Output

Sa
Fil 116 Mga
Umuunlad na
Bansa

BSED FILIPINO 3 - B
 Talaan ng Nilalaman

Yunit 1

Panitikan
Mga Uri ng Panitikan ....................................................................................... 1-3
Kahalagahan ng Pag-aaral ng Panitikan .......................................................... 4-5

Yunit II

Mga Akdang Pampanitikan

Mga Akdang Tuluyan ...................................................................................... 6-9
Pabula at Parabula ........................................................................................ 10-11
Maikling Kwento ......................................................................................... 12-14
Dula at Elemento ng Dula ............................................................................ 15-17
Sanaysay at Talambuhay.............................................................................. 18-20
Balita ............................................................................................................ 21-23
Talumpati at Kasabihan ............................................................................... 24-26
Mga Akdang Patula
Mga Uri ng Tula at Tulang Liriko ............................................................... 27-28
Epiko, Balada at Salawikain ........................................................................ 29-31
Tanaga, Dula at Soneto ................................................................................ 32-36
Elehiya, Dalit at Pastoral.............................................................................. 37-38
Tulang Patnigan ........................................................................................... 39-41
Tulang Pantanghalan o Padula ...........................................................................42

Yunit III
Mga Umuunlad na Bansa: Buhay, Ekonomiya, Wika, Rehiyon, Kultura
at Panitikan

Ang Kaugnayan ng Panitikan sa Kasaysayan .............................................. 43-45

Panitikang Cambodia ................................................................................... 46-47
Panitikang Malaysia ..................................................................................... 48-50
Panitikang China .......................................................................................... 51-57
Panitikan ng Bansang Hapon ....................................................................... 58-62
Panitkan ng Cordillera ................................................................................. 63-65
Panitikang Roma .......................................................................................... 66-75
Panitikang Rusya ......................................................................................... 76-78
Panitikang Gresya ........................................................................................ 79-81
Panitikang Iran ............................................................................................. 82-83

i
Panitikang Jordan ......................................................................................... 84-85
Panitikang Saudi Arabia .............................................................................. 86-87
Panitikang Turkey ........................................................................................ 88-89
Panitikang Yemen ........................................................................................ 90-91

ii
 Mga Uri at Anyo ng Panitikan
Taga-ulat: May Ann L. Balaos

Mga Uri ng Panitikan

Kathang-isip (Fiction) - Ang Kathang-isip o fiction ay anumang malikhaing gawa, pangunahin

ang anumang gawaing pagsasalaysay, naglalarawan ng mga indibidwal, pangyayari, o mga lugar
na haka-haka, o sa mga paraan na haka-haka. Ang mga kathang-isip na paglalarawan ay hindi
naaayon sa kasaysayan, katotohanan, o katumpakan.
-Ito ay imahinasyon, guni-guni at walang katotohanan kadalasang mga istorya na gawa-gawa
lamang -maaaring makita sa mga libro, telebisyon, pelikula, o kahit anong programang isinulat
gamit ang makakating imahinasyon ng mga lumikha -layunin nitong palawakin ang mga isipan
ng mga tao sa mga pangyayaring mahirap paniwalaan.
Halimbawa:
1. Nobela 2. Pabula
3. Parabula 4. Alamat
5. Tula 6. Maikling kuwento

Hindi Kathang-isip (Non-Fiction) – Ang hindi kathang-isip o non-fiction - ay

isang paglalahad, gsasalaysay, o kinatawan ng isang paksa na inihaharap ng isang may-
akda bilang katotohanan. Ito ay totoong nangyari at ang kwento at may basehan.
-Ang hindi kathang-isip ay hindi talaga kailangang nakasulat na teksto, dahil ang
mga larawan at pelikula ay maaaring maging tagapagharap ng makatotohanang paglalahad ng
isang paksa.

Page │ 1
Halimbawa:

1. Balita
2. Dyaryo
3. Pananaliksik
4. Talambuhay
5. Journal
6. awtobiyograpiya
7. Sanaysay
8. Prosa

Mga Anyo ng Panitikan

May dalawang pangunahing anyo ang Panitikan:

1. Tuluyan o Prosa (Ingles: prose) – Ang tuluyan, o prosa ay ang pangkaraniwang anyo ng
nasusulat o sinasalitang wika. Hindi ito patula, at hindi anumang natatanging anyo na katulad ng
mga talaan, tala, o mga na nag papakita ng isang taludtodtalahanayan. Sa pagsusulat, wala itong
natatanging ritmo, at kahalintulad ng pang- araw-araw na komunikasyon. Ito ang
pinakamahalagang pagkakaiba ng tuluyan sa panulaan, at sa mga akdang pangtanghalan na katulad
ng mga dula.

Nagmula ang salitang prosa buhat sa Latin na prosa, na nangangahulugang "tuwiran" o "hindi
paliguy-ligoy", kaya't ang katagang "prosaiko" ("deretsahan" o "hawig sa prosa") ay karaniwang
ginagamit para sa paglalarawan ng mga katotohanan o talakayan ng kung anuman ang nasa isipan
ng isang tao, na isinangkap sa malayang dumadaloy na pananalita. Maaari itong gamitin para sa
mga pahayagan, mga nobela, mga ensiklopedya, midyang binobrodkast o sumasahimpapawid,

Page │ 2
mga liham, mga kuwento, kasaysayan, pilosopiya, talambuhay, at marami pang ibang mga anyo
ng midya.

2. Patula o Panulaan (Ingles: poetry) - Ang panulaan o tula ay isang uri ng sining at panitikan na
kilala sa malayang paggamit ng wika sa iba't ibang anyo at estilo. Pinagyayaman ito sa
pamamagitan ng paggamit ng tayutay. Ang mga likhang panulaan ay tinatawag na tula. Madaling
makilala ang isang tula sapagkat karaniwan itong may batayan o pattern sa pagbigkas ng mga
huling salita.
Binubuo ang tula ng saknong at taludtod. Karaniwan itong wawaluhin, lalabindalawahin,
lalabing-animin, at lalabing-waluhing pantig. Matalinghaga at ginagamitan din ng tayutay. May
tugma at sukat. Kung minsan ay maiksi o kaya naman ay mahaba.

Page │ 3
 PANITIKAN
Taga-ulat: Villanueva, Gigi
Kahulugan at Kahalagahan
Panitikang pilipinong salita na “panitikan” ay nanggaling sa salitang “pang-titik-an” na
kungsaan ang unlaping “pang” ay ginamit at hulaping “an”. Ang salitang “titik” naman ay
galing sa latin na “littera” na ang ibig sabihin ay“literatura”Sa pinakapayak na
pagkakalarawan na nag uugnay sa isang tao. Isang malinaw nasalamin, larawan, repleksiyon o
representasyon ng buhay, karanasan, lipunan atkasaysayan.Nagpapakita ng ating panlipunan
at panlahing pagkakakilanlan.Nasasalamin dito ang pinagmulan ng isang lahi, ang pagsulong at
pag-unlad ng isangbansa sa bawat panahong kanyang dinaanan at pagdadaanan pa.Pagpapahayag
ng isang kaisipan , damdamin, karanasan, at panaginip ngsangkatauhan na nasusulat sa
masining at malikhaing paraan, sa panamagitan ngisang estetikong anyo at kinapalooban ng
pandaigdigang kaisipan at dahilang angpanitikan ay nasusulat, natitiyak ang kawalang-maliw nito

Mga Kalagayang Nakapangyari sa Panitikan

1. Klima- may kinalaman sa pag-iisip at pag uugali ng tao
2. Gawaing Pang araw-araw- ang hanapbuhay at mga tungkulin ng karaniwang tao
aynagpapasok ng mga salita at kakanyahan ng pagkukuro sa wika at panitikan ng isang lahio
bansa
3. Kinatitirhan- ang kinatitirhang pook ng isang lahi ay nagtatakda sa hilig at takbo
ngtalasalitaan sa himig ng tayutay sa panitikan
4. Lipunan at Pulitika- ugaling pan lipunan at mga simulaing pampulitika at
pamahalaangnagdadala kahilingan at kabihasnang
5. Relihiyon at Edukasyon- ang tayog, lalim, at lawak ng isang panitikan ay nakukuha rin
sapananampalatayang dala ng relihiyon at sa kabihasnan at kalinangang
naituturpilosopiya ng edukasyon ng bansa.

Kahalagahan ng Panitikan
→ Lubos nating makikilala ang ating sarili bilang Pilipino at matatalos natin ang minana nating
yaman at talinong taglay ng ating lahing pinagmulan.
→ Mababatid natin ang kadakilaan at karangalan ng ating mga sariling tradisyon at kultura,
maging ang mga naging impluwensiya sa atin ng ibang bansa na sayang maging sandigan ng
kabihasnang tinatamasa natin sa kasalukuyan. Higit nating napapahalagahan ang kadakilaan ng
ating kasaysayan, lalo na ang pagpapakasakit ng ating mga ninuno upang ating tamasin ang
kalayaan at kapayapaang pinakikinabangan natin sa kasalukuyang panahon. Mababatid natin ang

Page │ 4
pagkakatulad at pagkakaiba iba ng katangian ng mga panitikan ibat ibang rehiyon at matututunan
nating ipagmalaki ang ating pagka Pilipino.
→ Matutukoy nating ang mga kalakasan at kahinaan ng ating lahi nang sa gayo'y mapag- ibayo
pa ang ating mabubuting katangian bilang isang lipi at mapalakas ang ating mga kahinaan bilang
isang bansa at maiwasto ang ating mga pagkakamali bilang isang indibidwal.
→ Mapapangalagaan natin ang ating yamang pampanitikan na isa sa ating pinakamahalagang
yamang panlipi
→ Mahuhubog natin ang magiging anyo, hugis, nilalaman at katangian ng panitikan sa
kasalukuyan at siya namang magiging sanligan ng panitikansa hinaharap.

Malinang ang ating pagmamalasakit sa ating sariling kultura at maging ang ating malikhaing
pag-iisip na ilan sa mga mahahalahang pangangailangan upang tayo ay umunlad bilang isang
bansa.

Page │ 5
 YUNIT II - MGA AKDANG PAMPANITIKAN
MGA AKDANG TULUYAN
Taga-ulat: Abegael Cosipe

Ano ang Akdang Tuluyan?

Tuluyan o prosa
● Isang uri ng Panitikan kung saan nagpapahayag ito gamit ng kaisipan.
● Ito’y isinusulat ng patalata
● Karaniwang anyo ng pangungusap.
Mga Akdang Tuluyan
Alamat
Anekdota
Mitolohiya
Nobela
Pabula
Parabula
Maikling kwento
Talambuhay
Sanaysay
Talumpati
Kwentong Bayan
Dula
Editoryal
Liham

Page │ 6
Alamat
● Ang salitang alamat o legend sa Ingles ay mula sa salitang Latin na legendus, na
nangangahulugan “upang mabasa”
● Isang uri ng panitikan na nagkukuwento tungkol sa mga mga bagay-bagay sa daigdig.
● Karaniwang pinagmulan ng nagsasalaysay ang mga ito ng mga pangyayari hinggil sa
tunay na mga tao at pook, at mayroong pinagbatayan sa Kasaysayan.
● Ito ay kadalasang kathang isip na nagpasalin-salin buhat sa ating ninuno. Katulad ng
Maikling kwento at mga Pabula, ang alamat ay kinapupulutan din ng aral na
sumasalamin sa kultura ng isang bayang pinagmulan
Mga Elemento
Ang mga bahagi ng alamat ay ang mga sumusunod:
Mga Tauhan at Paglalarawan
Ang mga karakter ay walang buhay, kumakatawan sa dios, o mga tao na may katangian
na sobra pa o di kaya'y katulad na ng diyos. Ang diyoso mga superhero ay mukhang tao ngunit
walang kamatayan at may mga taglay na kapangyarihan.

Tagpuan
Ang lugar ay may kaugnayan sa kultura at ang oras ay nakaraan na.
Balangkas
Ang mga pangyayari sa kwento ay binubuo ng maraming aksyon, mga hindi
pagkakasundo na sitwasyon at iba pang kapapanabik na aksyon. Ito ay nag-aalok ng mga
paliwanag tungkol sa mga pasimula ng mundo o likas na kababalaghan. Maaari ring magpokus
sa mga mahihirap na gawain o mga balakid sa pagtagumpayan. Ang balangkas ay may
kinalaman sa mga relasyon sa pagitan ng tao at Diyos, superhero, o mga diyos at diyosa, paraan
ng mga tao na tanggapin o tuparin ang kanilang tadhana, at pakikibaka ng tao kay diyos at
masasamang pwersa sa loob ng kanilang mga sarili at sa labas ng kanilang sarili.
Tema
Ipinaliliwanag ang mga natural na pangyayari, pinagmulan pag-uugali ng tao,sosyal na
pangyayari, mga ng buhay, relihiyosong gawi,at kalakasan kahinaan ng tao at mga aralin para
sa buhay.
Istilo
Sumasalamin sa kultura, kaugalian, mga pagpapahalaga, at paniniwala. Ito ay mga
repliksyon ng lakas ng tao, karupokan, kahinaan, o pagkukulang. Naniniwala ang pangunahing
tauhan na malampasan ang lahat ng pagsubok upang makamit ang mga layunin.
Tono
Ang mga mambabasa ay humantong sa mga bagong pananaw at / o pag-unawa.
Palagay
Kadalasan, nasa ikatlong tao ang nagsalaysay.
Mga Bahagi ng Alamat

Page │ 7
1. Simula
Sa simula inilalarawan ang mga tauhan sa kwento. Sinu-sino ang mga gumaganap sa
kwento at ano ang papel na kanilang ginagampanan. Maging ang tagpuan o lugar at panahon ng
pinangyayarihan ng insidente ay inilalarawan din sa simula.
2. Gitna
Kabilang sa gitna ang saglit na kasiglahan, tunggalian at kasukdulan ng kwento. Ang
saglit na kasiglahan ay naglalahad ng panandaliang pagtatagpo ng mga tauhan. Ang tunggalian
ay nagsasaad ng pakikipagtunggali o pakikipagsapalaran ng tauhan. Samantalang ang
kasukdulan ay ang bahaging nagsasabi kung nagtagumpay o hindi ang tauhan.
3. Wakas
Kabilang naman sa wakas ang kakalasan at katapusan ng kwento.

Mga Halimbawa
Mga Bulaklak
● Bulaklak
● Makahiya
● Rosas
● Sampaguita
● Waling-Waling
Gulay
● Ampalaya
Mga Hayop
● Ahas
● Aso
● Butiki
● Gagamba
● Paru-Paro

Mga Lugar
● Baguio: Mina ng Ginto
● Bulkang Mayon
● Pilipinas
● Maria Makiling
Page │ 8
Mga Hayop
● Ahas
● Aso
● Butiki

Page │ 9
Pangalan: Marvie A. Abelarde Seksyon: BSED
Filipino 3B

Pabula

Ay isang uri ng kathang isip na panitikan kung saan mga hayop o kaya mga bagay na walang
buhay ang gumaganap na tauhan. Katulad ng leon at daga, Pagong at matsing, at Lobo at
kambing. May natatanging kaisipang mahahango mula sa pabula. Sapagkat nag bibigay ng
mga moral na aral para sa batang mambabasa. Tinatawag din iyong kathang kwentong
nagbibigay aral.

Elemento ng Pabula
1. Tauhan- ay mga hayop o mga bagay na walang buhay na gumaganap sa kwento.
2. Tagpuan- Ito ay lugar kung saan nagtatagpo ang mga tauhan.
3. Aral/Magandang kaisipan- Ito ay magagandang aral na ating napupulot sa pagbabasa ng
mga pabula.
4. Banghay(plot)- Ito ay ang pagbabalangkas ng palihim o plano o kutsabahan.

Page │ 10
Parabula O talinhaga ay isang maikling kwentong may aral na kalimitang hinahango sa
bibliya.
Isa iyong maikling salaysay na
maaaring nasa anyong patula o
prosa na malimit na nangangaral o
nagpapayo hinggil sa isang
pangyayari. Kadalasang
isinasalarawan ang isang moral o
relihiyosong aral. Taliwas sa
pabula, Ang parabula ay walang
inilahok na tauhang hayop,
halaman, bagay, at puwersa sa
kalikasan na pawang kumikilos at
nagsasalita gaya ng tao. Isang
katangian nito ang pagiging
kwentong naglalahad o
nagpapakita ng
kung paanong katulad ng isang bagay ang iba pang bagay. Karamihang talinhagang nasa
bibliya ay mga kwentong sinasabi ni hesus, Na nagtuturo kung Anu ang katangian ang
kaharian ng diyos.

Page │ 11
 MAIKLING KWENTO
Aguihap, Delia Faith

Ang maikling kwento ay isang masining na anyo ng panitikan na naglalaman ng isang

maiksing salaysay tungkol sa isang mahalagang pangyayari na kinabibilangan ng isa o ilang
tauhan. Nag-iiwan ito ng isang kakintalan sa isip ng mga mambabasa.Si Deogracias A.
Rosario ang tinuturing na “Ama ng Maikling Kwentong Tagalog."
Kahit ano ay maaring paksain ng kwentista o manunulat ng maikling kwento. Maaaring
hango ito sa mga pangyayari sa totoong buhay at maari ding ito’y patungkol sa kababalaghan
at mga bagay na hindi maipaliwanag ng kaalaman.
Ayon kay Edgar Allan Poe, “ang maikling kwento ay isang akdang pampanitikang likha ng
guniguni at salagimsim na salig sa buhay na aktuwal na naganap o maaaring
maganap.”Noong panahon ng mga Amerikano, tinawag din na “dagli” ang maikling kwento
at ginagawa itong libangan ng mga sundalo.

Mga Elemento ng Maikling Kwento

Mayroong labing-isang elemento ang maikling kwento. Ito ay ang mga sumusunod:
1. Panimula
Dito nakasalalay ang kawilihan ng mga mambabasa. Dito rin kadalasang pinapakilala ang iba
sa mga tauhan ng kwento.
2. Saglit na Kasiglahan
Naglalahad ng panandaliang pagtatagpo ng mga tauhang masasangkot sa suliranin.
3. Suliranin
Ito ang problemang haharapin o kinahaharap ng tauhan o mga tauhan sa kwento.
4. Tunggalian
Ang tunggalian ay may apat na uri:
•Tao laban sa tao
•Tao laban sa sarili
•Tao laban sa lipunan
•Tao laban sa kapaligiran o kalikasan
5. Kasukdulan
Sa kasukdulan nakakamtan ng pangunahing tauhan ang katuparan o kasawian ng kanyang
ipinaglalaban.
6. Kakalasan

Page │ 12
Ito ang tulay sa wakas ng kwento.
7. Wakas
Ito ang resolusyon o ang kahihinatnan ng kwento.
8. Tagpuan
Dito nakasaad ang lugar na pinangyarihan ng mga aksyon o mga insidente. Kasama din dito
ang panahon kung kailan naganap ang kwento.
9. Paksang Diwa
Ito ang pinaka-kaluluwa ng maikling kwento.
10. Kaisipan
Ito naman ang mensahe ng kwento.
11. Banghay
Ito ay ang mga pangyayari sa kwento.

Mga Bahagi ng Maikling Kwento

Ang maikling kwento ay may tatlong bahagi. Ito ay ang Simula, Gitna at Wakas.
1. Simula
Kabilang sa simula ang mga tauhan, tagpuan, at suliranin. Sa mga tauhan nalalaman kung
sinu-sino ang magsisiganap sa kwento at kung ano ang papel na gaganapan ng bawat isa.
Maaaring bida, kontrabida o suportang tauhan.
Sa tagpuan nakasaad ang lugar na pinangyarihan ng mga aksyon o mga insidente kasama na
dito ang panahon kung kailan naganap ang kwento. At ang bahagi ng suliranin ang siyang
kababasahan ng problemang haharapin ng pangunahing tauhan.
2. Gitna
Ang gitna ay binubuo ng saglit na kasiglahan, tunggalian, at kasukdulan. Ang saglit na
kasiglahan ang naglalahad ng panandaliang pagtatagpo ng mga tauhang masasangkot sa
suliranin.
Ang tunggalian naman ang bahaging kababasahan ng pakikitunggali o pakikipagsapalaran ng
pangunahing tauhan laban sa mga suliraning kakaharapin, na minsan ay sa sarili, sa kapwa, o
sa kalikasan. Samantalang ang kasukdulan ang pinakamadulang bahagi kung saan
makakamtan ng pangunahing tauhan ang katuparan o kasawian ng kanyang ipinaglalaban.
3. Wakas
Ang wakas ay binubuo ng kakalasan at katapusan. Ang kakalasan ang bahaging nagpapakita
ng unti-unting pagbaba ng takbo ng kwento mula sa maigting na pangyayari sa kasukdulan, at
ang katapusan ang bahaging kababasahan ng magiging resolusyon ng kwento. Maaring
masaya o malungkot, pagkatalo o pagkapanalo.

Page │ 13
Gayunpaman, may mga kwento na hindi laging winawakasan sa pamamagitan ng dalawang
huling nabanggit na mga sangkap. Kung minsan, hinahayaan ng may-akda na mabitin ang
wakas ng kwento para hayaan ang mambabasa na humatol o magpasya kung ano sa palagay
nito ang maaring kahinatnan ng kwento.
Mga Uri ng Maikling Kwento
May sampung uri ng maikling kwento. Ito ay ang mga sumusunod:
1. Kwento ng Tauhan
Inilalarawan dito ang mga pangyayaring pangkaugalian ng mga tauhang nagsisiganap
upang mabigyan ng kabuuan ang pag-unawa sa kanila ng isang mambabasa.
2. Kwento ng Katutubong Kulay
Binibigyang diin dito ang kapaligiran at mga pananamit ng mga tauhan, ang uri ng
kanilang pamumuhay, at hanapbuhay ng mga tao sa nasabing lugar.
3. Kwentong Bayan
Inilalahad dito ang mga kwentong pinag-uusapan sa kasalukuyan ng buong bayan.
4. Kwento ng Kababalaghan
Dito pinag-uusapan ang mga salaysaying hindi kapanipaniwala.
5. Kwento ng Katatakutan
Naglalaman naman ito ng mga pangyayaring kasindak-sindak.
6. Kwento ng Madulang Pangyayari
Binibigyang diin ang kapanapanabik at mahahalagang pangyayari na nakapagpapaiba
o nakapagbago sa tauhan.
7. Kwento ng Sikolohiko
Ito ang uri ng maikling kuwentong bihirang isulat sapagkat may kahirapan ang
paglalarawan ng kaisipan. Ipinadarama dito sa mga mambabasa ang damdamin ng isang tao
sa harap ng isang pangyayari at kalagayan.
8. Kwento ng Pakikipagsapalaran
Nasa balangkas ng pangyayari ang interes ng kwento ng pakikipagsapalaran.
9. Kwento ng Katatawanan
Ito ay nagbibigay-aliw at nagpapasaya sa mambabasa.
10. Kwento ng Pag-ibig
Ito naman ay tungkol sa pag-iibigan ng dalawang tao.

Page │ 14
 DULA
Silvestre, Nelyn C.

 Isang uri ng panitikan at paglalarawan ng buhay na ginaganap sa isang tanghalan o

entablado.
 Taglay nito ang lahat ng kathaing umiiral sa buhay ng tao gaya ng pagkakaroon ng
suliranin o mga pagsubok na kaniyang pinagtatagumpayan o kinsawian.
 Ito ay lumilibang, nagbibigay aral, pumupukaw ng damdamin at humihingi ng
pagbabago.

ARISTOTLE

 Ang dula ay isang sining ng pangggagaya o pag-iimita sa

kalikasan ng buhay.

SAUCO

 Ito ay isang sining na may layuning magbigay ng makabuluhang mensahe sa

manonood sa pamamagitan ng kilos ng katawan, dayalogo at iba pang aspekto nito.

Bahagi ng Dula
SIMULA GITNA WAKAS

Tagpuan Saglit na Kakalasan

Kasiglahan

Tauhan Kalutasan
Tunggalian

Sulyap sa
Suliranin Kasukdulan

Page │ 15
 Sangkap ng Dula

TAGPUAN
 Ito ay tumutukoy sa panahon at pook kung saan at kailan naganap ang mga
pangyayari sa dula.

TAUHAN
 Sila ang mga kumikilos at nagbibigay-buhay sa dula.

SULYAP SA SULIRANIN
 Ito ay ang bungad o tikim na nagpapakita sa tunggalian sa pinakakuwento ng dula.

SAGLIT NA KASIGLAHAN
 Ito ang paraan kung paano unti-unting inilalantad ang problema at kung paano
tumutugon ang mga tauhan.

TUNGGALIAN
 Ang pagtatagisan ng pangunahing tauhan na nakasaad sa kabuuan ng akda.

 Ang tunggalian maaaring maganap sa mga sumusunod na anyo:

 Tao laban sa kaniyang sarili,
 Tao laban sa ibang tao,
 Tao laban sa kalikasan o lipunan.

KASUKDULAN
 Ito ang pinakamatindi o pinakamabugsong parte dahil pinanabikan kung ano ang
mangyayari sa pangunahing tauhan o kung paano tuluyan lulutasin ang tunggalian.

KAKALASAN
 Ito ay ang marahang pagtukoy sa nagging lunas sa tunggalian sa dula.

KALUTASAN
 Sa bahaging ito ay nawawaksi at natatapos ang mga suliranin at tunggalian sa dula.

Elemento ng Dula

ISKRIP

 Ito ang itinuturing na pinakakaluluwang

isang dula.

 Walang dula kapag walang iskrip.

Page │ 16
 GUMAGANAP O AKTOR

 Sila ang nagsasabuhay sa mga tauhan sa

iskrip; nag-bibigkas ng dayalogo;
nagpapakita ng iba’t ibang damdamin; at
pinapanood na tauhan.

TANGHALAN
 Ito ay pook na pinag-darausan ng isang
dula.

DIREKTOR
 Siya ang namamahala at nagpapakahulugan sa
isang iskrip ng dula.

Page │ 17
 SANAYASAY
Taga ulat: Icban, Mary Rose

Sanaysay- isang maiksing komposisyon na kailimitang naglalaman ng

personal na kuru- kuro ng may-akda. Ang sanaysay o essay sa Ingles ay isang uri ng
sulatin may pokus sa iisang diwa at paksa. Ang isang sanaysay ay kadalasang
naglalaman ng mga pananaw, kuro-kuro, o opinyon ng isang awtor o akda. .Ang
isang sanaysay ay naiiba sa ibang uri ng sulatin dahil nakatuon ito sa iisang paksa at
diwa lamang. Ito ay mahalaga sapagkat dahil paglalahad ng matalinong Opinyon
mga peronal na saloobin o damdamin. Mahalaga ang pagsusulat at pagbabasa ng
sanaysay sapagkat natututo ang mambabasa mula sa inilahad na kaalaman at
kaisipang taglay ng isang manunulat. nakikilala rin ng mambabasa ang manunulat
dahil sa paraan ngpagkasulat nito, sa paggamit ng salita at sa lawak ng kaalaman sa
paksa

Panimula

Ang panimula ang pinakamahalaga na bahagi dahil dito ang inaasahan

kung ipagpatuloy ng mambabasa sa kanyang binabasang sulatin. Nararapat
lamang na makuha ng akda ang atensyon at damdamin ng mambabasa.

Gitna / Katawan

Sa bahaging ito ng sanaysay naman mababasa ang mga mahalagang

puntos o idea ukol sa paksang pinili at sinulat ng may-akda. Dito natin
malalaman ang buong puntos dahil ipinapaliwanag ng maayos ang paksang
pinag-uusapan o binibigyang pansin.

Wakas
Dito isinasara ng akda ang paksang nagaganap sa gitna o katawan ng
isinulat niya. Sa bahaging ito naghahamon ang akda sa mga isip ng mga
mambabasa na maisakatuparan ang mga isyung tinatalakayan niya

Page │ 18
Mga Uri ng Sanaysay Sulating Pormal o Maanyo
Mga sanaysay na nagbibigay ng imponnasyon ukol sa isang tao, bagay,
lugar, hayop o pangyayari. Ito ay naglalaman ng mahahalagang kaisipan at nasa
isang mabisang ayos ng pagkakasunud-sunod upang lubos na maunawaan ng
bumabasa. Ang mga pormal na sanaysay at komposisyon sa Filipino ay
nagtataglay ng pananaliksik at pinag-aralang mabuti ng sumulat. Ang mga
salita'y umaakma sa piniling isyu at kadalasang may mga terminong ginagamit
na kaugnay ng tungkol sa asignaturang ginawan ng pananaliksik.

Halimbawa:

Tamang Pangangalaga ng Kabayo ni: Bernadette Biko

Sulating Di-pormal o Impormal

Ang mga sanaysay na impormal o sulating di-pormal ay karaniwang

nagtataglay ng opinyon, kurukuro at paglalarawan ng isang may akda. Ito ay
maaaring nanggaling sa kanyang obserbasyon sa kanyang kapaligirang
ginagalawan, mga isyung sangkot ang kan yang sarili o mga bagay na tungkol
sa kanyang pagkatao. Karaniwan na ang Mga sanaysay na di ponnal ay
naglalaman ng nasasaloob at kaisipan tungkol sa iba't ibang bagay at mga
pangyayari na nakikita at nararanasan ng may akda.

TALAMBUHAY

Talambuhay- Nagsasaad ng kasanayan ng

buhay ng isang tao. dito isinasalaysay ang
buhay ng tao o ang kanilang karanasan tulad
ng ating mga ninuno, bayani at iba pa.
Ang pagsulat ng isang talambuhay ay may
dalawang paraan: maaari itong tungkol sa
ibang tao o kaya sa manunulat mismo.

Dalawang Uri ng Talambuhay

1) Talambuhay na Pang-iba – isang paglalahad ng mga kaganapan sa buhay ng

isang tao na sinulat ng ibang tao.

2) Talambuhay na Pansarili – isang paglalahad tungkol sa buhay ng isang

tao na siya mismo ang may-akda

Page │ 19
Mayroon ding tinatawag na talambuhay na karaniwan at talamabuhay
na di- karaniwan.

Talambuhay na Karaniwan

Ito ay naglalahad ng buhay ng isang tao mula pagsilang hanggang sa kanyang

pagkamatay. Dito makikita ang detalye tulad ng mga sumusunod:

a. kanyang mga pamilya

b. kapanganakan

c. pag-aaral

d. karangalang natamo

e. mga naging tungkulin at nagawa

Page │ 20
Taga ulat: Interino, Mike Ann

Page │ 21
Page │ 22
Page │ 23
 TALUMPATI
Tagaulat: Sabordo, Julia Andrea D.

Ano ang talumpati?

ANG TALUMPATI AY ISANG BUOD NG KAISIPAN O OPINYON NG ISANG TAO NA

NAGPAPABATID SA PAMAMAGITAN NG PAGSASALITA SA ENTABLADO PARA
SA MGA PANGKAT NG MGA TAO. LAYUNIN NITONG HUMIKAYAT, TUMUGON,
MANGATWIRAN, MAGBIGAY NG KAALAMAN O IMPORMASYON AT MAGLAHAD
NG ISANG PANINIWALA. ISANG URI ITO NG KOMUNIKASYONG PAMPUBLIKO
NA NAGPAPALIWANAG SA ISANG PAKSA NA BINIBIGKAS SA HARAP NG MGA
TAGAPAKINIG.

•ISANG SINING NG PASALITANG PAGPAPAHAYAG NA ANG LAYUNIN AY

MAKAAKIT O MAKAHIKAYAT NG MGA NAKIKINIG
• ISANG MAANYONG PAGPAPAHAYAG NG KAISIPAN SA PARAANG PASALITA
• ISANG URI NG AKDA NA TUMATALAKAY SA NAPAPANAHONG ISYU O PAKSA
NA ANG LAYUNIN AY BIGKASIN SA HARAP NG MADLA NA HANDANG MAKINIG
• ISANG URI NG KOMUNIKASYONG PAMPUBLIKO NA NAGPAPALIWANAG
TUNGKOL SA ISANG MAHALAGANG PAKSA.

NAHAHATI SA TATLONG BAHAGI ANG TALUMPATI:

•PAMAGAT - INILALAHAD ANG LAYUNIN NG TALUMPATI, KAAGAPAY NA ANG
ESTRATEHIYA UPANG KUNIN ANG ATENSYON NG MADLA.
• KATAWAN - NAKASAAD DITO ANG PAKSANG TATALAKAYIN NG
MANANALUMPATI.
• KATAPUSAN - ANG PAGWAWAKAS NG PASUKDOL NG BUOD NG ISANG
TALUMPATI. DITO NAKALAHAD ANG PINAKAMALAKAS NA KATIBAYAN,
PANINIWALA AT KATWIRAN UPANG MAKAHIKAYAT NG PAGKILOS SA MGA
TAO AYON SA LAYUNIN NG TALUMPATI.

PAGHAHANDA SA TALUMPATI

Page │ 24
• PARA MAGING EPEKTIBO ANG TALUMPATI, PINAPAYAGAN ANG
MANANALUMPATI NA MAGKAROON NG MAGANDANG PERSONALIDAD,
MAGING MALINAW ANG PANANALITA, MAY MALAWAK NA KAALAMAN SA
PAKSANG TINATALAKAY, MAY MAHUSAY NA PAGGAMIT NG KUMPAS, AT MAY
KASANAYAN SA PAGTATALUMPATI. DAPAT DIN TANDAAN NG
MANANALUMPATI ANG TINDIG, GALAW, PAGBIGKAS, PAGBIBIGAY DIIN AT
KAHULUGAN (RAPPORT) SA MADLA.

MGA URI NG TALUMPATI

• TALUMPATI NA NAGPAPALIWANAG
• PAGBIBIGAY KAALAMAN ANG HANGGANAN NG TALUMPATI NG ITO NAG-
UULAT, NAGLALARAWAN, TUMATALAKAY PARA MAINTINDIHAN NG
TAGAPAKINIG ANG PAKSA GUMAGAMIT NG BISWAL NA KAGAMITAN, NG
PAGHAHAMBING UPANG HIGIT NA MAUNAWAAN MAY KATIBAYAN NA
KATOTOHANAN NA PAGPAPALIWANAG NANG MABUTI SA PAKSA LIMITADO
ANG MAHAHALAGANG PUNTOS NA DAPAT TALAKAYIN, SAPAT LANG NA
MATANDAAN NG KAISIPAN NG MGA TAGAPAKINIG.
• TALUMPATI NA NANGHIHIKAYAT
• LAYUNING NAKAIMPLUWENSYA SA PAG-IISIP AT KILOS NG NAKIKINIG, AT
PARA MAKUMBINSI ANG NAKIKINIG MAY KATIBAYAN TULAD NG
NAGPAPLIWANAG DAPAT NA BUHAY ANG PAMAMARAANG HUMIHIMOK SA
NAKIKINIG KARANIWANG KONTROBERSYAL ANG PAKSA AT ALAM NG
NAGSASALITA NA MAY POSISYON ANG NAKIKINIG

ANYO NG TALUMPATI
• BIGLAAN O DAGLIAN – (IMPROMPTU) WALANG PAGKAKATAONG
MAKAPAGHANDA ANG MANANALUMPATI; NGUNIT ANG MGA
PAGKAKATAONG ITO AY GAYA LAMANG NG MGA SIMPLENG OKASYON GAYA
NG MGA SA PAARALAN, KAARAWAN AT IBA PA MALUWAG –
•(EXTEMPORANEOUS) ANG MANANALUMPATI AY BINIBIGYANG NG MAIKLING
PANAHON PARA MAGHANDA PAGKATAPOS MAIBIGAY ANG PAKSA O TANONG
HANDA – (PREPARED) MAHABANG PANAHON AY IBINIBIGAY PARA
MAGHANDA ANG MANANALUMPATI ISINASAULO NA ANG ISANG HANDANG
TALUMPATI AT PIPILIIN NA LAMANG ANG WASTO AT PINAKAMABUTING
PARAAN NG PAG-DELIVER

Page │ 25
MGA DAPAT ISAALANG-ALANG SA PAGTATALUMPATI

• ANG MANANALUMPATI – DAPAT ISAALANG-ALANG NG MANANALUMPATI

ANG KANYANG SARILI SA HARAP NG KANYANG TAGAPAKINIG; ANG
KANYANG PARAAN NG PAGBIGKAS NG MGA SALITA, KANYANG PANANAMIT,
KANYANG ASAL SA ENTABLADO, KUMPAS NG KAMAY; AT LAGING DAPAT
TANDAAN NA SIYA AY NASA HARAP AT PINAKIKINGGAN AT PINANOOD NG
MGA TAO.

Page │ 26
 MGA AKDANG PATULA
Taga-ulat: Jirecho D. Dizon

Ano nga ba ang tula?

Ayon kay Julian Cruz Balmaceda, “ang tula ay isang kaisipan na

naglalarawan ng kagandahan at kariktan na natitipon sa isang kaisipan
upang maangkin ang karapatan na matawag na tula”.

Ayon naman kay Inigo Ed Regalado, “ang tula ay kagandahan, diwa,

katas, larawan at kabuuang tonong kariktang makikita sa silong ng
alinmang langit.”

Sinabi naman ni Fernando Monleon mula kay Lord Macaulay na “ang tula
ay paggagad- ito‟y lubhang kahawig ng sining ng pagguhit, paglililok at
pagtatanghal - ang kasaklawan ng pagtula ay higit na malawak kaysa
alinmang ibang gagad na mga sining, pagsama-samahin man ang mga
iyon.”

Ayon kina Tomas Ongoco, ang tula ay madaling maipaliwanag bunga ng

kawalan ngkaalaman sa pagsulat at pagbasa at kailangan munang
matutunan ng mga tao upang magingmalinaw at maipabatid sa iba ang
isang akdang tuluyan. Ang mga akdang patula naman aymadaling
maisaulo na maaring maipaulit sa iba hanggang sa mga susunod pang
salinlahi. Ang tula ay pagpapahayag ng magagandang kaisipan at
pananalita sa pamamagitan ng mgataludtod. Ang kalipunan ng mga
taludtod ay tinatawag na taludturan o saknong.

Uri ng Tula

Liriko o Tulang Pandamdamin

● Itinatampok ng makata ang kanyang sariling damdamin sa tula.

Mga Uri

● Awit (Dalitsuyo) -ang karaniwang pinapaksa nito ay may kinalaman sa pag-ibig,

kabiguan,kalungkutan, pag-asa, pangamba, poot, at kaligayahan. Tinatawag na
kundiman na ayon kay Jose Villa Panganiban ay isang awit hinggil sa pag-ibig o
palasintahan. Ito'y nilalapatan ng tugtugin, karaniwang maikli at punong-puno ng
pagsamo at pagluhog saisang sinisinta.

Page │ 27
 Halimbawa: Florante at Laura ni Francisco Balgatas

● Pastoral (Dalitbukid) - layunin ng tula na ito na ilarawan ang tunay na buhay sa

bukid.

Halimbawa: The Passionate Shepherd to His Love ni Christopher Marlowe ng

Canterbury, England.

Page │ 28
 EPIKO, BALADA, AT SALAWIKAIN
MA. TRICIA L. MENDOZA

EPIKO
Ang epiko ay galing sa salitang Griyego na “epos” na ang kahulugan ay “awit”. Ang mga ito
ay nasa anyo ng berso o talata ngunit ito ay iba-iba at bukod-tangi sa bawat rehiyon at hindi
maikukumpara sa kanluraning epiko.
Ano nga ba ang epiko?
Ito ay uri ng panitikan na matatagpuan sa iba’t ibang grupong etniko. Ito ay tumatalakay sa
mga kabayanihan at pakikipagtunggali ng isang tao o mga tao laban sa mga kaaway na halos
hindi mapaniwalaan dahil may mga tagpuang makababalaghan.
Katangian ng epiko
 Paggamit ng bansag sa pagkilala sa tiyak na tao
 Mala-talata na paghahati o dibisyon sa mga serye ng kanta
 Kasaganaan ng mga imahe at metapora na makukuha sa pang-araw-araw na buhay at
kalikasan (halaman, hayop, mga bagay sa kalangitan, atbp. )
 Kadalasang umiikot sa bayani, kasama ang kanyang mga sagupaan sa mga
mahihiwagang nilalang, anting-anting, at ang kanyang paghahanap sa kanyang
minamahal o magulang; ito rin ay maaaring tungkol sa panliligaw o pag-aasawa.
Mga HALIMBAWA NG EPIKO
- BIAG NI LAM-ANG
- IBALON
- INDARAPATRA AT SULAYMAN

BALADA
ANO NGA BA ANG BALADA?
Isang uri o tema ng isang tugtugin na pasalaysay, katangi-tanging
katangian ng mga sikat na tula at awit noon sa Pulong Briton ang
balada simula noong huling bahaging gitnang panahon hanggang
ika-19 na daang taon at labis na ginagamit sa buong Europa at
lumaon ay ginamit din ng mga bansa sa Amerika, Australia, at
Hilagang Aprika.

Halimbawa ng balada

Page │ 29
 ISANG BANSA, WIKA’T DIWA
Ni: Herminia R. Salonga

ANG BAYANING JOSE RIZAL AY SIYANG NAGPAGUNITA

KUNG ANONG KAHALAGAHAN NG WIKA SA ATING NILIKHA
ANIYA’Y “ANG DI MAGMAHAL SA SARILING WIKA’Y
MAHIGIT PA SA HAYOP AT MALANSANG ISDA”.

MATAGAL NA RING SI GAT RIZAL AY NAMATAY

NGUNIT ANG SINABI NIYA’Y NANANATILING BUHAY
SINASAMBI-SAMBIT ITO NG MATANDA O BATA MAN
NASA SARILI NIYANG WIKA AY MAY PAGMAMAHAL.

PAANO MAIPAPAKITANG TAYO’Y MAY ISANG BANSA

NA TAYO’Y NAGKAKAISA’T NABUBUKLOD NG ISANG DIWA
KUNG ANG MARIRINIG SA ATI’Y IBA’T IBANG WIKA
PAGKAT ANG SARILING WIKA’Y ATING IKINAKAHIYA?

MAY ISANG PILIPINONG DI MAN MAKIPAGDIGMA

ITINUTURING DING BAYANI PAGKA MAGITI’T DAKILA
SIYA’Y SI MANUEL QUEZON NA NANG DI PA NAMAYAPA
ANG SIYANG NAGTAGUYOD NG ATING WIKANG PAMBANSA.

SALAWIKAIN
Ito sa isang pangugusap o pahayag upang bigyang-diin ang isang kaisipan o punto. Ito ay
isang maikling pangugusap na makabuluhan at kapaki-
pakinabang kung gagamitin bilang gabay sa ating pang-
araw-araw na buhay.
ANO ANG SALAWIKAIN?
Tinatawag na proverbs sa wikang ingles ay binubuo ng mga
parirala na karaniwan ay nasa anyong patula na kung saan ito
ay nagbibigay ng gintong aral. Ang mga salawikain ay nagmula pa sa payo o pahayag ng
ating mga ninuno batay sa kanilang sariling karanasan sa buhay.
Ito ay mga tradisyunal na kasabihan ng ating mga ninuno na patuloy nagpasalin-salin
hanggang makarating sa ating henerasyon at naglalayong magbigay patnubay sa ating pang-
araw-araw na pamumuhay.
Ang bawat salawikain ay naglalaman ng mga karunungan at aral tungkol sa kabutihang asal,
pakikipag-kapwa tao, pagmamalasakit sa bayan, at pagmamahal at palilingkod sa Diyos.
Binubuo ito ng matatalinghaga at mapalamuti.
Binubuo ng mga taludtod, mayroong mga sinulat na magkatugma at mayroon namang hindi.
Ito ay naayon sa opinyon at saloobin ng indibidwal na gumawa o sumulat nito.

Page │ 30
Mga HALIMBAWA NG SALAWIKAIN

“Ang magnanakaw galit sa kapwa magnanakaw”

“Walang umaani ng tuwa na di sa hirap nagmula”

Page │ 31
 Tanaga, Tula, at Soneto
Taga-ulat: Bb. Lara N. Eguia

Katangian ng Tanaga
● Walang pamagat kadalasan
● May apat na taludtod sa isang saknong
● May pantig na tigpipito kada taludtod
● May malalim na kahulugan
● Masining ang pagpapahayag
● Ito ay may huling taludtod na magkakatulad na a-a-a-a

Mga halimbawa:

Kalikasang kay
ganda Ingata’t
ipreserba Yamang
walang kapara
Biyaya’t pagpapala

Tula
● Ito ang pinakamaikling uri ng panitikan.
Halimbawa:
Bayan Ko

Ang bayan kong Pilipinas Lupain

ng ginto’t bulaklak Pag-ibig ang
sa kanyang palad Nag-alay ng
ganda’t dilag

At sa kaniyang yumi at ganda

Dayuhan ay nahalina Bayan
ko, binihag ka Nasasadlak
sa dusa

Ibon mang may layang lumipad

Kulungin mo at umiiyak
Bayan pa kayang sakdal-dilag Ang
‘du magnasang makaalpas?

Pilipinas kong minumutya Pugad

ng luhá ko’t dalita Aking adhika
Makita kang sakdal laya

Page │ 32
Elemento ng Tula

Sukat
● Tumutukoy sa bilang ng pantig sa bawat taludtod

Halimbawa:
Isda — is/da = 2 pantig
Isda ko sa Mareveles— Is/da ko/ sa/ Ma/re/ve/les = 8
pantig

Uri ng Sukat ng isang Tula

● Kopya
● Aapatin
● Aanimin
● Pipituhin
● Lalabindalawahin
● Lalabing animin
● Lalabing waluhin

Tugma
● Tumutukoy sa pagkakapareho ng huling tunog o titik ng salita sa bawat taludtod

Dawalang uri ng tugma

1. Ganap - kapag magkakapareho ang tunog at titik ng huling salita sa bawat taludtod
Halimbawa:
Mahirap sumaya Ang
taong may sala
2. Di-ganap - kapag magkakapareho lamang ng tunog ang huling salita sa
bawat taludtod
Halimbawa:
May isang lupain sa dakong Silangan
Na nag-aalaga ay sikat ng araw
Kaya napatanyag ay sa kagandahan
At napabalita sa magandang aral

Saknong
● Tumutukoy sa mga grupo ng taludtod ng tula. Ito ay maaaring magsimula sa
dalawa o higit pang taludtod

Talinghaga
● Tumutukoy sa paggamit ng pili, angkop ay maririkit na salita upang maakit
ang damdamin ng mga mambabasa

Page │ 33
Tono o Indayog
● Tumutukoy sa paraan ng pagbigkas ng bawat taludtod ng tula

Persona
● Tumutukoy sa nagsasalita sa tula, maaaring una, ikalawa o ikatlong panauha

Anyo ng Tula

1. Malayang taludturan - walang sinusunod na sukat, tugma o anyo

2. Tradisyunal - may sukat, tugma at mga matalinghagang salita
3. May sukat na walang tugma - may tiyak na bilang ang pantig ngunit hindi mag
kasing tunog
4. May tugma na walang sukat - walang tiyak na bilang ang pantig sa bawat taludtod
ngunit magkasingtunog
● Oda ( Dalitpuri) - isang uri ng tulang lirikong may kaisipan at estilong higit na
dakila at marangal. Wala itong tiyak na bilang ng pantig o kaya'y tiyak na bilang ng
mga taludtod sa isang taludturan.
Halimbawa: Ode to a Nightmare ni John Keats
● Dalit (Dalitsamba) - maikling awit na pumupuri sa Diyos. Ito ay isang maikling
tulang liriko na may aliw-iw ng awit subalit hindi ito kinakanta. Kalimitan itong
wawaluhing pantig na may dalawa, tatlo, o kaya'y apat na taludturan na may apat
na taludtod bawat isa.
● Balada - isang uri o te,a ng isang tugtugin ng pasalaysay.
● Salawikain - mga salitang patalinghagang karaniwang ginagamit sa araw-araw. Ito
ay nagbibigay ng di-tiyakang kahulugan ng salitang isinasaad nito.

Page │ 34
 Sawikain: alilang-kanin
Kahulugan: Utusang walang batad, pakain lang, pabahay at pakain
Pangungusap: “Mga anak, huwag kayong masyadong maging masungit sa katulong natin.
Alam naman ninyo na siya ay alilang-kanin lang ngunit M walang suweldo.”
● Elehiya - isang tula ng pamamanglaw na madaling makilala ayon sa paksa, gayang
kalungkutan, kamatayan, at iba pa. Maaaring ito’y pagdaramdam o kahapisan para sa
isang minamahal, pamimighati dahil sa isang yumao o nag-aagaw-buhay palamang
na dahil sa kalungkutan ay nagnanais na ang maliligayang sandali ay agad lumipas.
Halimbawa: Ang Pamana ni Jose Corazon de Jesus

Naratibo o Tulang Pasalaysay

● pinakamatandang uri ng tulang naisulat sa kasaysayan ng daigdig.

Halimbawa:
A. Epiko - ang epiko ay kuwento ng kabayanihan. Punong-punong ito ng mga
kagili-gilalas na mga pangyayari. Bawat pagkatin ng mga Pilipino ay may
maipagmalaking epiko.Nagsasaad ng kabayanihan ng pangunahing tauhan na
nagtataglay ng katangiang nakahihigit sa karaniwang sa tao na kadalasan siya
ay buhat sa lipi ng mga diyos o diyosa.
Halimbawa:
Biag ni Lam- ang (Ilocos)
Hudhud: Kwento ni Aliguyon (Ifugao)

Ibalon (Bicol)
Maragtas
(Bisayas)

B. Metrical Romance (Tulasinta) - Tulang lumaganap sa Europa sa pagitan ng ika-11 at

ika-14 na dantaon. Dinala ng mga Espanyol sa ating bansa. Ito ay tula ng
kasaysayang walang gaanong banghay at binubuo ng mga kabanatang tumutukoy sa
mga pakikipagsapalarang puno ng mga hiwaga at kababalaghan. Ang pangunahing
tauhan ay kadalasang nabibilang sa lipi ng mga maharlika o nagiging isang bayani.
Halimbawa:
The Faerie Queene
ni Edmund
Spenser
C. Rhymed o Metrical Tale (Tulakanta) - Ang pangunahing tauhan ay karaniwang
nilalang lamang. Mainam na halimbawa nito ay ang; The Canterbyr Tales ni
Goeffrey Chaucer.
D. Ballad (Tulagunam) - Ito ay isang awit na isinasaliw sa sayaw subalit nang
lumao'y nakilala ito bilang isang tulang kasaysayang nasusulat sa mga taludtod na
wawaluhin o aaniming pantig at sa isang paraang payak at tapatan. Ilang tanyag na
halimbawa nito ang ay The Rime of the Lake ni Sir Walter Scott.

Page │ 35
Halimbawa:
Mag-isang Salaysay (Monologue)- Isang tao lamang ang nagsasalita mula sa dulo
hanggang sa katapusan ng dula at hindi lamang para sa kanyang sarili kundi gayon din para
sa mga kalagayan at himig at sa lahat ng mga natutukoy sa tula.

Tulang Patnigan
● tulang sagutan na itinatanghal ng magkakatunggaling makata ngunit hindi sa
paraang padula.

Mga Uri ng Tulang Patnigan

1. Karagatan- isang paligsahan sa tula kalimitang nilalaro sa mga luksang lamayan
o pagtitipong parangal sa isang yumao.
2. Duplo - pagtatalo na ginagamitan ng tula na karaniwang hango sa mga
salawikain, kawikaan at kasabihan.
3. Balagtasan- isang pagtatalong patula tungkol sa isang paksa. May
lakandiwang namamagitan sa pagtatalong ito.
4. Batutian - patulang pagtatalo na ang pangunahing layunin ay makapagbigay-aliw
sa mga nakikinig o bumabasa.

Page │ 36
Page │ 37
“Huwag itong ikalito sa eulohiya.”
Sa panitikan, ang isang elehiya ay isang tula
ng seryosong pagninilay-nilay, na kadalasang
panaghoy para sa namatay. Bagaman, "para
sa lahat ng kanyang paglaganap ... lubhang
nanatiling hindi malinaw ang kahulugan ng
'elehiya': minsan ginagamit bilang panlahat
upang italaga ang mga teksto ng isang
malungkot o pesismistang tono, minsan isang palatandaan para sa tekstuwal na
papanatilihing-buhay, at minsan istriktong tanda para sa panaghoy para sa namatay."

KASAYSAYAN
Ang Griyegong katawagan na elegeia (Griyego: ἐλεγεία; mula sa ἔλεγος,
elegos, "panaghoy") ay orihinal na tinutukoy sa kahit anumang tula na
sinulat sa kambal na elehiyako at sinasakop ang isang malawak na paksa
(kamatayan, pag-ibig, digmaan). Kabilang din sa katawagan ang
epitapiyo, malungkot at kahapis-hapis na mga awitin, at mga tulang
paggunita. Ang elehiyang Latin ng sinaunang panitikang Romano ay madalas erotica o
mitolohikal sa kalikasan.
Maliban sa epitapiyo, kabilang sa mga halimbawa ng mga sinaunang
elehiya bilang isang tula ng pagluluksa ang Carmen 101 ni Catullus, para sa
kanyang patay na kapatid, at mga elehiya ni Propertius para sa kanyang
namatay na kerida na si Cynthia at isang matriarka ng prominenteng
pamilyang Cornelia. Nagsulat si Ovid na tumatangis sa kanyang pagkatapon,
na hinantulad niya sa isang kamatayan.

Page │ 38
 Panganiban, Erika

Ano nga ba ang tulang Patnigan ?

Tulang Patnigan
Uri ng Tulang Patnigan
Ito ay isang uri ng pagtatalong patula na
• Balagtasan ginagamitan ng pangangatwiran at matalas
• Karagatan na pag-iisip.
• Duplo

Ang balagtasan ay uri ng

pagtatalo ng dalawang magkaibang
panig ukol sa isang paksa. Hinango
mula sa pangalan ni Francisco
Balagtas, inilalahad ang sining na ito
ang isang uri ng panitikan na kung
saan ipinapahayag ang
mga saloobin o
pangangatwiran sa
pamamagitan ng pananalitang may
mga tugma sa huli.
 Nagsimula ang balagtasan sa Pilipinas noong Abril 6, 1924
 Nilikha ng mga pangkat na manunulat para alalahanin ang kapanganakan ni
Francisco Balagtas.

Ang takbo ng tula ay magiging labanan ng

opinyon ng bawat panig
(Mambabalagtas). May mga hurado na
magsisiyasat kung sino sa kanila ang
panalo o ang mas may makabuluhang
pangangatuwiran.

Page │ 39
 Mga Elemento ng Balagtasan

1. TAUHAN (lakandiwa, mambabalagtas, manonood)

PAKSA (politika, pag-ibig, karaniwang bagay, kalikasan, lipunan at
kagandahang asal)
PINAGKAUGALIAN (sukat, tugma at indayog)
MENSAHE

Mga Halimbawa:

 Panliligaw noon vs panliligaw ngayon

 Matalino vs Mayaman - sino

ang mas sikat at dapat
hangaan: matalino o ma
yaman ? atbp.

Ang karagatan ay isa sa uri ng panitikan kabilang siya sa Dulang panlibangan na ginagawa ng
mga Pilipino noong panahon ng mga Kastila, ang karagatan ay batay sa alamat ng isang dalaga
na nahulog ang singsing sa dagat batay sa hangaring makapili ng mapapangasawa.

Ito din ay tinatawag na dulang pantahanan sapagkat karaniwang idinaraos sa loob ng

bahay o bakuran ng namatay. Nagiging parangal din ito sa namatay Para mas lubos na maunawaan
ang karagatan , narito ang Katangian:

Page │ 40
MARAMING
SALAMAT !

Page │ 41
 Ang tulang dula o tulang pantanghalan o dulang pantanghalan
Magallanes, Ema Lyn

Ang dulang pantanghalan ay isang uri ng panitikan. Ito ay isang masining na kathang isinulat
upang itanghal sa entablado. Ito’y may mga artistang gumaganap sa mga papel ng mga
tauhan ng akda. Ang isang mabuting dula o drama ay nagbibigay kasagutan sa isang malalim
na suliraning naglalarawan ng kalikasan ng tao at nagtatanghal ng pagtutunggalian ng mga
kalooban at mga damdamin.

Ayon kay Arrogante (1991), ang dula ay sang pampanitikang panggagaya sa buhay upang
maipamalas sa . Sa pamamagitan ng dula,nailalarawan ang buhay ng tao na maaaring
malungkot,masaya,mapagbiro, masalimuot at iba pa.

Ang tulang dula o pantanghalan ay may limang na uri. Ito ay ang sumusunod:
1. Melodrama -kasiya-siya din ang wakas nito bagamat ang uring ito’y may malulungkot
na bahagi.
Halimbawa: Pag-ibig nga naman.

2. Komedya - Komedya ang wakas ay kasiya-siya sa mga manood dahil nagtatapos na

masaya sapagkat ang mga tauhan ay magkakasundo
Halimbawa: Ang Pilosopo

3. Trahedya - Kabaliktaran ng komedya ang trahedya sapagkat ang dulang ito ay nauuwi
sa pagkatalo o pagkamatay ng bida o pangunahing tauhan.
Halimbawa: Para Sa Iyo Anak

4. Parsa - Ang layunin nito’y magpatawa at ito’y sa pamamagitan ng mga pananalitang

katawatawa.
Halimbwa: Karaniwang Tao by: Joey Ayala

5. Saynete - Ang saynete ay dulang tungkol sa lugar kung saan nagsimula ang kuwento
ng pangunahing tauhan at sa pag-uugali ng tao tulad ng pagiging mabait,masiyahin at
maaalahanin.

Page │ 42
 KAUGNAYAN NG PANITIKAN SA KASAYSAYAN
ni: Trisha Mae Turno

Ang panitikan ay salamin ng lahi. Sa pamamagitan ng panitikan ay masasalamin o

tahasang natutukoy ang mga ugali at pamumuhay ng mga taong pinagmulan o lumikha nito.
Likas sa taong isulat kung alin lamang ang namumukod o natatangi sa pang araw-araw na takbo
ng buhay. Dahil dito'y lagi nang nakabuhol ang panitikan at kasaysayan ng isang pangkat ng
mga tao. Karanasan ng buong lahi ang panitikan. Matalik na magkaugnay ang panitikan at
kasaysayan.

Malaki ang kontribusiyon ng Panitikan sa Kasaysayan sapagkat dito natin makikita

kung ano ang buhay ng mga tao noon. Sa pamamagitan ng mga tula, Nobela, Kantahin, o
talumpati nalalaman kung ano ang obserbasiyon ng mga may-akda sa kanilang paligid at sa
kanilang mga buhay. Ang panitikan ay may malaking kaugnayan sa lipunan at nagsisilbing
imahe ng lipunan, dahil ito ay naglalarawan ng mga karanasan, kultura at tradisyon ng mga
kaganapan noong unang panahon. Ang kaugnayan ng panitikan at lipunan ay ang mga tao,
wika, kasaysayan at kultura. Nabubuo ang panitikan dahil sa interes ng tao kung saan ginagamit
niya ang wika sa pagsulat nito at inihahalintulad niya sa kultura, kasaysayan at kasalukuyan ng
kanyang lugar. Ang panitikan ang isa sa mga nagbubuklod ng lipunan sapagkat nakukuha nito
ang atensyon nila kung saan sila ay makakaramdam ng ugnayan. Nahuhubog din ang isang
lipunan at ang mga paniniwala nito dahil sa kasaysayan at kasalukuyan, kultura, at panitikan.

BAHAGI NG PANITIKAN ANG KASAYSAYAN.

Sa pagtatalakay ng kasaysayan ng isang lahi, kasama rito ang damdamin, saloobin,

kaugalian, o tradisyon ng lahing ito. At ang lahat ng ito kapag naisatitik at tunay na mga
nangyayari ay makatotohanang panitikan Ang panitikan at kasaysayan ay mayroon ding
pagkakaiba. Ang panitikan ay maaaring likhang-isip o bungang-isip lamang o mga
pangyayaring hubad sa katotohanan na naisatala, samantalang ang kasaysayan ay pawing mga
pangyayaring tunay na naganap- may pinangyarihan, may sanhi ng pangyayari, at may
panahon. Malaki ang kontribusyon ng Panitikan sa Kasaysayan dahil dito natin makikita kung
ano ang buhay ng mga tao noon.

ANG PANITIKAN AY KASAYSAYAN NG KALULUWA NG MAMAMAYAN

Sa panitikan nasasalamin ang layunin, damdanin, panaginip, pag-asa, hinaing, at

guniguni ng mga mamamayan na nasusulat o binabanggit, maganda, makulay, nakahulugan,
matalinghaga, at masining na mga may dalang mahalagang tao.

Ang impluwensya ng Panitikan ay Isang tradisyonal o nakaugaliang paraan sa

pagpapaliwanag ang mga tekstong pampanitikan pagbasa. Ito naman ay metodong nagpapakita
ng mga bagay, karanasan, at puwersang pangkasaysayan na nagbigay ng impluwensiya tungo
sa paggawa, pagsulat, paghubog, at pag-unlad ng panitikan.

BANAL NA KASULATAN
Ito ay kinikilala rin bilang Bibiliya at ito aykoleksyon ng iba’t ibang mga libro na sinulatnoong
unang panahon. Nahahati ang banal na kasulatan sa dalawang bahagi, ang luma at angbagong

Page │ 43
tipan. Ito’y unang naisulat sa salitang latin at sa paglipas ng panahon ay naisalin sa iba’tibang
lenggwahe. Ang lumang tipan ay nahahati sa tatlong bahagi: ang batas, mga propeta
atkasulatan, naglalaman ito ng 45 o 46 na libro. Ang bagong tipan naman ay nagsasaad
ngpanibagong relasyon ng tao sa Diyos. Ito ay nasusulat noong panahong namumuno ang
mgaRomano hanggang sa huling panunungkulan ni Haring Herod. Naglalaman naman ang
bagongtipan ng 27 na libro. Nakasulat dito ang 12na tagasunod ni Kristo na tinawag na
apostoles.Nakasaad din dito ang buhay ni Kristo simula sa kapanganakan, buhay bilang
tagapagligtas ngsanlibutan at ang kanyang kamatayan na hindi nagtagal ay nabuhay makalipas
ng 3 araw.KORANIto ay ang banal na aklat ng relihiyong Islam. Naniniwala ang mga
Muslim na ang librong itoay direksyon ng sangkatauhan at binigyan ng konsiderasyon ang
orihinal nitong tekstong Arabic.Ang paniniwala nila ay si Allah ang Dios ng sanlibutan na
ipinakita kay Muhammad sa panahongdalawampu’t tatlong taonna pinaniniwalaan din na ito
na ang huling rebelasyon sasangkatauhan. Binunuo ang koran ng 114 na mga surah o kabanata.
ILLIAD AT ODYSSEY NI HOMER
ItoayangpangunahingsinaunangtulangepikangkabihasnangHelenikonapinaniniwalaang
inakdaan ni Homer. May bahagyang pagganap ang tula at ito ay magkadugtongna tulang epika.
Pangunahing nakatuon ito sa bayaning Griyegong si Odiseo(Odyssey) at sakaniyang
mahabang paglalakbay pauwi sa Ithaca makaraan ng pagbagsak ng Troy. Angnilalaman ng
epikang ito ay inabot ng sampung taon si Odiseo bago muling marating ang Ithacamatapos ang
digmaang Trohano. Sa panahong wala si Odiseo ay kinailangan harapin angkaniyang anak na
si Telemachus at ng asawangsi Penelope ang isang pangkat ng mga walanggalang na mga
manliligaw, ang mga Proci, na nagpapaligsahan upang makamit ang kamay niPenelope at
mapakasal sa isa sa kanila, dahil maraming naniniwalang namatay na si Odiseo.
MAHABHARATA
Isa sa mga pangunahing Sanskritong epiko ng bansang India at kinikilala itong
pinakamahabang epiko. Naglalaman ang epikong ito ng 110,000 na taludturan, mahahabang
prosa at1.8 milyon na salita. Dahil na rin nilallaman nito tinagurian na napakahabng epiko.
Tinutukoynito ang kuwento ng mga tao sa labanan. Isinulat ang tulang epiko nito na may
layuningparangalan ang mga bayani nang maganap ang paglusob ng mga Aryanosa India.
Haloskapantay ng Diyos ang mga maalamat na mga bayaning ito. Itinuro ni Vyasa ang epikong
ito sakaniyang anak na lalaking si Suka at sa kanya ring mga mag-aaral, ang mga
Vaisampayana at saiba pa. Nagsagawa ng dakilang pag-aalay ang yagna, ang Haring
Janamejaya na anak niParikshit, kasama ang apong lalaki ng mga bayani ng epiko.
THE CANTERBURY TALES
Isang grupo ng mga pilgrim na naglalakbay sa Canterbury Cathedral ay nakikipagkumpitensya
sa isang paligsahan sa pagkukuwento. Ang malawak na balangkas, o frame, ay nagbibigay ng
dahilan para sa mga peregrino na magkuwento ng kanilang mga kuwento, na nagpapakita ng
mga alalahanin na dulot ng mga kaguluhan sa lipunan ng huling bahagi ng medieval England.

IBA PANG MGA IMPLUWENSIYA NG PANITIKAN SA KASAYSAYAN.

DIVINE COMEDIA

EL CID COMPEADOR

AWIT NI ROLANDO

Page │ 44
AKLAT NG MGA PATAY

AKLAT NG MGA ARAW

ISANG LIBO'T ISANG GABI

Page │ 45
J

NG CA

Ang Kaharian ng Cambodia ay isang bansa sa Timog-Silangang Asya na may

populasyong mahigit-kumulang 15 milyon. Phnom Penh ang kabisera nito. Ang Cambodia
ay kahalili na estado ng noon'y isang makapangyarihang kaharian ng Hindu at Buddhist
Khmer na namuno sa halos kabuuan ng tangos ng Indochina mula ika-11 at ika-14 na
siglo.

Ito ang watawat ng Kaharian ng Cambodia. Mayroong

mga asul na piraso sa tuktok at ilalim ng pulang
bandila.
Sinasagisag ng pula ang suwerte at pagdiriwang, at ang
asul ay sumisimbolo ng ilaw at kalayaan. Sa gitna ng
pulang malawak na strip ay pininturahan ang puting
Angkor templo na may gintong rim. Ito ay isang
bantog na gusaling Buddhist, na sumisimbolo sa
mahabang kasaysayan at sinaunang kultura ng
Cambodia. Ipinapakita ito bilang KH sa ilang mga
platform. Sa pangkalahatan ito ay kumakatawan sa
Kaharian ng Cambodia at Cambodia.

Ang Buddha ay nangangahulugang "isang nagising" o

"isang naliwanagan"Si Gautama Buddha o Siddhārtha
Gautama Buddha (Sanskrit: स ा थ गौतम ब ; Pali:

Page │ 46
 gerilya ng k
comunista sa Cambodia (dating
Kampuchea) na pinangungunahan ni
Pol Pot , na namuno sa bansa sa
pagitan ng 1975 at 1979.

Pinatay ng Khmer Rouge ang

tinatayang 2 hanggang 3 milyong
Cambodian sa pamamagitan ng
labis na pagpapahirap, pagpatay,
labis na trabaho o gutom sa apat
na taon na paghahari ng malaking
takot.

Buddhist na may impluwensiya ng

Khmer ang karamihan sa mga
Cambodian ngunit ang bansang ito
ay mayroon ding mangilan-ngilang
Muslim, Kristyano at mga tribo
naman sa bulubunduking kagubatan
sa hilagang bahagi ng bansa

Page │ 47
 PANITIKAN NG MALAYSIA
Francisco, Cleah Mae

Kampot pepper ay sertipikadong

geographical indication (GI) na
produkto sa Cambodia mula 2010 at
sa European Union mula 2016.

Ito rin ang pinaka mahal na pepper sa

buong mundo.

- Ang Malaysia ay matatagpuan sa Timog Silangan Asya.

- Ito ay nahahati sa dalawa ang Kanlurang Malaysia na binuuo ng Malay Peninsula at isla ng Penang
sa Indian Ocean at ang Silangang Malaysia na binubuo ng Sabah at Sarawak sa hilagang Borneo.
- Ang Malaysia ay isang bansang binubuo ng 13 na Estado.
• Johor, Kedah, Kelantan, Melaka, Negeri, Sembilan, Pahang, Penang, Derak, Perlis, Sarawak,
Selangor at Terengganu

Page │ 48
• Tatlong Teritoryong Pederal sa Timog Silangan Asya
- Kuala Lumpur ( Kabiserang Lungsod)
- Labuan
- Putrajaya
• Ang Malaysia ay isa sa mga aktibo at maunlad ang ekonomiya ang bansa likas sa yaman ang lugar
tulad ng agrikultura, turismo panggugubat at mineral.
• Kultura, Tradisyon at Paniniwala
• Naniniwala sila sa mga espiritu at ipa bang paniniwalaan ng relihiyon Islam
• Pagtanggap ng kamatayan
•Ritual (Panggagamot)
Ilan sa mga genre ng Panitikang Malaysian ay;

• ALAMAT
Halimbawa: Pontianak
• KWENTONG BAYAN
Halimbawa: Tahanan ng Isang Sugarol
salin ni Rustico Carpio
• ROMANSA
Halimbawa: Siklo ng Panji
• Epiko
Halimbawa: Bidasari (Epikong Kamindanawan nakabatay sa Malay)
• Tula
Halimbawa: Beloved (Kekasih) ni Usman Awang
• Kawikaan
Halimbawa: Words of Wisdom ni Mahatir Mohamad

Page │ 49
Mayroong tatlong anyo ng tradisyonal na tulang Malay: ang mantera, ang pantun at ang syair.

• Ang modernong tulang Malay ay binubuo ng sajak

Page │ 50
Lyka Joy Delco

Page │ 51
Page │ 52
 ANG PANITIKAN
NG
CHINA

NI: VILLANUEVA, ZECELE B.

BSED FILIPINO 3B
=
PANITIKAN NG CHINA
Sumasaklaw sa hindi kapani- paniwalang 720, 000 metro kwadrado ng lupa, ang UNESCO
World Heritage Site na ito ay ang pinakamalaking sinaunang palasyo sa mundo, na nagsisilbing tahanan
ng mga emperador sa halos kalahating milenyo.
Ang pinaka binibisitang lugar sa China na may higit sa 14 milyong bisita taun- taon, ang lugar
na ito ay may maraming dapat ipagmalaki. 980 mga gusali na may gawa- gawa na 9999 na mga silid,
na siyang pinakamalaking bilang na mga silid na maaaring magkaroon ng isang emperador, anuman
ang higit pa doon ay nakalaan para sa “ palasyo sa kalangitan”. Sa kasamaang palad, ang paniniwalang
ito ay pinabulaan, dahil ang palasyo ay may “lamang” na 8707 na mga silid.
Mahigit sa isang milyong piraso ng sining ang nakaimbak sa pasilidad na ito, pangunahin mula
sa Ming at Qing dynasties. Kasama sa koleksyong ito ag mga bihirang ceramics, painting, dokumento,
bronzeware, jade instrument at artifact na ginagamit ng imperyal na pamilya. Mayroong iba’t ibang mga
pansamantalang eksibisyon na pangunahing nagtatampok ng kemika at iba pang mga piraso ng sining
mula sa sinaunang panahon. Tingnan ang opisyal na website upang makita kung aling eksibisyon ang
kasalukuyang isinasagawa.
Ang pinakamainam na oras upang bisitahin ang lugar na ito ay tagsibol at taglagas, dahil mga
tag- araw ay maaaring maging medyo mainit at mahalumigmig, na kasama ng napakaraming turista ay
lumulikha ng hindi kasiya- siyang kapaligiran. Magsuot ng komportableng sapatos, dahil ang paglilibot
sa lugar na ito ay may kasamang maraming paglalakad.

Page │ 53
 Mitolohiya ng mga Tsino

Ang mitolohiyang Tsino ay nagtataglay ng ilan sa mga

pinakahanga- hangang alamat. Mula sa nakakatakot dragons na may
kakayahang kontrolin ang mga karagatan at lahat ng nilalang sa loob, sa
mga diyos at diyosa na lumikha ng lahat ng sangkatauhan.
Pangunahing pananim ng China ang palay, mais, trigo, tsaa, bulak,
mga gulay at prutas.
Nabiyayaan din ito ng mga mineral tulad ng tungsten, langis, antimony, coal, bakal,
molyndenum, manganese at lead.
Produktong industriyal ng bansa ang bakal, kagamitang agricultural, tela, sasakyan at iba’t ibang
kagamitang elektroniks.

KILALANG PAGDIRIWANG SA TSINA

Spring Festival (Chinese New Year):

Ang itinuturing na Pinakamahalagang pista sa mga Tsino.

Lantern Festival (Yuanxiao Festival):

Ito ang ika- 15 araw ng pagdiriwang ng Bagong Taon,
isang magarbo at makulay na selebrasyon na ginaganap sa gabi.

KASUOTAN

Cheongsam- Pambansang kausotan ng mga babae. Ang

Cheongsam ay isang eleganteng uri ng kasuotang Tsino. Ang masikip
na kasuotang ito na may mataas na leeg at slit sa magkabilang tagiliran, ay
nanggaling sa Manchu Nationality ng Tsina.

Page │ 54
 Zhongshan Suit- Ang Chinese tunic suit, na kilala rin bilang
Zhongsan suit, ay isang tradisyunal na istilo ng Chinese na kasuotan ng lalaki
na pinangalanang Sun Zhongshan (na Romanized din bilang Sun Yat-sen).
Ang apat na bulsa ay kumakatawan sa apat na Virtues: Propriety,
Rightness, Integrity, and Shame, na binanggit sa Chinese classic na Guanzi.
Kinakatawan ng limang butones sa gitna- harap na ang paghihiwalay ng
limang kapangyarihang binanggit sa konstitusyo ng Republika ng Tsina-
batas, pangasiwa, pagsusuri, pangangasiwa at hurisdiksyon.
Ang tatlong ocuff- buttons ay sumisimbolo sa Tatlong Prinsipyo ng Bayan ni Sun Yat- sen:
Nasyonalismo, Demokrasya, at Kabuhayang Bayan. Ang isang piraso ay sumisimbolo sa pagkakaisa at
kapayapaan ng China.

Pagkain
Ang Chinese dumplings ay isang tradisyunal na pagkain na sikat sa
Hilagang Tsina. Dumplings ay binubuo ng tinadtad na karne at tinadtad na
gulay ballot sa isang manipis na piraso ng kuwarta balat.

Peking Opera
Ang Peking Opera ay dinudula upang ipakita ang kasaysayan ng
kanilang bansa na ginaganapan naman ng mga lalake upang hindi
mapahiya ang babae. Ito ay nagsimula noong 1970 sa ika- 80 na kaarawan
ni Haring Chien Lung sa Dinastiyang Qing.

Paniniwala ng mga Tsino

Sinocentrism: Pinaniniwalaan ng mga Tsino na ang kanilang kultura ang pinakamagaling o
pinakangunguna sa lahat.
Tinuturing nila na ang kanilang emperador na isang anak ng langit o son of heaven dahil ang pamumuno
na ito ay mayroon daw basbas o pahintulot ng langit o mandate of heaven.

Page │ 55
 Pinagmulan ng mga Tsino
• Alamat- Pinaniniwalaan na nagmula ang Tsina sa isang BULALALAKAW na bumagsak sa
daigdig mula sa kalawakan.
• Arkeologo- Peking Man
• Pagdating ng Panahong 10000 BCE, naninirahan sila malapit sa Ilog Huang Ho
• Kabihasnang Shang- Kabihasnang sumibol sa panahong ito.
• Ilog Huang Ho- Ay parehong biyaya at sumpa.

PILOSOPIYA
Matatagpuan ang apat na Pilosopiya:
• Confucianismo- Confucius •Legalismo- Walang kilalang nagtatag
• Taoismo- Lao Tzu •Mohismo- Mo Tzu
CONFUCIUS
Si Confucious ang nagtataguyod ng filial pity na nagsasaad ng mga
sumusunod na uri ng ugnayan ng tao:
 Pinuno na pinamumunuan CONFUCIANISMO
 Magulang sa anak Isang sinaunang sistemang pang- etika at
 Asawang lalaki sa asawang babae
pampilosopiyang Tsino na unang pinaunlad
 Nakatatandang kapatid sa
mula sa mga turo ni Confucius, isang
nakakabatang kapatidsinaunang paham at pilosopong Tsino.

LAO TZU
Siya ang kinikilalang may akda ng Tao Te Ching, ang
nagtatag ng pilosopikal na Taoismo, at isang diyos sa relihiyong
Taoismo at tradisyonal na mga relihiyong Tsino.

TAOISMO
Naniniwala na dapat isaalang- alang ng tao ang pagkakaroon ng balanse sa kalikasan at ang mga tao ay
dapat nagbibigay pansin sa pagiging balanse ng ugnayan sa kanilang kapaligiran.
• Wu Wei- Ang paggawa ng mabuti nang walang hinihiling na kapalit.

Page │ 56
 • Yin at Yang- Dalawang puwersa na nagpapagalaw sa daigdig.
• Lao Tzu- Siya ang may akda ng Tao Te Ching.

LEGALISMO
 Pilosopiyang walang kinikilalang nagtatag.
 Nakilala ang Legalismo dahil ito ay inangkop ng isang heneral na nanungkulan sa
dinastiyang Zhou na nagngangalang Sun Tzu.
The Art of War- Naglalaman ng mga paraan upang makamit ng isang pinuno ang kapayapaan,
kaayusan, at ang kaunlaran sa pamamagitan ng mga tamang estratehiya sa digmaan.
Mo Tzu
Binibigyang diin ng pilosopiya ni Mozi o Mo Tzu ang pangkalahatang
pamamahal, kaayusan sa lipunan , kalooban ng langit, pagbabahagi, at
paggalang sa karapat- dapat.

MOHISMO
Nakasaad dito na ang lahat ng gagawin ay dapat
nakaayon sa realidad at sa praktikalidad.

Page │ 57
PANITIKAN NG BANSANG JAPAN
Catalan, Rogel

Page │ 58
Kasaysayan

Ayon sa kasaysayan ang mga Ainu ang unang nanirahan sa bang Hapon Ang salitang Ama ay
nangangahulugang "to". Sa paglaram ng panahon ang pangkat na ito ay nahalan ng mga nandayuhang
pangkat na nagmula sa hang hahagi ng Asya.

● Ayon sa mga mananalaysay, ang bansa na ito ay binuo lamang ng mga angkan na namamahala sa kani-
kanilang teritoryo at sa pagdaan ng panahon. ang magkakaibang tradisyong ito ay kanilang pinagsanib sa isang
relihiyon na tinawag nilang Shit, na ang kahulugan ay ang daan ng diyos Ang relihiyong Shintay nakabatay sa
paggalang sa kalikasan at pagsamba sa mga ninuno. Si amaterasu ang pinakamahalagang Kami sa relihiyong
Shinto

Noong ika-limang siglo, ipinahayag ng angkang Yamate ang kanilang sarili bilang pangunahing angkan ng
bansa. Ayon sa kanilang tradisyon si Jam ang nagtatag ng imperyong yamata at siya rin ang naging unang
emperador ghana. Siya ay tinawag na Temno na ang kahulugan ay "Anak ng Kalanga (Son of Heaven). Ang
teorya ng Divine Origin ang maaaring naging gabay ng mga hapones sa kanilang pag-aakalang sila ang tanging
tagapagtanggol ng mga bansa sa Asya.

Page │ 59
 Relihiyon ng Hapones
Balgos, Mil Rose

Shintoismo

Ito ang matandang relihiyon ng mga Hapon na nagbibigay-diin sa natural na pagkakasunod-sunod ng

mga bagay at ang paghikayat na tanggapin ang pagkakasunod- sunod na ito. Ito ang pinaniniwalang
nagbigay ng kakayanan na mabalanse ang makaluma at makabago o moderno

Sining
Ang mga tradisyonal na sining Hapones ay kinabibilangan ng mga:
kasanayang seramiko, textile; mga espada at mga manika; mga
pagganap o sa mga teatro tulad ng bunraku, kabuki, noh; rakugo o
masining na pagkukuwento; gayundin ang seremonya ng tsaa,
ikebana, kaligrapiya, origami, at Geisha.
● Ningyo - ito ang tawag ng mga hapones sa mga tradisyonal na
manika nangangahulugang hubog ng tao.
● Ang mga espada naman nila ay tinatawag na mga Chokuto, Tachi
at Katana

Sa mga pagganap o mga teatro:

● Buranku - ito ang teatro na katulad ang estilo ng Kabuki ngunit ang kaibahan ay papet ang mga
gumaganap sa halip na tao. May mga taga-galaw ng mga papet at tagapagsalita o ang tinatawag
na tayu.
● Kabuki - ito ang teatro para sa mga mangangalakal at mga nasa gitnang antas ng lipunan.
Karaniwang kababaihan ang mga aktor at tumatagal ng anim at kalahating oras.
● Noh - Ang mga nasa mataas na antas ng lipunan o ang mga mayayaman lamang ang
nakapanonood nito. Pangunahing layunin ng mga aktor na bigyang karangalan ang mga
mayayaman.
● Rakugo - ito ay pagtatanghal na berbal sa pamamagitan ng isang tagapagkuwento o Rakugoka
na nakaupo sa isang kutson sa entablado na kung tawagin ay Koza.
Sa mga sermonyas:
● Ikebana - ito ang tawag sa klasikal na sining ng pagsasaayos ng mga bulaklak at mga halaman.
Reputasyon ang sinisimbolo ng gawaing ito.
● Origami - Ang tawag sa tradisyunal na pagtutupi ng papel ng nga Hapon upang makabuo ng
pigura.
● Geisha o Geika - ang tawag sa mga tradisyunal na mananangha na babae. Sila ay nagsisilbing
hostes at magaling sa pagtatanghal ng sining, pagkanta, pagsayaw at paglaro.

Page │ 60
Panitikang Hapon
Wika at Pagsulat
Noong ikawalong siglo ay naging opisyal na wika ng pamahalaan at relihiyon ng Hapon ang wikang
Tsino. Mahigit isang libong taon na ang nakalilipas, hiniram ng Hapon ang paraan ng idyograpikong
pagsulat ng Tsina na kung tawagin ay kanji sa wikang Hapon. Mula sa kanji ay nakabuo ng sariling
dalawang uri ng pagsulat ang mga Hapon na tinawag na kana (pasalitang wika). Ang kanji, ang paraan
ng pagsulat ng Tsina, ang ginamit ng mga iskolar, pari, at opisyales na binubuo ng mga kalalakihan.
Ang kana, ang paraan ng pagsulat ng Hapon, ang siyang ginamit ng mga kababaihan. Nagawang
maisulat ng mga kababaihan ang mga pasalitang panitikan ng Hapon. Sa loob ng isang daang taon, ang
mga kababaihan ang sumulat ng mga panitikang Hapon at hindi ang mga kalalakihan dahil kanji ang
kanilang alam gamitin. Naging isa itong kakaiba at natatanging pangyayari sa kasasaysayan ng kultura
ng mundo.

Kasaysayan ng Hapon
Panahon ng Nara 710-794 (Makalumang Panahon). Ito rin ay kilala bilang
"Makalumang Panahon". Isinulat ang Kojiki (712) (Talaan ng Mga Dating Pangyayari)
at Nihon Shoki (720) (Chronicles of Japan) na isinulat ni Ō no Yasumaro. Itinuring ang
Kojiki at Nihon Shoki ang unang totoong panitikan ng Hapon na napapatungkol sa
kasaysayan ng bansa.Isinulat rin ang Man'yoshu (759) (Collection of Ten Thousand
Leaves), ito ang pinakamatandang koleksyon ng mga tulang Hapon. Sa panahong ito,
nabuo ang Tanka (nasa pormang 5-7-5-7-7).

Panahon ng Heian 794-1185 (Panahong Klasikal). Ito ang itinuring na klasikal na panahon dahil sa
panahong ito umunlad ang kultura ng Hapon. Sa panahon ding ito umunlad ang wikang
kana. Tinaguriang “Gintong panahon ng Panitikang Hapon". Isinulat ang Genji
Monogatari (Kuwento ni Genji) na siyang itinuturing na unang tanyag na nobela ng Hapon
na isinulat ni Murasaki Shikibu. Isinulat din ang Konjaku Monogatarishū (Koleksyon ng
Kuwento mula sa Nakaraan). Ang pinakapaksa ng mga panitikan sa panahong ito ay
relihiyon at aristokrasya.

Panahon ng Kamakura- Muromachi 1185-1573 (Panahong Midyibal) Sa panahong ito, maraming

nabuong kuwento at tala ukol sa mga digmaang nangyari sa panahong ito. Ang Heike
Monogatari (Kuwento ng Heike) ay sumasalaysay sa pagtayo at pagbagsak ng Taira laban
sa Minamoto clan (Genji). Iba pang akdang nabuo sa panahong ito ay ang Kamo no
Chōmei's Hōjōki (1212) at Yoshida Kenkō's Tsurezuregusa (1331). Nabuo ang renga sa
panahong ito na binubuo ng dalawang saknong at siyang naging batayan ng haiku.

Page │ 61
Panahon ng Edo 1603-1868. Nabuo ang Haiku (5-7-5). Nabuo ang Joruri na gawa ni Chikamatsu
Monzaemon. Ang Joruri ay uri ng panitikan ng kantang salaysay na karaniwang
kinakanta ng Tayu kasabay ng pagtugtog ng Shamisen. Matsuo Bashō - ang
pinakatanyag na manunulat sa panahon ng Edo sa bansang Hapon.
Panahon ng Meiji 1868-1912 ( Modernong Panahon). Nagsimulang
maimpluwensiyahan ng mga Kanluranin ang panitikang Hapon. Nagsimula ang
paggamit ng free verse. Ipinakilala ang teoryang Realismo ni Tsubouchi Shoyo at
Futabatei Shimei sa Hapon.Ipinakilala ang teoryang Klasisismo ni Ozaki Koyo,
Yamada Bimyo at Koda Rohan.

Tanyag na Manunulat
Murasaki Shikibu - Kilala rin bilang Lady Marasaki • Isinilang siya noong 973 sa Kyoto, Japan. Isa
siyang katulong sa korteng imperyal noong panahon ng Heian. Ang kanyang pangalan ay binubuo ng
salitang Murasaki na nangangahulugang violet at Shibiku na posisyon ng kanyang ama sa seremonya
sa korte. Siya ang sumulat ng Genji Monogatari (Kuwento ng Genji) • Sinasabi ng maraming iskolar na
ang tunay niyang pangalan ay Fujiwara Takako.
Õ No Yasumaro - Isinilang noong Agosto 15, 723 • Kinikilalang anak ni O no Honji, isang
mandirigma sa digmaang Jinshin • Isa siya sa mga taong maharlika sa Hapon. • Isang mananalaysay ng
mga mahahalagang pangyayari sa isang bansa. Inatasan siya ni Emperatris Genmei na isulat ang Kojiki,
nasusulat na matandang kasaysayan ng Hapon, na kanyang natapos sa loob ng isang taon.
Chikamatsu Monzaemon - Ang tunay niyang pangalan ay Sugimori Nobumori. Siya ay isinilang
noong January 6, 1653. Napapabilang sa pamilya ng Samurai. Siya ang nagpasimula ng Jojuri na siya
ring tagatanghal nito.
Matsuo Basho - Siya ang tinaguriang “Ama ng Panitikang Haiku”. Siya ay isinilang noong 1644 ng
isang pamilyang Samurai. Siya ay nag-aral ng pakikidigma at naging isang Samurai. Nang mamatay
ang pinuno nila ay lumipat siya sa Edo Tokyo at doon nagsimulang sumulat. Nang siya ay pumanaw,
ipinagpatuloy ng kanyang mga tagasunod ang pagsulat ng Haiku at ngayon ay nakilala bilang
pinakatanyag na panitikang Hapon.
Mishima Yukio - Ang tunay niyang pangalan ay Kimitake Hiraoka. Isinilang siya noong January 14,
1925. Isa siyang manunulat, makata, aktor at direktor. Isa siya sa mga pinakamahalagang manunulat na
maituturing sa Hapon noong ikadalawampung siglo. Itinuturing siyang pinakakontrobersyal na
modernong manunulat ng Hapon kaya hindi siya tanggap ng maraming Hapones. Ang kanyang mga
obra ay tumatalakay sa sekswalidad, kamatayan at pagbabago sa politika. Ilan sa mga naisulat niya ay
“Tabako”, “The Boy Who Wrote Poetry”, “The Sailor Who Fell from Grace” at “After the Banquet”.
Kenzaburõ Õe - Siya ay isinilang noong January 31, 1935. Isa siyang manunulat na naging malaking

Page │ 62
 Lea M. Lumawod
Cordillera Administrative Region (CAR)
-Ito ay matatagpuan sa Hilagang Luzon.
-Binubuo ito ng Abra, Apayao, Benguet, Ifugao, Kalinga at Mountain
Province.
-Ang mga katutubo ay binubuo ng mga sumusunod: Bontok, Ibaloy, Ifugaw,
Kalinga, Kankanay, Tinguian at Isneg.

Mga Salawikain ng mga taga-Cordillera

Mga halimbawa:
Ang nen kawis et ad-iu maidadanes.
Salin: Do good so that you will always be remembered. (Gumawa ng mabuti upang ikaw ay tumatak o
laging maalala.)

Mensana ka edwani
Men-apit ka.
Salin: If something was planted, Something will be harvested. (Kapag may itinanim, may aanihin.)

Mga Bugtong ng mga taga-Cordillera

Mga Halimbawa:
Laglagonnoc co, patyem pay ina
Ta adim alan naniababalena
Sagot: Balat
Salin: Patayin muna ang ina bago makuha ang anak.
Sagot: Saging

Waday ohan kaiw,

Nonhaongana-nay baboy
Kanonat binnacle,
Yay inumon-na.
Salin:
Kumakain ng kakanin,
Umiinom ng alak, pinaliliguan ng mga tao ng tapuy.
Sagot: Bul-ul

Page │ 63
 Mga Tanyag na Manunulat
Pedro Bucaneg
The Father of Ilocano Literature
Manunulat ng epikong Biag ni Lam-ang

Edgar Maranan
Carlos Palanca Memorial awardee
Isang manunulat at mananaysay.

Chi Balmaceda Gutierrez

Isang manunulat na naka base sa Baguio.

Karagdagang Kaalaman Tungkol sa Cordillera Administrative Region:

KLIMA
 Silangang bahagi ng Ifugao, Kalinga, Apayao at Silangang bahagi ng Lalawigang
Bulubundukin- maikli ang panahon ng tag-init, mula Disyembre at Abril, maulan sa ibang
buwan.
 Abra, Benguet at iba pang bayan ng Lalawigang Bulubundukin- taginit mula Nobyembre
hanggang Abril , tag-ulan mula Mayo hanggang Setyembre.
 Ibang bahagi ng Lalawigang Bulubundukin- karaniwang tuyo ang panahon, malakas ang pag-
ulan mula Nobyembre hanggang Enero
EKONOMIYA, PRODUKTO at LIKAS NA YAMAN
Agrikultura
 Pagtatanim ng gulay, karaniwang hanapbuhay ng mga tao.
Pinakapangunahing mapagkukunan ng mga gulay tulad ng lettuce, broccoli, cauliflower, karot,
patatas, repolyo at prutas na strawberry.
 Pagmimina
Pinagkukunan din ng mga deposito ginto, chromite, bakal, pilak, zinc at tanso.
 Industriya
May industriyang pantahanan din tulad ng paghahabi ng tela, paggawa ng sweater, pag-ukit ng
mga pandekorasyon at paggawa ng walis.
 Turismo
Magagandang tanawin.
Ang lungsod ng Banguio ay tinaguriang Summer Capital ng Pilipinas kaya ito ay dinarayo ng
mga turista. Sapagkat dito matatagpuan ang makasaysayang pook at magagandang tanawin tulad
ng: Mines View Park, Wright Park, Burnham Park, Camp John Hay, Botanical Garden, Lourdes
Grotto, Trinidad Valley.
Banaue Rice Terraces
Page │ 64
 Ginawa ng mga Ifugaw sa pamamagitan ng kanilang mga kamay noong unang panahon. Ito ay
tanyag at dinarayo.

Sagada Philippine Military Academy

Mga Suliranin ng Rehiyon

 Pagkalbo ng kagubatan dahil sa kaingin.
 Pagkatuyo ng mga batis na dumadaloy sa hagdan-hagdang palayan.
 Ang mga katutubo ay nagiging biktima ng mapagsamantalang mangangalakal.
Mga Kaunlaran ng Rehiyon
 Pagpapagawa ng irigasyon.
 Paglalagay ng elektrisidad.
 Paglinang sa Benguet bilang sentro ng pagmimina.
 Pagpapatayo ng maraming paaralan sa lungsod ng Baguio.
 Pagpapaunlad sa industriya ng turismo.
CANAO
Ang salitang keh-dota o canao ay nagmula sa salitang Nabaloy (Ibaloi) na ang ibig sabihin sa
Ingles ay “to burn to feast”. Ito ay isang ritwal na nagpaparangal sa espiritu ng kanilang mga
ninuno. Tumatagal ito ng isang araw o isang lingo (pinakahaba na yung labing-apat na araw)
depende sa antas at kakayahan ng pamilya na maghahandog.
Dalawang Uri:
1. Simple- Pagkatay ng baboy, tapoy, pagluluto ng kamote, gabi at bigas.
2. Malaking Canao- Pagkatay ng baboy, kalabaw at kabayo.
Ang baboy na may batik na itim ay sagrado para sa kanila at ito ang tinatanggap ng mga espiritu
at nagbibigay ng swerte.
Iba pang uri ng Canao:
1. Kape (kaffi)- isinasagawa kung may bagong bahay na pinapatayo o pagkalibing sa yumaong
kamag-anak.
2. Kayed- Isinasagawa upang mapanatili ang pagiging pinuno sa barangay.
3. Sabeng- Isinasagawa ng bagong mag-asawa kadalasan ay mayaman ang nakakagawa nito.
4. Pechit (Peh-shit)- pinakamataas na uri ng Canao.
Tumatagal ng tatlo hanggang apat na araw.
Sanggunian:
- Credits sa mga may-ari ng larawang ginamit. No copyright
infringement intended.-

Page │ 65
 PANITIKANG ROMA
Agana, Joelisa A.

Ang Panitikang Romano Ito ang umunlad sa sinaunang Roma, mula sa paglitaw nito noong
ika-8 siglo BC hanggang sa pagtanggi nito noong ika-5 siglo AD, at ito ay nakasulat at
itinanghal higit sa lahat sa Latin, bagaman mayroon ding ilang mga teksto sa wikang Greek.
Ang Romano ay naiiba sa panitikang Latin na kung saan ay lumalampas ito sa emperyo: ang
mga teksto na Latin ay patuloy na isinulat pagkatapos ng pagbagsak ng Western Roman
Empire, sa iba`t ibang mga kaharian ng Europa, hanggang sa maagang Renaissance, kung
kailan nagsimulang ipataw ang mga patakaran. mga modernong wika sa mga pambansang
kultura ng Europa.

KASAYSAYAN NGROMA

Ang kasaysayan ng panitikang Romano ay nagsisimula noong ika-3 siglo BC. Narating
nito ang 'Golden Age' sa panahon ng pamamahala ng Augustus at ang maagang bahagi ng
Roman Empire. Ang mga Romano ay sumulat ng maraming tula at kasaysayan. Nagsulat din
sila ng mga sulat at gumawa ng maraming pormal na talumpati

Page │ 66
 Nagsimula noong kalagitnaan ng ikatlong siglo BCE. Ang kanilang panitikan ay salin lamang
ng mga tula at dula ng greece.Ang Greco-Roman ang pinagsanib na kulturang Griyego at
Romano. Hinangaan ng mga Romanoang pagbubuhos ng kasalukuyan at katwiran ngmga
Griyego sa anumang larangan. Idinagdagnila ang kanilang kasanayan sa
organisasyon,pagtatayo ng gusali, at karunungan sa paggawang batas at pamamahala.
Sa panahon ni Augustus namayani ang panitikang Greco-Roman. Sa utos niya, gumawa si
Virgil, isang makata, ng tulang epiko, ang Aenid, na pumupuri sakakayahan ng Roma sa
pamamahala. Naging isa itong obra maestra na nagsasalaysay tungkol kay Aeneas atang
kanyang salinlahi na pinaniniwalaang pinagmulanng Roma.
Si Horace ay isa ring mahusay na makata na tumuligsa sa kasakiman ng mayayamang Romano
na naging sanhing kaguluhan sa mga estado. Samantala, si Ovid naman ang naglahad
ngpamumuhay ng mga taong nabibilang sa mataas naantas ng lipunan. Karaniwang tema ng
kanyang likha aymay kinalaman sa kayamanan, romansa, moda, at ibapang karangyaan Yari
sa bronse at mahahalagang bato ang mga alahasat pampalamuting bagay sa Roma. Ipinakikita
ng mga Romanong iskultor ang kakaibang katangian ng tao.Maging ang kulubot at kulot ay
hindi nakalampas samata ng iskultor. Ang wall painting ay isa ring hinahangaang sining sa
Roma.
.

UNANG PAMAYANAN

Ang mga unang pamayanan nito ay itinayo sa pitong burol sa S panig ng Ilog Tiber. Ayon sa
tradisyon, ang burol ng Palatine ang lokasyon ng pinakamatandang pamayanan. Ang anim na
iba pang burol na nasa palibot ng Palatine (pasimula sa H at iikot pakanan) ay ang Quirinal,
Viminal, Esquiline, Caelian, Aventine, at Capitoline. Nang maglaon, ang malating mga libis sa
pagitan ng mga burol ay inalisan ng tubig, at sa mahahalagang lugar na ito ay itinayo ang mga
tirahan, mga porum, at mga sirkus. Ayon kay Pliny na Nakatatanda, noong 73 C.E. ang lunsod
ay napalilibutan ng pader na may haba na mga 21 km (13 mi). Nang maglaon, ang mga burol at
mga libis sa K panig ng Tiber ay idinugtong dito, kasama ang mahigit 40 ektarya (100 akre) na
sakop ngayon ng Vatican. Ayon sa katamtamang pagtaya, bago ang malaking sunog noong
panahon ni Nero, ang populasyon ng lunsod ay mahigit sa isang milyon katao.

Page │ 67
Esquiline hill

PALATINE HILL

Page │ 68
Pangalan: Rosechell P. Nicolas Petsa: November 20, 2022
Antas/Kurso/Seksyon: BSED Filipino 2-B

Panitikang Roma

Ang mga Mamayanan

May apat na uri ng mga mamamayan sa Sinaunang Roma.
Kabilang sa mga sinaunang Romano;
a. Mga Patrisyano
b. Mga Plebyano
c. Mga Taong Pinalaya
d. Mga Alipin

Ang mga patrisyano ang Asritokrasya ng Sinaunang Roma, na

umaangkin sa lahat ng mga pribilehiyo at mga kapangyarihang
panglipunan. Sumunod sa kanila ang mga plebyano, na
ipinanganak bilang malalayang mga mamamayan na ngunit
kapangyarihan. Kasunod nito ang mga pinalayang tao, o dating
ang mga mga alipin na may bahagyang kalayaan kaysa mga
plebyano. Nasa pinakailalim ang antas ng mga alipin, na may
iilang uri ng anuman mga karapatan.

Kultura at Panitikan

Ang buhay sa Sinaunang Roma ay umiikot sa lungsod ng Roma, na nasa pitong burol. Maraming
mga gusali at monumento na makikita ditto tulad ng Coleseom, Forum of Trajan at ang
Pantheon. Marami ding mga inuming fountain na may tubig galing sa mga aquadukto; mayroon
ding mga teatro, gymnasio, paliguan at mga silid-aklatan na may mga tindahan at mga kanal.

Page │ 69
Kalagayang Pulitikal

Ang Pulitikal na Larawan ng Roma. Sa paglipas ng mga siglo, nag-eksperimento ang Roma sa
maraming uri ng pulitikal na pamamahala. Ang ilang institusyon ay ginaya sa ibang mga bansa;
ang ilan ay sariling mga ideya nito. Sa kaniyang Pocket History of the World, sinabi ni H.G.
Wells: "Ang bagong Romanong kapangyarihang ito na bumangon upang mangibabaw sa
kanluraning daigdig noong ikalawa at unang siglo B.C. ay naiiba sa ilang kaparaanan mula sa
mga nagdaang malalaking imperyo na nanaig sa sibilisadong daigdig."
Ang pulitikal na anyo ng Roma ay pabagu-bago habang dumarating at naglalaho ang iba't ibang
istilo ng pamamahala. Kasama rito ang mga koalisyon ng mga pinunong patriyarka, pamamahala
ng mga hari, mga pamahalaang hawak ng iilang pamilyang maharlika, mga diktadura, at ibat
ibang anyo ng pamamahalang republikano kung saan nagkakaiba-iba ang kapangyarihang
iginagawad sa mga senador, mga konsul, at mga tnumvirate (mga koalisyon ng pamahalaan na
binubuo ng tatlo katao), na may karaniwang tunggalian ng mga partido sa pagitan ng mga
pangkat at mga paksiyon. Sunud-sunod na mga emperador ang namahala noong mga huling taon
ng imperyo.
Gaya ng pangkaraniwan sa mga pamahalaan ng tao, ang pulitikal na kasaysayan ng Roma ay
may bahid ng pagkapoot, paninibugho, intriga, at pagpaslang, anupat maraming pakana at
kontra-pakana ang binuo dahil sa mga alitan sa loob ng bansa at mga digmaan sa labas ng bansa.
Ang pangingibabaw ng Roma sa daigdig ay unti-unting naganap. Una, lumaganap ang kaniyang
impluwensiya sa buong Peninsula ng Italya at nang maglaon ay umabot ito sa palibot at sa ibayo
ng Mediteraneo. Ang pangalan ng lunsod ay halos naging singkahulugan ng pangalan ng
imperyo.Sa pandaigdig na larangan, naabot ng Roma ang tugatog ng kaluwalhatian nito sa ilalim
ng pamamahala ng mga Cesar.

Page │ 70
Nangunguna sa talaang ito si Julio Cesar, hinirang na
diktador sa loob ng sampung taon noong 46 B.C.E. ngunit
pinaslang ng mga nagsabuwatan noong 44 B.C.E.
Pagkaraan ng isang yugto kung saan tatlong tao, o
triumvirate, ang nagtangkang humawak ng
kapangyarihan, si Octavian ang naging solong
tagapamahala ng Imperyo ng Roma (31 B.C.E-14 C.E.)

Noong 27 B.C.E. ay nagtagumpay siyang maging

emperador, anupat ipinroklama siya bilang "Augusto".
Si Augusto ang namamahala nang isilang si Jesus noong
2 B.. E. (Luc 2:1-7) Ang kahalili naman ni Augusto, si
Tiberio (14-37 C.E.), ang namamahala noong panahon
ng ministeryo ni Jesus. (Luc 3:1, 2, 21-23)

Ang kasunod ay si Gayo (Caligula) (37-41 C.E.) at si Claudio (41- 54 C.B), at ang huling
nabanggit ang naglabas ng batas na nagpapalayas sa mga Judio mula sa Roma. Ang sumunod na
mga emperador ng Roma pagkatapos ni Nero (noong unang siglo) ay sina Galba (68-69 C.E.);
Otho at Vitellius (69 C.E.); Vespasian (69-79 C.E.), na siyang naghahari noong panahong
wasakin ang Jerusalem; Tito (79-81 c.E.), na bago nito ay nanguna sa matagumpay na
pagsalakay sa Jerusalem; Domitian (81-96 C.E.), na ayon sa tradisyon ay siyang namamahala
noong panahong ipatapon si Juan sa pulo ng Patmos; Nerva (96-98 C.E.); at Trajan (98-117
C.E.). Umabot sa kasukdulan ang lawak ng nasasakupan ng imperyo sa ilalim ng pamamahala ni
Trajan, anupat ang mga hangganan nito ay lumawak patungo sa lahat ng direksiyon sa Rhine at
sa North Sea, sa Danube, sa Eufrates, sa mga talon ng Nilo, sa malaking Disyerto ng Aprika, at
sa Atlantiko sa KMAPA, Tomo 2, p. 533. Si Constantinong Dakila ang emperador ng Imperyo
ng Roma (306- 337 C.E.) noong mga taon ng paghina nito. Matapos niyang makuha ang
pamamahala, inilipat niya ang kabisera sa Byzantium (Constantinople). Bumagsak ang Roma
nang sumunod na siglo, noong 476 C.E ., at ang mandirigmang pinunong Aleman na si Oaoacer
ang naging unang barbarong' hari nito.

Ang Buhay at mga Kalagayan sa Lunsod. Sa ilalim ni

Augusto, hinati sa 14 na distrito ang pangangasiwa sa
pamahalaan ng lunsod, anupat isang mahistrado ang
pinipili taun-taon sa pamamagitan ng palabunutan

Page │ 71
upang mamahala sa bawat distrito. Pitong pamatay-sunog na brigada na tinatawag na vigiles ang
inorganisa, at bawat isa sa mga ito ay may pananagutan sa dalawang distrito. Sa labas mismo ng
HS hangganan ng lunsod ay nakahimpil ang isang pantanging hukbo na binubuo ng mga 10,000
katao, tinatawag na Tanod ng Pretorio, o ng Imperyo, para sa proteksiyon ng emperador.
Mayroon ding tatlong "urban cohort," isang uri ng pulisya ng lunsod, upang magpatupad ng
batas at magpanatili ng kapayapaan sa Romna.
Ang mayayaman at maimpluwensiyang mga tao ay kadalasan nang nakatira sa malapalasyong
mga tahanan sa mga burol; ang kanilang mga tahanan ay minamantini ng malalaking
sambahayan ng mga lingkod at mga alipin, na kung minsan ay daan-daan. Sa mga libis naman
malalaking insula, o paupahang mga bahay, na may ilang palapag at nilimitahan ni Augusto sa
taas na 21 m (70 piye). Sa pagitan ng mga bloke ng paupahang mga bahay na ito ay may
makikitid, palikuliko at maruruming lansangan na puno ng karaniwang trapiko at katiwaliang
laganap sa malalaking lunsod.
Ang makasaysayang sunog noong 64 C.E. ay nagbunga ng napakalaking pagdurusa at ng
pagkamatay ng maraming tao sa mga lugar na ito ng mga dukha. Inilalarawan ni Tacitus ang
masamang kalagayan ng "mga babaing
nagtitilian at takot na takot; mga takas na
matatanda na o mga kabataan." (The
Annals, XV, XXXVII) Apat lamang sa
14 distrito Roma nakaligtas. Na ng ang
Kaunting-kaunti lamang sa mga taga-
Roma ang maituturing na maykaya sa
buhay; ang kayamanan ay hawak ng isa
lamang maliit na minoridad. Nang unang
dumating si Pablo sa Roma, marahil ay
kalahati ng populasyon ang mga alipin,
anupat dinala roon bilang mga
bilanggong nahuli sa digmaan, mga
hinatulang
kriminal, o mga anak na ipinagbili mga magulang, mga aliping walang legal na mga karapatan.
Ang kalakhang bahagi naman ng mga taong malaya ay mga maralita na halos nabubuhay
lamang sa panustos na inilalaan ng pamahalaan.

Page │ 72
 Dalawang bagay ang inilaan ng estado
Misperos, Maria Angel C.

*Pagkain
Ang tinapay ay isang karne ng pagkain para sa mga Romano na
may mas maraming mga taong kumakain ng trigo at mga taong
mahihirap na kumakain ng tinapay ng sebada. Ang mga sariwang
ani tulad ng mga gulay at mga legyo ay mahalaga sa mga
Romano,dahil ang pagsasaka ay isang mahalagang gawain mula
dito.
*Libangan
Isa sa mga tanyag na libangan ng mga Romano ay ang Chariot
race. Gayundin, ang paglalaban ng mga gladiator. Ang Na ang
karaniwang naglalaban dito ay ang mga alipin o kriminal, at ang
armas na kanilang ginagamit ay espada o sibat. Kung walang
mamamatay, maaaring hilingin ng manonood ang kanilang
kamatayan o kalayaan para sa mga mananalo. Mayroon din silang
labanan ng mga hayop tulad ng tigre. Ipinatayo ang colosseum na
maaaring maglaman ng 150,000 manonood para sa ganitong uri ng paligsahan.
Sa malaking Ampiteatro at mga Sirkus ay dinaraos ang kapana-
panabik na mga palaro, pangunahing kagila-gilalas na mga karera ng
karo at nakapangingilabot na mga paligsahan ng mga gladiator kung
saan naglalaban ang mga tao at mga hayop hanggang sa kamatayan.
Ang Circus Maximus ay nakapaglalaman ng mahigit sa 150,000
katao palaro. Ito ay walang bayad sa mga taong nanonood sa
paligsahan.
Impluwensiya ng mga Banyaga
Ang roma ay binubuo ng iba't-ibang lahi, wika, kultura at ideya. Mula sa pulitika ng roma ay
unti-unting nabuo ang kodigo ng batas Romano mga batas na nagtakda sa mga karapatan at
mga limitasyon ng mga pamahalaan, mga hukuman, at mga mahistrado, at naglaan ng legal na
mga konsepto gaya ng pagkamamamayan bilang proteksiyon sa mga karapatang pantao.
Pinagkalooban ng pagkamamamayan ang mga naninirahan sa mga kaalyadong lunsod ng Roma
at sa iba't-ibang kolonya ng imperyo.

1
Page │ 73
Nagsimula ang maraming proyekto ng pagtatayo ng roma noong
huling siglo ng republika at pagkatapos ay partikular itong pinasigla
ng mga emperador. Kabilang sa mga bantog na instrakturang Komano
ang mga purom, mga templo, mga palasyo, mga ampiteatro , mga
paliguan, mga paagusan, mga imburnal, at mga bantog. Ang pagkalaki-
laking colosseum at ang ilang bantayog, tulad ng arkong daan ni Tito
na naglalarawan sa pagbagsak ng Jerusalem, ay alinman sa nakatayo
pang buo ilang bahagi na lamang ang nakatayo. Nakilala rin ang mga
Romano sa pagtatayo ng mga daan at mga tulay sa buong imperyo.

Ilan sa mga halimbawa na isinulat ni Pablo sa kanyang liham ay ang mga;

*Mga taga-Corinto *Tesalonica
*Mga taga-Galacia *Timoteo
*Mga taga-Efeso *Tito
*Mga taga-Filipos *Filimon
*Mga taga-Colosa *Mga taga-Roma
Relihiyon
Prominente sa mga relihiyon ng Roma ang pagsamba sa
emperador. Ang tagapamahalang Romano ay ginawang diyos.
Partikular na tinanggap sa mga probinsiya ang pagsamba sa
emperador, anupat nagtayo roon ng mga templo kung saan
naghain sila sa kaniya bilang diyos. Sinabi ni George Botsford sa
History of Rome na, "Ang pagsamba daw sa isang emperador ang
siyang pinakamalakas na puwersa sa relihiyon ng daigdig na
Romano hanggang noong tanggapin ang kristiyanismo. "Isang inskripsiyong natagpuan sa Asia
Minor ang nagsasabi tungkol sa emperador, "Siya ang amang Zeus at ang tagapagligtas ng
buong sangkatauhan, na tumutupad sa lahat ng panalangin, nang higit pa sa ating hinihingi.
Dumating ang mga kristiyanismo sa Roma
Noong araw ng Pentecostes 33 C.E may mga nakikipamayan
mula sa roma, kapuwa mga Judio at mga proselita na nakasaksi
sa resulta ng pagbubuhos ng banal na espiritu at ang ilang sa
kanila ay tiyak na kabilang sa 3,000 na nabuatismuhan noon.
Nang bumalik sila sa Roma , tiyak na nangaral sila, at bilang
resulta ay nabuo ang isang napakatibay at aktibong
kongregasyong kristiyano na ang pananampalataya, ayon sa
apostol na si Pablo, ay "Pinag-uusapan sa buong sanlibutan. "(Ro 1:7,8) Ang mga kristiyano
sa Roma ay binanggit kapuwa i Tacitus (The Annals, XV-XI.IV) at ni Suetonius (The lives of
the Caesars Nero XVI, 2).
Ang mga pag-uusig na ito ay may dalawang sanhi;

1
Page │ 74
 *Una ay ang malaking sigasig ng kristiyano sa pag-eebanghelyo upang makumberte ang iba.
*At ang pangalawa ay ang di-natitinag na paninindigan ng mga kristiyano na ibigay sa Diyos
ang mga bagay na sa Diyos sa halip na ibigay nila ang mga iyon ky Cesar.

1
Page │ 75
 PANITIKAN NG RUSYA
Esparagoza, Jake B.

Ang Pederasyong Ruso (Ruso: Poccunckaa

Denepaiiua,Rossijskaja sa sumasaklaw Federacija ) o
Russia (Rusya) ay napapalawak na bahagi ng silangang
Europa at ng buong hilangang Asya. Ito ang
pinakamalaking bansa sa daigdig na may tinatayang
sukat na 17 075 40 km at halos doble ng laki ng canada,
ang sumunod na pinakamalaking bansa.
Pinakamaraming populasyon na umabot sa
1142,000,000 katao ito ang pinakamalaking reserba ng mineral at lakas enerhiya. Isang
bansang ito rin ang ikasiyam na bansa na may Ruthenia naman ang salin ng salitang Rus sa
latin na ginagamit sa kanluran at timog na rehiyon ng rus na katabi ng katolikong Europa.
PoccHa (pooia rosia na ginamit ng mga kievan rus ito para tawagin ang mga nakatira sa
imperyong Byzantine.
HEOGRAPIYA
Sinasakop ng Rusya ang halos buong hilagang
bahagi ng super kontinente ng Eurasia (Eurasya).
Karamihan ng bansa ay binubuo ng mga kapatagan,
sa bahaging Europeo man o sa bahaging nasa Asya
nakilala kadalasan bilang Sibir (Siberia).
Nagtatanyag ang Rusya ng higit 37 000km ng
baybayin sa mga karagatang Arctic at pasipiko, pati
na rin sa mga masasabing inland na dagat ng Baltic,
Black (Itim), at Caspian
Ilan sa mga pangunahing lawa sa rusya ay ang baikal, lawa ladoga, at Onego. Marami ring
mga ilog ang dumadaloy sa Rusya.
TOPOGRAPIYA
Russia ay mundo ng pinakamalaking taglay ng gubat, na kilala bilang “ ang mga baga ng
Europa”, ikalawa lamang sa Amazon Rainforest sa ang halaga ng carbon dioxide ito absorbs.
May mga 266 mamal species at 780 ibon species sa Rusya, isang kabuuan ng 414 hayop pecies
ay kasama sa Red Data Book ng mga Russian Federation bilang ng 1997 at ngayon ay
protektado
Russia’s 160 grupo ng etniko magsalita ng ilang 100 mga wika ayon sa 2002 census,
142,600,000 tao magsalita Ruso, na sinusundan ng Tatar na May 5,300,000 at Ukrainian na
may 1,800,000 mga nagsasalita. Russian ay ang tanging opisyal ng estado na wika, ngunit ang

1
Page │ 76
saligang Batas ay nagbibigay sa mga indibidwal na republics ang karapatan upang gumawa ng
kanilang mga katutubong wika ng mga co-opisyal na susunod sa Russian.
RELIHIYON
Kristiyanismo, Islam, Buddhism, at hudaismo ay Russia’s tradisyunal na relihiyon, legal ang
isang bahagi nang Russia’s “makasaysayang pamana”. Mga pagtatantya ng mga
mananampalataya malawak magpaiba-iba sa mga pinagkukunan, at ilang mga ulat ilagay ang
bilang ng mga di-mananampalataya sa Rusya sa 16-48% ng populasyon.
EDUKASYON
Isang paaralan sa Moscow. Ang tore ng moscow State
University ay makikita sa distansya.Ang Russia ay
may isang libreng edukasyon sistema garantisadong
sa lahat ng mga mamamayan ng Saligang Batas,
subalit ang isang entry sa mas mataas na edukasyon
ay mataas na competitive sa mga mas mataas na
institusyon ng edukasyon, ang mga mag-aaral ay
binabayaran ng isang maliit na sahod at ibinigay na
may libreng pabahay.
EKONOMIY
Ang Russia ay isang merkado ekonomiya na may malaking natural resources, particular ng
langis at natural na gas. Ito ay 12th pinakamalaking ekonomiya Sa mundo sa pamamagitan
ng normal GDP. Ito ay 7th pinakamalaking sa pamamagitan ng pagbili ng kapangyarihan
pagkakapareho (PPP).
Ang average na suweldo sa Rusya ay S 640 bawat buwan sa unang bahagi ng 2008,mula sa $
80 SA 2000. Ayon sa Bloomberg, ang Russia ay itinuturing din maagang ng karamihan sa iba
pang mapagkukunan-mayaman sa bansa sa kanyang ekonomiya, may isang mahabang
tradisyon ng edukasyon, agham, at industrial.
Russia ay may isang patag na buwis na rate ng 13 bahagdan. Ito ranks Ito bilang ang mga bansa
sa ikalawang pinaka kaakit-akit na mga personal na buwis sa sistema para sa solong mga
manager sa mundo natapos ang United Arab Emirates. Ang bansa ay may mas Matas na
edukasyon graduates kaysa sa anumang iba pang mga bansa sa Europa.
PANITIKANG RUSO
Ang Pantikang Ruso ay tumutukoy sa panitikan ng Rusya o ng mga lumisan mula sa bansang
ito,at sa panitikang nasa wikang Ruso ng ilang Mga bansang malalaya na dating bahagi ng
Rusya o Unyong Sobyet. Bag o ang ika-19 daangtaon, ang mga binhi ng tradisyon ng Pantikang
Ruso ay ipinunla ng mga makata, mga mandudula, at mga manunulat katulad Nina:
GAVRILA DERZHAVIN
DENIS FONVIZIN
ALEXANDER SUMAROKOV
VASILY TREDIAKOVSKY

1
Page │ 77
NIKOLAY KARAMZIN at
IBAN KRYLOV
Mula sa bansang kapanahunan ng 1830 sumailalim ang panitikang Ruso sa isang kamangha-
manghang Ginintuang panahon, na nagsimula sa makata at nobelistang si ALEXANDER
PUSHKIN at humantong sa dalawa sa pinakadakilang mga nobelista sa panitikan ng mundong
Sina LEO TOLSTOY FYODOR DOSTOYEVSKY at sa manunulat ng maikling kuwento at
mandudulang si ANTON CHEKHOV
Kabilang sa nangungunang mga karamihan sa panitikang Ruso ng ika-21 daangtaon ang
pandaigdigang kinikilalang mga makatang katulad nina
ALEXANDER BLOK
SERGEI YESENIN
ANNA ACHMATOVA
MARINA TSVETAEVA
OSIP MANDELSTAN
BORIS PASTERNAK
JOSEPH BRODSKY
VLADIMIR MAYAKOVSKY
MGA MANUNULAT NG PROSA
MAXIM GORKY
IVAN BUNIN
VLADIMIR NABOKOV
MIKHAIL SHOLOKHOV
MIKHAIL BULGAKOV
ANDREY PLATONOV at
ALCKSANDR SOLZHENITSYN
KULTURA
Tradisyon at Pagluluto
Arkitektura
Musika at Sayaw
Literatura at Pilosopiya
Pelikula, Animasyon at Medya

1
Page │ 78
 PANITIKAN NG GRESYA
Name: Christy Marie Siason Yr/Section: BSED FIL 3B

Kinikilala ang kahusayan ng mga Griyego sa larangan ng panitikan na kanilang nalinang

bilang paraan ng paglalahad ng mga karanasan at pagpapahalaga ng mga tao. Nakabuo sila ng
iba’t ibang anyo ng letiratura na itinuturing na klasikal dahil sa mga temang waring di
kumukupas at ang istilo ay naging pamantayan ng ibang manunulat. Panugnahin ditto ang
dalawang epikong pinamagatang Iliad at Odyssey. Umiinog ito sa digmaang namagitan sa
Troy at Mycenae. Isinulat ang mga ito ni Homer makalipas ang 500 na taon pagkatapos ng
digmaan. Inilahad ng Iliad ang mga pangyayari sa digmaan at naipakilala ang kahusayan ng
mga mandirigmang tulad nina Achilles ng Greece at Hector ng Troy.
Hangganan:

1. Silangan – Aegean Sea

2. Kanluran – Ionian Sea

3. Timog – Mediterranean Sea

- Estratehikong lokasyon para sa kalakalan at pangingisda

- mga daungan o look
- maganda sa labas, ngunit mabato, mabundok at malubak sa loob
- highly motivated ang mga Griyego sa kanilang kapaligiran, kaya’t mataas ang antas ng
lakas at talino

1
Page │ 79
 PANAHONG HELLENIC
Panahong Hellenic - Ang panahon ng kasikatan ng kabihasnang Greek hangang sa pagtatapos
nito noong 338 BCE
Polis - Ang tawag sa mga unang pamayanan sa Greece na itinuturing na lungsod-estado o city
state sa kadahilanang ito ay malalaya, may sariling pamahalaan ang bawat isa at ang
pamumuhay ng mga tao ay nakasentro sa iisang lungsod.
Acropolis - Ang pinakamataas na lugas sa mga lungsod estado kung saan itinayo ng mga
Greek ang kanilang mga templo.
Hellenes - Katawagan ng mga sinaunang Greek sa kanilang sarili, hango sa salitang Hellas na
tumutukoy sa sinaunang lupain ng Greece.
Agora - isang bukas na lugar sa gitna ng lungsod kung saan maaring magtinda o magtipon-
tipon.
SPARTA
ATHENS
BANTA NG PERSIA
LABANAN
PELOPONNESIAN

Higit na binigyang halaga ng Sparta ang pagkakaroon ng malalakas at magagaling na

sundalo. Nanatili rin ang Sparta sa pagkakaroon ng pamahalaang Oligarkiya.
SPARTA: Isang Estado- Militar

1
Page │ 80
Pinamamahalaan ang Sparta ng dalawang pangkat : Asambleya ng Mamamayan, binubuo ng
kalalakihan ng may edad na 30 pataas at humihirang ng mga opisyal ng pamahalaan.
Samantala, ang Konseho ng Matatanda (Council of Elders), binubuo ng 2 hari at 28
miyembro na nasa edad 60 na may tungkulin magpanukala ng batas sa Asambleya.
Ephors - hinirang bilang opisyal at sila ang nagpapatupad ng mga ipinasang batas at sila din
ang namamahala sa edukasyon at paglilitis ng mg kaso.
Ang lungsod- estado ng Sparta ay matatagpuan sa katimugan ng Peloponnesus. Sa isang
lambak nakatayo ang lungsod- estado ng sparta.
Nahahati sa 3 pangkat ang lipunang Sparta- ang Spartiate, ang pinakamahalagang pangkat ay
kabilang sa salinlahi ng mga Dorian, sila ang nagmamay-ari ng mga lupa at sila rin ang mga
opisyales ng pamahalaan. Pumapangalawa ang Perioeci o mga malalayang tao subalit hindi
mamayan ng Sparta, at pangatlo ang pinakamababang antas ay mga Helot o aliping
magsasaka ng Sparta.

MINOAN

Hango ang pangalan na ito kay Minos, ang maalamat na hari ng Kahariang Minoan.
Ang Knossos naman ang kabisera ng kaharian. Dito natagpuan ni Arthur Evans ang guho ng
isang palasyo. Nasalamin sa naturang palasyo ang marangyang pamumuhay at maunlad na
kultura ng mga Minoan.

Sapagkat gawa ang palasyo sa makinis na bato, kahoy at tanso. Mayroong labyrinth o liko-
likong lagusan dito. Mayroon din itong drainage system at mga pader na napalamutian ng
mga fresco. Ang fresco ay ipinintang larawan gamit ang watercolor sa basang semento.
Napagtantuhang mahilig magsaya at makipaligsahan ang mga Minoan, halimbawa sa
pamamagitan ng bull-leaping.

1
Page │ 81
 Panitikan ng Iran

Pangalan: Cherry Ann L. Quirao

Taon& Seksyon: BSED Filipino 3B
Kasaysayan:
Iran na ang ibig sabihin sa Persiano ay “Lupa ng mga
Aryans” , na nangangahulugan natural na ginagamit noong
panahon pa ng Sassanian.
Ang Iran ay isang Gitnang Silangang bansa na nasa
Timog-kanlurang Asya na matatagpuan sa Aserbayan,
Armenya, at Afghanistan sa silangan, Turkiya at Irak sa
kanluran, at Turkmenistan sa hilaga, at Pakistan.
Bagaman kilala na itong mga katutubo bilang Iran simula noong panahon ng
dinastiyang Akemenida, tinutukoy ng Kanluraning daigdig ang bansang ito bilang Persiya
hanggang noong 1935.
Noong 1959, ipinahayag ni Mohammad Reza Shah Pahlavi na maaaring gamitin ang
parehong kataga. Noong 1979, isang rebolusyon na pinamunuan ni Ruhollah Khomeini sa
kalaunan, ang nagtatag ng isang ateokratikong Republikang Islamiko at pinalitan ang
pangalan ng bansa sa Ang Republikang Islamikong Iran.

Ang Kabihasnang Persyano

Ang mga Persian ay nagtatag ng isang malawak na imperyo at tinawag nila itong
imperyong Achaemenid. Nagsimulang manakop ang mga Persian sa panahon ni Cyrus The
Great at napasailalim sa kanila ang Medes at Chaldean sa Mesopotamia at Asia minor
[Turkey]. Hinati ang mga imperyo sa mga lalawigan o satrapy at pinamahalaan ng
gobernador o satrap.

• Isa sa pinakamatandang panitikan sa daigdig

• Avesta noong 1000 BC
• Maluwalhating kultura at sibilisasyon
• Pinalamutian ng mga hiyas ng karunungan

1
Page │ 82
 • Sining at imahinasyon ng mga persyano sa paglipas ng maraming siglo.
Ito ay isa sa mga pinakalumang literatura sa buong mundo. Ang panitikan ng Persia ay
kapansin-pansing inimpluwensyahan ang literatura ng Ottoman Turkey, Muslim India at
Turkic Central Asia.
Ekonomiya:
Ang Ekonomiya ng bansang Iran ay mixed attransition na ekonomiya. Ang
produksyon ng langis at gaas ang dominanteng sector ng ekonomiya.
Halimbawa ng akda galing sa persya:
Abu’l-Qasim Ferdowsi Tusi o Ferdowsi Epikong Shahname


1
Page │ 83
 Panitikan ng Jordan

Kasaysayan:
Ang Hashemite Kingdom of Jordan ay isang matatag na
oasis sa Gitnang Silangan, at ang gobyerno nito ay madalas na
gumaganap ng papel ng tagapamagitan sa mga kalapit na bansa
at paksyon. Dumating ang Jordan noong ika-20 siglo bilang
bahagi ng Pranses at British na dibisyon ng Peninsula ng
Arabia; Si Jordan ay naging isang British Mandate sa ilalim ng
pag-apruba ng UN hanggang 1946, nang naging independyente
ito.

Pamahalaan:

Ang Kaharian ng Jordan ay isang konstitusyunal na monarkiya sa ilalim ng

pamamahala ni Haring Abdullah II. Naghahain siya bilang punong tagapagpaganap at ang
pinuno ng hukbo ng mga armadong pwersa ni Jordan. Inatasan din ng hari ang lahat ng 60
miyembro ng isa sa dalawang bahay ng Parlyamento, ang Majlis al-Aayan o "Assembly of
Notable."

Ang ibang bahay ng Parlyamento, ang Majlis al-Nuwaab o "Chamber of Deputies,"

ay may 120 miyembro na direktang inihalal ng mga tao. Mayroong multi-party na sistema si
Jordan, bagaman ang karamihan ng mga pulitiko ay tumatakbo bilang independyente. Ayon
sa batas, ang mga partidong pampulitika ay hindi maaaring batay sa relihiyon.

Ang sistema ng korte ng Jordan ay independyente sa hari, at kabilang ang isang

kataas-taasang hukuman na tinatawag na "Court of Cassation," pati na rin ang ilang Courts of
Appeal. Ang mas mababang korte ay nahahati sa mga uri ng mga kaso na kanilang naririnig
sa mga korte sibil at sharia.

Populasyon:

Ang populasyon ng Jordan ay tinatayang 6.5 milyon noong 2012.

1
Page │ 84
 Bilang isang relatibong matatag na bahagi ng isang magulong rehiyon, si Jordan ay
nagtatampok ng napakalaking bilang ng mga refugee, pati na rin. Halos 2 milyong mga
refugee ng Palestine ang naninirahan sa Jordan, maraming mula 1948, at higit sa 300,000 sa
kanila ay nakatira pa rin sa mga kampo ng mga refugee. Sila ay sumali sa pamamagitan ng
15,000 Lebanese, 700,000 Iraqis, at pinaka-kamakailan, 500,000 Syrians.

Mga 98% ng Jordanians ay mga Arabe, na may maliliit na populasyon ng mga

Circassian, Armenian, at Kurds na bumubuo sa natitirang 2%. Humigit-kumulang 83% ng
populasyon ay nakatira sa mga lunsod o bayan. Ang rate ng paglago ng populasyon ay isang
napaka-katamtaman 0.14% noong 2013.

Mga Wika:

Ang opisyal na wika ni Jordan ay Arabic. Ang Ingles ang pinaka karaniwang
ginagamit na pangalawang wika at malawak na sinasalita ng gitnang at upper-class na mga
taga-Jordan.

1
Page │ 85
 PANITIKAN NG SAUDI ARABIA
Arguelles, Angel Marie A.

Saudi Arabia ay ang pinakamalaking estado sa Gitnang Silangan ayon sa

sukat ng lupaing sakop, na halos sumasakop sa kabuuan ng
tangway ng arabia at ikalawa sa pinakamalaki sa daigdig ng
Arabia. Magkatapat ito sa Japan at sa lIrag sa hilaga at sa
hilagang silangan sa Kuwait, Qatar at United Arab Emirates sa
silangan. Sa Oman naman sa umog silangan at sa Yemen sa
Timog. Nakakaugnay din ito sa Bahrain sa pamamagitan ng
King Fahd Couseway. Matatagpuan sa kanluran nito ang dagat
Pulo at ang o ng Persiya ang nasa hilagang silangan kung saan
ang pangalan na nagging dahilan ng kontribersya sa pangalan
nito simula ng ika-gupo ng Bersiya.
Ang Golpo ng Arabia ang pisyal na pangalan nito sa Saudi
Arabia at sa halos lahat ng mga Bansa sa Arabia. May natayang
25.7 milyon populasyon ang Saudi Arabia 5.5 milyon dito ay
mga hindi Tunay na mamamayan. Pinakamalaki sa daigdig ang
reserbang langis sa Saudi Arabia. Halos 90% ng kalakal na
iluluwas ay mula sa langis at 75% ng kitan ng pamahalaang
Saudi ay mula rin dito. Ito ang naging kagamitan ng bansa
upang ito ay maging isang Estadong Panlipunan subalit ang mg
Pangkat ng mga karapatang pantao gaya ng Amnesty International at Human right’s Watch
ay paulit-ulit na nagpapahayag ng mga pag-aalaga sa estado ng karapatang bansa sa Saudi
Arabia.

Relihiyon at Kulura Sa Saudi

Sa lipunang Arabia, nanatili parin mababa ang katayuan ng kababaihan sa lipunan ang
diskriminasyorn laban sa kababaihan ay sinasabing wala sa mga aral ng Islam na may
paniniwala sa Oman o konsepto ng pagkakapantay-pantay ng lahi kasarian o isang
panlipunan. Halimbawa sa Usapin ng kasa, pinayagan ng kalalakihang magkaroon ng
hanggang apat na asawa at kahit ilang Concubine. Tila wala rin kahirap-hirap sa lalaki na
makipagdibosryo sa kanyang asawa. Sa Afghanistan halimbawa nang mangibabaw rito ang
Taliban, mas lumala ang diskriminasyon sa Kababaihan. Ang Taliban ay isang grupo ng mga
radikal na Muslim. Dahil sa kautusan ng Taliban,Napilitan ang mga babae na magsuot ng
burka na tumatakip sa buong katawan. BukOd nito,Kailangan pa nilang magsuot ng belo na
tumatakip sa kanilang mata. Tinanggal din ang karapatann Nilang bomoto, mag-aaral,
magtrabaho at tumatanggap ng benepisyong pangkalusugan

1
Page │ 86
Heograpiya
Nasasakop ng Saudi Arabia ang halos bahagdan ng tangway ng Arabia na matatagpuan sa
pagitan ng latitud ng 16°F. Dahil sa ang hangarin ng bansa sa timog na naghahangad sa mga
Arabong Emirado at Oman ay hindi wastong naitakda o mamarkahan ang tumpate na sukat
ng bansa ay nananatiling hindi alam.
Etimolohiya
Pagkatapos ng pag-isa ng mga kaharian ng hejaz atNejd, pinangalanan ang bagong estado na
Al-Mamlaka A-Arabiy ito ay karaniwang sinasaln sa ang kahanan ng Saudi Arabia" o "the
kingdom of Saudi ArabiaWatawat ng saudi Arabia Ang kulay Derde sa watawat Saudi Arabia
ay simisimbolo sa tradisyunal na kulay ng islam na nag-uugnay sa propetang si Mobammad
na siyang nagtatag ng ng Islam ng dinastiya Fatimid. Ang puting sulad na tinatawag na
Shahada" ay ang salaysay ng pananampalataya ng mga Muslim na kapag istnasalin sa wikang
lngles ang ibig sabihin ay "there is no GOD but Allah and Mohammad is the Prophet of
Allah. Ang Espada ay simbolo ng hustisya at nagpapakita sa unang hari ng Saudi Arabia na
Abdul Azizibin Saudi.

Isamf grupo ng Taliban

Isang grupo ng mga radikal na Muslim. Dahil sa kautusang Taliban, napilitan ang mga babae
na Magsuot ng burda, ang kanilang tradisyonal na pananamit na tumatakip sa buong
katawan.bukod Dito, kailangan pa nilang magsu-ot ng belo na tumatakip maging sa kanilang
mata. Tinanggal din ang Karapatan nilang bumoto, mag-anak, magtrabaho at tumatanggap ng
benipisyong pangkalusugan.

1
Page │ 87
 PANITIKAN NG TURKEY

Kabisera: Ankara
Uri ng Gobyerno: Republika
Mga tanim: Tobacco, Cotton,
Grapes, Olives
Industriya: Steel. Food processing,
Autos, mining
Mamamayan: Turkish
Wika: Turkish, Arabic, Kurdish
MGA TANIM
COTTON. TOBACCO

GRAPES OLIVES

Kasaysayan
Ang Anatolia o Turkey sa Asya ay naging tahanan ng mga Indo- European Hittites taong
1900 BC at Pagkatapos ng pagbagsak ng imperyong Hittie, itoy naging tahanan sa mga
Phruleyman I the Magnificent, ang imperyong Ottoman ay unti-unting bumagsak. Sa 18th
siglo, gustong italaga ng Russia ang Kanilang bansa bilang tagapagligtas Ng mga Kristiyano
sa Turkey. Pinilt ng mga Young Turks si Sultan Abdul Hamid na magtalaga ng lsang Deral

1
Page │ 88
na pamahalaan taong 1909 Ngunit, natalo pa rin ng ltaly at ng Balkan ang Turkey. Sa Unang
Digmaang Pandaigdig. Sumanib Ang bansa sa Germany na naging dahilan ng pagkawala ng
mga teritoryo.

Heograpiya
Ang bansang Turkey ay matatagpuan sa hilangang silangang dulo ngDagat Mediterano. Sa
hilaga ng bansa ay ang Dagat Itim at sa kanluran naman ay Dagat Acgcan. Ang mga bansang
nakapalib dito ay Greece at Bulgaria sa kanluran, Russia,Ukraine at Romania sa hilaga,at
hilagang,kanluran,Georgia Armmenia,Azerbaljan at iran sa silangan, at Syrna Nahihiwalay
ang bansa sa pamamagitan ngDardanelles, Dagat Mamara at ng Bospor
Ang ekonomiya ng bansang Turkey ay sinasabing isang
emerging market ayon sa IMF at itoy napalago ng
maayos at maganda na naging sanhi kung kayat
napasama ang bansa sa mga bansang newly
industrialized.
Wika
Ang WIkang lurko ay Isang wikang ginagamit ng halos
77 milyong tao sa buong mundo, ar to ay ang
pinakamalaking kasapi ng mga wikang Turkiko (Turkic languages). Karamihan sa mga
mananalita ng Turko ay naninirahan sa Turkiya at 1sipre, kung saan opisyal na ginagamit ang
wika roon, at may sa Irak, Gresya, Bulgarya, ang Republika ng Masedonya, Albanya at iba
pang bahagi ng Silangang Europa Ginagamit rin ang wika ng milyun- milyong mandarayuhan
sa Europa, lalo na sa Alemanya, kung saan may malaking diaspora ng mga Turko roon mas
malilit na grupo.

1
Page │ 89
 PANITIKAN NG YEMEN
Taga ulat: Jirecho Dizon

Kasaysayan

Ang kasaysayan ng Yemen ay

nagsimula sa mga kahariang
Minacan at Sabacan. Itoy
nasakop ng mga Romano at ng
mga Ethiopans at Persians
noong 6th siglo. Noong 628
AD, ang Yemen ay naging isang
bansang Muslim at noong 10th
siglo ay pinamunuan ng Rassite Dynasty ng Zaidi Sect hanggang 1962. Tinirhan ng mga
Ottoman Turks ang bansa mula 1538 hanggang 1918. Ang hilagang bahagi ng Yemen ay
pinamunuan ng imams hanggang sa isang pro-Egyptian military coup ang naganap taong
1962. Ipinahayag ng junta ang Yemen Arab republie at pagkatapos ng isang digmaang sibil
kung saan sinuportahan ng Nasser ng Ehipto at ng USSR ang mga rebolusyonaryo at
sinuportahan naman ni Haring Saud at ni Haring Hussein ng Jordan ang mga royalists, natalo
ang mga royalists sa kalagitnaan ng 1969. Ang timog Aden ay nasakop ng mga Briton noong
1839 at noong 1937, ito'y tinawag na Aden Protectorate. Noong 1960s, ang National
Liberation Front ay lumaban sa mga Briton na naging dahilan kung bakit naitatag ang
People's republic of Southern Yemen noong Nobyembre 30, 1979. Ang Republika ng Yemen
ay naitatag noong Mayo 22, 1990.

Heograpiya

Ang Yemen ay dating nahati sa dalawang

bahagi: People's Democratic Republic of
Yemen at Yemen Arab Republic. Ngayon, ang
Republika ng Yemen ay makikita sa timog
kanluran ng Tangway ng Arabia sa Red Sca.
Ito ay nasa kabila ng Ethiopia at umaabot sa
timog na bahagi ng Tangway ng Arabia sa
Golpo ng Aden at sa Karagatang Indian. Ang
Saudi Arabia ay nasa hilaga ng bansa habang
ang Oman naman ang nasa Silangan. Ang
bansa ay maaaring kasinlaki ng France.

Wika

Ang Republika ng Yemen o Yemen (Arabo, binubuo ng dating Hilaga at Timog Yemen, ay
isang bansa sa Tangway ng Arabia sa Timog-kanlurang Asya at bahagi ng Gitnang Silangan,
napapallgiran ng Dagat ng Arabia at Golpo ng Aden sa timog at Dagat na Pula sa kanluran,

1
Page │ 90
Oman sa timog-silangan at Saudi Arabia sa mga natitirang hangganan. Kabilang sa teritoryo
nito ay ang pulo ng Socotra, mga 350 km ang layo sa timog. Ang isang tao o bagay na
nagmula sa Yemen ay tinatawag na Yemeni. Ang kabiserang lungsod ng Yemen ay ang
Sana'a

Ang Yemen ay ang pinagmulang lupain ng lahat ng mga Arabo na nasa Gitnang Silangan.
Noong sinaunang panahon, ang Yemen ay isang mahalagang sentro ng kalakalan at
kapangyarihan. Maraming mga kahariang makapangyarihan ang dating nasa Yemen, kabilang
na ang mga Sabaean. mga pampalasa. Nakikilala Romano bilang Arabia Felix"Masayang
Arabia" sa Latin. Tinawag nila itong Masayang Arabia dahil ang pook ay maganda at
makapangyarihan. Mahalaga rin sa pangangalakal ng mga Yemen ang Yemen

Noong dekada ng 700, ang mga Yemeni ay kabilang sa mga unang sumali sa bagong
relihiyong Islam. Magmula noon, ang mga Yemeni ay naging matibay na mga Muslim na
nagging nasa harapan ng lahat ng mga pananakop na isinagawa para sa Islam, at ang mga
taga-Yemen ay dating naging mga pinuno ng Espanyang Islamiko sa loob ng mahigit sa 800
mga taon. Sa kasalukuyan, ang Yemen ay mayroong 20 milyong katao. Karamihan sa kanila
ay nagsasalita ng wikang Arabe.

Ekonomiya

Sa pagkakaisa ng dalawang bahagi ng bansang Yemen, parehong

nahirapan ang dalawang bahagi para magkaroon ng isang matatag na
ekonomiya. Ang pageeksport ng kape ang naging pundasyon ng
bansa para sa isang matibay na ekonomiya.

1
Page │ 91
 Mga Litrato ng Miting
*

1
1