struktur perkembangan yang pada mulanya dirumuskan oleh Jean
Piaget dan diperluas oleh Lawrence Kohlberg. Idea Lawrence Kohlberg tentang
perkembangan moral adalah berdasarkan idea bahawa ketika lahir, semua
manusia tidak dapat menggunakan apa-apa pengetahuan moral, etika dan
kejujuran. Beliau mengenal pasti keluarga sebagai sumber pertama nilai dan
perkembangan moral bagi individu. Beliau percaya bahawa bila kecerdasan dan
keupayaan seseorang untuk berinteraksi dengan orang lain mula matang, begitu
juga corak tingkah laku moral seseorang.
Teori perkembangan moral Kohlberg menggariskan enam peringkat dalam

tempoh tiga tahap yang berbeza. Kohlberg melanjutkan teori Piaget,
mencadangkan bahawa perkembangan moral ialah proses yang berterusan yang
berlaku sepanjang jangka hayat (rujuk Jadual 4.1).

Jadual 4.1: Peringkat Perkembangan Moral
Tahap 1: Moral Prakonvensional

Peringkat 1 Taat dan hukuman
Peringkat 2 Individualisme dan pertukaran
Tahap 2: Moral Konvensional
Peringkat 3 Hubungan interpersonal
Peringkat 4 Mengekalkan susunan sosial
Tahap 3: Moral Pascakonvensional
Peringkat 5 Kontrak sosial dan hak individu
Peringkat 6 Prinsip universal
4.3.2 Pandangan Kemanusiaan

Teori psikologi kemanusiaan mula berkembang dan popular sepanjang tahun
1950-an. Teori sebelum ini sering memberi tumpuan kepada tingkah laku yang
tidak normal dan masalah psikologi tetapi teori kemanusiaan menekankan
kebaikan asas manusia. Salah satu daripada ahli teori kemanusiaan utama ialah
Abraham Maslow.
4.3.3 Lima Tahap Hierarki Keperluan

Maslow menerangkan dalam teori motivasi kemanusiaan atau lebih dikenali
sebagai hierarki keperluan Maslow, walaupun orang sentiasa berusaha untuk
memenuhi keperluan asas tetapi akhirnya mereka berusaha untuk memenuhi
keperluan yang lebih tinggi dalam bentuk piramid. Sebenarnya ada lima tahap
yang berbeza dalam hierarki keperluan Maslow (rujuk Rajah 4.1 dan Jadual 4.2).

Rajah 4.1: Hierarki keperluan Maslow

Sumber: http://en.wikipedia.org
Jadual 4.2: Deskripsi Hierarki Keperluan Maslow
Hierarki Keperluan
Deskripsi
Maslow
Keperluan fisiologi  Ini termasuk keperluan asas yang paling penting untuk
kelangsungan hidup sesiapa seperti keperluan asas untuk
air, udara, makanan dan tidur.
 Maslow percaya bahawa keperluan ini adalah yang paling
asas dan keperluan semula jadi dalam hierarki kerana
semua keperluan lain menjadi kurang penting sehingga
keperluan fisiologi ini dipenuhi.
Keperluan  Apabila keperluan fisiologi tercapai, maka orang
keselamatan cenderung untuk beralih kepada keselamatan dan
perlindungan.
 Keperluan keselamatan adalah penting untuk terus hidup
tetapi ia tidak sepenting tuntutan keperluan fisiologi.
 Contoh keperluan keselamatan termasuk keinginan untuk
kekal dalam pekerjaan, keselamatan di tempat kerja,
penjagaan kesihatan, keselamatan kawasan kejiranan dan
tempat tinggal daripada alam sekitar.

Keperluan sosial  Tahap ketiga ialah keperluan untuk dipunyai, kasih

sayang dan penyayang.
 Maslow menyifatkan keperluan ini sebagai kurang penting
daripada fisiologi dan keperluan keselamatan.
 Hubungan seperti persahabatan, hubungan romantis dan
keluarga membantu memenuhi keperluan dalam
persahabatan dan penerimaan, begitu juga dengan
penglibatan dalam sosial, masyarakat atau kumpulan
agama.
 Perasaan kekitaan memberikan kestabilan emosi.
Keperluan  Selepas tiga keperluan pertama telah dipenuhi, keperluan
penghargaan harga diri menjadi semakin penting.
 Harga diri, nilai peribadi, pengiktirafan sosial dan
pencapaian menjadi penting untuk memberi tujuan dalam
hidup.
 Kepuasan kerja menjadi penting pada peringkat ini untuk
mendorong kita maju ke hadapan menjadi individu yang
berjaya.
Keperluan  Ini adalah tahap tertinggi hierarki keperluan Maslow.
penghargaan kendiri  Keperluan penghargaan kendiri ialah seseorang yang
sedar kendiri, mengambil berat tentang perkembangan
peribadi, kurang peduli dengan pendapat orang lain dan
berminat untuk memenuhi potensi mereka.
 Penguasaan dicapai pada tahap ini dan fokus dalam hidup
cenderung untuk perubahan pada peringkat ini.
 Orang cenderung untuk melihat sumbangan mereka
kepada masyarakat dan apa yang dicapai dalam
kehidupan.
4.3.4 Sistem Tahap Penghormatan

Sistem tahap penghormatan yang diperkenalkan di United Kingdom ialah sistem
insentif yang digunakan di sekolah untuk mengakui tingkah laku yang baik.
Dalam sistem ini kanak-kanak diajar untuk bertanggungjawab untuk tindakan
mereka sendiri. Matlamat utama sistem ini adalah mencapai persekitaran yang
murid berusaha untuk menjadi warganegara yang bertanggungjawab. Dalam
sistem ini, insentif yang diberikan kepada tingkah laku yang sesuai dan tingkah
laku yang tidak sesuai perlu berhadapan dengan akibat tertentu. Sistem ini
merupakan gabungan disiplin tegas dan empati yang menunjukkan rasa hormat
kepada kanak-kanak itu (rujuk Jadual 4.3).

Jadual 4.3: Empat Tahap Penghormatan dalam Sistem Tahap Penghormatan
Sistem Tahap
Deskripsi
Penghormatan
Penghormatan Merujuk kepada murid yang jarang bermasalah.
Tahap Satu
Penghormatan Pelajar mungkin mempunyai satu atau dua masalah disiplin dalam
Tahap Dua tempoh 14 hari lalu.
Penghormatan Merujuk kepada murid yang mempunyai beberapa masalah untuk
Tahap Tiga menjauhkan diri daripada masalah dan mempunyai tiga atau lebih
masalah disiplin dalam tempoh 14 hari yang lalu.
Penghormatan Murid secara konsisten bermasalah di sekolah. Murid ini tidak
Tahap Empat dapat mengambil bahagian dalam mana-mana aktiviti dan tidak
dapat berunding untuk penyertaan. Biasanya kurang daripada 5%
murid umumnya jatuh ke dalam kategori ini.
Tetingkap 14 Apabila menentukan Peringkat Penghormatan murid, hanya
Hari tempoh 14 hari yang lalu disemak. Tidak kira bagaimana
bermasalah murid itu, sentiasa ada kemungkinan untuk berusaha
kembali turun kepada Penghormatan Tahap Satu.
AKTIVITI 4.3
Terangkan bagaimana Hierarki Keperluan Maslow berkaitan dengan
perkembangan moral kanak-kanak.
SEMAK KENDIRI 4.1
1. Kategorikan peringkat perkembangan moral Lawrence Kohlberg.
2. Kenal pasti hierarki keperluan Maslow dan sistem tahap

kehormatan.
• Moral tidak terus ada pada kanak-kanak kecil tetapi sebaliknya ia diterapkan
dalam diri mereka dari semasa ke semasa melalui pengalaman mereka di
rumah dan di sekolah. Keupayaan mereka untuk memahami apa yang benar

dengan yang salah dipengaruhi apabila mereka berkembang dari segi sosial,
kognitif, emosi dan fizikal.
• Freud percaya bahawa pemerolehan moral adalah disebabkan oleh

kewujudan berbelah bahagi dalam individu tetapi Piaget dan Kohlberg
menerangkan bahawa kepercayaan tentang apa yang betul dan salah
dipelajari melalui pengalaman mereka.
• Maslow menerangkan bagaimana keperluan asas individu perlu

direalisasikan sebelum perkembangan moral dapat direalisasikan.
• Apabila penghargaan kendiri direalisasikan, maka orang cenderung untuk

melihat sumbangan mereka kepada masyarakat dan apa yang dicapai dalam
kehidupan.
• Hierarki keperluan Maslow terdiri daripada lima tahap keperluan, iaitu:
– Keperluan fisiologi;
– Keperluan keselamatan;
– Keperluan sosial;
– Keperluan penghargaan; dan
– Keperluan penghargaan kendiri.
• Sistem tahap penghormatan ialah sistem insentif yang digunakan di sekolah

untuk mengakui tingkah laku yang baik.
Hierarki keperluan Maslow Perkembangan moral
Pandangan kemanusiaan Sistem tahap penghormatan
Peringkat perkembangan moral
Peringkat perkembangan moral

Kohlberg

Damon, W., & Eisenberg, N. (2000). (Pnyt.). Handbook of child psychology. Vol
3: Social emotional and personality development (Ed. ke-5). New York, NY:
Wiley.
Dewey, J. (1938). Experience and education. New York, NY: Macmillan.

Kohlberg, L. (1973). Collected papers on moral development and moral

education. Cambridge, MA: Center for Moral Education, Harvard
University.
Seefeldt, C., Castle, S., & Falconer, R. (2010). Social studies for the
Turiel, E. (1983). The development and social knowldege: Morality and

convention. Cambridge, England: Cambridge University Press.
Whetnall, E. M. (1933). Review of Jean Piaget „The moral judgment of the child‰.
Philosophy, 8, 373374. DOI:10.1017/S0031819100033131.

Topik  Panduan
5 Kelakuan
melalui
Galakan
Kawalan Diri
HASIL PEMBELAJARAN
1. Menunjukkan contoh membimbing tingkah laku melalui penguasaan
diri;
2. Membangunkan garis panduan untuk membantu guru dalam
memberi panduan, disiplin dan hukuman; dan
3. Mengkategorikan teori bimbingan dan konsep kendiri.
 PENGENALAN
Kanak-kanak mempelajari tingkah laku sosial dan prososial melalui peniruan.
Dengan pengetahuan dalam teori tingkah laku, kita akan dapat membantu
menyemai kemahiran sosial kanak-kanak yang positif dan oleh itu
meningkatkan perkembangan mereka serta menghapuskan tingkah laku yang
tidak diingini (Seefeldt, Castle & Falconer, 2010). Walau bagaimanapun, untuk
menikmati lebih banyak kejayaan kanak-kanak sekolah harus mengelak
daripada aktiviti yang memerlukan pengambilan risiko dan mempunyai
kehidupan sosial yang lebih sihat. Kanak-kanak perlu mempunyai kawalan diri
yang kuat supaya mereka dapat bertindak balas dengan bijak untuk membantu
54  TOPIK 5 PANDUAN KELAKUAN MELALUI GALAKAN KAWALAN DIRI
mereka menguruskan konflik yang timbul antara kepentingan diri dan rasa
moral. Kawalan diri adalah salah satu daripada empat faktor utama pusat
"sentimen‰ yang membentuk kehidupan moral (Damon, Lerner & Eisenberg,
2006).
Dalam topik ini, kita akan memberi tumpuan kepada pemahaman tingkah laku
biasa, termasuk cara tingkah laku baharu dipelajari dan bagaimana tingkah laku
berubah. Kita akan mengkaji beberapa model mudah tentang pembelajaran dan
memusatkan perhatian kita terhadap mendapatkan petunjuk, disiplin dan
hukuman. Seterusnya, kita akan membincangkan isu guru dan disiplin. Akhir
sekali, kita akan membuat kesimpulan dengan beberapa penjelasan mengenai
petunjuk dan konsep kendiri.
5.1 BIMBINGAN, DISIPLIN DAN HUKUMAN

Kanak-kanak belajar untuk menguruskan tingkah laku mereka daripada
bimbingan, disiplin dan hukuman. Bimbingan ialah garis panduan yang
membantu mencegah kanak-kanak daripada menimbulkan masalah disiplin.
Sebaliknya disiplin dan hukuman bertujuan mengajar kanak-kanak bagaimana
untuk bertindak dengan sewajarnya.
5.1.1 Bimbingan
Bimbingan bertindak seperti langkah pencegahan. Ia memberi panduan kepada
kanak-kanak sebagai model tingkah laku yang khusus bagi membiarkan mereka
tahu apa tingkah laku yang sesuai dan tidak sesuai untuk mereka ikuti. Sebagai
contoh, jika kita sentiasa menggunakan ungkapan seperti "sila‰ dan „terima
kasih‰, kita menunjukkan model etika dan hormat kepada anak kita. Mengajar
anak kita bagaimana untuk meluahkan perasaan mereka dengan menggunakan
perkataan sendiri adalah juga satu bentuk panduan.
Sebagai orang dewasa kita perlu menyediakan struktur dan sempadan yang
mencukupi untuk kanak-kanak ikuti. Dengan berbuat demikian kita
menyediakan panduan yang perlu mereka ikuti. Guru mewakili ibu bapa dan
orang dewasa untuk menjadi model dan mentor kepada kanak-kanak dalam
masyarakat yang sangat kompleks. Guru boleh memberi bimbingan dan bantuan
apabila masalah sosial-emosi atau akademik timbul, dan mereka boleh menjadi
amat penting dalam menggalakkan perkembangan kecekapan apabila keadaan
dalam keluarga dan kejiranan tidak menggalakkan (Eccles et al., 1998;. Lord et
al., 1994; Simmons & Blyth, 1987 seperti yang dipetik dalam Damon et al., 2006).
Rujuk Jadual 5.1 untuk maklumat lanjut mengenai enam strategi untuk memberi
bimbingan.

TOPIK 5 PANDUAN KELAKUAN MELALUI GALAKAN KAWALAN DIRI  55
Jadual 5.1: Enam Strategi untuk Memberi Bimbingan
Strategi Penjelasan
Menyediakan Kanak-kanak suka meneroka kerana ia cara kanak-kanak
persekitaran yang belajar secara semula jadi daripada persekitaran mereka.
sesuai Persekitaran yang selamat dengan peluang bermain perlu
disediakan untuk membolehkan kanak-kanak meneroka
secara bebas. Simpan barangan yang anda tidak mahu ia
pecah atau digunakan. Aktiviti perlu sesuai dengan usia
kanak-kanak.
Menjadi model tingkah Menjadi contoh kepada anak anda. Sentiasa berkelakuan baik
laku yang sesuai sepertimana anda harapkan anak anda berkelakuan.
Mengarahkan tenaga Sentiasa menyediakan beberapa pilihan untuk kanak-kanak
pilih. Merancang aktiviti yang boleh dilakukan oleh kanak-
kanak di luar untuk membolehkan mereka menyalurkan atau
mengeluarkan tenaga fizikal mereka.
Menunjukkan Pastikan bahawa anda tahu apa yang anak anda lakukan dan
kewujudan fizikal pastikan anak anda tahu bahawa anda berada berdekatan.
Dengan cara ini anda mungkin dapat mencegah masalah
tingkah laku dengan secara fizikalnya dekat dengan anak
anda atau dengan memberikan sentuhan fizikal.
Mengajar ungkapan Ajar anak anda bagaimana untuk menyatakan kemarahan
perasaan melalui kata-kata dan bukannya menggunakan tangannya.
Memenuhi keperluan Pastikan anda mengenal pasti keperluan mereka dan bertemu
mereka dengan mereka. Adakah mereka lapar, letih, sakit dan kotor?
Sumber: Stein (2005)
5.1.2 Disiplin
Disiplin ialah proses mengajar anak anda jenis tingkah laku yang boleh diterima
dan apa yang tidak boleh diterima. Dengan kata lain, disiplin mengajar kanak-
kanak untuk mengikut undang-undang. Disiplin mungkin melibatkan kedua-
dua hukuman seperti masa dan yang lebih penting, ganjaran. Ia kedengaran
begitu mudah tetapi setiap ibu bapa menjadi kecewa pada satu masa atau masa
lain dengan isu berkaitan kanak-kanak dan disiplin. Ramai orang keliru antara
disiplin dengan hukuman. Apabila kita menggunakan disiplin kita hanya
menangani tingkah laku yang salah dengan memberikan hukuman. Rujuk Jadual
5.2 untuk maklumat lanjut mengenai strategi untuk melaksanakan disiplin.

Jadual 5.2: Strategi untuk Melaksanakan Disiplin
Strategi Penjelasan
Perkembangan Kadangkala kita mengenal pasti tingkah laku sebagai
dorongan perkembangan salah laku sedangkan hakikatnya mereka hanya
dalam memberi mengikuti perkembangan impuls. Ini agak kerap dengan kanak-
penghormatan kanak bertatih dan kanak-kanak pralisan. Sebagai contoh, kanak-
kepada kanak- kanak kecil yang sengaja menjatuhkan gelas jus dia di atas lantai
kanak hanya boleh meneroka proses membiarkan gelas jatuh dan melihat
tumpahan jus. Dalam keadaan seperti ini, ia adalah penting untuk
memahami proses kanak-kanak itu akan lalui. Ini tidak bermakna
bahawa anda perlu membenarkan kanak-kanak untuk terus
menumpahkan jus berulang kali. Ia akan menjadi penting bagi anda
untuk memberikan maklumat yang berguna kepada anak anda apa
yang dia lakukan. Sebagai contoh, anda mungkin berkata,
"Nampaknya anda mendapati menuang jus adalah menarik.‰
Dengan berkata demikian kepada anak anda, anda telah mula
menghormati impulsnya. Kemudian anda meneruskan untuk
membiarkan anak anda tahu bahawa anda lebih suka jus itu berada
di atas meja atau di dalam gelas. Jika kanak-kanak ini berterusan
menuang jus, anda hendaklah membiarkannya tahu bahawa anda
perlu untuk mengambil gelas dan letakkannya jauh-jauh kerana itu
adalah tingkah laku yang tidak boleh diterima.
Ulasan Ulasan atau penyiaran adalah istilah yang digunakan untuk
menggambarkan kata-kata tentang sesuatu peristiwa tanpa
pertimbangan dan hanya menyatakan fakta. Ini dilakukan untuk
menyokong bayi atau kanak-kanak kerana mereka berusaha untuk
membangunkan kemahiran baharu. Strategi ini berguna apabila
anda berhadapan dengan konflik antara dua orang anak. Ia pada
asasnya adalah komentar yang berterusan: "Saya nampak anda
memegang mainan itu dengan erat, saya melihat Bob berebut
mainan daripada anda.‰
Pemudahan Strategi ini juga berfungsi dengan baik dengan konflik antara dua
(facilitation) orang anak. Ia berfungsi dengan baik jika anda menggunakannya
seperti ulasan, "Bobby, saya melihat bahawa anda sedang berebut
mainan daripada Johnny, adakah terdapat cara lain untuk dia tahu
anda mahu bermain dengan mainan tersebut?‰ Strategi ini
menggalakkan kanak-kanak untuk memikirkan penyelesaian dan
menyatakan keperluan mereka. Ini adalah strategi yang kanak-
kanak prasekolah dan kanak-kanak sekolah akan mendapat
manfaat daripadanya.

Menggunakan Kenyataan „saya‰ ialah alat yang berguna untuk digunakan kanak-
mesej „saya‰ kanak pada semua peringkat umur. Apabila anda menggunakan
kenyataan "Saya‰ dengan anak anda, anda akan menyatakan
kepada anak anda bahawa anda mempunyai perasaan dan mampu
untuk menyatakannya kepada mereka. Anda juga membiarkan
anak anda tahu bagaimana tingkah laku mereka mempengaruhi
anda tanpa menyalahkannya.
Memberi Ini juga merupakan satu lagi strategi yang boleh digunakan
pilihan terhadap kanak-kanak kecil dan remaja. Memberi pilihan kepada
anak-anak anda membolehkan mereka tahu bahawa anda
menghormati perasaan autonomi mereka. Pilihan boleh digunakan
oleh kanak-kanak untuk menguji had anda. "Anda boleh keluar
pada malam hari sekolah atau malam hari Sabtu.‰
Akibat semula Kanak-kanak belajar dengan lebih baik melalui pengalaman secara
jadi langsung kerana ia pengajaran yang kekal dengan mereka untuk
masa yang lama. Membenarkan kanak-kanak untuk mengalami
kesan tindakan mereka boleh memberikan mereka maklumat
penting. Sebagai contoh, jika kanak-kanak memilih untuk tidak
melakukan kerja sekolah, dia boleh didenda di sekolah pada hari
berikutnya. Ia adalah penting untuk kita membolehkan anak kita
mengalami akibat ini dan kita membiarkan mereka. Strategi akibat
semula jadi ialah alat yang berkuasa dan boleh kita gunakan untuk
mengajar kanak-kanak tentang akibat daripada tindakan mereka.
Pengecualian kepada ini adalah apabila keselamatan kanak-kanak
itu menjadi isu. Kita tidak boleh membiarkan anak kita tercedera
supaya mereka dapat mengambil pengajaran.
5.1.3 Hukuman
Secara tradisinya, hukuman adalah denda yang dikenakan oleh seseorang yang
berkuasa pada orang lain untuk kelakuan buruk yang telah dilakukan oleh
mereka. Walau bagaimanapun, hukuman tradisional tidak selalunya berkesan
bagi tingkah laku yang berubah. Apabila orang dewasa mengajar anak untuk
melakukan sesuatu bagi mengelak hukuman, kanak-kanak kadangkala percaya
bahawa satu-satunya sebab untuk melakukan sesuatu adalah untuk
mengelakkan hukuman. Oleh itu, mereka lupa sebab lain untuk melakukan
sesuatu dengan baik seperti kelulusan daripada ibu bapa mereka, mempunyai
rakan yang suka dan percayakan mereka, berada dalam keadaan selamat dan
sihat atau mendapatkan pendidikan. Malah, dalam keadaan yang mereka tidak
boleh terperangkap atau dihukum, mereka hanya mempunyai impuls untuk
membimbing mereka. Hanya kerana kanak-kanak takut dihukum tidak
bermakna kita telah berjaya mengubah tingkah laku mereka.

Dalam psikologi, apa-apa rangsangan yang mengurangkan kekuatan tingkah

laku dalam beberapa cara yang boleh diukur adalah hukuman bagi tingkah laku
itu. Hukuman sentiasa berkesan bagi tingkah laku yang berubah. Menariknya, ia
mungkin untuk tingkah laku kanak-kanak dihukum, namun pada masa yang
sama kita bersikap baik kepada anak. Rujuk Jadual 5.3 untuk maklumat lanjut
mengenai strategi melaksanakan hukuman terhadap kesalahan laku tanpa
menghukum kanak-kanak.
Jadual 5.3: Strategi Melaksanakan Hukuman terhadap Kesalahan Tingkah Laku Tanpa
Menghukum Kanak-kanak
Strategi Penjelasan
Akibat semula Akibat semula jadi adalah kesan yang berlaku secara semula jadi
jadi sebagai hasil daripada tingkah laku. Mereka tidak dipaksa oleh sesiapa.
Tidak ada sesiapa untuk disalahkan tetapi diri sendiri. Tiada persoalan
tentang keadilan atau kewajaran. Beberapa contoh kesan semula jadi
(yang mungkin tidak jelas kepada kanak-kanak termasuk remaja tetapi
ia boleh difahami sekiranya orang dewasa membantu kanak-kanak
memahaminya) termasuk kehilangan kawan, hilang kepercayaan,
hilang rasa hormat atau orang menjauhkan diri daripada anda.
Terdapat banyak lagi. Kesan semula jadi ialah cara yang paling
berkesan untuk mengajar kanak-kanak perasaan dan nilai yang
diperlukan untuk kebahagiaan, dan kejayaan dalam masyarakat dan
budaya mereka.
Akibat yang Beberapa kesan semula jadi mungkin terlalu berbahaya atau mungkin
logik tidak berkaitan dengan kanak-kanak atau ia adalah di luar pemahaman
mereka (sebagai contoh, pulang ke rumah lewat atau tidak melakukan
kerja sekolah). Dalam apa-apa kes, akibat yang logik adalah strategi
yang terbaik untuk dilaksanakan kerana ia lebih selamat dan ia direka
secara logik untuk sasaran tingkah laku tertentu dan bukannya
menyasarkan kanak-kanak dengan hukuman.
Terdapat sekurang-kurangnya dua strategi, iaitu:
 Mereka bentuk kesan untuk mencegah salah laku tertentu.
Sebagai contoh, bagi mengelakkan kanak-kanak pulang ke rumah
lewat untuk makan tengah hari, dia tidak dibenarkan keluar
sebelum makan tengah hari.
 Mereka bentuk kesan bagi membetulkan masalah yang berpunca
daripada mereka. Sebagai contoh, ibu tidak sempat membersihkan
pinggan mangkuk bagi makan malam untuk menonton rancangan
TV jika anaknya lewat makan malam. Jadi, anak boleh
menyelesaikan masalah itu dengan mengambil tanggungjawab
membersihkannya setiap kali anak tersebut lewat.

SEMAK KENDIRI 5.1
Terangkan perbezaan antara disiplin dan hukuman serta berikan

contoh.
5.2 GURU DAN TATATERTIB

Kanak-kanak ialah jurubahasa yang aktif berkaitan pengalaman. Hal ini berlaku
terutamanya apabila mereka berhadapan dengan peraturan dan nilai yang
disediakan oleh ibu bapa mereka. Sejauh manakah kanak-kanak mentafsir dan
menghayati akan bergantung pada bagaimana perasaan mereka tentang campur
tangan itu. Mereka akan mempersoalkan kesesuaian, kejelasan dan relevan
berkaitan mesej ibu bapa dan tindak balas emosi mereka terhadap kanak-kanak.
Perubahan perkembangan bagaimana kanak-kanak memberi sebab dalam
keinginan, kepercayaan dan niat berhubung dengan standard luar ialah
pengaruh penting ke atas bagaimana mental mereka mewakili perwakilan
tingkah laku. Bagaimana kanak-kanak memahami keadaan dalaman orang lain
disebut "teori minda‰.
5.2.1 Teori Minda dari Segi Penaakulan dan Hati

Nurani
Menurut Astington dan Edward (2010), pemahaman kita tentang pemikiran
manusia, kemahuan, motif dan perasaan dikenali sebagai teori minda.
Kita menggunakan teori minda untuk menerangkan tingkah laku kita sendiri
kepada orang lain dengan merujuk kepada apa yang kita fikir dan mahu, dan
kita mentafsirkan fikiran orang lain dan mahu melalui cara mereka bercakap dan
bertindak.
Kajian menunjukkan perkembangan teori minda mempunyai kesan bagi fungsi

sosial dan kejayaan kanak-kanak di sekolah. Anak menjadi komunikator yang
lebih baik apabila mereka membangunkan teori minda dan mampu untuk
menyelesaikan konflik dengan rakan mereka; permainan olok-olok mereka
menjadi lebih kompleks; mereka diberi nilai sosial yang lebih cekap oleh guru
mereka. Ini menjadikan mereka lebih gembira di sekolah dan lebih popular
dengan rakan mereka. Di samping itu, kerja sekolah mereka lebih maju dari
beberapa segi. Walau bagaimanapun, perkembangan yang baik dalam teori
minda juga boleh digunakan secara antisosial seperti mengusik, membuli dan
menipu (Astington & Edward, 2010).

"Suara hati ialah istilah yang telah digunakan secara tradisi untuk merujuk
kepada proses kognitif dan afektif yang merupakan penjaga moral seseorang
dalam setiap kelakuan seseorang‰.
(Aronfreed, 1968 seperti yang dipetik dalam Damon et al., 2006)
Dari segi psikologi, suara atau perasaan hati sering digambarkan sebagai yang
membawa kepada perasaan penyesalan apabila manusia melakukan tindakan
yang bertentangan dengan nilai moral beliau dan perasaan kejujuran atau
integriti apabila tindakan mematuhi norma itu (May, 1983).
Ibu bapa menggunakan gabungan penegasan kuasa dan penaakulan sebagai

reaksi kepada tindakan seperti berbohong dan mencuri, manakala penaakulan
digunakan sebagai reaksi kepada kegagalan kanak-kanak untuk menunjukkan
keprihatinan terhadap orang lain (Grusec & Goodnow, 1994).
5.2.2 Hukuman dan Ganjaran

Burrhus Frederic Skinner dianggap sebagai Bapa Pelaziman Operan tetapi kerja
beliau berdasarkan kesan undang-undang Thorndike. Skinner memperkenalkan
istilah baharu ke dalam Kesan Undang-undang  Peneguhan. Tingkah laku yang
diperteguh menjadi kukuh atau berulang; tingkah laku yang tidak diperkukuh
cenderung menjadi lemah atau lenyap.
Skinner (1948) mengkaji pelaziman operan dengan menjalankan eksperimen

menggunakan haiwan. Haiwan ini telah diletakkan di dalam "kotak Skinner‰
(Skinner box) yang sama seperti kotak teka-teki Thorndike (lihat Rajah 5.1).
Beliau percaya bahawa cara terbaik untuk mengkaji tingkah laku adalah melihat
punca tindakan dan akibatnya. Beliau mengatakan pendekatan jenis ini sebagai
pelaziman operan.

Rajah 5.1: Pelaziman operan

Sumber: www.simplypsychology.org
Skinner menggambarkan bagaimana peneguhan positif terjadi dengan

meletakkan tikus yang lapar ke dalam kotak Skinner beliau. Di dalam kotak
mengandungi tuil dan apabila tikus bergerak sekitar kotak itu dengan tidak
sengaja akan mengetuk tuil dengan segera pelet makanan akan turun ke dalam
bekas yang terletak di sebelah tuil. Tikus itu dengan cepat belajar akan pergi
terus ke tuil selepas beberapa kali dimasukkan ke dalam kotak. Kesan menerima
makanan jika mereka menekan tuil memastikan bahawa mereka akan
mengulangi tindakan itu lagi.
Skinner menunjukkan bagaimana peneguhan negatif berfungsi dengan

meletakkan tikus di dalam kotak Skinner dan kemudian mengawalnya melalui
arus elektrik yang tidak menyenangkannya menyebabkan sedikit
ketidakselesaan. Apabila tikus bergerak di sekitar kotak, ia tidak sengaja akan
mengetuk tuil. Dengan serta-merta arus elektrik akan dimatikan. Tikus cepat
belajar dengan pergi terus ke tuil selepas beberapa kali ia dimasukkan ke dalam
kotak. Belajar untuk melepaskan diri daripada arus elektrik memastikan bahawa
ia akan mengulangi tindakan itu lagi.
Sebenarnya Skinner mengajar tikus untuk mengelak arus elektrik dengan

menghidupkan cahaya sebelum arus elektrik dialirkan. Tikus seterusnya belajar
untuk menekan tuil apabila cahaya menyala kerana mereka tahu bahawa ini
akan menghentikan arus elektrik daripada dihidupkan.

Kedua-dua pembelajaran tindak balas ini dikenali sebagai Pembelajaran

Melarikan diri dan Pembelajaran Mengelak.
Sebaliknya, ahli teori mentakrifkan hukuman sebagai bertentangan dengan

peneguhan kerana ia direka untuk melemahkan atau menghapuskan tindak
balas dan bukannya meningkatkannya. Hukuman boleh berhasil sama ada
dengan menggunakan rangsangan yang tidak menyenangkan secara langsung
seperti kejutan selepas respons atau dengan mengeluarkan rangsangan yang
berpotensi memuaskan. Misalnya, mengurangkan wang saku seseorang untuk
menghukum tingkah laku yang tidak diingini.
5.2.3 Teori Moral Kohlberg

Lawrence Kohlberg (1963) bersetuju dengan teori perkembangan moral Piaget
(1932) pada dasarnya tetapi mahu memperkembangkan idea beliau dengan lebih
lanjut. Kohlberg menggunakan teknik bercerita Piaget untuk memberitahu orang
ramai cerita yang melibatkan dilema moral. Dalam setiap kes beliau
menyampaikan pilihan yang perlu dipertimbangkan. Contohnya, antara hak
pihak berwajib dan keperluan beberapa individu yang layak tetapi diberi
layanan yang tidak adil.
Salah satu cerita Kohlberg (1958) yang paling terkenal berkenaan seorang lelaki
bernama Heinz yang tinggal di suatu tempat di Eropah.
Isteri Heinz hampir mati dari suatu jenis penyakit kanser. Doktor berkata ubat
baharu mungkin dapat menyelamatkannya. Ubat ini telah ditemui oleh ahli
kimia tempatan dan Heinz cuba sedaya upaya untuk membelinya tetapi ahli
kimia telah mengenakan bayaran sebanyak 10 kali berbanding kos untuk
membuat ubat dan ini adalah melebihi kemampuan Heinz.
Heinz hanya boleh menyediakan separuh daripada wang, walaupun selepas

bantuan daripada keluarga dan rakan. Beliau menjelaskan kepada ahli kimia
tersebut bahawa isterinya sedang tenat dan bertanya jika beliau mempunyai
ubat yang lebih murah atau membayar baki wang kemudian. Ahli kimia itu
enggan dengan mengatakan bahawa beliau telah menjumpai ubat itu dan
akan membuat keuntungan daripadanya. Suami itu terdesak untuk
menyelamatkan isterinya, jadi malam itu beliau memecah masuk ke dalam
kedai ubat dan mencuri ubat itu.

Kohlberg bertanya beberapa soalan seperti yang berikut:
(a) Adakah patut Heinz mencuri ubat itu?
(b) Adakah ia mengubah apa-apa jika Heinz tidak menyayangi isterinya?
(c) Adakah jika orang yang hampir mati itu orang asing, ia akan memberi
sebarang perbezaan?
(d) Patutkah pihak polis menangkap ahli kimia itu atas tuduhan membunuh
jika perempuan itu meninggal dunia?
Beliau berharap dengan mengkaji jawapan yang diberikan oleh kanak-kanak

daripada umur yang berbeza untuk soalan yang berlainan yang ditanya oleh
Kohlberg. Beliau berharap untuk mengetahui bagaimana moral penaakulan
berubah apabila orang membesar atau berkembang. Sampel terdiri daripada 72
kanak-kanak lelaki Chicago berusia antara 10 hingga 16 tahun, 58 daripadanya
telah disusuli setiap 3 tahun sekali selama 20 tahun (Kohlberg, 1984).
Kohlberg memberitahu beberapa cerita dilema dan bertanya banyak soalan

untuk mengetahui bagaimana orang memberi alasan berkenaan isu moral. Beliau
mengenal pasti tiga tahap yang berbeza pemikiran akhlak; masing-masing
dengan dua peringkat sub. Orang hanya boleh melalui tahap ini dalam susunan
yang disenaraikan. Setiap peringkat baharu menggantikan pemikiran tipikal bagi
peringkat yang lebih awal. Tidak semua orang berjaya mencapai semua
peringkat (McLeod, 2011).
5.2.4 Teori Pembelajaran Sosial (Bandura, 1963)

Albert Bandura (1977) menyatakan kanak-kanak belajar dengan memerhatikan
tingkah laku dan meniru persekitaran di sekeliling mereka. Bandura
mencadangkan tingkah laku boleh dijadikan model dari dunia sosial. Sebagai
contoh, tiga kumpulan kanak-kanak menonton tiga video yang berbeza yang
orang dewasa bertindak agresif terhadap "anak patung Bobo‰. Video yang
menunjukkan orang dewasa yang agresif sedang dihukum kerana kelakuannya,
kanak-kanak tidak meniru tingkah laku tersebut. Walau bagaimanapun, video
yang menunjukkan orang dewasa diberi ganjaran untuk tingkah laku yang
agresif, kanak-kanak adalah lebih cenderung untuk meniru apa-apa tingkah laku
itu (lihat Rajah 5.2).

Rajah 5.2: Gambaran mudah untuk anak patung Bobo

Sumber: McLeod (2011)
Jadual 5.4 menerangkan secara terperinci mengenai kanak-kanak yang diuji

secara individu melalui tiga peringkat.
Jadual 5.4: Eksperimen Anak Patung Bobo
Tahap Penjelasan
Peringkat 1:  Kanak-kanak dijemput ke dalam bilik eksperimen secara
Pemodelan individu dan kemudian model dijemput masuk.
 Bilik ini mengandungi bahan untuk membuat gambar.
 Model itu pergi ke sudut yang mengandungi mainan set
(tinker), tukul dan anak patung kembung Bobo setinggi lima
kaki.
 Dalam keadaan yang tidak agresif model itu mengabaikan
anak patung Bobo.
 Dalam keadaan yang agresif model itu bertindak agresif
terhadap anak patung Bobo menggunakan cara tersendiri,
mudah untuk ditiru (dan mengenal pasti) tindakan.
 Model ini meletakkan anak patung di sebelah, memukulnya
dengan tukul, melambung ke udara, menendang sekeliling
bilik. Urutan ini diulang sebanyak tiga kali.
 Model ini juga secara agresif berkata-kata dan menggunakan
beberapa ungkapan yang bukan agresif. Contoh ungkapan
kebencian ialah "Pow!„ dan "Pukul hidung engkau.‰
 Selepas 10 minit penguji kaji masuk dan mengambil kanak-
kanak itu masuk ke bilik baharu yang diberitahu ialah bilik
permainan lain.

Peringkat 2: Kanak-kanak itu tertakluk kepada "rangsangan kebencian yang

Rangsangan sederhana‰. Kanak-kanak itu telah dibawa ke sebuah bilik dengan
pencerobohan mainan yang agak menarik. Sebaik sahaja
kanak-kanak mula bermain dengan mainan, penguji kaji berkata
kepada kanak-kanak itu bahawa ini mainan terbaik penguji kaji
dan beliau membuat keputusan menyimpannya untuk kanak-
kanak lain.
Peringkat 3: Ujian  Di dalam bilik sebelah mengandungi beberapa mainan agresif
untuk dan bukan mainan agresif. Mainan yang tidak agresif
menangguhkan termasuk set minuman teh, krayon, tiga beruang dan haiwan
peniruan ternakan plastik. Mainan agresif termasuk tukul dan papan
pasak, senapang mainan dart dan anak patung Bobo setinggi
tiga kaki.
 Kanak-kanak itu berada di dalam bilik selama 20 minit tanpa
menyedari bahawa tingkah laku mereka sedang diperhatikan
dan dinilai melalui cermin satu hala. Pemerhatian dilakukan
pada jangka masa selang lima saat, maka ia memberi 240 unit
tindak balas bagi setiap kanak-kanak.
 Tingkah laku lain yang tidak ditiru melalui model tersebut
juga dicatatkan. Sebagai contoh, menumbuk hidung patung
Bobo.
Sumber: McLeod (2011)
Hasil kajian menyokong teori pembelajaran sosial Bandura yang menyatakan

bahawa kanak-kanak belajar tingkah laku sosial seperti kebencian melalui proses
pemerhatian dengan melihat tingkah laku orang lain.
SEMAK KENDIRI 5.2
Bezakan antara hukuman dengan peneguhan negatif.
AKTIVITI 5.1
Jelaskan bagaimana teori pembelajaran Sosial boleh digunakan di
dalam bilik darjah.

5.3 PANDUAN DAN KONSEP KENDIRI:

PEMIKIRAN DAN KONSEP
PEMBENTUKAN
Apabila ibu bapa memberi bimbingan dan galakan kepada anak, mereka akan
membesar menjadi kanak-kanak yang yakin dan percaya pada diri sendiri. Ibu
bapa boleh mengawal hubungan dengan rakan sebaya anak mereka dengan
menyediakan kaedah atau garis panduan yang jelas dan khusus mengenai apa
aktiviti kanak-kanak boleh melibatkan diri dan bila, dengan siapa dan di mana
mereka boleh bermain (Damon et al., 2006).
5.3.1 Bimbingan dan Konsep Kendiri

Konsep kendiri seorang kanak-kanak adalah kepercayaannya tentang bagaimana
dia menilai dirinya. Dengan kata lain, bagaimana kanak-kanak itu melihat
dirinya, persepsinya tentang kebolehan dan keunikannya. Ia terdiri daripada
perasaan disayangi dan diterima, perasaan ingin membuat perkara yang baik
dan rasa mampu melakukan perkara yang baik. Pada mulanya konsep kendiri
seseorang adalah sangat umum dan berubah-ubah. Apabila kita semakin tua,
persepsi diri menjadi lebih teratur, terperinci dan khusus.
Menurut penyelidik, konsep kendiri kanak-kanak mula berkembang ketika lahir.

Ia bermula dengan bagaimana orang dewasa bertindak balas terhadap kanak-
kanak. Apabila ibu bapa dan penjaga mewujudkan ikatan emosi positif dengan
bayi melalui interaksi mesra dan penyayang dengan banyaknya hubungan mata
dan sentuhan, ikatan emosional positif terbentuk. Ini menggalakkan konsep
kendiri yang sihat antara kanak-kanak dan ibu bapa atau penjaga. Ia asas kepada
hubungan yang kanak-kanak itu dapat merasakan kasih sayang, penerimaan dan
hormat daripada ibu bapa dan penjaga.
5.3.2 Berfikir
Walaupun kanak-kanak sudah mempunyai pengetahuan dan kemahiran tertentu
pada awal persekolahan mereka, sekolah menggalakkan perkembangan
kemahiran yang lebih kompleks. Di sekolah, kanak-kanak mempunyai
tanggungjawab baharu seperti menyiapkan kerja mereka di dalam bilik darjah
dan membawa barang yang mereka perlukan setiap hari. Ini memerlukan
mereka belajar untuk mempersiapkan diri mereka dan memberi keutamaan
kepada tugas penting. Menetapkan peringkat untuk berfikir adalah perlu tetapi
guru perlu mengiktiraf dan memupuk proses yang terlibat dalam pemikiran.
Jadual 5.5 menunjukkan langkah-langkah yang terlibat dalam proses pemikiran.

Jadual 5.5: Proses Berfikir
Proses yang Terlibat Penjelasan

semasa Berfikir
Menyoal dan Kanak-kanak mengesan masalah dan menyuarakan persoalan
mengesan masalah untuk cuba memahami hakikat.
Mencari maklumat Kanak-kanak menggunakan kemahiran pemerhatian mereka
untuk mencari maklumat.
Mengatur maklumat Kanak-kanak menyedari keperluan untuk mengelaskan,
membandingkan dan meringkaskan maklumat.
Mentafsir maklumat Kanak-kanak menyedari keperluan untuk mentafsir maklumat,
idea dan soalan yang timbul daripada pemerhatian mereka.
Membuat Kesimpulan dibuat berdasarkan maklumat yang diperoleh dan
kesimpulan ditafsirkan dari sudut pandangan kandungan pemikiran.
Membuat Kanak-kanak mengaitkan hubungan antara dua idea atau dua
generalisasi atau lebih konsep yang biasanya dinyatakan sebagai kenyataan
tafsiran dan sangat abstrak.
5.3.3 Pembentukan Konsep

Konsep merupakan langkah untuk berfikir. Proses konsep pembelajaran berlaku
dari saat kelahiran. Anda mungkin menyamakan konsep dengan pengisian
mental. Konsep yang dibina melalui proses asimilasi (menyerap bahan baharu ke
dalam idea yang telah sedia ada atau skema) dan akomodasi/adaptasi
(mengubah skema atau idea yang sedia ada, hasil daripada maklumat baharu
atau pengalaman baharu. Skema baharu juga boleh dibangunkan semasa proses
ini). Kanak-kanak boleh menggunakan konsep untuk menyusun dan
mengkategorikan pengalaman mereka ke dalam seluruh makna. Pembentukan
konsep pengajaran membawa kepada pembelajaran yang lebih kerana
konsep pembelajaran tidak pernah lengkap. Kekurangan itu membawa kanak-
kanak dan murid daripada semua peringkat umur untuk terus mahu belajar
lebih-lebih lagi dalam usaha untuk melengkapkan pemahaman mereka.

AKTIVITI 5.2
1. Bincangkan bagaimana guru-guru memupuk pemikiran kanak-

kanak kecil.
2. Cadangkan satu teknik yang guru boleh gunakan dalam

mendisiplinkan pelajar.
3. Jelaskan bagaimana guru boleh menggalakkan kawalan diri pada

kanak-kanak kecil.
SEMAK KENDIRI 5.3
Jelaskan perbezaan antara disiplin dengan hukuman.
• Kanak-kanak belajar untuk menguruskan tingkah laku mereka daripada

bimbingan, disiplin dan hukuman. Bimbingan ialah garis panduan yang
membantu mencegah kanak-kanak daripada menimbulkan masalah disiplin.
Sebaliknya disiplin dan hukuman bertujuan mengajar kanak-kanak
bagaimana untuk bertindak dengan sewajarnya.
• Kita menggunakan teori minda untuk menerangkan tingkah laku kita sendiri
kepada orang lain dengan merujuk kepada apa yang kita fikir dan mahu, dan
kita mentafsirkan fikiran orang lain dan mahu melalui cara mereka bercakap
dan bertindak.
• Tingkah laku yang diperteguh menjadi kukuh atau berulang; tingkah laku
yang tidak diperkukuh cenderung lemah atau lenyap.
• Albert Bandura (1977) menyatakan kanak-kanak belajar dengan

memerhatikan tingkah laku dan meniru persekitaran di sekeliling mereka.
Bandura mencadangkan tingkah laku boleh dijadikan model dari dunia
sosial.

• Konsep kendiri kanak-kanak adalah kepercayaan mereka tentang bagaimana

nilai diri mereka. Dengan kata lain, ia adalah bagaimana kanak-kanak
melihat diri mereka, persepsi mereka terhadap kebolehan dan keunikan
mereka.
• Konsep merupakan kandungan untuk berfikir. Kanak-kanak boleh

menggunakan konsep untuk menyusun dan mengkategorikan pengalaman
mereka ke dalam makna secara keseluruhan.
Bimbingan Pelaziman operan
Disiplin Peneguhan
Hukuman Teori minda
Astington, J. W., & Edward, M. J. (2010). The development of theory of mind in

early childhood. Encyclopaedia on early childhood development. Dicapai
dari www.child-encyclopaedia.com/social-cognition
Grusec, J. E., & Goodnow, J. J. (1994). Impact of parental discipline methods on

the childÊs internalization of values: A reconceptualization of current points
of view. Developmental Psychology, 30, 419.
Instructional design.org (t. t.). Operant conditioning (B. F. Skinner). Dicapai dari
http://www.instructionaldesign.org/theories/operant-conditioning.html
Kohlber, G. L. (1963). The psychology of moral development: The nature and

validity of moral stages. San Francisco, CA: Harper & Row.
May, L. (1983). On conscience. American Philosophical Quarterly, 20, 5767.

McLeod, S. A. (2007). Skinner: Operant conditioning. Dicapai dari

http://www.simplypsychology.org/operant-conditioning.html
McLeod, S. A. (2011). Bobo doll experiment. Dicapai dari

http://www.simplypsychology.org/bobo-doll.html
McLeod, S. A. (2011). Kohlberg. Dicapai dari

http://www.simplypsychology.org/kohlberg.html
Piaget, J. (1932). The moral judgement of the child. New York, NY: The Free
Press.
preschool/primary child (Ed. ke-8). Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall
Stein, J. (2005). To punish or not to punish, that is the question. The International
Child and Youth Care Network, 77. Dicapai dari http://www.cyc-
net.org/cyc-online/cycol-0605-stein.html

Topik  Sikap dan Nilai
6
HASIL PEMBELAJARAN
1. Membincangkan faktor berbeza yang mempengaruhi perkembangan
sosial kanak-kanak;
2. Menghuraikan bagaimana nilai dan sikap dibangunkan dalam diri
kanak-kanak; dan
3. Mencadangkan nilai yang perlu diajar di sekolah.
 PENGENALAN
Adakah anda pernah bertindak balas dengan kasar dalam keadaan tertentu
kerana kepercayaan tertentu, namun dalam keadaan lain (seperti dipaparkan
dalam Rajah 6.1) anda akan bertindak balas sebaliknya? Apakah standard yang
kita gunakan sebenarnya untuk menentukan nilai sesuatu atau bagaimana untuk
bertindak balas dalam keadaan tertentu?
Rajah 6.1: Reaksi memohon maaf

Sumber: www.zamzamdirect.com

72  TOPIK 6 SIKAP DAN NILAI
Nilai ialah standard yang kita gunakan atau ikuti untuk membantu kita
menentukan nilai perkara atau peristiwa. Kadangkala kita tidak mengetahui nilai
kita sehingga kita terpaksa mengambil tindakan. Dalam topik ini kita akan
mengkaji sikap dan nilai yang perlu diterapkan dalam kanak-kanak. Dalam
usaha untuk berbuat demikian, kita mengkaji faktor yang boleh mempengaruhi
perkembangan sosial kanak-kanak. Seperti yang kita tahu, kanak-kanak belajar
melalui permodelan, peneguhan dan bimbingan daripada orang dewasa,
bergantung pada persekitaran mereka. Kita akan membuat kesimpulan topik ini
dengan meneroka jenis nilai yang perlu diajar kepada kanak-kanak.
6.1 FAKTOR PERKEMBANGAN SOSIAL

Menurut Combs dan Slaby (seperti yang dipetik dalam Lahey & Kazdin, 1977),
perkembangan sosial adalah keupayaan kanak-kanak untuk berinteraksi dengan
rakan mereka dan orang lain dalam konteks sosial dengan cara yang boleh
diterima dari segi sosial atau dihargai. Ia juga secara peribadi bermanfaat, saling
menguntungkan atau bermanfaat terutamanya untuk orang lain. Walau
bagaimanapun, perkembangan sosial kanak-kanak dipengaruhi oleh sifat
keluarga, budaya, sekolah dan persekitaran di mana mereka berada.
6.1.1 Jenis Keluarga

Sama ada kanak-kanak dilahirkan dalam sebuah keluarga ibu bapa nuklear,
gabungan atau tunggal, kanak-kanak akan belajar kemahiran sosial mereka
dalam konteks ini. Mereka mendapati kasih sayang dan keselamatan melalui
hubungan dan ikatan dengan orang yang melindungi dan menjaga mereka.
Kanak-kanak yang mempunyai hubungan yang selamat cenderung untuk
meneroka lebih jauh dan kembali untuk sokongan. Ibu bapa yang berwibawa
dari segi sosial akan bertindak sebagai model untuk kanak-kanak. Anak akan
mencerminkan imej ibu bapa mereka berinteraksi dengan orang lain dalam
usaha mereka sendiri untuk mencari kawan (lihat Rajah 6.2). Sifat kanak-kanak
dan ibu bapa juga mempengaruhi hubungan perkembangan kemahiran sosial
mereka.

TOPIK 6 SIKAP DAN NILAI  73
Rajah 6.2: Kanak-kanak cuba berkawan

Sumber: www.thestar.com.my
6.1.2 Faktor Persekitaran

Faktor persekitaran seperti keadaan hidup yang tidak sihat dan penuh sesak
boleh memberi kesan negatif kepada perkembangan sosial dan emosi kanak-
kanak. Penyelidikan mendapati persekitaran jenis ini sering menyebabkan ibu
bapa kurang bercakap dengan kanak-kanak dan menggunakan kata-kata yang
lebih ringkas apabila berbual. Interaksi dikurangkan boleh memberi kesan
kepada keupayaan bayi dan kanak-kanak untuk menyambung perbualan
dengan orang lain. Penyelidik juga menekankan kepentingan pemakanan dalam
pertumbuhan otak. Pemakanan yang mencukupi juga penting dalam
menyediakan kapasiti untuk pertumbuhan pesat otak kanak-kanak kecil.
Tanpanya, pertumbuhan otak menjadi perlahan, dengan itu melambatkan
perkembangan kognitif, sosial dan emosi. Pusat Davis untuk Kajian Kemiskinan
di Universiti California menyatakan bagaimana ibu bertindak balas kepada
tekanan ekonomi akan memberi kesan kepada kesihatan sosial dan emosi kanak-
kanak.

6.1.3 Faktor Kebudayaan

Gaya keibubapaan dan budaya mempunyai kesan yang mendalam bagaimana
kanak-kanak dibesarkan. Terdapat banyak gaya yang berbeza dari ibu bapa; ada
yang autoritarian, yang lain terlalu pemurah tetapi sesetengahnya berwibawa
dan ada yang langsung tidak terbabit. Semua gaya mempunyai hasil dan
akibatnya. Contohnya, ibu bapa yang memanjakan, yang lebih responsif dan
kurang mencabar, ada anak yang mempunyai masalah tingkah laku.
6.1.4 Faktor Sekolah

Sekolah mempunyai persekitaran yang berbeza dan mempunyai peraturan, had
dan standard tingkah laku sendiri. Apabila anak anda memasuki sekolah untuk
kali pertama terdapat kanak-kanak lain di sekolah daripada pelbagai latar
belakang yang boleh menjadi model untuk orang lain ikuti. Mereka ialah orang
yang menetapkan standard baharu dan berbeza untuk tingkah laku sosial (lihat
Rajah 6.3). Rutter (1985) mengkaji kajian berkenaan kesan pendidikan kepada
perkembangan kanak-kanak dan membuat kesimpulan bahawa: "Faedah
pendidikan jangka panjang bukan berpunca daripada apa yang diajar kepada
kanak-kanak secara khusus tetapi dari kesan ke atas sikap kanak-kanak terhadap
pembelajaran, harga diri mereka dan tugas orientasi mereka‰. Beliau juga
menerangkan bahawa belajar bagaimana untuk belajar mungkin tidak sama
pentingnya dengan apa dipelajari khususnya.
Rajah 6.3: Kanak-kanak yang berbeza daripada pelbagai latar belakang menjadi model
kepada satu sama lain
Sumber: http://hibiscuseducare.blogspot.com

6.2 BAGAIMANA KANAK-KANAK BELAJAR

NILAI
Elemen penting dalam persekitaran pembelajaran tidak boleh dilihat secara
fizikal. Nilai, sikap dan tindakan inilah yang anak kita buat di dalam bilik darjah
setiap hari. Menurut kajian, sikap dan nilai kanak-kanak terbentuk sepenuhnya
pada usia tujuh tahun tetapi mereka sentiasa berubah apabila kanak-kanak
membesar. Kajian menunjukkan bahawa sikap dan nilai yang dipelajari selaras
dengan pengetahuan dan kemahiran yang diperoleh. Dalam topik ini kita akan
membincangkan tiga pandangan teori mengenai bagaimana sikap dan nilai yang
dibangunkan pada kanak-kanak.
6.2.1 Bandura: Nilai dan Sikap Dijadikan Model

Menurut Bandura (1977), kanak-kanak mengamalkan nilai dan sikap mereka
dengan orang yang rapat dengan mereka. Mereka mencontohi keluarga mereka
dalam setiap cara dan meniru sikap dan nilai keluarga mereka kerana cinta
mereka dan keperluan mereka terhadap ibu bapa mereka yang menyayangi dan
menjaga mereka.
Dalam keluarga, kanak-kanak belajar dan menjadikan model tingkah laku sosial,
norma dan budaya dan konvensyen sosial keluarga masing-masing seperti
bagaimana untuk menangani orang tua. Kanak-kanak juga belajar apa yang
dibenarkan dan apa yang tidak. Selain itu, keluarga juga model tingkah laku
moral seperti kejujuran, kerja keras dan tanggungjawab. Guru yang
menghabiskan setengah hari dengan kanak-kanak juga penting kepada kanak-
kanak kerana mereka dipandang tinggi oleh kanak-kanak dan mempunyai
hubungan emosi yang kuat dengan mereka. Oleh itu, menurut De Roach (seperti
yang dipetik dalam Seefeldt, Castle & Falconer, 2010) kanak-kanak mungkin
menjadikan sikap dan nilai guru mereka sebagai model. Kanak-kanak juga boleh
belajar daripada bahan yang digunakan di sekolah seperti dipaparkan dalam
Rajah 6.4.
Rajah 6.4: Contoh bahan pembelajaran di sekolah

Bahan pembelajaran ini perlu dikaji semula untuk memastikan mereka

memberikan keseimbangan antara jantina dan kaum, etnik dan agama dalam
pelbagai peranan dan situasi.
6.2.2 Nilai dan Sikap Memerlukan Pengukuhan

Ahli behaviourisme mendakwa bahawa kanak-kanak dan orang dewasa belajar
sikap mereka melalui pengukuhan, (Skinner, 1948 seperti yang dipetik dalam
Seefeldt et al., 2010), maka guru perlu berhati-hati dengan apa yang mereka buat
semasa aktiviti pengukuhan kerana pengukuhan adalah akibat yang boleh
mengukuhkan tingkah laku masa depan dan biasanya diikuti oleh rangsangan.
6.2.3 Nilai dan Sikap Boleh Dipelajari

Sebaliknya teori kognitif menjelaskan bahawa pembentukan sikap kanak-kanak
dipengaruhi oleh struktur kognitif. Ahli teori kognitif seperti Piaget menyifatkan
manusia berusaha selepas matlamat. Oleh itu, manusia memperoleh sikap dan
nilai selaras dengan matlamat itu.
Merujuk kepada peringkat teori, Piaget dan Inhelder (seperti yang dipetik dalam
Seefeldt et al., 2010) mencadangkan sikap dan nilai kanak-kanak adalah
konsisten dengan proses pemikiran mereka. Walau bagaimanapun,
perkembangan moral kanak-kanak memerlukan mereka untuk melepaskan
pemikiran egosentrik dan perasaan mereka untuk wajib mentaati orang dewasa
atau orang lain. Oleh itu, melalui pengalaman sosial, kanak-kanak dicabar untuk
melepaskan egosentrik mereka, sebagai balasan; menyedari keadaan dalaman
yang mendasari tindakan orang lain dan mempertimbangkan niat orang lain.
Melalui interaksi ini, selepas mengalami, memanipulasi, memeriksa dan
menerokai dalam banyak cara dari semasa ke semasa, setiap orang akan
membina nilai moral individu masing-masing. Selain itu, pengalaman yang
berulang ini sepatutnya membenarkan murid untuk membuat pilihan. Dengan
berbuat demikian, kanak-kanak boleh membina rasa betul dan salah.
AKTIVITI 6.1
1. Terangkan bagaimana kanak-kanak belajar nilai-nilai.
2. Susun perkembangan kognitif pada kanak-kanak kecil.

6.3 PANDANGAN MODEN TENTANG NILAI

Sebelum ini, teori peneguhan digunakan untuk mengindoktrinasikan orang
muda dengan nilai dan sikap tertentu. Walau bagaimanapun, semasa tahun
1970-an dan 1980-an pendekatan lain muncul dan menjadi popular. Mereka
menekankan kepada penerangan pemikiran dan nilai kanak-kanak dengan
mencerminkan kesan daripada tindakan mereka dan mencari keselarasan antara
perasaan dan tindakan mereka. Ahli teori menyokong idea bahawa kanak-kanak
belajar dengan berfikir tentang nilai moral dan menganalisis. Turiel (1983),
seperti yang dipetik dalam Seefeldt et al., (2010) bersetuju bahawa kanak-kanak
memerlukan pelbagai pengalaman sosial seperti terlibat dalam pertikaian,
konflik, perundingan, ketidaktentuan serta kepastian untuk memaksa mereka
untuk membangunkan percubaan yang dapat dijangka bagi memahami
pertimbangan dan kedudukan orang lain dan membawa bersama idea ini
dengan keluarga mereka, sekolah dan lain-lain.
6.3.1 Penjelasan Nilai

Menurut Rich (1992), nilai penjelasan beliau ialah salah satu cara untuk membantu
murid memilih nilai mereka secara bebas di samping mengekalkan minda yang
terbuka. Rich menjelaskan bahawa guru perlu merancang cara untuk kanak-kanak
meneroka perasaan mereka sendiri, bertindak balas dan menilai dalam
persekitaran yang selamat dan terjamin. Sekolah mesti menjadi tempat kanak-
kanak merasa secara psikologinya selamat untuk meluahkan perasaan dan
kepercayaan mereka. Guru mesti bertindak balas tanpa menilai idea, soalan dan
jawapan kanak-kanak. Penjelasan nilai memuliakan kanak-kanak sebagai individu
di samping menggalakkan mereka untuk menangani perasaan mereka, sikap dan
nilai yang lebih konsisten dan matang. Beberapa contoh teknik nilai penjelasan
yang boleh digunakan oleh guru di bilik darjah adalah seperti dalam Jadual 6.1.
Jadual 6.1: Nilai Teknik Penjelasan
1. Guru menggalakkan murid untuk membuat pilihan secara bebas dalam aktiviti
kanak-kanak yang mereka sendiri mulakan.
2. Guru meminta murid untuk menimbang pilihan alternatif dan akibat daripada
tindakan mereka dengan teliti.
3. Guru menggalakkan murid untuk mempertimbangkan apa yang mereka hormat
dan hargai.
4. Guru membantu kanak-kanak untuk bertindak atas kepercayaan mereka, memberi
peluang kepada mereka untuk menyatakan idea mereka sendiri dan
membangunkan tingkah laku corak berulang dalam kehidupan mereka.
Sumber: Seefeldt, Istana & Falconer (2010)

6.3.2 Analisis Nilai

Analisis nilai menunjukkan kepada pencapaian matlamat pendidikan nilai yang
membantu individu belajar untuk membuat pertimbangan moral yang
dipertahankan secara rasional dan logik. Dengan mengajar proses pemikiran
tentang soalan moral atau nilai, guru cuba untuk membangunkan keupayaan
kanak-kanak dalam membuat pertimbangan moral yang dipertahankan secara
rasional dan logik. Berfikir dan penyelesaian masalah adalah sama dengan
proses analisis nilai dan pada dasarnya merupakan strategi kognitif. Rajah 6.5
menunjukkan enam langkah yang digunakan dalam analisis nilai.
Rajah 6.5: Enam langkah dalam analisis nilai
SEMAK KENDIRI 6.1
Tentukan analisis nilai.
AKTIVITI 6.2
Terangkan proses indoktrinasi.
6.4 NILAI YANG PERLU DIAJAR

Persoalan nilai apa untuk diajar di sekolah sentiasa menjadi kontroversi kerana
konflik mungkin timbul disebabkan oleh hakikat bahawa orang daripada budaya
yang berbeza mempunyai standard tingkah laku yang berlainan.

Oleh itu, sekolah dinasihatkan untuk mengajar sikap dan nilai sejagat selaras
dengan hak dan tanggungjawab hidup dalam sebuah negara demokrasi.
Nilai Kesaksamaan dan Demokrasi

Menurut Vishalache Balakrishnan (2010), (sebagai sebuah negara demokrasi)
dalam konteks Malaysia, terdapat 16 nilai yang diajar di sekolah menengah
(rujuk Jadual 6.2). Aspek sejarah, agama dan sosiobudaya Malaysia adalah
penting dalam pembinaan sukatan pelajaran Pendidikan Moral.
Jadual 6.2: Nilai yang Diajar dalam Mata Pelajaran Moral di Sekolah Menengah Kerajaan
Malaysia
1. Belas kasihan 9. Kebersihan fizikal dan kesihatan mental

2. Berdikari 10. Kejujuran
3. Rendah hati 11. Ketekunan
4. Menghormati 12. Kerjasama
5. Cinta 13. Kesederhanaan
6. Keadilan 14. Bersyukur
7. Kebebasan 15. Rasional
8. Keberanian 16. Bersemangat awam
Sumber: Kementerian Pendidikan Malaysia (1988)
AKTIVITI 6.3
1. Pilih satu nilai. Reka satu aktiviti yang relevan dalam pengajaran
nilai yang dipilih di dalam bilik darjah.
2. Cadangkan nilai-nilai yang perlu diajar dalam konteks Malaysia.
SEMAK KENDIRI 6.2
1. Ingat kembali faktor yang mempengaruhi perkembangan sosial.
2. Lakarkan peta minda perkembangan sosial dan senaraikan

perbezaan dan bagaimana mereka mempengaruhi perkembangan
kanak-kanak dalam kemahiran sosial.

• Tindakan kita dalam apa jua keadaan adalah berdasarkan nilai dan sikap
kita.
• Perkembangan sosial kanak-kanak dipengaruhi oleh sifat hidup keluarga,

budaya, sekolah dan persekitaran mereka.
• Menurut kajian, sikap dan nilai kanak-kanak terbentuk sepenuhnya pada

usia tujuh tetapi mereka sentiasa berubah apabila mereka membesar.
• Nilai dan sikap dipelajari daripada model, peneguhan dan pengalaman

kanak-kanak lalui.
• Guru tidak perlu mengadili dan membuat sekolah tempat yang selamat
untuk kanak-kanak berkongsi idea dan kepercayaan mereka.
Analisis nilai Keluarga
Faktor kebudayaan Pembelajaran
Faktor sekolah Perkembangan sosial
Indoktrinasi Teori peneguhan
Lahey, B. B., & Kazdin, A. E., (Pnyt.). (1977). Advances in clinical child
psychology. New York, NY: Plenum Press.
Rich, J. M. (1992). Innovations in education: Reformers and their critics. Boston,

MA: Allyn & Bacon.
Rutter, M. (1985). Family and school influences on cognitive development.

Journal of Child Psychology, 26, 683704.

preschool/primary child (Ed. ke-8). Upper Saddle River, NJ: Pearson.
Vishalache Balakrishnan. (2010). The development of moral education in

Malaysia. Asia Pacific Journal of Educators and Education, 25, 89101.

7 Jantina dan
Personaliti
Kanak-kanak
Kecil
HASIL PEMBELAJARAN
1. Menerangkan perkembangan sahsiah;
2. Membincangkan perkembangan jantina; dan
3. Menunjukkan pengurusan imej kendiri.
 PENGENALAN
Perkembangan seksual ialah sesuatu yang kebanyakan ibu bapa ambil ringan
kerana ramai ibu bapa tidak sedar bahawa perkembangan seksual berlaku pada
kanak-kanak walaupun pada tahun pertama kehidupan. Sama seperti kanak-
kanak mencapai pencapaian penting dalam fizikal dan emosi mereka, kanak-
kanak kecil mula sedar tentang badan mereka dan bagaimana mereka
membentuk hubungan dengan orang lain. Ini peringkat yang penting kerana ia
mendorong kepada kemesraan pada masa akan datang dan pengalaman tentang
sesuatu hubungan pada masa hadapan.
Perkembangan sahsiah ialah satu lagi bidang yang perlu perhatian ibu bapa
yang personaliti kanak-kanak perlu dipersiapkan untuk membuatkannya
menjadi individu yang lebih baik.
TOPIK 7 PERKEMBANGAN JANTINA DAN PERSONALITI KANAK-KANAK KECIL  83
Dalam topik ini, kita akan menyentuh mengenai jantina dan perkembangan
personaliti kanak-kanak.
7.1 PERKEMBANGAN KEPERIBADIAN

Adakah anda tertanya-tanya apakah perbezaan antara perangai dengan
personaliti? Perangai merujuk kepada bagaimana tingkah laku atau cara semula
jadi kanak-kanak bertindak balas kepada orang lain seperti seorang bayi yang
cepat marah semasa menukar lampin. Personaliti pula menerangkan apa atau
mengapa tingkah laku berlaku. Dalam subtopik ini, kita akan membincangkan
lebih lanjut mengenai hubungan antara perangai dan personaliti dan jenis
personaliti berbeza yang ada.
7.1.1 Perangai dan Personaliti

Sejak tahun 1950 banyak kajian saintifik menunjukkan bahawa perangai
mempunyai pengaruh dalam kesihatan dan perkembangan kanak-kanak. Kanak-
kanak yang lebih mencabar seolah-olah menunjukkan sifat ini sejak lahir sebagai
perangai mereka seolah-olah semula jadi dan bukan sebagai hasil pendidikan
keibubapaan yang lemah. Perangai juga merupakan cara untuk mengelaskan
sikap emosi manusia yang menjadi asas kepada personaliti mereka. Perangai
adalah stabil dan berbeza daripada personaliti. Personaliti ialah gabungan
perangai dan pengalaman hidup walaupun kedua-dua istilah itu kadangkala
digunakan silih berganti. Rujuk Jadual 7.1 yang menjelaskan beberapa perbezaan
dan persamaan antara personaliti dengan perangai.
Jadual 7.1: Perbezaan antara Perangai dengan Personaliti
Perangai Personaliti
 Ia berlaku secara semula jadi,  Ia dipupuk dan diperoleh daripada
namun ia boleh dipupuk daripada perangai.
ibu bapa melalui gaya perangai  Ia dilahirkan daripada corak ciri-ciri
keibubapaan dan permodelan. seperti tingkah laku, perasaan dan
 Ia aktiviti emosi. pemikiran.
 Ia bermula sejak bayi.  Mengambil masa yang lebih lama dan
 Contoh perangai: dipengaruhi oleh pendidikan, orang yang
– Tabiat tidur kita bersosial, tekanan dalam hidup dan
aspek lain.
– Penyesuaian
 Contoh personaliti:
– Sikap (mood)
– Kesan fisiologi ke atas tingkah laku
– Kegigihan
dan tindakan
– Kepekaan
– Pelbagai ungkapan

84  TOPIK 7 PERKEMBANGAN JANTINA DAN PERSONALITI KANAK-KANAK KECIL
7.1.2 Perubahan Personaliti Seluruh Jangka Hayat

Personaliti individu boleh berubah kerana banyak sebab, antaranya ialah masa.
Apabila seorang itu semakin membesar biasanya ada konsistensi dalam sifat,
bagaimanapun tidak ada tarikh yang pasti atau umur bila personaliti seseorang
tiba-tiba berhenti berubah. Perubahan biologi dan sosial yang berlaku dalam
kehidupan seseorang seperti melahirkan anak dan menjadi ibu bapa atau
bekerja, boleh menjadi sebab berlaku perubahan. Peristiwa besar seperti
kemalangan yang teruk boleh memberi impak yang besar kepada seseorang dan
boleh membawa kepada perubahan personaliti yang boleh berterusan untuk
masa yang lama.
7.1.3 Sifat Personaliti

Ramai ahli psikologi kontemporari percaya bahawa seseorang sebenarnya boleh
dibahagikan kepada lima personaliti teras asas atau lebih dikenali sebagai Big 5.
Sifat personaliti Big 5 adalah seperti yang berikut (lihat Rajah 7.1):
Rajah 7.1: Sifat personaliti Big 5
Sekarang mari kita lihat setiap sifat personaliti ini secara terperinci.
(a) Ekstraversi
Kanak-kanak dan remaja yang ekstrovert (extraverted) dijelaskan dalam
kajian Big 5 sebagai pandai bergaul, ekspresif, bersemangat tinggi, meriah,
kuat bersosial, aktif dan bertenaga (lihat Rajah 7.2). Mereka bertenaga
kerana aktiviti, orang lain dan tempat yang sangat menepati ciri-ciri kanak-
kanak prasekolah juga: kesan positif yang tinggi, bertenaga dan
penglibatan dengan penuh semangat dan sangat berminat dalam peristiwa
menyeronokkan (Buckley, Klein, Durbin, Hayden & Moerky, 2002). Ia
adalah penting untuk tidak terkeliru pengertian ekstrovert dengan suka

bergaul. Kanak-kanak yang ekstrovert mahu berkongsi segala idea dan
pengalaman mereka dengan anda serta-merta. Kanak-kanak yang
ekstrovert juga diketahui sentiasa mencelah apabila anda bercakap dan
tidak mendengar arahan anda. Mereka juga berfikir dan bercakap pada
masa yang sama serta bercakap dengan kuat seolah-olah membantu
mereka berfikir. Kanak-kanak ekstrovert tidak semestinya dapat
menyuarakan perasaan mereka melalui tindakan dan bahasa badan.
Rajah 7.2: Kanak-kanak ekstrovert mudah meluahkan perasaan mereka

Sumber: http://wonderfulyearskindergarten.blogspot.com/
(b) Menyenangkan hati

Dimensi personaliti termasuk sifat seperti amanah, pemurah, kebaikan,
kasih sayang dan sifat kurang disiplin. Kecenderungan prososial seperti
empati, bertimbang rasa dan membantu berbeza dalam setiap kanak-kanak
ini tetapi mereka menunjukkan keprihatinan terhadap orang lain dan
bukan hanya untuk diri mereka. Bierman (2003) menjelaskan bahawa
kanak-kanak ini mempunyai pandangan yang optimistik terhadap sifat
manusia. Mereka percaya kebanyakan orang sentiasa jujur, sopan dan
boleh dipercayai.
(c) Keterbukaan untuk Pengalaman/Akal

Keterbukaan kepada pengalaman atau kadangkala disebut akal merujuk
kepada orang yang sanggup untuk menyesuaikan diri dengan cara yang
mereka percaya atau melihat perkara, dan menerima idea dan situasi
baharu. Kanak-kanak ini mempunyai kepentingan yang luas, imaginatif,
cepat dan bersemangat untuk belajar, berwawasan dan melayan perasaan

dalaman mereka dan rasa ingin tahu intelektual. Mereka juga bersedia
untuk mendedahkan diri mereka kepada budaya dan cara hidup yang lain
dan mudah menyesuaikan diri dengan ketidakpastian.
(d) Berhemah
Sifat berhemah menggambarkan kanak-kanak memberi tumpuan dalam
tugas mereka dan anak yang bertanggungjawab. Mereka sangat gigih dan
tidak berputus asa terhadap apa sahaja yang dilakukan oleh mereka.
Mereka sentiasa merancang untuk berjaya, bersistematik dan berhati-hati.
Mereka prihatin dan memberi perhatian kepada butiran. Mereka
mempunyai standard yang tinggi dan sentiasa berfikir sebelum bertindak.
Ibu bapa mungkin melihat pemerihalan sikap berhemah ini adalah tidak
sesuai dan mengawalnya sehingga anak mereka menghampiri usia
persekolahan.
(e) Neurotisisme
Kanak-kanak dan remaja yang mempunyai neurotisisme yang tinggi
digambarkan sebagai cemas, lemah, tegang, mudah takut, "berpecah
belah‰, di bawah tekanan, terdedah rasa bersalah, muram, rendah dalam
toleransi kekecewaan dan tidak selamat dalam hubungan dengan orang
lain. Individu neurotik cenderung untuk mengkritik diri mereka sendiri
dan tidak selamat dan sensitif terhadap kritikan dan usikan orang lain.
Salah satu aspek individu neurotik ialah kecenderungan mereka untuk
melihat diri mereka dan dunia melalui kanta negatif.
7.1.4 Penjelasan Perkembangan Sifat Personaliti

Proses penjelasan perkembangan menerangkan bagaimana ciri-ciri perangai
yang wujud secara semula jadi melalui warisan genetik seterusnya kukuh
melalui peneguhan berulang dan menjadi perwakilan kognitif dan afektif yang
kerap diaktifkan ke dalam personaliti (Damon, Lerner, & Eisenberg, 2006). Lihat
Jadual 7.2 untuk keterangan lanjut.

Jadual 7.2: Proses Perangai Awal/Personaliti Membentuk Perkembangan Personaliti

pada Masa akan Datang, Adaptasi dan Psikopatologi
Proses Definisi Contoh

Proses Perangai membentuk Kanak-kanak yang mempunyai sifat
Pembelajaran pengalaman kanak-kanak keterbukaan yang tinggi mungkin
daripada operan klasik dan mendapati rangsangan yang
operan pelaziman. kompleks dan tidak biasa adalah
untuk pengukuhan.
Penyulingan Perangai akan menentukan Kanak-kanak yang tinggi pada
persekitaran tindak balas orang dewasa ekstraversi boleh menarik rakan
dan rakan sebaya kepada untuk bermain dengan mereka.
kanak-kanak.
Pentafsiran Perangai juga akan Kanak-kanak yang rendah dengan
persekitaran mempengaruhi cara kanak- sifat berhemah mungkin
kanak mentafsirkan alam mentafsirkan permintaan orang
sekitar dan pengalaman dewasa sebagai perkara yang
beliau. menyekat kebebasan mereka.
Perbandingan Perangai membentuk cara Kanak-kanak yang tinggi sifat
sosial dan kanak-kanak menilai diri neurotisismenya mungkin salah
materialistik mereka kepada orang lain melihat diri mereka sebagai tidak
dan kepada diri mereka setanding jika dibandingkan kepada
sendiri sepanjang masa. rakan mereka.
Persekitaran Perangai membentuk pilihan Kanak-kanak yang tinggi sifat
pilihan harian kanak-kanak tentang berhati-hatinya boleh meneruskan
persekitaran sehari-hari aktiviti yang mencabar.
mereka.
Persekitaran Perangai membentuk cara Kanak-kanak yang mempunyai sifat
yang kanak-kanak mengubah, extraversi yang tinggi secara aktif
manipulasi mengubah suai dan boleh memujuk kanak-kanak lain
memanipulasi persekitaran untuk memilih mereka sebagai
mereka. pemimpin kumpulan sekolah.
Sumber: Damon, Lerner & Eisenberg (2006)
Cara ibu bapa bergaul dengan anak mereka juga berkemungkinan berinteraksi
dengan perangai mereka dalam perkembangan personaliti mereka (Putnam,
Sanson & Rothbart, 2002 seperti yang dipetik dalam Bornstein, 2002). Sebagai
contoh, kanak-kanak yang penakut cenderung untuk mematuhi ibu yang halus
dan lembut dalam kaedah disiplin beliau daripada ibu yang tegas berbanding
dengan kanak-kanak yang tidak mengenal erti takut.
Kanak-kanak dengan perangai yang berbeza juga memberi kesan kepada

persekitaran mereka. Penyelidikan ke atas kesan yang membangkitkan perangai

kanak-kanak kepada ibu bapa (Crockenberg & Leerkes, 2003). Ia mendapati ibu
dengan bayi yang sukar cenderung mempunyai keyakinan diri dan efikasi
kendiri yang rendah, dan lebih kemurungan. Nampaknya ada kesan negatif
yang turun naik antara kemarahan yang besar kanak-kanak dan bapa, ibu dan
keluarga secara keseluruhan.
AKTIVITI 7.1
Bincangkan perbezaan dan persamaan antara perangai dengan
personaliti.
7.2 PERKEMBANGAN JANTINA

Identiti jantina ialah perasaan seseorang tentang diri sebagai lelaki atau
perempuan. Ramai yang masih keliru dengan istilah "jantina‰ dan"seks‰. Kedua-
dua istilah ini tidak merujuk kepada perkara yang sama. Jantina adalah lebih
luas kerana ia merujuk kepada kualiti ciri-ciri yang membezakan antara
kelelakian dan kewanitaan termasuk sifat peribadi, peranan sosial, adat sosial,
aktiviti dan tingkah laku. Ada juga yang menganggap jantina bukan isu penting
sehingga baligh atau remaja. Walau bagaimanapun, ini tidak betul kerana kanak-
kanak kecil mula mengambil berat tentang seksualiti mereka sejak bayi.
Perkembangan identiti jantina dan seksualiti merentasi semua bidang
perkembangan seperti fizikal, sosial, kognitif dan emosi. Kita juga perlu ingat
bahawa perkembangan ini tidak sama untuk semua kerana sesetengah orang
berkembang lebih awal atau lambat.
Menurut Kohlberg (1966) seperti yang dipetik dalam Maccody (1966), kanak-
kanak menjalani perkembangan identiti jantina dalam tiga peringkat, iaitu:
(a) Peringkat 1 (3 tahun): Asas Pengenalan Jantina

Pada peringkat ini, kanak-kanak mula menyedari perbezaan antara lelaki
dengan perempuan dan mula mengenal pasti dirinya sebagai seorang lelaki
atau perempuan tetapi tidak memahami jantina, iaitu sifat yang tetap.
(b) Peringkat 2: Kestabilan Jantina

Kanak-kanak mula menyedari jantina yang stabil dari semasa ke semasa
dan bahawa mereka akan membesar menjadi wanita dan lelaki.
(c) Peringkat 3: Jantina yang Konsisten

Kanak-kanak mula menyedari bahawa jantina akan tetap sama walaupun
seseorang mungkin berubah penampilannya.
Dilahirkan sebagai seorang perempuan atau lelaki juga mempunyai implikasi

lain yang besar yang merentasi perbezaan kromosom, hormon atau kemaluan.
Mereka berbeza dari segi penampilan, kesopanannya, komunikasi, perangai,
aktiviti dalaman dan luaran, aspirasi dan nilai (Gilligan, Langdale & Lyons,
1982). Penyelidikan oleh Gilligan et al. (1982) memberi tumpuan kepada
perbandingan sistematik bagi perkembangan moral bagi wanita dan lelaki.
Beliau seterusnya menegaskan bahawa penaakulan moral kanak-kanak
perempuan dan kanak-kanak lelaki adalah berbeza. Kanak-kanak perempuan
cenderung untuk menggunakan perspektif penjagaan dan tanggungjawab,
manakala kanak-kanak lelaki cenderung untuk menggunakan perspektif
keadilan. Perlu diingat persoalan penting adalah sama ada perbezaan ialah hasil
daripada sifat atau pemupukan.
AKTIVITI 7.2
1. Terangkan perkembangan gender dalam kanak-kanak kecil.
2. Menjelaskan nilai mengenai jantina.
7.3 PENGURUSAN IMEJ KENDIRI

Imej kendiri yang sihat bertindak seperti perisai yang melindungi kanak-kanak
daripada cabaran dunia. Kanak-kanak yang mempunyai imej kendiri yang sihat
mengetahui kekuatan dan kelemahan mereka, dan merasa baik tentang diri
mereka dan akan mempunyai masa yang lebih mudah dalam pengendalian
konflik dan menentang tekanan negatif. Subtopik ini akan membincangkan
secara terperinci bagaimana imej kendiri kanak-kanak boleh diperkukuhkan dan
tahap berbeza yang mereka perlu lalui.
7.3.1 Imej Kendiri

Penghargaan kendiri, identiti kendiri dan konsep kendiri/imej kendiri adalah
istilah yang digunakan oleh pendidik untuk menerangkan makna perasaan dan
sikap kanak-kanak kekalkan tentang diri mereka (Seefeldt, 2004). Imej kendiri
adalah bagaimana seseorang merasakan tentang dirinya. Ia adalah seperti
melihat di cermin dan menyukai diri anda (lihat Rajah 7.3). Kanak-kanak itu
melihat ke dalam cermin dan melihat dirinya layak dicintai dan mampu untuk
melakukan sesuatu dengan sendiri. Kanak-kanak yang tidak mempunyai imej
kendiri yang baik biasanya akan mempunyai masalah tingkah laku. Sejauh mana
seseorang menghargai diri sendiri, mengaitkan sesuatu dan bergaul dengan

orang lain, pencapaian di sekolah atau berkaitan dalam perkahwinan semua

bermula daripada kekuatan imej kendiri mereka.
Rajah 7.3: Mengajar kanak-kanak harga kendiri

Sumber: http://flickrhivemind.net
Seseorang yang mempunyai harga kendiri yang baik mempunyai pemahaman

yang realistik berkaitan kekuatan dan kelemahannya. Oleh sebab terdapat
hubungan yang kuat antara bagaimana seseorang berkelakuan dan bagaimana
beliau merasakan tentang dirinya sendiri, maka adalah penting bagi anda untuk
mencapai disiplin dengan membantu anak anda untuk membina keyakinan diri.
Sepanjang masa, ahli teori terkemuka dan penyelidik telah mengiktiraf
kepentingan perasaan penghargaan kendiri dalam tingkah laku manusia. Teori
Sigmund Freud (1949), Abraham Maslow (1969) dan lain-lain telah menuju ke
arah memahami kelakuan manusia dengan meneliti perasaan dan kepercayaan
bahawa individu mempercayai diri mereka (lihat Rajah 7.4).
Rajah 7.4: Tiga jenis imej kendiri

7.3.2 Cara untuk Membantu Kanak-kanak Membina

Keyakinan Diri
Penghargaan kendiri ialah pasport kesihatan mental kanak-kanak untuk seumur
hidup. Kebahagiaan sosial berpunca daripada perasaan yang baik dan selamat
dan membangunkan kecekapan. Pada semua peringkat umur, bagaimana kanak-
kanak merasakan tentang dirinya sendiri memberi kesan kepada bagaimana ia
bertindak. Jika kanak-kanak itu berasa benar-benar positif tentang dirinya, dia
mungkin akan mendapati ia lebih mudah untuk bersama-sama dengan orang
lain dan merasa mereka adalah baik.
(a) Pengenalan Am: Nama

Memanggil nama kanak-kanak di dalam bilik darjah dapat memupuk
penghargaan kendiri mereka. Dengan cara ini, kanak-kanak belajar bahawa
setiap orang ialah individu penting dan setiap daripada mereka adalah
berbeza antara satu sama lain.
(b) Fizikal Seseorang

Kanak-kanak mempunyai sikap tentang diri mereka yang melibatkan
bentuk fizikal badan mereka. Bagaimana kanak-kanak berfikir dan jenis
kemahiran badan mereka boleh lakukan mempengaruhi penghargaan
kendiri mereka. Oleh itu, guru perlu menyedari kepentingan diri fizikal
kanak-kanak kepada perkembangan penghargaan kendiri.
(c) Efikasi Kendiri

Bandura (1997) seperti yang dipetik dalam Seefeldt et al. (2010) memberi
amaran bahawa kanak-kanak yang mempunyai konsep kendiri yang baik
dan efikasi kendiri yang realistik mungkin masih tidak berjaya di sekolah
atau dalam kehidupan kerana mereka tidak mempunyai keupayaan untuk
percaya apa yang mereka mampu. Efikasi kendiri amat berkaitan dengan
kejayaan pada kemudian hari dalam akademik dan sosial. Guru boleh
membantu murid melihat diri mereka sebagai pelajar dan meningkatkan
keberkesanan diri mereka melalui aktiviti kelas.

7.3.3 Menilai Konsep Kendiri, Penghargaan Kendiri

dan Efikasi Kendiri
Penghargaan kendiri kanak-kanak boleh dinilai menggunakan ujian standard
yang direka untuk menilai konsep kendiri. Rekod anekdot murid boleh disimpan
dengan cara yang berikut:
(a) Pemerhatian
Pemerhatian boleh dilakukan dengan:
(i) Murid bekerjasama dengan orang lain;
(ii) Murid bermain dalam kumpulan;
(iii) Murid cuba aktiviti baru; dan
(iv) Murid berhubungan dengan orang lain.
(b) Menemu Bual Murid

Tanya mengenai murid beberapa soalan.
(c) Laporan diri

Membantu murid membuat penilaian diri.
SEMAK KENDIRI 7.1
1. Lakarkan peta minda menjelaskan perkembangan jantina dan

personaliti.
2. Lukiskan carta mengenai pengurusan imej kendiri yang

menunjukkan tiga jenis imej kendiri.
• Perangai merujuk kepada bagaimana tingkah laku atau cara semula jadi
kanak-kanak bertindak balas kepada orang lain. Personaliti pula
menerangkan apa atau mengapa tingkah laku berlaku.
• Personaliti ialah gabungan perangai dan pengalaman hidup.

• Ramai ahli psikologi kontemporari percaya bahawa seseorang sebenarnya

boleh dibahagikan kepada lima personaliti teras asas atau lebih dikenali
sebagai Big 5.
• Gaya keibubapaan juga mempunyai kesan ke atas perkembangan personaliti

kanak-kanak. Perkembangan jantina pada kanak-kanak bermula daripada
peringkat awal.
• Kanak-kanak yang tidak mempunyai imej kendiri yang baik biasanya akan
mempunyai masalah tingkah laku.
• Kanak-kanak dengan konsep kendiri dan realistik penghargaan kendiri yang

baik mungkin tidak mampu untuk berjaya di sekolah atau dalam kehidupan
kerana mereka tidak mempunyai keupayaan untuk percaya apa yang mereka
mampu.
• Efikasi kendiri amat berkaitan dengan kejayaan kanak-kanak pada kemudian

hari dalam akademik dan sosial.
• Guru boleh membantu murid melihat diri mereka sebagai pelajar dan
meningkatkan keberkesanan diri mereka melalui aktiviti di bilik darjah.
Efikasi kendiri Penghargaan kendiri
Imej kendiri Perangai
Konsep kendiri Personaliti
Nilai diri
Bierman, K. L. (2003). Peer rejection: Developmental processes and intervention

strategies. New York, NY: The Guilford Press.
Bornstein, M. H. (Pnyt.). (2002). Handbook of parenting (Ed. ke-2). Vol. 1,

Children and parenting. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum.

Buckley, M. E., Klein, D. N., Durbin, C. E., Hayden, E. R., & Moerk, K. C. (2002).
Development and validation of a q-sort procedure to assess temperament
and behavior in pre school-age children. Journal of Clinical Child and
Adolescent Psychology, 31, 525539.
Crockenberg, S., & Leerkes, E. (2003). Parental acceptance, postpartum

depression, and maternal sensitivity: Mediating and moderating processes.
Journal of Family Psychology, 17, 8093.
Gilligan, C. Langdale, S., Lyons, N. (1982). The contribution of womenÊs thought

to developmental theory: The eliminationof sex bias in moral development
research and education: Final report. Cambridge, MA: Harvard College.
Maccody, E. E . (Pnyt.). (1966). The development of sex differences. Stanford, CA:

Stanford University Press.
Seefeldt, C. (2004). Social studies for preschool/primary child (Ed. ke-7). Upper
Saddle River, NJ: Prentice Hall.
Seefeldt, C., Castle, S., & Falconer, R. C. (2010). Social studies for the

Topik  Sosialisasi
8 Jantina
HASIL PEMBELAJARAN
1. Menghuraikan teori sosialisasi jantina;
2. Menerangkan fungsi ibu bapa, guru dan rakan sebagai agen
sosialisasi; dan
3. Merangka cara bagaimana orang belajar jantina.
 PENGENALAN
Apakah perkara pertama yang anda ingat ketika kamu masih kecil? Adakah
jantina penting kepada anda pada masa itu? Bolehkah anda ingat kali pertama
anda memikirkan diri anda mempunyai jantina? Dengan siapa yang anda
biasanya bermain dan bagaimana jika anda memutuskan untuk melakukan di
luar norma seperti menjadi lelaki dan bermain dengan anak patung?
Semua soalan-soalan ini membuat anda tiba-tiba menyedari bilakah anda benar-
benar menyedari apa jantina anda dan bagaimana harus anda sebenarnya
berkelakuan (lihat Rajah 8.1).

96  TOPIK 8 SOSIALISASI JANTINA
Rajah 8.1: Seorang kanak-kanak kecil yang mempersoalkan tentang jantina

Sumber: www.christianpost.com
Masyarakat sebenarnya menjangkakan kanak-kanak lelaki dan perempuan

mempunyai sikap yang berbeza dan tingkah laku. Sosialisasi jantina adalah
proses mendidik dan mengarahkan lelaki dan perempuan tentang norma,
tingkah laku, nilai dan kepercayaan keahlian kumpulan. Bertanyakan soalan
seperti, "Adakah maskulin berbeza apabila anda berumur 13 tahun berbanding
apabila anda berumur 22 tahun‰? atau "Bagaimanakah pula apabila anda
berumur 40 dan kemudian 65‰? Ini ialah jenis soalan yang kita cenderung untuk
meneroka apabila kita membincangkan sosialisasi jantina.
Sosialisasi jantina awal ialah salah satu isu yang paling penting di awal kanak-
kanak yang memberi kesan kepada lelaki dan perempuan. Asas dalam peranan
stereotaip jantina telah ditetapkan pada awal sosialisasi jantina. Semasa proses
ini, kanak-kanak belajar untuk melakukan sesuatu dalam cara yang tertentu
seperti yang ditentukan oleh kepercayaan masyarakat, nilai dan sikap. Sosialisasi
jantina dipengaruhi oleh banyak faktor sosial dan cara terbaik memahami kanak-
kanak adalah dari segi persekitaran mereka dan interaksi mereka dengan ejen
sosialisasi (Damon, Lerner & Eisenberg, 2006).
Dalam topik ini kita akan mengkaji dengan terperinci peranan ibu bapa, guru
dan rakan sebagai agen sosialisasi. Ini akan diikuti dengan perbincangan
mengenai peneguhan perbezaan jantina pada kanak-kanak.

TOPIK 8 SOSIALISASI JANTINA  97
8.1 TEORI SOSIALISASI JANTINA

Kanak-kanak memahami jantina dan peranan mereka mengikut norma melalui
interaksi dengan orang di sekeliling mereka. Dalam istilah sosiologi, orang yang
sedang disosialisasikan ialah sasaran sosialisasi, dan manusia, kumpulan dan
institusi yang bersosial ialah agen sosialisasi.
Melalui teori kita akan membincangkan bagaimana cara interaksi boleh

mencadangkan peranan yang sangat berbeza untuk sasaran sosialisasi. Anda
akan bersetuju bahawa interaksi dengan masyarakat kita adalah mekanisme
penting di mana sosialisasi berlaku.
8.1.1 Teori Pembelajaran Sosial

Menurut teori pembelajaran sosial yang telah dibangunkan oleh B. F. Skinner,
beliau mendakwa bahawa pembelajaran berlaku melalui ganjaran terpilih, tidak
memberi ganjaran atau menghukum tingkah laku. Kelakuan dianggap sebagai
sejenis seks apabila ia lebih banyak dijangkakan. Oleh itu, ia dilihat sebagai
sesuai untuk satu jantina tetapi kurang dijangkakan. Maka ia tidak sesuai untuk
jantina lain. Apabila kanak-kanak terlibat dalam tingkah laku mengikut jantina
yang konsisten dengan jantina beliau kemudian diberi ganjaran kepadanya, akan
mengukuhkan tingkah laku berulang pada masa akan datang. Satu contoh klasik
ialah tindak balas normal menenangkan seorang kanak-kanak perempuan yang
menangis tetapi memberitahu seorang budak lelaki untuk berhenti menangis
kerana kanak-kanak lelaki tidak menangis. Tangisan adalah tingkah laku
mengikut jantina, ia dibolehkan untuk perempuan, maka itu bukanlah tingkah
laku yang perlu dihukum. Namun kerana ia tidak dilihat sebagai tingkah laku
yang sesuai untuk kanak-kanak lelaki, kanak-kanak kecil lelaki boleh dihukum
atau diperbetulkan untuk tingkah laku menangis itu. Melalui jenis interaksi,
sosialisasi jantina berlaku.
8.1.2 Teori Perkembangan Kognitif

Kohlberg (1966) menggunakan model perkembangan kanak-kanak Piaget.
Identiti jantina diperoleh oleh kanak-kanak kerana mereka belajar untuk jenis
jantina selaras dengan peringkat perkembangan tetap mereka. Mula-mula kanak-
kanak akan membangunkan pemahaman tentang kumpulan jantina mereka,
kemudian berdasarkan pemahaman mereka secara aktif ketika bersosial dengan
sewajarnya. Identiti jantina berlaku antara umur dua setengah hingga tiga tahun
apabila kanak-kanak dapat mengenal pasti dengan betul jantina mereka dan
kestabilan jantina berlaku apabila mereka tahu bahawa jantina adalah kekal.
Ketetapan jantina datang kemudian pada usia tujuh tahun, kanak-kanak mula
memahami bahawa seseorang itu tidak menukar kategori seks hanya kerana dia
mengubah penampilan luaran fizikalnya. Keselarasan jantina berlaku apabila
kanak-kanak memahami bagaimana mereka perlu berfikir dan lakukan untuk
menjadi selaras dengan jantina mereka dan dengan ini mereka akan berada
dalam proses mencapai sosialisasi jantina.
8.2 IBU BAPA SEBAGAI EJEN SOSIALISASI

Dalam masyarakat yang terdapat penyebaran yang luas tentang stereotaip
jantina dan berat sebelah, kanak-kanak kerap belajar untuk menerima peranan
jantina yang sentiasa tidak adil kepada kedua-dua jantina. Apabila kanak-kanak
menjadi remaja yang matang, mereka terdedah kepada banyak faktor yang
mempengaruhi sikap dan cara mereka berkelakuan dengan mengambil kira
peranan jantina. Sikap dan tingkah laku ini biasanya diambil terlebih dahulu di
rumah daripada apa yang dilihat oleh rakan mereka, pengalaman sekolah dan
menonton televisyen.
8.2.1 Pengaruh Ibu Bapa

Pengaruh kuat kepada perkembangan peranan jantina nampaknya berlaku
dalam suasana keluarga yang dipelajari daripada ibu bapa, secara terang-
terangan dan secara terselindung, kepada anak mereka dari segi kepercayaan
mereka sendiri tentang jantina. Kanak-kanak akan menjiwai apa yang ibu bapa
beritahu mereka tentang jantina pada usia yang muda, mereka sedar akan
perbezaan peranan jantina orang dewasa sejak dari umur dua (Weinraub, Jaeger
& Hoffman, 1988). Ibu bapa cenderung untuk menghiasi bilik kanak-kanak
sewajarnya dengan menghiasi bilik kanak-kanak perempuan lebih berwarna
merah jambu dan ada anak patung, manakala bilik kanak-kanak lelaki berwarna
biru dan mempunyai lebih mainan manipulatif, peralatan sukan, peralatan dan
kenderaan. Kanak-kanak lelaki lebih cenderung berbanding kanak-kanak
perempuan mempunyai kerja penyelenggaraan di sekitar rumah seperti lukisan
dan memotong rumput, manakala kanak-kanak perempuan mungkin
mempunyai kerja domestik seperti memasak dan mencuci pakaian. Kerja rumah
yang diberi berdasarkan jantina menyebabkan kanak-kanak menghubungkan
beberapa jenis kerja dengan jantina. Beberapa kajian juga telah mencadangkan
bahawa ibu bapa adalah pengaruh utama pada perkembangan peranan jantina
pada tahun awal kehidupan (Santrock, 1994; Miller & Lane di Berryman-Fink,
Ballard-Reisch, & Newman, 1993; Kaplan, 1991). Sosialisasi ialah interaksi dua
hala dengan itu setiap orang dalam interaksi tersebut mempengaruhi yang lain.
Ibu bapa dan kanak-kanak melibatkan diri dalam interaksi timbal balik dengan
kedua-dua kanak-kanak bertindak balas kepada tingkah laku dan
memperlihatkan tingkah laku.

8.2.2 Jangkaan Ibu Bapa

Satu kajian menunjukkan bahawa ibu bapa mempunyai harapan yang berbeza
antara anak lelaki dan anak perempuan seawal 24 jam selepas kelahiran (Rubin,
Provenzano & Luria, 1974 yang dipetik dalam Witt, 1997). Witt (1997)
menjelaskan dari masa kanak-kanak dilahirkan, ibu bapa melayan anak lelaki
dan anak perempuan berbeza, memakaikan pakaian mereka dalam warna
jantina, memberi permainan jantina berbeza dan menjangkakan tingkah laku
yang berbeza daripada kanak-kanak lelaki dan perempuan. Ia juga mendapati
bahawa pilihan mainan kanak-kanak adalah signifikan dengan jenis jantina ibu
bapa (Etaugh & Liss, 1992; Henshaw, Kelly & Gratton, 1992; Paretti & Sydney,
1984). Ibu bapa menggalakkan anak mereka untuk mengambil bahagian dalam
aktiviti berdasarkan jantina termasuk bermain anak patung dan melibatkan diri
dalam aktiviti pengemasan untuk perempuan dan bermain dengan trak dan
melibatkan diri dalam aktiviti sukan untuk kanak-kanak lelaki.
8.2.3 Stereotaip Jantina

Walaupun kedua-dua ibu dan bapa menyumbang kepada stereotaip jantina anak
mereka, bapa yang lebih kerap memperteguh stereotaip jantina berbanding ibu
(Ruble, 1988). Semakin kanak-kanak menjadi matang, mereka menjadi kurang
tegar dalam stereotaip jantina mereka. Ia dapati bahawa kanak-kanak lelaki telah
meningkatkan aktiviti stereotaip lelaki tetapi perempuan tidak mempunyai
pilihan itu.
8.2.4 Pendekatan Tiga Peranan

Dalam model ini (rujuk Rajah 8.2) kita melihat tiga peranan yang dimainkan ibu
bapa dalam mempengaruhi kecekapan sosial anak mereka. Tiga peranan itu
adalah seperti yang berikut:
(a) Ibu bapa sebagai pengajar langsung;
(b) Ibu bapa sebagai penyedia peluang; dan
(c) Ibu bapa dan hubungan kanak-kanak.

Rajah 8.2: Model tiga peranan hubungan keluarga-rakan sebaya

Sumber: Damon, Lerner & Eisenberg (2006)
Di laluan pertama, ibu bapa mengambil peranan langsung sebagai pengajar,

pendidik atau perunding. Melalui peranan ini ibu bapa secara sedar menentukan
apa norma, peraturan dan budaya yang sesuai untuk diajar kepada kanak-kanak.
Di sini, ibu bapa menyokong kanak-kanak dengan memberi nasihat, sokongan
dan arahan tentang strategi pengurusan situasi sosial atau berbincang sebagai
pencabar sosial.
Di laluan kedua, ibu bapa bertindak sebagai penyedia peluang yang mereka
bertindak sebagai pengurus kehidupan sosial kanak-kanak dengan mengawal
peluang anak-kanak dalam mempunyai hubungan sosial dan pengalaman
kognitif. Ibu bapa bertindak sebagai penganjur dan mengatur persekitaran
kanak-kanak di rumah dan memberi peluang kepada hubungan sosial dengan
rakan sepermainannya dan ejen sosial selain keluarga. Walaupun model ini
sebahagian besarnya telah digunakan untuk hubungan rakan sebaya keluarga, ia
adalah berguna untuk menjelaskan pelbagai hasil sosialisasi seperti peranan
jantina dan pencerobohan.
Di laluan ketiga, interaksi ibu bapa dan anak sebenarnya boleh membantu
mengubah atau meningkatkan hubungan dengan rakan sosial tambahan
kekeluargaan kanak-kanak. Ini dimungkinkan daripada pengalaman dan
hubungan yang dibina antara ibu bapa dan anak. Gaya mendidik kanak-kanak
juga memainkan peranan dalam menentukan keyakinan kanak-kanak dalam
bersosial dengan orang lain.

SEMAK KENDIRI 8.1
Terangkan peranan bapa dalam mengajar kanak-kanak tentang norma

jantina, tingkah laku, nilai dan kepercayaan.
AKTIVITI 8.1
Gambarkan aspek-aspek yang baik dan buruk sosialisasi yang ibu
bapa bertindak sebagai hasil ejen sosialisasi.
8.3 GURU SEBAGAI EJEN SOSIALISASI

Sekolah ialah satu lagi ejen penting sosialisasi yang guru memainkan peranan
penting dalam membentuk individu. Kanak-kanak biasanya menghabiskan masa
yang lebih lama di sekolah dari di rumah dan terdedah dan mudah terpengaruh
dengan pandangan guru mereka. Oleh itu, ia adalah penting bagi guru perlu
dilatih. Dalam usaha untuk kanak-kanak menjadi warga dunia, guru perlu
menyediakan murid mereka untuk abad ke-21 dengan menaikkan tahap
pencapaian pendidikan murid; menekankan pengetahuan antarabangsa,
kemahiran dan pemerolehan bahasa; dan yang paling penting berkenaan
memupuk untuk budaya lain.
8.3.1 Guru sebagai Tokoh yang Berwibawa

Guru boleh membuat perbezaan jantina dalam kanak-kanak prasekolah melalui
autoriti. Sebagai contoh, kanak-kanak perempuan adalah terhad untuk bertindak
dalam cara yang formal seperti mengangkat tangan sebelum bercakap atau
duduk (bertentangan dengan berbaring di atas lantai) atau meletakkan tangan di
depan mulut ketika bersin atau batuk. Guru membenarkan kanak-kanak lelaki
untuk terlibat dalam tingkah laku yang lebih santai, manakala kanak-kanak
perempuan akan ditegur.
8.3.2 Guru sebagai Model Peranan

Guru bertanggungjawab untuk menyampaikan pelajaran yang paling penting
dalam kehidupan kanak-kanak. Sesetengah guru masih memegang definisi
tradisional lelaki dan perempuan, dan apa yang setiap daripada mereka perlu
lakukan. Ini pasti boleh mempengaruhi kanak-kanak kerana mereka diajar

bahawa guru perlu menjadi contoh mereka (rujuk Albert Bandura: Eksperimen
anak patung Bobo).
8.3.3 Kepercayaan Guru

Kajian menunjukkan guru percaya bahawa kanak-kanak lelaki adalah lebih
analitikal dan diandaikan untuk cemerlang dalam matematik dan sains. Maka
mereka cenderung untuk memberi tumpuan kepada kanak-kanak lelaki dan
memberikan mereka aktiviti yang lebih mencabar. Guru juga cenderung untuk
menggalakkan kanak-kanak lelaki untuk menceburi kerjaya yang memerlukan
banyak pengiraan matematik dan sains seperti sains komputer atau
kejuruteraan. Ia telah diperhatikan bahawa guru mengukuhkan peranan jantina
juga dalam jangkaan yang berbeza yang mereka ada untuk kanak-kanak lelaki
dan perempuan dalam bilik darjah mereka. Guru juga mungkin mewujudkan
persekitaran belajar yang kanak-kanak lelaki digalakkan untuk berjaya,
manakala kanak-kanak perempuan dibenarkan untuk gagal. Dalam kes yang
teruk, ramai guru benar-benar tidak sedar bahawa mereka melayan lelaki dan
perempuan berbeza (Allana, Asad & Sherali, 2010).
SEMAK KENDIRI 8.2
Terangkan peranan guru-guru dalam mengajar kanak-kanak tentang

norma jantina, tingkah laku, nilai dan kepercayaan.
AKTIVITI 8.2
Gambarkan aspek-aspek yang baik dan buruk bagi sosialisasi guru
sebagai hasil ejen sosialisasi.
8.4 RAKAN SEBAYA SEBAGAI EJEN

SOSIALISASI
Rakan sebaya mempunyai pengaruh yang lebih kuat daripada ibu bapa,
walaupun kedudukan tersebut telah disangkal oleh penyelidik lain (Berk, 2005).
Secara beransur-ansur, kanak-kanak akan menyedari bahawa orang lain boleh
berkongsi sama ada perasaan yang sama atau mempunyai perasaan yang sangat
berbeza. Perspektif orang lain juga akan memberi kesan kepada bagaimana
perasaan kanak-kanak tentang keluarga mereka sendiri. Kanak-kanak biasanya
mempunyai "pandangan‰ keluarga mereka sendiri dan budaya lain. Jadi, apabila

berhadapan dengan perspektif lain, mereka sering perlu memikirkan semula

pandangan mereka sendiri.
8.4.1 Definisi Kumpulan Rakan Sebaya

Sekumpulan rakan sebaya ialah kumpulan sosial yang ahlinya mempunyai
kepentingan, kedudukan sosial dan usia yang sama.
8.4.2 Ciri-ciri Kumpulan Rakan Sebaya

Ciri-ciri rakan sebaya sebagai sosialisasi termasuk yang berikut:
(a) Kanak-kanak mengambil bahagian dalam membuat peraturan dan

bukannya mempunyai peraturan yang diturunkan oleh orang dewasa;
(b) Perspektif masa yang lebih sekejap dengan keluarga atau sekolah
bermakna kepuasan daripada kumpulan itu lebih segera; dan
(c) Rakan sebaya menyediakan alternatif kepada standard dewasa dan autoriti
orang dewasa.
Ciri-ciri ini atau fungsi rakan sebaya yang menjadi lebih penting kepada kanak-
kanak kerana mereka bergerak melalui zaman kanak-kanak. Kanak-kanak
berinteraksi secara sosial dengan mereka yang seusia mereka sendiri adalah
faktor sosialisasi yang sangat penting (Handel, 1988).
8.4.3 Tekanan daripada Rakan Sebaya

Tekanan daripada rakan sebaya mempunyai kesan yang besar kepada kanak-
kanak dan remaja mengenai peranan jantina dan identiti. Interaksi sosial dalam
kalangan kanak-kanak adalah perkara utama yang perkembangan peranan
jantina berlaku (Maccoby, 1988). Kanak-kanak terutamanya pada tahun asas
mereka amat dipengaruhi oleh rakan sebaya mereka dan persahabatan adalah
penting dalam pembentukan konsep kendiri kanak-kanak. Apabila kanak-kanak
beralih daripada interaksi terutamanya yang terlibat dalam keluarga dengan
persekitaran yang lebih besar daripada kejiranan dan sekolah, rakan menjadi
semakin penting sebagai alat untuk mengukur diri sendiri. Apabila kanak-kanak
bermain, ia mungkin kelihatan seolah-olah mereka terlibat dalam sesuatu tanpa
tujuan, tingkah laku tidak berstruktur tetapi ada sesuatu yang lebih mendalam
daripada yang berlaku seperti yang ditunjukkan oleh ketiga-tiga fungsi:

(a) Fungsi pertama menunjukkan bahawa tingkah laku itu sedang dicuba
kepada rakan dan jika mereka diberi ganjaran, mereka akan teruskan; jika
tidak, mereka akan berhenti. Oleh itu, kanak-kanak kecil yang menikmati
jamuan teh dengan patung beruangnya dan diejek oleh kawan yang
memanggilnya penakut atau sebaliknya akan tawar hati dengan aktiviti ini
mungkin akan berhenti terlibat dalam permainan jenis ini. Dalam
kelompok bermain mengikut jantina sama, anak lain akan menghukum
mereka yang menyimpang daripada aktiviti yang sesuai dengan jantina
mereka dengan membuat kenyataan kritikal atau mengabaikan rakan (Beal,
1994; McAuliffe, 1994);
(b) Fungsi kedua menyatakan bahawa persahabatan dianjurkan dalam budaya

kita untuk mengajar anak sebahagian daripada apa yang mereka perlu tahu
untuk disesuaikan dengan masyarakat; dan
(c) Fungsi ketiga adalah persetujuan dengan idea Cooley, iaitu melihat diri
dari kaca mata sendiri  menentukan siapa diri anda berdasarkan persepsi
anda tentang bagaimana orang lain memikirkan anda (Gittler, 1957).
8.4.4 Bermain dan Interaksi

Rakan sebaya mengekalkan jenis jantina dalam bermain dan interaksi dengan
kanak-kanak lelaki dan perempuan terlibat dalam jantina yang membahagikan
bermain yang memberikan mesej yang berkaitan jantina tentang seksualiti dan
agresif (Thorne, 1993). Lelaki dan perempuan mempunyai gaya permainan yang
berbeza dan interaksi antara satu sama lain. Kanak-kanak lelaki cenderung
untuk memilih permainan yang lebih kasar dan permainan bertimbun dan
mereka cenderung untuk menyukai aktiviti persaingan berbanding perempuan.
Kanak-kanak perempuan tidak suka permainan yang kasar, manakala kanak-
kanak lelaki menyatakan bahawa mereka mendapati gaya permainan kanak-
kanak perempuan membosankan (Lundgren & Cassedy seperti yang dipetik
dalam Berryman-Fink, Ballard-Reisch & Newman, 1993; Maccoby, 1988).
Kemahiran dan kebolehan kanak-kanak belajar daripada rakan adalah berbeza
untuk kanak-kanak lelaki dan perempuan. Dalam interaksi rakan sebaya, kanak-
kanak lelaki belajar bagaimana untuk berunding dalam konflik dan menjadi
pemain yang boleh bermain bersama-sama dalam satu. Kanak-kanak perempuan
lebih cenderung untuk berkomunikasi berdua dan mempelajari kemahiran
mendengar (Tannen, 1990; Lever, 1976). Ia dicadangkan bahawa kanak-kanak
lelaki dan perempuan menggunakan bahasa dengan cara yang berbeza, dengan
lelaki menggunakan bahasa untuk memelihara peraturan dan mengekalkan
susunan sosial hierarki dan perempuan menggunakan bahasa untuk
mewujudkan hubungan yang baik dan persahabatan penting bagi mereka
(Tannen, 1990). Kanak-kanak lelaki memulakan lebih banyak konflik daripada
perempuan dan lebih cenderung untuk menyelesaikan konflik dengan

pencerobohan fizikal atau ancaman (Miller, Donahar & Forbes, 1980).
8.4.5 Peneguhan Jantina yang Berbeza

Kanak-kanak melibatkan diri dalam aktiviti bermain dengan kanak-kanak lain
yang sama jantina, seawal tahun prasekolah. Kanak-kanak menerima peneguhan
positif daripada rakan jantina yang sama dengan mereka untuk melibatkan diri
dalam jenis aktiviti jantina (Martin, 1989). Peneguhan jantina ini dibezakan terus
sepanjang zaman kanak-kanak dengan kanak-kanak di sekolah rendah bermain
dalam kumpulan jantina sama lebih daripada 10 kali sekerap dalam kumpulan
jantina bercampur (Maccoby, 1988). Galakan daripada rakan untuk menggubal
tingkah laku peranan tradisional jantina telah didapati sebagai peneguhan yang
lebih kuat daripada peneguhan dewasa untuk kanak-kanak kecil (Katz & Walsh,
1991). Maklum balas mengenai jantina tingkah laku dan sikap yang sesuai adalah
penting kerana keperluan mereka untuk mewujudkan identiti jantina (Beal, 1994).
SEMAK KENDIRI 8.3
1. Lakarkan peta minda yang menjelaskan perkembangan jantina

dan personaliti.
2. Lukiskan carta mengenai pengurusan imej diri yang menunjukkan

tiga jenis imej diri.
AKTIVITI 8.3
Gambarkan aspek-aspek yang baik dan buruk sosialisasi rakan sebaya
sebagai hasil ejen sosialisasi.
• Kanak-kanak memahami tentang jantina dan peranan mereka mengikut

norma tersebut adalah melalui interaksi dengan orang-orang di sekeliling
mereka.
• Tingkah laku dianggap sebagai jenis jantina apabila ia lebih banyak

dijangkakan, maka ia dilihat sebagai sesuai untuk satu jantina atau seks
tetapi apabila kurang jangkaan, ia tidak sesuai untuk jantina satu lagi.
• Identiti jantina berlaku antara umur dua setengah hingga tiga tahun, apabila
kanak-kanak dapat mengenal pasti dengan betul jantina dan kestabilan
jantina apabila mereka tahu bahawa jantina adalah kekal.
• Apabila kanak-kanak menjadi remaja yang matang, mereka terdedah kepada

banyak faktor yang mempengaruhi sikap dan cara mereka berkelakuan
dengan mengambil kira peranan jantina. Sikap dan tingkah laku yang
biasanya terjadi dipelajari di rumah, kemudian diperkukuhkan oleh rakan
mereka, pengalaman sekolah dan menonton televisyen.
Aktiviti berdasarkan jantina Ketetapan jantina
Identiti jantina Pendekatan tiga peranan
Keselarasan jantina Sosialisasi jantina
Allana, A., Asad, N., & Sherali. Y. (201 0). Gender in academic settings: Role of
teachers. International Journal of Innovation, Management and
Technology, 1(4), 343348.
Beal, C. (1994). Boys and girls: The development of gender roles. New York, NY:
McGraw-Hill.
Berk, L. (2005). Infants and children: Prenatal through middle childhood (Ed. ke-
5). Boston, MA: Pearson/Allyn & Bacon.
Berryman-Fink, C., Ballard-Reisch, D., & Newman, L. H. (1993). Communication

and sex role socialization. New York, NY: Garland.
psychology: Vol. 3. Social, emotional and personality development (Ed. ke-
Etaugh, C., & Liss, M. B. (1992). Home, school and playroom: Training grounds
for adult gender roles. Sex Roles, 26, 129147.

Gittler, J. B. ( 1957). Review of sociology: Analysis of a decade. New York, NY:

John Wiley & Sons.
Handel, G. (1988). Childhood socialization. New York, NY: Aldine de Gruyter.
Henshaw, A., Kelly, J., & Gratton, C. (1992). SkippingÊs for girls: ChildrenÊs
perceptions of gender roles and gender preferences. Educational Research,
34, 229235.
Kaplan, P. (19 91). A childÊs odyssey. St Paul, MN: West.
Katz, P. A., & Walsh, P. V. (1991). Modification of childrenÊs gender stereotyped

behavior. Child Development, 62, 338351.
Lever, J. (1976). Sex differences in the games children play. Social Problems, 23,
478487.
Maccoby, E. E. (1988). Gender as a social category. Developmental Psychology,

24, 755765.
Martin, C. L. (1989). ChildrenÊs use of gender related information in making

social judgments. Developmental Psychology, 25, 8088.
McAuliffe, S. (1994). Toward understanding one another: Second gradersÊ use of

gendered language and story styles. The Reading Teacher, 47, 302310.
Miller, P. M., Donahar, D. L., & Forbes, D. (1980). Sex-related strategies for
coping with interpersonal conflicts in children aged five and seven.
Developmental Psychology, 22, 543548.
Paretti, P. O., & Sydney, T. M. (1984). Parental toy choice stereotyping and its
effect on child toy preference and sex role typing. Social Behavior and
Personality, 12, 213216.
Ruble, D. N. (1988). Sex role development. Dlm. Barnstein, M. H., & Lamb, M. E.
(Pnyt.), Developmental psychology: An advanced textbook (Ed. ke-2).
Hillsdale, NJ: Erlbaum.
Santrock, J. (1994). Child development (Ed. ke-6). Madison, WI: Brown and
Benchmark.
Tannen, D. (1990). Gender differences in topical coherence: Creating involvement

in best friendsÊ talk. Discourse Processes, 13, 7390.

Thorne, B. (1993). Gender play: Girls and boys in school. New Brunswick, NJ:
Rutgers University Press.
Weinraub, M., Jaeger, E., & Hoffman, L. W. (1988). Predicting infant outcomes in
families of employed and non-employed mothers. Early Childhood
Research Quarterly, 3, 361378.
Witt, S. D. (1997). Parental influence on childrenÊs socialization to gender roles.

Adolescence, Summer. Dicapai dari http://gozips.uakron.edu/~susan8/
parinf.htm

MODULE FEEDBACK
MAKLUM BALAS MODUL
If you have any comment or feedback, you are welcome to:
1. E-mail your comment or feedback to modulefeedback@oum.edu.my
OR
2. Fill in the Print Module online evaluation form available on myINSPIRE.
Thank you.
Centre for Instructional Design and Technology

(Pusat Reka Bentuk Pengajaran dan Teknologi )
Tel No.: 03-27732578
Fax No.: 03-26978702


Hbec4403 - BM Modul

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Hbec4403 - BM Modul

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Fakulti Pendidikan dan Bahasa

Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)

Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)

Penulis Modul: Mahani Abd Malik

Halimatul Saadiah Abd Hamid

Penyederhana: Mahani Abd Malik

Penterjemah: Ghazimah Mustafa

Dibangunkan oleh: Pusat Reka Bentuk Pengajaran dan Teknologi

Edisi Pertama, Ogos 2016

Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM), Ogos 2016, HBEC4403

Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)

Topik 1 Perkembangan Emosi dan Psikososial Kanak-kanak Prasekolah 1

Topik 2 Perkembangan Konsep Kendiri Kanak-kanak Kecil 14

Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)

Topik 3 Perkembangan Sosial-emosi Kanak-kanak Kecil 27

Topik 4 Teori Perkembangan Moral 42

Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)

Topik 5 Panduan Kelakuan melalui Galakan Kawalan Diri 53

Topik 6 Sikap dan Nilai 71

Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)

Topik 7 Perkembangan Jantina dan Personaliti Kanak-kanak Kecil 82

Topik 8 Sosialisasi Jantina 95

Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)

Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)

DESKRIPSI PANDUAN KURSUS

KEPADA SIAPA KURSUS INI DITAWARKAN

Sebagai pelajar jarak jauh, anda seharusnya fasih dengan keperluan

PERUNTUKAN MASA PEMBELAJARAN

Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)

Jadual 1: Anggaran Masa Pembelajaran

1. Menghuraikan pembentukan konsep kendiri dan penghargaan kendiri dan

2. Mengenal pasti perkembangan emosi kanak-kanak dan kepentingan

3. Membincangkan teori di sebalik perkembangan emosi dan bagaimana

4. Menerangkan perkembangan sahsiah kanak-kanak untuk memahami

Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)

Topik 1 memperkenalkan perkembangan emosi dan moral kanak-kanak

Topik 2 membincangkan definisi konsep kendiri dan bagaimana ia berkembang

Topik 3 memperkenalkan perkembangan sosial kanak-kanak dan bagaimana

Topik 4 meringkaskan pemahaman dan penaakulan moral kanak-kanak dan

Topik 5 menerangkan bagaimana kanak-kanak belajar tingkah laku baharu dan

Topik 6 menerangkan faktor berbeza yang memberi kesan kepada

Topik 7 membincangkan perkembangan personaliti, perangai dan hubungannya

Topik 8 mentakrifkan sosialisasi jantina dan stereotaip. Topik ini juga

Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)

PANDUAN SUSUN ATUR TEKS

Rujukan: Rujukan merupakan bahagian senarai buku teks, jurnal, artikel,

Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)

Killen, M., & Smetana, J. G. (2006). Handbook of moral development. Mahwah,

Martin, C. L., Ruble, D. N., & Szkrybalo, J. (2002). Cognitive theories of

PERPUSTAKAAN DIGITAL TAN SRI

Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)

Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)

Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)

sosial, misalnya, psikologi sosial dan kognitif, antropologi, sosiologi, sains

1.1 TEORI PERINTIS

(a) Sigmund Freud

Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)

Rajah 1.1: Tiga elemen personaliti dalam model Sigmund Freud

Jadual 1.1: Penjelasan Tiga Elemen Personaliti Teori Freud

Id Pada peringkat awal, sebelum komponen personaliti lain mula

Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)

(b) Jean Piaget

Jadual 1.2: Teori Peringkat Perkembangan Jean Piaget