სახელი/გვარი-დავით მძინარაშვილი

პ/ნ(საჭიროების შემთხვევაში)-01024088986

სამუშაო ჯგუფი-შაბათის 2 საათიანი ჯგუფი

1.პარლამენტის სტატუსი და უფლებამოსილებები

ჩვენთვის უკვე ცხადია სამართლებრივი სახელმწიფოს ძირითადი პრინციპი და

მონტესკიეს მოდელი,ხელისუფლების დანაწილება სამ შტოდ,რაც გულისხმობს
ერთმანეთისგან აღმასრულებელი,საკანონმდებლო და სასამართლო ხელისუფლების
მკვეთრ განცალკევებას.ეს,რა თქმა უნდა,თითოეულის მაღალ საჭიროებასა და
მნიშნველობაზე მეტყველებს,რამდენადაც ხელისუფლების განხორციელებისას
ჰაერივით საჭიროა დამოუკიდებლობა,შემოქმედებითობა.

ზემოთ აღნიშნულ „სამეულში“ პარლამენტის ფრიად მნიშვნელოვან როლს,მისი

თვისებები და თავისებურებები განსაზღვრავენ:არჩევითობა და ხალხის მანდატი
პარლამენტს,როგორც წარმომადგენლობით ორგანოს,საზოგადოების დიდ ნდობას
ანიჭებს,ხოლო,მეორე მხრივ,საკმაოდ დიდ ადგილს
ხელისუფლებაში.დემოკრატიული პრინციპებიდან გამომდინარე,მთავარი მიზანი და
ამოსავალი კეთდება ხალხის მმართველობაში ჩართვაზე და ყოველივე ამის
გამჭირვალობაზე,სწორედ ამის ლუსტრაციაა პარლამენტი,იგი არის ყველა
სოციალური ჯგუფის,თითოეული ადამიანის დამცველი ორგანო,რომელიც
სახელმწიფოში არსებული სოციიუმის უმრავლესობის აზრსა და სიტყვას ასხამს
ხორცს.წარმომადგენლობა,ორგანიზაციული და სარეგლამენტო
დამოუკიდებლობა,საჯაროობა პარლამენტს სამ შტოში ყველაზე
გამორჩეულს,სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანს და,რაც მთავარია,დამოუკიდებელს
ხდის,რაც,რა თქმა უნდა,ისევ დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს
იმანენტური „მოთხოვნაა“.

პარლამენტის უფლებამოსილება განისაზღვრება გარკვეული დროით,რომელსაც

ძირითადად(სახელმწიფოთა უმრავლესობაში) კონსტიტუცია ადგენს.მისი
უფლებამოსილებათა და კომპეტენციების მასშტაბი საკმაოდ ფართოა,თუმცა
პარლამენტისათვის ყველაზე სახასიათო,იმანენტური და მთავარი ფუნქცია გახლავთ
კანონშემოქმედებითობა.ამაში,რაღა თქმა უნდა,იგულისხმება ის ფაქტი,რომ
ხალხი,მართალია არაპირდაპირ,თუმცა პარლამენტის გზით,იღებს კანონების
შექმნაში მონაწილეობას.პარლამენტის მიერ მიღებული და დამტკიცებული კანონი კი
ჩადის მთელი სახელემწიფო ტერიტორიის იურისდიქციაში და შესასრულებლად
სავალდებულოა აბსოლუტურად ყველასათვის.თუმცა ეს ფაქტო როდი
გულისხმობს,რომ პარლამენტის ეს ფუნქცია შეუზღუდავი არ არის?!აქ მთავარი
შემზღუდველი ბერკეტი ისევ კონსტიტუციაა,რომელიც პარლამენტს ზღუდავს
უფლებაში,რომ საკუთარი ნებით მიიღს კანონი და აწესებს ნორმას,რომლის
მიხედვითაც ყოველი მიღებული კანონი უნდა იყოს კონსტიტუციასთან
შესაბამისი,წინააღმდეგ შემთხვევაში ნორმას არ ექნება იურიდიული
ძალა.მეორე,არანაკლებ მნიშნველოვანი კომპეტენცია არის ე.წ საკონტროლო
უფლებამოსილება.პარლამენტისთვის საკონტროლო უფლებამოსილების მინიჭება
შესაძლებელს ხდის გამჭვირვალე იყოს მთავრობისა და სხვა სახელმწიფო
სტრუქტურების ქმედებები, ფაქტობრივად, ეს უფლებამოსილება აბალანსებს
თანასწორობას პარლამენტსა და სხვა სახელმწიფო ორგანოებს შორის.აღსანიშნავია
საფინანსო უფლებამოსილებაც-ბიუჯეტის კონტროლისა და მისი გაწერის
მნიშვნელოვანი ბერკეტები და მექანიზმები სწორედ პარლამენტს აქვს და იგი
ლობირებს ამ საკითხს.იქმნება სპეციალური საფინანსო-საბიუჯეტო კომისიები და
ერთვებიან ბიუჯეტის დამტკიცებასა და შემდგომ მისი შესრულების საპარლამეტნო
კონტროლის აქტიურ პროცესში.აქვე უნდა ითქვას სადამფუძნებლო
უფლებამოსილება,რომელიც გულისხმობს სხვა უმაღლესი თანამდებობის პირების
ხელისუფლებაში მოსვლის პროცესში პარლამენტის ჩართულობას,რამდენადაც
ზუსტად პარლამენტი ანიჭებს ზოგიერთ თანამდებობის პირს,ან თუნდაც მართვის
ორგანოს ლეგიტიმურობას.აღსანიშნავია ასევე საგარეო ურთიერთობების სფეროში
უფლიმებასოლებები და კომპეტენციები,საგნობრივად,რატიფიკაციისა და
დენონსაციის უფლება.

რატიფიკაცია პარლამენტის მიერ საერთაშორისო ხელშეკრულების დამტკიცებაა, რის

შედეგადაც ამ ხელშეკრულებას იურიდიული ძალაუფლება ენიჭება, ხოლო
დენონსაცია, პირიქით, საერთაშორისო ხელშეკრულების შეწყვეტის უფლებაა.

ზემოთაც ვახსენე, რომ კანონშემოქმედებითობა პარლამენტის ერთ-ერთი უზენაესი

უფლებამოსილებაა და უნდა ითქვას, რომ ეს პროცესი ძალიან ხანგრძლივი და არც
თუ ისე მარტივია. კანონები მიიღება წინასწარ განსაზღვრული წესებისა და
პროცესების საფუძველზე. პროცესი კანონპროექტის მომზადებითა და ინიციატივის
განხორციელებით იწყება, შემდგომი საფეხური საპარლამენტო კომიტეტებში
კანონპროექტის განხილვაა, ამას პარლამენტის პლენარულ სხდომებზე
კანონპროექტის განხილვა მოჰყვება, შემდეგი საფეხური კანონპროექტის მიღებაა,
რომელსაც შემდეგ ხელი უნდა მოაწეროს უფლებამოსილმა პირმა და საბოლოო
საფეხური კანონის გამოქვეყნებაა,ანუ სამართლებრივი უსაფრთხოების
უზრუნველყოფა. საკანონმდებლო ინიციატივა გულისხმობს უფლებამოსილი
სუბიექტის მიერ პარლამენტში კანონის გაუქმების, მიღების ან შეცვლის შესახებ
წინადადების ინიციატივას. საკანონმდებლო ინიციატივა შეიძლება განხორციელდეს
ან კანონპროექტის, ან არგუმენტირებული საკანონმდებლო წინადადების ფორმით.
პირველი პარლამენტში დადგენილი პროცედურებოს გავლის შემდეგ იღებს კანონის
ფორმას, ხოლო მეორე მხოლოდ იდეაა. საკანონმდებლო ინიციატივის
განხორციელების უფლებამოსილება, რა თქმა უნდა, ყველას არ აქვს, მაგრამ ეს წრე
მაინც საკმაოდ ფართოა. არსებობს სამთავრობო ინიციატივა, რომელიც
განსაკუთრებით ხშირად გვხვდება საპარლამენტო და შერეულ რეჟიმებში. მათ მიერ
შეტანილი კანონპროექტების რიცხვი განსაკუთრებით მაღალია, მაგრამ ამასთანავე
აღსანიშნავია, რომ გამოირჩევა კანონპროექტების მაღალი ხარისხით. სამთავრობო
ინიციატივის განსხვავებულ ითვლება პრეზიდენტის საკანონმდებლო ინციატივა,
რომელიც იშვიათად გვხვდება. არსებობს სახალხო ინიციატივა, რომელიც
ამომრჩეველთა განსაზღვრული რაოდენობის მიერ პარლამენტში კანონპროექტის
შეტანას გულისხმობს. ამომრჩეველთა რიცხვი სხვადასხვა ქვეყანაში განსხვავებულია,
მაგალითად, შვეიცარიაში ეს რიცხვი 50 000 ამომრჩეველია. ზოგიერთ ქვეყანაში
ამომრჩევლებს უწესდებათ ცენზი კანონპროექტის შინაარსზე. თავისებურებებით
ხასიათდება საპარლამენტო ინიციატივა, სადაც ინიციატივის გამოთქმის უფლება
აქვს, როგორც ინდივიდუალურად პარლამენტის წევრს, ისე კოლექტიურად (აქაც
რიცხვები შეიძლება განსხვავებული იყოს). ცალკეულ შემთხვევებში შიძლება
ინიცირების უფლება გააჩნდეთ საპარლამენტო ფრაქციებსა და კომიტეტებსაც.
სპეციალურ ინიციატივაში კი სახელმწიფო ხელისუფლების სხვადასხვა
სტრუქტურის მიერ კანონპროექტების შეტანა მოიაზრება. შეიძლება ეს იყოს
საქალაქო საბჭოები, როგორც ეს იტალიაშია, ან საკონტროლო ორგანოები, როგორც
შვეიცარიის მაგალითზე გვხვდება.

ინიცირების შემდეგ კანონპროექტის განხილვას იწყებენ კონკრეტული კომიტეტები,

რომელთა დასკვნის გარეშე, ზოგიერთ შემთხვევაში, კანონპროექტი პარლამენტამდე
ვერც კი აღწევს. კომიტეტების ვალდებულებაა ასევე საპარლამენტო სხდომაზე
გამოთქმული შენიშვნები და აზრები ასახონ კანონპროექტზე და მოამზადონ შემდეგი
სხდომისთვის. რაც შეეხება პარლამენტის პლენარულ სხდომებს, იგი რამდენიმე
საფეხურად მიმდინარეობს, პირველი მოსმენის დროდ კანონპროექტი განიხილება
ძალიან ზოგადად, ნათელი ხდება მისი მიღების მიზანი და პრინციპები. ამის შემდეგ
პარლამენტს შეუძლია მიიღოს კანონპროექტი პირველი მოსმენით, უარი თქვან ან
დაუბრუნონ კომიტეტებს ხელახალი მოსმენისთვის მოსამზადებლად. მეორე
მოსმენა ყველაზე მნიშვნელოვანი საფეხურია, აქ განიხილება ყველა დეტალი
კანონპროექტისა, განიხილება კარები, თავები, მუხლები. ამ მოსმენის დროს
შეიძლება ყველაზე მნიშვნელოვნად შეიცვალოს კანონპროექტი, მეორე მოსმენის
დროსაც პარლამენტს შეუძლია მიიღოს იგი, უარი თქვას ან გადასცეს კომიტეტებს.
მესამე მოსმენის დროს უკვე დამუშავებული კანონპროექტი განიხილება. ამ მოსმენის
დროს შესაძლებელია მხოლოდ რედაქციული ხასიათის ცვლილებების შეტანა.
კანონპროექტი სწორედ მესამე მოსმენის შემდეგ გამართული კენჭისყრის
საფუძველზე მიიღება.

კანონპროექტზე ხელმოწერის უფლების მქონე სუბიექტი ძირითადად სახელმწიფოს

მეთაურია, რომელსაც შეუძლია გამოიყენოს ვეტოს უფლება და ხშირ შემთხვევაში
შეაფერხოს მაინც ეს პროცესი. დღესდღეობით ძირითად შეყოვნებითი ანუ
სუსპენზიური ვეტო არსებობს და აბსოლუტურ ვეტოს აღარ ვაწყდებით პრაქტიკაში,
სწორედ ამან მათქმევინა, რომ სახელმწიფოს მეთაურს ხშირად მხოლოდ
კანონპროექტის მიღების პროცესის შეფერხება თუ შეუძლია. საბოლოოდ
კანონპროექტის მიღების პროცესი კანონის გამოქვეყნებით მთავრდება, ეს
პროცედურა მიზნად ისახავს მოქალაქეებს მიაწოდოს შესაბამისი ინფორმაცია
კანონის მიღების შესახებ.

პარლამენტის საზედამხედველო, საკონტროლო უფლებამოსილებაც ერთ-ერთი

მნიშვნელოვანია. იგი ემსახურება სახელმწიფო ძალაუფლებების დაბალანსებასა და
გამიჯვნას. ითვლება, რომ პარლამენტის ეს უფლებამოსილებაც ხალხის ნების
გამოხატულებაა, იგი ადასტურებს, რომ საჯარო ხელისუფლების ორგანოებიც
ხალხთა კომპეტენციას ექვემდებარება. განსაკუთრებულ მექანიზმებად ითვლება
ინტერპელაცია, საპარლამენტო კითხვები და შეკითხვები, საპარლამენტო
საგამოძიებო კომისია, თანამდებობიდან გადაყენება, უნდობლობის გამოცხადება და
ა.შ. კითხვა-შეკითხვა, ინტერპელაცია წარმოადგენენ პარლამენტის წევრთა ჯგუფის
ან ინდივიდუალური დეპუტატების მიმართვის შესაძლებლობას მთავრობასთან ან
სხვა საჯარო სახელისუფლებო სტრუქტურებთან. ამ პროცესის მიზანია პარლამენტმა
მოისმინოს ამა თუ იმ პრობლემაზე მათი ანგარიში, ფაქტობრივად ეს პროცესი
უზრუნველყოფს კავშირს სახალხო ხელისუფლებასა და მთავრობას შორის.
შეკითხვად იწოდება პარლამენტარის ან პარლამენტის წევრთა საჯარო მიმართვა
მნიშვნელოვან პოლიტიკურ პრობლემაზე, რომელიც პარლამენტის განხილვის საგანი
ხდება. მას თან ახლავს პასუხი და კენჭისყრა. ინტერპელაცია საპარლამენტო
კონტროლის უფრო რთული ფორმაა. თუ პარლამენტი ვერ იღებს მთავრობისგან
დამაკმაყოფილებელ პასუხს, ამ შემთხვევაში პარლამენტი იღებს შესაბამის
რეზოლუციას. რეზოლუციის შედეგები სხვადასხვა ქვეყანაში სხვადასხვანაირია,
შეიძლება ამან გამოიწვიოს საგამოძიებო კომისიის შექმნა, მთავრობისთვის
უნდობლობის გამოცხადება და ა.შ. შეიძლება ინტერპელაციის რეზოლუციამ არც
გამოიწვიოს არანაირი შედეგი. როგორც უკვე ვთქვი, განსხვავებულ სახელმწიფოებში
განსხვავებული შედეგები დგება. ინტერპელაციას თავისი დადებითი თვისებები
გააჩნია, პირველი ის, რომ მნიშვნელოვანი საკითხები საჯაროდ გამოდის და მეორე
ის, რომ საჭიროების შემთხვევაში დგება პოლიტიკური პასუხისმგებლობა.

რაც შეეხება უფლებამოსილების შეწყვეტას, რასაკვირველია ეს უფლებამოსილების

ვადის დასრულების შემდეგ ხდება, მაგრამ კონსტიტუციონალიზმი იცნობს
პარლამენტის ვადამდელ დათხოვნასაც. დათხოვნის უფლება გააჩნია სახელმწიფო
მეთაურს, ეს უფლება აბალანსებს თანასწორობას სახელისუფლებო შტოებს შორის.
განსხვავებულია დათხოვნის უფლების მქონე სუბიექტთა წრე, ეს შეიძლება იყოს
ერთპიროვნული მმართველი, სახელმწიფოს მეთაური მთავრობასთან შეთანხმებით
ან საპარლამენტო ფრაქციებთან კონსულტაციის შემდეგ და ა.შ. შეიძლება
სახელმწიფოს მეთაურმა კონსულტაცია საკონსტიტუციო საბჭოს
თავმჯდომარესთანაც კი გაიაროს, რასაც მონაკოში ვხვდებით. არსებობს დათხოვნის
რამდენიმე საფუძველი: პარლამენტის შეკრების შეუძლებლობა გარკვეული
პერიოდის განმავლობაში, მთავრობისთვის უნდობლობის გამოცხადება, სახელმწიფო
ბიუჯეტის დაუმტკიცებლობა. მაგრამ არსებობს გარემოებები, რომელთა დროსაც
პარლამენტის დათხოვნა დაუშვებელია. მაგალითად, როდესაც პარლამენტს მუშაობა
ახალი დაწყებული აქვს, საომარი/საგანგებო მდგომარეობის დროს, იმპიჩმენტის
პროცედურის განხორციელების დროს, როდესაც პარლამენტის დათხოვნა ხდება
განმეორებით ერთი და იმავე მიზეზის გამო.

საბოლოო ჯამში, უნდა აღინიშნოს, რომ პარლამენტის დათხოვნა სარისკო

პროცედურაა და შეიძლება ქვეყნის სტაბილურობა საფრთხეში ჩააყენოს, მაგრამ
რეალურად სახელისუფლებო შტოების დასაბალანსებლად და იმისთვის, რომ
პარლამენტმა მის ხელში არსებული უდიდესი ძალაუფლება ბოროტად არ
გამოიყენოს, საჭიროა სხვა სახელმწიფო ორგანოებს რაიმე ბერკეტი ჰქონდეთ.

შესაჯამებლად კი,დავაფიქსირებ ჩემს აზრს და ვიტყვი,რომ პარლამეტნი,მთელი

თავისი კომპეტენციებითა და უფლებამოსილებებით,არა მხოლოდ
სამართლისათვის,იურისტებისა და იურიდიული მეცნერებისთვისაა
მნიშვნელოვანი,არამედ მთლიანად სახელმწიფოსათვის,რამდენადაც პარლამენტი
მთლიანად შემოძარცვულია ტოტალიტარულობისაგან,ერთპიროვნულობისაგან და
თავიდან ბოლომდე განასახიერებს სახალხო ინტერესებს,დემოკრატიასა და ხალხის
მმართველობას,რაც კონსტიტუციიისა და დემოკრატიის ჭეშმარიტი საფუძლვებია და
ადამიანებისთვისაც ძალიან პრაქტიკული.ამდენან პარლამენტი ერთ-ერთი ყველაზე
საჭირო,მნიშვნელოვანი და სათუო ორგანოა.

2.აღმასრულებელი ხელისუფლება

დღევანდელი მოცემულობით,ძალიან ბევრი განსხვავებული სახელმწიფოს მოდელი

ჩამოყალიბდა, ერთმანეთისგან მკვეთრად გაიმიჯნა მათი მოწყობის, მმართველობის
ფორმებიც და,შესაბამისად, ხელისულფების ერთ-ერთი შტოც, აღმასრულებელი
ხელისუფლებაც მკვეთრადაა დამოკიდებული იმაზე, თუ როგორი მოწყობისაა
სახელმწიფო,რომელშიაც ის მოქმედებს. უმრავლეს ქვეყნებში, როგორც წესი,
აღმასრულებელი ხელისუფლების უმაღლესი ორგანოა მთავრობა, რომელიც
სახელმწიფო საერთო მართვის სადავეებს იღებს ხელში. მთავრობა წარმოადგენს
კოლეგიურ ორგანოს, რომელიც ახორციელებს როგორც აღმასრულებელ, ისე
ადმინისტრაციულ ფუნქციებს, აწესრიგებს ქვეყნის საგარეო და საშინაო საქმეებს.
დღეს მთავრობის უფლებამოსილება ძალიან გაზრდილია და რაც უფრი დიდია მისი
უფლებამოსილება,მით უფრო მეტად იზრდება მისი პასუხისმგებლობაც. შერეულ
და საპარლამენტო მმართველობის სისტემებში მთავრობა კოლეგიური ორგანოს
სახით ფუნქციონირებს და იგი პასუხისმგებელია პარლამენტის წინაშე,
საპრეზიდენტო რესპუბლიკებსა და დუალისტურ მონარქიებში კი მთავრობა
კოლეგიურ ორგანოს არ წარმოადგენს, რადგან აღმასრულებელი ხელისუფლების
მატარებელი აქ უშუალოდ სახელმწიფოს მეთაურია. მაშასადამე, ამ უკანასკნელ
მოდელებში მთავრობის წევრები არა საკანონმდებლო ორგანოს, არამედ სახელმწიფო
მეთაურის წინაშე არიან პასუხისმგებლები.

აღმასრულებელ ხელისუფლების სისტემაში მთავრობის ადგილის მიხედვით სამი

მოდელი გამოიყოფა: საპრეზიდენტო მოდელის დროს, რომლის კლასიკურ
მაგალითსაც აშშ წარმოადგენს, მთავრობა სათათბირო ორგანოა და კოლეგიური
ორგანოს სახით არ არსებობს, მას ხელმძღვანელობს პრეზიდენტი, რომელიც თავად
ნიშნავს მთავრობის წევრებს. ბიცეფალური მოდელი ანუ შერეული მოდელი
მმართველობის შერეულ ანუ ნახევრად საპრეზიდენტო მოდელში გვხვდება. მის
დროს კოლეგიურ მთავრობასა და პრეზიდენტს შორის ნაწილდება აღმასრულებელი
ხელისუფლების ფუნქციები. ხოლო მეორე კაბინეტური მოდელი, რომელიც
საპარლამენტო მმართველობის სისტემებისთვისაა დამახასიათებელი,
მთავრობისთვის აღმასრულებელი ხელისუფლების მთლიანად გადაცემით
ხასიათდება. სახელმწიფო მეთაურს ქმედითი, არსებითი ფუნქციები არ გააჩნია,
მთავრობა კოლეგიური ორგანოა, რომელიც პასუხისმგებელია პარლამენტის წინაშე.
ზემოთ თქმულიდან აშკარავდება, რომ აღმასრულებელი ხელისუფლების
განმახორციელებელი ორგანოს ხასიათი სწორედ მმართველობის მოდელებზეა
დამოკიდებული.

მთავრობათა შიდა სტრუქტურა საკმაოდ მრავალფეროვანია, მაგრამ მათი დაყოფა

მაინც შეიძლება ანგლო-საქსურ და კონტინენტურ სისტემებად. კონტინენტური
ევროპის დამახასიათებელი თავისებურება არის ის, რომ მთავრობის
შემადგენლობაში თავს იყრის ყველა ცენტრალური უწყების ხელმძღვანელი. იქნება
ეს პრემიერ-მინისტრი, მინისტრები, სახელმწიფო მდივნები თუ სხვა. კონტინენტური
სისტემის პირობებში მთავრობის ჩამოყალიბებისას მის გარეთ არ რჩება არცერთი
პირი, რომელიც ხელმძღვანელობს აღმასრულებელ უწყებას. ამ მოდელის დროს
მთავრობის წევრთა რიცხოვნობა ძალიან დიდია და, რა თქმა უნდა, მსგავს პირობებში
მუშაობა ძნელია, სწორედ ამიტომ ამ მოდელის დროს იქმნება უფრო მოქნილი
ორგანო, რომელიც შედგება მხოლოდ სამინისტროებისა და მნიშვნელოვანი
უწყებების ხელმძღვანელებისგან. რაც შეეხება ანგლო-საქსურ მოდელს, აქ უმაღლესი
აღმასრულებელი ორგანო გათვალისწინებულია არა კონსტიტუციით, არამედ
კონსტიტუციური შეთანხმებებით. მთავრობის ქმედითი ორგანოა კაბინეტი,
რომელშიც შედის მხოლოდ პრემიერ-მინისტრი, მინისტრები და მნიშვნელოვანი
უწყების წარმომადგენლები და არა აღმასრულებელი ხელისუფლების ყველა
დაწესებულების ხელმძღვანელი. რაც შეეხება მთავრობის თანამდებობრივ
შემადგენლობას, მთავრობის მეთაურის გარდა, მასში შედიან ვიცე-პრემიერები ან
პრემიერ მინისტრის მოადგილეები, სახელმწიფო მდივნები, მინისტრები, ე.წ
„უპორტფელო მინისტრები“, რომლებიც ასრულებენ პრემიერ-მინისტრის ცალკეულ
დავალებებს.

სახელმწიფო მმართველობის ფორმების მიხედვით განასხვავებენ მთავრობის

ფორმირების სამ ძირითად მოდელს- საპარლამენტოს, არასაპარლამენტოსა და
ნახევრად საპარლამენტოს. მთავრობის ფორმირების საპარლამენტო მოდელი
შესაბამისად გამოიყენება საპარლამენტო რესპუბლიკებსა და საპარლამენტო
მონარქიებში, შეიძლება შეგვხვდეს ნახევრად საპრეზიდენტო რესპუბლიკებშიც. ამ
მოდელის დროს სახელმწიფოს მეთაური მთავრობის მეთაურად ნიშნავს არჩვენებში
გამარჯვებული პარტიის ლიდერს, რომელიც თავის მხრივ აყალიბებს მთავრობას და
ნიშნავს მთავრობის წევრებს თანამდებობებზე, რომელიც წარედგინება
საკანონმდებლო ორგანოს ნდობის მოსაპოვებლად. რიგ ქვეყნებში საკანონმდებლო
ორგანოს შეიძლება მხოლოდ პრემიერ-მინისტრის კანდიდატი წარედგინოს
დასამტკიცებლად და შემდგომში პრემიერ-მინისტრმა დამოუკიდებლად
ჩამოაყალიბოს მთავრობა. ასევე შეიძლება სახელმწიფოს მეთაურმა თანამდებობაზე
დანიშნოს პარლამენტის მიერ წაყენებული კანდიდატურა, არსებობს შემთხვევები,
როდესაც სახელმწიფოს მეთაური ნიშნავს მთავრობის მეთაურსა და წევრებს
პარლამენტის ჩარევის გარეშე, მაგრამ მთავრობის მეთაურად ამ შემთხვევაში
ინიშნება გამარჯვებული პარტიის ლიდერი. რაც შეეხება არასაპარლამენტო მოდელს,
ეს მოდელი გვხვდება საპრეზიდენტო რესპუბლიკებსა და აბსოლუტურ და
დუალისტურ მონარქიებში. ამ მოდელის დროს მთავრობის მეთაურისა და წევრების
დანიშვნა ხორციელდება სახელმწიფო მეთაურის მიერ საკანონმდებლო ორგანოს
ჩაურევლად ან მისი ფორმალური მონაწილეობის შედეგად, მაგრამ სახელმწიფოს
მეთაური მთავრობის წევრების კანდიდატს არჩევს საკანონმდებლო ორგანოსთან ამ
კანდიდატების პოზიციების გათვალისწინებით. აშშ-სა და ლათინურ ამერიკაში
კანდიდატები ინიშნებიან სენატის მიერ, მაგრამ აქაც სენატის მონაწილეობა
ფორმალურია, რადგან მათ მიერ კანდიდატების შეფასება მხოლოდ ზნეობრივი
თვისებებით შემოიფარგლება. მთავრობის შერეული, ნახევრად საპარლამენტო
მოდელი დღესდღეობით ძალიან იშვიათად გვხვდება. ამ მოდელისთვის
სახელმწიფოს მეთაურის დამოუკიდებელი და აქტიური როლია დამახასიათებელი.
სახელმწიფოს მეთაური საკუთარი შეხედულებით აყალიბებს მთავრობას, მათ შორის
ნიშნავს პრემიერ-მინისტრსაც. მთავრობის შერჩეულ მოდელს სახელმწიფოს
მეთაური წარუდგენ საკანონმდებლო ორგანოს, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ თუ
საკანონმდებლო ორგანო მთავრობას არ დაამტკიცებს, მთავრობა შეიცვლება, რადგან
სახელმწიფოს მეთაურს შეუძლია ეს უარი დაძლიოს პარლამენტის დათხოვნის
მექანიზმით.

მთავრობას, ზემოთაც აღვნიშნე, რომ ძალიან ბევრი უფლებამოსილება გააჩნია,

მაგრამ ასევე დიდია მისი პასუხისმგებლობა, რომელიც შეიძლება იყოს როგორც
პოლიტიკური, ისე სამართლებრივი. მთავრობა საკანონმდელო ორგანოს წინაშე
პასუხისმგებელია საპარლამენტო და შერეულ მოდელებში, ხოლო საპრეზიდენტო
მმართველობის დროს მთავრობა პასუხისმგებელია სახელმწიფოს მეთაურის წინაშე.
რეალური არსი პასუხისმგებლობის დადგომისა ისევ და ისევ სახელისუფლებო
შტოებს შორის წონასწორობის დაცვაა, რადგან, თუ არ იარსებებდა
პასუხისმგებლობის დადგომა და მთავრობის გადაყენების შესაძლებლობა, მისი
ძალაუფლების გაკონტროლება ძნელი იქნებოდა. როდესაც გადაყენების მექანიზმზე
ვსაუბრობთ, თავდაპირველად უნდა აღინიშნოს, თუ რაში გამოიხატება მთავრობის
პოლიტიკური პასუხისმგებლობა. ეს უკანასკნელი საკანონმდებლო ორგანოს მიერ
მთავრობისთვის უნდობლობის გამოცხადებას გულისხმობს. ამ შემთხვევაში, ანუ თუ
საკანონმდებლო ორგანო მთავრობას ნდობას არ უცხადებს, აუცილებელია, რომ იგი
გადადგეს. რა თქმა უნდა, ეს დამოკიდებულია სახელმწიფო მმართველობის ფორმასა
და პოლიტიკურ რეჟიმზე. ტოტალიტარულ რეჟიმებში, სადაც მთავრობაც და
პარლამენტიც არ არიან დამოუკიდებელი საჯარო ხელისუფლების შტოები,
პარლამენტის მიერ უნდობლობის გამოცხადება მთავრობის გადადგომას არ იწვევს.
მაგრამ დემოკრატიულ სახელმწიფოებში ნდობის არგამოცხადება
ერთმნიშვნელოვნად მთავრობის გადადგომას ნიშნავს. უნდობლობის გამოცხადების
საფუძველი მთავრობის მიერ არასწორი პოლიტიკური კურსის გატარება ან
სახელმწიფო მმართველობის უშედეგო განხორციელება შეიძლება იყოს.
განასხვავებენ უნდობლობის ვოტუმის კოსტრუქციულ და დესტრუქციულ სახეებს.
უნდობლობის ვოტუმის დესტრუქციული სახე იწვევს მთავრობის გადადგომას, ან
პარლამენტის დათხოვნას და მთავრობის ახალი შემადგენლობით ფორმირებას.
ხოლო უნდობლობის ვოტუმის კონსტრუქციული ხასიათის დროს მთავრობისთვის
უნდობლობის გამოცხადებასთან ერთან პარლამენტი მოითხოვს ახალი მთავრობის
მეთაურის კანდიდატურის წაყენებას. ამ ორ ვოტუმს შორის განსხვავება არის ის, რომ
კონსტრუქციულის დროს პრემიერ-მინისტრის გადაყენების რეზოლუცია მიღებული
უდნა იქნეს ახალი პრემიერ-მინისტრის არჩევასთან ერთად. მთავრობის
პოლიტიკური პასუხისმგებლობაც ორი სახისაა- ინდივიდუალური და სოლიდური
ანუ კოლეგიური. სოლიდარული პასუხისმგებლობის დროს ხდება მთავრობის
სრული შემადგენლობით გადადგომა, ხოლო ინდივიდუალური პასუხისმგებლობის
დროს მხოლოდ მთავრობის ის წევრი დატოვებს პოსტს, რომელსაც საკანონმდებლო
ორგანომ უნდობლობა გამოუცხადა. როგორც წესი, მთავრობის მეთაურის გადაყენება
იწვევს მთლიანი მთავრობის გადადგომას. საკანონმდებლო ორგანოს მიერ
მთავრობას ზოგიერთ ქვეყანაში პასუხისმგებლობა ეკისრება მთავრობის მეთაურის
წინაშე, რაც გამოიხატება ამ უკანასკნელის მიერ მთავრობის წევრის გადაყენებით.

პოლიტიკური პასუხისმგებლობისგან განსხვავებით სამართლებრივი

პასუხისმგებლობა ეკისრება მხოლოდ მთავრობის ერთ წევრს ჩადენილი
დანაშაულისათვის. მთავრობის წევრისათვის სამართლებრივი პასუხისმგებლობის
დაკისრება შესაძლებელია იმპიჩმენტის მექანიზმით, რაც მის გადაყენებას იწვევს.
მაგრამ ზოგიერთ ქვეყანაში პარლამენტი იმპიჩმენტის პროცედურას არ ახორციელებს
და მთავრობის წევრის წინააღმდეგ იმართება სასამართლო.

ამდენად,შეგვიძლია დავასკვნათ,რომ აღმასრულებელი ხელუსფლება,თავისი არსითა

და კონცეფციით საკმაოდ მრავალწახნაგოვანია,პარლამენტის არ იყოს და,როგორც
ჩანს,პირდაპირ კავშირშია დანარჩენ შტოებთან.მთავარი სპეციფიკა იმაში
მდგომარეობს,რომ ეს შტოები ერთმანეთზე პირდაპირ არ ზემოქმედებენ,თუმცა აქვთ
გარკვეული გავლენა ერთმანეთზე ცალ-ცალკე ფუნქციონირებისას,რაც კიდევ უფრო
დემოკრატიულს ხდის სახელმწიფოს.

3.საკონსტიტუციო კონტროლი

კონსტიტუცია უმაღლესი იურიდიული ძალის მქონე ნორმატიული აქტია,

რომლელსაც ქვეყნისა და საზოგადოების ძირითად კანონს უწოდებენ.
კონსტიტუციაში განმტკიცებულია ისეთი ძირითადი სამართლებრივი პრინციპები,
როგორებიცაა: სახელმწიფოს მმართველობის ფორმა, პიროვნების სამართლებრივი
მდგომარეობა, სახელმწიფო ორგანოთა სისტემა და ა.შ..
პრაქტიკა იცნობს უამრავ შემთხვევას, როცა მოქმედი სამართლებრივი აქტები
კონსტიტუციას არ შეესაბამება, რაც მიუთითებს კონსტიტუციის სამართლებრივი
დაცვის აუცილებლობაზე. ჰანს კელზენის აზრით, სამართლებრივი სტაბილურობის
უზრუნველსაყოფად აუცილებელია კონტროლის განსაკუთრებული სისტემის
არსებობა, რაშიც, თავის მხრივ, მოიაზრება დაცვის კონკრეტული გარანტიები.

კონსტიტუციის მნიშვნელობა, იერარქიაში მისი პირველ ადგილზე ყოფნა ჩვენთვის

ცხადი და ბუნებრივია. კონსტიტუცია სახელმწიფოსთვის ამოსავალი ორიენტირია
და ყველაფერი, ყველა ქმედება, ყველა აქტი, ყველა მიღებული გადაწყვეტილება
უნდა იყოს კონსტიტუციასთან შესაბამისობაში. სწორედ ამას ემსახურება
საკონსტიტუციო კონტროლიც, იგი ამოწმებს სხვადასხვა კანონის, აქტის, ქმედებისა
და გადაწყევტილების კონსტიტუციასთან შესაბამისობას. ერთმანეთისგან
განასხვავებენ ანგლო-საქსურსა და ევროპულ მოდელებს. ანგლო-საქსური
სამართლის ქვეყნებში საკონსტიტუციო კონტროლს საერთო სასამართლოები
ახორციელებენ. ანგლო-საქსურ მოდელს ხშირად „ამერიკულ მოდელსაც“ უწოდებენ.
იგი მე-17 საუკუნეში წარმოიშვა და მალევე დაიმკვიდრა ადგილი. აღნიშნული
მოდელის თავისებურება მდგომარეობს იმაში, რომ ამ სახელმწიფოთა ერთ ნაწილში
საკონსტიტუციო კონტროლი მხოლოდ საკონსტიტუციო სასამართლოების
პრეროგატივაა, ხოლო ქვეყნების მეორე ნაწილში საკონსტიტუციო კონტროლს ყველა
ინსტანციის სასამართლო ახორციელებს. ანგლო-საქსურ ქვეყნებში საკონსტიტუციო
კონტროლი ყოველთვის შემდგომ ხასიათს ატარებს და მისთვის უცნობია წინასწარი
კონტროლი. რაიმეს კონსტიტუციასთან შესაბამისობის გარკვევა მხოლოდ
კონკრეტული საქმისწარმოების დროს ხდება. მაგალითად, თუ რომელიმე საქმის
განხილვისას, იქნება ეს სისხლის, სამოქალაქო თუ ადმინისტრაციული, სასამართლო
მივა დასკვნამდე, რომ კანონი, ნორმა არ შეესაბამება კონსტიტუციას, სასამართლომ
უნდა შეწყვიტოს საქმის წარმოება და იმსჯელოს ნორმის კონსტიტუციურობაზე.
თუმცა არსებობს რიგი შემთხვევები, მაგალითად, იაპონიაში, სადაც სასამართლოებს
აქვთ უფლება სარჩელით მიმართონ კანონის არაკონსტიტუციურობის დამტკიცების
მიზნით. მართალია ამ ქვეყნის მოდელებში ყველა ინსტანციის სასამართლოს აქვს
უფლება განიხილოს კანონის კონსტიტუციასთან შესაბამისობა, მაგრამ მთავარ
გადაწყვეტილებას მაინც უზენაესი სასამართლო იღებს. ასეთ მოდელს
დეცენტრალიზებულს უწოდებენ. დანარჩენ სახელმწიფოებში კი საკონსტიტუციო
კონტროლი მხოლოდ უზენაესი სასამართლოს პრეროგატივაა, მათ შორის
ფედერალურ სახელმწიფოებში ფედერაციების სუბიექტების უმაღლესი ინსტანციის
სასამართლოსი. ამ მოდელს თავისი დადებითი თვისებები აქვს, მაგალითად, ის რომ
რაიმე ნორმის არაკონსტიტუციურობის საკითხი შეიძლება დააყენოს საქმეში
მონაწილე ნებისმიერმა მხარემ, მაშინ როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლო
მხოლოდ სარჩელის საფუძველზე იხილავს არაკონსტიტუციურობას და ზოგჯერ
სარჩელის შეტანის უფლება ძალიან ცოტა ადამიანს აქვს. რაც შეეხება ევროპულ
მოდელს, მის ჩამოყალიბებაში დიდი როლი ითამაშა ჰანს კელზენმა და აბად სიიესმა.
ამ მოდელის ჩამოყალიბების იდეამ განხორციელება მეოცე საუკუნეში ჰპოვა.
ევროპული მოდელი, რომელსაც ავსტრიულ მოდელსაც უწოდებენ თითქმის ყველა
კონტინენტზე გვხვდება. მნიშვნელოვანი თავისებურება, რაც ამ მოდელის ქვეყნებს
ანგლო-საქსურისგან განასხვავებს არის, რომ აქ იქმნება სპეციალზებული ორგანო და
საკონსტიტუციო კონტროლის განხორციელება მხოლოდ მისი პრეროგატივაა. ეს
ორგანოები შეიძლება იყოს საკონსტიტუციო სასამართლოები, საკონსტიტუციო
საბჭოები, საკონსტიტუციო კომიტეტები, საკონსტიტუციო კოლეგიური საბჭოები და
ა.შ. ვფიქრობ, ამ მოდელს მთელი რიგი დადებითი მხარეები აქვს და პირადად მე მას
ვანიჭებ უპირატესობას, რადგან სპეციალურად ამ უფლებამოსილების
განხორციელებისთვის შექმნილ ორგანოს უფრო მეტი კომპეტენცია ექნება, ვიდრე
ყოველი ინსტანციის სასამართლოს.

საკონსტიტუციო კონტროლის განმახორცილებელ ორგანოებს რამდენიმე

ძირითადი ფუნქცია და უფლებამოსილება გააჩნიათ. პირველ რიგში, ყველაზე
მნიშვნელოვანი უფლებამოსილება სხვადასხვა სამართლებრივი აქტების
კონსტიტუციასთან შესაბამისობის შემოწმების პრეროგატივაა. ორგანოებს ევალებათ
არა მხოლოდ აქტების კონსტიტუციასთან შემოწმება, არამედ მათი შეცვლა და ისე
გარდაქმნა, რომ იერარქიაში პირველ ადგილზე მდგომ ნორმატიულ აქტს
შეესაბამებოდნენ. შემდეგი უფლებამოსილება, რომელიც ასევე ერთ-ერთი
მნიშვნელოვანია, არის კომპეტენციური დავების განხილვა. საკონსტიტუციო
კონტროლის ეს უფლებაც ერთ-ერთი დამაბალანსებელია ხელისუფლების შტორებს
შორის და სწორედ კონსტიტუციის ერთ-ერთ პრინციპს, ხელისუფლების
დანაწილებას ემსახურება. საკონსტიტუციო კონტროლის ორგანოები კომპეტენციურ
დავებს არა მხოლოდ ჰორიზონტალურ, არამედ ვერტიკალურ ჭრილშიც განიხილავენ
და სწორედ ამიტომ ეს ფუნქცია განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ფედერაციულ
სახელმწიფოებში, რადგან აქ საერთო ფედერალურ კონსტიტუციებთან ერთად
მოქმედებენ თითოეული სუბიექტის კონსტიტუციები, ფაქტობრივად, ფედერალურ
სახელმწიფოებში მოქმედებს სამართლის ორი სისტემა, ასეთ პირობებში
აუცილებელია ისეთი მექანიზმი არსებობდეს, რომელიც უზრუნველყოფს
კანონმდებლობის ერთიანობის დაცვას და სწორედ ამას ემსახურება ზემოთ ნახსენები
საკონსტიტუციო კონტროლის ეს ფუნქცია. ფედერაციულ სახელმწიფოებში ასევე
ხშირია შემთხვევები, როდესაც დავა წამოიჭრება ფედერაციის სუბიექტსა და
ფედერაციის ცენტრს შორის, ასეთ პირობებშიც დავის გადაწყვეტის ვალდებულება
ეკისრება საკონსტიტუციო კონტროლის განმახორციელებლ ორგანოებს. აქვეა
აღსანიშნავი, რომ საკონსტიტუციო კონტროლის პირველი პრეცენდენტი სწორედ
ფედერალურ სახელმწიფოში, აშშ-ში შეიქმნა, შვეიცარიაშიც საკონსტიტუციო
კონტროლის დამკვიდრება ამ ქვეყნის ფედერალურ მოწყობას უკავშირდება. ამით
იმის თქმა მინდა, რომ საკონსტიტუციო კონტროლის განხორციელება
განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ტერიტორიის ფედერალური მოწყობის დროს.
საკონსტიტუციო კონტროლის შემდეგი უფლებამოსილება კონსტიტუციის ერთ-
ერთი მთავარი პრინციპის, ფუნდამენტის, ადამიანის უფლებებისა და
თავისუფლებების დაცვაა. განსაკუთრებულ როლს ამ შემთხვევაში საკონსტიტუციო
სასამართლოები ასრულებენ, რომლების მოქალაქეების კონსტიტუციურ სარჩელებს
განიხილავენ. ერთ-ერთი უფლებამოსილებაა ასევე კონსტიტუციური მნიშვნელობის
მქონე სადავო საკითხების გადაწყვეტის უფლებამოსილება. ამ დავების გადაწყვეტას
მნიშვნელობა აქვს როგორც მთლიანი ქვეყნისთვის, ისე თითოეული
მოქალაქისთვის, შეიძლება ითქვას გლობალურ მნიშვნელობასაც კი ატარებს. ამ
საკითხების ჩამონათვალი ხშირად მოცემულია კონსტიტუციებში, მაგრამ, რა თქმა
უნდა, ხშირად არასრული. მაგალითად, ასეთი საკითხი შეიძლება იყოს არჩევნების
შედეგების გაპროტესტება, პრეზიდენტის მიერ სამშობლოს ღალატი, პოლიტიკური
პარტიების საქმიანობის შესაბამისობა კონსტიტუციასთან და სხვ. ამ
ჩამონათვალიდანაც აშკარაა რამდენად მნიშვნელოვანია საკონსტიტუციო
კონტროლის ეს ფუნქცია. ეს უფლებამოსილებები შეიძლება სხვადასხვა ქვეყანაში
სხვადასხვანაირად წესრიგდებოდეს, შეიძლება საკონსტიტუციო კონტროლის
განმახორციელებელი ორგანოს უფლებამოსილება იყოს განმარტოს ნებისმიერი
კონსტიტუციური ნორმა, მაგრამ ზოგიერთი ქვეყნის კონსტიტუციაში ამ
უფლებამოსილების სფეროს არ ვხვდებით.
ზემოთ ჩამოთვლილი საკონსტიტუციო კონტროლის განმახორციელებელი
ორგანოების ძირითადი უფლებამოსილებებია და მათი რეალიზება პირდაპირ
მიმართულია კონსტიტუციის უზენაესობისაკენ, ადამიანის უფლებებისა და
თავისუფლებების დაცვისაკენ და ხელისუფლების დანაწილების პრინციპისკენ.

დაბოლოს,გავკადნიერდები,და ისევ ჩემი აზრით დავასრულებ აღნიშნულ საკითხს.მე

ვფიქრობ,რომ საკონსტიტუციო კონტროლის არსებობა,ჯერ გარანტია
კონსტიტუციური პრინციპებისა და საფუძვლების დაცვის,შემდეგ კი,პრაქტიკიდან
გამომდინარე,მიმართულია პირდაპირ ადამიანებისა და მათი ძირითადი
უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვაზე.ჩვენი ქვეყნის მაგალითზე რომ
ვისაუბრო,ჩვენ ვართ ევროპული მოდელის განშტოება,შესაბამისად საქართველოში
მოქმედებეს საკონსტიტუციო სასამართლო,რომელიც ერთგვარი იმანენტური
იარაღია საკონსტიტუციო კონტროლისა.ამდენად,ამ გზით,საკონსტიტუციო
სასამართლო აღიჭურვება ერთგვარი პრინციპით,გარდა საკონსტიტუციო
კონტროლისა,რომელსაც სამართლის დოქტრინაში - IURA NOVIT CURIA-ჰქვია,რაც
გულისხმობს იმას,რომ სასამართლოს არ ძალუძს განუხილველი დატოვოს
საქმე,მაშინაც კი,თუ დოგმატურად ნორმა არ აწესრიგებას ამა თუ იმ ურთიერთობას
ან სასამართლოს წინაშე მდგარ პრობლემას.ამდენად,ნებისმიერი დარღვევა
კონსტიტუციასთან შეესაბამისობისას,ან ადამიანის ძირითად უფლებებთან და
თავისუფლებებთან დაკავშირებით,გამოიწვევს რელევანტურ განხილვასა და
ქმედებას სასამართლოსგან,ნებისმიერ ვარიანტში,რაც კიდევ უფრო ზრდის
კონსტიტუციური პრინციპების დაცვისა და უზრუნველყოფის
გარანტიას.ამდენად,ადამიანებს უფრო მეტად გვიჩნდება სამართლიანობისა და
სამართლის,დაცვის განცდა,რაც სასიცოცხლოდ მნიშნველოვანია საზოგადოების
განვითარებისა და სახელმწიფო სტურქუტრიზაციის შეუქცევად პროცესში,რომელიც
მიმართული უნდა იყოს მუდმივი სრულყოფისაკენ.

4.შეადარეთ ერთმანეთს ფედერალიზმი და რეგიონალიზმი.მათ შორის რომელ

ტერიტორიული მოწყობის ფორმას მიანიჭებდით უპირატესობას?

ჩვენთვის უკვე ცხადყოფილია,რომ პირველი კონსტიტუციურად გაფორმებული

სახელმწიფო ამერიკის შეერთებული შტატებია, მეოცე საუკუნეში განსაკუთრებით
მოიმატა ფედერაციული სახელმწიფოების რაოდენობამ, დღეეისათვის ამ
სახელმწიფოთა რაოდენობა სამ ათეულს არ აღემატება, მაგრამ, მიუხედავად ამისა,
მსოფლიო მოსახლეობის თითქმის მესამედი ფედერალიზმის პირობებში ცხოვრობს.
ფედერაციული მოწყობის პირობებში ტერიტორია მაქსიმალურად
დეცენტრალიზებულია და მაქსიმალურად ემორჩილება სამოქალაქო კონტროლს.
ფედერალური სახელმწიფო შემდგომი ნიშნებით ხასიათდება: იგი შედგება
სახელმწიფოებრივი წარმონაქმნებისგან, მათ გააჩნიათ საკუთარი სახელისუფლებო
სისტემა, ზოგჯერ სასამართლო სისტემაც და აქვთ საკუთარი ადმინისტრაციულ-
ტერიტორიული მოწყობა. ფედერაციული სახელმწიფო ადმინისტრაციულ-
ტერიტორიული მოწყობით ერთიან სივრცეს არ წარმოადგენს. აქ შეიძლება
არსებობდეს არასუბიექტი ტერიტორიებიც, მაგალითად, დედაქალაქი, მისი
არასუბიექტად აღიარება იმას ემსახურება, რომ დაცული იყოს დედაქალაქის
ნეიტრალიტეტი. ფედერაციებს არ გააჩნიათ სუვერენიტეტი (სწორედ ამით
განსხვავდებიან კონფედერაციისგან), მათ ან საერთოდ აქვთ შეზღუდული საგარეო
ურთიერთობებში უფლებამოსილება, ან მხოლოდ კულტურული
უფლებამოსილებებით შემოიფარგლებიან, როგორიცაა მაგალითად კანადის
პროვინციის კვებეკის ურთიერთობა საფრანგეთთან. ფედერალურ სახელმწიფოთა
დიდ ნაწილში საერთო ფედერალურ კონსტიტუციებთან ერთად მოქმედებს
ადგილობრივი კონსტიტუცია და სამართლებრივი სისტემა. ზოგიერთ ფედერაციაში
არსებობს ორი დონის მოქალაქეობა და მოქალაქეს შეიძლება ჰქონდეს როგორც
ფედერაციული სახელმწიფოს მოქალაქეობა, ისე თითოეული ცალკე ფედერაციის
სუბიექტის მოქალაქეობა, მაგრამ ეს მხოლოდ ფაქტობრივი ხასიათისაა და
რეალურად ამ უკანასკნელს არანაირი მნიშვნელობა არ ენიჭება. თითოეულ
ფედერაციულ სუბიექტში არსებობს აღმასრულებელი და საკანონმდებლო
ხელისუფლება, ეს ზემოთაც აღვნიშნე და დავაზუსტებ, რომ სასამართლო
ორგანოების სისტემა ცალკეულ ფედერაციებში მხოლოდ რიგ ქვეყნებში გვხვდება,
მაგალითად, აშშ-ში, თუმცა შეიძლება ფედერაციები არ აღიარებდნენ სასამართლო
სისტემის მსგავს დუალიზმს. ფედერაციის სუბიექტის უფლებამოსილებაა
სუბიექტისთვის კანონმდებლობის შემუშავება, ადგილობრივი მთავრობის
კონტროლი და მისი ფორმირება. როგორც წესი, საკანონმდებლო და
აღმასრულებელი ორგანოების ფორმირების წესი, მათი მოქმედება საერთო
ფედერალური წესის იდენტურია. ფედერალურ პირობებში, როგორც წესი,
პარლამენტი ყოველთვის ორპალატიანია, სადაც ზედა პალატა თითოეული
ფედერაციის წარმომადგენლისთვის იქმნება, აქ ზედა პალატა ფაქტობრივად არის
ფედერაციის სუბიექტთა „დამცველი“.

რაც შეეხება რეგიონალიზმს, იგი უნიტარიზმის ნიადაგზე აღმოცენდა და ერთგვარი

გარდამავალი რგოლია უნიტარიზმსა და ფედერაციას შორის. რეგიონალიზმი,
როგორც სახელმწიფო ტერიტორიის მოწყობა, პირველად იტალიასა და ესპანეთში
მეოცე საუკუნის კონსტიტუციებში გვხვდება. რეგიონული სახელმწიფოს დროს
ქვეყნის დეცენტრალიზაცია იმდენად მაღალია, რომ თითქმის ყველა რეგიონს
ტერიტორიული ავტონომია აქვს მინიჭებული. ერთი შეხედვით შინაარსობრივად
რეგიონული და ფედერაციული სახელმწიფო ერთმანეთს ძალიან ჰგავს, მაგრამ
მსგავსებასთან ერთად განსხვავება დიდია. პირველ რიგში, ფედერაციული
სახელმწიფო შედგება ფედერაციის სუბიექტებისგან, ხოლო რეგიონული
სახელმწიფოს შემადგენელი სტრუქტურული ერთეულები რეგიონები არიან.
ფედერაციული სუბიექტების მსგავსად, რეგიონებს აქვთ საკუთარი საკანონმდებლო
და აღმასრულებელი ხელისუფლება. რეგიონებში, როგორც წესი, განსხვავებით
ზოგიერთი ფედერალური სახელმწიფოსგან, სასამართლო სისტემის ცალკე სახე არ
გვხვდება. ზემოთ ვახსენე, რომ ფედერალურ სახელმწიფოში ზოგიერთ ფედერაციის
სუბიექტს საკუთარი კონსტიტუციას ჰქონდა. რეგიონულ სახელმწიფოში ცალკეულ
რეგიონებში კონსტიტუციები არ გვხვდება, მაგრამ გვხვდება სტატუტები,
რომლებშიც განსაზღვრულია რეგიონის სახელისუფლებო სტრუქტურის
ორგანიზაცია. სტატუტი არ წარმოადგენს კონსტიტუციას, მაგრამ არც ჩვეულებრივ
აქტებს განეკუთვნება, ზოგიერთი მათგანი ქვეყნის კონსტიტუციური კანონით
მტკიცდება. რეგიონულ სახელმწიფოში რეგიონებში გვხვდება ცენტრალური
ხელისუფლების წარმომადგენლის ინსტიტუტი, რომელიც ძირითადად
ადმინისტრაციული მეურვეობის ფუნქციითაა აღჭურვილი, ეს უკანასკნელი
ფედერაციული სახელმწიფოსთვის არ არის დამახასიათებელი. რეგიონულ
სახელმწიფოებში რეგიონებს გამომდინარე მათი ლინგვისტური, კულტურული,
ეკონომიკური მდგომარეობიდან შეიძლება ავტონომიის განსხვავებული ხარისხი
მიენიჭოთ, რაც ასევე განასხვავებს ამ ტიპის სახელმწიფოებს ფედერალური
სახელმწიფოსგან. რეგიონულ სახელმწიფოში არც ორდონიანი მოქალაქეობა
გვხვდება. ფედერაციის სუბიექტებისგან განსხვავებით რეგიონს უფლება აქვს
ურთიერთობა მიიღოს საერთაშორისო ურთიერთობებში, აწარმოოს მოლაპარაკება
სახელმწიფოებთან. ეს უფლება შეუზღუდავია მაშინ, როდესაც მოლაპარაკების საგანს
ქვეყნის სოციალურ-ეკონომიკური განვითარება წარმოადგენს.

ზემოთ გამოჩნდა, რომ რეგიონულ სახელმწიფოს განმასხვავებელი უფრო ბევრი აქვს

ფედერალურისგან, ვიდრე მსგავსება. ერთადერთ მსგავსებად შეგვიძლია
დავასახელოთ ის, რომ რეგიონულ და ფედერალურ სახელმწიფოშიც თითოეულ
სუბიექტს აქვს თავისი საკანონმდებლო და აღმასრულებელი ხელისუფლება, ორივე
შემთხვევაში ვხვდებით დეცენტრალიზაციის მაღალ ხარისხს.

ზოგადად, ვფიქრობ, როდესაც ტერიტორიული მოწყობის სხვადასხვა სახეზე

ვსაუბრობთ, უნდა ვახსენოთ, რომ თითოეულ მოდელს აქვს თავისი დადებითი და
უარყოფითი მხარეები. მნიშვნელოვანი არა ეს დადებითი მხარეები, არამედ ისაა, თუ
როგორ პირობებში ხორციელდება ისა თუ ის მოდელი, რამდენად ჯანსაღია ის
გარემო, რამდენად ეფექტურია ამა თუ იმ ინსტიტუტის ფუნქციონირება. რეალურად,
ამ ყველაფრის გარეშე შეიძლება დადებითი თვისებებიც უარყოფითად გადაიქცეს.
პირადად მე რეგიონულთან შედარებით უპირატესობას ფედერალურ სახელმწიფოს
ვანიჭებ. პირველ რიგში, მეტად ჩამოყალიბებული, მეტად ორგანიზებულია.
თითოეულ ფედერაციის სუბიექტს აქვს იმის შესაძლებლობა, იმის თავისუფლება
თვითონ განავითაროს საკუთარი თავი. ის სისტემა, რომელიც ფედერალურ
სახელმწიფოებშია ჩამოყალიბებული, ერთი მხრივ, იცავს სახელმწიფოს სიმყარეს და,
მეორე მხრივ, ზრდის თითოეული ფედერაციის ინდივიდუალურ როლს ქვეყნის
საქმიანობაში. მართალია, რეგიონულ სახელმწიფოშიც რეგიონები სარგებლობენ ამ
სუვერენიტეტით, მაგრამ თუნდაც ავტონომიურობის ხარისხის განსაზღვრა, თუნდაც
ის, რომ მათ აქვთ დიდი შანსი მონაწილეობა მიიღონ საერთაშორისო
ურთიერთობებში, ჩემთვის მისაღები არ არის. მართალია, მსგავსი
დეცენტრალიზაცია, როგორიც ფედერალურ სახელმწიფოებში ზრდის თითოეული
სუბიექტის გამოყოფის შანს, მაგრამ მსგავსი სეცესიის უფლება სუბიექტებს არ აქვთ
და თუ ისტორიას თვალს გადავავლებთ მსგავსი სეცესიის ძალიან ცოტა მაგალითს
ვიპოვით. საბოლოო ჯამში, ვფიქრობ, ფედერალური სახელმწიფოს მოწყობა
ყველანაირად დაახლოებულია დემოკრატიასთან, მაგრამ მას შენარჩუნებული უნდა
ჰქონდეს ყველა არსებითი თვისება.