BC 6. Estudo da función dixestiva.

BC 6. Estudo da función dixestiva

O estudo bioquímico da función dixestiva realizase fundamentalmente sobre as alteracións das

funcións gástrica e intestinal a partir da determinación de magnitudes bioquímicas en varios tipos de
mostras: sangue, feces, aire espirado e zume gástrico.

1. Alteracións da función gástrica

Os estudos de laboratorio relacionados coa función gástrica buscan patoloxías relacionadas co déficit
de factor intrínseco e coas infeccións por Helicobacter pylori.

1.1. Déficit de factor intrínseco.

● O factor intrínseco é unha proteína que intervén na absorción da vitamina B12 ou
cianocobalamina.
● Na absorción da cianocobalamina son necesarias outras dúas proteínas: as proteínas R o
cobalofilinas e os receptores específicos. Este proceso ten lugar da maneira seguinte:
○ No estómago: – Por acción das encimas gástricas, a cianocobalamina liberase dos
alimentos que a conteñen e únese á cobalofilina (proteína R), secretada polas
glándulas salivares e a mucosa gástrica, o que da lugar ao complexo
cianocobalamina-cobalofilina, que pasa ao duodeno.
○ No duodeno: – O complexo rómpese pola acción dunha proteasa pancreática e
liberase a cianocobalamina que se une ao Factor Intrínseco (FI) sintetizado polas
células parietais do fundus e do cardias gástrico.
○ Finalmente, a absorción da cianocobalamina prodúcese no xexuno e no íleon, grazas
aos receptores específicos para o complexo cianocobalamina-factor intrínseco que
están situados nos enterocitos destes tramos do intestino
● A anemia perniciosa é unha anemia megaloblástica caracterizada por deficiencia de vitamina
B12 provocada pola incapacidade de secretar Factor Intrínseco debido a:
○ Gastrite crónica atrófica.
○ Afección autoinmunitaria na cal o sistema inmunitario ataca ao factor intrínseco ou ás
células do estómago que o producen.
● Para o diagnóstico de situacións que cursan con déficit de Factor Intrínseco mídense os niveis
séricos de:
○ Vitamina B12 e ácido fólico. Valores baixos son indicativos de anemia perniciosa e
malnutrición ou malabsorción.
■ Os valores normais para vitamina B12 son de 200-900 pg/ml, para ácido
fólico 2,7-17,0 ng/ml.
○ Ácido metilmalónico e a homocisteína. – A vitamina B12 é un cofactor
imprescindible para o metabolismo do metilmalonil-CoA e xunto co ácido fólico
intervén no metabolismo da homocisteína.
■ Valores altos destes dous analitos indican deficiencia de vitamina B12 e
folato.
○ A determinación da gastrina realizase en plasma por métodos inmunoencimáticos.
■ Niveis altos de gastrina danse no síndrome de Zollinger-Ellison, pero tamén
en gastritis atróficas (anemia perniciosa) e hiperplasia de células G.
 BC 6. Estudo da función dixestiva.

1.2 Detección de Helicobacter pylori.

● Helicobacter pylori é un bacilo gramnegativo que coloniza a mucosa gástrica.
● Pode vivir no estómago baixo condicións ácidas porque dispón dunha encima, a ureasa, que
metaboliza a urea xerando amoníaco.
● Cando H. pylori coloniza a mucosa gástrica humana produce unha gastrite superficial que
pode permanecer así durante o resto da vida ou ben, pasados uns anos, desenvolver unha
úlcera péptica ou unha gastrite atrófica.
● Para a detección da presenza de H. pylori úsanse biopsias, probas da ureasa, cultivo e
seroloxía.
● No laboratorio de bioquímica detectase co test do alento ou o seu antíxeno en feces.
○ Test do alento. Basease na capacidade do Helicobacter pylori de transformar a urea.
■ Consiste en tomar dúas mostras de alento soplando dentro dunha pequena
bolsa. – A primeira mostra tómase en situación basal.
■ A segunda aos 20 minutos da anterior, tras dar ao paciente unha pastilla de
urea marcada con 13C (isótopo no radioactivo: o carbono 13; 13C-urea)
■ A presenza de Helicobacter pylori transformará a 13C-urea en amoníaco e
dióxido de carbono marcado ( 13CO2 ), que pasará ao sangue unha vez
absorbido e será eliminado en forma de aire expirado a través dos pulmóns.
■ O 13CO2 detectase no aire espirado mediante espectrometría

○ Antíxeno en feces. Realizase con diversos sistemas inmunocromatográficos de tipo

POCT (point of care testing) que non necesitan a colaboración do paciente e resultan
moi útiles en nenos de curta idade.

2. Alteracións da función intestinal.

Síndrome de malabsorción intestinal defínese como a dificultade o pérdida da capacidade do
intestino delgado para a normal absorción de un ou máis nutrintes.
Esta deficiencia pode ser causada por:
● Motivos intrínsecos.
○ Lesións da mucosa intestinal por enfermidade inflamatoria intestinal ou por
enfermidade celíaca.
○ Déficit de lactasa.
○ Diminución da superficie de absorción intestinal tras unha cirurxía (unha ileoctomía
implicará unha malabsorción de lípidos).
● Motivos extrínsecos.
○ Déficits de encimas pancreáticas: pancreatite crónica ou na fibrose quística.
○ Déficits de bile como na colestase.
○ Déficits de factor intrínseco

Manifestacións clínicas mais frecuentes: síntomas inespecíficos derivados da incapacidade de

absorber nutrintes, como diarrea, distensión abdominal, meteorismo, malnutrición, pérdida de peso,
astenia, alteracións do crecemento en idade infantil, etc.
A veces, os síntomas poden orientar sobre o tipo de nutriente que non pode ser absorbido:
● Malabsorción de glícidos: adoita cursar con diarrea crónica, meteorismo e distensión
abdominal.
● Malabsorción de graxas: da lugar a feces voluminosas e pestilentes e provoca déficit de
absorción de vitaminas liposolubles como vitamina A, E, D ou K.
 BC 6. Estudo da función dixestiva.

● Malabsorción de proteínas: cursa con perda de peso, perda de masa muscular, ascite e
edemas.
● Malabsorción de vitamina B12: provoca déficit desta vitamina e da lugar a anemias
megaloblásticas.

2.1 Enfermidade inflamatoria intestinal

● Agrupa os procesos como a colite ulcerosa e a enfermidade de Crohn.
● Caracterizase pola inflamación crónica do tracto dixestivo e ten un gran impacto na calidade
de vida dos pacientes.
● Para o diagnóstico destas patoloxías, a determinación da calprotectina fecal, proteína
relacionada cos mecanismos de defensa na mucosa intestinal, resulta moi útil na práctica
clínica, pois a súa presenza en feces está moi elevada en pacientes con enfermidade
inflamatoria intestinal.

2.2 Enfermidade celíaca

● Trastorno autoinmune crónico
provocada por unha intolerancia
permanente ao glute
● Caracterizase por unha resposta
inflamatoria contra o epitelio
intestinal cando hai consumo de
alimentos con glute. Esta resposta
induce a unha atrofia das
vilosidades intestinais.
● O glute é unha proteína que se
atopa na semente de moitos
cereais.
● Os síntomas clásicos son os
relacionados coa malabsorción,
pero poden darse outros como mígrañas, infertilidade e depresión.
● O diagnóstico da enfermidade celíaca realizase mediante probas inmunolóxicas para detectar
anticorpos de tipo IgA.
○ Se estas probas son positivas, farase unha biopsia do intestino delgado, que
proporcionará o diagnóstico definitivo se evidencia dano das microvilosidades
intestinais.

2.3. Intolerancia á lactosa

● Cando as persoas nas que as células da mucosa do intestino delgado non producen lactasa,
inxiren leite, a lactosa, ao non poder ser hidrolizada, se acumula no interior do intestino, xa
que son intolerantes a ela.
● Isto fai que salga auga cara o intestino xunto con electrolitos, e fermentación bacteriana.
● Todo isto provoca fortes diarreas, cólicos abdominais, flatulencia.
● Diagnosticase mediante un Test De Hidroxeno Espirado, que permite medir a concentración
de H2 producido polas bacterias ao fermentar a lactosa non dixerida.

2.4. Déficit de encimas pancreáticas

● O déficit na secreción exocrina do páncreas ten como consecuencia unha diminución no
duodeno da presenza de encimas que son as encargadas de dixerir os principios inmediatos.
 BC 6. Estudo da función dixestiva.

● Este déficit encimático coñecido como insuficiencia pancreática exocrina leva á aparición
de malabsorción, e entre as causas que o orixinan están as patoloxías que afectan ao páncreas
● A fibrose quística é un trastorno herdado que causa danos graves nos pulmóns, o sistema
dixestivo e outros órganos do corpo.
○ Nas persoas con fibroses quística, un xene defectuoso fai que as secreciones vólvanse
pegañentas e espesas. En lugar de actuar como lubricantes, as secreciones tapan os
tubos, condutos e pasaxes, especialmente nos pulmóns e o páncreas.
● Os síntomas máis frecuentes da insuficiencia pancreática exocrina son a dor abdominal de
variable intensidade e frecuencia, a esteatorrea, a diarrea, a flatulencia, a malnutrición, a perda
de peso e a astenia.
● Para o seu diagnóstico empréganse:
○ A cuantificación da lipasa en soro e no líquido duodenal.
○ A cuantificación da graxa fecal (a esteatorrea non se produce hasta que a produción
de lipasa é menor del 10%), a quimotripsina e a elastasa fecal.
○ O test do alento para triglicéridos marcados con 13C.
■ Este test permite avaliar a capacidade funcional pancreática e baséase na
capacidade da lipasa pancreática para desdobrar e dixerir os triglicéridos.
■ A lipasa pancreática dixire aos TAG liberando 13CO2 , que é absorbido e
eliminado no alento.

Determinación de sustancias eliminadas por feces

➢ Estudo físico de mostras de feces
○ Olor: varía en función da dieta.
○ Cor: A cor marrón das feces é debido a presenza de estercobilina e pode estar
alterado por situacións patolóxicas ou por a dieta.
■ Cor verde: presenza de pigmentos biliares (diarrea)
■ Vermello: hemorraxia próxima ao ano.
■ Negro: hemorraxia das zonas mais afastadas do ano.
■ Blanco-grisaceo: insuficiencia biliar e hepatite.
■ Amarelo: esteatorrea.
○ Forma: Poden ser de consistencia dura, pastosa ou líquida incluso percibirse a mostra
de certos alimentos nelas.

➢ Estudo químico de mostras de feces

○ pH: pH normal oscila entre 6.8 e 7.2.
■ Para determinar o pH mestúrase unha porción de feces con auga destilada e
introdúcese unha tira de papel indicador de pH.
■ Adoita ser ácido en casos de malabsorción e en presenza de graxas e
glúcidos.
○ Pigmentos biliares: bilirrubina e estercobilina. A presenza destes pigmentos descarta
obstrución biliar.
○ Graxa: – A súa presenza realizase mediante o test de Van de Kamer que cuantifica a
cantidade de graxa eliminada por feces.
○ Cribado de azucres: – A presenza de azucres (glicosa e sacarosa) indica malabsorción
destes compostos asociase a un pH ácido inferior a 6.
 BC 6. Estudo da función dixestiva.

➢ Fecalograma
○ É a cuantificación de nutrintes en feces e utilízase para o diagnóstico de insuficiencia
pancreática, fibrose quística, enfermidade celíaca ou enfermidade inflamatoria
intestinal
○ Consisten en:
■ Cuantificación da graxa presente nas feces: malabsorción de graxa.
■ Medición de nitróxeno de orixe proteico: alteración da dixestión proteica.
■ Medición do contido de auga nas feces estrinximento ou diarrea crónicos.
■ Cuantificación de glícidos: síndromes de malabsorción.
○ Para levar a cabo o fecalograma utilízase a espectrofotometría de reflectancia no
infravermello próximo.

➢ Sangue oculta en feces

○ Un elevado número de alteracións gastrointestinais producen sangrado: úlceras,
pólipos, hemorroides, tumores.
○ É utilizada na detección precoz de cáncer intestinal.
○ Existen distintos métodos:
■ Químico: Baseánse na capacidade da hemoglobina para actuar como
peroxidasa e catalizar unha reacción (en presenza de H2O2 ) para producir un
composto coloreado.
● Poder dar positivo con alimentos como carne vermella, pescado,
nabos ou algúns fármacos (ferro, vitamina C)
■ Inmunolóxicos: Reacción antíxeno-anticorpo para detectar específicamente
hemoglobina humana.
■ Transferrina en feces: Utilízase para sangrado do tracto dixestivo superior xa
que a Hb metabolízase antes de chegar ao tracto dixestivo inferior polo que
non sería detectada.

➢ Determinación de calprotectina
○ É unha proteína derivada dos gránulos dos neutrófilos que presenta actividade
bacteriostática e funxostática.
○ A calprotectina fecal está moi elevada en pacientes con enfermidade inflamatoria
intestinal.
○ O método analítico para cuantificar calprotectina en feces consiste nun
encimoinmunoanálise, en mostra de feces illada necesitándose unha extracción de
calprotectina previa á súa análise.
○ A calprotectina en feces é moi estable e as mostras poden almacenarse ata cinco días
a temperatura ambiente.
○ Os valores de referencia varían, pero de forma xeral un valor inferior a 50 mg/kg
considerase negativo e positivo a partir de 200 mg/kg.

➢ Outras determinacións en feces

○ Determinación de quimiotripsina. É unha encima proteolítica secretada polo páncreas
durante a dixestión e, aínda que en pequena concentración, atópase en feces en
condicións normais.
■ Unha concentración inferior ao valor de referencia sería indicativa de
insuficiencia pancreática exocrina.
 BC 6. Estudo da función dixestiva.

○ Determinación de elastasa pancreática. É unha encima proteolítica pancreática que

non se degrada durante o seu tránsito intestinal, polo que a súa concentración en feces
é 5-6 veces superior á que se presenta no aspirado duodenal.
■ Considerase un excelente marcador da insuficiencia pancreática exocrina, e é
particularmente útil na valoración da fibrose quística en cativos (non hai ou
hai pouca).
○ Determinación de alfa-1- antitripsina. A alfa-1-antitripsina ten un peso molecular
similar ao da albumina, pero a diferencia desta, non a degradan as proteasas
intestinais nin é reabsorbida.
■ É un marcador da perda entérica de proteínas e de alteracións da
permeabilidade intestinal, e ademais sirve para monitorizar a enfermidade
inflamatoria intestinal.

➢ Estudo de cálculos biliares

○ O síntoma característico da litiase biliar é a dor que se produce pola obstrución
intermitente do conduto cístico por un cálculo e manifestase como un episodio de dor
visceral, localizado no epigastriohipocondrio dereito.
○ Diagnosticase mediante ecografía abdominal e tratase mediante colecistectomía.
○ Denomínase colelitiase se se produce na vesícula e coledocolitiase se ocorre na árbore
biliar
○ Os cálculos biliares poden ser:
■ De colesterol, os máis frecuentes (75%).
■ De pigmento marrón, formados por sales de calcio de bilirrubina non
conxugada (20%).
■ De pigmento negro, formados por bilirrubinato cálcico e asociados a
hemólises, cirrose e pancreatite.
■ Mixtos, con colesterol e pigmento marrón.
○ A análise do cálculo biliar non ofrece ningunha relevancia clínica en canto á
prevención de novas litiases.
○ Non existen probas específicas para o diagnóstico de litiase biliar.
○ A obstrución biliar da lugar a elevacións da bilirrubina directa, a fosfatasa alcalina e a
γ-GT, permanecendo a AST, ALT, LDH, as proteínas totais e a albúmina en valores
normáis.

Preguntas Función Digestiva

1. Valores medidos para el diagnóstico de situacións que cursan con déficit de Factor
Intrínseco.
● Vitamina B12 e ácido fólico. Valores baixos (<200-900pg/ml para vit B12 y <2.7-17ng/ml)
son indicativos de anemia perniciosa e malnutrición ou malabsorción.
● Ácido metilmalónico e a homocisteína. Valores altos destes dous analitos indican deficiencia
de vitamina B12 e folato.
● Determinación da gastrina.Niveis altos de gastrina danse no síndrome de Zollinger-Ellison,
pero tamén en gastritis atróficas (anemia perniciosa) e hiperplasia de células G.
2. ¿Con qué pruebas se detecta la presencia de H.Pylori en el laboratorio de bioquímica?
● Test do alento. Basease na capacidade do Helicobacter pylori de transformar a urea.
● Antíxeno en feces. Realizase con diversos sistemas inmunocromatográficos.
 BC 6. Estudo da función dixestiva.

3. Por qué motivos pueden ser causadas las deficiencias en elsíndromes de malabsorción
intestinal?
● Motivos intrínsecos.
○ Lesións da mucosa intestinal por enfermidade inflamatoria intestinal ou por
enfermidade celíaca.
○ Déficit de lactasa.
○ Diminución da superficie de absorción intestinal tras unha cirurxía (unha ileoctomía
implicará unha malabsorción de lípidos).
● Motivos extrínsecos.
○ Déficits de encimas pancreáticas: pancreatite crónica ou na fibrose quística.
○ Déficits de bile como na colestase.
○ Déficits de factor intrínseco.

4. ¿Mediante qué pruebas se realiza el diagnóstico de la enfermedad celiaca?

O diagnóstico da enfermidade celíaca realizase mediante probas inmunolóxicas para detectar
anticorpos de tipo IgA
Se estas probas son positivas, farase unha biopsia do intestino delgado, que proporcionará o
diagnóstico definitivo se evidencia dano das microvilosidades intestinais

5. Pruebas para el diagnóstico de insuficiencia pancreática.

● A cuantificación da lipasa en soro e no líquido duodenal.
● A cuantificación da graxa fecal,a quimotripsina e a elastasa fecal.
● O test do alento para triglicéridos marcados con 13C.

6. Perfil de obstrucción biliar.

A obstrución biliar da lugar a elevacións da bilirrubina directa, a fosfatasa alcalina e a γ-GT,
permanecendo a AST, ALT, LDH, as proteínas totais e a albúmina en valores normáis.
 BC6. Liquidos Corporais.

BC 6. Estudo dos líquidos corporais.

1. Líquido cefalorraquídeo (LCR)

● Líquido cristalino (cristal de roca) e incoloro composto por auga, sodio, potasio, cloro,
glicosa, proteínas, linfocitos e gases en disolución (02 e CO2 ).
● Localízase no canal ependimario, ventrículos cerebrais e espazo subaracnoideo.
● A súa función principal é a de protexer ao encéfalo e á medula espiñal, actuando como
amortiguador e compensando os cambios de volume intracranial.
● Para a obtención de LCR realízase a punción lumbar que consiste en acceder ao espazo
subaracnoideo pinchando polo lombo no oco que hai entre as vértebras L4 e L5 (ou entre L3 e
L4, nunca máis arriba de L2- L3)
● Extráense entre 3 e 5 ml que son repartidos en 3 tubos destinados ao estudo bioquímico,
citolóxico e microbiolóxico.
● As mostras de LCR para o estudo microbiolóxico débense conservar a 37 ºC ou a temperatura
ambiente e as destinadas a estudo bioquímico refrixéranse.

1.1 Exame macroscópico: Baséase no aspecto ou na color que poida presentar a mostra. Un LCR
normal é incoloro, inodoro e con unha viscosidade similar á da auga. Como consecuencia de
diversas patoloxías, pode presentar:
● Aspecto turbio. Alerta da presenza de altas concentracións de leucocitos, microorganismos ou
proteínas.
○ Aumento de leucocitos: meninxite bacteriana.
○ As meninxites víricas ou tuberculosas non adoitan ter aspecto turbio.
● Alteracións da cor.
○ LCR hemático ou hemorráxico.
■ Suxire a presenza de sangue e pode ser o resultado dunha punción traumática
ou dunha hemorraxia subaracnoidea ou intracerebral, ou dun traumatismo.
○ LCR xantocrómico (amarelado)
■ Fai referencia á coloración rosada ou alaranxada do sobrenadante do LCR
despois de centrifugado.
■ A xantocromía aparece entre 2-4 horas despois de producirse unha
hemorraxia subaracnoidea debido a que os eritrocitos rompen e liberan a
hemoglobina.
■ Pasadas 12 horas tras a hemorraxia, aparece unha cor amarelada que alcanza
unha intensidade máxima entre as 24 e as 36 horas e desaparece entre os catro
e os oito días, podendo estar presente ata catro semanas.
■ O sobrenadante das mostras de punción traumática é transparente.

1.2 Estudo bioquímico Determinase principalmente a presenza de glicosa, proteínas, encimas e

lactato.
● Glicosa: • A glicosa pode atravesar a barrera hematoencefálica e a súa concentración no LCR
depende da súa concentración plasmática.
○ Os valores normais de glicosa no LCR están entre un 50% e un 80% da concentración
da glicosa no soro.
○ Valores elevados (glucorraquia) poden ser debidos a diabetes ou perfusión de soro
glicosado.
○ Valores baixos asócianse nun 50% a meninxite bacteriana.
 BC6. Liquidos Corporais.

● Proteínas: A proteína que se atopa en maior concentración no LCR é a albumina.

○ Os valores normais de proteína están comprendidos entre 15 e 45 mg/dl, pero estes
valores aumentan coa idade e atópanse aumentados nos recentemente nados (30-140
mg/dl).
○ De xeito xeral, na meninxite bacteriana se obteñen valores de proteínas de máis de
150 mg/dl, o cal axuda a distinguir as meninxite bacterianas das no bacterianas.
○ Un LCR traumático é aquel que inclúe volumes de sangue debido a unha mala praxe
na súa obtención. Esta sangue pode incluso formar coágulos.

● Encimas: Determínanse as encimas:

○ Lactato deshidroxenasa. O séu valor normal é o 10% do valor plasmático.
■ Concentracións elevadas suxiren meninxite bacteriana.
○ Adenosina desaminasa (ADA). Valores superiores a 10 U/l suxiren meninxite
tuberculosa.
○ Lactato: O lactato non pasa a barreira hematoencefálica e a súa presenza é indicadora
de: •
■ Un incremento do metabolismo anaeróbico do SNC: infarto cerebral.
■ Un aumento da actividade dos leucocitos significativa das meninxite
bacterianas e fúnxicas.

1.3 Estudo microscópico. Consiste na realización dun reconto de células nucleadas antes de dous
horas da recepción para evitar que se produza la lise celular.
● Os valores normais están entre 0 e 5 células/µl, un número maior a 10 células/µl denominase
pleocitosis.
● Se o LCR presenta moitas células pódese usar como dilúente o líquido de Turk, disolución
que lisa aos eritrocitos e permite a diferenciación entre os neutrófilos e as células
mononucleares.
● Existe unha correlación entre a concentración de células e a clínica:
○ Pleocitosis lixeira (10-30 células/µl) ou moderada (30-100 células/µl). – Pódese
atopar en meninxite tuberculosa (con predominio linfocitario e unha concentración de
glicosa en LCR moi diminuída), encefalite, poliomielite ou tumores cerebrais.
○ Pleocitosis marcada (> 100 células/µl). – Pódese atopar en meninxite bacteriana (con
predominio de polimorfonucleares), meninxite tuberculosa grave (con linfocitos e
monocitos) e en meninxites víricas (con linfocitos e células plasmáticas).

2. Líquido sinovial
● O líquido sinovial é un líquido viscoso que rechea o interior de todas as articulacións
diartroidales e está presente en pequenos volumes.
● Este líquido componse de:
○ Ácido hialurónico secretado por células da membrana sinovial.
○ Plasma dializado (ultrafiltrado con a mesma composición iónica) a través de dicha
membrana. O ácido hialurónico confire a viscosidade característica do líquido
sinovial.
● A finalidade do estudo do líquido sinovial é axudar a diagnosticar alteracións como trastornos
de la membrana sinovial, así como das enfermidades reumatolóxicas e infecciosas que están
relacionadas con elas.
 BC6. Liquidos Corporais.

2.1 Exame físico

● Inclúe o análise da viscosidade, a cor e o aspecto.
● Análise da viscosidade.
○ O líquido sinovial é moi viscoso debido ao ácido hialurónico.
○ Nos procesos inflamatorios descende a viscosidade pola presenza dunha
hialuronidasa, encima que degrada o ácido hialurónico e que procede dos neutrófilos
presentes na mostra.
● Análise da cor.
○ É de cor amarelo claro.
○ Coloracións pardo- vermelladas:
■ Presenza de sangue na mostra;
■ Se é debida a unha punción traumática obterase un sobrenadante transparente
amarelo claro despois da centrifugación.
■ Se a coloración é debida a unha hemartrose non haberá variación da cor tras a
centrifugación.
● Análise do aspecto.
○ En condicións normais é un líquido transparente e a presenza de turbidez asóciase a
leucocitose ou á presenza de lípidos.
○ O centrifugado da mostra permite diferenciar un doutro, pois os lípidos formarán unha
capa superficial.

2.2 Estudo bioquímico

● A elevada viscosidade do líquido sinovial pode ser un factor limitante para o estudo das
magnitudes bioquímicas e aconsellase a dixestión previa do líquido con hialuronidasa para
diminuír a súa viscosidade, incubando a mezcla a 37 ºC durante 15 minutos.
● Posteriormente centrifugase e o sobrenadante obtido utilizase para o estudo bioquímico.
● Glicosa: En condicións normais debe conter uns valores similares ao soro.
○ Paciente en xaxún cando menos 6 horas.
○ Valores lixeiramente diminuídos: Proceso inflamatorio.
○ Valores por debaixo da metade do valor en soro orienta cara a artrite séptica:
inflamación da articulación provocada pola infección bacteriana ou fúnxica.
● Proteínas: Valores normais entre 1.5- 3 g/dl.
○ A membrana sinovial soamente deixa pasar as proteínas de baixo PM.
○ Non coagula.
○ Valores aumentados: artrite reumatoide, gota e artrite séptica.
● Ácido úrico: A concentración de ácido úrico é similar á do soro: 3-7 mg/dl en homes e 2-6
mg/dl en mulleres.
○ Valores aumentados: Gota.
○ A concentración de ácido úrico é similar á do soro: 3-7 mg/dl en homes e 2-6 mg/dl
en mulleres.
○ Na maioría dos casos aparecen cristais de ácido úrico no análise microscópico
denominados tofos.
○ Cristais de urato monosódico extracelulares con forma de agulla
 BC6. Liquidos Corporais.

2.2 Concentración celular

○ Nos casos de elevada celularidade, se debe diluír o líquido con soro fisiolóxico.
○ Se o líquido é hemorráxico, diluirase a mostra con soro salino hipotónico (0,3 mol/l).
○ Non debe usarse ácido acético como axente lisante porque precipita o ácido
hialurónico e dificulta a medición da concentración de leucocitos.

2.3 Análise de cristais

● Cristais de urato monosódico.
○ Teñen forma de agullas e bastóns.
○ Pacientes con gota
● Cristales de oxalato cálcico.
○ Pacientes con daño renal.
● Cristais de pirofosfato de calcio: gota o artrite reumatoide
● Cristais de hidroxiapatita de calcio teñidos con rojo alizarina.
○ Artropatías dexenerativas.
● Cristais de colesterol. Rectángulos grandes ou forma cadrada cunha marca nunha esquina.
○ Artrite reumatoide. Indican cronicidade.

3. Líquidos serosos
● Son líquidos corporais provenientes do ultrafiltrado do plasma.
● Atópanse nas cavidades pleural, pericárdica e peritoneal.
● Na formación do líquido seroso interveñen a presión hidrostática, a presión coloidosmótica e a
permeabilidade capilar.
● En condicións fisiolóxicas hai unha pequena cantidade de liquido en cada unha destas
cavidades corporais que permite o movemento das vísceras.
● O incremento do líquido chámase derrame.

Segundo o seu contido proteico, os líquidos serosos clasifícanse en:

● Trasudados
○ Líquidos non inflamatorios que se orixinan por alteración da presión hidrostática e/ou
coloidosmótica.
○ Aumento da formación do líquido seroso.
○ A súa concentración de proteínas é baixa.
● Exudados
○ Líquidos inflamatorios cuxa formación depende dun aumento da permeabilidade
capilar debido ás alteracións dos capilares sanguíneos e dos vasos linfáticos.
○ A súa concentración de proteínas é alta.

O exame macroscópico, a concentración celular, a glicosa, as proteínas e o pH deben medirse de

forma urxente:
● No exame macroscópico valorase a cor e o aspecto.
● Un líquido seroso normal é de cor amarelo claro e de aspecto transparente.
● Cores alaranxados, verdosos, hemáticos ou hemorráxicos serán indicadores de procesos
patolóxicos.
● A turbidez pode ser debida á presenza de células ou de lípidos e pódense definir como turbios,
purulentos, opalescentes, leitosos ou quilosos.
● A concentración celular mídese en contadores hematolóxicos se a mostra non está coagulada.
 BC6. Liquidos Corporais.

3.1 Liquido pleural

● En condicións fisiolóxicas, o espazo pleural conten 1-10 ml de fluído.
● Considerase patolóxico un volume de líquido pleural que poida ser detectado
radiolóxicamente.
● A causa máis frecuente é a insuficiencia cardíaca conxestiva.
● O primeiro obxectivo no estudo do líquido pleural é diferenciar entre trasudado y exudado:
○ Criterio clásico: > 3 mg/dl de proteínas totais, é un exudado.
○ Criterios de Light. Está baseado en cocientes. É un exudado se:
■ Proteínas totais en líquido pleural/suero > 0,5.
■ LDH en líquido pleural/suero > 0,6
■ LDH sérica está aumentada en soro en máis de 2/3 do seu límite superior.
■ Criterios de Light ampliados:
● Albúmina sérica-albúmina en líquido pleural < 1,2 g/dl.
● Bilirrubina total en líquido pleural/suero > 0,6. • Colesterol en
líquido pleural/suero > 0,3 ou colesterol en líquido pleural > 60
mg/dl.
■ Se o derrame pleural é un trasudado, non son necesarios otros estudos
bioquímicos.
■ Se o derrame pleural é un exudado, débese investigar a súa etioloxía.

3.1.1 Estudo bioquímico do líquido pleural

● Glucosa:
○ Os valores normais en adultos son de 70-110 mg/dl.
○ Concentración maior no trasudado, xeralmente maior a 60mg/dl.
○ As concentracións menores a 50 mg/dl orientan cara a tuberculose, neoplasias,
artrites reumatoidea ou derrame paraneumónico.
● Encimas:
○ α-amilasa: cando o derrame pleural está asociado a pancretite.
○ LDH: Criterios de Light.
○ ADA (adenosindesaminasa):sospeita de tuberculose como causa do derrame pleural
● ph:
○ pH fisiolóxico 7,6 debido á acumulación de bicarbonato na cavidade pleural.
○ Valores de pH inferiores a 7 se relacionan cunha mala evolución.

3.1.2 Estudo físico do líquido pleural

● Trasudados: cor amarelo claro.
● Exudado: turbio e opaco debido á presenza de células
● Líquidos hemáticos. Pode ser debido a:
○ Mala extracción da mostra.
○ Procesos neoplásicos.
○ Infartos pulmonares, hemotórax.
● Coloración escura secundaria a infección por Aspergillus niger.
● Aspecto leitoso: Aumento de TAG por quilotórax
● Purulento e con mala cor: Característico de empiema (acumulación de pus no espazo pleural,
causado xeralmente pola diseminación dunha infección pulmonar).
 BC6. Liquidos Corporais.

Clasificación como exudado do líquido pleural

3.2 Líquido pericárdico

● É o líquido que recubre a cavidade pericárdica.
● A mostra obtense mediante pericardiocentese.
● O aumento de líquido na cavidade pericárdica pode estar provocado por procesos
inflamatorios, neoplásicos ou hemorráxicos.
● O estudo dos líquidos pericárdicos limitase á observación do aspecto, medición da
concentración de leucocitos, fórmula diferencial, e concentración de glicosa, carecendo de
interese outras magnitudes.
● Para a súa clasificación como exudado o trasudado se sigue o mesmo protocolo que para o
líquido pleural.
○ Estudo físico do líquido pericárdico:
■ Aspecto normal: transparente, amarelado, volume normal 20 ml e presenza
de leucocitos 1000 células/μl.
■ Aspecto hemorráxico: Pericardite, rotura de aneurisma, neoplasias ou mala
praxes na toma da mostra.
■ Aspecto leitoso: aumento de TAG.
■ Aumento de leucocitos: Proceso inflamatorio.
○ Estudo bioquímico do líquido pericárdico:
■ Glicosa: en condicións normais a concentración de glicosa e similar á do
plasma
● Valores baixos son indicativos de pericardites bacteriana, tuberculose
u neoplasias.

3.3 Líquido peritoneal

● O líquido peritoneal prodúcese por ultrafiltración do plasma cara a cavidade peritoneal.
● Cando excede de 25 ml e ademais aumenta progresivamente denominase ascite
● Estudo físico do líquido peritoneal:
○ Aspecto normal: cor clara e sen olor; eritrocitos: 50000-100000 células/ml e
leucocitos <500 células/ml.
○ Aspecto hemorráxico: mala extracción da mostra, neoplasias ou cirrose.
○ Aspecto leitoso: aumento de TAG nunha ascite quilosa.
○ Aspecto turbio e espeso: aumento de leucocitos por infección.
○ Aspecto verde o marrón: pacientes con intensa ictericia.
■ Si los valores de bilirrubina están moi aumentados, adoita estar asociados a
rotura da vesícula biliar ou vías biliares.

● Estudo bioquímico do líquido peritoneal:

○ Glicosa: Diminuída en procesos malignos e infeccións.
○ Gradiente de albumina: Relación entre valores de albumina en soro e a albumina no
líquido peritoneal. – Valores iguales o superiores a 1,1 g/l : hipertensión portal
■ Valores inferiores a 1,1 g/l: pacientes con ascite exudativa.
 BC6. Liquidos Corporais.

○ Encimas:
■ LDH: procesos cirróticos.
■ ADA (adenosindesaminasa): peritonite tuberculosa.

4. Líquido seminal

● O seme o esperma é un líquido esbrancuxado, moi viscoso, emitido no momento da

exaculación, composto de espermatozoides en suspensión no líquido seminal.
● O líquido seminal formase coa secreción de distintas glándulas das vías xenitais
● A emisión do eyaculado producese en diferentes fracciones:
○ Primera fracción: secreción prostática, fluida e ácida.
○ Segunda fracción deriva do epidídimo e contén os espermatozoides móviles.
○ Última fracción procede das vesículas seminais.
■ É xelatinosa e alcalina.
■ Contén espermatozoides inmóviles.
■ En contacto coa primeira, esta fracción acelera a licuefacción.
● O estudo do esperma, espermiograma o seminograma, informa sobre as características dos
espermatozoides e é fundamental dentro do estudo da fertilidade

4.1 Parámetros macroscópicos

● Volume:
○ Tras 2-5 días de abstinencia sexual, o volume do exaculado debe ser de 2-6 ml.
○ Oligospermia: Volume inferior ao valor normal por obstrución dos condutos debido a
unha infección, malformación dos condutos ou exaculación retrógrada.
○ Poliespermia: volume superior ao valor normal relacionado con infeccións da
próstata ou das vesículas seminais.
○ Aspermia: Non hai exaculado.

● Cor. A cor normal é branco opaco ou lixeiramente amarelado.

○ Cor avermellado: Presenza de hematies.
○ Cor amarelado alto contido de leucocitos ou relacionado coa inxestión de algúns
medicamentos.
○ Cor moi transparente: escasa presenza de espermatozoides.

● Licuación: O seme unha vez exaculado é unha masa semisólida coagulada que licua, a
temperatura ambiente, a los 20-30 minutos de recollerse a mostra.
○ Prodúcese debido a encimas secretadas pola próstata. •Alteracións neste proceso están
relacionadas con patoloxías prostáticas.

● Viscosidade. Unha vez que a mostra está licuada, procedese ao estudo da súa viscosidade
mediante a filancia: propiedade de formar filamentos (fíos de seme).
○ A filancia considerase normal cando non se forma fío ou este é de menos de 2 cm.
○ Unha filancia aumentada pode deberse a problemas prostáticos ou exaculacións
frecuentes.

● pH. O valor normal entre 7,2 -8,0 •pH<7: alteracións das vesículas seminais.
○ pH>8: insuficiencia prostática.
 BC6. Liquidos Corporais.

4.2 Parámetros microscópicos

● Reconto. • En condicións normais unha mostra de seme debe conter entre 60-120 millóns de
espermatozoides/ml.
○ Cando non hai espermatozoides denominase azoospermia.
● Mobilidade e morfoloxía – Espermatozoides inmóbiles, móbiles non progresivos e móbiles
progresivos, é dicir, que avanzan.

4.3 Estudo bioquímico

● Para o estudo bioquímico do seme traballase co plasma seminal que é a parte líquida do
exaculado que conten a secreción das vesículas seminais e da próstata e que da o soporte
nutritivo e de transporte ao espermatozoide.
● O plasma seminal obtense tras a centrifugación do seme durante 10 minutos a 1000 rpm.
● Frutosa: Formase nas vesículas seminais e é a principal fonte de enerxía para so
espermatozoides.
● Citrato: unicamente segregado pola próstata.
○ Aumentado: aumento da secreción prostática.
○ Diminuído: inflamación, infección ou neoplasia prostática.
● Fosfatasa ácida: unicamente producido pola próstata
● Zinc: Marcador mais sensible do plasma seminal e descende rapidamente en casos de
inflamación.

Preguntas líquidos corporais.

1. Función principal líquido cefalorraquídeo.

A súa función principal é a de protexer ao encéfalo e á medula espiñal, actuando como
amortiguador e compensando os cambios de volume intracranial.
2. Qué enzimas se detectan en el líquido cefalorraquídeo?
● Lactato deshidroxenasa.
○ O séu valor normal é o 10% do valor plasmático.
○ Concentracións elevadas suxiren meninxite bacteriana.
● Adenosina desaminasa (ADA). Valores superiores a 10 U/l suxiren meninxite
tuberculosa.
3. Composición líquido sinovial.
● Ácido hialurónico secretado por células da membrana sinovial.
● Plasma dializado (ultrafiltrado con a mesma composición iónica) a través de dicha
membrana.
4. Clasificación líquidos serosos según su contenido proteico.
● Trasudados
○ Líquidos non inflamatorios que se orixinan por alteración da presión
hidrostática e/ou coloidosmótica.
○ A súa concentración de proteínas é baixa.
● Exudados
○ Líquidos inflamatorios cuxa formación depende dun aumento da
permeabilidade capilar debido ás alteracións dos capilares sanguíneos e dos
vasos linfáticos.
○ A súa concentración de proteínas é alta.
 BC6. Liquidos Corporais.

5. A qué se denomina ascite?

A la elevación del líquido peritoneal de forma progresiva por encima de 25ml