1 DOĞRUSAL HAREKET

2.1 Konum, Yerdeğiştirme, Hız ve İvme

2.2 Sabit İvmeli Hareket
2.3 Serbest Düşme

Daha iyi sonuç almak için, Adobe Reader programını Tam Ekran modunda çalıştırınız.
Sayfa çevirmek/Aşağısını görmek için, farenin sol/sağ tuşlarını veya PageUp/PageDown tuşlarını kullanınız.

Üniversiteler İçin FİZİK I 2. DOĞRUSAL HAREKET : 1 / 10

2.1 KONUM, YERDEĞİŞTİRME, HIZ ve İVME
Konum ( x ) =⇒ Cismin seçilen bir koordinat sistemindeki yeri. H

Üniversiteler İçin FİZİK I 2. DOĞRUSAL HAREKET : 2 / 10

2.1 KONUM, YERDEĞİŞTİRME, HIZ ve İVME
Konum ( x ) =⇒ Cismin seçilen bir koordinat sistemindeki yeri. H

3-boyutlu uzayda =⇒ x, y, z koordinatları.

1-boyutlu uzayda =⇒ sadece x koordinatı.

Üniversiteler İçin FİZİK I 2. DOĞRUSAL HAREKET : 2 / 10

2.1 KONUM, YERDEĞİŞTİRME, HIZ ve İVME
Konum ( x ) =⇒ Cismin seçilen bir koordinat sistemindeki yeri. H

3-boyutlu uzayda =⇒ x, y, z koordinatları.

1-boyutlu uzayda =⇒ sadece x koordinatı.

Yerdeğiştirme ( ∆x ): Cismin t1 anındaki konumu x1 ve daha sonraki

bir t2 anındaki konumu x2 ise,

∆x = x2 − x1 (Yerdeğiştirme)

Üniversiteler İçin FİZİK I 2. DOĞRUSAL HAREKET : 2 / 10

Hız ( v ) =⇒ Cismin birim zamanda aldığı yol. H

Üniversiteler İçin FİZİK I 2. DOĞRUSAL HAREKET : 3 / 10

Hız ( v ) =⇒ Cismin birim zamanda aldığı yol. H

Ortalama Hız ( vort ): Cismin t1 anındaki konumu x1

ve daha sonraki bir t2 anındaki konumu x2 ise,
yerdeğiştirme x2 − x1 ∆x
vort = = =
geçen zaman t2 − t1 ∆t
H

Üniversiteler İçin FİZİK I 2. DOĞRUSAL HAREKET : 3 / 10

Hız ( v ) =⇒ Cismin birim zamanda aldığı yol. H

Ortalama Hız ( vort ): Cismin t1 anındaki konumu x1

ve daha sonraki bir t2 anındaki konumu x2 ise,
yerdeğiştirme x2 − x1 ∆x
vort = = =
geçen zaman t2 − t1 ∆t
H

• Cisim pozitif yönde ilerliyorsa ( x2 > x1 ) =⇒ vort pozitif,

• Cisim negatif yönde ilerliyorsa ( x2 < x1 ) =⇒ vort negatif. H

Üniversiteler İçin FİZİK I 2. DOĞRUSAL HAREKET : 3 / 10

Hız ( v ) =⇒ Cismin birim zamanda aldığı yol. H

Ortalama Hız ( vort ): Cismin t1 anındaki konumu x1

ve daha sonraki bir t2 anındaki konumu x2 ise,
yerdeğiştirme x2 − x1 ∆x
vort = = =
geçen zaman t2 − t1 ∆t
H

• Cisim pozitif yönde ilerliyorsa ( x2 > x1 ) =⇒ vort pozitif,

• Cisim negatif yönde ilerliyorsa ( x2 < x1 ) =⇒ vort negatif. H

• Ortalama hız kullanışlı değil (iki noktada ölçmek gerekir ve x2

noktasına varmadan hızı bilemeyiz).

Üniversiteler İçin FİZİK I 2. DOĞRUSAL HAREKET : 3 / 10

Ani Hız ( v ): Ortalama hızın limiti. H

Üniversiteler İçin FİZİK I 2. DOĞRUSAL HAREKET : 4 / 10

Ani Hız ( v ): Ortalama hızın limiti. H

∆x x2 − x1 dx
v = lim = lim =
∆t→0 ∆t t 2 →t1 t2 − t1 dt
H

Üniversiteler İçin FİZİK I 2. DOĞRUSAL HAREKET : 4 / 10

Ani Hız ( v ): Ortalama hızın limiti. H

∆x x2 − x1 dx
v = lim = lim =
∆t→0 ∆t t 2 →t1 t2 − t1 dt
H

Kısaca hız denir.

Konumun zamana göre türevi. Kısaca v = x 0 olarak da yazılır.

Birimi: metre/saniye ( m/s ).

Yine, hareketin yönü v hızının işaretine bağlıdır.

Üniversiteler İçin FİZİK I 2. DOĞRUSAL HAREKET : 4 / 10

İvme ( a ) =⇒ Hızın birim zamanda değişme miktarı. H

Üniversiteler İçin FİZİK I 2. DOĞRUSAL HAREKET : 5 / 10

İvme ( a ) =⇒ Hızın birim zamanda değişme miktarı. H

Ortalama İvme ( aort )

Cismin t1 anındaki hızı v1 ve daha sonraki bir t2 anındaki hızı v2 ise,
v2 − v1 ∆v
aort = = H
t2 − t1 ∆t

Üniversiteler İçin FİZİK I 2. DOĞRUSAL HAREKET : 5 / 10

İvme ( a ) =⇒ Hızın birim zamanda değişme miktarı. H

Ortalama İvme ( aort )

Cismin t1 anındaki hızı v1 ve daha sonraki bir t2 anındaki hızı v2 ise,
v2 − v1 ∆v
aort = = H
t2 − t1 ∆t

İvmenin işareti :

Cisim pozitif yönde ilerlerken ( v1 , v2 > 0 ),

• Hızı artıyorsa ( v2 > v1 ) =⇒ İvme pozitif,
• Hızı azalıyorsa ( v2 < v1 ) =⇒ İvme negatif. H

Üniversiteler İçin FİZİK I 2. DOĞRUSAL HAREKET : 5 / 10

İvme ( a ) =⇒ Hızın birim zamanda değişme miktarı. H

Ortalama İvme ( aort )

Cismin t1 anındaki hızı v1 ve daha sonraki bir t2 anındaki hızı v2 ise,
v2 − v1 ∆v
aort = = H
t2 − t1 ∆t

İvmenin işareti :

Cisim pozitif yönde ilerlerken ( v1 , v2 > 0 ),

• Hızı artıyorsa ( v2 > v1 ) =⇒ İvme pozitif,
• Hızı azalıyorsa ( v2 < v1 ) =⇒ İvme negatif. H

Cisim negatif yönde ilerlerken ( v1 , v2 < 0 ),

• Hızı artıyorsa ( v2 < v1 ) =⇒ İvme negatif!
• Hızı azalıyorsa ( v2 > v1 ) =⇒ İvme pozitif.

Üniversiteler İçin FİZİK I 2. DOĞRUSAL HAREKET : 5 / 10

Ani İvme ( a ): Ortalama ivmenin limiti. H

Üniversiteler İçin FİZİK I 2. DOĞRUSAL HAREKET : 6 / 10

Ani İvme ( a ): Ortalama ivmenin limiti. H

∆v v2 − v1 dv
a = lim = lim = H
∆t→0 ∆t t2 →t1 t2 − t1 dt

Üniversiteler İçin FİZİK I 2. DOĞRUSAL HAREKET : 6 / 10

Ani İvme ( a ): Ortalama ivmenin limiti. H

∆v v2 − v1 dv
a = lim = lim = H
∆t→0 ∆t t2 →t1 t2 − t1 dt

Kısaca ivme denir. Birimi: metre/(saniye)2 = m/s2 . H

Üniversiteler İçin FİZİK I 2. DOĞRUSAL HAREKET : 6 / 10

Ani İvme ( a ): Ortalama ivmenin limiti. H

∆v v2 − v1 dv
a = lim = lim = H
∆t→0 ∆t t2 →t1 t2 − t1 dt

Kısaca ivme denir. Birimi: metre/(saniye)2 = m/s2 . H

Hızın zamana göre 1. türevidir: a = v0

Hız konumun 1. türevi, o halde ivme konumun 2. türevidir: a = x 00 H

Üniversiteler İçin FİZİK I 2. DOĞRUSAL HAREKET : 6 / 10

Ani İvme ( a ): Ortalama ivmenin limiti. H

∆v v2 − v1 dv
a = lim = lim = H
∆t→0 ∆t t2 →t1 t2 − t1 dt

Kısaca ivme denir. Birimi: metre/(saniye)2 = m/s2 . H

Hızın zamana göre 1. türevidir: a = v0

Hız konumun 1. türevi, o halde ivme konumun 2. türevidir: a = x 00 H

İvmenin işareti, hareketin yönüne ve v hızının değişimine bağlıdır.

Üniversiteler İçin FİZİK I 2. DOĞRUSAL HAREKET : 6 / 10

2.2 SABİT İVMELİ HAREKET
Eşit zaman aralıklarında hız değişimi aynı ise =⇒ a = sabit H

Üniversiteler İçin FİZİK I 2. DOĞRUSAL HAREKET : 7 / 10

2.2 SABİT İVMELİ HAREKET
Eşit zaman aralıklarında hız değişimi aynı ise =⇒ a = sabit H

v2 − v1 x2 − x1
aort = , vort = H
t2 − t1 t2 − t1

Üniversiteler İçin FİZİK I 2. DOĞRUSAL HAREKET : 7 / 10

2.2 SABİT İVMELİ HAREKET
Eşit zaman aralıklarında hız değişimi aynı ise =⇒ a = sabit H

v2 − v1 x2 − x1
aort = , vort = H
t2 − t1 t2 − t1

Notasyon değiştirme:
Cisim başlangıçta t1 = 0 anında x0 konumlu yerden v0 ilk hızıyla
harekete başlıyor olsun. t2 = t son anında x konumlu yerdeki son hızı v
olsun.
v − v0 x − x0
aort = a = , vort =
t−0 t−0
→ v = v0 + a t , → x = x0 + vort t
↓

Üniversiteler İçin FİZİK I 2. DOĞRUSAL HAREKET : 7 / 10

2.2 SABİT İVMELİ HAREKET
Eşit zaman aralıklarında hız değişimi aynı ise =⇒ a = sabit H

v2 − v1 x2 − x1
aort = , vort = H
t2 − t1 t2 − t1

Notasyon değiştirme:
Cisim başlangıçta t1 = 0 anında x0 konumlu yerden v0 ilk hızıyla
harekete başlıyor olsun. t2 = t son anında x konumlu yerdeki son hızı v
olsun.
v − v0 x − x0
aort = a = , vort =
t−0 t−0
→ v = v0 + a t , → x = x0 + vort t
↓

v + v0
vort = =⇒ x = x0 + v0 t + 12 a t 2
2
Üniversiteler İçin FİZİK I 2. DOĞRUSAL HAREKET : 7 / 10
Zamansız hız formülü:
v − v0
v = v0 + a t → t= → x = x0 + v0 t + 21 a t 2
a
=⇒ v 2 − v02 = 2 a (x − x0 ) H

Üniversiteler İçin FİZİK I 2. DOĞRUSAL HAREKET : 8 / 10

Zamansız hız formülü:
v − v0
v = v0 + a t → t= → x = x0 + v0 t + 21 a t 2
a
=⇒ v 2 − v02 = 2 a (x − x0 ) H

Özet:

v = v0 + a t
x = x0 + v0 t + 12 a t 2 (sabit ivmeli hareket)
v 2 − v02 = 2 a (x − x0 )

Üniversiteler İçin FİZİK I 2. DOĞRUSAL HAREKET : 8 / 10

Zamansız hız formülü:
v − v0
v = v0 + a t → t= → x = x0 + v0 t + 21 a t 2
a
=⇒ v 2 − v02 = 2 a (x − x0 ) H

Özet:

v = v0 + a t
x = x0 + v0 t + 12 a t 2 (sabit ivmeli hareket)
v 2 − v02 = 2 a (x − x0 )

Özel durum: Düzgün doğrusal hareket

a=0 → v = v0 = sabit ve x = x0 + v0 t

Üniversiteler İçin FİZİK I 2. DOĞRUSAL HAREKET : 8 / 10

2.3 SERBEST DÜŞME

Deneysel gözlem (Galileo):

Dünya yüzeyi yakınında, dikey atılan veya serbest bırakılan tüm cisimler
aynı bir sabit ivmeyle düşerler. H

Üniversiteler İçin FİZİK I 2. DOĞRUSAL HAREKET : 9 / 10

2.3 SERBEST DÜŞME

Deneysel gözlem (Galileo):

Dünya yüzeyi yakınında, dikey atılan veya serbest bırakılan tüm cisimler
aynı bir sabit ivmeyle düşerler. H

Buna yerçekimi ivmesi denir ve mutlak değeri g ile gösterilir.

g = 9.8 m/s2 H

Üniversiteler İçin FİZİK I 2. DOĞRUSAL HAREKET : 9 / 10

2.3 SERBEST DÜŞME

Deneysel gözlem (Galileo):

Dünya yüzeyi yakınında, dikey atılan veya serbest bırakılan tüm cisimler
aynı bir sabit ivmeyle düşerler. H

Buna yerçekimi ivmesi denir ve mutlak değeri g ile gösterilir.

g = 9.8 m/s2 H

Hava sürtünmesi ihmal edilebildiği ölçüde doğrudur.

Coğrafi konuma göre ufak değişiklikler gösterir.
Yüzeyden yükseldikçe g değeri azalır.
Problem çözümlerinde g ≈ 10 m/s2 alınabilir (bağıl hata: % 2)

Üniversiteler İçin FİZİK I 2. DOĞRUSAL HAREKET : 9 / 10

Serbest düşme için sabit ivmeli hareket formülleri geçerlidir. H

Üniversiteler İçin FİZİK I 2. DOĞRUSAL HAREKET : 10 / 10

Serbest düşme için sabit ivmeli hareket formülleri geçerlidir. H

İvmenin işareti: H

Üniversiteler İçin FİZİK I 2. DOĞRUSAL HAREKET : 10 / 10

Serbest düşme için sabit ivmeli hareket formülleri geçerlidir. H

İvmenin işareti: H

g ivmesi Dünya merkezine doğru hızlandırır.

y -ekseni keyfi olarak (yukarı veya aşağı) seçilebilir.
Hızlanılan yön pozitif alınmışsa a = +g ,
negatif alınmışsa a = −g olur. H

Üniversiteler İçin FİZİK I 2. DOĞRUSAL HAREKET : 10 / 10

Serbest düşme için sabit ivmeli hareket formülleri geçerlidir. H

İvmenin işareti: H

g ivmesi Dünya merkezine doğru hızlandırır.

y -ekseni keyfi olarak (yukarı veya aşağı) seçilebilir.
Hızlanılan yön pozitif alınmışsa a = +g ,
negatif alınmışsa a = −g olur. H

y-ekseni yukarı ise: y-ekseni aşağı ise:

a = −g a = +g
(serbest düşme)
v = v0 − g t v = v0 + g t
y = y0 + v0 t − 12 g t 2 y = y0 + v0 t − 12 g t 2

∗ ∗ ∗ 2. Bölümün Sonu ∗ ∗ ∗
Üniversiteler İçin FİZİK I 2. DOĞRUSAL HAREKET : 10 / 10