Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθήνας

Διαπολιτισμική Κοινωνική Εργασία

Ελένη Κοντογιάννη
Τμήμα Κοινωνικής Εργασίας

Ενότητα 1: Εθνικές μειονότητες και

εθνικότητα
 Εθνικές μειονότητες & εθνικότητα
ΕΘΝΙΚΗ ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΑ: προσδιορίζει μια μειονοτική ομάδα που
χαρακτηρίζεται από παράγοντες που σχετίζονται με την
εθνικότητα. Ο όρος «εθνικότητα» έχει γίνει αντικείμενο
μελετών και διαφωνιών. Οι κατά καιρούς ορισμοί που έχουν
δοθεί χρησιμοποιούν τις ακόλουθες μεταβλητές:
• Κοινή θρησκεία,
• Ίδια κουλτούρα,
• Πολιτισμικές ιδιότητες,
• Κοινή εθνική ή γεωγραφική καταγωγή,
• Κοινή γλώσσα,
• Κοινά φυσιολογικά χαρακτηριστικά.
1

Ευρύτερες προσεγγίσεις (1/2)

• Η εθνικότητα υποδηλώνει το αίσθημα ότι κάποιος ανήκει σε μια
συγκεκριμένη ομάδα και μοιράζεται τις συνθήκες ύπαρξής της.
• Σημαντική διάσταση της εθνικότητας είναι το υποκειμενικό
αίσθημα του «εμείς» το οποίο κινητοποιείται για ατομική και
ομαδική ταυτότητα.
• Αυτό επίσης δημιουργεί την έννοια της κοινότητας, άσχετα από το
αν η εθνική ομάδα είναι μειονότητα ή πλειονότητα.
• Αυτή η κοινότητα φθάνει στο σημείο να διαχωρίζεται από το
«αυτοί» που είναι οι απέξω απ’ την κοινότητα και να αναπαράγει
το αίσθημα του εσωτερικού «ανήκειν» (εμείς), ανάμεσα στα μέλη
της ομάδας. Δηλαδή εθνικοποιείται
• ΕΘΝΙΚΟΤΗΤΑ: είναι το ενεργό πρόσωπο της εθνικής συνείδησης
και πάντα ενέχει μια πολιτική διάσταση (Anthias & Yval-Davis)

2
 Ευρύτερες προσεγγίσεις (2/2)
• Η αίσθηση του «εμείς» δεν αφορά απλά σε μια πολιτισμική
ομαδοποίηση, εθνικότητα και κουλτούρα δεν είναι
απαραίτητα συνώνυμα. Η υπερ-εθνική ταυτότητα «λευκός
Ευρωπαίος» περιλαμβάνει διασπορά γλωσσών – πολιτισμών
– παραδόσεων.
• Παρ’ όλα αυτά στη βιβλιογραφία της κοινωνικής εργασίας
αρκετή προσοχή δίνεται σε ορισμούς των εθνικών
ομαδοποιήσεων ως πολιτισμικές οντότητες.
• Η έννοια ενός κοινού πολιτισμού ή κοινών πολιτισμικών
ιδιοτήτων , αντιμετωπίζονται συχνά ως παράγοντες
διαχωρισμού στον καθορισμό των εθνικών ομάδων. Υπ’
αυτήν την έννοια ως πολιτισμός ορίζεται το σύστημα: ιδεών,
κανόνων, αξιών, «τρόπων να υπάρχει κάποιος». Όλα αυτά
είναι κοινά ανάμεσα στα μέλη μιας συγκεκριμένης ομάδας.
3

Μετανάστευση
• Η μετανάστευση παράγει πολιτισμικές συναντήσεις που
είναι ήπιες ή συγκρουσιακές.
• Μέλη διαφορετικών πολιτισμικών ομάδων έχουν την
ευκαιρία να συγκρίνουν πολιτισμούς και ως συνέπεια να
υποστηρίξουν ή να αντιταχθούν στον εθνοκεντρισμό (=πίστη
στην υπεροχή κάποιου πολιτισμού έναντι άλλων).
• Οι πολιτισμοί δεδομένων των συνεχών διαδράσεων και
αλλαγών εκλαμβάνονται ως δυναμικές και ρευστές
οντότητες. Αυτό ισχύει για κουλτούρες πλειονότητας αλλά
και μειονότητας.
• Αυτό που συχνά παραβλέπεται είναι το γεγονός ότι οι
πολιτισμικές παραδόσεις στις ομάδες μεταναστών έχουν τα
δικά τους στοιχεία μοντερνισμού με αποτέλεσμα συχνά,
αυτές οι πολιτισμικές ομάδες να διχάζονται εσωτερικά.
4
 Εθνική κινητοποίηση (1/2)
• Εθνικές κινητοποιήσεις μπορούν να συμβούν ξεπερνώντας τα
εθνικά σύνορα (Π.χ ROM: βασίζεται σε μείξη εθνικών
χαρακτηριστικών από όλο τον κόσμο) Rex (1996). Τρείς τύποι
εθνικής κινητοποίησης:
1. Η συντήρηση σημείων αναφοράς και σύνδεσης με την
πατρίδα (υπαρκτή ή φανταστική),
2. Η συλλογική μάχη για αναγνώριση των στάσεων υπεροχής
στη χώρα εγκατάστασης,
3. Η πιθανότητα μετανάστευσης προς νέες χώρες
εγκατάστασης δεδομένης της ύπαρξης εθνικών ορίων.
• Η κινητοποίηση εθνικότητας αφορά στο ατομικό αλλά και στο
συλλογικό επίπεδο και συνδέεται με τον τρόπο που η
κοινωνία εγκατάστασης αντιδρά στην παρουσία μειονοτήτων
5

Εθνική κινητοποίηση (2/2)

• Η κοινωνία υποδοχής μπορεί:
1. Να θέλει να τους κρατήσει απ’ έξω ή να τους επιτεθεί.
2. Να τους δεχθεί ως προσωρινούς κατοίκους χωρίς πολιτικά
δικαιώματα.
3. Να τους δεχθεί αλλά να απαιτήσει να αποποιηθούν
/εγκαταλείψουν τη δική τους κουλτούρα.
4. Να θέλει να τους εντάξει σε μια κοινωνία η οποία
αυτοπροσδιορίζεται ως πολυπολιτισμική.

6
 Φυλή (1/3)
• Ο όρος φυλή, δεν έχει γενικευμένη εφαρμογή στη
βιβλιογραφία της κοινωνικής εργασίας.
• Ενώ στη Βρετανία οι όροι «φυλή» , «ρατσισμός» και
«αντιρατσισμός», χαρακτηρίζουν συζητήσεις που αφορούν
στις εθνικές μειονότητες, κείμενα από πολλές άλλες
Ευρωπαϊκές χώρες τηρούν σαφέστατα μια κριτική
προσέγγιση στη χρήση αυτών των όρων.
• Άλλες Ευρωπαϊκές χώρες (Γαλλία, Γερμανία, Ολλανδία και
Σκανδιναβικές χώρες, όρος «φυλή» ο οποίος θεωρείται
αρνητικά φορτισμένος, εκλείπει από της δημόσιες
συζητήσεις (συμπεριλαμβανομένων και των επιστημονικών).
Συνήθως, στην Ευρώπη αυτή η ορολογία συσχετίζεται με
πολιτική προπαγάνδα νεοφασιστικών ομάδων που
ενστερνίζονται ιδέες βιολογικής υπεροχής και ιεράρχησης
των φυλών.
7

Φυλή (2/3)
• Στη Γαλλία και την Ισπανία δεν υπάρχει συνείδηση
«χρώματος».
• Οι Γάλλοι ανησυχούν για τον πολιτισμό των μεταναστών
(φοβούνται ότι θα υπονομεύσει τη δική τους κουλτούρα και
τις πολιτικές ιδέες)
• Στη Γερμανία η απειλή αφορά στην ομοιογένεια του
Γερμανικού φύλου από τους «ξένους», ο όρος ρατσισμός
αποφεύγεται και χρησιμοποιείται ο όρος «εχθρότητα
απέναντι στους ξένους»
• Βέλγιο, Ελβετία και Ολλανδία: η μακρά εμπειρία
θρησκευτικής και γλωσσικής ποικιλομορφίας δημιουργεί ένα
διαφορετικό πλαίσιο το οποίο παρέχει δυνατότητες νέων
μορφών πολυπολιτισμικότητας.

8
 Φυλή (3/3)
• Στην Ευρώπη στις σχετικές συζητήσεις επικρατούν όροι όπως
«κουλτούρα» αντί «διαφορετικό χρώμα δέρματος», επίσης ο
όρος «διάκριση» φαίνεται να μην σχετίζεται περισσότερο με
την έννοια της βιολογικής κατωτερότητας αλλά με την
πολιτισμική εθνοκεντρικότητα και πιο συγκεκριμένα με το να
μην ανήκεις στην πολιτισμικά κυρίαρχη ομάδα.

Ενότητα 2: Οι διαστάσεις της

διαφορετικότητας και της ποικιλομορφίας
 Οι διαστάσεις της διαφορετικότητας και
της ποικιλομορφίας (1/2)
• Το μεγαλύτερο μέρος των αναφορών που γίνονται για
μειονοτικές ομάδες και μετανάστες βασίζονται στη
«διαφορετικότητά» τους είτε υπάρχει πραγματικά είτε έτσι
την αντιλαμβάνεται η κυρίαρχη εθνική ομάδα.
• Εδώ και αρκετά χρόνια έχει καταδειχθεί ότι η ανεπιθύμητη
διαφορετικότητα (όπως την αντιλαμβάνονται μέλη της
κυρίαρχης ομάδας) μπορεί να οδηγήσει σε προσπάθειες
αφομοίωσής τους, εξόντωσης ή αποκλεισμού τους.

Οι διαστάσεις της διαφορετικότητας και

της ποικιλομορφίας (2/2)
Η έννοια της «διαφοράς»:
• Μπορεί να λειτουργήσει βοηθητικά στην κοινωνική εργασία
και στη διαμόρφωση κοινωνικής πολιτικής.
• Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να προάγει την ευαισθησία
στην κάλυψη ανθρώπινων αναγκών αλλά και να
• Βελτιώσει την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο
προσδιορίζονται και διατυπώνονται οι ανάγκες
συγκεκριμένων ομάδων.

2
 Ανοχή – Προκατάληψη – Διακρίσεις
(1/5)
• Η ιδανική κατάσταση της πολυπολιτισμικότητας
περιλαμβάνει έννοιες που σχετίζονται με την ανοχή μεταξύ
ατόμων και κοινωνικών ομάδων.
• Έθνη όπως η Δανία, η Σουηδία, η Ολλανδία και η Ουαλία
αισθάνονται περήφανοι για τις φιλελεύθερες ιδέες τους στη
πολιτισμική διαφορετικότητα. Παρ’ όλα αυτά όμως αυτές οι
φιλελεύθερες αρχές πολύ συχνά κρύβουν ανισότητες και
περιστατικά μη ανοχής που οδηγούν σε ένα τύπο «τύφλωσης
στις διαφορές» που οδηγεί στην άρνηση των δικαιωμάτων
των μειονοτήτων.

Ανοχή – Προκατάληψη – Διακρίσεις

(2/5)
• Σ’ αυτό πλαίσιο, η έννοια της «ανοχής» έχει γίνει αντικείμενο
σφοδρής κριτικής.
• Η έννοια της «ανοχής» εξ’ ορισμού υποδηλώνει ότι υπάρχει
κάτι απαράδεκτο / ανάρμοστο το οποίο ανέχεται κάποιος και
επίσης ενέχει πατερναλιστικές αντιλήψεις με τις οποίες
συσχετίζεται η πολυπολιτισμικότητα.
• Η ανοχή δεν υποκαθιστά τα δικαιώματα εφόσον βασίζεται
στη γενναιοδωρία η οποία εύκολα μπορεί να αναιρεθεί.
• Ποια είναι τα όρια της ανοχής?

4
 Ανοχή – Προκατάληψη – Διακρίσεις
(3/5)
Προκατάληψη: (Brown 1995)
• Ουσιαστικά πρόκειται για έναν κοινωνικό και ψυχολογικό
προσανατολισμό που ως επί το πλείστον έχει αρνητικό χαρακτήρα:
δυσπιστία, φόβος, καχυποψία, μειωτική και επιθετική
αντιμετώπιση μιας ομάδας ατόμων από άλλη.
• Η προκατάληψη δεν είναι απλά ένα νοητικό κατασκεύασμα αλλά
βρίσκει την έκφρασή του σε συμπεριφορές διάκρισης (=να
συμπεριφέρομαι / αντιμετωπίζω κάποιον διαφορετικά)
• Παρά το γεγονός ότι συμπεριφορές διάκρισης μπορεί να
εμφανίζονται ως μεμονωμένα φαινόμενα, αυτό που πιο συχνά
συμβαίνει είναι ότι διαμορφώνονται πρότυπα συμπεριφοράς
• απέναντι σε ανίσχυρους ανθρώπους. Σε συγκεκριμένες κοινωνίες
υπάρχουν ποσοτικά στοιχεία που αφορούν στις συμπεριφορές
διάκρισης, γεγονός που υποδηλώνει ότι κάποιοι άνθρωποι
υφίστανται συστηματικά διακρίσεις

Ανοχή – Προκατάληψη – Διακρίσεις

(4/5)
Οι διακρίσεις είναι ένα μόνο από τα αίτια που πιθανόν
παράγουν ανισότητα και μειονεκτική θέση
• Η υιοθέτηση συμπεριφορών που ενισχύουν τις διακρίσεις και
την ανισότητα έχουν οδηγήσει σε στρατηγικές θετικής
δράσης και θετικής διάκρισης.
• Η θετική διάκριση λειτουργεί με τρόπο ώστε να παρέχει σε
ένα άτομο ή μια ομάδα προνομιακή μεταχείριση ώστε να
τους τοποθετήσει σε μια πιο ισότιμη βάση σε σχέση με την
πλειοψηφία.
Αυτό σε πολλές χώρες θεωρείται παράνομο και αναπτύσσονται
προσπάθειες προς την κατεύθυνση της κατάργησής του.

6
 Ανοχή – Προκατάληψη – Διακρίσεις
(5/5)
Ο όρος «διάκριση» έχει ηθική αλλά και νομική υπόσταση
• Παρά το γεγονός ότι η προστασία των ανθρωπίνων
δικαιωμάτων υπάρχει στις καρδιές των ανθρώπων και σε
διεθνείς συμβάσεις, υπάρχει η ανάγκη σε τοπικό επίπεδο για
τη δημιουργία υποστηρικτικής νομοθεσίας προκειμένου να
εφαρμοστούν οι διεθνείς συμβάσεις.

Κοινωνική εργασία & θρησκευτικές

μειονότητες (1/3)
• Pieterse (1991) γενικός ορισμός για τον «Ευρωπαϊκό
πολιτισμό»: Τι προσδιορίζει και χαρακτηρίζει τον Ευρωπαϊκό
πολιτισμό???
• Η Ευρώπη σχηματίζεται από….. Κοινότητα εθνών που σε
μεγάλο βαθμό χαρακτηρίζεται από τον πολιτισμό που
κληρονομήθηκε και του οποίου οι πιο σημαντικές πηγές
είναι:
o η Ιουδαϊκή-Χριστιανική θρησκεία,
o Οι Ελληνικές-ελληνιστικές ιδέες στους τομείς διακυβέρνησης,
στη φιλοσοφία, τις τέχνες και την επιστήμη και
o Τις Ρωμαϊκές αντιλήψεις όσον αφορά το δίκαιο.

8
 Κοινωνική εργασία & θρησκευτικές
μειονότητες (2/3)
• Ο ίδιος ο Pieterse αμφισβητεί αυτή την εικόνα, απεικονίζει
“εκλεκτούς” πολιτισμούς ενώ αρνείται το ρόλο
περιφερειακών και δημοφιλών πολιτισμών. Ορίζει τον
ευρωπαϊκό πολιτισμό σε σχέση με το παρελθόν και αγνοεί τη
σύγχρονη πολυπολιτισμική ευρωπαϊκή πραγματικότητα.
• Αυτό που αναφέρεται ως ευρωπαϊκός πολιτισμός είναι απλά
μυθοπλασία της αυτοκρατορικής ελίτ του 19ου αιώνα.
• Ο Weber (1991) αναφέρεται στην πραγματικότητα
πολιτισμικής και θρησκευτικής επιρροής μετά το Β’
παγκόσμιο πόλεμο. Διαφορετικές χώρες της Ευρώπης
αναζήτησαν εργατικό δυναμικό με βάση την ιστορία τους και
τις οικονομικές τους σχέσεις με τον υπόλοιπο κόσμο.

Κοινωνική εργασία & θρησκευτικές

μειονότητες (3/3)
• Η δίωξη θρησκευτικών ομάδων έχει μακρά ιστορία στην
Ευρώπη. Το 1905 στην Βρετανία, η νομοθετική πράξη για
τους αλλοδαπούς σχεδιάστηκε με τέτοιο τρόπο ώστε να
περιορίσει την είσοδο εβραίων στη χώρα.
• Χώρες όπως η Ισπανία, η Πολωνία, η Γαλλία κ.α, παρείχαν
άσυλο σε εβραίους και αργότερα τους επιτέθηκαν και τους
απέλασαν.
• Άνθρωποι έχουν διωχθεί και θανατωθεί για την αφοσίωσή
τους σε συγκεκριμένη θρησκεία.
• Η θρησκεία έχει έναν αντιφατικό χαρακτήρα ως προς το ρόλο
που παίζει. Χρησιμοποιείται τόσο για να καταπιέσει όσο και
για να υποστηρίξει κινήματα απελευθέρωσης.
10
 Ενότητα 3: Πολιτισμικό σοκ – Κοινωνική
εργασία με μουσουλμάνους

Πολιτισμικό σοκ (1/3)

• Πρόκειται για προσωπική εμπειρία, δεν είναι ίδια για
διαφορετικά άτομα αλλά ούτε και για το ίδιο άτομο σε
διαφορετικές καταστάσεις.
• Πρόκειται για τη διαδικασία της αρχικής προσαρμογής σε ένα
άγνωστο πολιτισμικό περιβάλλον. Είναι μια (λιγότερο ή
περισσότερο) αιφνίδια κατάδυση του ατόμου σε μια
απροσδιόριστη κατάσταση αβεβαιότητας ως προς το τι
περιμένουν οι άλλοι από αυτόν/ήν ή και τι να περιμένει το
άτομο από τους άλλους.

1
 Πολιτισμικό σοκ (2/3)
• Μπορεί να συμβεί σε οποιαδήποτε κατάσταση στην οποία
ένα άτομο υποχρεώνεται να προσαρμοστεί σε ένα άγνωστο
κοινωνικό σύστημα όπου προηγούμενες γνώσεις δεν είναι
πλέον χρήσιμες. Δεν είναι απαραίτητο να πρόκειται για νέα
χώρα, μπορεί να είναι νέο σχολείο, νέα γειτονιά, πόλη, κλπ.
• Υπάρχουν τουλάχιστον έξι δείκτες που υποδηλώνουν ότι
κάποιος βιώνει πολιτισμικό σόκ.

Πολιτισμικό σοκ (3/3)

1. Άγνοια προτύπων συμπεριφοράς των άλλων ή τα πρότυπα
συμπεριφοράς των άλλων είναι γνωστά αλλά πια έχουν
διαφορετικό νόημα,
2. Αξίες τις οποίες το άτομο θεωρεί σημαντικές και επιθυμητές
δεν γίνονται σεβαστές από την κοινωνία υποδοχής,
3. Το άτομο αισθάνεται αποπροσανατολισμένο, ανήσυχο,
γίνεται επιθετικό και έχει στοιχεία κατάθλιψης,
4. Κοινωνικές δεξιότητες που παλιότερα απέδιδαν τώρα πια
δεν είναι αποτελεσματικές,
5. Υπάρχει η αίσθηση ότι αυτά τα πολύ δυσάρεστα
συναισθήματα δεν θα σταματήσουν.

3
 Στάδια πολιτισμικού σοκ (1/2)
• Συχνά το πολιτισμικό σοκ περιγράφεται ως μια σειρά σταδίων από
τα οποία περνά το άτομο.
• Το μοντέλο των σταδίων δεν περιγράφει με ακρίβεια κάθε
περίπτωση πολιτισμικού σοκ. Έχουν προταθεί διάφορες εκδοχές
του. Στην τρέχουσα παρουσίαση τα στάδια είναι τα ακόλουθα:
1. Μήνας του μέλιτος (Honeymoon): Η περίοδος κατά την οποία ο
νεοαφιχθής βιώνει την περιέργεια και τον ενθουσιασμό του
τουρίστα ενώ η βασική ταυτότητα του ατόμου συνεχίζει να έχει
τις ρίζες της ακόμη στην πατρίδα.
2. Έλλειψη αίσθησης προσανατολισμού (Disorientation): Αυτό το
στάδιο περιλαμβάνει αποσύνθεση/αποδόμηση σχεδόν όλων όσα
μέχρι πρότινος ήταν γνωστά/οικεία. Το άτομο κατακλύζεται από
τις απαιτήσεις του νέου πολιτισμικού περιβάλλοντος. Το άτομο
αισθάνεται αποπροσανατολισμένο, μέμφεται/ενοχοποιεί τον
εαυτό του και αισθάνεται προσωπική ανεπάρκεια.

Στάδια πολιτισμικού σοκ (2/2)

3. Οξυθυμία και εχθρότητα (irritability and hostility): Το άτομο
βιώνει θυμό και επανατοποθετείται απέναντι στη νέα
κουλτούρα γιατί έχει προκαλέσει δυσκολίες και έχει
δημιουργήσει την αίσθηση της ανεπάρκειας.
4. Προσαρμογή και ενσωμάτωση (adjustment and integration):
Το στάδιο αυτό εμπεριέχει ενσωμάτωση νέων προτύπων και
αυξανόμενη λειτουργικότητα στο νέο πολιτισμικό
περιβάλλον. Όλο και περισσότερο το άτομο μπορεί να
βλέπει καλά και κακά στοιχεία και στους δύο πολιτισμούς.
5. Διπολιτισμικότητα (biculturality): Στο στάδιο αυτό το άτομο
αποκτά άνεση και ευχέρεια τόσο στην προηγούμενη όσο και
στη νέα κουλτούρα. Είναι αμφιλεγόμενο το κατά πόσον το
άτομο μπορεί να επιτύχει αυτό το στόχο.

5
 Κοινωνική εργασία με μουσουλμάνους
(1/8)
• Τόσο στην κοινωνική εργασία όσο και σε συναφείς
επιστημονικούς κλάδους έχει υιοθετηθεί ο όρος
«localization” (εντοπισμός). Ο όρος χρησιμοποιείται για να
αποδώσει τον τρόπο με τον οποίο οι γνώσεις
προσαρμόζονται στις τοπικές πολιτισμικές συνθήκες, στην
κοινότητα και στις ιδιαίτερες αξίες της συγκεκριμένης
ομάδας. Προκειμένου να είναι αποτελεσματικός ο
εντοπισμός, απαιτείται τροποποίηση των γνώσεων
κοινωνικής εργασίας, συμπεριλαμβανομένων και των αρχών
κοινοτικής εμπλοκής. Ο εντοπισμός των γνώσεων και της
θεωρίας της ΚΕ εναρμονίζεται το επάγγελμα με τις ανάγκες
συγκεκριμένων πολιτισμικών ομάδων

Κοινωνική εργασία με μουσουλμάνους

(2/8)
• Το Ισλάμ είναι η δεύτερη πολυπληθέστερη θρησκεία στον
κόσμο στην οποία έχει δοθεί πάρα πολύ προσοχή μετά τα
γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001. Παρ’ όλα αυτά στη
βιβλιογραφία αλλά και τα εκπαιδευτικά Ιδρύματα που
κυριαρχούν στο χώρο δεν έχει δοθεί η αντίστοιχη προσοχή.
• Η Ισλαμική θρησκεία και ο Ισλαμικός πολιτισμός δίνει τη
δυνατότητα κατανόησης του εαυτού, του άλλου και της
κοινότητας.
• Μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο, το επάγγελμα της ΚΕ
αναπτύχθηκε σε παγκόσμιο επίπεδο με σχολές ΚΕ που
δημιουργήθηκαν σε όλο τον αναπτυσσόμενο τότε κόσμο.

7
 Κοινωνική εργασία με μουσουλμάνους
(3/8)
• Αναπόφευκτα αυτές οι σχολές αναπτύχθηκαν σε ένα πλαίσιο
πολιτισμικών πεποιθήσεων που προέρχονται από την
Ευρώπη και τη Β. Αμερική.
• Στη διάρκεια των τελευταίων 35 χρόνων, η ΚΕ στην Ευρώπη
και τη Β. Αμερική-και η εκπαίδευση στην ΚΕ ειδικότερα- δεν
έχουν ανταποκριθεί με επιτυχία στη συνεχώς αυξανόμενη
πολιτισμική διασπορά αυτών των περιοχών.
• Σε μια προσπάθεια βελτίωσης αυτής της κατάστασης,
μελετητές έχουν ορίσει -θεωρητικά αλλά σε επίπεδο
εφαρμογής- προσεγγίσεις που διαμορφώνουν μεθοδολογία
ΚΕ σχετική με την κουλτούρα στην οποία εφαρμόζεται.

Κοινωνική εργασία με μουσουλμάνους

(4/8)
• Κάποιοι προτείνουν προσέγγιση η οποία βασίζεται στο
μοντέλο μη καταπίεσης (anti oppressive). Αυτό το μοντέλο
επιτρέπει στους επαγγελματίες να χρησιμοποιούν όλες τις
μορφές της ταυτότητας (φύλο, ηλικία, εθνικότητα,
κοινωνικοοικονομικό status, σεξουαλική ταυτότητα, κλπ)
προκειμένου να κατανοήσουν το άτομο, κοινωνικές
ανισότητες και διαφορές μεταξύ των λαών.
• Άλλοι προτείνουν το μοντέλο «πολιτισμικής επάρκειας»
(cultural competence) το οποίο προσπαθεί να
μεγιστοποιήσει την αποτελεσματική εμπλοκή του
επαγγελματία στο πλαίσιο εθνο-φυλετικού πλουραλισμού.

9
 Κοινωνική εργασία με μουσουλμάνους
(5/8)
Θεμελιώδες στη συνεργασία μας με μουσουλμάνους πελάτες
είναι να λαμβάνουμε υπόψη μας ότι υπάρχουν πολλές
διαφορές ανάμεσα στις διαφορετικές μουσουλμανικές
κοινότητες:
• Πολλές και διαφορετικές προσεγγίσεις της πίστης (ύπαρξη
δογμάτων),
• Βαθμός προσωπικής προσήλωσης /φανατισμός,
• Πολιτισμικές διαφορές,
• Εθνικής και πολιτισμικής προέλευσης.
Το Ισλάμ, περισσότερο από κάθε άλλη θρησκεία, επηρεάζει τον
τρόπο με τον οποίο οι μουσουλμάνοι πελάτες αλληλεπιδρούν
με τους κοινωνικούς λειτουργούς που συνεργάζονται.

10

Κοινωνική εργασία με μουσουλμάνους

(6/8)
• Αυτά τα δύο μοντέλα εναποθέτουν την επιτυχία της
εφαρμογής τους στον ίδιο τον κοινωνικό λειτουργό. Παρά το
γεγονός ότι οι κοινωνικοί λειτουργοί είναι μια αναγκαία πηγή
συνειδητής πολιτισμικής προσαρμογής της ΚΕ, δεν είναι η
μόνη πηγή τέτοιων θεμελιωδών πρωτοβουλιών για αλλαγή.
• Στην περίπτωση του Ισλάμ, το κίνημα του εντοπισμού
προϋποθέτει καλύτερη γνώση της ισλαμικής θρησκείας και
του πολιτισμού ώστε να εξασφαλίσουμε εθνικά και φυλετικά
ευαισθητοποιημένη γνώση ΚΕ και αντίστοιχες παρεμβάσεις.

11
 Κοινωνική εργασία με μουσουλμάνους
(7/8)
• Σε σχετική αρθρογραφία για την κοινωνική εργασία στο
Bangladesh (Hakim Sarker και Ahmadulah, 1995) αναφέρεται
η ανάγκη για δημιουργία «μίγματος» Ισλάμ και Κοινωνικής
Εργασίας ως μιας αισιόδοξης λύσης που δεν θα αποτελεί
απλά «μεταφύτευση» της κοινωνικής εργασίας από το δυτικό
κόσμο στον ανατολικό. Στην Αίγυπτο (Ragab, 1995)
προτείνεται ο αναπροσανατολισμός της κοινωνικής εργασίας
στον Αραβικό κόσμο, ως η έσχατη στάση (indigenization) που
θα διορθώσει την παραδοσιακή προκατάληψη της
κοινωνικής εργασίας απέναντι στη θρησκεία. Ο Ragab
πιστεύει ότι η ισλαμική θεολογία και θεώρηση της ζωής, θα
πρέπει να ενσωματωθούν στην κοινωνική εργασία.

12

Κοινωνική εργασία με μουσουλμάνους

(8/8)
Κοινωνικοί λειτουργοί που έχουν δουλέψει με μουσουλμάνους
πελάτες, αναφέρουν ότι η κοινωνική εργασία με τη
συγκεκριμένη ομάδα συνδέεται άμεσα με τους ακόλουθους
τομείς:
• Την αξία της κοινότητας,
• Τις οικογενειακές αξίες,
• Την πνευματικότητα και το
• Το φύλο.

13
 Ενότητα 4: Η αξία της κοινότητας, της
οικογένειας, η πίστη και το φύλλο

Η αξία της κοινότητας

• Σε μεγάλο βαθμό οι μουσουλμάνοι έχουν κοινοτικό
προσανατολισμό, η κοινότητα είναι η πρώτη πηγή στην
οποία στρέφονται όταν αντιμετωπίζουν δυσκολίες (Haynes et
al., 1997; Hodge, 2005). H θέση που έχει κάποιος στην
κοινότητα είναι πολύ σημαντική. Πολλοί μουσουλμάνοι
αντιλαμβάνονται την κοινότητα ως συνεργασία, φροντίδα,
ισότητα, διασυνδεσιμότητα και κοινωνική υποστήριξη (Kelly
et al.,1996). Τα παιδιά μπορεί να μεγαλώνουν σε επίπεδο
κοινότητας. Η ευθύνη για την επιτήρηση των άλλων στην
κοινότητα και η βοήθεια για την αντιμετώπιση δυσκολιών
μπορεί να είναι για κάποιους ύψιστης σημασίας.

1
 Οικογενειακές αξίες
• Πρέπει να παίρνουμε υπόψη μας τη σημασία που δίνουν
πολλοί μουσουλμάνοι στο θεσμό της οικογένειας, είναι η
βασική κοινωνική μονάδα. Οι πελάτες μας μπορεί να είναι
απρόθυμοι να φανερώσουν πληροφορίες σε άτομα εκτός
κοινότητας εξαιτίας ανεπίσημων «πολιτικών» που
ενθαρρύνουν την επίλυση των προβλημάτων εντός της
οικογένειας (Abu-Ras, 2003; Youssef and Deane, 2006). Τα
άτομα μπορεί να αισθάνονται ένα βαθμό ευθύνης για μέλη
της οικογένειας και παρουσιάζουν ενοχοποίηση εάν πρέπει
να εκχωρήσουν μέρος αυτής της ευθύνης.

Πίστη / Πνευματικότητα (1/2)

• Παρά το γεγονός ότι η θρησκευτική τους αφοσίωση ποικίλει,
το Ισλάμ παραμένει σημαντικό για πολλούς μουσουλμάνους
(Hodge, 2005).
• Μέσω των θρησκευτικών δομών, η συνοχή της ομάδας, η
αυτοπραγμάτωση, μορφές κοινωνικής υποστήριξης αλλά και
η επίλυση συγκρούσεων μπορούν να ενισχυθούν.
• Βασική προϋπόθεση η κατανόηση της συγκεκριμένης
θρησκείας και ιδιαίτερα των πέντε βασικών πυλώνων της
Διακήρυξης της Πίστης του Ισλάμ:
o Προσευχή, Αγάπη (ευσπλαχνία/ έλεος), Προσκύνημα στη
Μέκκα και Νηστεία το μήνα Ramadan.

3
 Πίστη / Πνευματικότητα (2/2)
• Το τζαμί μπορεί να ασκήσει μεγάλη επιρροή στις οικογένειες,
στην κοινωνικοποίηση και στους ρόλους των φύλων.
• Οι αποφάσεις τις οποίες παίρνουν τα άτομα μπορεί να
περιορίζονται από θρησκευτικές οδηγίες.
• Θρησκευτικές πεποιθήσεις σχετικές με τα αίτια των
προβλημάτων, δυνητικά μπορεί να παρέμβει σε
επαγγελματικές παρεμβάσεις.
• Π.χ ασθενής μουσουλμάνα πιστεύει ότι η αρρώστια της είναι
τιμωρία από το θεό και προσεύχεται συνέχεια για να
θεραπευτεί. Η παραδοχή της πίστης εκ μέρους του ΚΛ είναι
ουσιώδης (Kelly et al., 1996) 86% των μουσουλμάνων
θεωρούν επιβεβλημένη την κατανόηση των ισλαμικών αξιών
από το σύμβουλο.

Φύλο (1/2)
• Κάποιοι μουσουλμάνοι πελάτες πιθανόν να προσκολλώνται
σε παραδοσιακούς ρόλους φύλου. Οι ίδιοι ή οι άλλοι
θεωρούν ότι αυτοί οι ρόλοι έρχονται σε σύγκρουση με τις
αξίες της κυρίαρχης κοινωνικής ομάδας (Al-Krenawi and
Graham, 2005).Σε πολλές μουσουλμανικές κοινωνίες, οι δύο
σύζυγοι έχουν ίση αξία αλλά οι ρόλοι τους παρά το γεγονός
ότι αλληλοσυμπληρώνονται, μπορεί να είναι τελείως
διαφορετικοί και αυστηρά διαρθρωμένοι, προκειμένου να
εξασφαλίζουν την αρμονία τόσο στην οικογένεια όσο και
στην ευρύτερη κοινότητα.

5
 Φύλο (2/2)
• Κάποιες γυναίκες μπορεί να είναι πιο συντηρητικές από τους
άντρες, φοβούμενες τον αντίκτυπο που θα έχει κάποια
επαγγελματική παρέμβαση στην οικογένειά τους.
• Όταν δουλεύουμε με μουσουλμάνες γυναίκες θα πρέπει να
είμαστε σίγουροι ότι οι παρεμβάσεις μας είναι αποδεκτές.
• Αυτό πιθανόν να καθιστά αναγκαία τη συνεργασία με
επαγγελματία ίδιου φύλου.