Dr.

Araújo PROPEDÉUTICA Calcio 1

HIPERCALCEMIA E HIPOCALCEMIA
HIPERCALCEMIA
Trátase da elevación do calcio sérico por riba do límite superior da normalidade (10.5 mg/dl).

Nos análises de sangue dannos o Ca total, pero o que nos interesa saber é o Ca sérico correxido pola
albúmina en sangue (Ca corrixido ¿ Ca+0.8 X (4−Alb )) ou polas proteínas totais (Ca corrixido
Ca
¿
Proteínas totales ), que aparecen en calquera analítica bioquímica de rutina.
0.55+
160

(Na vida real non hai que saber estas fórmulas, pero para o exame hai que saber polo menos a da albúmina,
porque dixo que nas preguntas diso sempre vai dicir algo da albúmina).

Se ten o calcio alto o seguinte paso é medir a PTH, porque a concentración de calcio depende da PTH e da
vitamina D.

Tipos de hipercalcemia
Hipercalcemia con PTH elevada/normal

- Hiperparatiroidismo primario: normalmente é esporádico, por un adenoma productor de PTH que

fai que se eleve a PTH en sangue e altérase a excreción renal de calcio e a resorción ósea, polo que
se eleva a calcemia. O adenoma productor de PTH familiar tamén é unha posible causa, polo que
sempre se pregunta polos antecedentes familiares. Tamén se asocia a MEN (neoplasia endocrina
múltiple):
o MEN1: adenoma de paratiroides, adenoma hipofisario e adenoma insular de páncreas.
o MEN2A: adenoma de paratiroides, feocromocitoma e carcinoma medular de tiroides.
o MEN2B: adenoma de paratiroides, feocromocitoma, carcinoma medular de tiroides e
neurofibromas mucosos.
- Hipercalcemia hipocalciúrica familiar benigna: o máis chamativo é a hipocalciuria. É moi raro.
Mutación na CaSR: familiar, autosómica dominante.
- Tratamento con litio (trastornos bipolares).

Hipercalcemia con PTH disminuida

En xeral o hiperparatiroidismo primario se non asocia carcinoma de tiroides pódese manexar sen cirurxía
porque é benigno, pero neste caso soen ser neoplasias malignas.

- Neoplasias malignas:
o Tumores sólidos: carcinoma escamoso de pulmón, mama e riñón (hipenefroma). Nestes
casos a hipercalcemia aparece por un síndrome paraneoplásico endocrino: secretan PTHrP
que é como a PTH: a paciente con calcio moi elevado (13-14 mg/dl). Este calcio tan elevado é
potencialmente mortal: se a PTH está baixa hai que facer un rastrexo para descartar cáncer
buscando PTHrP.
 Dr. Araújo PROPEDÉUTICA Calcio 2

o Os linfomas e mielomas poden dar hipercalcemia sen PTHrP elevada.

o Metástasis osteolíticas, por exemplo dun cáncer de próstata. Ao lesionar o óso prodúcese a
hipercalcemia.
- Sarcoidose [libera Ca2+] ou tirotoxicose ou insuficiencia suprarrenal: a hipercalcemia non é moi
grave.
- Inducida por fármacos: o consumo de vitaminas pode ser perigoso, sobre todo a vitamina A e D. Hai
que vixiar tamén o tratamento con diuréticos tiazídicos.
- Inmovilización: os pacientes encamados ou institucionalizados sofren un aumento da resorción
ósea, polo que aumenta a calcemia.

Clínica da hipercalcemia
A clínica da hipercalcemia per se é bastante pouco manifesta, salvo que esta sexa severa.Habitualmente
diagnosticamos a hipercalcemia cando o suxeito ven por outra razón e ten o calcio alto, xa que por debaixo
de 12 ou 13 mg/dL soe ser asintomática.

A principal manifestación é a diminución da excitabilidade neuromuscular: somnolencia, coma, cansancio,

debilidade muscular, alteracións no ECG suxestivas, falta de apetito, estreñimento e vomitos. Hai outras
manifestacións caracteristicas como o aumento de produto fosfo-cálcico (precipitación de fosfato cálcico en
partes brandas) e aumento da concentración de calcio na urina (litiase renal).

A historia clínica é importante: antecedentes persoais, familiares, anamnese. Asintomático por baixo de 12-
13, que tampouco é que sexan moi sintomáticos, pero preocupan porque significa que segue subindo. O 90%
son hiperparatiroidismos primarios por un adenoma ou un cancro; o resto son rarezas.

Para saber que tipo de hipercalcemia é, teremos que determinar a PTH:

- Se está alta ou normal tenmos que pensar en hiperparatirodismo primario [neste caso haberá
hipofosfatemia] e se está diminuída determinaremos a PTHrP. O resto serán rarezas.
 Dr. Araújo PROPEDÉUTICA Calcio 3

Tamén se mira a calciuria (Calcio en orina de 24 horas), pero é máis incómodo: considérase anormal cifras
por riba de 350-400mg/24horas (normocalciuria: 100-350 mg/24horas); se nos atopamos cifras por baixo de
100mg/24horas hai hipocalciuria e probablemente se tratará dunha forma familiar da mesma.

En esta clase solo dio hasta aquí, a partir de aquí no está corregido en este documento.

HIPOCALCEMIA
Diminución do calcio sérico por baixo do límite inferior da normalidade: 8.5mg/dl.

Causas
- Hipoparatiroidismo porque a glándula fose extirpada, orixe idiopática, familiar… o normal é que
sexa de orixe postcirúrxica ou idiopática; e senón tampouco son infrecuentes as causas
autoinmunes.
- Resistencia á PTH: moi raro, denomínase pseudohipoparaatiroidismo.
- A insuficiencia renal é das causas máis frecuentes de hipocalcemia: fracasa a función renal e a
nefrona non responde á PTH. Case todos os pacientes con insuficiencia renal avanzada están con
suplementos de calcio e vitamina D.
- Fármacos como a Picamicina, Calcitonina ou Bifosfonatos para o tratamento da osteoporose.
- Fracaso na produción de calcidiol:
o Deficiencia de vitamina D:
 Exposición solar insuficiente, que é o máis frecuente porque se da en persoas
institucionalizadas, encamadas ou con aporte dietario insuficiente: “vellos en asilos”
 Malabsorción da vitamina D: tódolos síndromes de malabsorción afectan as
vitaminas liposolubles coma esta.
o Raquitismo hereditario por mutación no receptor da vitamina D (déficit de α 1-hidroxilasa
renal).
- Depósitos de fosfato cálcico:
o Hiperfosfatemia aguda (pouco frecuente): traumatismo muscular, lise muscular ou
administración de fosfato enteral (preparación de limpeza do intestino) que secuestra calcio
do sangue.
o Pancreatite por secuestro do calcio no espazo retroperitoneal ao seren liberadas as enzimas
pancreáticas.
o Transfusión sanguínea
o Outras situacións moi raras pero moi graves:
 Síndrome do óso famento: mineralización esquelética excesiva porque o óso
absorbe calcio en grandes cantidades en pouco tempo tras a extirpación dun
adenoma de paratiroides.
 Metástases óseas que comen calcio.

Manifestacións
As manifestacións clínicas básicamente son neuromusculares: tetania precedida por parestesias periorais ou
nos dedos. A tetania soe comezar a aparecer como cambras (“calambres”) ou contracturas nas mans que
acaban como “mans en comadrón”: cérranse e adoptan forma de cunca. Outra posibilidade é que haxa
 Dr. Araújo PROPEDÉUTICA Calcio 4

cadros larvados sen clínica. Se se deixa a avanzar moito o paciente entra en coma e falece por edema
cerebral.

Exploración (videos)
- Signo de Trousseau: ponse o manguito do tensímetro e súbese por riba de 210mmHg para ver a
tetania da man: primeiro o pulgar e despois os ourtos dedos. Se non saiu en 2 minutos é raro que
saia. Ao desinflar o manguito a man volve ao seu.