Zagadnienia z wykładu Filozofii Społecznej i Politycznej

rok akademicki 2021/2022

I. Różnica między filozofią społeczną, filozofią polityczną i

filozofią polityki.

- Filozofia Społeczna:

- metafizyka w sensie ontologii społeczeństwa - filozofia bytu społecznego

- społeczeństwo - wszelka ilość ludzi połączonych w dążeniu do wspólnego

dobra

- społeczeństwo tworzy jakąś jedność - nie jedność zgromadzenia w czasie

i miejscu, czy podobieństwo, lecz jedność moralną - wspólny odbiór
pewnego celu i działanie w celu urzeczywistnienia jego

- zewnętrzna jedność: rzeczywiste podejmowanie działań w celu

urzeczywistnienia celu

- społeczeństwo jedność względnie trwała

- władza jest po to, żeby jednostki nie zbaczały z wykonywania wspólnego

celu

- obejmuje antropologię społeczno-kulturową (człowiek jako istota zdolna

do tworzenia kultury i organizacji społecznych)

- obejmuje filozofię religii - stara się wyjaśnić fenomen religii

- szuka odpowiedzi na pytania: Kim jest człowiek, Co może, a czego nie

może?; Jaki powinien prowadzić tryb życia?

- to jaka jest w koncu roznica????????!!!

- Filozofia Polityczna:
 - w zakres filozofii politycznej wchodzi również filozofia polityki

- rozumiana jako metafizyka polityki

- Fundamentalne pytania:

1) Istota sposobu oraz ostatecznych przyczyn istnienia Polityki;

2) Rola woli i rozumu w konstruowaniu Polityki; struktura wspólnoty

politycznej (Państwa)

3) Relacja między politycznością a innymi dziedzinami życia

ludzkiego (między jednostką, a społeczeństwem politycznym)

4) Ostateczne przyczyny prawa, jego źródła, istoty, własności

5) Czy i pod jakimi warunkami pod względem etycznym

społeczeństwo jest dobre czy nie?

6) Jakie powinny być cele wspólnoty polit.?

7) Jakie powinny być cele władzy polit.?

8) Kiedy władza polityczna jest prawomocna?

9) Pole badawcze: Kryteria kształtowania instytucji społeczno -

politycznych
-

II. Stanowiska w ramach filozofii polityki na linii konfliktu:

1.) holizm vs indywidualizm

- wymiar ontologiczny - spór o stosunek części do całości

- realizm społeczny (holizm ontologiczny)

- pierwotny byt jest ponad ludzki;

- Państwo osobnym bytem, wspólnota osobnym bytem;

- jednostki są wtórne do Państwa, Boga etc.

 - całość nie redukuje się do sumy elementów,

- podkreśla się, że cechy całości są jakościowe odmienne od cech

elementów składowych;

- cechy części są determinowane przez całość

- Platon, Arystoteles, Rousseau, Hegel

- nominalizm społeczny (indywidualizm ontologiczny)

- przyjmuje się że podstawową kategorią bytu są tylko jednostki -

one stanowią pierwotne źródło z którego wywodzą się więzi
społeczne.

- całość to nic innego jak suma części, które są ze sobą w pewien

sposób powiązane

- to co nazywa się państwem jest jedynie nazwą ogólną - skrótem

nazw jednostkowych

- nie można mówić o cechach lub celach grupowych, które

różniłyby się od celów i cech jednostkowych

- NIE ZAKŁADAJĄ NA ASPOŁECZNY CHARAKTER CZŁOWIEKA!

2.) elitaryzm vs egalitaryzm

- spór o równość ludzi pod względem moralnym,

społecznym, politycznym, czy ekonomicznym

- elitaryzm uznaje naturalną nierówność ludzi wynikającą z

aktów sprawczych (Bóg, urodzenie, posiadanie zalet
fizycznych, naturalne talenty, poziom umysłowy, smak
estetyczny, przynależność stanowa, płciowa, seksualna,
posiadane cnoty moralne)

- z racji że niektóre jednostki są bardziej wartościowe

od innych jest konieczny podział strukturalny
społeczeństwa

- elitaryści domagają się rządów ludzi znakomitych

- faszyzm, nazizm, rasizm

 - egalitaryzm - wszyscy ludzie rodzą się równi w stanie
moralnym - wszyscy mamy równy fundament, czyli status
istoty moralnej

3.) pesymizm vs optymizm

- Optymiści antropologiczni twierdzą, że człowiek jest dobry z natury, jest
współtwórcą porządku społecznego
- ulepszanie porządku społęcznego drogą do powrotu do dobrej
natury człowieka

- Pesymiści antropologiczni twierdzą, że człowiek jest z natury zły (bycie

problematycznym, unoszenie się); uznają zmianę społeczną za
przynoszącą złe skutki (do samozagłady człowieka)

- melioryzm - stanowisko pośrednie między pesymizmem a optymizmem -

człowiek z natury ma skłonności zarówno do dobra, jak i zła

4.) racjonalizm vs irracjonalizm

racjonaliści:

- ludzka natura jest racjonalna

- rozum jest medium łączącym jednostkę z racjonalnością bytu (np. Hegel)

- rozum jako element specyficznie ludzki

- racjonalni ludzie nadają życiu społecznemu ład i sens - porządek

społeczny powinien się podporządkować rozumowi - istnieje konieczność
stworzenia tych samych instytucji dla każdej sytuacji i miejsca

antyracjonalizm:

- irracjonalizm, woluntaryzm, emotywizm

- za funkcję rozumu uznaje ustalenie sobie jakiś granic, ale nie próbę
podporządkowania sobie rzeczywistości

- konieczność trwania i konserwacji statusu quo

- wieczna rzeczywistość stworzona przez Boga (tradycjonaliści,

optymiści społeczni)
 - pochwała ewolucyjnej zmiany (konserwatyści ewolucyjni,
progresywizm)

- potrzeba dekonstrukcji pojęć filozofii politycznej, jak i samej

praktyki politycznej (progresywizm opowiadający się za
wprowadzeniem do polityki wartości związanych z życiem
prywatnym)

5.) monizm vs pluralizm

- monizm agatoniczny: Istnieje tylko jedna prawdziwa koncepcja dobra

- istnieje wiele wartości, które mają obiektywny i poznawalny

charakter (celem filozofii politycznej jest określenie jednej
konkretnej koncepcji dobra);

- roszczenie do wiedzy jest skorelowane z roszczeniem do władzy

- legitymizacja narzucenia jedynej prawdziwej koncepcji dobra

- pluralizm agatoniczny:

- wartości są różnorodne, konfliktowe, często są nieporównywalne

- nie istnieje kryterium ,które miałoby pozwolić nam uznać czegoś

za prawdę absolutną

- etyczna wielość nie poddaje się hierarchicznemu porządkowaniu

- występowanie przeciwko próbom państwa do likwidacji

różnorodności poglądów na dobro

III. 6 funkcji w ramach filozofii społeczno – politycznej

1.) Funkcja deskryptywna

- obiektywny opis rzeczywistości politycznej (formy państw,

mechanizmy działania państwa, sposoby dochodzenia do
władzy)

- Filozofia polityki, Politologia się tym zajmują: te dyscypliny

różnią się typem eksplikacji politycznej
2.) Funkcja eksplikatywna

dwa podejścia:

- Politologia odnosi się do empirycznych uwarunkowań

- filozofia polityczna - stara się odkryć uniwersalne zasady

leżące u podstaw Państw wywodzące się z natury
człowieka i odwołują się do tej natury; wyjaśnienie ponad
historyczne i kulturowe.

3.) Funkcja prognozująca

- jeżeli trafnie dokonaliśmy zdiagnozowania teraźniejszości

i przeszłości, to do pewnego stopnia jesteśmy w stanie
przewidzieć przyszłość

- udoskonalanie instytucji

4.) Funkcja pragmatyczna

- proponowanie standardów humanistyczno -

demokratycznych życia politycznego

- sformułowanie etosu osób rządzących

- charakterystyka relacji między Państwem a

społeczeństwem obywateli oraz formułowanie zasad
obowiązujących na poziomie międzynarodowym

5.) Funkcja normatywno – etyczna

- zajmuje sie tym co funkcja pragmatyczna? (poniekąd?)

6.) Funkcja ideowa

- mówi o relacjach między państwem a narodem

- mówi o potrzebie istnienia państw

- przestrzega przed absolutyzacja struktur państwowych,

wolności, równości
IV. Metody badawcze w ramach filozofii politycznej

1.) Metoda filozoficzno – ontologiczna

- niezbędna podstawa badawcza

- osobowość człowieka transcenduje wymiar biologiczno

naturalny

- uwzględnianie formę państwa, strukturę władzy, skład elit

politycznych

- uzgadnianie relacji między społeczeństwem a państwem

- wymaga powiązania ze sobą antropologii politycznej z

filozofią polityki

2.) Metoda systemowa

- inaczej: metoda kulturowo cywilizacyjna

- sfera społeczno polityczna nie funkcjonuje w próżni

kulturowo historycznej demograficznej, kulturowej,
geograficznej etc.

- analiza zrozumienie i docenienie modelu państwa i

polityki nie może pomijać wyżej wymienionych
uwarunkowań

- wszelkie idee polityczne są częścią warunków w których

powstały

3.) Metoda historyczno – komparatywna

- rozpatruje się poszczególne koncepcje struktur

państwowych jako uzewnętrznienie jakis procesów
historycznych - ciągi przyczynowo skutkowe powstawania
idei politycznych

- (komparatywna) polega na analizie porównawczej

struktur państwowych - wykazanie podobieństw, różnic,
uwarunkowań w jakich dane struktury polityczno
 państwowe powstały (tą metodą posługiwał się np.
Arystoteles, Monteskiusz)

4.) Metoda aksjologiczno – etyczna

- stricte filozofia polityki jest powiązana z etyka - państwo

bez etyki może przyjąć postać negatywna

- w nowoczesnej filozofii polityki uprawianie tej metody

związane jest z doktryna liberalizmu który postuluje
neutralność życia politycznego - twierdzi, że etyki
normatywnej przyjmowanej w życiu osobistym nie
powinno się przenosić w zaden sposob na teren
aktywności politycznej państwowej

- punktem odniesienia jest demokracja traktowana jako

wartość - bez norm moralnych traci sens antropologiczny,
swoja stabilnosc i trwalosc jako system polityczny

5.) Metoda pragmatyczno – utylitarna

- polityka jest sztuka efektywnego dążenia do wspólnego

dobra obywateli

- decyzje elit politycznych powinny uwzględniać

konsekwencje związane z realizacją dobra wspólnego -
ważnym elementem etosu politycznego jest zdolność
przewidywania, roztropność

- koncentrowanie uwagi na realizacji interesów wspólnoty

oraz interesów grupowych

V. Filozofia społeczna i polityczna Platona

1.) Teoria państwa
- Rządy w Państwie mieli sprawować filozofowie

- Rodzina jest nieistniejącą instytucją w Państwie Platona, dzieci są

wspólne, a relacje między kobietami i mężczyznami mają być
kontrolowane przez Państwo
 - przynależność do poszczególnych klas nie jest dziedziczna - o tym
decydują umiejętności i predyspozycje

- Model Państwa Platona nie odnosił się do różnorodności sytuacji

historycznej - Państwo powinno być takie same dla wszystkich, w każdym
miejscu i czasie (UNIWERSALNY MODEL PAŃSTWA)

- Poeci i muzycy stanowili zagrożenie dla Państwa, jeżeli nie wspierali

polityki Państwa, ponieważ ich dzieła mogłyby wzbudzać niepożądane
emocje

- niedopuszczalne jest, żeby ktokolwiek dążył do dobra na własną rękę

- (REALIZM SPOŁECZNY) Części muszą całkowicie zależeć od całości,

ale nie całość od części

- Od podstaw jest kolektywistyczne, im wyżej tym bardziej jest

intelektualistyczne, ale pod względem intelektualnym - Państwo powinno
być hierarchiczne - żeby w Państwie był porządek nie może ich być
nadmiar

- Każdy stan powinien działać według przynależnej mu cnoty (np. najniższy

stan musi panować nad sobą)

- Państwo musi mieć na uwadze, żeby obywatele byli ascetyczni, z

wyjątkiem najniższych klas (którzy nie są obywatelami). Najniższa klasa
nie miała dążyć do doskonałości, w odróżnieniu od stanów wyższych

- Prawdziwą kulturę w Państwie można osiągnąć jedynie poprzez Paideę

2.) Teoria sprawiedliwości:

- Sprawiedliwość w polis jest analogiczna do sprawiedliwości w jednostce
ludzkiej.

- Sprawiedliwość zachodzi w człowieku, jeżeli istnieje równowaga między

trzema elementami (częściami jego duszy) :

● rozumną
 ● uduchowioną

● pożądliwą

- Te trzy części są podporządkowane ROZUMOWI - co właściwie oznacza,

że sprawiedliwym może być tylko filozof.

- Sprawiedliwość w Państwie polega na tym, że każdy spełnia swoją

funkcję w Państwie i nie wykracza poza przydzielone mu role społeczne
(nie miesza się)

- sprawiedliwość jest czymś najlepszym dla duszy samej i ona powinna

postępować sprawiedliwie bez względu na to, czy będzie miała pierścień
Gygesa, czy nie, a oprócz tego pierścienia jeszcze i czapkę niewidkę?

- “Powiada zatem Platon, że człowiek sprawiedliwy to taki, który postępuje

sprawiedliwie nie z obawy przed „byciem widzianym”, przed kamerą i
karą. Człowiek sprawiedliwy to taki, który postępuje sprawiedliwie nawet
wtedy, gdy „jest niewidzialny”, gdy „jest niewidziany”. Tylko na takim
człowieku możemy polegać. Tylko na takim człowieku może polegać
sprawiedliwość.”

3.) Koncepcja wychowania w filozofii Platona

- Dzieci są wychowywane przez Państwo, nie mają rodzin (przyczyną źle

funkcjonującego Państwa jest często nepotyzm), stanowią własność
Państwa

- Rząd czuwa nad realizacją wychowania dzieci

- Platon chce połączyć model spartański (kształcenie tężyzny,

przygotowywanie do działalności wojennej) z modelem ateńskim
(program kształtowania umysłu w harmonii pomiędzy ciałem i umysłem)

- Powinny być ustanowione limity: kiedy kobiety powinny mieć dzieci (20 -
40 lat) i kiedy mężczyźni powinni być ojcami (30 - 50 lat)

- Powinny powstać specjalne domy dziecka, w których mają być specjalnie

wykształcone niańki, dzieci mają karmić kobiety za każdym razem
karmiąc inne dziecko
 - Na niańkach spoczywa obowiązek gier i zabaw oraz przedstawianie
odpowiedniej muzyki (prosta muzyka, nie wywołuje emocji) i bajek -
celem tego było badanie charakteru i uzdolnienia indywidualnego dziecka

- Gimnastyka miała wzbudzać w dzieciach energię i uczyć ich śmiałości

- 7-10 rok życia: kładzenie akcentu na naukę czytania, pisania i rachunku

- 10 - 13 roku życia: wykształcenie literackie i muzyczne (deklamacja z

pamięci - pismo zaburza zrozumienie idei, gra na lutni)

- 13- 16 roku życia: nauka matematyki ukierunkowanej i przystosowanej

do potrzeb państwa (strefa handlu, żeglugi, sztuki wojennej etc. )

- 16 - 18: poczucie honoru i wstydu

- od 18 do 20 roku życia: uczyć mają się tylko chłopcy

VI. Filozofia społeczna i polityczna Arystotelesa

1.) Antropologia filozoficzna Arystotelesa

- Człowiek to Zoon Politikon, czyli zwierzę społeczne i polityczne, istota,
która nie może funkcjonować samotnie, lecz musi żyć we wspólnocie z
innymi.

2.) Teoria sprawiedliwości u Arystotelesa

- Sprawiedliwość - “to co jest dla ogółu pożyteczne”

- cnota była rozumiana nie tylko podmiotowo, lecz również przedmiotowo -

długopis dla starożytnych greków ma arete o ile pisze (wkład tego
długopisu jest pełny i można nim coś zapisywać), ale jeżeli nie da się nim
pisać, to w tym sensie długopis jest pozbawiony arete - o ile dana rzecz
realizuje istotę rzeczy (sens swojej egzystencji), to posiada arete,
jeżeli tego nie robi, to nie posiada arete.

- sprawiedliwość możemy rozumieć zarówno jako arete, jak i w węższym

znaczeniu, czyli w odniesieniu do pojęcia równości

- sprawiedliwość jako arete:

 1) sprawiedliwość przyrodzona - taka jaka obejmuje wszystkich ludzi
niezależnie od kontekstu przestrzennego, czasowego (można to
nazwać prawem naturalnym)

2) sprawiedliwość stanowi ona - charakter uniwersalny, zmienny,

relatywny, zależny od konkretnych warunków, istotne jest żeby
była formułowana ze względu na kategorie słuszności i prawości.
(można to nazwać prawem stanowionym, pozytywnym)

- “równi powinni być traktowani równo” - sprawiedliwym traktowaniem

drugiego człowieka jest to, które ma na względzie jego status społeczny.
(traktowanie niewolników jak narzędzi jest sprawiedliwe)

- Sprawiedliwość polityczna w najszerszym sensie występuje w takiej

politycznej wspólnocie, którą tworzą względnie wolni ludzie i gdzie
wzajemnymi relacjami rządzi prawo. Sprawiedliwość polit. może być tym
co sprawiedliwe z natury, ale też tym, co sprawiedliwe jest za sprawą
prawa stanowionego.

- Sprawiedliwość rozdzielająca - jest nierówna arytmetycznie - równa ilość

dóbr równym i nierówna nierównym zależnie od zasług i cnót

- Sprawiedliwość wyrównująca - abstrahuje od cech osób - jest równa

arytmetycznie - obejmuje sytuacje zależne od woli (kupno, sprzedaż etc) i
niezależne od woli (dochodzenia sądowe w sprawie kradzieży)

- Wzajemność - pierwotna forma sprawiedliwości wyrównującej, nie

potrzebująca sędziego, czy urzędnika

3.) Typologia ustrojów u Arystotelesa

- Podzielenie ustrojów wg. dwu kryteriów: jakościowego i ilościowego.

- Czyje dobro realizuje władza? (kryterium jakościowe); Ilu ludzi sprawuje

władzę (kryterium ilościowe)

- Ustroje realizujące dobro ogółu:

● królestwo

● arystokracja

● politea (timokracja?)

- Ustroje realizujące dobro rządzących:

● tyrania

● oligarchia

● demokracja
4.) Teoria zaufania u Arystotelesa

5.) Koncepcja polis u Arystotelesa

- “Państwo jest wspólnotą szczęśliwego życia, obejmującą rodziny i rody,
dla celów doskonałego i samowystarczalnego bytowania”

- Przyjaźń jest podstawą więzów łączących państwa, ponieważ usuwa ona

spory i kłótnie będące objawem wrogości.

- Najlepszym ustrojem wg. Arystotelesa jest ten, który najlepiej umożliwia

zaistnienie obywatelowi jako zoon politikon i wg. niego miałby to być
ustrój, w którym rządziłby władca, który górowałby nad innymi swoimi
szczególnymi przymiotami.

- Jednak mimo niemożliwości zaistnienia takiego ustroju Arystoteles

stwierdził, że najlepszym alternatywnym wyborem byłaby arystokracja
(władza niewielkiej liczby wybitnych ludzi, kierowanych cnotą)

- Gdyby niemożliwa miałaby być arystokracja, to pozostaje jeszcze politea,

która mimo, że jest władzą wielu, to nie jest władzą zwykłego pospólstwa,
lecz władza klasy średniej będąca w stanie temperować wzajemną
niechęć i zapędy dwu klas skrajnych.

- “Przedniość państwa - miasta wynika z tego, że jest ono - i tylko ono -

całkowicie zaprzątnięte urzeczywistnianiem najwyższego ludzkiego
dobra.

- państwa - miasta są stowarzyszeniami wolnych i równych ludzi. choć

różnego rodzaju, co jest rezultatem ich specjalizacji. - kombinacja
wolności politycznej z podziałem pracy stanowi o istocie miasta-państwa.

- państwo-miasto nie może powielać wspólnoty interesów jaką

obserwujemy w rodzinie czy wśród bliskich przyjaciół

- Państwo-miasto składa się z:

● wspólnoty rodzinnej (zapewnia zaspokojenie codziennych

potrzeb)

● gmina wiejska (zrzeszenie kilku rodzin)

● miasto państwo jest zrzeszeniem gmin wiejskich (jedyne, które

osiąga wszechstronną samowystarczalność

- Miasto-państwo powstaje dla umożliwienia życia, a istnieje, aby życie

było dobre

- skoro pierwsze dwie wspólnoty są naturalne, to i Państwo musi

 - Państwo-miasto to rodzaj sojuszu zawiązanego w celu zapobiegania
aktom niesprawiedliwości i zabezpieczenia wymiany ekonomicznej, z
minimum praw jako rękojmią wzajemnej sprawiedliwości

6.) Koncepcja przyjaźni u Arystotelesa

- Polityczna waga przyjaźni zasadza się na osłabianiu egoistyczny dążeń

na rzecz spontanicznego dzielenia się z innymi zewn. dobrami.

- istotą więzów łączących państwo jest przyjaźń

- koniecznym warunkiem osiągnięcia eudajmonii jest przyjaźń

- klasyfikuje się ją względem tego, co jest głównym jej motywem:

1) utylitarystyczna (pożytek)

a) legalna - oparta na ściśle określonych warunkach - relacje

handlowe, natura kupiecka

b) etyczna: nie wynika z zawartych umów - oparta jest na

zasadzie wzajemności

- ma ona charakter egoistyczny, powstaje jedynie z powodu

zauważenia korzyści ze strony osoby zawierającej
przyjaźń

- Arystoteles nie twierdzi, że ta przyjaźń jest zbędna,

twierdzi, że niesie ona również pozytywny wymiar

- Przyjaźń między kolegami

2) hedonistyczna

- ta przyjaźń tak samo jak utylitarna jest nietrwała - kiedy

kończy się przyjemność przyjaźń ginie

- ten typ przyjaźni jest domeną osób młodych

- najczęściej poszukuje się towarzyskich osób w zakresie tej

przyjaźni

- ten rodzaj przyjaźni, również jest z pobudek egoistycznych,

lecz Arystoteles bardziej ceni ten rodzaj

- przyjaźń między kumplami

3) altruistyczna (cnota)
 - “Miłość ludzi szlachetnych” - ten typ przyjaźni jest domeną
osób, które są dojrzałe moralnie

- jest ona najbardziej trwała

- przyjaźń rzeczywista

VII. Filozofia społeczna św. Augustyna

- Cnotą, która kieruje obywatela ku wspólnemu dobru jest sprawiedliwość.

- sprawiedliwość oznacza prawidłowe podporządkowanie wszystkich rzeczy

zgodnie z rozumem (cnotliwi obywatele są posłuszni mądrym władcom, tych zaś
umysły są podporządkowane prawom bożym)

1.) Homocentryczna antropologia św. Augustyna

- Człowiek jest z natury istotą społeczną obdarzoną mową umożliwiającą
komunikację.

- warunek doskonałości polega na zrzeszeniu w wspólnotę polityczną, a to

jest niemożliwe bez komunikacji

- bez prawa nie ma sprawiedliwości

- Jak dojść do społeczeństwa sprawiedliwego? (pytanie postawione przez

Augustyna)

- Augustyn twierdzi, że filozofia nie potrafi zapewnić przestrzegania

sprawiedliwości. Sprawiedliwość w wydaniu Platona i Arystotelesa
jest nieefektywna i nieużyteczna.

- Społeczeństwa niesprawiedliwe związane są tylko ze wspolnota

rzeczy. społeczeństwa sprawiedliwe związane są prawem.

- harmonia została według niego zakłócona przez grzech - interesy

partykularne są ważniejsze niż dobro wspólnotowe, co wynika z
odwrócenia się człowieka od boga

- Geneza przymusu:

- nieumiejętność życia jednostki zgodnie z rozumem

- przymus występuje jako środek panowania rozumu

- własność prywatna zaspokaja nienasyconą i wrodzoną

chciwość człowieka, która prowadzi go do stosowania
przymusu
 - Głównym celem Państwa jest powstrzymanie zła - poprzez
boskie prawo (legitymizowane przez władcę)

- Łaska boska jest spoiwem wspólnoty

- Pełnie swojego rozwoju może człowiek osiągnąć tylko w życiu

społecznym.

2.) Heteronomiczna etyka św. Augustyna

3.) Przezwyciężenie Teodycei

- Augustyn uwolnił Boga od odpowiedzialności za zło

- Uczynił to w sposób retoryczny

- trzy dogmaty chrześcijaństwa: Bóg jest wszechmocny, wszechwiedzący,

wszechdobry

- Bóg dał człowiekowi wolną wolę (skoro Bóg dał człowiekowi, to przecież
musi sam ją posiadać? Czy skoro Bóg posiada wolną wolę, to chyba
może grzeszyć?)

- wolna wola nie może polegać na wyborze między grzeszeniem, a nie

grzeszeniem

- Nie ma absolutnego zła, tylko absolutne dobro - nie ma wyboru między

złem a dobrem, lecz między większym dobrem, a mniejszym dobrem
(człowiek nazwał mniejsze dobro złem)

4.) Historiozofia św. Augustyna

- celem człowieka jest dążenie do zjednoczenia z Bogiem

- dla Augustyna historia jest boskim cudem - Bóg jest absolutnym sprawca
historii

- Bóg nieustannie interweniuje w dzianie się, w proces historii

- 1-szy etap dziejów ludzkich:

- etap od Adama do potopu

- 2-gi etap dziejów ludzkich:

- Od Noego do Abrahama

- 3 - ci etap dziejów ludzkich

- od abrahama do dawida

- 4-ty etap dziejów ludzkich

 - od dawida do niewoli

- 5 - ty etap dziejów ludzkich

- od diaspory żydowskiej do narodzenia Jezusa

- 6 - ty etap dziejów ludzkich

- od narodzin chrześcijaństwa do zmartwychwstania

5.) Państwo boskie a państwo ziemskie u św. Augustyna

- w Państwie pogańskim prawdziwa sprawiedliwość nie może istnieć (jakaś
tak, ale nie prawdziwa)

- sama przynależność do kościoła nie gwarantuje miejsca w Państwie

Bożym

- Obywatelem jednego z państw (bożego, czy ziemskiego), czyni cel,

któremu podporządkowane są jego działania: miłość Boga, czy miłość
własna i uciech doczesnych

- Te dwa Państwa przenikają się we świecie i nie da się do końca

stwierdzić kto do jakiego należy.

- prawo wieczne karze za wybieranie mniejszego dobra nad większe dobro

- związane jest z aktami wewnętrznymi

- prawo doczesne jest zależne od osadzenia czasoprzestrzennego, może

być sprawiedliwe, lecz jest ono niedoskonałe (to jest taki kompromis
między dobrem a daną chwilą), prawo doczesne jest zwrócone do ludzi
niecnotliwych, ponieważ stara się uwzględnić potrzeby ludzi mniej
cnotliwych

- rządzić powinni ludzie najbardziej cnotliwi

- prawo doczesne nie obejmuje aktów wewnętrznych woli

- prawo doczesne jest warunkiem koniecznym do doprowadzenia

do życia cnotliwego

- Państwo boże składa się z ludzi cnotliwych:

- Państwo ziemskie:

- przeciwieństwo dążenia do prawdy

VIII. Filozofia społeczna św. Tomasza

1.) Pojęcie woli u św.Tomasza
- wola podąża ku dobru, lecz dobro to wskazuje rozum.

2.) Tomistyczna koncepcja osoby ludzkiej

- do jednych z naturalnych właściwości bycia człowiekiem należy istnienie
we wspólnocie (zoon politikon)

- Dusza znajduje się pomiędzy czystymi inteligencjami, które mają

możliwość bezpośredniego poznania Boga a zwierzętami, które mogą
poznać Boga tylko pośrednio

- człowiek powinien na uwadze mieć przede wszystkim dobro wspólne, a

nie dobro własne.

- z godnością człowieka on łączył takie zagadnienia jak: kwestia wymiany

dóbr, pracy i usług, relacji między pracownikiem, a pracodawcą

- Człowiek jest bytem złożonym - człowiek jako osoba (PERSONALIZM):

znaczy to tyle że człowiek został rzucony w świat i to rzucenie dane
zostały mu pewne nieprzekraczalne, niezmienne wartości -
fundamentalizm - deliberacja jest mocno ograniczona, osadzona w
wartościach, które są ustalone i niezmienne

- to tłumaczy to, że dla chrześcijan kwestia wolności słowa i

wolności była niewygodna

- (w porównaniu personalizmu do liberalizmu: indywiduum nie jest rzucone

w świat, lecz znajduje się w świecie jako byt autonomiczny, co oznacza,
że może tworzyć jakieś wspólnoty i tworząc te wspólnoty, to on wyznacza
wartości, które mają być realizowane - wartości są konstruowane -
fundacjonalizm - wartości mają charakter deliberacyjny)

WŁASNOŚĆ:

- mówił o dobrach, które są niezbędne oraz o dobrach, które uważał za

luksusowe. Dobrami niezbędnymi, nie były tylko te, które są konieczne do
przeżycia, lecz również i te, bez których człowiek nie może prowadzić
godnego życia społecznego.

- Zapoczątkował w sposób systematyczny, ciągły myśl ekonomiczną

przedstawiając swoją teorię własności: nie czynił z własności prywatnej
grzechu, wg. niego własność prywatna jest prawem stanowionym, jest
instytucją przydatną człowiekowi, wskazuje zalety własności prywatnej:

- wartość prywatna skłania ludzi do większej pracowitości - każdy

się lepiej stara o to, co należy do niego
 - własność prywatna przyczyni się do lepszego porządku w życiu
społ. - aby ludzkie sprawy były prowadzone dobrze, to musi
istnieć podział funkcji i pracy

- własność jest nadana człowiekowi przez opatrzność, Boga - człowiek jest

jedynie chwilowym dzierżawcą dóbr i dlatego nie powinien mieć
nieograniczonej możliwości dysponowania nimi

- właściciel środków ma obowiązek dzielenia się nadwyżką z

potrzebującym pomocy

- potrzebne jest wypracowanie jałmużny: kto ma, ale nie daje, to grzeszy

- jeżeli ktoś jest skrajnie potrzebującym, to usprawiedliwia to zagarnięcie

przez niego czyjejś własności - nie grzeszy żebrak, który jest głodny i
kradnie chleb - władza ma prawo zabrać komuś jego własność jeżeli ten
ma nadwyżkę, a wystąpiła tego potrzeba (kataklizm np.)

- podział dóbr naturalnych:

- konieczne: te które pomagają nam przeżyć w życiu

- zbędne: dobra, które jedynie podnoszą nasz poziom życia ponad

przetrwanie, stanowią luksus

- Tomasz nie patrzył na pieniądz jako coś negatywnego, był on nie tylko
narzędziem, ale miał służyć również jako miernik pracy i kosztów

- wg. Tomasza nadmierne gromadzenie majątku w formie kapitału

prowadzi do zła

- Sprawiedliwy majątek: posiadanie ziemi

POLITYKA:

- Idea władzy również pochodzi od Boga

- hierarchizacja w kwestii idei władzy musi mieć miejsce w Państwie -

rządzący powinni kierować się rozumem, muszą brać pod uwagę środek
(umiarkowanie w podejmowaniu decyzji), ale również poczuciem
sprawiedliwości, należy również mieć na uwadze bezpieczeństwo wew. i
zew.

- Dla Tomasza w przeciwieństwie do Arystotelesa monarchia jest

najlepszym ustrojem politycznym (????)

- jeżeli monarcha zboczyłby ku tyranii, to lud ma prawo

wypowiedzieć mu posłuszeństwo (ale tylko w ekstremalnych
 wypadkach)

- W relacjach kościół-państwo widział to, że kościół ma pewne prawo

oceniania rządu i mieć możliwość wpływania na to kto będzie miał
sprawować władzę (ale jednak nie monarszą, lecz ministralną)

- Tomasz gloryfikował Papieża i twierdził, że powinien być wielkim

autorytetem w polityce katolickiej

PRAWA:

- Tak jak hierarchia władzy tak też powinna być hierarchia praw

- na najwyższym szczeblu jest prawo boskie:

- Prawo naturalne:

- Tomasz nie utożsamia prawa boskiego z prawem

naturalnym

- Prawo naturalne jest zmienne - teoria dynamiczna prawa

naturalnego: prawo naturalne jest zmienne w wyniku
ludzkiej interpretacji prawa boskiego, jest obrazem prawa
boskiego, w prawie naturalnym istnieje nie tylko element
obiektywny, ale również subiektywny (który wynika z
interpretacji prawa boskiego), w prawie naturalnym
zawarty jest interes partykularny; to jak człowiek poznaje
prawo naturalne ma wpływ na kształt organizacji społ. i
państwa

- prawo stanowione, pozytywne, tworzone przez ludzi

- prawo kanoniczne: dla Tomasza nie miało się ograniczać

tylko do kościoła, lecz również do organizacji polityki
państwa

- Istnieją przede wszystkim dwa porządki prawny:

- porządek prawa państwowego

- porządek prawa narodów i ludów

- Kiedy natrafimy na prawo naturalne, które będzie zbliżone do prawa

boskiego, to nastąpi zjednoczenie ludzkości - powstanie jedna wspólnota
chrześcijan

- jeżeli społeczeństwo narusza dobro człowieka jako osoby, to te

społeczeństwo przyjęło zły wzorzec organizacji (nie realizuje dobrze
prawa boskiego, a jedynie jego przybliżenie, którym jest prawo naturalne i
należy je skorygować w ten sposób, żeby dobra człowieka jako osoby nie
 naruszało)

- jeżeli mamy masowe naruszenie dóbr człowieka jako osoby, to nawet

prawo naturalne nie jest realizowane, a wspólnota realizuje tylko prawo
stanowione

- władza stanowi gwarant porządku społ. - władza ma swoją legitymizację

wynikającą z prawa naturalnego, więc charakter władzy może ulec
zmianie

- pełny rozwój człowieka ma tylko miejsce we wspólnocie społ. , a ta

powinna być uporządkowana na wzór prawa boskiego

- relacje między mężczyznami a kobietami: Tomasz był za nierównością

kobiet i mężczyzn - kobiety z natury powinny podlegać mężowi i powinny
ograniczać się do wykonywania prac domowych i rodzenia dzieci; kobiety
to błąd natury, powstają ze słabego nasienia (są niewydarzonymi
samcami), dopiero po śmierci kobiety zostają podniesione do rangi
mężczyzny

- każdy człowiek należy do poniższych wspólnot, wobec których musi

spełniać obowiązki, żeby wykształciło się dobro wspólne:

- u podstaw porządku: rodzina

- później: rodzina

- kolejno: wieś

- na końcu: państwo

- Tomasz był zwolennikiem ustroju feudalnego - twierdził, że istnieje

naturalna nierówność między ludźmi

PRACA:
- podział grup społ. ze względu na stosunek do pracy:

- 1-sza grupa społ. - optymaci: - świeccy i duchowni, którzy są

feudałami, nie pracują na rzecz innych grup społecznych

- 2-ga grupa społ. - ludzie honoru: pracujący w warsztatach pracy

posiadający mniejszy majątek niż optymaci

- 3-cia grupa - ludzie biedni: nie posiadający majątku, ale

świadczący pracę na rzecz optymatów i ludzi honoru

- stratyfikacja godności człowieka - czym innym jest życie godne, jeżeli jest
się człowiekiem biednym, a czym innym jeżeli jest się człowiekiem honoru

- niewolnictwo wg. Tomasza:

- niewolnictwo to wykonywanie pracy pańszczyźnianej - istnieją

ludzie, którzy są zależni, nie posiadają własnych celów ekonom.,
a ich celem życia ma być praca na pożytek swojego pana

- niewolnik nie jest tylko narzędziem, lecz człowiekiem, który ma

rozum, ma wolną wolę i ma mieć zakres praw

- niewolnik należy do swojego pana jedynie w zakresie swojej

pracy, ale nie w swoim życiu prywatnym

- źródło nierówności ludzi: grzech pierworodny - powstanie niewolnictwa

oznaczało to, że ci, którzy są niewolnikami to ci, którzy mają największy
ładunek grzechu pierworodnego

- nauka o godności zawodu - są zawody, które są godne i niegodne:

- zawody wolne:

- kupcy, handlarze (w przeciwieństwie do Arystotelesa, który

nimi gardził), jeżeli nie zachowują się jak lichwiarze, to są
w porządku - zwiększać cenę przedmiotu powinien jedynie,
jeżeli jest to usprawiedliwione zwiększonym nakładem
pracy

- zawody niegodne:

- lichwa - jest grzechem, ponieważ jest nakładem bez pracy,

wyjątkiem jest:
- kwestia utraconych korzyści - pożyczkodawca
mógł przeznaczyć pieniądze na jakąś inwestycję,
która przyniosłaby mu zysk i jako, że zwlekał
pożyczkobiorca z oddaniem pieniędzy, to
pożyczkodawca naliczy procent
 - ryzyko utraconego pożyczonego pieniądza:
wierzyciel mógł nie mieć pewności, że dług mu nie
zostanie zwrócony, a pożyczający mógł tą sumę
utracić w jakiś sposób i wydłużenie oddania
skutkuje pobraniem procentu

- szkoda wynikająca z czasowego pozbycia się

pieniędzy:pożyczkodawca mógł się znaleźć w
sytuacji, w której mógł potrzebować większej
gotówki i musiał być sam pożyczkobiorcą, żeby
zrealizować tą potrzebę - w takiej sytuacji może
żądać od pożyczkobiorcy opłatę za to, że sam
musiał pożyczyć pieniądze

- Praca jest naturalną potrzebą człowieka i ma go prowadzić do

szczęśliwego i godnego życia - pracując wypełnia się rolę boską, praca
jest postrzegana jako rola boska, niezależnie od tego jaka jest
(niezależnie od zawodu, czy pozycji społecznej)

- Istotą dobrego funkcjonowania Państwa jest rozumna organizacja pracy:

jeśli następuje społ. podział w oparciu o hierach. opartą na
odpowiedzialności - kierownictwo pracy ma być pod nadzorem osób
posiadających wytrwałość, wiedzę, mądrość

- Państwo ma być gwarantem powszechności i obowiązki pracy, ma

organizować pracę

- Praca ma być oparta na zasadzie sprawiedliwego wynagrodzenia - teoria

słusznej pracy:

- domagał się,żeby pracodawca i biorca zabrali umowę o pracę, w

stosunku do tych, którzy są poddanymi umowa o pracę również
ma być zawierana

- Praca wyrywa człowieka z letargu poczucia braku sensu, nieróbstwa,

lenistwa, sprzyja zawiązywaniu więzi społ. , ale ma również swoje
uzasadnienie w wymiarze ekonom.

EKONOMIA:

- wymiana dóbr - cena sprawiedliwa: koniecznym w społeczeństwie jest

zapewnienie wymiany sprawiedliwej - zachodzić ma równość w tym, co
 się daje i w tym, co się otrzymuje

- należy postępować w ten sposób, żeby w wymianie dóbr był

uwzględniony cały koszt wytworzenia dobra

- mówi o istnieniu ceny dynamicznej -(my to znamy jako

wynikająca z podażu i popytu) - w sytuacjach wyjątkowych mogą
rosnąć potrzeby jednych, ale wtedy zwiększyłby się też nakład -
cena dynamiczna nie powinna zmieniać systemu płac, zapłata za
pracę powinna być odpowiednia do warstwy społecznej jaki się
zajmuje, człowiek z wyższej warstwy może zarobić więcej niż ktoś
z niższej - płaca powinna uwzględniać potrzeby całej rodziny
pracownika

IX. Filozofia społeczno – polityczna T. More (Morus)

1.) Stanowisko T. More w sprawie funkcji socjalizującej wymiar

sprawiedliwości

- ci którzy dopuszczali się haniebnych czynów mogli stać

się niewolnikami (ale nie w pełni - jako inna kategoria)

- w państwie prawo powinno być spisane w kilku punktach,

proste jak tabliczka mnożenia

- Tam gdzie istnieje własność prywatna i tam gdzie

wszystko da się zmierzyć poprzez pieniądz, to tam nie
istnieje sprawiedliwość, a jeżeli nie ma sprawiedliwości, to
nie może być ogólnego społ. dobrobytu

- Każdy człowiek musi 2 lata przepracować na roli

2.) Stanowisko T. More w kwestii kapitalizmu

- ostro krytykuje go w Utopii: to on jest przyczyną cierpienia

ludzi

- “To owce pożarły ludzi” - odniesienie do ówczesnego

kapitalizmu - obserwował jak obszarnicy wypędzali
 chłopów z ich gruntów i zamieniali ich ziemię w pastwiska
dla owiec, co przyczyniło się do wzrostu bezrobocia,
ubóstwa i przestępczości

- tam gdzie istnieje własność prywatna i tam gdzie

wszystko da się zmierzyć poprzez pieniądz, to tam nie
istnieje sprawiedliwość, a jeżeli nie ma sprawiedliwości, to
nie może być ogólnego społ. dobrobytu

- dąży on do uzdrowienia społ.

- chce zniesienia wł.prywat.

- trzeba wprowadzić mechanizmy, które chronią ludzi przed

despotyzmem i anarchią: trzeba prowadzić politykę
antykorupcyjną, walczyć z nepotyzmem

- w Utopii mamy do czynienia z własnością społeczną i

produkcją społeczną

- wszystko powinno się opierać na nauce (socjalizm

naukowy?)

3.) Poglądy T. More odnośnie znaczenia religii w życiu

społecznym i publicznym

- w państwie ma panować tolerancja religijna, wielość

religi,

- zakazany powinien być ateizm,

- fanatycy religijni powinni być wydaleni z Utopi,

- kapłanami mogą być również kobiety, kapłan powinien

być wybierany przez wiernych, nie powinien kapłana
obowiązywać celibat;

- w państwie ma istnieć racjonalna religia

X. Filozofia społeczno – polityczna T. Campanelli

 1.) Poglądy T. Campanelli na temat własności prywatnej

2.) Teoria „państwa słońca” wg T. Campanelli

- skonstruowane w oparciu o kontekst poznawczy -

przedmiotem refleksji było poznanie świata, dzięki
wrażliwości zmysłów

- przedmiotem poznania są rzeczy jednostkowe

- pojęcia są jedynie narzędziami umożliwiającymi

schematyczne ukazywanie rzeczy

- ruchu polega na relacji sympatii i antypatii

- Dużo czerpał z myśli Pitagorasa - np. kwestia

harmonijnego społ. - społ. poiwnno być ukształtowane na
sposób naukowy: każdy obywatel powinien też być
decydentem o celach pańśtwa

XI. Filozofia społeczno – polityczna N. Machiavelli

1.) Co to jest realizm polityczny?

- Istotą polityki jest utrzymać państwo wszelkimi możliwymi

sposobami
- polityczny realizm

- koncentrowanie się na idei “Cel uświęca środki”

- polityka jako taka jest autonomiczną dziedziną władzy, która jest

wolna od etycznego przymusu

- polityka znajduje się poza granicami dobra i zła; w polityce

wszelkie punkty widzenia moralne są niestosowne;

- racjonalna kalkulacja celów i środków jest najważniejsza w

polityce;

- nie moralność kieruje cele polityki, lecz racjonalność środków;

priorytetowymi są interesy państwa (racja stanu)
 - walka o przetrwanie, władzę, bezpieczeństwo i siłę państwa są
najważniejsze i powinno to również mieć odzwierciedlenie w
polityce międzynarodowej

- często realiści sympatyzują z nacjonalizmem

- w stosunkach z innymi państwami powinno się przybierać

kierunek działań, który może być postrzegany jako naganny
prawnie i moralnie, jeżeli jest to konieczne dla dobra państwa

2.) Stosunek N. Machiavellego do chrześcijańskiej wizji

państwa.
- władzę osłabia chrześcijaństwo - kościół

- krytykuje chrześcijańską ideę wyrazu miłosierdzia - władca rządzący nie

może kierować się miłosierdziem

3.) Umiejętności które powinny cechować dobrego władcę wg

N. Machiavellego.
- książę musi być jednocześnie lisem i lwem (spryt przebiegłość, budzenie
grozy, bycie silnym)

- Władca nie powinien zbytnio być przywiązanym do swoich słów, powinien

ich używać jedynie w praktycznym celu tzn. żeby uspokoić, zastraszyć,
pokazać siebie w dobrym świetle etc.

- Władca powinien umieć zachowywać pozory litościwego, cnotliwego,

religijnego etc. , ale musi być gotowy do tego, żeby łamać wszelkie
zasady na potrzeby dobra Państwa

- władca powinien umieć rozróżniać to, co jest możliwe, od tego, co jest

konieczne.

- nie powinien być niczym skrępowany - żadnymi normami etycznymi cyz

obyczajowymi - ważniejsze jest to, żeby władcy się obawiano, niż, żeby
byli oni lubiani

4.) Relacja między etyką a polityką wg N. Machiavellego.

- Czynów władcy nie powinno się oceniać pod względem etycznym,
ponieważ władca musi brać na swoje barki zadania, które często
wymagają od niego użycia środków, które człowiekowi w innej pozycji
mogłyby się wydawać niemoralne, aczkolwiek użycie środków
potencjalnie niemoralnych często jest niezbędne, jeżeli Państwo ma
 zachować swoją suwerenność i prosperować.

XII. Filozofia społeczno – polityczna J. Bodin

1.) Koncepcja suwerenności wg J. Bodina

Bodinus przekonywał, że suwerenność to władza nad ludźmi, która jest absolutna, trwała, wieczna,
niepodzielna i nieograniczona. Spaja państwo, zapewnia niezależność zewnętrzną i wewnętrzną.
Najlepiej wyrażona zostaje w monarchii absolutnej. Władca suwerenny, to monarcha
niekontrolowany przez nikogo. Suwerenność jest także nieograniczona w czasie, tzn. nie kończy się
wraz ze śmiercią króla. Istotą suwerenności była więc moc tworzenia i znoszenia prawa (ale nie
boskiego i naturalnego, lecz państwowego). Doktryna suwerenności, którą stworzył Bodin, opierała
się na przesłankach renesansowych. Zgodnie z nimi wszyscy obywatele są jednakowo poddani
władzy, a prawo ustanowione przez suwerena obowiązuje ich w równym stopniu. Odrzucał zarazem
średniowieczny model monarchii, którego podstawą były stosunki lenne. Postulował stworzenie
państwa scentralizowanego, w którym wszyscy są bezpośrednio poddanymi władcy, zgodnie z
zasadą poddaństwa publicznego.
Prawo do rozkazywania (władzę ustawodawczą) dzierżyć miał suweren, a prawo to było – zdaniem
Bodinusa – słuszne, sprawiedliwe, zgodne z prawem Bożym, prawem natury i prawami
fundamentalnymi królestwa Francji. Odróżniał prawowitego monarchę od tyrana. Tyran, to
nieprawowity władca, uzurpator, łamiący prawo boskie i naturalne. Bodinus uważał, że władza
pochodzi od Boga (zgodnie z koncepcjami deigracjalnymi). Ograniczał więc możliwość oporu wobec
władcy.

2.) Podstawowe formy sprawiedliwości wg J. Bodina

3.) Teoria sprawiedliwości wg J. Bodina

- „sprawiedliwością nazywam właściwy podział nagród i kar

i tego, co się prawnie należy każdemu”

- Tak pojmowaną sprawiedliwość dzieli, jak wiadomo, na

trzy formacje: arytmetyczną, geometryczną i
harmoniczną.

- „proporcją geometryczną jest ta, która opiera się na

stosunku podobieństwa, a proporcją arytmetyczną jest ta,
która opiera się na tym samym stosunku. Proporcja
harmoniczna jest złożona z tych dwóch, a niemniej jednak
różni się i od jednej, i od drugiej. Ta pierwsza jest
 podobna, druga jest równa, a trzecia jest częściowo
równa i podobna”

- „Rządy geometryczne są te, które dostosowują każdego

do jemu podobnego”

- „natomiast rządy harmoniczne łączą proporcje równe i

podobne, jak tylko to jest możliwe i nie chcą mieszać ze
sobą wszystkich ludzi różnych stanów

- „Widoczne jest - powiada Bodinus - że w sądach

suwerennych, korporacjach i kolegiach złożonych z ludzi
różnego stanu, sprawiedliwość jest lepiej wymierzana, niż
gdyby byli tylko jednego stanu. Otóż nie ma sposobu na
powiązanie małych z wielkimi, gminu ze szlachtą, ubogich
z bogatymi, jak tylko przez udzielanie urzędów,
stanowisk, godności i beneficjów ludziom, którzy na nie
zasługują”36. Tak więc „sprawiedliwość harmoniczna”
byłaby miarą, według której następuje ocena przydatności
jednostki w jej służbie na rzecz dobra ogólnego, jakim jest
ustrój i funkcjonowanie państwa.

- Monarchia królewska, zdaniem Bodinusa, najbardziej

sprzyja osiągnięciu pełnej sprawiedliwości, a więc
sprawiedliwości harmonicznej.

XIII. Filozofia społeczno – polityczna H. Grocjusz

1.) Klasyfikacja praw podmiotowych wg. Grocjusza

- Prawa dające nam wolność;

- Prawa, które umożliwiają nam władzę nad innymi ludźmi

- Prawa, które dają nam władzę nad przedmiotami

2.) Jego stosunek do kary śmierci.

- był on przeciwnikiem kary śmierci

- nikt nie ma prawa pozbawiać kogoś życia

 3.) Fundamentalne zasady prawa natury wg Grocjusza
- ludzka natura dąży do życia w społeczeństwie

- każde prawo stanowione powinno być zgodne z prawem natury

- “Nakaz prawego rozumu” (przed Kantem)

- jego koncepcja jest oparta na racjonalizmie dostępności praw naturalnych

- Trypartycyjna definicja prawa natury:

1. prawo natury jest tym, co sprawiedliwe: co można czynić nie

wyrządzając niesprawiedliwości społ.

2. forma kwalifikacji moralnej: sprawiedliwe posiadanie, czynienie

czegoś

3. Postrzeganie prawa natury jako nakazu moralnego działania

opartego na dzielności i prawości

- Cztery prawa natury:

- Obowiązek dotrzymywania umów

- Zakaz naruszania cudzej własności

- Obowiązek zadośćuczynienia szkody wyrządzonej z własnej winy

- reguła karalności przestępców

Prawa wypływające z praw natury są zmienne

4.) Jego koncepcja podstaw prawa międzynarodowego.

- stosunki międzyn. powinny sie opierac o normy prawa

- prawa międzynarodowe powinny wypływać z prawa natury, które jest

wieczne i niezmienne

- prawa naturalne ludów i narodów

- prawa międzyn. pozytywne

- przejawiał realizm polityczny - odnoszący się do umowy społ.

- trzy rodzaje umow społ.
 - umowa contractus socialitat (umowa społęczna odpowiedzialna za
kreacje społeczeństwa)

- contractus subiectionis - umowa społ. związana z suwerenem -

podział na rządzących i rządzonych

- contractus pacta - wszystkie umowy mają zostać zachowane

- Nie ma władzy absolutnej - każda władza ma charakter ograniczony -

ograniczoność władzy wynika z praw naturalnych

5.) Typologia wojen wg Grocjusza

- wojna sprawiedliwa - tylko w ramach obrony czterech praw natury

- wojna niesprawiedliwa

- budował podwaliny pod prawo humanitarne, wojenne - zasady, które

mają obowiązywać podczas działań wojennych:

- ochrona dzieci i kobiet

- traktowanie człowieka po ludzku - nie znęcać się nad nim, nie

torturować go

XIV. Filozofia społeczno – polityczna T. Hobbes

1.) Natura ludzka u T. Hobbesa

- Oddzielił prawo moralne od kwestii doskonałości człowieka - nie wywodził
jego od Boga, lecz od ludzkich uczuć.

- zachowania ludzkie ujmuje w perspektywie mechanistycznej (w formie

koniecznych reguł)

- wg. niego uczucia prowadzą do działania, ludzie kierują się swoim

wyobrażeniem, opinią nt. tego, co jest dobre, a co złe

- “człowiek człowiekowi bogiem w stanie natury” - w relacjach społecznych

(w relacjach horyzontalnych)

- W człowieku drzemią dwa pragnienia: 1) pożądliwość 2) unikanie śmierci

(jako przyczyna naszego rozumu) - dla którego potrzebne jest
dotrzymywanie umów

- Człowiek nie jest zwierzęciem, które z urodzenia jest przysposobione do

życia społecznego - krytyka Arystotelesowskiej myśli - przyjęcie
aksjomatu Arystotelesa wynika z powierzchownego spojrzenia na naturę
 ludzką

2.) Koncepcja stanu natury u T. Hobbesa

- Ludźmi kierują pierwotne popędy. Człowiek jest, ni mniej ni więcej, tylko

zwierzęciem obdarzonym rozumem – interesuje go przede wszystkim
własny interes, w szczególności zaś chęć przeżycia. Posunie się do
najgorszego, jeśli nie będzie powstrzymywać go strach przed prawem i
jego konsekwencjami (w stanie natury, w którym nie ma państwa, nie ma
też prawa ograniczającego złe skłonności ludzi).

- Stan natury, zdaniem Hobbesa, to zatem stan permanentnej wojny

wszystkich ze wszystkimi. Wojna w stanie natury nie może się zakończyć
zwycięstwem żadnej ze stron

- 1-sze prawo naturalne - każdy człowiek może stosować każde działanie,

które miałoby zapewnić mu przetrwanie, bezpieczeństwo

- W stanie natury miarą prawa jest jego użyteczność

- Kolejne prawo naturalne podyktowane przez rozum: to, co trzeba uczynić,

albo czego zaniechać, żeby zachować życie

- U Hobbesa stan natury, to mechaniczny impuls

- Słabymi w stanie natury rządzi emocja strachu, a mocnymi emocja pychy

- wg. Hobbesa od stanu natury lepszy jest absolutyzm - prawa natury nie
mogą obowiązywać póki nie pojawi się gwarant ich, czyli suweren (który
sam nie jest poddany umowie społecznej)

- W momencie ludzkości nastąpił ten moment, w którym wyszliśmy ze

stanu natury i nie jesteśmy tam już w stanie wrócić

- Ta wojna każdego człowieka z każdym innym ten ma jeszcze skutek, że

nic tutaj nie może być niesprawiedliwe. Pojęcia tego, co słuszne i
niesłuszne, sprawiedliwości i niesprawiedliwości, nie mają tu miejsca.
Gdzie nie ma nad ludźmi jednej wspólnej mocy, tam nie ma prawa; a
gdzie nie ma prawa, tam nie ma niesprawiedliwości.

3.) Teoria umowy społecznej T. Hobbesa

 - Umowę społeczną Tomasz Hobbes traktował jako hipotezę powstania
państwa.86 Istotą tej umowy ma być podporządkowanie swojej
indywidualnej woli innego człowieka. Ma na myśli przeniesienie na innego
człowieka prawa do rozporządzania „siłami i władzami”. Gdy ludzie
podporządkowują się zgodnie suwerenowi to uzyskuje on wystarczające
siły by utrzymywać jedność i zgodę tych jednostek – w czego wyniku
następuje zjednoczenie tych jednostek oraz władzy.

- Człowiek nie jest przysposobiony do życia społ z natury, tylko z

socjalizacji

- Rozum człowieka przyczynia się do tego, że człowiek preferuje dążenie

do urzeczywistniania korzyści związanych z tworzeniem życia społ.

- Najbardziej istotną przyczyną walk ludzi przeciwko sobie jest

jednoczesne dążenie wielu ludzi do jednej rzeczy (która jest niepodzielna
i może być posiadana przez tylko jedną osobę)

- Ludzie zabezpieczją swoją wolność poprzez przyjmowanie jakiegoś

prawa

- Dla niego zawarcie umowy społ jest manipulowaniem naturą

- Hobbes jest zwolennikiem pozytywizmu prawniczego, uważa, że zarówno

władca, jak i obywatele, powinni trzymać się prawa

- Hobbes jest przeciwko zabójstwu tyrana, jeżeli ten nie przestrzega prawa

4.) Koncepcja wolności T. Hobbesa

- równa wolność wszystkich jest przedpolityczna (wolność jest zdolnością
uśmiercania innych)

- Ludzie zabezpieczją swoją wolność poprzez przyjmowanie jakiegoś

prawa

- Człowiek wolny u Hobbesa „to ten, któremu w tych rzeczach, jakie przy
swej sile i swoim dowcipie jest on zdolny uczynić, nic nie przeszkadza, by
czynił to co ma wolę uczynić”.

5.) Najczęstsze przyczyny rozpadu państwa wg Hobbesa

 - wg. Hobbesa władza najwyższa nie może być podzielona - dzielenie
władzy jest zarzewiem do rozpadu Państwa

- kolejnym powodem rozpadu Państwa może być brak rozróżnienia

pomiędzy ludem, a masą (ludem należy się przejmować, a masą nie)

- Państwo może się rozpaść w wyniku niedostatku rzeczy (w szczególności

tych, które są niezbędne do życia) i obwiniania Państwo za ten
niedostatek - za niedostatek należy obwiniać ludzi, któzy posiadają
rzeczy, a nie robią niczego pożytecznego dla Państwa

- Rozpaść się może Państwo jeżeli znajdą się elokwentni buntownicy,

którzy nie mają inteligencji (demagogowie)

- Przyzwolenie na istnienie partii politycznych dążących do zmiany

Państwa w sposób rewolucyjny, nie ewolucyjny może być powodem
rozpadu Państwa

6.) Wzajemne relacje między władzą państwową a władzą

religijną wg Hobbesa
- Państwo powinno podporządkować sobie religię - suweren powinien
sprawować władzę nad religią, a nie władza kościelna nad państwem

- Hobbes nie akceptował ateistów - których określał jako niemądrych w

swoim sercu i o których uważał, że powinni być poddani karze - ateistów
stanowią ludzie, którzy mają za dużo czasu i którzy skupiają się na
nabywaniu rzeczy

XV. Filozofia społeczno – polityczna Ch. Monteskiusz

1.) Co należy wziąć pod uwagę tworząc prawo stanowione wg.

Monteskiusza?
- Prawodawca musi brać pod uwagę trzy wymiary prawa stanowionego,
oraz zwyczaje i obyczaje ludu, wielkość terytorium, religia, surowce
naturalne etc.

- Ludy północne są energiczne, wojownicze, miłują wolność (kiedy jest

zimno to bardziej nas to zmusza do działania, nie można siedzieć na
czterech literach bo się zamarznie)
 - Ludy południowe są opieszałe, leniwe, uległe (słońce sprzyja
prowadzeniu leniwego trybu życia)

- warunki klimatyczne determinują to jakie są ludy i jakich praw potrzebują

2.) Trójpodział władz wg Monteskiusza

- Trzy pola aktywności w życiu społ. - pol. , którym odpowiadają trzy
władze:

- ustawodawcz
- wykonawcza
- sądownicza

- warunkiem wolności polit. jest rozdział trzech władz (żadna władza nie
może łączyć się z inną)

- wolność polit. dotyczy bezpieczeństwa ontologicznego (każdy członek

społ. ma przeświadczenie o swoim bezpieczeństwie, odliczając
przypadki)

- aby wolność społ.mogłaby się ziścić potrzebny jest rząd, żeby żaden
obywatel nie musiał się obawiać innego obywatela

- władza ustawodawcza i wykonawcza nie mogą być złączone, ponieważ

jest to prosta droga do tyranii

- nie ma wolności bez rozdzielenia władzy sądowniczej od ustawodawczej

(sędzia mógłby sądzić wg. własnego widzimisię) i wykonawczej (sędzia
byłby również katem, a wtedy mielibyśmy do czynienia z ciemiężycielem)

- władzą wykonawczą powinien być monarcha

- Władze miały się uzupełniać, kontrolować i hamować (między władzami

ma być harmonia, żadna z nich nie może uzyskać przewagi nad inną)

- Dla władzy ustaw. hamulcem ma być:

- hamulec wewnętrzny: dwuizbowość parlamentu - izba niższa i

wyższa - izba niższa powinna być izbą o krótszej kadencji i
powinna być wybierana wg. cenzusu majątkowego; izba wyższa
powinna być dziedziczna - izba wyższa miała być hamulcem dla
izby niższej, posiadała “prawo do przeszkadzania”)
 - hamulec zewnętrzny: monarcha miał mieć prawo powoływania i
odwoływania parlamentu; powinien mieć prawo veto

- Hamulcem dla władzy wykonawczej miał być: brak inicjatywy

ustawodawczej, nie miał ponosić odpowiedzialności przed
parlamentem(przed parlamentem mieli ponosić odpowiedzialność
ministrowie powołani przez króla)

- władza sądownicza: hamulec: samo prawo - sędziowie są związani literą

prawa (mają być jedynie “ustami prawa”); obligatoryjność kwestii rotacji
sędziowskiej; przekazanie egzekucji prawa władzy wykonawczej

3.) Wymiar sądownictwa wg Monteskiusza

- władza sądownicza powinna być oddana trybunałom sędziowskim (które
nie powinny być permanentne, tylko kadencyjne)

- sędziom niezawisłość Monteskiusz przypisuje jedynie na moment

orzekania

- Władza sądu nie powinna być powierzona stałemu senatowi, lecz przez
osoby wywoływane z ludu wg. reguł

- Monteskiusz twierdzi, żeby przestępca mógł sobie wybierać sędziów, lub

żeby mógł ich wykluczać - ten kto jest oskarżony o ciężkie zbrodnie ma
mieć prawo samemu dobierać sobie sędziów z pewnej przedstawionej
mu puli

- Trybunały mają być zmienne, lecz orzeczenia mają być stałe - nie mogą
być subiektywne, jakby w mniemaniu sędziów, ponieważ wtedy ludzie nie
wiedzieliby jak postępować

- Wybór sędziów oskarżonego powinien być spośród stanu społecznego

zbliżonego do niego (jeżeli biedny, to biedni sędziowie; jeżeli szlachcic, to
sędzia szlachcic)

- władza sądownicza: hamulec: samo prawo - sędziowie są związani literą

prawa (mają być jedynie “ustami prawa”); obligatoryjność kwestii rotacji
sędziowskiej; przekazanie egzekucji prawa władzy wykonawczej

XVI. Filozofia społeczno – polityczna J. Locke

1.) Dowody na istnienie prawa natury wg Locke’a

- Locke sformułował dowody na istnienie prawa natury:
 1. Człowiek posiada naturalną zdolność do działania racjonalnego

2. Człowiek odczuwa niepokój sumienia kiedy czuje się winny

3. wszystkie rzeczy świata przestrzegają praw swojej działalności i

istnienia adekwatnego wobec swojej natury

4. Z natury jestesmy mniej sklonni do klamstwa i bardziej jestesmy

sklonni do utrzymywania umów, dopiero kłamiemy jak widzimy w
tym jakiś swój interes

5. Istnieją ogólne pojęcia (cnota, nagroda, kara, rozpusta etc.) - jest

jakiś porządek który nie został wytworzony przez człowieka

2.) Koncepcja tolerancji wg Locke’a

- Dla Locke każdy człowiek ma prawo do swobodnego życia i własnych
sądów

- Zasady moralne powinny mieć charakter pragmatyczny - moralność musi

korespondować z tolerancją (tolerancja to wycofanie z życia społ. spraw
religijnych do sfery prywatnej

- Wg. Locke zasada tolerancji nie dotyczy ateistów - cała polityka Państwa
powinna prowadzić do tego, żeby w Państwie było jak najmniej ateistów,
ponieważ oni nie posiadają osadzenia dla swojej moralności

3.) Stan natury wg Locke’a

- Podobnie jak Hobbes zakłada on istnienie stanu natury, w którym rozum

prowadzi ich do praw naturalnych

- Natura nie ma stricte teoretycznego charakteru - u Locka stan natury ma

charakter materialny i empiryczny - zakłada on że istnieje możliwość
powrotu do stanu natury

- Stan natury to stan, w którym nie istnieje obiektywny sędzia,

sprawiedliwość występuje w indywidualistycznym rozumieniu - powrót do
stanu natury bedzie mial miejsce kiedy w panstwie zabraknie
obiektywnego wymiaru sprawiedliwosci

- W stanie natury jednostka postępuje według własnego rozeznania

4.) Koncepcja umowy społecznej wg Locke’a

- rozdzielenie władzy na wykonawczą, sądowniczą i ustawodawczą jako

gwarancja dobrego funkcjonowania Państwa

- Prawo do oporu przeciw uciskowi - podstawa deklaracji niepodległości

USA

- W odróżnieniu od Hobbesa Locke wyróżnia dwie fazy zawarcia umowy

społ:

- Zjednoczenie społ.

- Społeczeństwo oddaje swoją władzę sądowi (na podstawie

umowy rząd również podlega prawu, główną funkcją państwa jest
zabezpieczenie życia i własności obywateli)

5.) Koncepcja wolności J. Locke’a

- Podstawą wolności jednostkowej jest autonomia jednostki - możność
czynienia wszystkiego tego czego prawo nie zakazuje

- Kreatywność życia (posługiwanie się swoją autonomią) jest własnością

najwyższą

- Równość w prawach jest czymś innym niż równość wobec prawa

- Wolność społeczna - nie istnieje inna władza niż ta powołana przez

większość obywateli

- Pańśtwo nie powinno zmuszać ani do odrzucenia ani przyjęcia jakiś

poglądów

- Człowiek nawet sam siebie nie może uczynić niewolnikiem - wolność ma

charakter niezbywalny, wolności nikogo pozbawić nie można, można
jedynie ograniczyć wolność, jeżeli nie stosuje się dana jednostka do
prawa.

6.) Dwa charaktery karania wg J. Locke’a

- Poszczególne jednostki muszą zdawać sobie sprawę z tego, że
zaburzają porządek społeczny i muszą być ukarane, jeżeli będą
wymawiać posłuszeństwo Państwu
 7.) Koncepcja własności wg J. Locke’a

- Powstanie własności wynika z tego, że Bóg dał ludziom rozum

- Locke był przeciwnikiem jakiejkolwiek formy dziedziczenia

- Dziedziczenie i pieniądz sprawiają, że wytwarzają się nierówności

społeczne

- Locke sprzeciwiał się istnieniu kapitału nieosadzonego w właściwości

ziemskiej

- Locke jako własność rozumiał nie tylko własność materialną, lecz również
osobowość (jestestwo), własność siebie

- Można posiadać tylko tyle ziemi, ile człowiek jest w stanie sam uprawiać

8.) Ograniczenia władzy ustawodawczej wg J. Locke’a

- Prawo ma za zadanie zabezpieczyć jednostkę przed innymi, którzy nie
chcą zaakceptować prawa człowieka

- Prawo ma wyznaczać autonomię w różnych aspektach życia jednostki

XVII. Filozofia społeczno – polityczna J.J. Rousseau

1.) Stan natury wg Rousseau

- Etap pierwotnej niewinności - coś jak stan natury - faza człowieka

dzikiego - człowiek korzysta tylko ze swoich prywatnych atrybutów - życie
u ludzi pierwotnych było bardzo proste, nie było wszystkich więzów, które
utrudniały coś, co jest naturalne - “samce i samice spotykali się tylko w
jednym celu” - przełom nastąpił wtedy, kiedy człowiek zaczął wytwarzać
proste narzędzia, wtedy zaczyna się tworzyć mowa i ogólnie grupa
społeczna (rodzina głównie).

2.) Koncepcja umowy społecznej wg J.J. Rousseau

- Aby ludzie byli wobec siebie równi, muszą stać się obywatelami - status
obywatela znosi naturalne nierówności społeczne - zniesienie
nierówności u ludzi jest kwestią polityki bezpieczeństwa. Państwo musi
egzekwować elementy umowy społecznej, żeby zapewnić
 bezpieczeństwo każdemu obywatelowi.

- Prawo karne

- umowa społeczna jako podstawa (przyjmując umowę społeczną

wszyscy akceptujemy karę)

- przestępca nie jest traktowany jako obywatel, tylko rebeliant, ktoś

kto występuje przeciwko umowie społecznej (łamiąc prawo
przestępca wypowiada wojnę Państwu - przestępca jest jak obcy
wróg)

- złamanie prawa musi być udowodnione przez proces sądowy

- skazany przestępca przestaje być obywatelem - okazuje się, że

nigdy nim nie był, był szpiegiem - staje się wrogiem publicznym i
powinna go spotkać kara śmierci

- Rządzić ma wola powszechna, która koresponduje z tym, co Arystoteles

uważał za idealny ustrój Politea - wola powszechna to słuszna większość
zgodna z duchem narodu

3.) Jego stosunek do własności prywatnej

- W tym miejscu pojawia się największe zło społeczne: powołanie przez rozum
pojęcia własności prywatnej, będącej źródłem zazdrości, walk i wszystkich
przestępstw. Wszelkie społeczeństwo sankcjonuje własność prywatną; „Ten,
kto pierwszy ogrodził kawałek ziemi, powiedział «to moje» i znalazł ludzi
dość naiwnych, by mu uwierzyć, był prawdziwym założycielem
społeczeństwa. Iluż to zbrodni, wojen, morderstw, ile nędzy i grozy byłby
rodzajowi ludzkiemu oszczędził ten, kto by kołki wyrwał lub rów zasypał i
zawołał do otoczenia: «Uwaga! Nie słuchajcie tego oszusta; będziecie
zgubieni, gdy zapomnicie, że płody do wszystkich, a ziemia do nikogo»”
(Rozprawa o pochodzeniu i podstawach nierówności między ludźmi). Wraz z
pojawieniem się własności powstała władza, państwo, kultura – kojarzące się
Rousseau wyłącznie z opresją i tyranią – aby zagwarantować posiadaczom
majątkowe status quo. Państwo to kolejny produkt rozumu, podobnie jak i
wszystko, co z własnością się łączy: handel, prawo, moralność, hierarchia,
mentalność zysku, nierówności majątkowe. Konsekwencją racjonalizacji
własności jest instytucja monarchii, która zniewoliła ludy dla obrony
własności garstki bogaczy.

4.) Teoria wychowania J.J. Rousseau

- W swojej koncpecji wychowania inspirował się Paideią Platona
 - 1-szy okres to okres niemowlęctwa:

- karmieniem powinna zajmować się mama a nie niańka

- Okres dzieciństwa:

- trwa do 12-go roku życia

- zaleca żeby nie reagować na płacz dziecka, jeżeli czegoś

się domaga, twierdził, że nie ma sensu argumentować
dziecku w tym okresie, bo i tak tego nie zrozumie

- wychowanie powinno się odbywać na wsi, ponieważ

zabezpiecza to dzieci przeciwko negatywnemu wpływu
środowiska i wzmacnia fizyczność

- nie wolno karać i grozić dziecku

- dziecko nie powinno się uczyć do 12-go roku życia

- nauczyciel ma przede wszystkim pomagać dziecku

spokojnie sie wypowiadac

- okres chłopięcy
- od 12-15 roku życia
- wprowadzona zostaje nauka m.in geografii (poprzez
robienie rysunków), wprowadzać należy również ekonomię
i fizykę

- należy pobudzać ciekawość do nauki, w tym okresie

należy wprowadzać dzieci do życia społecznego poprzez
zaprowadzanie ich do warsztatów rzemieślniczych etc.

- okres młodzieńczy

- od 15-20 roku życia

- wprowadzane ma być nauczanie moralne
- wprowadzana ma byc nauka pewnosci siebie
- powinno sie uczyc filozofii, astronomii, matematyki etc.

XVIII. Filozofia społeczno – polityczna G.W. Hegla

1.) Historiozofia Hegla

- Etap logiczny rozwoju idei (Teza - później nałożone pojęcie przez
Marksa): czysty rozum, czysta myśl, czysta abstrakcja - królestwo cieni:
byt sam w sobie jest czymś określony, a jego określoność jest
nieokreślona - byt przechodzi istnienie przez nieistnienie - jedność bytu i
jedność niczego jest to to samo - idea przy sprzeczności się rozwija -
przechodzi przez różne formy, ale zachowuje jeden kierunek.

- Etap przyrodniczy (Antyteza - to samo): idea chcąc dostrzec swój własny

rozwój wyłania z siebie przyrodę, przyroda rozwija sie w przestrzeni, ale
nie w czasie (rozwój ilościowy - rozmnażanie się - wieczne przetwarzanie
tego, co już było), przyroda powołuje do życia ludzi i to ludzie wytwarzają
historię. W samej przyrodzie idea nie jest w stanie dążyć do własnej
wolności.

- Etap filozoficzny (synteza - tosamo) w tym etapie powstaje

społeczeństwo - rozwój za równo w przestrzeni jak i w czasie - wyłaniają
się różne kultury, różne państwa, instytucje - rozwój społeczny jest
możliwy, ponieważ człowiek jest obdarzony świadomością wolności - w
społęczenstwie idea ma się obiektywizować i wówczas jest w stanie
dostrzec siebie i swój rozwój

- Duch subiektywny: Idea zwrócona ku sobie - byt niezobiektywizowany -

idea będąca treścią świadomości ludzkiej - człowiek zdaje sobie sprawe z
istnienia, umie określić relacje ja ty, ale nie jest w stanie zrozumieć tej
relacji (nie wie co to ty, ani czym jest on)

- 1-szy etap: przedmiot badań antropologii - badanie człowieka w

relacji z przyrodą;

- 2-gi etap: fenomenologa - badanie człowieka posiadającego

świadomość - duch skupia sie na zdobyciu samowiedzy;

- 3-ci etap: Psychologia: analiza psychiki ludzkiej, zostaje

rozwinięte pojęcie wolności jako postulat rozumu (ta wolność
jednak nie jest w stanie urzeczywistnić się sama w sobie)

- Duch obiektywny: świadomość ludzka zwraca się na zewnątrz -

obiektywizuje się człowiek w relacji do człowieka - relacja Ja-ty -
następuje uzyskiwanie wymiaru instytucjonalnego - obiektywizacja jawi
się w tym, co człowiek stworzy (a twory te się również alienują i
podporządkowują sb człowieka)
 - 1-szy etap: Filozofia prawa: rozwój pojęcia wolności w
kodyfikacjach kodeksów prawnych i instytucjach wykonawczych

- 2-gi etap: Filozofia Pańśtwa: różne państwa jako przyklad

udoskonalenia wolności

- 3-ci etap: Filozofia historii: ujawnia się historiozofia

- Duch absolutny: dokonuje się syntezacja etapów wolnościowych -

synteza samowiedzy wolności - obiektywizacja wolności.

- 1-szy etap: Sztuka

- 2-gi etap: Religia
- 3-ci etap: Filozofia - najdoskonalsza forma ducha absolutnego,
czysta forma wiedzy, ujawnia to co sztuka i religia zawiera, ale już
w formie

- Filozofia dziejów:

- to co rzeczywiste jest rozumne, a to co rozumne jest rzeczywiste -

człowiek może poznać rzeczywistość o ile będzie ją poznawał w
sposób filozoficzny

- Hegel stara się przekroczyć suche fakty historyczne

- chciał przedstawić rozumowy rozwój historii

- Uważał, że historia człowieka nie jest przypadkowa, był

przeciwnikiem periodyzacji historii (dla niego historia była jedną
historią ludzkości)

- Sposób opisywania historii ludzkości zaczyna od świata

wschodniego: uznał świat wschodni (Indie, Chiny) jako światy
statyczne, które zatrzymały się w rozwoju, twierdzi, że tam nie
ukształtowało się jednostkowe rozumienie sumienia

- Świat grecki: Idea nie podlegała swobodnemu rozwojowi - do

świata wolności w grecji byli zaproszeni tylko nieliczni (obywatele,
nie niewolnicy); nawet wolni wg Hegla nie byli niezależni - nawet
oni sięgali do rad wyroczni przed wykonaniem jakiegoś działania

- Świat rzymski: Prawdziwa wolność jest tłamszona przez władze

rzymu; niemożliwa jest realizacja kompletnej indywidualności
 - Świat germański:odnosi to do upadku rzymu - ze wzgledu na brak
realizowania wolności doszło do jego upadku; za największe
osiągnięcie okresu germańskiego Hegel uważa reformację -
powszechnego obcowania człowieka z Chrystusem

- Oświecenie: Hegel odnosi się krytycznie do rewolucji francuskiej:

skutkiem jej był terror - nie uwzględniono ludzkich skłonności

- Dzieje powszechne: nie są niczym innym niż rozwojem wolności -

a trzeba to robić w sposób rozumny

2.) Koncepcja wolności u Hegla

- wybór podjęty przez człowieka w oderwaniu od okoliczności to nie jest

wolność, to pewna okoliczność - nasze pragnienia są kształtowane przez
społeczeństwo w którym istniejemy - abstrakcyjna wolność liberałów
odnosi się do tego, żeby być niesionym przez społeczne prądy epoki

3.) Zasady filozofii prawa wg Hegla

- musi istnieć władza, do której będzie należeć ostateczna decyzja

- jeśli w danej stabilnej wspólnocie jest stabilna konstytucja, to monarcha

nie ma nic do roboty jak być przekonanym, że realizowanie wolności jest
jedynie rozumne, że jest to właściwy wybór i należy to upowszechnić

- Prawo - to nie prawo stanowione tylko Recht - prawo to organizacja

wolności, jako takie stanowi byt wszelkiej wolności ono jest ujęte w
pojęciach; w odczuciach subiektywnych jednostek określoność objawia
się w formie obowiązku i jest wyznaczone przez państwo, w wymiarze
obiektywnym obowiązki są równoznaczne z prawami jednostek

- Zróżnicowanie treści w postępie idei prawa: inna treść rodzinie, inna treść
synowi, inna treść w obowiązkach ojca wobec syna (jakie obowiązki
mamy względem siebie)

- obowiązek istnieje w jednostce, w wolnym podmiocie, w subiektyw. woli

ja i wtedy ma charakter uprawnienia
 - moralność ma słabsze uzasadnienie aksjologiczne niż prawo - to co jest
moralne jest wyznaczone przez przekonania, zamiary - subiektywny
obowiązek (moralny punkt widzenia jest ujęciem jednostronnym)

- etyczność to jedność prawa i moralności - silniejsza aksjologicznie niż

sama moralność - prawo i moralność uzyskują absolutną jedność

- kiedy jednostka funkcjonuje w obrębie etyczności, to staje się osobą

- zasady filozofii prawa dt. ducha obiektywnego - wychodzimy od prawa

jako tezy, zaprzeczeniem prawa jest moralność, a syntezą jest etyczność

4.) Koncepcja etatyzmu Hegla

5.) Co to jest etyczność u Hegla?

- Zieglichkeit - - jednostka powinna podporządkować się Zieglichkeit, czyli
wspólnocie wartości - jednostka ma podporządkować się wartościom
które wyznaje a nie nimi handlować

- Kiedy Państwo sprzeniewierza się społeczeństwu i jego wartościom, to

jemu nie należy się posłuszeństwo

- Teza: Rodzina
- Antyteza: Społeczeństwo obywatelskie

6.) Koncepcja społeczeństwa obywatelskiego wg Hegla

- jako pierwszy wprowadził termin społeczeństwa obywatelskiego - ale nie
jest to tożsame z tym co my rozumiemy - ogranicza się ono do kwestii
rynkowych i gospodarczych

- własność jest konieczna dla rozwoju osobowości, jest podstawą dla

organizacji stosunków społecznych, jak i porządku społecznego

- przekroczenie imperatywu kategorycznego przez imperatyw osobowości -

osobą jesteśmy poprzez inne osoby (samowiedzę uzyskujemy poprzez
konfrontację z innymi) - imperatyw nie może zostać zastosowany w
rodzinie, tam zostaje zniesiony przez miłość

- moralność jednostkowa nie może zostać wprowadzona do życia

politycznego

- Własność → Uznanie → Osobowość (perspektywa jednostki)

 - Prawo konstytucyjne → Prawo międzynarodowe → Historia świata
(perspektywa państwa)

- Wola jako bezpośrednie absolutne formalne prawo → wola jako

refleksyjność (moralność subiektyw.) → Etyczne życie -stanowiące
jedność formalnego prawa i moralności subiektyw.

- podstawową S.O. jest praca: Produkcja → Wymiana → Konsumpcja

- praca sprowadza do współzależności jednostek w formie umowy (umowa

społeczna)

- Społeczeństwo obywatelskie przeciwstawione Państwu

- w S.O. mamy do czynienia z dominacją szczegółowości - wszelkie

dążenia człowieka mają na celu zaspokoić potrzeby indywidualne - więzi
społeczne są luźne, albo nawet ich nie ma - obywatelska wolność to
samookreślenie własnych wyborów, interesów etc.

- Państwo jako organizm polityczny jest negatywnym odbiciem w stosunku

do S.O - w Państwie dominuje ogólność, wolność, jednostka jest w stanie
określać swoje cele, które będą miały charakter publiczny - politykiem nie
jest osoba, która dąży do realizacji własnego interesu - w nowoczesnym
państwie powinno dominować to co ogólne, a nie to, co jednostkowe

7.) Metafora pan i niewolnik u Hegla

- w momencie kiedy ktoś staje się niewolnikiem to znaczy, że
przehandlował swoje wartości

- Jeżeli spotkają się dwie świadomości Pana, to wówczas mamy walkę na

śmierć i życie

- Natomiast jeżeli spotykają się dwie jednostki i jednostka A skoryguje, czy

zmieni swoje wartości wobec jednostki B, to jednostka A ma świadomość
niewolnika, a B Pana

XIX. Filozofia spoleczno – polityczna I. Kanta

1.) Koncepcja obowiązków wg I. Kanta

- Dwa obowiązki człowieka:
 - obowiązek względem siebie samego

- obowiązek względem innych

2.) Koncepcja legalizmu u I. Kanta

- LEGALIZM) – pogląd uznający, że postępowanie powinno być ściśle
podporządkowane prawu, a relacje między podmiotami oparte na
obowiązkach i uprawnieniach określonych prawem, rozumianym jako
zespół reguł; lub „postawa etyczna, która uznaje, że działanie
moralne jest sprawą posłuszeństwa regułom, a relacje moralne
składają się z obowiązków i praw określonych przez reguły”

- Dla koncepcji etycznych zasadniczym punktem odniesienia jest

filozofia I. Kanta, który argumentował, że wartość moralna czynu i
wartość moralna podmiotu oparte są na postępowaniu z obowiązku,
stąd „tylko prawo samo w sobie może być przedmiotem szacunku”
Zasada leżąca u podstaw moralności Imperatyw Kategoryczny, ma
charakter formalny

3.) Koncepcja wolności u I. Kanta

- Wolna wola - tworzy strefę swobody

- Wolność - wcale nie oznacza swobody, lecz działanie w zgodzie z

obowiązkiem i w zgodzie ze sobą (wolna wola + prawo moralne; działanie
zgodne z imperatywem kategorycznym) - zdolność samoograniczenia się
z uwagi na imperatyw kategoryczny

4.) Koncepcja wiecznego pokoju I. Kanta

(PIERWSZA CZĘŚĆ)

- Żaden traktat pokojowy nie może być tak sformułowany, żeby potajemnie
zawierał zapisy, które mogłyby zawierać przyczyny przyszłej wojny (musi
być tak sformułowany, żeby nie był elementem dotkliwym, upokarzającym
etc.)

- Żadne samodzielnie istniejące państwo nie może być zdobyte przez inne
państwo, być przedmiotem, kupna, wymiany, czy w wyniku dziedziczenia
 - Z czasem Państwa powinny zrezygnować z wojska zawodowego,
regularnego, z armii narodowej - Kant upatrywał w tym stan
potencjalnego istnienia wojny

- Państwo nie powinno zaciągać żadnych długów ze względu na żadne

zewnętrzne uwarunkowania (Państwo nie powinno korzystać z zasobów
innego Państwa)

- Żadne Państwo nie powinno się mieszać w sposób przemocowy do

konstytucji innego Państwa (suwerenność to nie jest niezależność!! To
forma pewnej autonomii. Jeżeli dołączyliśmy do UE, to dobrowolnie
przekazaliśmy im jakieś uprawnienia)

- Żadne Państwo będące w stanie wojny nie powinno pozwalać sobie na

przejawy wrogości, które powodowałyby, że któraś ze stron straciłaby
ufność wobec zaistnienia pokoju (zdrada, skrytobójstwo, pogwałcenie
praw człowieka, mordowanie ludności cywilnej, torturowanie etc.)

(DRUGA CZĘŚĆ)

- Konstytucja powinna mieć charakter republikański - powinna zachować

trójpodział władzy i szanować prawa człowieka i prawa obywatelskie -
przy takiej konstytucji społeczność będzie miała wpływ na zachowanie
pokoju - ludzie mając na myśli negatywne skutki wojny, będą jej unikać

- Prawo międzynarodowe powinno opierać się na federacji wolnych Państw

(narody powinny być oceniane tak samo jak ludzie) - powinny być
ustanowione prawa, które miałyby na uwadze, żeby wojna się nie
pojawiła - Państwo wewnątrz siebie powinno samo ograniczać siebie,
żeby nie naruszać praw innych Państw.

- Prawne obywatelstwo świata powinno być ograniczone do powszechnej

gościnności - obcy nie powinien być traktowany z wrogością, ale obcy nie
powinien mieć jakiś roszczeń względem Państwa

(TRZECIA CZĘŚĆ)

- Potrzebne są gwarancje wiecznego pokoju

XX. Pytanie z książki:

 1.) T. Buksiński: Współczesne filozofie polityki, Poznań 2004;

Literatura pomocnicza do egzaminu

1.) T. Buksiński: Współczesne filozofie polityki, Poznań 2004;

2.) Przewodnik po współczesnej filozofii politycznej red. R.E.Goodwin i in.;
Warszawa 1998
3.) W. Kymlicka Wspólczesna filozofia polityczna, Warszawa 2009
4.) A. Szahaj, M.Jakubowski Podręcznik do filozofii politycznej, Warszawa
2014
5. Leo Strauss, Filozofia polityki; Warszawa 2010