Các phương pháp

gia công vật liệu ceramics

GV. Bùi Thị Thảo Nguyên

TÍNH CHẤT VẬT LIỆU CERAMICS
• Raát gioøn.
• Moät soá loaïi coù module ñaøn hoài cao, lôùn hôn caû theùp.
• Ñoä beàn neùn cao, thöôøng cao hôn nhieàu so vôùi ñoä beàn keùo.
• Ñoä cöùng raát cao.
• Khaû naêng choáng daõo toát do ñieåm noùng chaûy cao.
• Thöôøng coù tyû troïng thaáp.
• Khaû naêng choáng maøi moøn toát do ñoä beàn neùn vaø ñoä cöùng cao.
• Choáng aên moøn hoaù hoïc: do laø oxide neân khoâng theå oxide hôn
nöõa.
• Ñieåm noùng chaûy cao, trô veà maët hoaù hoïc, ñoä cöùng cao vaø ñoä
beàn phaù huyû thaáp.
Bảng so sánh ceramics với các vật liệu khác
KIM LOAÏI CERAMICS POLYMERS
 Khoái löôïng rieâng cao  Khoái löôïng rieâng  Khoái löôïng rieâng raát
 Nhieät ñoä noùng chaûy coù thaáp. thaáp
giaù trò trung bình tôùi  Nhieät ñoä noùng chaûy  Nhieät ñoä noùng chaûy raát
cao cao. thaáp.
 Module ñaøn hoài coù giaù  Module ñaøn hoài coù  Module ñaøn hoài coù giaù
trò trung bình tôùi cao giaù trò raát cao. trò raát thaáp.
 Phaûn öùng hoaù hoïc  Trô vôùi phaûn öùng hoaù  Phaûn öùng hoaù hoïc
 Coù tính deûo hoïc. maõnh lieät.
 Coù tính doøn.  Coù loaïi cöùng vaø meàm.
NGUỒN GỐC VẬT LIỆU CERAMICS

• Vaät lieäu ceramics töï nhieân döïa treân neàn silicat (SiO2).
• Ví duï: caùt, ñaù laø moät vaät lieäu xaây döïng laâu ñôøi nhaát. Noù
chính laø moät loaïi ceramic töï nhieân. Chuùng raát beàn vaø reû
tieàn.

• Moät soá loaïi vaät lieäu töï nhieân laø: Ñaù voâi (CaCO3); Caùt thaïch
anh (SiO2); Granite (alumimosilicate).

• Cô cheá cuûa vaät lieäu ceramic töï nhieân gioáng nhö taát caû caùc
vaät lieäu ceramic khaùc.

• Cheá taïo vaät lieäu ceramics, ta caàn löïc neùn ñeå taïo hình chi
tieát.
CÁC PHƯƠNG PHÁP GIA CÔNG

PHƯƠNG PHÁP GIA CÔNG GỐM SỨ

PHƯƠNG PHÁP GIA CÔNG THỦY TINH

PHƯƠNG PHÁP SẢN XUẤT XI MĂNG

PHƯƠNG PHÁP GIA CÔNG GỐM SỨ
 PHƯƠNG PHÁP GIA CÔNG GỐM SỨ

VẬT LIỆU GỐM

• Là các vật liệu rắn phi kim vô cơ với cấu trúc
dị thể, thành phần khoáng và hóa chất khác
nhau.
VẬT LIỆU GỐM

• Vật liệu gốm bao giờ cũng tồn tại 3 pha:

– pha tinh thể, pha thủy tinh, pha khí.

• Pha thủy tinh tạo thành do vật liệu có các tạp chất hoặc hợp chất dễ nóng
chảy hơn so với pha tinh thể, trong quá trình thiêu kết chảy ra, phân tán
đồng đều giữa các hạt tinh thể. Pha thủy tinh làm giảm độ bền của vật
liệu nhưng nó lại làm dễ dàng cho quá trình công nghệ chế tạo sản phẩm.

• Pha tinh thể là quan trọng nhất. Các vật liệu gốm kỹ thuật thường dùng
pha tinh thể thuần nhất hoặc các cacbit, nitrit, borit hoặc kim loại nguyên
chất.

• Thoâng thöôøng goám coù caáu truùc ña tinh theå vôùi nhöõng lôùp thuûy tinh xen
keõ vaø vôùi caùc haït ñöôïc phaân boá voâ traät töï, do ñoù goám coù tính chaát ñoàng
nhaát.
VẬT LIỆU GỐM
VẬT LIỆU GỐM

Phân loại:
 PHƯƠNG PHÁP GIA CÔNG GỐM SỨ

ĐẶC ĐIỂM PHƯƠNG PHÁP GIA CÔNG

• Các sản phẩm được sản xuất trên cơ sở nguyên liệu dạng bột
mịn, tạo hình rồi đem nung đến kết khối ở nhiệt độ cao.
• Đặc trưng cơ bản của công nghệ ceramic là quá trình nhiệt độ
cao. (phản ứng pha rắn, kết khối ở nhiệt độ cao).
• Công nghệ thủ công + hiện đại: phương pháp gia công gốm
truyền thống và gốm kỹ thuật.
 PHƯƠNG PHÁP GIA CÔNG GỐM TRUYỀN THỐNG

• Ñoà goám, ñoà saønh söù, ngoùi, gaïch chòu löûa vaø xaây döïng vaãn
ñöôïc laøm theo quy trình ñaõ coù töø raát laâu (caùch ñaây 2000
naêm).
• Dùng đất sét, đá vôi và tràng thạch làm nguyên liệu chính:
gốm sứ, vật liệu chịu lửa.
• Đöôïc ñuùc ôû traïng thaùi deûo, sau ñoù ñem nung.
• Khi nung, pha thuyû tinh chaûy ra vaø gaén keát vôùi nhau taïo
thaønh moät vaät theå nhieàu pha, ña tinh theå phöùc taïp.
Nguyên liệu (vaät lieäu thô):

• Ñaát seùt: aluminosilicate ngaäm nöôùc

• Kaolinite: Al2O3(Si2O5)(OH)4.
• Montmorrilonite Al5(Na, Mg)(Si2O5)6 (OH)4
• Khoaùng feldspar coù nhieät ñoä noùng chaûy thaáp:
K2O.Al2O3.8SiO2.
• Thaïch anh hay ñaù löûa coù nhieät ñoä noùng chaûy cao:
SiO2.
Các ứng dụng của gốm truyền thống:

• Ñaát nung, goám nung, goám Trung Quoác, ñoà söù, taát caû ñeàu
coù yù nghóa lôùn trong cuoäc soáng.
• Ngoùi laøm töø vaät lieäu toå hôïp cuõng öùng duïng raát nhieàu.
• Gaïch xaây döïng coù ñöôïc laøm töø hoãn hôïp reû hôn, thöôøng laø
ñaát seùt
• Gaïch chòu löûa coù thaønh phaàn ñaëc bieät chòu ñöôïc nhieät ñoä
cao vaø caùc moâi tröôøng baøo moøn.
 PHƯƠNG PHÁP GIA CÔNG GỐM TRUYỀN THỐNG

• Quy trình gia công

Ñeå taïo hình thì coù theå duøng caùc phöông phaùp sau:

Phöông phaùp deûo (ñoä aåm 15 ÷ 25%): phoái lieäu coù ñoä deûo cao,
taïo hình baèng tay hoaëc baèng maùy chuyeân duøng.

Phöông phaùp baùn khoâ (ñoä aåm 8 ÷ 12%): ñöôïc taïo hình baèng
caùch ñaàm, neùn, eùp trong khuoân.

Phöông phaùp ñuùc roùt: phoái lieäu mòn hoøa vôùi nöôùc thaønh hoà,
ñöôïc roùt vaøo khuoân thaïch cao, khuoân seõ huùt nöôùc ñeå laïi xöông
goám.

Goám khoâ sau khi taïo hình ñöôïc saáy vaø nung ôû nhieät ñoä khaùc
nhau, tuøy thuoäc vaøo thaønh phaàn goám (gaïch ôû 9000C, söù ôû
14000C, cao Alumin 18000C)
VIDEO: PP GIA CÔNG GỐM
PHƯƠNG PHÁP GIA CÔNG GỐM KỸ THUẬT

• Do chuùng coù nhieät ñoä noùng chaûy, ñoä cöùng vaø doøn cao neân
caùc boä phaän ceramics khoâng theå cheá taïo nhö polymer hay
kim loaïi.
• Phöông phaùp cheá taïo chính laø keát khoái.
• Nguyeân lieäu ñaàu vaøo thöôøng coù daïng boät.
• Quaù trình taïo boät vaø xöû lyù boät caàn phaûi coù.
Các bước chính:
• Toång hôïp boät.
• Quaù trình taïo boät.
• Taïo hình chi tieát.
• Keát khoái chi tieát.
• Gia coâng baèng maùy vaø hoaøn thieän saûn phaåm.
 h

• Tạo bột các oxit tinh khiết, các silicid, borid, nitrid khá
phức tạp. Phần lớn các nguyên liệu ban đầu cần phải gia
công ở nhiệt độ cao tạo các chất cần thiết.
• Những biến đổi hoá học chủ yếu xảy ra trong giai đoạn
này. Sau đó nghiền lại tạo các nguyên liệu bột cần thiết.
• Có thể ép nóng hoặc ép nguội. Thường dùng là ép nguội
trong khuôn kín.

• Đối với các sản phẩm đặc (không có lỗ xốp) thí dụ chế tạo
dụng cụ cắt gọt, người ta thường dùng phương pháp ép
nóng.

• Với các hạt gốm khó ép như các loại cacbit hoặc borit của
kim loại khó chảy người ta thường dùng phương pháp ép
động học. Gồm hai giai đoạn:
– 1. Ép nguội sơ bộ .
– 2. Nung nhanh chi tiết lên đến nhiệt độ ép cho vào khuôn kín ép
và sau đó làm nguội với tốc độ cần thiết.
• Với phương pháp này, sau khi ép sản phẩm hầu như đặc, có
kích thước chính xác, bề mặt sạch, năng suất ép cao.
ỨNG DỤNG CỦA GỐM KYÕ THUAÄT

• Ceramics truyeàn thoáng yeáu, deã vôõ do chuùng chöùa nhieàu loã roãng vaø
nhieàu veát nöùt.
• Module ñaøn hoài cuûa chuùng thaáp do söï coù maët cuûa pha thuyû tinh.
• Ceramics kyõ thuaät ñöôïc phaùt trieån vôùi ceramics coù tyû troïng lôùn, tinh
khieát vaø module ñaøn hoài cao hôn.

Ceramics ÖÙng duïng

Alumina Al2O3 Duïng cuï caét; khuoân; lôùp voû vaø
beà maët choáng maøi moøn; caùc vaät
Silicon SiC baûo veä söï oxihoaù; beà maët chòu
Carbite löïc; caùc boä phaän chòu nhieät ñoä
Silicon Si3N4 cao; moät soá phaàn cuûa turbine;
Nitride caáy gheùp giaûi phaãu xöông; aùo
Zirconia ZrO2 choáng ñaïn; choáng böùc xaï.

Boron BN
Nitride
• Ceramic từ oxit tinh khiết: là sản phẩm từ bột oxit tinh khiết
nung kết khối. (không có biến đổi hóa học). làm vật liệu điện
kỹ thuật, vật liệu chịu lửa cao cấp, vật liệu cấy ghép vô cơ
trong y học.

• Đơn tinh thể: đơn tinh thể safir nhân tạo quay từ dung dịch
nóng chảy ở nhiệt độ cao.

• Các loại nitrid, carbid, borid và silicid: ứng dụng làm gốm
điện trở, vật liệu mài, vật liệu cho các động cơ đốt trong, vật
liệu chịu lửa cho động cơ tên lửa.

• Gốm tinh thể (xitan, gốm vi tinh).

• Vật liệu điện kỹ thuật: titanat bary (BaO.TiO2) có hằng số

điện môi rất cao, ferit (MeO.Fe2O3) là vật liệu sắt từ, vật liệu
quang dẫn, chất siêu dẫn nhiệt độ cao.
COMPOSITE CERAMICS

• Tính nhaùm vaø cöùng cuûa ceramics thì thöôøng ñöôïc öùng duïng raát
toát, ngöôïc laïi tính doøn haàu khoâng öùng duïng ñöôïc nhieàu.
• Keát hôïp polymers, kim loaïi hay caùc ceramics khaùc ñeå taïo
thaønh composites
• Tuy nhieân, vaät lieäu naøy khoâng reû ngoaïi tröø theùp vaø beâ toâng.
• Sôïi thuyû tinh hay sôïi cacbon ñöa vaøo seõ laøm gia taêng tính deûo.
• Gia taêng tính chaát cho beâ toâng, ta seõ gia cöôøng theùp hay sôïi
thuyû tinh.
PHƯƠNG PHÁP GIA CÔNG THỦY TINH
 VẬT LIỆU THỦY TINH

 Thuûy tinh laø chaát voâ ñònh hình, taïo thaønh khi naáu chaûy caùc oxyt
hay caùc hôïp chaát khoâng oxyt.
 Caùc oxyt SiO2, B2O3, P2O5, GeO2 cuõng nhö moät soá hôïp chaát
khoâng coù oâxy cuûa asen, selen, telua laø nhöõng chaát taïo thaønh thuûy
tinh.
 Maïng löôùi khoâng gian cuûa caùc phaàn töû caáu truùc ñoàng nhaát taïo
thaønh cô sôû cuûa thuûy tinh.
 Trong thuûy tinh thaïch anh thaønh phaàn ñôn giaûn nhaát laø khoái töù
dieän SiO4 ñöôïc noái caùc ñænh vôùi nhau
Söï saép xeáp caùc töù dieän SiO4 trong thuûy tinh

O  Si
Si

( laø goùc giöõa caùc lieân keát Si - O)

 Caáu truùc khoái töù dieän Thuûy tinh thöôøng
[SiO4]4- SiO2

Thuûy tinh tinh theå SiO2

 Trong thaïch anh tinh theå caùc töù dieän SiO4 ñöôïc saép xeáp
coù traät töï vaø taïo thaønh maïng tinh theå, trong tröôøng hôïp
naøy goùc giöõa caùc lieân keát Si - O naèm trong khoaûng heïp
hôn nhieàu.
 Caáu truùc cuûa thuûy tinh voâ ñònh hình xuaát hieän khi nguoäi
khoái thuûy tinh, khi ñoù ñoä nhôùt cao ñaõ caûn trôû söï keát tinh.
 Thuûy tinh silicat coù phuï gia laø caùc oâxit khaùc laø thaønh
phaàn chính cuûa thuûy tinh coâng nghieäp.
 Trong caùc thuûy tinh silicat caùc nguyeân töû ñöôïc noái vôùi
nhau baèng lieân keát ñoàng hoùa trò – ion.
 Söï phöùc taïp veà thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa thuûy tinh silicat
laøm thay ñoåi caùc tính chaát cuûa chuùng, keå caû maøu saéc, vaø laø
nguyeân nhaân cuûa tính khoâng ñoàng nhaát caáu truùc.
 Khi laøm nguoäi, chaát loûng moät pha bò phaân hoùa thaønh hai
hay nhieàu pha loûng coù thaønh phaàn hoùa hoïc khaùc nhau.
 Sau khi ñoâng ñaëc, thuûy tinh coù caáu truùc nhieàu pha maø
moãi pha vaãn ôû traïng thaùi voâ ñònh hình. Söï phaân lôùp cuûa caùc
thuûy tinh silicat laø ñaëc ñieåm caáu truùc ñaëc tröng cuûa chuùng.
 Keát tinh hay “khöû thuûy tinh” vôùi söï hình thaønh caùc tinh
theå lôùn aûnh höôûng xaáu tôùi ñoä beàn vaø ñoä trong suoát cuûa
thuûy tinh.
 Ngöôøi ta ngaên ngöøa keát tinh baèng caùch choïn thaønh phaàn
hoùa hoïc cho thuûy tinh vaø ñieàu kieän naáu luyeän noù.
 ÖÙng suaát trong caùc saûn phaåm thuûy tinh do söï khaùc nhau
veà maät ñoä ôû nhöõng khu vöïc khaùc nhau ñöôïc loaïi tröø baèng
caùch nung noùng ñuû ñeå xaây döïng laïi caùc phaàn töû caáu truùc
vaø ñoàng ñeàu maät ñoä.
 Xital hay laø vaät lieäu thuûy tinh tinh theå ñöôïc cheá taïo töø thuûy tinh
coù thaønh phaàn ñaëc bieät vaø keát tinh coù ñieàu khieån. Caáu truùc cuûa sital
laø hoãn hôïp caùc tinh theå (60  90%) raát nhoû mòn (0,01  1m) ñònh
höôùng voâ traät töï vaø thuûy tinh (40  10%).

Xital nhận được bằng cách nấu chảy mẻ nguyên liệu thủy tinh có
thành phần nhất định có thêm xúc tác (chất tạo mầm), làm nguội đến
trạng thái dẻo và tạo hình bằng các công nghệ tạo hình thủy tinh, sau
đó cho kết tinh gọi là xitan hóa.

Trong thành phần của thủy tinh dùng để chế tạo xitan có các loại oxit
LiO2, Al2O3, SiO2, MgO, CaO... các chất biến tính kết tinh (chất tạo
mầm) như Au, Ag, Cu, TiO2… Các chất tạo mầm có mạng tinh thể
tương tự như các pha tinh thể tiết ra từ thủy tinh.
 Phuï thuoäc vaøo ñieàu kieän taïo thaønh caùc taâm keát tinh caùc
sital ñöôïc chia thaønh sital nhieät vaø sital quang.

 Khi uû sital nhieät ta ñöôïc maät ñoä tinh theå cao vaø ñoàng
nhaát.
 Trong caùc sital quang ngöôøi ta duøng caùc vi löôïng vaøng,
baïc, platin hay ñoàng.
 Caùc taâm maàm keát tinh ñöôïc hình thaønh baèng caùch chieáu
tia cöïc tím vaø uû. Nhöõng khu vöïc khoâng ñöôïc chieáu tia cöïc
tím seõ ôû traïng thaùi voâ ñònh hình sau khi uû.
 Ngöôøi ta söû duïng sital quang nhö laø vaät lieäu nhaïy
quang.
 Caùc sital nhieät coù öùng duïng nhieàu maët: chuùng ñöôïc söû
duïng nhö laø vaät lieäu chòu ma saùt ñeå cheá taïo caùc chi tieát
maùy thuûy löïc, caùc chi tieát chòu ma saùt, caùc lôùp men baûo
veä nhö caùc chaát ñieän moâi oån ñònh vaø beàn ñeå laøm caùc chi
tieát maùy thu thanh, caùc taám caùch ñieän …
 Tính chất chung của thủy tinh:
• Ttt là nhiệt độ thủy tinh hóa, thấp hơn nhiệt độ này thủy tinh
rất dòn.
• Thủy tinh silicat công nghiệp có ttt = 425 – 600 độ C, tm là
nhiệt độ biến mềm, nằm trong khoảng 600 – 800 độ C.
• Trong khoảng nhiệt độ từ ttt đến tm thủy tinh ở trạng thái dẻo có
độ nhớt cao.
• Khi tiến hành gia công thủy tinh thành sản phẩm, nhiệt độ
thủy tinh phải ở trên tm (1000 – 1100 độ C).
NẤU THỦY TINH

Chia làm 5 giai đoạn:

• Tạo silicat
• Tạo thủy tinh
• Khử bọt
• Đồng nhất
• Làm nguội
Tạo silicat
• Thành phần nguyên liệu: SiO2 (cát), CaCO3 (đá vôi), xô đa
(Na2CO3)
• Phản ứng bắt đầu ở nhiệt độ 600 độ C và hoàn thành quá trình
tạo silicat ở khoảng từ 1010 đến 1200 độ C

Giai đoạn tạo thủy tinh

• Sau khi tạo silicat trong hỗn hợp nóng chảy mới tạo thành còn
nhiều hạt cát chưa tan hết. Giai đoạn thủy tinh là giai đoạn hòa
tan hết các hạt cát.
• Giai đoạn này xảy ra rất chậm.
• Để giảm thời gian tạo thủy tinh, thêm vào oxit kiềm để tạo với
SiO2 những cùng tinh dễ chảy.
Giai đoạn khử bọt
• Trong hai giai đoạn trên đều có nhiều sản phẩm khí hình
thành, một phần thoát ra ngoài một phần còn lại trong thủy
tinh.
• ở giai đoạn này nhiệt độ của thủy tinh lỏng là cao nhất.

Giai đoạn đồng nhất hóa

• Vì nhiều nguyên nhân khác nhau mà khối thủy tinh không
đồng đều về thành phần hóa học
• Hạt phối liệu càng đồng nhất càng tốt, đóng bánh hoặc vê
viên phối liệu, tăng nhiệt độ để giảm độ nhớt. Quá trình khử
khí góp phần tăng sự đồng nhất, ngoài ra còn dùng khuấy
trộn cơ học.
Giai đoạn làm nguội
• Nhiệt độ giảm, khối thủy tinh tăng độ nhớt đến giới hạn tạo
hình sản phẩm.
• Cần chú ý đến sự cân bằng giữa pha khí và pha lỏng, vì nếu sự
cân bằng phá vỡ thì sẽ tái sinh bọt khí.
• Có thể rút hết khí ra khỏi lò khi chế tạo thủy tinh đặc biệt
• Hoặc giảm nhiệt độ từ từ và đều đặn, thành phần và áp lực khí
trong lò giữ không đổi.
TẠO HÌNH SẢN PHẨM

Phöông phaùp ñuùc thoåi

Phöông phaùp ñuùc noåi

NHIỆT LUYỆN THỦY TINH
Ủ thủy tinh
Làm giảm ứng suất bên trong thủy tinh.
Thường chọn nhiệt độ thấp hơn nhiệt độ thủy tinh hóa (ttt) khoảng 20 – 30 độ
C.
Chế độ ủ thường thực hiện theo bốn giai đoạn:
• Nung sản phẩm đến nhiệt độ ủ cao với tốc độ vừa phải không gây ra hiện tượng
nứt vỡ.
• Giữ nhiệt
• Làm nguội chậm, giảm được khoảng 100 độ C thì chuyển sang giai đoạn 4
• Làm nguội nhanh nhưng không quá lớn để ứng suất tạm thời sinh ra không
vượt quá mức cho phép.
Tôi thủy tinh
• Nhiệt độ tôi cao hơn nhiệt độ thủy tinh hóa.
• Thủy tinh được sản xuất bằng phương pháp kéo đứng thường
được tôi ở nhiệt độ 630 – 650 độ C. Sau đó được làm nguội
nhanh và đồng đều trong dòng không khí hoặc trong dầu
(nhớt).
• Thủy tinh sau khi tôi có độ bền va đập và độ bền uốn cao hơn
4 – 5 lần so với thủy tinh ủ.
PHƯƠNG PHÁP GIA CÔNG XI MĂNG & BÊ TÔNG
XI MAÊNG VAØ BEÂ TOÂNG

• Chuùng ñöôïc söû duïng vôùi soá löôïng raát lôùn trong lónh vöïc xaây
döïng.
• Ximaêng chieám khoái löôïng töông ñöông vôùi caùc vaät lieäu nhö gaïch
vaø goã, keá ñeán laø theùp.
• Veà giaù thaønh thì chuùng laø loaïi vaät lieäu reû.
• Hoãn hôïp voâi (CaO), Silicat (SiO2) vaø nhoâm oxide (Al2O3) taïo
phaûn öùng hydrate hoaù (phaûn öùng vôùi nöôùc) ñeå taïo thaønh caùc khoái
raén.
• Sau ñoù, chuùng ñöôïc taïo hình baèng caùch ñuùc.
• Saûn phaåm cheá taïo töông ñoái deã daøng töø caùc vaät lieäu thoâ.
 Thank you!

54