ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ

H ιστορία της μινωικής

αρχαιολογίας
ΕΛΕΝΗ ΜΑΝΤΖΟΥΡΑΝΗ

ΕΚΠΑ
Θεμελιωτής της μινωικής
αρχαιολογίας θεωρείται ο Sir Arthur 
Evans, o οποίος μετά την ανασκαφή
του στην Κνωσό εισήγαγε το
χρονολογικό σύστημα των τριών
περιόδων,  δηλαδή την
Πρωτομινωική, Μεσομινωική και
Υστερομινωική, οι οποίες
υποδιαιρούνται σε τρεις φάσεις, η
κάθε μία εκ των οποίων διαιρείται σε
δύο υποφάσεις.

Ο Έβανς στην ανασκαφή της

Κνωσού
• Αργότερα, ο αείμνηστος
Νικόλαος Πλάτων εισήγαγε ένα
νέο χρονολογικό σύστημα
βασιζόμενο στην εμφάνιση και τη
διαχρονική λειτουργία των
μινωικών ανακτόρων που
περιλαμβάνει την οικοδόμηση, 
την καταστροφή, τη νέα
οικοδόμηση και την τελική
καταστροφή αυτών. Με βάση
αυτό το σύστημα διακρίθηκαν οι
Προανακτορική, 
Παλαιοανακτορική,
Νεοανακτορική και η
Μετανακτορική περίοδος. 
 Βιβλιογραφία
Μαντζουράνη Ε.: Προϊστορική Κρήτη. Τοπογραφία και
Αρχιτεκτονική. Από τη νεολιθική εποχή έως και τους
νεοανακτορικούς χρόνους, Αθήνα 2002
Betancourt P.: Η ιστορία της Μινωικής κεραμικής
(ελληνική μετάφραση), Αθήνα 1993
Immerwahr S. : Aegean Painting in the Bronze Age, 
University Park and London, 1990
Preziosi D. and Hitchcock L. : Aegean Art and 
Architecture, Oxford 1999
ΠΡΟΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΚΡΗΤΗ
• Πριν από τις
επιφανειακές έρευνες
στην περιοχή του Πλακιά
και της Πρεβέλης στη
νότια Κρήτη, τα μόνα
γνωστά προνεολιθικά
ευρήματα προέρχονταν
από το εσωτερικό του
σπηλαίου Ασφέντου στο
νομό Χανίων. Πρόκειται
για βραχογραφήματα που
πιθανότατα ανάγονται
πριν τη Νεολιθική εποχή.

• Το σύνολο των
βραχογραφιών και
κάτω λεπτομέρεια
 • Πρόσφατες επιφανειακές
έρευνες στις περιοχές του
Πλακιά και του φαραγγιού της
Πρεβέλης στη νότια Κρήτη
απέδωσαν λίθινα τέχνεργα
που χρονολογούνται στη
Μεσολιθική εποχή (9000 –
7000 π.Χ), αλλά και εργαλεία
που τυπολογικά τοποθετούνται
στην Παλαιολιθική εποχή
(τουλάχιστον 130.000 χρόνια
πριν από σήμερα) και
πιστοποιούν την αποίκηση του
νησιού από αφρικανικά φύλα
μέσω της θάλασσας.

ΠΙΝΑΚΑΣ ΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗΣ
ΝΕΟΛΙΘΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ
• Ακεραμική – Πρώιμη Νεολιθική 7000 –
4750 π.Χ.
• Μέση Νεολιθική 4750 – 4500 π.Χ.
• Ύστερη Νεολιθική 4500 – 3750 π.Χ.
• Τελική Νεολιθική 3750 – 3650/3500 π.Χ.
Λιγοστές είναι οι ανασκαμμένες νεολιθικές θέσεις.
Τα σημαντικότερα νεολιθικά ευρήματα
εντοπίσθηκαν στην Κνωσό, τον Κατσαμπά, το
Μαγκασά, τη Φαιστό, τους Καλούς Λιμένες, τη
Γαύδο και σε έναν μικρό αριθμό σπηλαίων.

Κνωσός
• Στην Κνωσό οι
νεολιθικές επιχώσεις
εντοπίσθηκαν σε
τομές που
πραγματοποιήθηκαν
στην κεντρική και τη
δυτική αυλή του
ανακτόρου.
• Ο νεολιθικός οικισμός
ιδρύθηκε στο λόφο της
Κεφάλας, εκεί που
αργότερα ανεγέρθηκε το
ανάκτορο της Κνωσού.
• Ο αρχικός προκεραμικός
οικισμός επεκτάθηκε
σταδιακά κατά τις
επόμενες νεολιθικές
φάσεις.

• Συνολικά διακρίθηκαν
δέκα φάσεις του
νεολιθικού οικισμού,
που ξεκινούν από την
Προκεραμική φάση
και καταλήγουν στην
Ύστερη Νεολιθική.
• Προκεραμική (Στρώμα Χ)
Κύριο χαρακτηριστικό της
Προκεραμικής φάσης είναι η
μετάβαση από την
τροφοσυλλογή στην
γεωργοκτηνοτροφική
οικονομία.
Σε αυτή τη φάση εντοπίσθηκαν
πασσαλόπηκτες καλύβες,
φρεάτια, κτιστά οικήματα,
τάφοι παιδιών κάτω από τα
δάπεδα των οικιών και πλήθος
κινητών ευρημάτων.

• Αρχαιότερη Νεολιθική Ι
(Στρώματα IX – V)
Στα στρώματα ΙΧ – VΙΙ
εντοπίσθηκαν τα σπίτια
E, D & C. Τετράπλευρες
μονόχωρες και δίχωρες
κατασκευές με τοιχοποιία
από αργούς λίθους ως
θεμέλιο, οπτοπλίνθους ή
πηλό ως ανωδομή,
δάπεδα από πατημένο
πηλό και οριζόντιες
στέγες από κλαδιά με
επάλειψη πηλού.
• Στρώματα VII, V

• Αρχαιότερη Νεολιθική ΙΙ
(Στρώμα IV)
Στην κεντρική και δυτική
αυλή εντοπίσθηκαν
αρκετά λείψανα, αλλά
κατεστραμμένα.
∆ιακρίθηκαν τρεις
οικοδομικές φάσεις με
τετράπλευρες κατασκευές
με κοινό προσανατολισμό
και αποτελούμενες από
μικρά δωμάτια, αλλά και
ελλειψοειδείς οικίες με
τοίχους από πηλό.
Μέση Νεολιθική
(Στρώματα ΙΙΙΑ & ΙΙΙΒ)
• Λείψανα
εντοπίσθηκαν στην
Κεντρική και τη ∆υτική
αυλή του ανακτόρου,
όπου και διακρίνονται
δύο υποφάσεις.

• Στην Κεντρική αυλή

εντοπίσθηκαν δύο οικίες.
• Στο Στρ. ΙΙΙΑ εντοπίσθηκε το
Σπίτι Α. Πρόκειται για
τετράγωνη μονόχωρη
κατασκευή. Εσωτερικά
εντοπίσθηκαν μία τετράγωνη
πλατφόρμα, ντουλάπια και
θέση πυράς.
• Στο Στρ. ΙΙΙ Β εντοπίσθηκε το
Μεγάλο Μέσο Νεολιθικό Σπίτι
και το Σπίτι Β. Το πρώτο
τύπου But and Ben.
 Ύστερη Νεολιθική
• Εντοπίσθηκαν τα Σπίτια
Α, Β & C και δωμάτια,
κάποια εκ των οποίων
είχαν αποθηκευτική
χρήση. Πρόκειται για τα
σπίτια τύπου Βut and Ben
στο εσωτερικό των
οποίων εντοπίσθηκαν
κτιστές τετράγωνες
εστίες.

Κατσαμπάς Ηρακλείου
• Ο Κατσαμπάς βρίσκεται σε ένα βραχώδες έξαρμα
δίπλα στον ποταμό Καίρατο και σε άμεση γειτνίαση
με το μεταγενέστερο μινωικό λιμενικό οικισμό και
νεκροταφείο του επινείου της Κνωσού, στην
περιοχή Πόρου/Κατσαμπά.
• Από τις ανασκαφές επιβεβαιώνεται η ύπαρξη μίας
σημαντικής νεολιθικής εγκατάστασης με οικιστική
και ταφική χρήση που χρονολογείται από τη ΜΝ
μέχρι και την Τελική Νεολιθική. Η κύρια χρήση της
θέση, με βάση την ποσότητα της κεραμικής,
ανάγεται στην Ύστερη Νεολιθική.
• Ανασκάφηκαν μία βραχοσκεπή, τα λείψανα μίας
οικίας 70 τ.μ. τύπου But & Ben και διάφορα άλλα
κτίσματα.
• Η οικία είναι ορθογώνια και ένα μέρος της είχε
καταστραφεί κατά τη διάνοιξη μίας τάφρου.
Αποτελείται από περίβολο, δωμάτια και μία λίθινη
κυκλική κατασκευή εσωτερικά.
• Νεώτερες έρευνες στην περιοχή έφεραν στο φως
τμήματα σπηλαιωδών τάφων, αρχιτεκτονικά
λείψανα και άλλες ενδείξεις ανθρώπινης
δραστηριότητας των νεολιθικών χρόνων, που
χρονολογούνται κυρίως στην 5η και στην 4η χιλιετία
π.Χ. Βρέθηκε ανθρώπινο σκελετικό υλικό, οστά
ζώων, όστρεα, λίθινα εργαλεία (τριπτήρες, τριβεία,
πελέκεις), οστέινα εργαλεία, καθώς και τμήματα
λεπίδων πυριτόλιθου και κυρίως οψιανού.
Μαγκασάς Σητείας
• Ανασκάφηκαν μία βραχοσκεπή
και μία οικία με ευρήματα που
χρονολογούνται στην Ύστερη
Νεολιθική.
• Η οικία ανήκει στον απλό τύπο
But and Ben με δύο
συνεχόμενα δωμάτια.
• Στη βραχοσκεπή
εντοπίσθηκαν πολλά οστέινα
εργαλεία, ενώ στην οικία
τριβεία, οστέινα εργαλεία και
λίθινοι πελέκεις.
• Με βάση τα ευρήματα η θέση
χαρακτηρίζεται ως
μεμονωμένη αγροτική -
βιοτεχνική εγκατάσταση για
εξειδικευμένες εργασίες.

Φαιστός
• Στο ανάκτορο της Φαιστού και
σε τρία σημεία ανασκάφηκαν
αποσπασματικά νεολιθικά
λείψανα που χρονολογούνται
στην Ύστερη Νεολιθική.
 • Στο χώρο του ανακτόρου
αποκαλύφθηκαν δύο φάσεις και
ενδεχομένως και μία τρίτη που
ανάγονται στην Τελική Νεολιθική.
• Ανασκάφηκαν δάπεδα
τετράπλευρων οικιών με τοίχους
από αργολιθοδομή με δάπεδα
από πατημένη γη ή πλακόστρωτα
επί των οποίων υπήρχαν εστίες,
όπως επίσης, και ένα κυκλικής
κάτοψης λιθόκτιστο κτίσμα
σκαμμένο εντός του βράχου.
• Συγκεντρώσεις οστών, αγγείων
και τριτώνων θεωρήθηκαν από
τον ανασκαφέα D. Levi ως
ενδείξεις θρησκευτικών τελετών.

Καλοί Λιμένες
• Στη θέση Καλά Σελιά
στους Καλούς Λιμένες
εντοπίσθηκαν
λείψανα οικίας της
Τελικής Νεολιθικής ή
Υπονεολιθικής.
 • Πρόκειται για κτίσμα
τετράγωνης κάτοψης,
οικοδομημένο σε
αβαθή κοιλότητα. Ο
τοίχος είναι λίθινος με
πλίνθινη ανωδομή.

Γαύδος
• Νέα ευρήματα της Τελικής Νεολιθικής έχουν προέλθει από τη νήσο
Γαύδο.
 Κύρια χαρακτηριστικά της
Νεολιθικής αρχιτεκτονικής
1. Οικίες τετράπλευρης ή ορθογώνιας κάτοψης
2. Τρεις βασικοί τύποι σπιτιών: απλός ορθογώνιος, τύπος But and
Ben και πιο σύνθετα σπίτια.
3. ∆ομικά υλικά: αργολιθοδομή, ωμόπλινθοι και αχυροπηλός για
τους τοίχους, πατημένη γη και σπανιότερα λιθόστρωτα ή
πλακόστρωτα δάπεδα. Τέλος, στέγες από ξύλα, κλαδιά και
πηλό.
4. Εσωτερικά σταθερά στοιχεία: εστίες, πλατφόρμες, φούρνοι,
ντουλάπια και κοιλότητες διαφόρων χρήσεων.
5. Η λειτουργία των υπολοίπων χώρων ορίζεται με βάση τα
ευρήματα. Κάποιοι χρησιμοποιήθηκαν ως αποθήκες, ως
μαγειρεία και για υφαντουργικές δραστηριότητες.
6. Γενικά, η διάταξη των χώρων εμφανίζεται ως κηριθρωτή σε
αντίθεση με τον ελλαδικό χώρο, όπου είναι παρατακτική.

Βασικά χαρακτηριστικά της Νεολιθικής

κεραμικής
• Η κεραμική εμφανίζεται κατά την
ΑΝ στο νησί εξελιγμένη χωρίς
προβαθμίδες, τόσο όσον αφορά
στα σχήματα όσο και τη
διακόσμηση.
• Τα αγγεία είναι κυρίως ανοικτά και
ευρύστομα με σφαιρικά ή κάθετα
τοιχώματα και επίπεδες βάσεις.
Λίγο αργότερα εμφανίζονται και τα
τροπιδωτά αγγεία με χείλη που
κλίνουν προς τα μέσα.
• Η διακόσμηση συνίσταται σε
στιγμές, εγχαράξεις και πλαστικές
ταινίες ή χονδροειδείς πλαστικές
αποφύσεις. Στο τέλος της φάσης
εμφανίζεται και η στιλβωτή
διακόσμηση με κάθετες
κυματοειδείς γραμμές.
• Κατά τη ΜΝ περίοδο
εξακολουθούν να
κατασκευάζονται παλαιότεροι
τύποι αγγείων, αλλά
εμφανίζονται και νέοι, όπως είναι
η αρύταινα, αλλά και παράξενα
σχήματα, όπως ένα κυλινδρικό
αγγείο με επίπεδο χείλος, λαβές
και ένα ορθογώνιο άνοιγμα στο
πλάι.
• Η διακόσμηση εξακολουθεί να
είναι η στικτή και η πλαστική,
αλλά χαρακτηριστική της
περιόδου είναι η εξελιγμένη
εγχάρακτη και η στολιδωτή
διακόσμηση που συνίσταται από
κυματοειδείς πτυχές σε κάθετη
διάταξη.

• H Ύστερη Νεολιθική
περίοδος δεν
παρουσιάζει μεγάλες
διαφορές σε σχέση με τη
ΜΝ. Τα κοινότερα
σχήματα είναι οι ανοικτές
ευρύστομες φιάλες,
τροπιδωτά αγγεία,
σφαιρικά αγγεία με λαιμό,
αγγεία με κάθετα
τοιχώματα, αλλά και
μικρογραφικά αγγεία.
• Η διακόσμηση
εξακολουθεί να
παραμένει η ίδια, δηλαδή
στικτή, εγχάρακτη,
πλαστική και γραμμική
στίλβωση(patterned
burnished), αλλά σχεδόν
εξαφανίζεται η
στολίδωση.
• Μία γενική αίσθηση
αποτελεί η μείωση των
διακοσμημένων αγγείων.

• Τέλος, κατά την Τελική

Νεολιθική που εντοπίζεται
στην Κνωσό, τη Φαιστό, τους
Καλούς Λιμένες, στο Καστέλλι
Φουρνής Μεραμβέλλου, αλλά
κυρίως σε σπήλαια, τα
χαρακτηριστικά σχήματα εκτός
από μία μεγάλη ποικιλία
φιαλών, είναι τα σφαιρικά
αγγεία με λαιμό και οι
καρποδόχες.
• Επικρατέστερη διακόσμηση
είναι η στικτή και η εγχάρακτη,
αλλά χαρακτηριστική είναι η
επιλεκτική στίλβωση και η
κηλίδωση.
Κεραμική της Τελικής Νεολιθικής από τους Καλούς Λιμένες
και το Καστέλλι Φουρνής Μεραμβέλλου.

Ειδώλια
• Από την Κρήτη προέρχονται
περισσότερα από εκατό
ανθρωπόμορφα ειδώλια
κατασκευασμένα από πηλό, λίθο,
οστό και όστρεο. Απαντούν σε όλες
τις φάσεις της Νεολιθικής εποχής,
από την Ακεραμική μέχρι και την
Τελική Νεολιθική.
• Εντοπίσθηκαν κυρίως εντός των
οικιστικών φάσεων της Κνωσού,
ελάχιστα σε σπήλαια, ενώ σπάνια
συνδυάζονται με κάποια μορφής
θρησκευτική χρήση.
• Αναπαριστούν θηλυκές μορφές σε
διάφορες στάσεις, αλλά και μορφές
χωρίς υποδήλωση του φύλου. Τα
ανδρικά ειδώλια είναι λιγοστά.
• Κάποια πήλινα ειδώλια φέρουν
εγχάρακτη ή στικτή διακόσμηση που
τονίζεται με τη χρήση λευκού ή
ερυθρού χρώματος, όπως και στην
κεραμική.
• Μαρμάρινο νεολιθικό
ειδώλιο ανδρικής
μορφής από την
Κνωσό.
 Βιβλιογραφία
• Evans J. D. 1964: Excavations in the Neolithic
Settlement of Knossos, 1957- 60. Part I, BSA 59 (1964),
132 - 240
• Evans J. D. 1968: Neolithic Knossos, Part II, BSA 63
(1968), 239 – 276
• Evans J. D. 1971: Neolithic Knossos: the Growth of a
Settlement, PPS 37, 2 (1971), 95 – 117
• Βetancourt, Ph., H ιστορία της μινωικής κεραμικής,
Αθήνα 1992
• Παπαθανασόπουλος, Γ. (επιστ. επιμ.), Νεολιθικός
Πολιτισμός στην Ελλάδα, Αθήνα 1996
• Μαντζουράνη, Ε. 2002: Προϊστορική Κρήτη,
Τοπογραφία και Αρχιτεκτονική, 66- 71

Προανακηορική Κρήηη
(ΠΜΙ - ΠΜΙΙ – ΠΜΙΙΙ – ΜΜΙΑ 3650/3500 –
2000 π.Χ. περίποσ)
ΠΡΩΣΟΜΙΝΩΙΚΗ Ι
• Ζ Πξσηνκηλσηθή Η
πεξίνδνο ραξαθηεξίδεηαη
από ηελ αύμεζε ησλ
ζέζεσλ, αιιά ειάρηζηα
αξρηηεθηνληθά ιείςαλα
εληνπίζζεθαλ.
• Από ζνισηό ηάθν ηεο
Λεβήλαο πξνέξρεηαη
πήιηλν νκνίσκα νηθίζθνπ-
ιύρλνπ, πνπ δίλεη κία
εηθόλα γηα ηε κνξθή ησλ
νηθηώλ ηεο πεξηόδνπ.
 Κεθάλα Πεηρά, ΣΝ - ΠΜΙ

Ο νηθηζκόο ζηελ Κεθάια Πεηξά δηαθξίλεηαη γηα ηα εμήο ηξία

θύξηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ:

1) Σελ πξνζζεηηθή/θεξηζξσηή δηακόξθσζε ηεο

αξρηηεθηνληθήο, ε νπνία ελ ηέιεη αξρίδεη ζηελ ΠΜΗ.

2) Σελ έλαξμε ηεο κεηαιινπξγίαο ζηελ Κξήηε θαηά ην ηέινο

ηεο Σειηθήο Νενιηζηθήο, δειαδή ζπγρξόλσο κε άιιεο ζέζεηο
ηνπ λόηηνπ Αηγαίνπ (π.ρ. Κεθάια Κέαο, Γπαιί).

3) Σελ έληνλε παξνπζία (10%) εηζεγκέλεο Κπθιαδηθήο

θεξακεηθήο, πνπ ππνδεηθλύεη ζηελέο επαθέο θαη ζρέζεηο κε
ηελ πεξηνρή απηή ηόζν ζε επίπεδν πξώησλ πιώλ (νςηαλόο,
ραιθόο) όζν θαη ζε ηειηθά πξντόληα (θεξακεηθή).
Φαιζηός
• Από ηε Φαιζηό πξνέξρνληαη
ιείςαλα δύν νηθηώλ θάησ από
ηε δπηηθή απιή ηνπ παιαηνύ
αλαθηόξνπ (εηθ.). Πξόθεηηαη γηα
δύν εθαπηόκελα ζπίηηα κε
δηπινηνηρία θαη θξεπίδα δύν
κεηώπσλ από αθαηέξγαζηνπο
ιίζνπο, κε ην ελδηάκεζν θελό
λα γεκίδεη κε πέηξεο θαη ρώκα.
• ΢ηε Φαηζηό επίζεο,
εληνπίζζεθε ηκήκα νηθίαο θάησ
από ην «πεξηζηύιην 74» ηνπ
λένπ αλαθηόξνπ κε ηξία
δσκάηηα θαη ηνίρνπο από
ιίζνπο θαη ιάζπε.
• Σα δάπεδα είλαη από παηεκέλν
ρώκα, ζπάληα από εξπζξό
θνλίακα θαη ζπαληόηεξα
πιαθνζηξσκέλα.

Γέμπλα
• ΢ηε Γέμπλα
εληνπίζζεθαλ ΠΜ
απηόλνκεο νηθηζηηθέο
κνλάδεο επνρηθήο
ρξήζεο. Μία από απηέο, ε
«Σξηγσληθή νηθία», είρε
ηνίρνπο από κεγάινπο
αθαηέξγαζηνπο ιίζνπο
θηηζκέλνπο απεπζείαο
ζην θπζηθό βξάρν,
δάπεδν από ρηππεηή γε
θαη έλα απιό άλνηγκα ζην
έλα άθξν γηα είζνδν.
 Άιιεο ΠΜ Η ζέζεηο
• ΢ηε ζέζε Κορθή Κοσκογιάννη ζηηο
Διιέλεο Ακαξίνπ εληνπίζζεθε από ηνλ
Μαξηλάην ΠΜΗ νηθηζκόο κε αξρηηεθηνληθά
ραξαθηεξηζηηθά όκνηα κε απηά ηνπ
νηθηζκνύ ηεο Γέκπιαο.
• ΢ην Μότλο εληνπίζζεθαλ ίρλε θηηζκάησλ
νξζνγώληαο θάηνςεο

ΠΡΩΣΟΜΙΝΩΙΚΗ ΙΙ
• Παξαηεξείηαη αύμεζε ησλ ζέζεσλ. Οη
ζπνπδαηόηεξεο είλαη ε Μύξηνο - Φνύξλνπ
Κνξπθή, ε Βαζηιηθή, ε Αγία Σξηάδα, ε
Κλσζόο, ε Γέκπια, ην Παιαίθαζηξν, ηα
Μάιηα θαη ην Καζηέιιη Υαλίσλ.
Μύρηος – Φούρνοσ Κορσθή
• Ο νηθηζκόο ηεο
Μύρηοσ – Φούρνοσ
Κορσθή βξίζθεηαη
ζην λόηην ηκήκα ηεο
λήζνπ θαη είλαη
θηηζκέλνο ζηελ
θνξπθή θαη ζηηο
πιαγηέο ηνπ ιόθνπ.

• Καηνηθήζεθε θαηά ηηο

ΠΜ ΗΗΑ & Β
πεξηόδνπο, αιιά ε
θύξηα αθκή ηνπ
ηνπνζεηείηαη ζηε
δεύηεξε θάζε.
• Ζ πξόζβαζε ζηα
ζπίηηα ηνπ νηθηζκνύ
γηλόηαλ κέζσ
ηξηώλ ζηελσπώλ,
ελώ ιίζηλεο
θιίκαθεο
εμππεξεηνύζαλ ηελ
νκαιή πξόζβαζε.

• Οη ηνίρνη ησλ δσκαηίσλ

παηνύλ ζε ιίζηλε θξεπίδα
από αξγνύο ιίζνπο, ελώ
ε αλσδνκή είλαη είηε
ιίζηλε είηε από
σκνπιίλζνπο είηε
ζπλδπαζκόο ησλ δύν.
• Ξπινδεζηέο ελίζρπαλ
ηνπο ηνίρνπο, νη νπνίνη
θαιύπηνληαλ κε
ιαζπνθνλίακα εξπζξνύ ή
άιινπ ρξώκαηνο.
• Χο δάπεδν ρξεζίκεπε ν
θπζηθόο βξάρνο. Κάπνηεο
θνξέο ηα δάπεδα ήηαλ
πιαθνζηξσκέλα ή
θαιύπηνληαλ κε θνλίακα ή
πειό.
• Οη νξνθέο εηθάδεηαη όηη ήηαλ
επίπεδεο, κε μύιηλν ζθειεηό,
θαιάκηα θαη θιαδηά θαη
επίζηξσζε ιεπθνύ πεινύ.
• ΢ην εζσηεξηθό ησλ δσκαηίσλ
εληνπίζζεθαλ ιηζόθηηζηεο
θαηαζθεπέο, όπσο ζξαλία,
πιαηθόξκεο, επηθάλεηεο
εξγαζίαο, εξκάξηα, εζηίεο ή
ππξέο θ.ά.

• Οη ζύξεο θαη ηα
παξάζπξα ήηαλ
επηκειεκέλεο
θαηαζθεπήο.
• Ο πξνζδηνξηζκόο ηεο
ιεηηνπξγίαο ησλ ρώξσλ
έγηλε κε βάζε ηελ
εζσηεξηθή ηνπο
επίπισζε θαη ζθεπή.
Γηαθξίζεθαλ απνζήθεο,
εξγαζηήξηα, καγεηξεία,
βηνηερληθέο
εγθαηαζηάζεηο, δσκάηηα
δηακνλήο θαη έλα ηεξό.

• Σν ηεξό (ρώξνο 92)

απνηειεί ην
αξραηόηεξν γλσζηό
νηθηαθό ηεξό. Μεηαμύ
ησλ άιισλ
αληηθεηκέλσλ,
εληνπίζζεθε θαη ην
αλζξσπόκνξθν
αγγείν, γλσζηό σο ε
«Θεά ηεο Μύξηνπ».
• Ζ «ζεά ηεο Μύξηνπ»

• Όκνην αγγείν κε απηό

πνπ θξαηά ζηα ρέξηα
ηεο ε «ζεά».

• ΢ην επνλνκαδόκελν
«εξγαζηήξην
θεξακηθήο» βξέζεθαλ
πήιηλνη δίζθνη πνπ
εξκελεύζεθαλ σο
πξώηκε κνξθή
θεξακηθνύ ηξνρνύ.
 Βαζιλική
• Ζ Βαζιλική απνηειεί
έλαλ εθηεηακέλν
νηθηζκό θνληά ζηνλ
ηζζκό ηεο Ηεξάπεηξαο
κε θαηνίθεζε από ηελ
ΠΜ ΗΗ κέρξη θαη ηε ΜΜ
ΗΗ. Δπαλαθαηνηθείηαη
θαηά ηελ ΤΜ ΗΑ θαη
ηέινο ζηνπο
ξσκατθνύο ρξόλνπο.

• Οη νηθίεο θαη ησλ δύν θάζεσλ ηεο ΠΜ επνρήο

απαξηίδνληαη από κηθξόηεξνπο νξζνγώληνπο ρώξνπο,
ρσξίο λα είλαη πάληα ζαθήο ε ρξήζεο ηνπο.
• Οη ηνίρνη έρνπλ ππνζεκειίσζε θαη ιίζηλε θξεπίδα, κε
αλσδνκή από σκόπιηλζνπο θαη μπινδεζηά. Κάπνηεο
θνξέο είλαη παρύηεξνη, έλδεημε ύπαξμεο θαη δεύηεξνπ
νξόθνπ. Καιύπηνληαη κε ιαζπνθνλίακα εξπζξνύ
ρξώκαηνο.
• Σα δάπεδα ήηαλ είηε πιαθόζηξσηα είηε θαιύπηνληαλ κε
θνλίακα.
• Οη νξνθέο είραλ μύιηλν ζθειεηό θαη θαιύπηνληαλ κε
θιαδηά, θαιάκηα θαη πειό.
• ΢ηελ ΠΜ ΗΗΑ αλήθνπλ ε «Νόηηα
Οηθία», νη «Βόξεηεο νηθίεο» Θ,
Π & Ξ θαη ηα θηίζκαηα Φ & Λ.
• Οη νηθίεο ζώδνπλ κόλν ηε
ζεκειίσζή ηνπο. Πξόθεηηαη γηα
νξζνγώληα θηίζκαηα, ζηα
νπνία δηαθξίλνληαη έμη
επηκέξνπο νξζνγώληνη ρώξνη
πνπ δελ επηθνηλσλνύλ κεηαμύ
ηνπο. Ζ θαηαζηξνθή ηνπο
επέξρεηαη θαηά ηελ ΠΜ ΗΗΑ.

• ΢ηελ ΠΜ ΗΗΒ αλήθεη ε «Οηθία

ζηελ Κνξπθή ηνπ ιόθνπ», ε
νπνία θαηά ηνλ Seager
απνηειεί έλα πξσην-αλάθηνξν.
• Αληίζεηα, ν Εώεο ζεσξεί όηη
πξόθεηηαη γηα θαηάινηπα
ζπηηηώλ δύν αξρηηεθηνληθώλ
θάζεσλ ηεο ΠΜ ΗΗΒ.
• ΢ηελ παιαηόηεξε θάζε
αλήθνπλ ην «Κόθθηλν ΢πίηη», ν
«ρώξνο 43» θαη ν
πιαθόζηξσηνο αύιεηνο ρώξνο.
• ΢ηε λεώηεξε θάζε αλήθνπλ ην
«Γπηηθό ΢πίηη» θαη ηα νηθηζηηθά
θαηάινηπα πάλσ από ηνλ
πιαθόζηξσην αύιεην ρώξν.
 • Ο Εώεο ππνζηεξίδεη όηη ν
πιαθόζηξσηνο ρώξνο
απνηειεί ηελ πιαηεία ηνπ
νηθηζκνύ, θαζώο όια ηα
πεξάζκαηα νδεγνύλ ζε
απηήλ.

Κνωζός
• Αξρηηεθηνληθά ιείςαλα ηεο ΠΜ
ΗΗΑ εληνπίζζεθαλ θάησ από ηε
δπηηθή απιή ηνπ αλαθηόξνπ ηεο
Κνωζού.
• Πξόθεηηαη γηα ηνπο ππόγεηνπο
ρώξνπο κίαο απνζπαζκαηηθά
ζσδόκελεο νηθίαο
απνηεινύκελεο από
ηνπιάρηζηνλ ηξία νξζνγώληα
δσκάηηα κε ιίζηλνπο ηνίρνπο
πάρνπο 0.40 κ. θαη ζσδόκελνπ
ύςνπο 1κ. Σα δάπεδα είλαη είηε
από ρώκα είηε από ραιίθηα θαη
πειό.
• Μεηαμύ άιισλ εληνπίζζεθε θαη
κία απνρεηεπηηθή θαηαζθεπή κε
αγσγό θαη ιίζηλε θαιππηήξηα
πιάθα.
 Γέμπλα
• ΢ηε Γέμπλα ηα εληνπηζζέληα
θηίζκαηα (θάζεηο ΗΗ & ΗΗΗ ηνπ
νηθηζκνύ) ρξνλνινγνύληαη ζηε
κεηάβαζε από ηελ ΠΜ Η ζηελ
ΠΜ ΗΗ θαη ηελ ΠΜ ΗΗΑ. Πξόθεηηαη
γηα ην «Κηίζκα 2» ,γλσζηό θαη
σο «Οξζνγώληα Οηθία», ην
«Κηίζκα 3» θαη άιια
απνζπαζκαηηθά αξρηηεθηνληθά
θαηάινηπα.
• Σα «Κηίζκαηα 2 & 3»
απνηεινύλ απηόλνκεο
κνλόρσξεο νηθηζηηθέο κνλάδεο
θηηζκέλεο ζην θπζηθό βξάρν,
κε ηνίρνπο από αξγνιηζνδνκή,
ρσκάηηλα δάπεδα θαη άλνηγκα
εηζόδνπ.

Μότλος
• ΢ηνλ Μότλο εληνπίζζεθαλ ηα ΢πίηηα 1 &
2, ηα νπνία ππόθεηληαη λεναλαθηνξηθώλ
νηθηώλ θαη ρξνλνινγνύληαη ζηελ ΠΜ ΗΗΑ θαη
ΠΜ ΗΗΒ.
• Σν ΢πίηη 2 ζώδεη ηξία δσκάηηα. Ζ θάηνςε
ζπκίδεη ηνπο θηηζηνύο πξναλαθηνξηθνύο
ηάθνπο ηεο ζέζεο.
• Οη ηνίρνη θαηαζθεπάδνληαη κε ιίζηλε
θξεπίδα θαη αλσδνκή κε πιίλζνπο.
Παλαίκαζηρο
• ΢ην Παλαίκαζηρο
εληνπίζζεθαλ ηα
ιείςαλα ελόο
νηθνδνκήκαηνο κε
νξζνγώληα επηκήθε
δσκάηηα κε παρείο
ηνίρνπο πνπ
ρξνλνινγνύληαη ζηε
ΠΜ ΗΗΒ.

• Απνζπαζκαηηθά ΠΜ
ΗΗ ιείςαλα
εληνπίζζεθαλ ζηα
Μάλια, ζηελ Αγία
Σριάδα θαη ζην
Καζηέλλι Χανίων.
• Σα ηέινο ηεο ΠΜ ΗΗΒ ζεκαδεύεηαη από
θαηαζηξνθέο (Μύξηνο, Βαζηιηθή, Μάιηα
θ.ά.) ή εγθαηάιεηςε (Παιαίθαζηξν) ησλ
πεξηζζνηέξσλ ζέζεσλ ζην λεζί.

ΠΡΩΣΟΜΙΝΩΙΚΗ ΙΙΙ
• Ζ εκθάληζε θαη δηάξθεηα ηεο ΠΜ ΗΗΗ πεξηόδνπ δελ
ηαπηίδνληαη ζε όιν ην λεζί. Πξόθεηηαη γηα κία
πξνβιεκαηηθή θάζε, θαζώο εληνπίζζεθαλ
ιηγνζηέο ζέζεηο πνπ απέδσζαλ νηθηζηηθά
ιείςαλα θαη θεξακηθή («ιεπθόο ξπζκόο»). Οη
ζέζεηο ζηελ θεληξηθή Κξήηε εληνπίδνληαη ζηελ
Κλσζό, Σύιηζν, Σξππεηή θαη Μάιηα.
• ΢ηελ αλαηνιηθή Κξήηε νη ζεκαληηθόηεξεο ζέζεηο
βξίζθνληαη ζηνλ Μόριν, ηα Γνπξληά, ηελ Φείξα,
ηελ Βαζηιηθή θαη ην Παιαίθαζηξν.
 Σύλιζος
• Σα απνζπαζκαηηθά ιείςαλα
ηεο Σσλίζοσ δείρλνπλ όηη νη
νηθίεο απνηεινύλ
πξνζαξκνγέο θηηζκάησλ
πξνγελεζηέξσλ θάζεσλ.
• Αλαγλσξίζζεθαλ δύν θηήξηα,
από ηα νπνία ην πξώην δηέζεηε
δηάδξνκν κε επηκειώο
θαηαζθεπαζκέλεο ζύξεο θαη ην
δεύηεξν πεξηειάκβαλε
ηνπιάρηζηνλ έλα επίκεθεο
δσκάηην.
• Οη ηνίρνη ηνπο ήηαλ
θαηαζθεπαζκέλνη από ραιίθηα
κε ιίζηλε επέλδπζε.

• ΢ην Παλαίκαζηρο εληνπίζζεθαλ

απνζπαζκαηηθνί ηζρπξνί ηνίρνη θαη δάπεδν
από θηίζκα πνπ θαηαζηξάθεθε από
ζεηζκό.
• ΢ηελ Κνωζό ζηε λόηηα πιεπξά ηνπ
αλαθηόξνπ αλαγλσξίζζεθαλ δάπεδα
νηθηώλ.
• ΢ηε Βαζιλική εληνπίζζεθαλ ιίζηλνη ηνίρνη.
 • ΢ηελ Σρσπηηή ν ΠΜ νηθηζκόο
αλαπηύρζεθε ζηελ θνξπθή
βξαρώδνπο εμάξκαηνο ζηα
Αζηεξνύζηα όξε.
• Ζ πξώηε θάζε αλάγεηαη ζηελ ΠΜ ΗΗ
θαη ε δεύηεξε ζηελ κεηαβαηηθή ΠΜ ΗΗΗ –
ΜΜ ΗΑ.
• Κεληξηθόο δξόκνο πιάηνπο 1.5 κ.
ρσξίδεη ηνλ νηθηζκό ζε δύν ζπλνηθίεο.
• Σα ζπίηηα είλαη νξζνγώληαο,
ηεηξάπιεπξεο θαη ηξαπεδηόζρεκεο
θάηνςεο. Απνηεινύληαη από δύν έσο
ηέζζεξα δσκάηηα ην θαζέλα.
Ξερσξίδνπλ δύν νηθίεο, κία ζε θάζε
ζπλνηθία, νη νπνίεο δηαζέηνπλ θεληξηθή
αίζνπζα θαη πιεπξηθά βνεζεηηθά
δσκάηηα.
• Οη ηνίρνη είλαη ιηζόθηηζηνη, ελώ ζηα
κεγάια δσκάηηα έλαο θεληξηθόο
πεζζόο ζηήξηδε ηε ζηέγε.
• ΢ην εζσηεξηθό ησλ νηθηώλ
εληνπίζζεθαλ θηηζηέο θαηαζθεπέο
(ζξαλία, εζηίεο θ.ά.), ελώ ζηνπο
ηνίρνπο αλνίγνληαλ εξκάξηα.

ΠΜ Η – ΠΜΗΗ
΢ρεκαηνιόγην θεξακηθήο
 ΠΜ ΗΗ
΢ρεκαηνιόγην ιεπηόηερλεο θεξακηθήο
 ΠΜ Η – ΠΜ ΗΗΑ
Κεξακηθή «Πύξγνπ», «Αγίνπ Ολνπθξίνπ»,
«Κνπκάζαο» θαη «Λεπηόηερλε Σεθξή»
 ΠΜ ΗΗΒ – ΠΜ ΗΗΗ
Κεξακηθή «ξπζκνύ Βαζηιηθήο» & «Λεπθό επί
ζθνηεηλνύ»

ΠΜ ΗΗΒ – ΜΜΗ
Κεξακηθή «Ρπζκνύ Βαζηιηθήο» «Λεπθό επί
ζθνηεηλνύ» & «΢θνηεηλό επί αλνηθηνύ»
 ΜΔ΢ΟΜΙΝΩΙΚΗ ΙΑ
• Λίγα θαη απνζπαζκαηηθά ηα αξρηηεθηνληθά
ιείςαλα.
• Ζ θάζε πξνζδηνξίδεηαη από ηελ εκθάληζε
ηνπ «πξώηκνπ πνιύρξσκνπ ξπζκνύ».
• Οηθηζηηθά θαηάινηπα έρνπλ εληνπηζζεί
ζηελ Κλσζό, Φαηζηό, Μάιηα, Μόριν,
Γνπξληά, Βαζηιηθή, Υακαίδη, Αγία Φσηηά
θ.α.

Κνωζός
• ΢ηελ Κνωζό θαηάινηπα ηεο
θάζεο εληνπίζζεθαλ ζηε
δπηηθή απιή ηνπ αλαθηόξνπ,
θάησ από ηηο ιεγόκελεο
θνπινύξεο.
• Σν ΢πίηη Α θάησ από ηελ
θνπινύξα 2 απαξηίδεηαη από
ηξία δσκάηηα πνπ βξίζθνληαη
ζε δηαθνξεηηθό επίπεδν. Ζ
κεηαμύ ηνπο ζύλδεζε
επηηπγράλεηαη κε θιίκαθα.
• Απνθαιύθζεθαλ ηνίρνη θαη
δάπεδα κε εξπζξό θνλίακα θαη
ζε έλαλ ππόγεην ρώξν κία
θηηζηή νξζνγώληα θαηαζθεπή
κε θνηιόηεηα ζην θέληξν ηεο,
πνπ ζεσξήζεθε νηθηαθό ηεξό.
 • Σν ΢πίηη Β εληνπίζζεθε
θάησ από ηελ θνπινύξα
3. Από ην ΢πίηη Β
ζώδνληαη πνιύ ιηγόηεξα
αξρηηεθηνληθά ιείςαλα.
Γηαθξίζεθαλ δύν
νηθηζηηθέο θάζεηο κε
αληίζηνηρα δάπεδα ην έλα
από παηεκέλε γε, ελώ ην
άιιν είλαη θαιπκκέλν κε
έγρξσκν θνλίακα.

Βαζιλική
• ΢ηε ΜΜΗΑ ρξνλνινγνύληαη ηα
΢πίηηα Α, Β, Γ θαη Φ.
• Σν ΢πίηη Α βξίζθεηαη ςειά ζην
ιόθν. Απνηειείηαη από δύν
πηέξπγεο, νξζνγώληαο
θάηνςεο, πνπ δηαηξνύληαη ζε
κηθξόηεξνπο ρώξνπο. Ζ
επηκειεκέλε ηνπ θαηαζθεπή ζε
ζρέζε κε ηα ινηπά θηίζκαηα
ππνδεηθλύεη ελδερόκελε
θνηλσληθή δηαζηξσκάησζε
ζηνλ νηθηζκό.
• Σα ΢πίηηα Β, Γ θαη Φ είλαη πνιύ
θαηεζηξακκέλα θαη καο
παξέρνπλ ειάρηζηεο
πιεξνθνξίεο γηα ηελ
αξρηηεθηνληθή ηνπο δνκή.
Χαμαίζι
• ΢ην Υακαίδη ΢εηείαο
αλαζθάθεθε έλα ΜΜΗΑ
θηίζκα ειιεηςνεηδνύο
θάηνςεο.
• Τζηεξόηεξεο έξεπλεο
εληόπηζαλ ΠΜ θηήξηα
θάησ από ην ΜΜΗΑ
θηίζκα.
• Σν θηίζκα ήηαλ αγξνηθία
κίαο πνιπκεινύο
νηθνγελείαο ή γέλνπο θαη
εγθαηαιείθζεθε θαηά ηε
ΜΜΗΒ – ΗΗ.

• Σν θηίζκα πεξηβάιιεηαη από

ηνίρν πάρνπο 1 κ.
• ΢ην εζσηεξηθό ηνπ
δηαξζξώλνληαη αθηηλσηά δέθα
δσκάηηα γύξσ από κηθξή
πιαθόζηξσηε απιή.
• Οη ηνίρνη είλαη από
αξγνιηζνδνκή θαη ηα δάπεδα
από παηεκέλε γε.
• Δίλαη πηζαλή ε ύπαξμε
νξόθνπ.
• ΢ηα ΒΓ εληνπίζζεθε θηηζηή
θπθιηθή δεμακελή/πεγάδη γηα
ηε ζπιινγή λεξνύ.
• Ο ρώξνο 4 ζεσξείηαη ηεξό.
Αγία Φωηιά
• ΢ηελ αλαηνιηθή Κξήηε
θαη ηελ πεξηνρή ηεο
Αγίαο Φσηηάο
εληνπίζζεθε θηήξην
πνπ πεξηβάιιεηαη
από ηείρνο.
• Σν θηήξην
ρξνλνινγείηαη ζηε
ΜΜΗΑ – ΜΜΗΒ.

• Πξόθεηηαη γηα κεγάιν

νξζνγώληαο θάηνςεο
νηθνδόκεκα κε 37 δσκάηηα θαη
άιινπο ρώξνπο.
• Ήηαλ κνλώξνθν κε ηνίρνπο
θαηαζθεπαζκέλνπο από
αξγνιηζνδνκή θαη δάπεδα από
ρηππεηή γε.
• Οη είζνδνη ησλ δσκαηίσλ
έρνπλ πξόζβαζε ζε εζσηεξηθή
νξζνγώληα πιαθόζηξσηε
απιή.
• Ζ θύξηα είζνδνο είλαη ζηα
δπηηθά θαη κία δεπηεξεύνπζα
ζηα αλαηνιηθά.
• ΢ην βόξεην ηκήκα κία θηηζηή
θπθιηθή θαηαζθεπή
ρξεζηκνπνηήζεθε γηα
απνζεθεπηηθνύο ιόγνπο.
 • Σν ηείρνο ζώδεηαη ζε όιε
ηελ πεξίκεηξν εθηόο ηεο
θαηεζηξακκέλεο
αλαηνιηθήο πιεπξάο.
• Δίλαη ιηζόθηηζην, πάρνπο
1.30 – 1.50 κ.
• ΢ηελ εμσηεξηθή ηνπ όςε
θέξεη ιίζηλα αςηδσηά
αληεξείζκαηα ή πύξγνπο.
• ΢πγθξίλεηαη κε ηα
αληίζηνηρα παξαδείγκαηα
ηεο Υαιαλδξηαλήο ΢ύξνπ
θαη ηεο Λέξλαο
Αξγνιίδαο.

Ννπήγεηα (λ. Υαλίσλ)

• ΢ηε ζέζε Σξνπιηά
εληνπίζζεθε νηθηζκόο
πνπ ηδξύζεθε ζηελ
ΠΜ ΗΗΑ.
• Ζ θαηνίθεζε
δηαθόπηεηαη ζηελ ΠΜ
ΗΗΒ.
• ΢ηε ΜΜΗΑ ν νηθηζκόο
αθκάδεη θαη πάιη.
 ΜΜ ΗΑ
΢ρεκαηνιόγην ιεπηόηερλεο θεξακηθήο

ΜΜΗ - ΜΜΗΗΑ
Σξαρσηή θεξακηθή (Barbotine)

Πήιηλα Οκνηώκαηα
 Δλδεηθηηθή βηβιηνγξαθία
• Μανηζοσράνη Δ. 2002: Πξντζηνξηθή
Κξήηε, Σνπνγξαθία θαη Αξρηηεθηνληθή, 73
– 86
• Βetancourt Ph. 1985: The History of
Minoan Pottery, 23 – 89
• Branigan K. 1988: The Foundations of
Prepalatial Crete
 Η Παλαιοανακτορική Κρήτη
(ΜΜΙΒ – ΜΜΙΙΙΑ)

• Ίδρυση των πρώτων ανακτορικών κέντρων

• Κύριο χαρακτηριστικό στην κεραμική η εμφάνιση
του καμαραϊκού ρυθμού, ο οποίος αποτελεί
προϊόν των ανακτορικών εργαστηρίων και από
εκεί διοχετεύεται στην αγορά
• Κυριότερες θέσεις: Κνωσός, Φαιστός, Μάλια,
Γουρνιά, Παλαίκαστρο, Κομμός, Γαλατάς
Πεδιάδος, Μοναστηράκι Ρεθύμνου, Ψείρα,
Μόχλος, Καλαθιανά, Τύλισος, Πρασάς και Κάτω
Μεσαρά.
 Μάλια

• Η παλαιοανακτορική πόλη των

Μαλίων αποτελεί το καλύτερο
οικιστικό παράδειγμα της
εποχής.
• Σε αυτήν την περίοδο
χρονολογούνται οι Συνοικίες Μ
& Θ, η «Έπαυλη Α», το
«Οικοδόμημα Β», η
«Υπόστυλη Κρύπτη» η
λεγόμενη «Αγορά» και κάποιες
νεκροπόλεις, όπως η
νεκρόπολη του Χρυσόλακκου.

Συνοικία Μ
• Βρίσκεται Β∆ του ανακτόρου και
οικοδομήθηκε κατά τη ΜΜΙΙ, ενώ η
καταστροφή της ανάγεται στη ΜΜΙΙΙΑ.
Ο ρόλος της «Συνοικίας Μ» δεν είναι
αποσαφηνισμένος. Καθώς δεν
βρίσκεται σε άμεση συνάφεια με το
ανάκτορο, φαίνεται ότι αποτελούσε μία
αυτόνομη οικιστική και εργαστηριακή
μονάδα, ενδεχομένως οργανωμένη σε
οικογενειακή βάση. Αυτή η ερμηνεία
έρχεται σε αντίθεση με την γενικά
αποδεκτή άποψη της διοικητικής και
οικονομικής κυριαρχίας των
ανακτόρων στη λειτουργία των
μινωικών κοινωνιών.
• Εντός των ορίων της «Συνοικίας Μ»
έχουν αποκαλυφθεί τα κτίσματα Α,
Β,που είναι και τα σημαντικότερα, C,
D, E & F. Πρόκειται για κτίσματα
ορθογώνιας κάτοψης αποτελούμενα
από συνεχόμενα δωμάτια και άνω
ορόφους.
• Στη Συνοικία Μ ήρθαν
στο φως βιοτεχνικές
εγκαταστάσεις και
εργαστήρια
(αγγειοπλάστη,
σφραγιδογλύφου και
χυτευτή ή μεταλλουργού),
τα οποία ταυτίστηκαν από
τα ευρήματα που
εντοπίσθηκαν στο
εσωτερικό τους.

• Το Κτήριο Α, έκτασης 800 τμ.

αποτελείται από ισόγειο και
όροφο, όπως φαίνεται και από
την παρουσία των κλιμάκων.
• Οι τοίχοι είναι
κατασκευασμένοι από
ωμόπλινθους, αχυροπηλό,
ξύλο και λίθους.
• Στο ισόγειο διακρίνονται
σαράντα δωμάτια, με
σημαντικότερα: τη δεξαμενή
καθαρμών, το ιερό, το
λεγόμενο μέγαρο, το
αρχειοφυλάκειο, αποθήκες κά.
• Το «κτήριο Β»
καταλαμβάνει έκταση
370 τ.μ. Αποτελείται
από αρκετά υπόγεια
δωμάτια με τοίχους
που σώζονται μέχρι
το ύψος της οροφής,
ισόγειους χώρους και
όροφο, ενώ
διατηρήθηκαν και
εσωτερικές κλίμακες.
Πρασάς
• Στο νομό Ηρακλείου,
κοντά στο χωριό Πρασάς,
ανεσκάφησαν τρία σπίτια.
• Το Α θεμελιώθηκε στην
ΜΜΙΒ και έχει δύο φάσεις
κατοίκησης. Η πρώτη
χρονολογείται στη ΜΜΙ –
ΜΜΙΙ και η δεύτερη στη
ΜΜΙΙΙ – ΥΜΙΑ.
• Πρόκειται για ισόγειο
σπίτι με υπόγειους
χώρους.

Κουσέ
• Στο Κουσέ και στη θέση
«του Βραχνού ο Λάκκος»
ανασκάφηκαν δύο σπίτια.
• Το πρώτο είναι απλό
σπίτι με τετράγωνη
κάτοψη, που διαιρείται σε
πέντε χώρους.
• Χρονολογείται στη ΜΜΙΙ
και εγκαταλείπεται στην
αρχή της ΥΜ Ι.
• Ο σημαντικότερος χώρος
είναι ο Α, μέγαρο κατά
τον Μαρινάτο. Οι άλλοι
χώροι είναι μάλλον
αποθηκευτικοί.
Μοναστηράκι
• Στο ν. Ρεθύμνου και
κοντά στο χωριό
Μοναστηράκι
ανασκάφηκε ένα
επαρχιακό οικιστικό
κέντρο.
• Ο οικισμός ιδρύθηκε
τη ΜΜΙ και
καταστράφηκε τη ΜΜ
ΙΙΒ.

• Η ανασκαφή
πραγματοποιήθηκε
σε τρεις διαφορετικές
περιοχές (Α, Β & C).
• Εντοπίσθηκαν χώροι
διαμονής, αποθήκες
με μεγάλο αριθμό
πίθων και άλλων
αγγείων και αρχεία με
πλήθος πήλινων
σφραγισμάτων.
• Οικία από το
Μοναστηράκι

• Μεταξύ των ευρημάτων

συγκαταλέγεται και το
πήλινο ομοίωμα
διώροφου σπιτιού με
ελλειψοειδή κάτοψη.
• Ο άνω όροφος
αποτελείται από δωμάτιο
και εξώστη. Ο εξώστης
έχει προστατευτικό τοιχίο
επί του οποίου υπάρχουν
κέρατα καθοσιώσεως.
• Το ομοίωμα ερμηνεύθηκε
ως ιερό αφιερωμένο στη
λατρεία των
αιλουροειδών.
Κομμός
• Η πόλη του Κομμού βρίσκεται
στα νότια παράλια της Κρήτης.
Παρότι η κύρια περίοδος ακμής
του οικισμού είναι η ΥΜ, ο χώρος
ξεκίνησε να κατοικείται κατά την
Ύστερη Νεολιθική και
συνεχίσθηκε κατά την ΠΜ εποχή,
όπως αποδεικνύουν τα λίγα και
διάσπαρτα λείψανα κατοίκησης.
• Κατά τη ΜΜ ΙΑ – ΙΙ ο οικισμός του
Κομμού επεκτείνεται. Τότε
κατασκευάζεται και το πρώτο
μεγάλο κτήριο ΑΑ, το οποίο
καταστρέφεται, όπως και όλα τα
υπόλοιπα κτήρια του οικισμού
από έναν ξαφνικό σεισμό στα τέλη
της ΜΜ ΙΙΒ ή στις αρχές της ΜΜ
ΙΙΙ.

• Μεταξύ των κτηρίων της

ύστερης ΜΜ ΙΙ που
εντοπίσθηκαν στην
κορυφή του λόφου
συγκαταλέγονται και οι
αποθήκες μίας οικίας.
Μέσα στις αποθήκες
βρέθηκαν in situ
αποθηκευτικοί πίθοι,
κύπελλα, πρόχοι και
αγγεία με γεφυρόστομη
προχοή.
 • Στην πλαγιά του λόφου
εντοπίσθηκε μία σειρά από
δωμάτια που κάποια εξ αυτών
επικοινωνούν μεταξύ τους.
Προφανώς ανήκουν σε οικίες
που είχαν κτιστεί η μία δίπλα
στην άλλη. Σε μία αποθήκη
που φαίνεται ότι καταστράφηκε
από έναν ξαφνικό σεισμό κατά
τη ΜΜ ΙΙΙ εντοπίσθηκαν
μεγάλα αποθηκευτικά αγγεία,
κύπελλα, ρυτά, μεταξύ αυτών
και το ρυτό σε σχήμα κεφαλής
ταύρου, αγγεία από
αλάβαστρο, αυγά
στρουθοκαμήλου και λίθινα
εργαλεία.

Μωσαϊκό της πόλης

• Επιπρόσθετα στοιχεία για την
αρχιτεκτονική της περιόδου
αντλούνται από το λεγόμενο
«Μωσαϊκό της πόλης».
• Το εύρημα εντοπίσθηκε στο
ανάκτορο της Κνωσού και
χρονολογείται στη ΜΜΙΙΑ.
• Πρόκειται για πλακίδια από
φαγεντιανή με παραστάσεις
οικιών διώροφων ή τριώροφων
με τα αρχιτεκτονικά τους
στοιχεία σε χαμηλό ανάγλυφο.
• Πιθανότατα αποτελούσαν τη
διακόσμηση κάποιας ξύλινης
πυξίδας ή κιβωτίου.
Πήλινο ομοίωμα Αρχανών
 • Πρόκειται για πήλινο
ομοίωμα σπιτιού που
βρέθηκε στις Αρχάνες και
χρονολογείται στη ΜΜ
ΙΙΙΑ.
• Αναπαριστά ισόγειο σπίτι
με περίστυλο δώμα με
ορθογώνια κάτοψη.
• Οι κύριοι χώροι διαμονής
βρίσκονται στο ισόγειο
και φωτίζονται από
παράθυρα διαφόρων
σχημάτων, ενώ η άνοδος
στο δώμα γίνεται μέσω
κεκλιμένης αναβάθρας.

Σχηματολόγιο και διακόσμηση λεπτότεχνης

κεραμικής της ΜΜ ΙΙ
MM IIA - Β
Καμαραϊκός ρυθμός
(Φαιστός)
Καμαραϊκός ρυθμός
(Κνωσός)
Κεραμική της ΜΜ ΙΙΙ
 Ενδεικτική βιβλιογραφία
• Μαντζουράνη Ε. 2002: Προϊστορική
Κρήτη, Τοπογραφία και Αρχιτεκτονική, 86
– 95
• Βetancourt Ph. 1985: The History of
Minoan Pottery, 90 - 114
 Μινωικι Νεοανακτορικι
αρχιτεκτονικι

Νεοανακτορικι Κριτθ
(ΜΜΙΙΙΒ – ΤΜΙΒ – ΤΜΙΙ)
 Αρχιτεκτονικι Νεοανακτορικισ εποχισ
• Σα κφρια χαρακτθριςτικά τθσ μινωικισ
αρχιτεκτονικισ κατά τθ νεοανακτορικι περίοδο
είναι:
• Όλα τα κτιρια ζχουν περιςςότερουσ από ζναν
ορόφουσ.
• Θ εξωτερικι εμφάνιςθ των οροφϊν είναι
βακμιδωτι.
• Μόνο ζνα μζροσ του ιςογείου είναι προςβάςιμο
από το ίδιο το ιςόγειο, ενϊ ςτο υπόλοιπο θ
πρόςβαςθ γίνεται μζςω κλιμάκων από τον επάνω
όροφο.
• Οι εςωτερικοί χϊροι είναι τετράγωνθσ κάτοψθσ,
εκτόσ από τουσ διαδρόμουσ και κάποιεσ εςωτερικζσ
αυλζσ.

• Θ πρόςβαςθ ςε ζναν χϊρο είναι δυνατι από

διαφορετικζσ ειςόδουσ.
• Σα δωμάτια ομαδοποιοφνται ςε ηϊνεσ κοινισ
λειτουργίασ.
• Σο εςωτερικό των μινωικϊν κτθρίων είναι φωτεινό
και διακοςμείται με χρϊματα και παραςτάςεισ.
• Σο εξωτερικό περίγραμμα των τοίχων των οικιϊν
είναι οδοντωτό.
• Κανζνα μινωικό ςπίτι δεν είναι πανομοιότυπο ςτο
ςχζδιο με κάποιο άλλο.
 Βαςικά ςυςτατικά ςτοιχεία
των νεοανακτορικών οικιών
• Σο ςφςτθμα αικουςϊν.
• Τπαίκριοι χϊροι ςτο εξωτερικό των οικιϊν με ποικίλεσ λειτουργίεσ.
• ΢το εςωτερικό του κτθρίου οδθγοφν είςοδοι που ανοίγονται ςτθν άκρθ
των προςόψεων.
• Οι κλίμακεσ διαμορφϊνονται με κεφαλόςκαλο και δφο πτζρυγεσ.
• Οι εξϊςτεσ ςτουσ άνω ορόφουσ φζρουν ςυχνά κιονοςτοιχία.
• Οι φωταγωγοί αποτελοφν οργανικό ςτοιχείο του ςυςτιματοσ αικουςϊν
και ιταν αςτζγαςτοι.
• Σα παράκυρα είναι μονά, διπλά και πολυπαράκυρα.
• ΢το εςωτερικό των οικιϊν αναγνωρίηονται εργαςτθριακοί και
αποκθκευτικοί χϊροι, χϊροι διαμονισ και υποδοχισ και χϊροι που
ςχετίηονται με τθν οικιακι λατρεία.

Μινωικζσ επαφλεισ
Οι μινωικζσ επαφλεισ μποροφν να
κατθγοριοποιθκοφν (κατά van Effenterre) ςε:
• Ανακτορικά κτιρια, όπωσ τα κτιρια ςτθν
Αγία Σριάδα και το Μοναςτθράκι.
• Μζλακρα, όπωσ θ Οικία Ε ςτα Μάλια και οι
οικίεσ τθσ Συλίςςου.
• Αγροικίεσ ι επαφλεισ, όπωσ οι οικία ςτο
Βακφπετρο και το ΢κλαβόκαμπο.
 Μία διαφορετικι κατθγοριοποίθςθ (κατά
Betancourt & Marinatos) είναι:
• Εξοχικζσ επαφλεισ, που βρίςκονται
απομονωμζνεσ ςτθν εξοχι.
• Επαφλεισ – μζγαρα κάποιου φζουδου, θ
οποίεσ δεςπόηουν μιασ κϊμθσ ι πόλθσ.
• Αςτικζσ επαφλεισ, θ οποίεσ κτίηονται ςτα όρια
μιασ μεγάλθσ πόλθσ.

• Σα κτιρια τθσ νεοανακτορικισ Κριτθσ μποροφν να

ομαδοποιθκοφν κατά περιοχζσ. Θ πρϊτθ ομάδα
περιλαμβάνει τα κτιρια ςτθ βόρεια και κεντρικι
Κριτθ (κτιρια περιοχισ Κνωςοφ, Αμνιςοφ, Γόρτυνασ,
Νίρου Χάνι, Βακφπετρου, Συλίςςου, Αρχανϊν και
Γαλατά).
• Θ δεφτερθ, κτιρια που εντοπίςκθκαν ςτθν
ανατολικι Κριτθ (οικίεσ Μαλίων, Αγίασ Βαρβάρασ,
Γουρνιϊν, Μόχλου, Κλθματαριάσ, Ηου, Αχλαδιϊν,
Προφιτθ Θλία Πραιςοφ, Μακρφγιαλου, Ρουςςϊν &
Πετρά).
• Θ τρίτθ, κτιρια ςτο χϊρο τθσ δυτικισ Κριτθσ (κτιρια
Καςτελλίου Χανίων, Νεροκοφρου & Ηωμίνκου)
 Βαςιλικι Ζπαυλθ
• Βρίςκεται ΒΑ του ανακτόρου τθσ
Κνωςοφ ςτθν κατωφζρεια
πλαγιάσ.
• Σο κτιριο διζκετε δφο ι τρεισ
ορόφουσ.
• ΢τθν ζπαυλθ εντοπίςκθκαν χϊροι
διαμονισ και άςκθςθσ λατρείασ
(κρφπτθ πεςςϊν και κόγχθ για τθν
τοποκζτθςθ κάποιου λατρευτικοφ
αγάλματοσ), δεν εντοπίςκθκαν
όμωσ αποκθκευτικοί και
εργαςτθριακοί χϊροι.
• Πικανϊσ, αποτελοφςε ενδιαίτθμα
οικογζνειασ ι ομάδασ ατόμων
που αςκοφςαν κρθςκευτικά
κακικοντα.

Οικία του Ιεροφ Βιματοσ

• Πρόκειται για διϊροφο
κτιριο εφαπτόμενο ςτθν
ανατολικι πλευρά του
ανακτόρου τθσ Κνωςοφ.
• Πιρε το όνομά του από τθ
βακμιδωτι πλατφόρμα που
εντοπίςκθκε ςε ζνα από τα
δωμάτια.
• ΢το κτιριο εντοπίςκθκαν
χϊροι που ςχετίηονται ςε τθ
λατρεία (δεξαμενι
κακαρμϊν, κρφπτθ
πεςςϊν), κακϊσ και χϊροι
διαμονισ των ενοίκων.
 Νότια Οικία
• Βρίςκεται ςτθ ΝΔ γωνία του
ανακτόρου,κτιςμζνο ςε
τρία επίπεδα.
• Oικοδομικθκε κατά τθ
ΜΜΙΙΙΒ.
• Εντοπίςκθκαν όλοι οι χϊροι
μίασ τυπικισ μινωικισ
οικίασ (χϊροι ενδιαίτθςθσ,
άςκθςθσ λατρείασ και
αποκθκευτικοί).

Νοτιοανατολικι οικία
• Θ οικία οικοδομικθκε κατά
τθ ΜΜΙΙΙΑ.
• ΢το κτιριο εντοπίςκθκαν οι
χϊροι που χαρακτθρίηουν
μία τυπικι μινωικι οικία
(χϊροι ενδιαίτθςθσ,
ςφςτθμα αικουςϊν,
αποκικεσ, κρφπτθ πεςςϊν).
Οικία των Σοιχογραφιών
• Βρίςκεται ςτο ΒΔ τμιμα τθσ
πόλθσ τθσ Κνωςοφ και
χρονολογείται ςτθ ΜΜΙΙΙΒ –ΤΜΙ.
• Σο όνομά τθσ το πιρε από μια
ςειρά τοιχογραφιϊν που
εντοπίςκθκαν ςτο εςωτερικό τθσ.
• Πρζπει να ιταν χϊροσ διαμονισ
κάποιων ςθμαντικϊν ενοίκων.
• Εντοπίςτθκαν το ςφςτθμα
αικουςϊν, εργαςτιρια και
αποκθκευτικοί χϊροι, ενϊ δεν
βρζκθκε κλίμακα.

• Οικία των
Σοιχογραφιϊν (ΤΜ ΙΑ)
Καραβάν ΢εράϊ
• Βρίςκεται νότια του ανακτόρου
και χρονολογείται ςτθ ΜΜΜΙΙΙ –
ΤΜΙ.
• Αποτελείται από δφο κφρια
δωμάτια με βακμιδωτζσ
ειςόδουσ.
• ΢τα δυτικότερα εντοπίςκθκαν
ζνα δωμάτιο με κατάλοιπα
λίκινου λουτιρα και ακόμθ
δυτικότερα ζνασ υπόγειοσ χϊροσ
με μικρι δεξαμενι ςτο δάπεδο
(Fountain Chamber).
Δωμάτιο με κατάλοιπα λίκινου λουτιρα και υπόγειοσ χϊροσ με
μικρι δεξαμενι ςτο δάπεδο (Fountain Chamber).

Θ ηωφόροσ με τισ πζρδικεσ

Μικρό ανάκτορο
• Πρόκειται για πλοφςια ιδιωτικι
οικία και ςυνδζεται μζςω του
δευτζρου ορόφου με το
«Ανεξερεφνθτο Μζγαρο».
• Κατά μικοσ τθσ ανατολικισ
πλευράσ εντοπίςκθκαν μακρζσ
ςειρζσ αικουςϊν, ςτθν πρόςκια
όψθ τθσ οποίασ ανοίγεται μικρι
περίςτυλθ αυλι.
• Ζχει όλα τα χαρακτθριςτικά μίασ
ιδιωτικισ οικίασ (ςφςτθμα
αικουςϊν, κρφπτεσ πεςςϊν,
δεξαμενι κακαρμϊν, τουαλζττα,
αποκικεσ και κυρωρείο).
Ζπαυλθ Αμνιςοφ
• Βρίςκεται κοντά ςτο Θράκλειο.
• Σο όνομά τθσ ςυναντάται ςε
πινακίδεσ τθσ Γραμμικισ Β και
ςτα ομθρικά ζπθ.
• Θ ζπαυλθ ιταν ενταγμζνθ ςε
οικιςμό, ο οποίοσ υπιρξε το
επίνειο τθσ Κνωςοφ.
• Θ ζπαυλθ χρονολογείται από τθν
ΤΜ Ι, ενϊ δυτικότερα
αποκαλφφκθκε ιερό και άλλα
κτίςματα που χρονολογοφνται
ςτθν ΜΜ ΙΙΙ/ΤΜ ΙΑ και ΤΜΙΙΙ.
Αγροτικι Ζπαυλθ ςτθ Γόρτυνα
• Βρίςκεται ΝΔ του χωριοφ
Μθτρόπολθ, κοντά ςτθν
ελλθνορωμαϊκι πόλθ τθσ
Γόρτυνασ.
• Χρονολογείται ςτθν ΤΜ Ι
περίοδο.
• Πρόκειται για αγροικία που
αποτελοφςε τμιμα ενόσ
ευρφτερου κτθριακοφ αγροτικοφ
ςυγκροτιματοσ.
• Θ κάτοψθ είναι ορκογϊνια και θ
καταςκευι των τοίχων είναι
ιδιαίτερα επιμελθμζνθ με τθ
χριςθ πελεκθτϊν λίκων.
• Οι χϊροι ςτο ιςόγειο πρζπει να
χρθςιμοποιοφνταν ωσ αποκικεσ
και εργαςτιρια.
• Κλίμακεσ οδθγοφν ςε κάποια από
τα δωμάτια του άνω ορόφου,
ενϊ κάποια άλλα ζχουν
πρόςβαςθ μόνον από τον όροφο.
• Οι χϊροι 16 και 17 πρζπει να
αποτελοφςαν κάποιο οικιακό
ιερό (εικ).
• Πλθςιζςτερο παράλλθλο θ «οικία
ΔΑ» των Μαλίων.

• Είςοδοσ
 • Νότιοσ εξωτερικόσ
τοίχοσ

• Θζςθ πεςςοφ

Οικίεσ τθσ Συλίςου

Οικία Α
• Θ «Οικία Α» τθσ Συλίςου
χρονολογείται ςτθ ΜΜΙΙΙ – ΤΜΙΒ
και ανοικοδομικθκε εκ νζου
κατά τθν ΤΜΙΙΙ.
• Θ οικία ιταν χωριςμζνθ ςε δφο
ευρφτερεσ ηϊνεσ λειτουργίασ, τθ
βόρεια που τθν αποτελοφςαν
αποκικεσ και τθ νότια όπου
βρίςκονταν οι χϊροι ππνδνρήο
θαη διαμονισ.
• Θ είςοδοσ ςτο κτιριο γινόταν
από τα ανατολικά.
• Κλίμακεσ οδθγοφςαν ςτον άνω
όροφο του κτθρίου.
Οικία Β
• Θ «Οικία Β» είναι πικανό
να αποτελοφςε προςκικθ
αποκθκϊν τθσ «Οικίασ Α»,
παράλλθλο τθσ
διαρρφκμιςθσ των «μικρϊν
ανακτόρων» τθσ Κνωςοφ,
Φαιςτοφ και Μαλίων.
• Είχε είςοδο ςτο ιςόγειο και
ενωνόταν με τθν «Οικία Α»
ςτο επίπεδο του δευτζρου
ορόφου.

Οικία Γ
• Θ «Οικία Γ» αποτελεί το
καλφτερο οικοδόμθμα ςτθν
Σφλιςο.
• Καταςτράφθκε κατά τθν
ΤΜΙΒ και ανοικοδομικθκε
εκ νζου κατά τθν ΤΜΙΙΙ.
• Θ είςοδοσ βρίςκεται ςτα
ανατολικά (Ε).
• Σρεισ κλίμακεσ οδθγοφν
ςτον άνω όροφο ςε ομάδεσ
δωματίων διαφορετικισ
λειτουργίασ.
Ανακτορικό κτιριο ςτισ Αρχάνεσ
• Πρόκειται για τουλάχιςτον
διϊροφο κτιριο. Οι παχείσ
τοίχοι του ιςογείου
ςτιριηαν τον άνω όροφο
που ιταν καταςκευαςμζνοσ
από πλίνκουσ και με
πλακοςτρωμζνο δάπεδο.
• Θ πρόςβαςθ ςτο κτιριο
γίνεται μζςω εντυπωςιακισ
ειςόδου και ςτθ ςυνζχεια
μζςω πολυκφρου
ειςζρχεται κανείσ ςτα
δωμάτιά του.

• ΢το ιςόγειο μεταξφ των άλλων

εντοπίςκθκε και ζνασ
λατρευτικόσ χϊροσ, ενϊ ςτον
άνω όροφο φιλοξενοφνταν
βιοτεχνικζσ εγκαταςτάςεισ.
• ΢τθν αυλι όπου εντοπίςκθκε
οργανωμζνο λίκινο αποχετευτικό
ςφςτθμα, είχε καταςκευαςκεί
μία εξζδρα-βωμόσ από
πελεκθτοφσ πωρόλικουσ, ενϊ
λίγο δυτικότερα εντοπίςκθκε
ακόμθ ζνασ μικρότεροσ
βακμιδωτόσ βωμόσ.
 • Θ εξζδρα – βωμόσ ςτθν
αυλι του κτθρίου.

Σο ανάκτορο ςτο Γαλατά

• Ο λόφοσ του Γαλατά κατοικικθκε από τθν
ΠΜΙ – ΙΙΑ και κακόλθ τθ διάρκεια τθσ
παλαιοανακτορικισ. Θ καταςκευι του
ανακτόρου ανάγεται ςτθ ΜΜΙΙΙΒ και
διαρκεί μζχρι τθν ΤΜΙΑ, οπότε και
καταςτρζφεται.
• Ο προςανατολιςμόσ του είναι Β – Ν και οι
διαςτάςεισ του είναι 70 μ. μικοσ και 60 μ.
πλάτοσ.
• Διακζτει πλακοςτρωμζνθ με πωρόλικο
κεντρικι αυλι, ενϊ ζχει αποκαλυφκεί και
τμιμα τθσ νότιασ αυλισ.
• ΢τθν ανατολικι πτζρυγα, θ οποία διζκετε
και άνω όροφο, ιλκαν ςτο φωσ
αποκθκευτικοί χϊροι, θ «Αίκουςα των
πεςςϊν» και θ «Αίκουςα του κίονα».
• ΢το κζντρο τθσ «Αίκουςασ των πεςςϊν»
εντοπίςκθκε εςτία που περιβάλλεται από
τζςςερισ πεςςοφσ.
• Θ «Αίκουςα του κίονα» φζρει ςτο κζντρο
ζναν κίονα, που ςτιριηε άνω όροφο, και
ςχετίηεται με τροφοπαρακευαςτικζσ
δραςτθριότθτεσ.
Ανατολικι Κριτθ
Αναςκαμμζνεσ κζςεισ

Οικίεσ ςτα Μάλια

• Θ «Οικία ΗΑ»διακζτει όλα τα
ςτοιχεία που χαρακτθρίηουν τθν
αρχιτεκτονικι των μινωικϊν
ιδιωτικϊν κατοικιϊν.
• Εξωτερικά διακρίνονται οι εςοχζσ
– προεξοχζσ.
• Διακζτει κφρια είςοδο με
προκάλαμο και κλιμακοςτάςιο
για τον άνω όροφο.
• Διακζτει ςφςτθμα αικουςϊν,
δεξαμενι κακαρμϊν και ςειρζσ
καλάμων που διαχωρίηονται με
κφρεσ – ςτυλοβάτεσ.
• Θ «Οικία ΔΑ» φζρει
εξωτερικά τισ γνωςτζσ
εςοχζσ – προεξοχζσ.
• Τπάρχει κφρια είςοδοσ με
προκάλαμο και κλίμακα για
τον άνω όροφο.
• ΢το ιςόγειο εντοπίηεται το
ςφςτθμα πολυκφρων.
• Επίςθσ, φωταγωγόσ,
δεξαμενι κακαρμϊν,
αποκθκευτικοί χϊροι και
εργαςτιρια.

• Θ «Οικία ΗΒ» ζχει είςοδο

ςτθ ΒΑ γωνία και κλίμακα
για τον άνω όροφο.
• Και εδϊ εξωτερικά
παρατθροφνται οι εςοχζσ –
προεξοχζσ.
• Εντοπίςκθκε το ςφςτθμα
αικουςϊν, μαγειρείο,
αποκθκευτικοί χϊροι,
δωμάτια υπθρεςίασ και
τουαλζτα που γειτνιάηει με
τουσ χϊρουσ υποδοχισ.
Οικία ςτθν Αγία Βαρβάρα
• ΒΑ των Μαλίων ςτθ
κζςθ Αγία Βαρβάρα
εντοπίςκθκε οικία
ορκογϊνιασ κάτοψθσ
αποτελοφμενθ από
δζκα επιμζρουσ
χϊρουσ.
• Κτίςτθκε ςτθ ΜΜ και
καταςτράφθκε τθν
ΤΜΙΒ.

Γουρνιά
• Βρίςκεται ςτισ πλαγιζσ
μικροφ λόφου που βλζπει
ςτον κόλπο του
Μεραμπζλλου.
• Μικρζσ χαλικόςτρωτεσ
βακμιδωτζσ οδοί οδθγοφν
ςτθν κορυφι του λόφου,
ενϊ μία μεγάλθ
περιφερειακι οδόσ
περιβάλλει όλο τον οικιςμό.
• Θ πρωιμότερθ κατοίκθςθ
του χϊρου τοποκετείται
ςτθν ΠΜΙΙΙ και
καταςτράφθκε κατά τθν
ΤΜΙΒ. Κατά τθν ΤΜΙΙΙ θ
πόλθ επανακατοικικθκε.
• Σα ςπίτια βλζπουν προσ το
δρόμο και οι κατόψεισ τουσ
είναι τετράγωνεσ ι
ορκογϊνιεσ.

• Για τθν καταςκευι των

κτθρίων
χρθςιμοποιικθκαν αργοί
λίκοι, πλίνκοι,
πθλοκονίαμα,
αςβεςτοκονίαμα, αλλά και
μεγάλοι πελεκθτοί λίκοι.
• Σα υπόγεια των οικιϊν και
οι αποκικεσ ζχουν
πρόςβαςθ μόνο από τον
άνω όροφο με φορθτζσ
ςκάλεσ.
• Μεταξφ των οικιϊν και ςτα
βόρεια του λεγόμενου
«ανακτόρου» διακρίκθκε ζνασ
χϊροσ που χαρακτθρίςκθκε ωσ
ιερό. Σο κτιριο ανεγζρκθκε κατά
τθν ΤΜ Ι, αλλά τα ςθμαντικότερα
ευριματα ανάγονται ςτθν ΤΜ
ΙΙΙΒ. Μεταξφ των ευρθμάτων
ςυγκαταλζγονται τράπεηα
προςφορϊν, πιλινα ειδϊλια τθσ
«κεάσ με τα υψωμζνα χζρια»,
ειδϊλια πτθνϊν, πιλινα
ςωλθνοειδι αγγεία με
ανάγλυφεσ παραςτάςεισ φιδιϊν
και κζρατα κακοςιϊςεωσ.

• Σο «ανάκτορο» βρίςκεται ςτο βόρειο

τμιμα του πλατϊματοσ τθσ κορυφισ
του λόφου.
• Είναι κτιςμζνο από αργολικοδομι
και με μερικι χριςθ πελεκθτϊν
λίκων.
• Σζςςερισ είςοδοι ςε διαφορετικά
ςθμεία οδθγοφν ςτο ανάκτορο.
• Σο ςυγκρότθμα διζκετε υπόγειο,
κυρίωσ όροφο και άνω όροφο.
• Σα περιςςότερα δωμάτια του
υπογείου χρθςιμοποιοφνται ωσ
αποκικεσ.
• ΢τον κυρίωσ όροφο τα περιςςότερα
δωμάτια είναι ευρφχωρα και
ςυνδζονται μεταξφ τουσ με
πολφκυρα. Εδϊ βρίςκονται οι κφριοι
χϊροι διαμονισ, ενϊ κλίμακεσ
οδθγοφν ςτον άνω όροφο.
Μόρινο
• Πξόθεηηαη γηα έλα κηθξό
λεζάθη ζηε βόξεηα αθηή
ηεο Κξήηεο ζηνλ θόιπν
ηνπ Μεξακπέιινπ.
• Η ζέζε έγηλε γλσζηή
θπξίσο γηα ην ΠΜ
λεθξνηαθείν ηεο θαη
δεπηεξεπόλησο γηα ηνλ
νηθηζκό. Τόζν ζην λεζάθη
όζν θαη ηελ απέλαληη
αθηή εληνπίζζεθαλ
νηθηζηηθά θαη ηαθηθά
ιείςαλα ηεο ΥΜ Ι θαη ΥΜ
ΙΙΙ πεξηόδνπ.

• Καηά ηνπο
παιαηναλαθηνξηθνύο
ρξόλνπο θαίλεηαη όηη ε
ζέζε εγθαηαιείπεηαη,
αιιά θαηά ηε δηάξθεηα ηεο
λεναλαθηνξηθήο θάζεο
επαλαρξεζηκνπνηείηαη
κέρξη θαη ηελ ΥΜ ΙΒ,
νπόηε θαη θαηαζηξέθεηαη.
Καηά ηηο αλαζθαθέο
ήιζαλ ζην θσο ηέζζεξα
νηθνδνκηθά ηεηξάγσλα
όπνπ εληνπίζζεθαλ
ηέζζεξηο νηθίεο.
 • Τα «Κηήξηα Α & Β» ραξαθηεξίζηεθαλ σο
«ζπλνηθία ησλ θαιιηηερλώλ» από ηελ
πιεζώξα ησλ πξώησλ πιώλ θαη ησλ
εξγαιείσλ πνπ εληνπίζζεθαλ ζηνπο ρώξνπο
ηνπο.
• Τν «Κτήριο Α» ήηαλ κνλώξνθν θαη ε
είζνδόο ηνπ βξηζθόηαλ ζηα δπηηθά θαη σο
θαηώθιη ρξεζηκνπνηήζεθε κία κεγάιε ιίζηλε
πιάθα. Τν θεληξηθό δσκάηην θαη δύν
γεηηνληθά ηνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ σο
εξγαζηεξηαθνί ρώξνη γηα ηελ θαηαζθεπή
θπξίσο ιίζηλσλ θαη κεηάιιηλσλ αληηθεηκέλσλ.
Τα ππόινηπα δσκάηηα ηαπηίζηεθαλ κε
ρώξνπο απνζήθεπζεο, πξνεηνηκαζίαο θαη
θαηαλάισζεο θαγεηνύ.
• Έλαο δξόκνο πνπ εξρόηαλ από ηελ αθηή
ρσξίδεη ην «Κηήξην Α» από ην ζεκαληηθόηεξν
νηθνδόκεκα ηνπ νηθηζκνύ, ην «Κτήριο Β»,
ηκήκαηα ηνπ νπνίνπ αληηπξνζσπεύνπλ ηξεηο
θάζεηο θαηνίθεζεο. Κηηζκέλν ζε ηξία
επίπεδα είρε πεξηζζόηεξνπο ηνπ ελόο
νξόθνπο θαη απνηεινύζε ην δηνηθεηηθό θαη
ιαηξεπηηθό θέληξν ηνπ νηθηζκνύ. Η θύξηα
είζνδνο βξίζθεηαη ζηε ΒΑ γσλία ηνπ θηεξίνπ,
ην θαηώθιη ηεο νπνίαο είλαη
θαηαζθεπαζκέλν από κία κεγάιε
αζβεζηνιηζηθή πιάθα. Εληόο ηεο νηθίαο
εληνπίζζεθαλ εξγαζηεξηαθνί ρώξνη
θεξακέα, ιηζνμόνπ θαη πθαληνπξγνύ, ρώξνη
απνζήθεπζεο, πξνεηνηκαζίαο θαη
θαηαλάισζεο ηξνθώλ, θαζώο θαη ρώξνη
αλάπαπζεο θαη άζθεζεο ιαηξεπηηθώλ
δξαζηεξηνηήησλ.

Η αγξνηθία ζην Φαιηλνκνύξη

• Η αγξνηθία ζην
Φαιηλνκνύξη βξίζθεηαη
αλαηνιηθόηεξα ηνπ
Μόρινπ, ζηε βόξεηα αθηή
ηεο Κξήηεο. Η ζέζε είρε
θαηνηθεζεί από ηελ
παιαηναλαθηνξηθή επνρή,
όπσο επηβεβαηώλεηαη
από ηελ παξνπζία ΜΜ
θεξακηθήο, αιιά ηα
ζεκαληηθόηεξα
νηθνδνκηθά ιείςαλα (ηα
θηήξηα Α θαη Β)
ρξνλνινγνύληαη ζηελ ΥΜ
πεξίνδν.
 • Τν κεγαιύηεξν από ηα δύν θηήξηα, ην
«Κτήριο Α», θαηαζθεπάζζεθε ζηελ ΥΜ ΙΒ,
θαηαζηξάθεθε ζηα ηέιε απηήο ηεο θάζεο θαη
επαλαρξεζηκνπνηήζεθε ζηελ ΥΜ ΙΙΙΒ. Τν
θηήξην ηεο ΥΜΙΒ ήηαλ νξζνγώληνπ ζρήκαηνο
θαη απνηεινύληαλ από έμη δσκάηηα κε ηελ
θύξηα είζνδό ηνπ λα βξίζθεηαη ζηελ εζνρή
ηεο ΝΑ γσλίαο. Σηνπο ρώξνπο ησλ
δσκαηίσλ εληνπίζζεθαλ ζηνηρεία πνπ
ζπλεγνξνύλ ζηε ιεηηνπξγία ηεο νηθίαο σο
εξγαζηεξίνπ γηα ηελ θαηαζθεπή ιίζηλσλ
αγγείσλ. Οη ππόινηπνη ρώξνη
ρξεζηκνπνηνύληαλ γηα ηελ απνζήθεπζε,
πξνεηνηκαζία θαη θαηαλάισζε ηξνθήο,
όπσο θαη αλάπαπζεο. Η επαλαθαηνίθεζε
ηεο νηθίαο ζηελ ΥΜΙΙΙΒ θάζε πηζηνπνηήζεθε
από ηελ παξνπζία ηεο θεξακηθήο θαη
ιηγνζηώλ αξρηηεθηνληθώλ θαηαινίπσλ πνπ
ζώδνληαη ζε πνιύ θαθή θαηάζηαζε. Με ηα
ππάξρνληα ζηνηρεία θαίλεηαη όηη ε έθηαζε
ηεο νηθίαο πεξηνξίδεηαη.
• Βνξεηόηεξα ηνπ «Κηεξίνπ Α» εληνπίζζεθε
κία καθξόζηελε απιή, ζην άθξν ηεο νπνίαο
αλαζθάθεθε έλαο θνύξλνο ή θεξακηθόο
θιίβαλνο. Αθόκε βνξεηόηεξα θαη ζηελ
θνξπθή ηνπ ιόθνπ εληνπίζζεθαλ ηα ιηγνζηά
θαη ζε θαθή δηαηήξεζε ιείςαλα ελόο κηθξνύ
νξζνγώληνπ θηεξίνπ, ην «Κηήξην Β», ην
νπνίν ρξεζηκνπνηήζεθε ηαπηόρξνλα κε ηελ
θύξηα νηθία ηεο αγξνηθίαο. Πηζαλόηαηα
απνηεινύζε έλα θπιάθην πνπ επόπηεπε ηνλ
όξκν.

Αγροικία ςτθ Κλθματαριά ΢θτείασ

• Βρίςκεται ςε πλαγιά λόφου.
• Θ οικία ιταν κτιςμζνθ ςε
τρία επίπεδα και
επικοινωνοφςαν μεταξφ
τουσ με κλίμακεσ.
• Εντοπίςκθκαν ζνδεκα
δωμάτια ορκογϊνιασ
κάτοψθσ ςε κακι
κατάςταςθ διατιρθςθσ.
 • Κάτοψθ

Αναπαράςταςθ οικίασ Κλθματαριάσ

• Δυτικό τμιμα

• Ανατολικό τμιμα

• Δωμάτια Ι & Κ και ςε

λεπτομζρεια λίκινθ
βάςθ κίονα.
• Δωμάτια Η & Θ

• Σο νότιο κλιμακοςτάςιο
του κτθρίου.
Αγροικία ςτθ Ηου
• Πρόκειται για τμιμα ενόσ μικροφ
οικιςμοφ που απλωνόταν ςτθν
περιοχι.
• Σο κτιριο είναι κτιςμζνο από
μεγάλουσ πελεκθτοφσ λίκουσ και
αργολικοδομι ανάμεςά τουσ.
• Διακρίκθκαν δφο αρχιτεκτονικζσ
φάςεισ, με είκοςι χϊρουσ
διαμορφωμζνουσ ςτα άνδθρα.
• Σο ςπίτι εκτόσ των χϊρων
διαμονισ διζκετε μαγειρείο,
αποκθκευτικοφσ χϊρουσ, ιερό και
εργαςτιριο κεραμεικισ.

• Κάτοψθ

• Βόρεια είςοδοσ
Οι οικίεσ ςτα Αχλάδια
• Πρόκειται για δφο
οικίεσ (Α & Β) που
βρίςκονται μεταξφ
΢θτείασ και
Χαμαιηίου.
• Χρονολογοφνται με
βάςθ τθν κεραμικι
ςτθν ΤΜΙΑ.

• Θ «Οικία Α» ζχει δφο

οικοδομικζσ φάςεισ.
• Ζχει ορκογϊνια κάτοψθ και οι
εξωτερικοί τοίχοι είναι κτιςμζνοι
με αδρά πελεκθτοφσ λίκουσ.
Κάποια από τα δάπεδα είναι
βοτςαλόςτρωτα.
• Θ κφρια είςοδοσ βρίςκεται ςτθν
ανατολικι πλευρά, ενϊ μία
δευτερεφουςα βρίςκεται ςτθ ΒΔ
γωνία. Σο ςπίτι ζχει ςυνολικά
δϊδεκα δωμάτια και
πικανολογείται θ φπαρξθ και
δευτζρου ορόφου.
• Θ «Οικία Β» ζχει αναςκαφεί
μερικϊσ.
• Κάτοψθ και ιςομετρικό.

• Ιςομετρικό 1

• Ιςομετρικό 2
 • Αποκατάςταςθ 1

• Αποκατάςταςθ 2

Αγροικία ςτον Προφιτθ Θλία

Πραιςοφ
• Θ αγροικία βρίςκεται ςτθν
κορυφι και ςτισ πλαγιζσ
του λόφου επάνω ςε
άνδθρα.
• Χρονολογείται ςτθν ΤΜΙΒ
με δφο φάςεισ χριςθσ, ενϊ
θ κατάςταςθ διατιρθςθσ
δεν είναι καλι.
• Σο κτίςμα απαρτίηεται από
δωμάτια ορκογϊνιασ
κάτοψθσ.
• Οριςμζνοι τοίχοι είναι
καταςκευαςμζνοι με
πελεκθτοφσ
αςβεςτόλικουσ.

• Θ αρχικι κφρια είςοδοσ

βρίςκεται ςτα δυτικά, ενϊ
αργότερα θ πρόςβαςθ
γίνεται από το δεφτερο
άνδθρο.
• Θ οργάνωςθ των χϊρων
γίνεται βάςει των
δραςτθριοτιτων που
αςκοφνται ςε αυτοφσ.
• ΢το υψθλότερο άνδθρο
αναπτφςςονταν οικιακζσ
και βιοτεχνικζσ
δραςτθριότθτεσ, ενϊ ςτο
μεςαίο διακρίκθκαν
υφαντικζσ δραςτθριότθτεσ.
Ζπαυλθ ςτο Μακρυγιαλό
• Πρόκειται για ζπαυλθ
δίπλα ςτο χωριό
Μακρυγιαλόσ που
χρονολογείται ςτθν
ΤΜΙΒ.

• Ζχει χαρακτθριςτικά
ανάλογα των
ανακτόρων, δθλ.
κεντρικι αυλι με βωμό,
ςειρζσ κιονοςτοιχιϊν
ςτθ βόρεια και ςε
τμιμα τθσ ανατολικισ
πλευράσ, δυτικι αυλι
και αποκικεσ.
• Αναπαράςταςθ

• Θ καλισ ποιότθτασ
κεραμεικι από το
κτιριο διακοςμείται με
κζματα του
«καλάςςιου ρυκμοφ».
 • Μεταξφ των ευρθμάτων
ςυγκαταλζγονται
πιλινα πφραυνα και
λίκινα αγγεία, με
χαρακτθριςτικότερο τον
γνωςτό τφπο του
κυπζλλου ιερισ
κοινωνίασ.

«Οικίςκοσ – ιερό» ςτισ Ρουςςζσ

• Πρόκειται για μικρϊν
διαςτάςεων μονϊροφο
οικοδόμθμα που
χρονολογείται ςτθ ΜΜΙΙΙΒ.
• Αποτελείται από πζντε
δωμάτια τετράγωνθσ ι
ορκογϊνιασ κάτοψθσ.
• Από τθν ανεφρεςθ κεράτων
κακοςιϊςεωσ και το πλικοσ
τθσ κεραμεικισ κεωρικθκε
αγροτικό ιερό.
Ανακτορικό κτιριο ςτον Πετρά
• Σο ανακτορικό κτιριο
βρίςκεται ςτθν κορυφι του
λόφου ςτο κζντρο ενόσ
οικιςμοφ.
• Θ κζςθ είχε χρθςιμοποιθκεί
από τθν Σελικι Νεολικικι
μζχρι και τθ μινωικι εποχι.
• ΢τα βυηαντινά χρόνια
χρθςιμοποιικθκε ωσ
νεκροταφείο.

• ΠΜ ΙΙΒ
• ΠΜ ΙΙΙ – ΜΜΙΑ

• ΜΜΙΒ - ΜΜΙΑ

• Κατά τθν ΜΜΙΙΑ-ΜΜΙΙΒ

παρατθρείται θ πρϊτθ
περίοδοσ ακμισ του,
ςτο τζλοσ τθσ οποίασ,
το κτιριο
καταςτρζφεται από
πυρκαγιά.
• Ανοικοδομείται κατά
τθν ΜΜΙΙΙΒ-ΤΜΙΑ και
καταςτρζφεται εκ νζου
από ςειςμό.
• Κατά τθν ΤΜΙΒ
ανοικοδομείται με
ςθμαντικζσ αρχιτεκτονικζσ
αλλαγζσ και καταςτρζφεται
ςτο τζλοσ τθσ φάςθσ.
• Ο χϊροσ
επαναχρθςιμοποιείται κατά
τθν ΤΜΙΙΙΑ και ςτθν ΤΜΙΙΙΒ.

• Κατά τθ νεοανακτορικι
φάςθ θ κεντρικι αυλι
είναι επιςτρωμζνθ με
γφψο και διακζτει
αποχετευτικό ςφςτθμα.
• Εντοπίςκθκαν
μακρόςτενοι χϊροι που
ταυτίηονται με
αποκικεσ.

• Κατά τθν ΤΜ ΙΒ
αυξικθκαν οι
αποκθκευτικοί χϊροι
και περιορίςκθκε θ
ζκταςθ τθσ αυλισ.
• ΢το κτιριο εντοπίηονται αρκετά ανακτορικά
ςτοιχεία. Πρόκειται για τθν παρουςία κεντρικισ
αυλισ, μεγάλων αποκθκευτικϊν χϊρων και
επιμζρουσ αρχιτεκτονικϊν ςτοιχείων, όπωσ μεγάλα
κατϊφλια, βάςεισ παραςτάδων, κιονοςτοιχίεσ,
πλακοςτρωμζνοι διάδρομοι και τοιχογραφικόσ
διάκοςμοσ.

Δυτικι Κριτθ

Ευριματα νεοανακτορικϊν οικιϊν ςτθν

περιοχι του Ρεκφμνου και των Χανίων
είναι περιοριςμζνα
 Καςτζλλι Χανίων
• ΢το Καςτζλλι Χανίων εντοπίςκθκε
τμιμα τθσ νεοανακτορικισ πόλθσ.
• Πρόκειται για τζςςερισ οικίεσ
διευκετθμζνεσ γφρω από μία
πλατεία μεγάλων διαςτάςεων.
• Θ «Οικία Ι» αποτελεί το πιο
καλοδιατθρθμζνο κτίςμα.
Χρθςιμοποιικθκε κατά τθν ΤΜΙΑ
και ΤΜΙΒ, ςτο τζλοσ τθσ οποίασ
καταςτράφθκε.
• Διαιρείται ςε δφο πτζρυγεσ, όπου
διαρκρϊνονται 14 δωμάτια.
• Εντοπίςκθκε το μινωικό ςφςτθμα
αικουςϊν, εργαςτιρια,
αποκθκευτικοί χϊροι και
μαγειρείο.

Κτιριο Ι ςτο Νεροκοφρου

• Κοντά ςτα Χανιά
εντοπίςκθκε
αποςπαςματικά
ςωηόμενθ θ
νεοανακτορικι
αγροικία του
Νεροκοφρου.
• Διακρίκθκαν τρεισ
οικοδομικζσ φάςεισ
που ανικουν ςτθν
ΜΜΙΙΙΒ, ΤΜΙΑ και ΤΜΙΒ.

• Σο κτιριο ιταν ορκογϊνιασ

κάτοψθσ.
• Είναι κτιςμζνο από πελεκθτοφσ
αςβεςτόλικουσ, ενϊ τα δάπεδα
είναι είτε πλακοςτρωμζνα με
ζγχρωμο αςβεςτόλικο είτε από
κονίαμα αναμεμειγμζνο με
βότςαλα και όςτρακα.
• ΢το κζντρο του κτθρίου
εντοπίςκθκε το ςφςτθμα
αικουςϊν, αλλά δεν διακρίκθκαν
χϊροι ςυνδεδεμζνοι με τθ
λατρεία, αλλά οφτε
αποκθκευτικοί χϊροι.
• Ευριματα από το
«κτιριο 1».
 • Ευριματα από το
«κτιριο 2».

Βρφςεσ Κυδωνίασ
• ΢θμαντικό ΤΜ Ι κτιριο
με ζξι τουλάχιςτον
διαφορετικοφσ χϊρουσ,
μεταξφ των οποίων
αποκικεσ με πίκουσ και
μαγειρεία με άωτα
κφπελλα, αμφορείσ και
άλλα χρθςτικά ςκεφθ.
 Οικία ςτο ΢κλαβόκαμπο
• Βρίςκεται ςτουσ πρόποδεσ λόφου
μεταξφ Συλίςου και Ανωγείων.
• Χρονολογείται ςτθ ΜΜΙΙΙ – ΤΜΙ.
• Θ οικία αποτελείται από δφο
ηϊνεσ που δεν επικοινωνοφν
μεταξφ τουσ ςτο ιςόγειο.
• Θ βόρεια πλευρά βρίςκονταν οι
χϊροι διαμονισ, ενϊ ςτθ νότια
μαγειρείο και αποκικθ.
• ΢το κζντρο τθσ νότιασ πλευράσ
εντοπίςκθκε ανοικτι αυλι.

Κεντρικό Κτιριο ςτθ Ηώμινκο

• ΢τθ κζςθ Ηϊμινκοσ, μεταξφ Ανωγείων και
Ιδαίου Άντρου, και ςε φψοσ 1200 μ.
περίπου, εντοπίςκθκε ζνα διϊροφο
οικοδόμθμα 1600 τ.μ. με παχείσ τοίχουσ
που ςϊηονται ςε φψοσ μζχρι 2,5 μ.
• Σο κτιριο κτίςκθκε γφρω ςτα 2000 π.Χ.,
αλλά μετά από μία πρϊτθ καταςτροφι,
επιδιορκϊνεται και επεκτείνεται με τθν
ακμι του να τοποκετείται ςτθν ΤΜΙΑ, ςτο
τζλοσ τθσ οποίασ καταςτρζφεται εκ νζου
από ςειςμό.
• Κατά τον αναςκαφζα το κτιριο αποτελεί
ζνα ςθμαντικό διοικθτικό κζντρο,
κτθνοτροφικοφ και βιοτεχνικοφ
χαρακτιρα, θ λειτουργία του οποίου
ςυνδζεται με το λατρευτικό κζντρο του
Ιδαίου Άντρου.
• Σο λεγόμενο Κεντρικό
Κτιριο αποτελείται από ζνα
μεγάλο αρικμό δωματίων,
ςε μερικά από τα οποία
ςϊηονται ζγχρωμα
κονιάματα, διαδρόμουσ,
αυλζσ, φωταγωγοφσ και
κυρωρείο.
• Λείψανα ενόσ μεγάλου
κλιμακοςταςίου και
μικρότερεσ λίκινεσ
εςωτερικζσ κλίμακεσ
πιςτοποιοφν τθν φπαρξθ
ορόφων.

• ΢τθ ΒΑ γωνία του κτθρίου

εντοπίςκθκε μία δεξαμενι
κακαρμοφ, ενϊ ςτθ δυτικι
πτζρυγα εντοπίςκθκαν
βιοτεχνικζσ
δραςτθριότθτεσ. Ο
εντοπιςμόσ κτιςτισ
καταςκευισ, κεραμικοφ
τροχοφ και εργαλείων
κεραμζα πιςτοποιοφν τθ
λειτουργία ενόσ κεραμικοφ
εργαςτθρίου.
Επξήκαηα από ην εξγαζηήξην ηνπ
θεξακέα

• Επίςθσ, εντοπίςκθκε
εργαςτιριο
επεξεργαςίασ ορείασ
κρυςτάλλου και
πικανότατα εργαςτιριο
μετάλλου.
• Μεταξφ των κινθτϊν
ευρθμάτων
μνθμονεφονται πιλινα
κωνικά και ηωόμορφα
ρυτά, μεγάλα πικάρια
με ανάγλυφθ
διακόςμθςθ, ειδϊλια,
ςφραγίδεσ, κοςμιματα,
πφραυνα και όπλα.
Ιερό κορυφισ ςτον
Εςταυρωμζνο
ΤΜ Ι κτιριο ςτον
Γαϊδουροφά
Επξείεο δίνδνη κεηαμύ ησλ δσκαηίσλ
Η θέςη και ο ρόλοσ του κτηρίου ςτην οικονομία τησ περιοχήσ

Βιβλιογραφία
• Preziosi D. & Hitchcock L. 1999, Aegean Art and Architecture,
Oxford University Press, 89 – 122
• Μαντηουράνθ Ε. 2002, Προϊςτορικι Κριτθ, Σοπογραφία και
Αρχιτεκτονικι, 115 – 167
• Δθμοποφλου – Ρεκεμιωτάκθ Ν. 2005, Σο Αρχαιολογικό
Μουςείο Θρακλείου, Εκδόςεισ Ιδρφματοσ Ι. ΢. Λάτςθ, 77 – 85
• Betancourt Ph. 2007, Introduction to Aegean Art, INSTAP
Academic Press, 68 – 82
• McEnroe J.C. 2010, Architecture of Minoan Crete,
Constructing Identity in the Aegean Bronze Age, Texas
(chapter Houses and Towns in the Neopalatial Period, 93-116)
Το ανάκτορο της Κνωσού

• Γενική άποψη του

λόφου της Κνωσού
• Αεροφωτογραφίες του
ανακτόρου της Κνωσού.

• Φωτορεαλιστική
αποκατάσταση
• Κάτοψη ανακτόρου

• Βόρειο πρόπυλο
• Νότιο πρόπυλο

• Υπόστυλη κλίμακα και

νότια πρόσοψη
ανακτόρου
• Η χωροθέτηση των
κεντρικών αυλών των
ανακτόρων

• Δυτικές αυλές
ανακτόρων
 • Δυτική αυλή ανακτόρου
Κνωσού.

Δυτική πτέρυγα
• Τριμερές ιερό
• Αίθουσα του θρόνου.
• Αναπαράσταση της
Αίθουσας του θρόνου.

• Άποψη της Δυτικής

πτέρυγας και του
πρώτου ορόφου της.
• Δυτικές αποθήκες

• Δυτικές αποθήκες
• Μεγάλα προπύλαια

• Άνω όροφος της

Αίθουσας του Θρόνου.

• Αποθέτες ιερού Δυτικής

πτέρυγας.
 • Οι πρώιμες και ύστερες
θήκες του
θησαυροφυλακείου
του ιερού.

Ανατολική πτέρυγα
Ανατολική πτέρυγα
• Μέγα κλιμακοστάσιο.

• Μέγαρο βασίλισσας

• Μέγαρο βασίλισσας

• Τοιχογραφία με τα
δελφίνια
• Αναπαράσταση του
λουτρού του μεγάρου
της βασίλισσας.

• Αίθουσα των Διπλών

πελέκεων
• Μέγαρο βασιλέως

• Δεξαμενές καθαρμών
• Κουλούρα στη δυτική
αυλή.

• Λίθινοι αγωγοί
ανακτόρου
 • Πήλινοι αγωγοί
ανακτόρου

• Αποχετευτικό σύστημα

Τοιχογραφίες
• Ανάγλυφες
τοιχογραφίες (ΜΜ ΙΙΙΒ).
• «Κροκοσυλλέκτης»
(ΜΜ ΙΙΙΑ)

• Θραύσματα από ΥΜΙΑ

τοιχογραφίες του
ανακτόρου.
 • Πρίγκιπας με τα Κρίνα
(ΥΜ ΙΑ)

• Τοιχογραφία της Πομπής της ΥΜ ΙΙ περιόδου.

• Τοιχογραφίας της Πομπής

• Τοιχογραφία της Πομπής (ΥΜ ΙΙ)

• Τοιχογραφία του
Ρυτοφόρου (ΥΜ ΙΙ).
• Τοιχογραφία της
Πομπής.

• Κυρία στο παράθυρο.

• Οι κυρίες με τα μπλέ.
 Τοιχογραφία του Δίφρου

Ο αρχηγός των μαύρων

• «Παριζιάνα» (ΥΜ ΙΙΙΑ)

• Τοιχογραφία μεγάρου
βασίλισσας (ΥΜΙΒ).

• Τοιχογραφία των
ταυροκαθαψίων (ΥΜ
ΙΙ).
• Κνωσός. Η χορεύτρια.

• Οικία των Διπλών

πελέκεων
• Ανάκτορο Κνωσού. 
Τοιχογραφία του
Τριμερούς ιερού. 
Μικρογραφική
τοιχογραφία. Θεατές
δίπλα σε ιερό (ΥΜ ΙΙ). 
• Τοιχογραφία του Ιερού
Άλσους. Μικρογραφική
τοιχογραφία (ΥΜ ΙΙ).
• Τοιχογραφία του Ιερού
Άλσους.

• Τοιχογραφία του Ιερού

Άλσους (αναπαράσταση)
ΜΜΙΙ – ΥΜΙΙ κεραμεική

Ειδώλια
 Ρυτά και χρυσό κύπελλο

Πλακίδιο φαγεντιανής και

ταυροκαθάπτης από ελεφαντόδοντο
 Σφραγιδόλιθοι

Πινακίδες Γραμμικής Γραφής

Το ανάκτορο της Φαιστού

• Κάτοψη και
αεροφωτογραφία της
περιοχής ανακτόρου
 Αεροφωτογραφία του ανακτόρου

Παλαιοανακτορική φάση του ανακτόρου

 Παλαιοανακτορικά ιερά

Παλαιοανακτορικές αποθήκες
Παλαιοανακτορική αποθήκη

Νεοανακτορική φάση
Κεντρικές αυλές ανακτόρων

Κεντρική Αυλή
 Δυτικές αυλές ανακτόρων

Ανατολική αυλή και τμήμα των διαμερισμάτων

της ανατολικής πτέρυγας. 
 • Άποψη της δυτικής
πτέρυγας

Μερική άποψη ΒΔ και Δ πτέρυγας

 Πρόπυλο νέων ανακτόρων

Δυτική πτέρυγα. Θεατρικός χώρος

 • Διάδρομος
νεοανακτορικών
αποθηκών.

• Αποθήκη πίθων (33)

Ιερό 23
Ιερό 24

Ιερό 24
Κρύπτη των πεσσών

• Βόρεια πτέρυγα. Πύλη
41

• Χώροι 58 & 61
Βόρεια πτέρυγα. Περιστύλιο

Μέγαρο του βασιλέα

 • Μέγαρο βασιλίσσης

Μέγαρο βασίλισσας
 Δεξαμενή καθαρμών

Αρχεία ανακτόρου, όπου βρέθηκε ο

Δίσκος της Φαιστού.
Αγωγοί νερού

Αγωγός
Καρποδόχες καμαραϊκού ρυθμού

• Πιθοειδές αγγείο
καμαραϊκού ρυθμού

• Πίθος καμαραϊκού
ρυθμού
Πρόχοι καμαραϊκού ρυθμού

Κύπελλα καμαραϊκού ρυθμού

 Το ανάκτορο των Μαλίων

Γενική άποψη του ανακτόρου

Αεροφωτογραφία του ανακτόρου

Κάτοψη ανακτόρου
Ομοίωμα και σχεδιαστική
αναπαράσταση

• Βασιλικός δρόμος που

οδηγεί στη βόρεια
είσοδο.

• Είσοδος με
πλακόστρωτο
μονοπάτι.
Κεντρικές αυλές ανακτόρων

Κεντρική αυλή.
Κεντρική αυλή. Βόρεια πλευρά. 
Βάσεις κιόνων.

Δυτικές αυλές ανακτόρων

Δυτική αυλή

• Δυτική πτέρυγα. 
Κεντρική αυλή. Loggia. 
Κλίμακα.

• Μεγάλη κλίμακα.
Μερική άποψη της δυτικής πτέρυγας από
την κεντρική αυλή

Θεατρικός χώρος και μεγάλη κλίμακα

Loggia. Πρόσθια και οπίσθια πλευρά.

Κρύπτη των πεσσών

 • Θεατρικός χώρος. 

• Κέρνος.

Εξωτερικό ιερό στο βόρειο άκρο της

δυτικής πτέρυγας
Κουλούρες στη ΝΔ πλευρά του
ανακτόρου.

Ανατολικές αποθήκες
 Αυλή με άποψη του Πύργου στο
βάθος

Λοξό οικοδόμημα μυκηναϊκής εποχής που

φράσσει το διάδρομο της βόρειας πτέρυγας.
Βόρεια πτέρυγα. Είσοδος του Πύργου.

Βόρεια αυλή
ΒΔ αποθήκες

• Υπόστυλη κρύπτη στα

ΒΔ του ανακτόρου.

• ΒΔ αποθήκες
Νότια διαμερίσματα

ΝΔ διαμερίσματα
 • Λαβή ξίφους με
ακροβάτη.

• Βασιλικό σκήπτρο.

• ΜΜ ΙΙΙ. Πήλινη ράβδος με Γραμμική Α.

 Το ανάκτορο της Ζάκρου

Ανάκτορο της Κάτω Ζάκρου

• Το ανάκτορο της Κάτω Ζάκρου
βρίσκεται στο ΝΑ άκρο της
Κρήτης στον ομώνυμο ευρύχωρο
όρμο. Η θέση ήταν γνωστή από
τον 19ο αι. και μία σύντομη
ανασκαφή πραγματοποιήθηκε
στις αρχές του 20ου αι. από τον
αρχαιολόγο D. Hogarth. 
• Από το 1961 και μετά, ο Ν. 
Πλάτων προχώρησε σε
συστηματική ανασκαφή στο
χώρο αποκαλύπτοντας ένα νέο
ανάκτορο, αλλά και τμήματα του
προϊστορικού οικισμού που
περιέβαλλε το ανάκτορο. Το
ανάκτορο αναπτύσσεται στην
κοιλάδα της Κάτω Ζάκρου, ενώ ο
οικισμός απλώνεται στα νότια
και ΝΑ του ανακτόρου, καθώς
και στους δύο βραχώδεις λόφους
βόρεια και ΒΔ του ανακτόρου. 
 • Αεροφωτογραφία της
πόλης και του
ανακτόρου

Κάτοψη του ανακτόρου και της

πόλης
• Η «Οδός Λιμένος» αποτελεί
τη βασική οδική αρτηρία
του οικισμού στην απόληξη
της οποίας εντοπίστηκε
πλακόστρωτος κεκλιμένος
διάδρομος (ράμπα) 
εισόδου με μεγάλο
μονολιθικό κατώφλι.
• Ο κεκλιμένος διάδρομος
ήταν στεγασμένος και από
το σημείο αυτό οδηγείται
κάποιος στο ανάκτορο
μέσω της ΒΑ αυλής. 

• Κάτοψη της ΒΑ πύλης

και του τέρματος της
οδού λιμένος.
• Το ανάκτορο έχει κοινές
αναλογίες με τα υπόλοιπα
κρητικά ανάκτορα. Το
συγκρότημα διαρθρώνεται σε
τέσσερις πτέρυγες γύρω από μία
κεντρική αυλή. Ο εντοπισμός
πέντε κλιμακοστασίων
αποδεικνύει την ύπαρξη και άνω
ορόφου.
• Η δυτική αυλή εντοπίσθηκε σε
διαδοχικά άνδηρα, στο πλευρό
των οποίων υπάρχει μία
βαθμιδωτή ανάβαση που τη
συνδέει με τον οικισμό στα
βόρεια του ανακτόρου.

• Η κεντρική αυλή είχε χωμάτινο

δάπεδο. Στην ανατολική της
πλευρά εντοπίσθηκε μία μακρά
στοά, ενώ στα βόρεια υπάρχει
μία άλλη στοά με δύο κίονες που
υποβάσταζε βεράντα. Στη δυτική
και νότια πλευρά ανοίγονται
τρεις και δύο είσοδοι με
μονολιθικά κατώφλια που
οδηγούσαν στις αντίστοιχες
πτέρυγες του ανακτόρου.  
• Μπροστά στην κεντρική είσοδο
της Δυτικής πτέρυγας
εντοπίσθηκε ένας τετράπλευρος
βωμός.
Δυτική πτέρυγα
• Στη δυτική πτέρυγα εντοπίζονται
οι ιεροί χώροι και οι αποθήκες.
• Μετά τον εισαγωγικό διάδρομο
φθάνει κανείς σε έναν τετράγωνο
προθάλαμο με δάπεδο από
χαλικάσβεστο στο κέντρο του
οποίου εντοπίζεται ο ορθογώνιος
τάπητας με τα ορθογώνια πήλινα
πλακίδια. 
• Νότια απλώνονται τα
διαμερίσματα του κυρίως ιερού
και οι αίθουσες «Τελετουργιών»
και «Συμποσίων», ενώ βόρεια
βρίσκονται οι ημιυπόγειες
αποθήκες.

• Η «Αίθουσα
Τελετουργιών» με τα
διακοσμημένα δάπεδα
και ο φωταγωγός της
αιθούσης.
• Το θησαυροφυλάκιο
του ιερού με τα σκεύη
λειτουργίας, όπως
εντοπίσθηκαν.

• Μετά την
περισυλλογή των
ευρημάτων και τη
μερική αποκατάστασή
του με τις
χαρακτηριστικές
επίχριστες πλίνθινες
«κασέλες».

• Η «δεξαμενή
καθαρμών» με κλίμακα
καθόδου που βρίσκεται
δίπλα στο ιερό και το
θησαυροφυλάκιο
• Η αίθουσα των
συμποσίων με την
σκευή και τα λείψανα
του διαζώματος
σπειρών

• Αποθήκη
 • Τοίχος του
προθαλάμου της
εισόδου στη δυτική
πτέρυγα από την
κεντρική αυλή με
εγχάρακτα σύμβολα
διπλών πελέκεων.

Ανατολική πτέρυγα
• Στην Ανατολική πτέρυγα
εντοπίζονται οι χώροι διαμονής
και κοινωνικής ζωής. Είχε
υποστεί ολοκληρωτική
καταστροφή πριν από την έναρξη
της ανασκαφής λόγω της
καλλιέργειας. Κατόπιν
προσεκτικής έρευνας
διακρίθηκαν δύο κύρια
διαμερίσματα (βασιλικά
διαμερίσματα) που συνδέονται
μεταξύ τους με πολύθυρα, ενώ
το μεγαλύτερο χωριζόταν με
άλλο πολύθυρο με πέντε πόρτες
και είχε ένα μακρόστενο
φωταγωγό. 
• Τα βασιλικά
διαμερίσματα

• Ανατολικά αυτών των

αιθουσών βρίσκεται μία
ακόμη αίθουσα με δάπεδο
από χαλικάσβεστο στο
κέντρο του οποίου
βρίσκεται η κυκλική
δεξαμενή με τον
πλακοστρωμένο πυθμένα. 
Διακρίθηκαν η λίθινη
κλίμακα καθόδου εντός της
δεξαμενής και ίχνη πέντε
βάσεων κιόνων που
στήριζαν κυκλικό
φωταγωγό.
• Η κυκλική δεξαμενή
της μεγάλης
τετραγωνικής
αίθουσας

• Στην ανακτορική πτέρυγα

εντάσσονται και δύο άλλες
ανεξάρτητες κατασκευές, η
«τυκτή κρήνη» και ένα
κυκλικό κτιστό φρέαρ
(πηγάδι) στεγασμένο με
τετράγωνο κτίσμα, εντός
του οποίου εντοπίσθηκε
κύπελλο προσφοράς που
περιείχε ελιές.
 • Η «τυκτή κρήνη»

Νότια πτέρυγα
• Από τον ανασκαφέα
χαρακτηρίσθηκε ως
«Νότιος Εργαστηριακός
Τομέας», καθότι στα
δωμάτια αυτής της
πτέρυγας εντοπίσθηκαν
ανεπεξέργαστα και
ημιεπεξεργασμένα υλικά,
όπως ορεία κρύσταλλος,
φαγεντιανή,
ελεφαντόδοτο και
φλεβωτό μάρμαρο.
Βόρεια πτέρυγα
• Από τη Βόρεια πτέρυγα το
σημαντικότερο δωμάτιο
(XXXII) ήταν προσιτό από
διάδρομο που ξεκινούσε από
τη βορειότερη είσοδο της
∆υτικής πτέρυγας. Πρόκειται
για μία μεγάλη υπόστυλη
ορθογώνια αίθουσα που
ανασκαφέας χαρακτήρισε ως
«μαγειρείο», καθώς τόσο στο
ίδιο στο δωμάτιο όσο και στα
βοηθητικά δωμάτια
εντοπίσθηκαν οστά ζώων και
πτηνών, καθώς και μαγειρικά
σκεύη.

• Βοηθητικά δωμάτια
μαγειρείου.
Ευρήματα από το ανάκτορο
• Πιθαμφορέας,
πρόχους και ρυτό του
«θαλάσσιου ρυθμού».

• Πρόχους και κύπελλο

του ρυθμού χλωρίδας
• Πιθαμφορέας με
γεφυρόστομη προχοή
του «γεωμετρικού
ρυθμού».

• Λίθινα τελετουργικά
σκεύη
• Λίθινο ρυτό σε σχήμα
κεφαλής ταύρου.

• Λίθινο ρυτό με
ανάγλυφη παράσταση
ιερού

• Ρυτό από ορεία

κρύσταλλο και
σπονδική πρόχους
από αιγυπτιακό
αλάβαστρο
• Οστρέο ναυτίλου από
φαγεντιανή.

• Κόσμημα σε μορφή
πεταλούδας από
ελεφαντόδοτο.

• Τάλαντα, πριόνια και

χύτρα από χαλκό.
• Πινακίδες από το
Αρχειοφυλάκειο του
ιερού

• Πήλινα σφραγίσματα
με παραστάσεις
εμπνευσμένες από το
θρησκευτικό και
λατρευτικό κύκλο των
Μινωιτών.
 Μινωική ηαθική αρτιηεκηονική

Σαθική αρτιηεκηονική
Προανακηορική και Παλαιοανακηορική
εποτή
• Οη ραξαθηεξηζηηθόηεξνη ηύπνη ηεο
πξναλαθηνξηθήο επνρήο ηάθσλ είλαη:
α)νη νξζνγώληνη θηηζηνί ή ζαιακσηνί ή
ηαθηθά πεξηθξάγκαηα,
β) νη ζνισηνί ή θπθιηθνί
γ) ππάξρνπλ επίζεο θαη εμαηξέζεηο
(ιαθθνεηδείο ηάθνη, θηηζηνί ιαθθνεηδείο).
 • Σα ηαθικά
περιθράγμαηα
δηαθξίλνληαη ζε α) απινύ
θαη ζπλζεηόηεξνπ ηύπνπ
But and Ben, όπσο νη
πεξηπηώζεηο ηνπ Μόρινπ,
ησλ Γνπξληώλ, ηνπ
Παιαηθάζηξνπ θαη ησλ
Γνπξλώλ, θαη β) ζε ζεηξά
καθξόζηελσλ
παξάιιεισλ ζαιάκσλ
ρσξίο είζνδν, όπσο ε
πεξίπησζε ησλ Αξραλώλ
θαη ηνπ Ρνπζόιαθθνπ
Παιαηθάζηξνπ.

Μότλος
• Σν λεθξνηαθείν ηνπ Μόρινπ
αληηπξνζσπεύεη ηνλ πξώην
ηύπν ζαιακνεηδνύο θηηζηνύ
ηάθνπ, ηελ νηθία – ηάθν.
• Οη ηάθνη απιώλνληαη ζε δύν
ζεκεία ηεο λεζίδαο, ζην
«Γπηηθό Αλάιεκκα» θαη ηε
«Νόηηα Πιαγηά». Πξόθεηηαη γηα
ηάθνπο κε επηκειεκέλεο
θαηαζθεπήο κε εηζόδνπο πνπ
νξίδνληαη από δύν
παξαζηάδεο θαη θάζεηεο
ιίζηλεο πιάθεο σο ζύξεο.
• Ζ πνηθηιία ησλ κνξθώλ ησλ
ηάθσλ είλαη πηζαλό λα
ππνγξακκίδεη κίαο κνξθήο
θνηλσληθήο ηεξάξρεζε.
 Λίζηλα αγγεία από ην λεθξνηαθείν ηνπ
Μόρινπ

Οη δύν ππμίδεο από ην Μόριν θαη ηε

Εάθξν κε παξάζηαζε ζθύινπ
 Δπξήκαηα από ηνπο ηάθνπο ηνπ
λεθξνηαθείνπ ηνπ Μόρινπ θαη ησλ Γνπξληώλ

Περιοτή Πεηρά ΢ηηείας

 ΠΜ ΗΗ – ΜΜ ΗΗ λεθξνηαθείν ζηνλ Πεηξά

Δπξήκαηα από ην ΠΜ ΗΗ – ΜΜ ΗΗ λεθξνηαθείν ζηνλ Πεηξά

 Χρσζόλακκος Μαλίων
• Αλήθεη ζηελ θαηεγνξία
ησλ ηαθηθώλ
πεξηθξαγκάησλ θαη
ρξνλνινγείηαη ζηε ΜΜ Η.
• Πξόθεηηαη γηα νξζνγώληα
κλεκεηαθή θαηαζθεπή
πνπ ππνδηαηξείηαη ζε
κηθξόηεξνπο ρώξνπο.
• Υξεζηκνπνηήζεθε είηε σο
νζηενθπιάθην είηε σο
θηήξην γηα ηελ άζθεζε
ηειεηώλ πξνο ηηκή ησλ
λεθξώλ.

Υξπζά θνζκήκαηα από ηνλ Υξπζόιαθθν

Μαιίσλ
 Θολωηοί ηάθοι
• Οι θολωηοί ηάθοι είλαη ππέξγεηεο θαηαζθεπέο,
θπθιηθήο θάηνςεο, θηηζκέλνη ζηελ πιαγηά ιόθνπ
κε ρακειή είζνδν ζηα αλαηνιηθά.
• Καηαζθεπάδνληαη από κεγάινπο ιίζνπο θαη
ιάζπε, ελώ ε ζηέγαζή ηνπο γίλεηαη θαηά ηνλ
εθθνξηθό ηξόπν.
• Ζ μαθληθή εκθάληζε ησλ ζνισηώλ ηάθσλ θαηά
ηελ ΠΜ Η ζηελ Κξήηε εγείξεη ην εξώηεκα ηεο
πξνέιεπζεο απηνύ ηνπ ηύπνπ. Καζώο δελ
ππάξρνπλ πξόδξνκνη ηύπνη ζην λεζί, ζα πξέπεη
λα αλαδεηεζνύλ πηζαλέο επηδξάζεηο από ηε
΢πξία, ηελ Αίγππην θαη ηε Ληβύε.

• Ζ θαηαζθεπή ησλ
ζύγρξνλσλ μιηάηων
ζηελ Κξήηε πξέπεη λα
νκνηάδεη κε απηή ησλ
ΠΜ θαη ΜΜ ζνισηώλ
ηάθσλ.
Καηαλνκή ζνισηώλ ηάθσλ θαηά ηε ΠΜ &
ΜΜ επνρή ζηελ πεξηνρή ηεο Μεζαξάο.
• Απηόο ν ηύπνο ηάθνπ
επηρσξηάδεη θπξίσο ζηελ
πεξηνρή ηεο Μεζαξάο θαη
ιόγσ ηεο κλεκεηαθήο
ηνπο θαηαζθεπήο θάπνηνη
από απηνύο είραλ ζπιεζεί
ήδε θαηά ηελ αξραηόηεηα.
• Οη ηάθνη είλαη είηε
κεκνλσκέλνη είηε ζε
νκάδεο ησλ δύν ή ησλ
ηξηώλ θαη βξίζθνληαη ζε
κηθξή απόζηαζε από ηνλ
νηθηζκό.

Καμηλάρι
• Πξόθεηηαη γηα ζνισηό
ηάθν κε
πξνζθηίζκαηα, πνπ
ρξεζίκεπαλ ζηελ
ηέιεζε λεθξηθώλ
ηειεηώλ.
• Βσκόο από ηνλ
ζνισηό ηάθν ζην
Κακειάξη.
Δπξήκαηα από ην ζνισηό ηάθν ζην
Κακειάξη
• Πήιηλν νκνίσκα
βσκνύ.

• Πήιηλν νκνίσκα
θπθιηθνύ ρνξνύ.

Κοσμάζα
• Θνισηνί ηάθνη ζε
νκάδα ησλ ηξηώλ κε
πιαθόζηξσην
εμσηεξηθό ρώξν.
 Δπξήκαηα από ηνλ ζνισηό ηάθν
ηεο Κνπκάζαο
• Εσόκνξθν ξπηό κε
κηθξνύο
ηαπξνθαζάπηεο.

• Υξπζή ςήθνο ζε
ζρήκα βαηξάρνπ.

Περιοτή ηοσ Λένηα ζηη νόηια

Κρήηη
• ΢ηελ πεξηνρή ηνπ Λέληα (αξραία πόιε ηνπ
Λεβήλα, ζπρλά αλαθέξεηαη θαη σο ε
Λεβήλα) αλαζθάθεθαλ ζε δηάθνξα ζεκεία
(Παπνύξα, Γεξόθακπνο) ζνισηνί ηάθνη ζε
νκάδεο ησλ δύν, όπνπ ν έλαο ζνισηόο
ηάθνο δηαδέρεηαη ρξνληθά ηνλ άιιν.
• Θνισηνί Η & ΗΒ από ηε
ζέζε Παπνύξα.

• Θνισηνί ΗΗ θαη ΗΗα ζην

Γεξόθακπν.
• Κεξακεηθή από ηνπο
ζνισηνύο Η θαη ΗΗ.

• Δπξήκαηα από ην
ζνισηό ΗΗ.

• Δηδώιηα από ηνπο

ζνισηνύο Η θαη ΗΗ.
Βορού
• Οη δύν ζνισηνί ηάθνη.
΢ηνλ πξώην ηάθν
δηαθξίλνληαη θαη ηα
εμσηεξηθά
πξνζθηίζκαηα.

• Πήιηλε ιάξλαθα από

ην ζνισηό ηνπ Βνξνύ.
Μονή Οδηγήηριας
• Θνισηνί ηάθνη ΠΜ Η –
ΜΜ ΗΑ.

Πλάηανος
• Θνισηνί ηάθνη Α & Β
Πιαηάλνπ. ΠΜ ΗΗ –
ΜΜΗΗ.
Χρσζόζηομος
• Οη δύν ζνισηνί ηάθνη
κε ρξήζε από ηελ ΠΜ
Η – ΗΗΗ.

Κράζι
• Θνισηόο ηάθνο ζην
Κξάζη.
 Απεζωκάρι

• Θνισηόο ηάθνο ΜΜ Η.

Νεκροηαθείο ζηο Φοσρνί

Αρτανών, βόρεια Κρήηη
• Δληνπίζζεθαλ όιεο νη
θαηεγνξίεο
ηάθσλ,όπσο ηα
ηαθηθά πεξηθξάγκαηα
θαη νη ζνισηνί ηάθνη.
• Κάηνςε λεθξνηαθείνπ
ζην Φνπξλί.

• Βόξεην ηκήκα

• Κεληξηθό ηκήκα
• Νόηην ηκήκα

• Λαηνκείν

• Θνισηόο Β.
• Θνισηόο Γ.

• Λάξλαθεο

• ΢θξαγίδεο ζε ζρήκα
κύγαο θαη ζθύινπ
(ΜΜ ΗΗ).
Δπξήκαηα από ηνπο ζνισηνύο
ηάθνπο ηεο Μεζαξάο

Λίζηλα αγγεία
 • Κηεξίζκαηα (ράιθηλα
εξγαιεία θαη όπια).

Δηδώιηα από Θνισηνύο Σάθνπο

΢θξαγίδεο από ζνισηνύο ηάθνπο. Ζ ζθξαγίδα κε
ηνλ θαζηζηό πίζεθν από ζπήιαην.
Νεκροηαθείο Αγίας Φωηιάς ζηη
΢ηηεία
• Γεληθή άπνςε
λεθξνηαθείνπ Αγίαο
Φσηηάο. Απνηειείηαη από
κηθξνύο ηάθνπο
ιαμεπκέλνπο ζην βξάρν,
ειιεηςνεηδνύο θάηνςεο
θαη κε είζνδν.
• Υξνλνινγνύληαη ζηελ ΠΜ
Η – ΗΗ πεξίνδν θαη
αξρηηεθηνληθά ζπκίδνπλ
ηάθνπο πνπ
εληνπίζζεθαλ ζε
λεθξνηαθείν ζην Άλσ
Κνπθνλήζη Κπθιάδσλ.
Σύποι ηάθων
Κηλεηά επξήκαηα
Νέα Ρούμαηα
• ΢ηε ζέζε Μηηαηνύιηα
εληνπίζζεθαλ ΠΜ Η
ηαθηθά θαηάινηπα,
πνπ ζπκίδνπλ
ζύγρξνλνπο
θπθιαδηθνύο ηάθνπο.
 Σαθική αρτιηεκηονική
καηά ηη Νεοανακηορική περίοδο
• Σα ζηνηρεία γηα ηελ ηαθηθή αξρηηεθηνληθή ηεο
λεναλαθηνξηθήο επνρήο, ΜΜΗΗΗ-ΤΜΗ, είλαη ειιηπή.
• Μνξθνινγηθά θπξηαξρεί ν ιαμεπηόο ζην βξάρν
ζαιακνεηδήο ηάθνο (κε έλαλ ή πνιινύο ζαιάκνπο), ζηελ
είζνδν ηνπ νπνίνπ θαηαιήγεη επηκήθεο δξόκνο. Ζ
θάηνςε ηνπ ζαιάκνπ είλαη ειιεηςνεηδήο, θπθιηθή ή
νξζνγώληα.
• Οη ηάθνη εληάζζνληαη ζε νξγαλσκέλα λεθξνηαθεία, ηα
ζεκαληηθόηεξα εθ ησλ νπνίσλ εληνπίζζεθαλ ζηνλ Πόξν
Ζξαθιείνπ θαη ζην Μαπξνζπήιην ηεο Κλσζνύ.
• Έλαο άιινο ηξόπνο ηαθήο είλαη νη ηαθέο ζε πίζνπο θαη
ιάξλαθεο πνπ έρνπλ εληνπηζζεί ζην Μόριν, ηελ
Παρπάκκν θαη ην ΢θνπγγαξά.

• Σππηθόο ΤΜ
ζαιακνεηδήο ηάθνο

• Θαιακνεηδήο ηάθνο
από ην λεθξνηαθείν
ηνπ Πόξνπ.
 • Κάηνςε
ζαιακνεηδνύο ηάθνπ
από ην λεθξνηαθείν
ηνπ Μαπξνζπήιηνπ.

Κνζκήκαηα από Σαθηθά ζύλνια

Μινωικοί ιεροί χώροι
 • Ενδεχομένως από τη
Νεολιθική, αλλά με βεβαιότητα
από την Προανακτορική εποχή
φαίνεται ότι οι μινωίτες
ασκούσαν τις λατρευτικές τους
πρακτικές στα σπήλαια.
• Το μοναδικό μέχρι στιγμής
οικιακό ιερό της εποχής αυτής
εντοπίζεται στον οικισμό της
Μύρτου – Φούρνου Κορυφής.
• Συστηματική όμως λατρεία
μαρτυρείται στα ιερά κορυφής
που χρονολογούνται στο τέλος
της Προανακτορικής και
κυρίως κατά την
Παλαιοανακτορική εποχή.

Ιεροί χώροι κατά την

Παλαιοανακτορική περίοδο
• Κατά την Παλαιοανακτορική περίοδο οι
Μινωίτες ασκούσαν τη λατρεία στη
θεότητα ή στις θεότητες σε ποικίλους
χώρους, όπως σε σπήλαια, ιερά
κορυφής και ιερά των ανακτορικών
κέντρων.
• Ο ανεξάρτητος ναός στα Ανεμόσπηλια
Αρχανών αποτελεί μία εξαίρεση.
∆ικταίον άντρο
Σπήλαιο Ειλειθυΐας στην Αμνισό

• Το σπήλαιο της
Ειλειθυΐας στην
Αμνισό ανασκάφηκε
από τον Σπ.
Μαρινάτο.

Σπήλαιο Αρκουδιώτισσας
Σπήλαιο Αγίας Παρασκευής στο
Σκοτεινό

Ευρήματα από τα σπήλαια Πλατυβόλας (επάνω),

Κουμαρόσπηλιου και Τρύπας του Μαμελούκου
(κάτω)
Ο ναός στα Ανεμόσπηλια
Αρχανών
• Αποτελεί το μοναδικό
παράδειγμα ανεξάρτητου
ναού από την
παλαιοανακτορική εποχή
και βρίσκεται κοντά στις
Αρχάνες, στις υπώρειες
του ιερού κορυφής του
Γιούχτα.
• Η καταστροφή του
επήλθε από σεισμό
μεταξύ της ΜΜΙΙ και
ΜΜΙΙΙΑ.

• Πρόκειται για κτήριο

με ορθογώνια κάτοψη
με τρία μακρόστενα
δωμάτια με είσοδο
στα νότια σε μακρύ
διάδρομο.
• Στο κεντρικό δωμάτιο
εντοπίσθηκαν τα πήλινα πόδια
του λατρευτικού αγάλματος
• Στο ανατολικό εντοπίσθηκε η
σκευή του ιερού
• Στο δυτικό πάνω σε χαμηλό
έδρανο εντοπίσθηκε ο
σκελετός του θύματος της
ανθρωποθυσίας.
• Εντοπίσθηκαν τρεις ακόμη
σκελετοί που θεωρήθηκε ότι
ανήκαν σε αυτούς που
πραγματοποίησαν την
ανθρωποθυσία.

• Κεντρικό δωμάτιο.

• Πήλινα πόδια ξοάνου.

 Ιερά Κορυφής
• Πρόκειται για τόπους λατρείας στις κορυφές
λόφων ή βουνών
• Η χρήση τους αρχίζει κατά το τέλος της
Προανακτορικής Εποχής, η κύρια χρήση τους
χρονολογείται στους παλαιοανακτορικούς
χρόνους, ενώ μειώνονται δραστικά κατά την ΥΜ
περίοδο.
• Επιχωριάζουν στην κεντρική και κυρίως στην
ανατολική Κρήτη, ενώ απουσιάζουν από τη
δυτική, με εξαίρεση την περίπτωση τον Βρύσινα.
• Εκτός Κρήτης εντοπίσθηκαν ελάχιστα και σε
θέσεις με μινωική επίδραση.

• Κριτήριο επιλογής του χώρου ίδρυσης είναι η ορατότητα

από τον πλησιέστερο σπουδαιότερο οικισμό και
αργότερα το ανάκτορο.
• Τα συστατικά στοιχεία του ιερού κορυφής είναι η ύπαρξη
τεμένους και βωμού.
• Έχει παρατηρηθεί η παρουσία ιερού βήματος (τρεις
κτιστοί τοίχοι που εξάρουν το συγκεκριμένο σημείο και η
τέταρτη ανοικτή) σε επιλεγμένο σημείο του ιερού.
• Τα συνήθη ευρήματα είναι κεραμεική και πήλινα ειδώλια
ανθρώπων ή ανθρωπίνων μελών και ζωδίων.
• Τα κυριότερα ιερά κορυφής είναι του Βρύσινα Ρεθύμνου,
του Γιούχτα Τεμένους, του Κόφινα Μονοφατσίου, του
Καρφιού Λασιθίου, του Πετσοφά Σητείας κ.ά.
Γιούχτας
• Πρόκειται για ιερό κορυφής
στο όρος Γιούχτα σε κοντινή
απόσταση από τις Αρχάνες.
• Χρονολογείται μεταξύ της ΜΜΙ
και ΥΜΙ περιόδου.
• Εντοπίσθηκαν άνδηρα επί των
οποίων κατασκευάσθηκαν το
ιερό, ο βωμός και δωμάτια που
εξυπηρετούσαν τους ιερείς και
τους επισκέπτες.

• Αναπαράσταση του
ιερού.
• Κεκλιμένη κλίμακα

• Βωμός
• ∆ωμάτιο 1

• ∆ωμάτιο 2

• ∆ωμάτιο 3

• ∆ωμάτιο 4
 • Πήλινα αφιερώματα.

Πετσοφάς
• Πρόκειται για ιερό
κορυφής που βρίσκεται
στο λόφο του Πετσοφά
κοντά στο Παλαίκαστρο.
• Το ιερό χρησιμοποιήθηκε
κατά τη ΜΜΙ μέχρι και την
ΥΜΙ.
• Άνδηρα σχημάτιζαν
τα απαραίτητα
επίπεδα για την
κατασκευή κτισμάτων
που είχαν σχέση με
τη λατρεία και τη
συγκέντρωση των
επισκεπτών.

• Αποκατάσταση του
ιερού κορυφής στον
Πετσοφά.
• Φωτορεαλιστική
αναπαράσταση του
ιερού.

• Σχεδιαστική
αποκατάσταση του
ιερού.
• Απόψεις του ιερού
κορυφής στη
σημερινή του
κατάσταση.

• Πήλινο ειδώλιο
λατρευτή από τον
Πετσοφά.
Τραόσταλος
• Το ιερό κορυφής στον
Τραόσταλο παραμένει
αδημοσίευτο.

• Τα πήλινα ειδώλια
από τον Τραόσταλο
βρίσκονται στο
Μουσείο Αγ.
Νικολάου.
• Απεικονίζουν
γυναικείες και
ανδρικές μορφές σε
στάση ικεσίας και
προσευχής
 • Κεφαλή πήλινου
γυναικείου ειδωλίου.

• Πήλινο ειδώλιο
ψαριού.

Ειδώλια από διάφορα ιερά

κορυφής
Αφιερώματα (τάματα)
 Τυπικό και λατρεία στα ιερά
Κορυφής
• Τα ιερά κορυφής πρέπει να ήταν αφιερωμένα σε
θεότητες που είχαν σχέση με τη φύση (Μητέρα –
Γη,Πότνια Θηρών).
• Οι τελετουργίες είχαν εποχικό χαρακτήρα, αλλά οι πιστοί
μπορούσαν να το επισκεφθούν καθόλη τη διάρκεια του
έτους και να εναποθέσουν τα αφιερώματα στους
βωμούς, τις σχισμές των βράχων και σε άλλα σημεία.
• Ο εντοπισμός στάχτης και οστών ζώων δηλώνει ότι
λάμβαναν χώρα διάφορες αναίμακτες και αιματηρές
τελετές.
• Τα κυριότερα ευρήματα είναι πήλινα ειδώλια, ανδρικά και
γυναικεία, ανθρώπινα μέλη και ζώδια.

Αίτια γένεσης, ανάπτυξης και

παρακμής των ιερών
κορυφής
• Ο Rutkowski θεωρεί ότι δημιουργήθηκαν για να
καλύψουν τις ανάγκες και να ανακουφίσουν τους φόβους
και τις αγωνίες των γεωργών και κτηνοτρόφων της
εποχής.
• Ο Watrous θεωρεί ότι τα ιερά κορυφής, καθώς και άλλα
στοιχεία, εισήχθηκαν από την Ανατολή και αποτελούν
στοιχεία του ανακτορικού συστήματος διακυβέρνησης
της νήσου.
• Ο Cherry υποστηρίζει ότι τα ιερά κορυφής σχετίζονται με
την εμφάνιση των ανακτόρων.
• Ο Peatfield υποστηρίζει ότι τα ιερά κορυφής σχετίζονται
με τη λειτουργία των ΠΜ θολωτών τάφων, ως συνέχεια
αυτών.
 Ιεροί χώροι κατά τη
Νεοανακτορική περίοδο
• Η λατρεία των μινωιτών κατά τη νεοανακτορική
εποχή ήταν ενσωματωμένη στις δραστηριότητες
του ανακτόρου, της έπαυλης, της αγροικίας ή της
αστικής οικίας.
• Χαρακτηριστικά ιερά της εποχής είναι το οικιακό
ιερό, το τριμερές ιερό, η κρύπτη πεσσών και
η δεξαμενή καθαρμών.
• Ορισμένα ιερά κορυφής εξακολουθούν να
βρίσκονται σε χρήση και στη νεοανακτορική
εποχή.

Οικιακό ιερό
Ανακτορικά ιερά από Φαιστό και Ζάκρο.
 Τριμερές ιερό
Αποκατάσταση από Κνωσό

Κρύπτη πεσσών
Κνωσός
∆εξαμενή καθαρμών
Κνωσός και Ζάκρος

Μινωική κεραμική
ΥΜ ΚΕΡΑΜΕΙΚΗ

ΥΜ ΙΑ - Β
ΥΜ ΙΙ
ΥΜ ΙΙΙ
ΥΜ ΙΙΙ - ΥΠΟΜΙΝΩΙΚΗ

Η τέχνη της μεγάλης

ζωγραφικής
Μινωική Κρήτη
 Εισαγωγικές παρατηρήσεις
 Η εικονογραφία είναι η αναπαράσταση (έμψυχου όντος,
όντος, άψυχου πράγματος,
πράγματος, κατάστασης
ή/και γεγονότος)
γεγονότος) με εικόνες.
εικόνες.

 Η εικονογραφία είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται στην ιστορία της τέχνης και την
αρχαιολογία.
αρχαιολογία. Αποτελεί κλάδο μελέτης των εικαστικών τεχνών,
τεχνών, τις οποίες και κατά κάποιο
τρόπο αντιπροσωπεύει.
αντιπροσωπεύει. Σχετίζεται περισσότερο με το νόημα
(σημαίνον/
σημαίνον/σημαινόμενον: semantics) και λιγότερο με τη φόρμα (αισθητική:
σημαινόμενον:semantics) αισθητική: aesthetics).
aesthetics).

 Εν προκειμένω η μινωική εικονογραφία μπορεί επίσης να ορισθεί ως η απεικόνιση

νοημάτων μέσω της συμβολικής τους αναπαράστασης.
αναπαράστασης.
 Τα μέσα επί ή διά των οποίων εφαρμόζεται η εικονογραφία στη μινωική Κρήτη είναι
πρωτίστως η μεγάλη ζωγραφική δηλαδή οι τοιχογραφίες και η τέχνη της σφραγιδογλυφίας
και δευτερευόντως τα ανάγλυφα ή ολόγλυφα (περίοπτα)
περίοπτα) έργα σε ποικίλα υλικά (λίθος,
λίθος,
πηλός,
πηλός, φαγεντιανή,
φαγεντιανή, ελεφαντόδοντο,
ελεφαντόδοντο, χρυσός χαλκός κ.ά.).

 Εργαλεία προσέγγισης και ερμηνείας της εικονογραφίας είναι η ανάλυση των επιμέρους
στοιχείων της εκάστοτε εικόνας,
εικόνας, η σύγκρισή της με ανάλογα ή και όμοια παραδείγματα και η
απόπειρα ανάγνωσης του περιεχομένου/
περιεχομένου/συμβολισμού της (σύνθεση).
σύνθεση).

 Κάθε εικόνα πρέπει να εντάσσεται και να συζητείται μέσα στο πλαίσιο των συμφραζομένων
της, εν προκειμένω εντός του λεγόμενου αρχαιολογικού της περιβάλλοντος,
της, περιβάλλοντος, δηλαδή του
χρόνου και του χώρου δημιουργίας της.
της.

 Στην Αιγαιακή Εικονογραφία υπάρχουν τέσσερις τομείς δεδομένων από τους οποίους
αντλούνται πληροφορίες:
πληροφορίες: 1. ο φυσικός κόσμος,
κόσμος, 2. η αρχαιολογική ανασκαφή, 3.οι γραπτές
ανασκαφή, 3.οι
πηγές (Γραμμική Β) και 4. η συγκριτική εικονογραφία.
εικονογραφία.

Κροκοσυλλέκτης πίθηκος, Κνωσός,

ΜΜ ΙΙΙΑ
Σπαράγματα ανάγλυφων τοιχογραφιών από
την Κνωσό, ΜΜ ΙΙΙ

Μορφή ταύρου σε
κρυστάλλινο πλακίδιο,
Κνωσός, ΥΜ Ι

Ανάγλυφη τοιχογραφία της Ελιάς, Κνωσός,

Βόρεια Είσοδος, ΜΜ ΙΙΙΑ
 Τοιχογραφία Βόρειας Εισόδου ανακτόρου
Κνωσού

Ο Πρίγκιπας των Κρίνων, Κνωσός, ΜΜ ΙΙΙ-ΥΜ Ι

 Οι κυανές κυρίες, Κνωσός ΜΜ ΙΙΙΒ-ΥΜ Ι

Οικία των Τοιχογραφιών,

Κνωσός, ΥΜ Ι. Αναπαράσταση της ζωφόρου
Οικία των Τοιχογραφιών. Λεπτομέρειες της
παράστασης

Κνωσός, κυρία στη βεράντα, ΥΜ Ι

 Τοιχογραφία του Φορείου, Κνωσός, ΥΜ Ι

Τοιχογραφία με τις πέρδικες από το Καραβάν

Σεράι, Κνωσός, ΥΜ Ι
 Μέγαρο βασίλισσας, Κνωσός, ΥΜ Ι
Τοιχογραφία των δελφινιών

Κνωσός. Οικίες στο Στρωματογραφικό

Μουσείο. ΥΜ Ι
Τοιχογραφία των στεφάνων
Τοιχογραφία Αγίας Τριάδας
ΥΜ Ι
Καθήμενη γυναικεία μορφή ανάγλυφης
τοιχογραφίας από την Ψείρα, ΥΜ Ι

Τοιχογραφία έπαυλης Αμνισού, ΥΜ Ι

Τοιχογραφίες των ταυροκαθαψίων, Κνωσός,
ΥΜ ΙΙ
Τοιχογραφία ταυροκαθαψίων από την Tell el
Dab’a, Αίγυπτος, 1600 – 1400 π.Χ.

Τοιχογραφία της χορεύτριας, Κνωσός, ΥΜ ΙΙ-

ΙΙΙΑ
Κεφαλές γυναικείων μορφών από τοιχογραφίες της
Θήρας, Κρήτης & Τίρυνθας

Τοιχογραφία της Πομπής, Κνωσός,

ΥΜ ΙΙ
Λεπτομέρεια από την τοιχογραφία της
Πομπής. Γυναικεία μορφή
Τοιχογραφία της Αίθουσας του Θρόνου,
Κνωσός, ΥΜ ΙΙ
Η αίθουσα των ∆ιπλών Πελέκεων, Κνωσός,
ΥΜ ΙΙ
Η τοιχογραφία του ∆ίφρου, Κνωσός ΥΜ ΙΙΙΑ

Σαρκοφάγος της Αγίας Τριάδας, ΥΜ ΙΙΙΑ

Μικρογραφική τοιχογραφία του Τριμερούς
Ιερού, Κνωσός, ΥΜ ΙΒ
Τρικιόνιο ιερό (όχι μικρογραφική τοιχογραφία),
Κνωσός, ΥΜ ΙΒ

Μικρογραφική τοιχογραφία του Ιερού Άλσους,

Κνωσός, ΥΜ ΙΒ
Αναπαράσταση της τοιχογραφίας του Ιερού
Άλσους
 Ο αρχηγός των μαύρων (μετά την τελική
καταστροφή του ανακτόρου, βρέθηκε εκτός της
περιοχής του ανακτόρου)

Βιβλιογραφία
 S. Hood, Η Τέχνη στην Προϊστορική Ελλάδα, Αθήνα 1987,
σελ. 56 – 106
 S. Immerwahr, Aegean Painting in the Bronze Age, The
Pennsylvania State University 1990 (όπου και πλήρης
βιβλιογραφία για τις Αιγαιακές τοιχογραφίες έως το 1990)
 D. Preziosi & L. A. Hitchcock, Aegean Art and Architecture,
Oxford 1999, σελ. 89 – 120
 P. Betancourt, Introduction to Aegean Art, Philadelphia
2007, σελ. 92 – 94, 115 – 126 & 174 - 182
 Τοιχογραφίες από το
Ακρωτήρι της Θήρας

Τομέας Α
Βωμός με κέρατα καθοσίωσης και γαλάζιους πιθήκους

β)
 Τομέας Α
Σπάραγμα με τον λεγόμενο «αφρικανό»

Τομέας Α
Σπαράγματα με παραστάσεις πτηνών
 Κτήριο Β

Κτήριο Β. ∆ωμάτιο 1, νότιος τοίχος

«Νεαροί πυγμάχοι»
Κτήριο Β. ∆ωμάτιο 1, βόρειος και δυτικός τοίχος
«Αντιλόπες»
Κτήριο Β. ∆ωμάτιο 6, δυτικός και βόρειος τοίχος
«Κυανοπίθηκοι»
Κτήριο Β. ∆ωμάτιο 6
Πιθανώς βοοειδή
Κτήριο Γ. ∆ωμάτιο 10 (ρόδακας) και
∆ωμάτιο 1 (μυρτιές)

Κτήριο Γ
Σπαράγματα με τρέχουσες σπείρες
 Συγκρότημα ∆

Συγκρότημα ∆, ∆ωμάτιο 2
Τοιχογραφία «της Άνοιξης»
Νότιος τοίχος

∆υτικός τοίχος
Βόρειος τοίχος
Συγκρότημα ∆, ∆ωμάτιο 17
Τοιχογραφία με κλάδους λυγαριάς
 Οικία των Γυναικών

Οικία των Γυναικών

∆ωμάτιο 1. ∆υτικό τμήμα
Νότιος τοίχος Βόρειος τοίχος
∆υτικός τοίχος
 Οικία των Γυναικών
∆ωμάτιο 1. Ανατολικό τμήμα,
νότιος τοίχος (αριστερά), βόρειος τοίχος (δεξιά) και λεπτομέρεια

Οικία των Γυναικών

∆ωμάτιο 1. Ανατολικό τμήμα, λεπτομέρειες
 Ξεστή 3

Ξεστή 3. ∆ωμάτιο 2. Μοτίβο τρέχουσας σπείρας

Ξεστή 3. ∆ωμάτιο 3α, Το άδυτον (δεξαμενή
καθαρμών), ισόγειο, Βόρειος τοίχος.
«Λάτρεις»
Ξεστή 3. ∆ωμάτιο 3α, 1ος όροφος, ανατολικός τοίχος,
«Κροκοσυλλέκτριες»
Ξεστή 3. ∆ωμάτιο 3α, 1ος όροφος, βόρειος τοίχος,
«Κροκοσυλλέκτρια»
Ξεστή 3. ∆ωμάτιο 3α, 1ος όροφος, βόρειος τοίχος
«Κροκοσυλλέκτρια & Πότνια θηρών»
Ξεστή 3. ∆ωμάτιο 3β, ισόγειο
«Ανδρικές μορφές - διαβατήρια τελετή»
Ξεστή 3, ∆ωμάτιο 3β, 1ος όροφος
Ενδεχομένως «Πομπή γυναικών»

Ξεστή 3, ∆ωμάτιο 3β, 1ος όροφος

Ενδεχομένως «Πομπή γυναικών»
 Ξεστή 3. ∆ωμάτιο 3β
Η τοιχογραφία του «∆ονακώνος»(καλαμιώνα)
Ξεστή 3. ∆ωμάτιο 3β, 1ος όροφος
«Αγριόπαπια»
 Ξεστή 3. ∆ωμάτιο 4
Ζωφόρος με τους πιθήκους (αριστερά) και τα χελιδόνια (δεξιά)
δεξιά)
 Ξεστή 3. ∆ωμάτιο 9, 2ος όροφος
ρόδακες

Ξεστή 4
Αποσπασματική τοιχογραφία πομπής
ανδρών φυσικού μεγέθους,
σε ανάβαση κλίμακας
 ∆υτική Οικία

∆υτική Οικία. ∆ωμάτιο 5

Απομίμηση ορθομαρμαρώσεων
 ∆υτική Οικία. ∆ωμάτιο 5
«Οι ψαράδες»

∆υτική Οικία. ∆ωμάτιο 5

«Οι ψαράδες». Λεπτομέρεια
 ∆υτική Οικία. ∆ωμάτιο 5
«Νεαρή Ιέρεια» & λεπτομέρεια

∆υτική Οικία. ∆ωμάτιο 5, βόρειος τοίχος

Μικρογραφική ζωφόρος. «Η Σύνοδος στο λόφο & το
Ναυάγιο»
∆υτική Οικία. ∆ωμάτιο 5, ανατολικός τοίχος
Μικρογραφική τοιχογραφία «Το Νειλωτικό τοπίο»
∆υτική Οικία. ∆ωμάτιο 5, νότιος τοίχος
Μικρογραφική τοιχογραφία «Ο στόλος»
∆υτική Οικία. ∆ωμάτιο 4
«Ικρία»

∆υτική Οικία. ∆ωμάτιο 4

«Ικρία»
∆υτική Οικία. ∆ωμάτιο 4, Βόρεια & νότια
παραστάδα παραθύρου
«Ανθοδοχεία»
 Βιβλιογραφία

• Marinatos N., Art and Religion in Thera, Athens

1984
• Morgan L., The Miniature Wall-Paintings of
Thera, Cambridge 1988
• Doumas C., The Wall-Paintings of Thera, London
1992
• Τελεβάντου Χρ., Ακρωτήρι Θήρας, οι
τοιχογραφίες της ∆υτικής Οικίας, Αθήνα 1994
Εικόνες Μινωικής
Τέχνης