‫د‬

‫و‬
‫ک‬
‫ت‬
‫و‬
‫ر‬

‫ن‬
‫و‬
‫ر‬
‫ا‬
‫ح‬
‫م‬
‫د‬

‫خ‬
‫ا‬
‫ل‬
‫د‬
‫ی‬

‫‪-‬‬

‫ا‬
‫ف‬
‫غ‬
‫ا‬
‫ن‬
‫س‬
‫ت‬
‫ا‬
‫ن‬
‫‪:‬‬

‫م‬
‫ر‬
‫د‬
‫م‬
‫‪،‬‬

‫ت‬
‫ا‬
‫ر‬
‫ی‬
‫خ‬

‫و‬

‫س‬
‫ی‬
‫ا‬
‫س‬
‫ت‬

‫□‪PAGE \* MERGEFORMAT 11‬‬

‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □أ‬

‫خالدی‪ ،‬نوراحمد‪ ۱۴۰۰ ،‬هجری شمسی‬

‫افغانستان‪ ،‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬
‫با اضافات‬
‫باا‬
‫مولف‪ :‬دکتور نور احمد خالدی‬
‫زبان‪ :‬دری‬
‫شماره مسلسل ‪ ...‬تعداد صفحات‪526 :‬‬
‫تعداد کلمات‪253000 :‬‬
‫چاپ اول‪ ۱۳۹۹ :‬ه‬

‫فونت‪ :‬آریل ‪12‬‬

‫قطع‪W6.93” (176mm) by H9.84” (250mm) :‬‬
‫جری شمسی‪2020 ،‬م‬
‫کاغذ‪70gsm :‬‬
‫جلد‪ :‬قطعه جالدار ‪300gsm‬‬
‫ناشر‪KRD Books :‬‬
‫چاپ اول در برزبن‪ ،‬آسترالیا‪ :‬ماه مئ ‪2020‬‬
‫چاپ اول در کابل‪ :‬ماه سمپتمبر سال ‪2020‬‬
‫چاپ الکترونیک‪ :‬با اضافات ‪ 17‬سپتمبر ‪2022‬‬

‫کلیه حقوق چاپ و تكثیر و ترجمه براي ناشر محفوظ است‪.‬‬

‫هرنوع تکثیر‪ ،‬فوتوکاپی و نشر الکترونیک بدون اجازة کتبی ناشر ممنوع میباشد‪.‬‬

‫آدرس الکترونیکی ‪noor.khalidi@gmail.com :‬‬

‫□ب دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □ت‬

‫افغانستان‬
‫مردم‪ ،‬تاریخ‪ ،‬سیاست‬

‫(با اضافات حوادث بعد از سقوط دولت جمهوری اسالمی)‬

‫دکتور نوراحمد خالدی‬

‫چاپ الکترونیک ‪ 17‬سپتمبر سال ‪2022‬‬

‫□ث دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □أ‬

‫رهبری مؤثر دولت افغانستان‬

‫هب حکمت‪ ،‬لیاقت‪ ،‬اقطعیت‪ ،‬عدا لت‪ ،‬نجابت و شجاعت‬

‫رییس جمهور آن وابسته است !‬
 ‫□ب دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫اهدأ‬

‫ب‬ ‫ت‬ ‫هن‬ ‫پ‬ ‫ص‬‫مح‬ ‫ی مجم‬

‫ا ن وهع را ب الن و ون کا ل‬

‫و ساری پوهنتوناهی کشور تقدیم میکنم ات باشد جواانن این کشور رد انکشاف‬

‫یخ‬ ‫ئ‬ ‫علم‬

‫داشتهاهی ی خود مسا ل سیاسی مبرم کشور را رد روشنی شرایط اتر ی‬

‫هم‬ ‫مح‬
‫افغانستان نگریسته‪ ،‬احساس وطندوستی و بت ب وطن خود را‪ ،‬از هر دین و‬

‫تباری که باشند‪ ،‬رد خود رپورش دهند!‬

‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □ت‬

‫فهرست مندرجات‬
‫اهدأ ‪ ....................................................................................................‬ب‬
‫فهرست مندرجات ‪ .....................................................................................‬ت‬
‫پیشگفتار جاپ اول ‪1 .....................................................................................‬‬
‫بخش اول‪ :‬سرزمین و مردم افغانستان ‪2 ..............................................................‬‬
‫جغرافیای افغانستان ‪2 .......................................................................................‬‬
‫افغانستان چهار راه مدنیتها ‪3 ............................................................................‬‬
‫آریاییها‪ ،‬حقیقت چیست و افسانه کدام است ‪4 ..........................................................‬‬
‫تعداد نفوس افغانستان ‪5 .....................................................................................‬‬
‫اجرای سرشماری نفوس در شرایط جنگ عملی نیست ‪8 .......................................‬‬
‫تخمینهای تازه نفوس افغانستان ‪8 ....................................................................‬‬
‫ترکیب قومی نفوس افغانستان ‪10 .........................................................................‬‬
‫منشأ اقوام افغانستان‪15 .....................................................................................‬‬
‫اول ‪ -‬پشتونها ‪16 ...........................................................................................‬‬
‫فرهنگ پشتونها ‪20 ....................................................................................‬‬
‫سیستم روابط قبیلوی پشتونها ‪24 ....................................................................‬‬
‫دوم‪ -‬تاجیکها ‪27 ...........................................................................................‬‬
‫سوم‪ -‬هزارهها ‪30 ...........................................................................................‬‬
‫نفوس هزاره ها به تناسب تمام نفوس افغانستان! ‪32 ..............................................‬‬
‫چهارم‪ -‬ترکتباران افغانستان ‪33 .........................................................................‬‬
‫ترکیب ژنیتیکی نفوس افغانستان‪34 ......................................................................‬‬
‫ترکیب زبانی نفوس افغانستان ‪35 .........................................................................‬‬
‫بخش دوم‪ :‬مروری بر تاریخ افغانستان ‪37 ...........................................................‬‬
‫عصر تاریخ مشترک منطقه ‪37 ...........................................................................‬‬
‫دوران ماقبل تاریخ و تاریخ قدیم‪37 ..................................................................‬‬
‫تاریخ باستان ‪41 .........................................................................................‬‬
‫دوران معاصر تاریخ افغانستان ‪43 .......................................................................‬‬
‫سرزمین افغانستان امروزی در اوایل قرن هژدهم میالدی ‪43 ..................................‬‬
‫شرایط منطقه در زمان تأسیس حکومتهای هوتکی و ابدالی ‪44 .............................‬‬
‫قیام میرویس خان هوتکی و ایجاد دولت هوتکی ‪46 ...................................................‬‬
‫سلسله هوتکیان ‪49 ......................................................................................‬‬
‫تشكیل دولت معاصر افغانستان توسط احمد شاه ابدالی ‪50 ............................................‬‬
‫چرا میرویسخان هوتکی و احمد شاه ابدالی را مؤسسین کشور افغانستان میدانیم؟ ‪51 ....‬‬
‫ایجاد امپراطوری ابدالی (درانی) ‪51 ....................................................................‬‬
 ‫□ث دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫روابط احمد شاه با دولتهای همسایه ‪51 ............................................................‬‬

‫استحکام دولت افغان ‪53 ....................................................................................‬‬
‫شیوه حکومت داری و رفتار سالطین پشتون ‪57 .......................................................‬‬
‫رفتار زمامداران غیر پشتون در افغانستان ‪60 .........................................................‬‬
‫بخش سوم‪ :‬افغانستان معاصر تا ختم نظام سلطنتی ‪67 ..............................................‬‬
‫شروع تاریخ معاصر افغانستان ‪67 .......................................................................‬‬
‫آیا هرگز کسی به نام شاه یا امیر خراسان مستقالنه حکومت کرده است؟ ‪70 ......................‬‬
‫تعمیم اسم افغانستان ‪71 .....................................................................................‬‬
‫کرونولوجی مختصر اشاره به اسم کشور‪ ،‬ملت و دولت افغانستان ‪72 .............................‬‬
‫مداخالت استعماری انگلیس در افغانستان ‪72 ..........................................................‬‬
‫مرحله اول‪1837-1798( -‬م)؛ ‪73 .................................................................‬‬
‫مرحلهٔ دوم – ‪ ،1842-1838‬و ‪1880-1878‬م ‪74 ...........................................‬‬
‫مرحلهٔ سوم – (‪1919-1881‬م)‪75 ................................................................‬‬
‫تبدیل افغانستان به قلمرو تحت الحمایه بریتانیا ‪76 .....................................................‬‬
‫امیر عبدالرحمن خان ‪76 ...............................................................................‬‬
‫شیوه حکومتداری عبدالرحمان ‪77 ...................................................................‬‬
‫اشغال پنجده توسط روسهای تزاری ‪79 ............................................................‬‬
‫معاهده ٔ خط دیورند ‪80 ..................................................................................‬‬
‫امیر حبیب هللا خان ‪81 .................................................................................‬‬
‫امیر امان هللا خان ‪84 ...................................................................................‬‬
‫تهداب گذاران کشور افغانستان معاصر ‪91 .............................................................‬‬
‫عوامل شکست نهضت امانی ‪93 .....................................................................‬‬
‫امیر حبیب هللا کلکانی‪94 ...................................................................................‬‬
‫سلطنت محمد نادر خان‪98 .................................................................................‬‬
‫دومین قانون اساسی افغانستان ‪99 ....................................................................‬‬
‫سلطنت محمد ظاهر شاه ‪102 ..............................................................................‬‬
‫مشخصات حکومتداری محمد ظاهر شاه ‪103 ..........................................................‬‬
‫مشروطیت اول‪ :‬صدارت شاه محمود خان (‪ )1953-1946‬و دومین تجربهء‬
‫مطبوعات آزاد درافغانستان‪104 .....................................................................‬‬
‫دهۀ دموکراسی در افغانستان (‪ ۱۳۴۳‬تا ‪ ۱۳۵۲‬هـ ش) ‪105 ...................................‬‬
‫مطبوعات در دههٔ دیموکراسی ‪106 .................................................................‬‬
‫مطبوعات غیر دولتی ‪106 ............................................................................‬‬
‫مخالفان دهۀ دموکراسی ‪108 ..........................................................................‬‬
‫دو برداشت متفاوت از پروسه گسترش دموکراسی در افغانستان ‪110 .............................‬‬
‫بخش چهارم‪ :‬افغانستان زیر آماج ناسیونالیزم ایرانی ‪112 ........................................‬‬
‫مبانی ناسیونالیزم ایرانی کدامها اند؟ ‪112 ...............................................................‬‬
‫اهدف هجوم فرهنگی ایران‪113 ..........................................................................‬‬
‫سعی درمغشوش ساختن هویت ملی اتباع افغانستان ‪116 ........................................‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □ج‬

‫وحدت ملی افغانستان در مقایسه با دیگران ‪117 ...................................................‬‬

‫کوشش برای بازنگری تاریخ افعانستان ‪118 ...........................................................‬‬
‫اختراع یک هویت جعلی ‪124 ........................................................................‬‬
‫ایران و شاهنامۀ فردوسی ‪128 .......................................................................‬‬
‫ایرانیها برای ما معادل فارسی برای لغات خارجی میسازند!‪128 ............................‬‬
‫زبان مروج دری در افغانستان زیر خطر است! ‪129 ............................................‬‬
‫زبان دری مروج در افغانستان مادر زبان فارسی ایران است؟‪131 ...........................‬‬
‫فارسی زبان اصلی مردم فارس نیست! ‪133 .......................................................‬‬
‫مهد پیدایش زبان دری (فارسی) ‪134 ................................................................‬‬
‫سرنوشت زبان دری (فارسی) در دوقرن حاکمیت صفویها ‪136 .............................‬‬
‫بخش پنجم‪ :‬آغازبیثباتی سیاسی در افغانستان ‪137 ................................................‬‬
‫کودتای ‪ ۲۶‬سرطان ‪137 ..........................................................................۱۳۵۲‬‬
‫جمهوری محمد داوود خان ‪137 ..........................................................................‬‬
‫دولت جمهوری دموکراتیک افغانستان (‪1992-1978‬م) ‪142 ......................................‬‬
‫خالصه‪142 ..................................................................................................‬‬
‫کودتای هفتم ثور ‪ ۱۳۵۷‬هجری شمسی ‪143 ...........................................................‬‬
‫عوامل کودتای هفت ثور ‪143 ........................................................................‬‬
‫حزب دموکراتیک خلق افغانستان ‪145 ..................................................................‬‬
‫انشعاب حزب ‪146 ......................................................................................‬‬
‫نور محمد تره کی ‪147 .....................................................................................‬‬
‫فرامین رژیم جدید ‪149 ................................................................................‬‬
‫حفیظ هللا امین ‪152 ..........................................................................................‬‬
‫حوادث ششم جدی سال ‪ ۱۳۵۸‬هجری شمسی ‪153 ..............................................‬‬
‫ببرک کارمل ‪153 ...........................................................................................‬‬
‫تشدید جهاد‪154 ..............................................................................................‬‬
‫داکتر نجیب هللا ‪156 .........................................................................................‬‬
‫تعیین داکتر نجیب هللا به رهبری حزب و دولت‪157 .............................................‬‬
‫اصالحات و سقوط دولت نجیب هللا ‪158 ............................................................‬‬
‫یکتعداد عوامل سقوط دولت داکتر نجیب هللا ‪160 .................................................‬‬
‫دستآوردهای جمهوری دموکراتیک افغانستان ‪161 ...................................................‬‬
‫اثرات سیاسی و اجتماعی ‪161 .......................................................................‬‬
‫اثرات و مصارف انسانی ‪165 ........................................................................‬‬
‫حکومت مجاهدین (‪1996-1992‬م) ‪167 .............................................................‬‬
‫مقاومت علیه رژیم جمهوری دموکراتیک ‪167 ........................................................‬‬
‫ائتالف هفتگانه پشاور ‪167 ................................................................................‬‬
‫ائتالف هشتگانه‪168 ........................................................................................‬‬
‫موافقتنامه جنیوا ‪170 ...................................................................................‬‬
‫عواقب سبوتاژ پروسهء مصالحهء ملی ‪170 .......................................................‬‬
 ‫□ح دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫توافقنامهء پشاور ‪171 ..................................................................................‬‬

‫جدول زمانی به قدرت رسیدن دولت اسالمی مجاهدین‪172 ................................... :‬‬
‫چهارده روز حساس در تاریخ معاصر افغانستان ‪173 ................................................‬‬
‫صبغت هللا مجددی‪176 .....................................................................................‬‬
‫برهان الدین ربانی ‪178 ....................................................................................‬‬
‫جنگهای تنظیمی ‪179 .....................................................................1996-1992‬‬
‫واقعهء افشار و جنگهای داخلی حزب وحدت ‪180 ...............................................‬‬
‫شرایط افغانستان و سقوط دولت مجاهدین ‪184 .........................................................‬‬
‫حکومت مجاهدین و عروج جمعیت اسالمی ‪185 ......................................................‬‬
‫فهرست منابع و مآخذ این فصل ‪186 ................................................................‬‬
‫‪187 .......................................................................................................‬‬
‫حکومت دور اول امارت اسالمی طالبان (‪2001-1996‬م)‪188 ...................................‬‬
‫شرایط افغانستان و ظهور طالبان ‪189 ...................................................................‬‬
‫مال محمد عمر ‪193 .........................................................................................‬‬
‫اقدامات دولت امارت اسالمی طالبان ‪194 ..............................................................‬‬
‫مبانی فکری تحریک طالبان ‪195 ........................................................................‬‬
‫نقش جریان های فکری اسالمی پاکستان بر طالبان ‪196 ........................................‬‬
‫تفکر طالبانی و وهابیت ‪197 ..........................................................................‬‬
‫جریانهای عمده ٔ فكرى اسالمى در پاکستان ‪198 ..................................................‬‬
‫تضاد درونی جنبش طالبان با سیستم عنعنوی قومی پشتونها ‪206 .............................‬‬
‫حمالت تروریستی یازدهم سپتمبر در امریکا و حکومت طالبان ‪207 .......................‬‬
‫سقوط طالبان و ایجاد دولت جدید ‪207 ..............................................................‬‬
‫وفات مال عمر رهبر طالبان ‪208 ....................................................................‬‬
‫جدول زمانی ظهور و سقوط طالبان‪209 ......................................................... :‬‬
‫حوادث آتی در بقدرت رسیدن طالبان نقش اساسی دارند‪212 ................................. :‬‬
‫بخش ششم‪ :‬مداخلهٔ نظامی امریکا در افغانستان و دولت پسا طالبان ‪214 ......................‬‬
‫کنفرانس بن‪ ،‬قانون اساسی و امیدواریها ‪214 .........................................................‬‬
‫شرکت کننده گان کانفرانس بن ‪214 .................................................................‬‬
‫تصامیم کنفرانس بن ‪215 ..............................................................................‬‬
‫عواقب کنفرانس بن‪216 ...............................................................................‬‬
‫تشکیل حاکمیت موقت ‪217 ...........................................................................‬‬
‫ریاست جمهور حامد کرزئ ‪218 .........................................................................‬‬
‫دولت پسا طالبان‪219 .......................................................................................‬‬
‫لویه جرگه اضطراری ‪220 ...........................................................................‬‬
‫اداره انتقال با ترکیب نا متوازن ‪221 .....................................................................‬‬
‫قانون اساسی جدید‪222 .....................................................................................‬‬
‫انتخابات ریاست جمهوری افغانستان ‪223 ..........................................)2004( ۱۳۸۳‬‬
‫نامزدها و مسائل ‪223 ..................................................................................‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □خ‬

‫نتایج انتخابات ‪ 2004‬ریاست جمهوری ‪226 .....................................................‬‬

‫تقلب ‪227 .................................................................................................‬‬
‫‪ 2006‬و شروع دوبارهء ناآرامیها ‪227 ............................................................‬‬
‫انتخابات ریاست جمهوری سال ‪ 2009‬افغانستان ‪227 .........................................‬‬
‫نتیجه انتخابات ‪228 .....................................................................................‬‬
‫دولت پسا طالبان وگسترش فساد اداری و مالی در افغانستان ‪230 ..................................‬‬
‫نخستین محاکمه علنی یک وزیر به اتهام 'فساد‪239 ..............................................‬‬
‫ریاست جمهوری اشرف غنی ‪241 .......................................................................‬‬
‫زندگی نامه رئیس جمهور اشرف غنى ‪241 ............................................................‬‬
‫وظایف ‪241 ..............................................................................................‬‬
‫انتخابات ریاست جمهوری سال ‪ ۱۳۹۳‬هجری شمسی (‪2014‬م) ‪243 ............................‬‬
‫انتخابات و برجستگی خطوط قومی ‪244 ................................................................‬‬
‫نتایج نهایی تفتیش شده دور دوم انتخابات ‪246 ....................................................‬‬
‫حکومت وحدت ملی غنی‪-‬عبدهللا ‪251 ...................................................................‬‬
‫انتخابات سال ‪ 2019‬ریاست جمهوری و تشدید بحران ‪256 ...................................‬‬
‫تحول ستراتژیک در بیالنس حاکمیت سیاسی ‪258 ...............................................‬‬
‫توافقنامه سیاسی میان رییس جمهور اشرف غنی وعبدهللا عبدهللا ‪260 ........................‬‬
‫بخش هفتم‪ :‬شورای نظار فرصت طلبیهای سیاسی‪ ،‬تمامیت خواهی ‪262 .........................‬‬
‫دولت پسا طالبان و تنظیم جمعیت اسالمی ‪262 ...................................................‬‬
‫بحران در حزب جمعیت اسالمی ‪263 ...............................................................‬‬
‫حزب جمعیت اسالمی و سیاستهای قومی و سمتی ‪265 ........................................‬‬
‫آیا جمعیت یک حزب قومی است؟ ‪267 .............................................................‬‬
‫دمیدن روح پدرام در کالبد جمعیت و شورای نظار ‪267 .........................................‬‬
‫آیا مجموعة تفکر سیاسی به نام تاجیکیزم وجود دارد؟ ‪269 ..........................................‬‬
‫جمعیت اسالمی‪ ،‬شورای نظار و سقاوی چهارم ‪271 .................................................‬‬
‫مفهوم نوین اصطالح "سقاوی" ‪271 .................................................................‬‬
‫سقاوی اول (جدی ‪ -۱۳۰۷‬میزان ‪ ۱۳۰۸‬ه ش) یا زمان حاکمیت حبیباله کلکانی ‪274 ...‬‬
‫سقاوی دوم (‪ ۱۳۷۵-۱۳۷۱‬ه ش) حکومت ربانی‪-‬مسعود‪275 .................................‬‬
‫سقاوی سوم (‪ ۱۳۸۰-۱۳۹۳‬ه ش) دوران مقاومت ضد طالبان شورای نظار ‪276 .........‬‬
‫سقاوی چهارم (‪ ۱۳۸۱‬ه ش ‪ )-‬بازگشت شورای نظار و شرکت در قدرت سیاسی‪276 ...‬‬
‫برنامۀ سیاسی عصر "سقاوی چهارم"‪277 .........................................................‬‬
‫امیدوارم هرگز استیالی فاشیزم و استبداد قومی را تجربه نکنیم ‪278 ..............................‬‬
‫چرا یک تعداد برای تغییر نظام در عجله هستند؟ ‪280 ................................................‬‬
‫اجندای نظام فیدرالی قابل پذیرش افغانها نیست‪281 .............................................‬‬
‫اتحاد های موقت تنظیم ها ‪281 ............................................................................‬‬
‫موقف سیاسی ایتالفیون از چه قرار بود ‪283 ......................................................‬‬
‫راه حل بحران چگونه پیشبینی میشد؟ ‪283 .........................................................‬‬
‫گسترش ابعاد مذهبی جنگ در افغانستان ‪285 ..........................................................‬‬
 ‫□د دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫عنصر حکمتیار ‪286 .......................................................................................‬‬

‫بخش هشتم‪ :‬مسائل مبرم سیاسی امروزی و ریشه های آن ‪288 .................................‬‬
‫مسائل مبرم سیاسی کدامها اند؟ ‪288 .....................................................................‬‬
‫ریشههای بیثباتی سیاسی در کشور ‪288 ..........................................................‬‬
‫دو طرز دید متفاوت از دولت افغانستان ‪289 ...........................................................‬‬
‫حل مسئلهٔ ملی در افغانستان! ‪291 ........................................................................‬‬
‫وابستگی های عنعنوی قومی ‪294 ........................................................................‬‬
‫قومیگری پشتون نفرتی تا حد وطن ستیزی ‪297 .......................................................‬‬
‫اشاعهٔ فدرالیزم وتجزیه طلبی بر مبنای خطوط قومی! ‪298 .........................................‬‬
‫جیوپولیتیک افغانستان ‪300 ................................................................................‬‬
‫حوادث صد سال قبل و ارتباط آن با شرایط امروزی افغانستان‪301 ................................‬‬
‫چه راهی در مقابل وجود دارد؟ ‪302 .....................................................................‬‬
‫اتحاد در محور منافع ملی ‪303 ............................................................................‬‬
‫بخش نهم‪ :‬دیدگاه های قومی در برابر ملی گرایی ‪305 .............................................‬‬
‫بحران سیاسی ‪305 ..........................................................................................‬‬
‫بحران افغانستان و منافع جهان غرب ‪305 ..............................................................‬‬
‫‪ 2006‬و شروع دوبارۀ ناآرامیها ‪306 .............................................................‬‬
‫جریانهای فکری موجوده حاکم بر جامعهء ما ‪309 ....................................................‬‬
‫بخش دهم‪ :‬تحکیم یک نظام مستقر متکی به قانون ‪311 ...........................................‬‬
‫دموکراسی‪ ،‬انارشی‪ ،‬دیکتاتوری! ‪311 .................................................................‬‬
‫چه باید کرد؟ چگونه باید به جلو رفت؟ ‪312 ............................................................‬‬
‫پارهٔ برداشتهای نادرست ‪313 ...........................................................................‬‬
‫اقدامات یک رییس جمهور با کفایت چه خواهد بود؟ ‪315 .......................................‬‬
‫بخش یازدهم‪ :‬موجودیت ملت و هویت مشترک ملی در افغانستان ‪318 ..........................‬‬
‫تالشهای زیادی در جریان است که ما را بىهویت کنند ‪318 .......................................‬‬
‫تبارز هویت ملی‪319 .......................................................................................‬‬
‫افغانستان و مسئلهء ستم ملی ‪326 .........................................................................‬‬
‫هویت شخصی‪ ،‬هویت قومی و هویت ملی ‪337 ........................................................‬‬
‫نظام فرهنگی و اجتماعی مبتنی بر پلورالیزم قومی و زبانی ‪338 ...............................‬‬
‫اول‪ :‬فرهنگ اسالمی ‪338 .................................................................................‬‬
‫دوم‪ :‬هویت ملی (عنصر افغانیت) ‪339 ..................................................................‬‬
‫بخش دوازدهم‪ :‬وحدت ملی‪ ،‬فدرالیزم و تجزیه طلبی ‪340 .........................................‬‬
‫عوامل وحدت کشور افغانستان ‪340 .....................................................................‬‬
‫زمینههای تجزیه طلبی و ایجاد سیستم فدرالی ‪341 ....................................................‬‬
‫علل تجزیه طلبی و سیستم فدرالی ‪343 .............................................................‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □ذ‬

‫سناریوهای تجزیه طلبی و یا ایجاد یک سیستم فدرالی ‪347 ....................................‬‬

‫تجزیه افغانستان به شمال و جنوب ‪347 .............................................................‬‬
‫عواقب تجزیه افغانستان به شمال و جنوب ‪348 ...................................................‬‬
‫سیستم متمرکز و یا غیر متمرکز دولتی؟ ‪355 ..........................................................‬‬
‫تغییر نظام دولتی یا ایجاد مقام صدراعظم اجرایی؟ ‪355 .........................................‬‬
‫سیستم فدرالی و مشکالت افغانستان ‪356 ...........................................................‬‬
‫چرا حزب جمعیت و شورای نظار حاال به تغییر نظام رو آورده اند؟‪357 ...................‬‬
‫طبقه بندی دولتها بر حسب مشارکت مردم ‪358 .................................................‬‬
‫سیستم جمهوری ‪358 ...................................................................................‬‬
‫طبقه بندی دولتها ها به متمرکز و فدرال‪359 ....................................................‬‬
‫اصالح سیستم اداره محلی در افغانستان ‪360 ...........................................................‬‬
‫والیات‪360 ...............................................................................................‬‬
‫مقام حکمران والیت ‪361 ..............................................................................‬‬
‫مقام والی والیت ‪361 ...................................................................................‬‬
‫مقام صدراعظم اجرایی ‪362 ..............................................................................‬‬
‫بخش سیزدهم‪ :‬حل مسلۀ جنگ در افغانستان ‪364 .................................................‬‬
‫وضع موجود چگونه است؟ ‪364 ..........................................................................‬‬
‫طرفین اصلی جنگ در افغانستان کدامها اند؟ ‪365 ....................................................‬‬
‫علل تشدید جنگ در افغانستان چه است؟ ‪366 ..........................................................‬‬
‫‪ 1‬خروج قوای ناتو ‪366 ...............................................................................‬‬
‫‪ 2‬عملیات ضرب الغضب پاکستان ‪367 .............................................................‬‬
‫‪ 3‬ظهور پدیدۀ داعش ‪368 .............................................................................‬‬
‫عوامل ادامة بحران در افغانستان ‪369 ..............................................................‬‬
‫مشکالت مصالحة ملی ‪369 ...............................................................................‬‬
‫سیاست نزدیکی با پاکستان‪370 ......................................................................‬‬
‫ابهام در سیاستهای امریکا ‪373 .....................................................................‬‬
‫مقابله با تروریزم ‪375 ..................................................................................‬‬
‫طالبان‪ ،‬داعش و سرنوشت افغانستان ‪377 ..............................................................‬‬
‫مرگ مال عمر رهبر جنبش طالبان‪380 .................................................................‬‬
‫دروغگویی آی اس آی‪381 ............................................................................‬‬
‫درگیریها میان شاخههای مختلف طالبان ‪381 ....................................................‬‬
‫داعش و زمینه های توسعۀ آن ‪381 ..................................................................‬‬
‫آیا امریکا مسوول ظهور و گسترش داعش در عراق است؟ ‪382 ..............................‬‬
‫کوبیدن باالی طبل صلح ‪383 .........................................................................‬‬
‫منشور صلح برای افغانستان ‪384 ........................................................................‬‬
‫دوم‪ -‬پیشنهادات ‪386 ........................................................................................‬‬
‫توافق صلح امریکا با طالبان‪388 ........................................................................‬‬
‫موقف دولت بعد از انتخابات ‪388 ........................................................................‬‬
 ‫□ر دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫نواقص‪ ،‬مشکالت و پیامدهای توافق قطر ‪389 ........................................................‬‬

‫مذاکرات بین االفغانی صلح ‪392 ..........................................................................‬‬
‫بخش چهاردهم‪ :‬سقوط دولت جمهوری اسالمی‪395 ................................................‬‬
‫حوادث چگونه واقع شدند؟ ‪395 ...........................................................................‬‬
‫عوامل این سقوط غیر مترقبه چه بود؟ ‪397 .............................................................‬‬
‫اول‪ :‬اشتباهات امریکاییان در تشکیل و سوق و ادارهٔ اردوی ملی افغانستان ‪400 ..........‬‬
‫دوم‪ :‬موجودیت فساد گسترده در اردوی ملی ‪401 ................................................‬‬
‫سوم‪ :‬تغییرو تبدیل دراولیتهای سیاسی و استراتژیکی امریکا ‪403 ............................‬‬
‫چهارم‪ :‬ضعف رهبری دولت افغانستان ‪405 ......................................................‬‬
‫پنجم‪ :‬عامل پاکستان ‪408 ..............................................................................‬‬
‫بخش پانزدهم‪ :‬معضلهٔ خط دیورند ‪412 ...............................................................‬‬
‫پیشگفتار ‪412 ................................................................................................‬‬
‫سابقه تاریخی ‪414 ..........................................................................................‬‬
‫عقد معاهده دیورند ‪415 ....................................................................................‬‬
‫دالیل عقد معاهده دیورند ‪415 .........................................................................‬‬
‫هدف عقد معاهده دیورند ‪415 .........................................................................‬‬
‫مدت اعتبار معاهده دیورند ‪416 ......................................................................‬‬
‫موافقتنامه ‪ 8‬اگست سال ‪ 1919‬راولپندی ‪416 ....................................................‬‬
‫کنفرانس میسوری هند ‪ 17‬اپریل تا ‪ 18‬جوالی ‪417 ................................... 1920‬‬
‫معاهدة سال ‪1921‬م کابل میان دولتهای انگلستان و افغانستان ‪417 ...............................‬‬
‫آیا معاهده دیورند هنوزهم مورد اعتبار است؟ ‪419 ....................................................‬‬
‫موقف دولتهای بعدی افغانستان و سایر ممالک در مورد خط دیورند ‪420 .................‬‬
‫موقف دولتهای افغانستان ‪420 ......................................................................‬‬
‫موقف دولت بریطانیه‪420 .............................................................................‬‬
‫موقف دولت پاکستان در مورد خط دیورند ‪420 ...................................................‬‬
‫موقف امریکا ‪421 ......................................................................................‬‬
‫موقف افغانستان در یک محکمة بینالمللی ‪421 ........................................................‬‬
‫مشورۀ کتبی مشاور حقوقی خود دولت بریتانیا! ‪422 .............................................‬‬
‫خط دیورند و مناسبات سیاسی با پاکستان ‪423 .........................................................‬‬
‫اهمیت قضیة خط دیورند‪423 .........................................................................‬‬
‫سیاست لوی افغانستان ‪424 ............................................................................‬‬
‫نتیجه و راههای عملی حل قضیه ‪425 ....................................................................‬‬
‫شناخت رسمی خط دیورند یا همهپرسی عمومی در میان اقوام پشتون و بلوچ پاکستان‬
‫‪425 .......................................................................................................‬‬
‫ایجاد یک پارتنرشپ فعال همکاری افغانستان و پاکستان ‪425 ..................................‬‬
‫بخش شانزدهم‪ :‬مقاالت و یادداشتهای متفرقه ‪427 ................................................‬‬
‫آوازه های قاچاق یورانیم هلمند با طیارات ترانسپورتی امریکایی؟ ‪427 ......................‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □ز‬

‫تعیین اعضای کابینه یا وزرا توسط رییس جمهور‪427 ...............................................‬‬

‫آیا وزارت یک مقام سیاسی است یا اداری ‪428 ........................................................‬‬
‫موقف افغانستان در قبال ایران و عربستان سعودی‪429 .........................................‬‬
‫تاریخ افشا میکند‪ :‬دعوت خلیل اله خلیلی از شاهنشاه ایران برای اشغال افغانستان ‪430 ........‬‬
‫نیاز مبرم به اصالح سیستم ادارة دولت در افغانستان ‪431 ...........................................‬‬
‫جنبش روشنایی هزارهها را بشناسیم!‪432 ..............................................................‬‬
‫ادعای جعلی بودن قانون اساسی‪434 ................................................................‬‬
‫شهروندان یا اتباع ‪434 .................................................................................‬‬
‫اصالح سیستم انتخاباتی افغانستان ‪434 ..............................................................‬‬
‫تجلیل از نوروز ‪435 ...................................................................................‬‬
‫حماسۀ مقاومت هفتصد روزۀ مردم هرات در برابر متجاوزین ایرانی ‪436 .......................‬‬
‫پیشگفتار ‪436 ............................................................................................‬‬
‫خالصه‪437 ..............................................................................................‬‬
‫مختصری از تاریخ هرات ‪439 ......................................................................‬‬
‫بازی بزرگ استعماری ‪444 ..........................................................................‬‬
‫مقابله با خطر افغانستان ‪444 .........................................................................‬‬
‫هند برطانوی‪ ،‬روسیه‪ ،‬ناپلیون و ایران ‪446 ......................................................‬‬
‫حمله ایران باالی افغانستان و محاصرۀ هرات ‪448 .............................................‬‬
‫آیا غلجاییها همان خلجیها هستند؟ ‪452 ................................................................‬‬
‫منشأ قومی خلجیها ‪455 ...............................................................................‬‬
‫خراسان در عهد هارون الرشید از قول زین االخبار گردیزی‪ ۴۴۳ ،‬قمری ‪459 .................‬‬
‫چند فرهنگی (‪459 ..................................................................... )MULTICULTURAL‬‬
‫محدودیتهای سیاستهای چند فرهنگی‪460 .......................................................‬‬
‫ملیت و تذکره های برقی! ‪460 ............................................................................‬‬
‫مقاله روزنامه هشت صبح در مورد تذکره های الکترونیک ‪461 ..............................‬‬
‫افسانه تقلب انتخاباتی!‪463 ............................................................................‬‬
‫چگونه اشرف غنی میدان سیاست داخلی افغانستان را به رقبا بخشید؟ ‪465 .....................‬‬
‫بخش هفدهم‪ :‬در جستجوی یک نظام موثر اقتصادی‪-‬اجتماعی و سیاسی ‪467 ..................‬‬
‫مقدمه ‪467 ....................................................................................................‬‬
‫تحوالت سیاسی هفتاد سال اخیر در افغانستان ‪467 ....................................................‬‬
‫قبل از دههٔ دموکراسی ‪467 ...........................................................................‬‬
‫نظام سلطنتی مشروطه در دهه دموکراسی (‪468 .................................. )1973-1964‬‬
‫جهان بینی های متفاوت ‪468 ..........................................................................‬‬
‫جمهوری داوود خان و آغازبیثباتی سیاسی در افغانستان (‪1978-1973‬م) ‪473 .........‬‬
‫دولت جمهوری دموکراتیک (‪1992-1978‬م) ‪475 ..................................................‬‬
‫آیا حزب دموکراتیک خلق به برنامه خود وفادار بود؟ ‪475 ....................................‬‬
‫مقاومت علیه رژیم جمهوری دموکراتیک ‪477 ...................................................‬‬
‫دولت مجاهدین (‪1996-1992‬م) ‪477 ..................................................................‬‬
 ‫□س دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫شرایط افغانستان و سقوط دولت مجاهدین ‪479 ....................................................‬‬

‫حکومت طالبان (‪2001-1996‬م) ‪479 .................................................................‬‬
‫حمالت تروریستی یازدهم سپتمبر در امریکا و حکومت طالبان ‪483 ........................‬‬
‫افغانستان پسا طالبان (‪ 2001‬تا امروز) ‪483 ...........................................................‬‬
‫شکل و محتوای نظام سیاسی آینده‪484 ..................................................................‬‬
‫لیبرال دموکراسی‪-‬سرمایداری خصوصی و جهانی شدن تجارت و اقتصاد ‪484 ...........‬‬
‫مودل چینایی انکشاف اقتصادی‪-‬اجتماعی و گلوبالیزیشن ‪485 ................................‬‬
‫دورنمای رشد اقتصادی برای کشورهای رو به انکشاف ‪487 .......................................‬‬
‫مشکالت مصالحهٔ ملی در سایهٔ اختالفات ذاتی نیروهای متخاصم ‪488 ...........................‬‬
‫اول‪ -‬روشنفکران پشتون ‪489 ........................................................................‬‬
‫دوم‪ -‬مافیای جهادی ‪489 ...............................................................................‬‬
‫سوم‪ -‬تحریک طالبان ‪492 .............................................................................‬‬
‫چهارم‪ -‬اکثریت خاموش جامعه ‪494 ................................................................‬‬
‫مشکالت رسیدن به توافق صلح با طالبان ‪494 ....................................................‬‬
‫امکانات عملی نظام آینده در شرایط کنونی ‪495 .......................................................‬‬
‫بخش هژدهم‪ :‬مأخذ‪ ،‬منابع‪ ،‬یادداشت ها پاورقیها ‪497 .............................................‬‬
‫بخش هژدهم در مورد نویسنده ‪504 ..................................................................‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪504 ...........................................................................‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □ش‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪1‬‬

‫پیشگفتار جاپ اول‬

‫تعداد زیادی از دوستان پیهم تقاضای تنظیم نوشتهها‪ ،‬مقاالت و یادداشتهای پراکنددده اینجانددب را در‬
‫فیسبوک و سایر رسانهها بصورت یک مجموعه نمودند تا بدرای عالقمندددان مددوارد اسددتفاده و مأخددذ‬
‫بهتری را فراهم نماید‪ .‬با احترام به این تقاضا این مجموعه تنظیم شده است‪ .‬امیدددوارم ایددن مجموعدده‬
‫طرف استفادة آنعده از محصالن پوهنتونهای مختلف داخل و خارج از کشددور کدده بددا پیامهددای خددود‬
‫از من تقاضای روشنی انداختن باالی موضوعات مختلفه را کرده اند‪ ،‬قرار بگیرد‪.‬‬
‫قبل از همه از تمام دوستانی که نوشدتهها‪ ،‬مقداالت و یادداشددتهای اینجانددب را در فیسددبوک و سددایر‬
‫نشریههای چاپی و انترنتی تعقیب نموده‪ ،‬مطالعه و الیک میکنند و یا لطف مزیددد نمددوده بدداالی آنهددا‬
‫ابراز نظر میکنند اظهار شکران مینمایم‪ .‬همچنان از دوستانی که برنامددههای "دورنمددا‪ ،‬سداعتی بددا‬
‫داکتدر نددور احمددد خالدددی" را در تلویزیدون جهدانی زریددن و برنامدده "سددخن روز" را در تلویزیدون‬
‫افغانستان تعقیب نموده اند‪ ،‬اظهار امتنان مدیکددنم‪ .‬تبصددرهها و تشددویقهای مسلسددل آنهددا سددبب ادامدة‬
‫عالقمندی من در نوشتن این مقاالت بوده است‪.‬‬
‫همچنددان الزم مددیدانم از مسددوولین فیس دبوک‪ ،‬یوت دوب‪ ،‬نشددریههای چدداپی و انترنتددی از جملدده تانددد‪،‬‬
‫سباوون‪ ،‬دعوت میدیا‪ ،‬افغان جرمن آنالین‪ ،‬آریانا افغانسددتان آنالیددن‪ ،‬برنامدة "دورنمددا" از تلویزیددون‬
‫جهانی زرین محترم نور وجوهات‪ ،‬تلویزیون افغانستان به مدیریت محترمدده سدجیه کددامرانی‪ ،‬رادیددو‬
‫صدای دوست (آشنا) و مجلة چاپی افغان (گان) اظهار سپاسگذاری نمایم که این نوشتهها‪ ،‬مقدداالت و‬
‫یادداشتها را و همچنان مصاحبهها‪ ،‬بیانیهها و برنامههای تلویزیونی را نشر نموده اند‪.‬‬
‫یکتعداد عظیم موضوعات متنوع حاد سیاسی‪ ،‬امنیتی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬ادبی‪ ،‬فرهنگی و تاریخی در مددورد‬
‫افغانستان را که در مطبوعات و رسانههای کشددور‪ ،‬تلویزیونهدای انترنتدی‪ ،‬رسددانههای انترنتددی بدده‬
‫شمول روزنامهها‪ ،‬جریدهها‪ ،‬مجالت‪ ،‬وبسایتها‪ ،‬وبالگها‪ ،‬فیسددبوک و یوتددوب و امثددالهم در طددول‬
‫سه سال گذشته مورد بحث بودند این مجموعه احتوا مینماید‪.‬‬
‫باید توجه کرد که این مجموعه شامل نوشتههای پراکنده در زمانهددای متفدداوت بددوده آن طدوری کدده‬
‫الزم است نظر به محدودیت وقت بصورت یک کتاب منسجم ویرایش نشده است‪ .‬از این رهگدذر از‬
‫تکراری بودن بعضی عناوین و مطالب قبالا معذرت میخواهم‪.‬‬
‫امیدوارم با تقدددیم ایددن مجموعدده خدددمتی بدرای جوانددان کشدور کده تشددنة آمددوختن و شددناختن بهتددر و‬
‫عمیقتر کشور خود و مردم خود بدون استفاده از عینددک قومپرسددتی‪ ،‬زبانپرسددتی و تمددایالت تنددگ‬
‫نظرانة سمتی‪ ،‬حزبی و تنظیمی اند‪ ،‬کرده باشم‪.‬‬

‫دکتور نور احمد خالدی‬

‫شهر برزبن‪ ،‬آسترالیا ششم سپتمبر ‪2020‬‬
 ‫‪ □ 2‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫بخش اول‪ :‬سرزمین و مردم افغانستان‬

‫جغرافیای افغانستان‬
‫جغرافیای افغانستان معاصر شامل تمام یا بخشی ازحوزه ها و سددرزمینهایی اسددت کدده در گذشددتهها‬
‫بنامهددای آریددا‪ ،‬آریدو‪ ،‬آریانددا‪ ،‬ایددران‪ ،‬خراسدان‪ ،‬سیسددتان‪ ،‬غرجسددتان‪ ،‬زابلسددتان‪ ،‬کابلسدتان‪ ،‬گندددارا‪،‬‬
‫تخارستان‪ ،‬افغانستان و غیره در آثار استوره یی‪ ،‬افسانوی‪ ،‬تاریخی‪ ،‬جغرافیائی‪ ،‬جهانگردی و نقشدده‬
‫ها یاد شده اند‪.‬‬

‫سرزمینهایی که از "رئ" در غرب تا "تخارستان" در شمال شرق‪ ،‬از مرو (ترکمنسددتان امددروزی)‬
‫در شمال تا هرات و تا حوالی سیستان در جنوب امتداد داشت به نام خراسان یاد میگردید که شددامل‬
‫شهرهای معروف هرات‪ ،‬نیشاپور (ایران امروزی) و مرو بود‪ .‬جددورج فورسدتر انگلیسدی در سددفر‬
‫خود از بنگال به لندن در زمان تیمورشاه درانی از طریق کشمیر‪ ،‬پشاور‪ ،‬کابددل‪ ،‬قنددهار‪ ،‬هددرات و‬
‫مشهد وقتی در حوالی شیندند امروزی کاروان حامل او رو به طرف شمال به جاندب هدرات میکندد‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪3‬‬

‫مینویسد‪" :‬در روز بیست وچهارم‪ ،‬بعد از شش فرسنگ سفر‪ ،‬در غیرونی که یک قریه معددروف و‬
‫محصور در نزدیکی یک جریان آب است برای دادن حقالعبور و تهیة احتیاجات سفر سدده روزه از‬
‫طریددق یددک دشددت کدده بدده حددوالی خراسددان میرسددد‪ ،‬توقددف کددردیم‪( .‬ج فورسددتر‪ ،‬ص ‪ .)113‬در‬
‫بابرنامه (‪1526‬م) بابر مینویسدد کدده "راه از قندددهار بدده خراسددان صدداف بددوده کدددام کددوه و کوتددل‬
‫ندارد"‪.‬‬
‫منطقة را که در زمددان تیموریددان هددرات (‪1500 - 1370‬م) افغانسددتان نامیددده میشددد‪ ،‬ظهیراالدددین‬
‫محمد بددابر وقتددی کابددل را اشددغال کددرد (‪1504‬م) در کتداب بابرنامدده از آن بدده همدین نددام یدادآوری‬
‫میکند‪ .‬همچنان در کتاب تاریخ فرشددته (ابولقاسدم فرشدته‪ ،‬بیجدداپور‪ ،‬هندوسددتان‪1606 ،‬م) حددود آن‬
‫بی دان شددده از جنددوب کاب دل آغدداز تددا دریاه دای هلمنددد و سددند و اطددراف کوهه دای سددلیمان را در بددر‬
‫ميگرفت‪ .‬از زمان سلطنت تیمورشاه این نام به مرور زمان بر تمام كشور اطالق گردید‪.‬‬
‫هیچکدام از این حوزههای جغرافیایی که در باال از آنها نام گرفته شد به تنهایی خود تمددام سدرزمین‬
‫افغانستان امروزی را احتوا نمیکرد‪ .‬متأسفانه در هندوستان به تمام سرزمینهای غرب دریدای سددند‬
‫خراسان میگفتند و این اشاره نادرست سبب سؤ تفاهمات بیشماری میان یکتعداد از مؤرخین گردیدده‬
‫است‪.‬‬

‫افغانستان چهار راه مدنیتها‬

‫در این شکی نیست که افغانستان با حدود اربعة فعلی خود در حقیقت چهارراه مدنیت های کهن بدود‪.‬‬
‫راه ابریشم از همین سدرزمینها گذشددته‪ ،‬راههددای تجددارت از هندد بدده شددرق میانده از اینجددا گذشددته‪،‬‬
‫سرزمینهای آسیای میانه‪ ،‬آریانای کهدن کدده افغانسددتان جدز آن اسددت لشددکر کشدیهای جهانگشددایان‬
‫زیادی را متحمل شده است‪ .‬از این رهگذر تاریخ این مناطق تاریخ مشدترک ملتهددای زیدداد امدروزی‬
‫را تشکیل میدهد‪.‬‬
‫هخامنشیهای فارس چند هزارسال قبل این سرزمینها را اشددغال کردنددد و حتدی تددا مصددر و ترکیدة‬
‫امروزی حکومددت کردندد‪ .‬متعاقبدا ا اسددکندر یوندانی بدداالی ایددن سددرزمینها حملدده کدرد و متعاقدب او‬
‫امپراطوری سیلوسید ایجاد گردیده دولددت گریکددو‪-‬بداختری در شدمال افغانسددتان امددروزی ایجدداد مددی‬
‫شود‪ .‬به تعقیب آنها کوشانیها مدنیتهای بزرگ هندو و بودایی را ایجدداد کردندد کدده آثدار آنهددا در‬
‫بامیان‪ ،‬کاپیسا‪ ،‬هده و لوگر وجود دارد و بعد از آنهاهونهای سفید (یفتلیها) و امپراطددوری گوپتددای‬
‫هند در قدرت بودند‪ .‬در عین زمان پارتیها یا اشکانیها که از پارته در جنددوب‪ -‬شددرق بحیددرة کسددپین‬
‫(از خراسان دوران اسالمی) برخواسته بودند امپراطوری وسیعی را که غرب افغانستان امروزی و‬
‫تمام فارس را احتوا میکند تشکیل کردند و برای نیم قرن در این سرزمینها حکومت کردنددد‪ .‬متعاقبدا ا‬
‫ساسانیهای فارس این سرزمینها را اشغال میکنند‪.‬‬
‫در حدود یکهزار و چارصد سال قبل اعراب به این سرزمینها حمله مددیکننددد و تمدددن اسددالمی را‬
‫در این سرزمینها گسترش میدهند‪ .‬به تعقیب اعراب دولتهای بومی طاهری و صفاری از خراسان‬
‫و سیستان منشآ گرفته نفوذ خود را باال مناطق وسیعی گسترش میدهند‪ .‬در زمان طاهریان برای بددار‬
‫اول زبان دری رسم الخط عربی را میپذیرد و در زمان صفاریان اولین اشعار به زبان دری سروده‬
‫میشوند‪ .‬در زمان یعقوب لیث صفار شهر کابل توسط آنها فتح میگردد و دین اسالم در این سدرزمین‬
‫معرفی و نافذ میگردد‪ .‬به تعقیب آنهدا سددامانیها از مرکزیددت بخددارا حاکمیدت صددفاریهای سیسددتان را‬
‫سرنگون میکنند و خلیفة بغداد حاکمیت آنها را در این سرزمینها در حدود خالفددت عباسددی برسددمیت‬
‫میشناسد‪.‬‬
 ‫‪ □ 4‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫برای اولین بار یک دولت مسدتقل کده مرکزیدت آن در حدددود افغانسددتان امددروزی اسددت در غزنددی‬
‫توسط ترکمن تبار های الپتگین و سبکتگین ایجدداد میگدردد و توسددط سددلطان محمودغزنددوی بدده یدک‬
‫امپراطوری وسیعی مبدل میگردد که حدود آن از هندوسددتان تدا فددارس بددود‪ .‬غوریهددا جهانگشددایان‬
‫بعدی هستند که همزمان با ترک تبارهای سلجوقی با ایجاد یک امپراطوری وسدیعی کدده تددا ترکیدده و‬
‫ایددران امددروزی را احتددوا میکنددد‪ ،‬جانشددین آنهددا میگردنددد‪ .‬خوارزمشدداهیان بعددد از آنهددا بدداالی ایددن‬
‫سرزمینها اثر میگذارند که به تعقیب آنها مغولهددا بده ایدن سددرزمینها سدرازیر شددده و بدده تدداراج‬
‫میپردازنددد‪ .‬تیموریهددا و بابریهددا و صددفویها آخددرین جهانگشددایان در کشددور مددا بودنددد‪ .‬ایددن‬
‫جهانگشایان و دولتهای مربوطة آنهددا در پهلددوی ویرانگریهددا‪ ،‬مدددنیتهایی را هددم ایجداد کددرده و سدبب‬
‫مهاجرتهای نفوس به ایددن مندداطق و از ایددن مندداطق هددم شددده انددد کده اثدرات اقتصددادی‪ ،‬اجتمدداعی و‬
‫فرهنگی قابل مالحظة بجا گذاشته اند‪.‬‬
‫بنابر آن کشورمستقلی که در جهان امروز بنام افغانستان یاد میشود و تهداب آندرا قیامهددای میددرویس‬
‫خان هوتکی در سال ‪1709‬م و احمدخان ابدالی در سال ‪1747‬م بر خرابه های امپراطددوری هددای‬
‫مغولی‪ ،‬صفوی و افشاری در این سرزمینها میگذارند‪ ،‬در گذشته مدنیتهای زیادی را تجربدده کددرده‬
‫که کاوشهددای باستانشناسددی آثددار آنهدا را در دسددترس مددا قددرار میدهددد‪ .‬مهاجرتهدای زیدادی هددم‬
‫صورت گرفته و در این مورد تیوریهایی به ارتباط مهاجرت آریاییها از شمال قفقاز‪ ،‬از اوکددراین‬
‫و سایبیریا بدده جنددوب بطدرف سددرزمینهای مددا موجددود اسددت‪ .‬تمددام ایددن لشکرکشددیها‪ ،‬مدددنیتها و‬
‫مهاجرتها باالی ساختمان نفوس این مناطق ناگذیر اثر گذاشته اند‪.‬‬
‫آریاییها‪ ،‬حقیقت چیست و افسانه کدام است‬
‫برای بعضیها مربوط ساختن تاجیکها به "آریاییها" و دیده پوشی از ریشة ”آریددایی“ پشددتونها بدده‬
‫حد تعصب باال رفته است‪ ،‬اما حقیقت این است که هرگاه نژادی که ما امروز به نام آرین از خیرات‬
‫نوشته یک دانشمند فرانسوی در اخیر قرن هژدهم میشناسیم وجددود داشددته باشدد کده در قددرن بیسددتم‬
‫معادل فارسی دری آن به نام ”آریایی“ به وسیله یک ناسیونالیست ایرانی به ندام رضدا شدفق اختدراع‬
‫شد‪ ،‬اقوام پشتون و تاجیک هردو شامل آن اند‪.‬‬
‫پروفیسور نظروف منشأ مشترک آریایی اقوام پشتون و تاجیک را مطرح میکند‪ .‬مرحوم میر غددالم‬
‫محمد غبار و احمدعلی کهزاد از آریائیهای پختانه و دادیک نامبرده اند‪ .‬برای بعضی فعالین سیاسدی‬
‫تاجی دک قبددول چنددین فرضددیة‪ ،‬هددم نددژاد بددودن پش دتون و تاجیددک‪ ،‬در حقیقددت نق دض کامددل تهددداب‬
‫ایدیولوژیک برتری نژادی فرضی آنها بر قوم پشددتون محسددوب گردیددده شدددیداا آن را رد مددیکننددد‪.‬‬
‫حاال جای دارد تحقیق کنیم تا بدانیم که آریایی یعنی چه؟ منشأ این نامگذاری زبانی اسددت یدا نددژادی؟‬
‫آریاییها کیها بودند و در کجا زندگی میکردند؟ آریاییها از کجا آمده اند؟ آیدا فرضددیة مهدداجرت و‬
‫کوچ آریاییها از شمال قفقاز به جنددوب بدده سدرزمینهای آسددیای میاندده‪ ،‬ایددران امددروزی‪ ،‬افغانسدتان‬
‫امروزی و هندوستان حقیقدت دارد؟ منشددأ ایددن فرضددیه بددر چده اسدتوار اسددت؟ آیددا ایرانیهدا آریددایی‬
‫هستند؟‬
‫در بیشتر از یک قرن اخیر بسیاری مؤرخین و جامعه شناسها باور به کوچ یددا مهدداجرت آریاییهددا‬
‫از شمال قفقاز و جنوب روسیه به سده جانددب‪ ،‬بدده غددرب بدده جانددب اروپددا‪ ،‬جنددوب بدده جانددب ایددران‬
‫امروزی و جنوب شرق به جانب افغانستان و هند باور داشتند‪ .‬باید اذعان کدرد کدده ایدن عقیددده کددوچ‬
‫آریاییها چندان سابقه تاریخی ندارد‪ .‬برای بار اول سر ویلیام جونز انگلیسی در اواخر قرن هددژدهم‬
‫به شباهتهای ریشههای زبانهای هند و اروپایی پی میبرد و اصطالح زبانهای هند و اروپایی را‬
‫معرفی میکند‪ .‬همزمان با او دانشمند فرانسوی به نام آدیپرون که اوستا شددناس بددود و اولددین ترجمدده‬
‫اوستا را به زبان اروپایی (فرانسدوی) انجدام داد‪ ،‬در سدالهای ‪1760‬م میخواسددت اشدداره بکندد بده‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪5‬‬

‫قومی که اوستا را نوشته اند‪ .‬او با استفاده از کلمة آریا ویجه که در اوسدتا بددود معدادل فرانسددوی آن‬
‫را به شکل آرین ‪ Arian‬اختراع کرد و این قوم را آرین نامید‪ .‬در دهههای بعدی نویسندهگان آلمانی‬
‫به تدریج شباهت زبانی هند و اروپایی را به شباهت نژادی ارتقا میدهندد چددون بدده مسداوات نددژادی‬
‫عقیده نداشتند و در جستجوی یک نژاد برتر بودند نژاد آرین را تبلیغ میکنند‪.‬‬
‫تا این زمان هنوز کسی اصطالح فارسی دری "آریایی" را نسداخته بددود‪ .‬در دهدة آخددر قددرن ندزدهم‬
‫مرزا آقاخان کرمانی اولین شخص ایرانی است که به نژاد آرین اشاره میکند‪ .‬رضا شدفق در کتدداب‬
‫معروف "تاریخ ایران باستان" برای اولین بار از اصطالح "آریایی" در قرن بیسددتم اسدتفاده میکندد‪.‬‬
‫از آن به بعد اصطالح "آریایی" به زیربنای ایدیولوژیک و نژادی ناسیونالیستهای فارس‪ ،‬بدده مثابدده‬
‫یک نژاد برتر‪ ،‬با دنبالهروی از آدولف هیتلر‪ ،‬مبدل میگردد که به موجب آن اسم رسددمی فددارس را‬
‫به ایران مبدددل مددیکننددد‪ ،‬کتیبددههای سددنگی جعددل شددده هخامنشددیها از زیددر خاکهددا بددرون میآینددد‪،‬‬
‫پادشاهان هخامنشی آریایی میشوند‪ ،‬قبر کددس دیگدری را بندام کددورو ش نامگددذاری میکننددد‪ ،‬آهددورا‬
‫مزدا خدای آنها میشود و امثالهم‪.‬‬
‫امروزه بسیاری از محققین سرشناس در ایران به مهاجرت آریاییها از شمال شرق به ایران امروز‬
‫یا فارس باستان عقیده ندارند‪ ،‬کتیبههای هخامنشددی را جعلیددات سدداخته شددة دربدار شداه میداننددد‪ ،‬از‬
‫جمله دکتور شاهرخ وفاداری پژوهشگر ایران باستان‪ ،‬رضا ضیا ابراهیمی پژوهشگر تدداریخ ایدران‬
‫و استاد در دانشگاه آکسفورد در یک مصاحبه با تلویزیون فارسی بی بی سی در این مددورد صددحبت‬
‫میکنند که به تیوری مهدداجرت آریاییهددا بدده عنددوان یددک نددژاد عقیددده ندارنددد‪ .‬دکتدور مازیددار اسدتاد‬
‫ژنیتک در پوهنتون پورث سددمث انگلسددتان در ایددن مصداحبه میگویددد‪" :‬همچدون مهدداجرتی را علددم‬
‫ژنیتیک تأیید نمیکند‪ .‬آنها میگویند اینکه آریا در اوستا به یک قوم یا یک طبقه خاص در جامعدده و‬
‫یا به زبان اطالق میشده ما چیزی نمیدانیم‪".‬‬
‫بر همین منوال استاد معاصر ایرانی دکتور مرادی غیاث آبدادی در یدک مصدداحبه بددا بخددش فارسددی‬
‫رادیو فرانسه میگوید مردم ایران باشندهگان بومی همین سرزمین ایران بوده اند و از جدای دیگددری‬
‫به این سرزمین کوچ نکرده اند‪ .‬در مورد آریاییها او میگوید آریا در (اوستا) و آریددو (کوشددانیها)‬
‫مردم سرزمینی بوده در شمال و شمالغرب افعانستان امروزی بلخ و هرات‪.‬‬
‫در هماهنگی با ایدن اظهددارات ایدن بددار اول اسددت کدده تحقیقددات ژنیتیکددی در مددورد اقددوام افغانسددتان‬
‫منتشره جریده پلوس وان‪ ،‬چاپ بیست و هشتم مارچ سال ‪۲۰۱۲‬م به قرابت ژنیتیکی اقوام پشدتون و‬
‫تاجیک دالیل فزیکی ژنیتیکی ارایه میکند و تیوری مهاجرت آریاییها را از شمال به جنوب بطددور‬
‫مستدل مورد سوال قرار میدهد‪.‬‬
‫تعداد نفوس افغانستان‬
‫اولین و آخرین سرشماری نفوس در سال ‪1979( ۱۳۵۸‬م) به کمک ملل متحددد در افغانسددتان انجددام‬
‫شد دد‪ .‬قبدددل از آن در سدددالهای ‪73-1972‬م پدددروژ ٔه "سدددروی دمدددوگرافی و رهنمد دای خد دانواده در‬
‫افغانستان‪ "1‬توسط وزارت پالن تکمیل گردید که نفوس مسکون کشور را ‪11.52‬ملیون نفر تخمددین‬
‫نموده بود‪.2‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪University of Buffalo. Afghanistan National Demographic and Family Guidance Survey‬‬
‫‪1972-1973. Funded by United States Agency for International Development (USAID).‬‬
‫‪2 Spiter, James and Nancy Frank, 1977, Afghanistan a Demographic Uncertainty, Research‬‬

‫‪Not 6, Bureau of Census, Washington DC.‬‬

 ‫‪ □ 6‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫سرشماری سال ‪1979‬م (‪۱۳۵۸‬شمسی) نفوس مسکون کشور را در سال مذکور بدده تعددداد ‪13.05‬‬
‫ملیون نفر حساب و نفوس کوچی را در حدود ‪ 1.5‬ملیون نفر تخمین میگردد‪ .‬نفوس افغانستان برای‬
‫تخمینهددای پ دالن هفددت سدداله در سددال ‪ 1975‬ب ده تعددداد ‪ 16.6‬ملی دون نف در (‪ 14.2‬مسددکون و ‪2.4‬‬
‫کوچی) تخمین شده بود‪3.‬‬

‫برخالف گفتههای بعضیها (از جمله امین فرهنگ وزیر اقتصاد در سال ‪ )2004‬سرشماری سددال‬
‫‪1979( ۱۳۵۸‬م) یک عمل نمایشی نبددوده بلکدده تهیدده مقدددمات آن سده سددال را در زمددان جمهددوری‬
‫داوود خ دان دربددر گرفددت‪ .‬دوره ه دای مقدددماتی شددامل نقشهکش دی تم دام دهددات و شددهرهای کشددور‪،‬‬
‫نمبرگددذاری تمدام دروازههددا و فهرسددت کددردن تمددام خانوارهدا در عقددب ایددن دروازه هدا و فهرسددت‬
‫برداری و نمره زدن خیمههای کوچیها و تثبیت مسیر حرکت آنها میباشد‪.‬‬
‫اص دل سرشددماری بیسددت روز را در سددال ‪ ۱۳۵۸‬در ب در گرفددت و بددیش از دو میلی دون پرسش دنامه‬
‫خانوارها را بیش از ده هزار سرشماران با انجام مصاحبه بدا بزرگددان هددر خددانوار در تمددام منداطق‬
‫امن کشور تکمیل کردند‪ .‬در مناطق صعبالعبور کوهستانی و محددالت بسدیار نددا امدن‪ ،‬معمددوالا دور‬
‫افتاده‪ ،‬سرشماری انجددام نشددد‪ .‬بدر همدین اسداس چددون کوچیهدا معمددوالا در همچددو مندداطق زندددهگی‬
‫میکنند‪ ،‬احتوای کامل نشدند‪ .‬اما برای تخمددین نفددوس ایددن مندداطق از فهرسددتهای خانوارهددا کدده در‬
‫مراحل مقدماتی سرشماری تکمیل شده بودند و میزان رشد نفوس استفاده شد‪.‬‬
‫متعاقبا ا معلومات شامل پرسشنامهها ادخال کمپیوتری شده و بعد از پروسس تمام پرسشددنامهها‪ ،‬نتددایج‬
‫مقدماتی آن در سال ‪1980‬م و نتایج نهایی در سال ‪ 1983‬از طرف ادارة مرکزی احصاییه‪ ،‬وقتددی‬
‫که من مدیر عمومی سرشماری نفوس و سرویهای دموگرافیکی بودم‪ ،‬نشر گردیدند‪.‬‬
‫از سددال ‪ ۱۳۵۸‬بدده اینطدرف سرشددماری تدازه در کشدور انجددام نیافتدده اسدت‪ .‬بدا وجودیکدده بعددد از‬
‫کنفرانس بن و ایجاد دولت جمهوری اسالمی در سال ‪2001‬م تطبیق پددروژه سرشددماری در دسددتور‬
‫کار دولت جدید قرار گرفته و برای تطبیق آن اقدامات جدی و گستردة به کمک صندوق نفددوس ملددل‬
‫متحد از طرف اداره مرکزی احصاییه انجام پذیرفت‪ ،‬امددا بنددابر وخامددت اوضدداع امنیتدی تددا امددروز‬
‫دولتها قادر به انجام این پروژه نشده اند‪ .‬هددر کدودکی میدانددد بدرای سرشدماری موجودیددت امنیدت‬
‫اهمیددت درجده اول دارد‪ .‬هددی رهبدر سیاسددی نمیتوانددد جددان بددیش از سددیهزار سرشددمار (معمددوالا‬
‫معلمین مکاتب) را به خطر انداخته آنها را به دهات و قریه جات اعزام کند‪ .‬حتدی در سددال ‪۱۳۵۸‬‬
‫که به مقایسه سالهای اخیر امنیت نسبی در کشور موجدود بدود تعددادی از کارمندددان ادارة مرکدزی‬
‫احصاییه جانهای خود را از دست دادند‪.‬‬
‫ادارة مرکزی احصاییه در افغانستان مسددوول جمددعآوری و نشددر احصدداییههای نفدوس در افغانسدتان‬
‫میباشد‪ .‬بر همدین اسدداس ایددن اداره همدده سدداله احصداییههای نفددوس مسددکون کشددور را بدده تفکیددک‬
‫والیات‪ ،‬ولسوالیها‪ ،‬نواحی‪ ،‬شهری و دهاتی و جنس (ذکور و اناث) نشددر میکنددد‪ .‬تمددام تخمینهددای‬
‫ساالنة نفوس افغانستان در طی ‪ ۳۶‬سال گذشته‪ ،‬که مورد اسدتفاده دولددت و مؤسسددات میباشددند همدده‬
‫عمدتا ا بر پایه نتایج اولدین سرشدماری نفددوس کشدور در سددال ‪ ۱۳۵۸‬و بعضدی سددرویها‪ ،‬فهرسددت‬
‫برداریها‪ ،‬تخمینهددای محلددی بعدددی نفددوس اسددتوار انددد‪ .‬اخیددرا ادارة مرکددزی احصدداییه نفدوس سددال‬
‫‪2018 / 2017( ۱۳۹۷‬م) کشور را در حدود ‪ 31.6‬میلیون نفدر تخمین نموده کده از جملده نفدوس‬
‫کددوچی نسددبت عدددم موجودیددت معلومددات دقیدددق ‪ 5.1‬میلیددون نفدددر در نظدددر گرفتدده شددده اسدددت‬
‫(وبسایت ادارة مرکزی احصاییه‪ ،‬احصایة نفوس)‪.‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪Academia, Demographic Profile of Afghanistan, 1979, Dr Noor A Khalidi,‬‬

‫‪https://www.academia.edu/11860590/Demographic_Profile_of_Afghanistan_1979.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪7‬‬

‫بعضددیها میگوینددد دولتهددای افغانسددتان سرشددماریهای نفددوس را انجددام نمیدهنددد چ دون مقام دات‬
‫نمیخواستند نفوس اقوام کشور معلوم گردد‪ .‬این برداشددت نادرسدتی اسددت‪ .‬منظددور اولددی از اجددرای‬
‫سرشماری معلوم کردن نفوس اقوام نیست‪ .‬در هی قانون اساسی کشور در هی زمانی اقوام کشدور‬
‫دارای امتیازات خاصی نبوده اند تا دانستن تعداد هر قوم برای پالیسددیهای دولتهددا اهمیددت خاصدی‬
‫داشته باشد‪ .‬همه مردم افغانستان در برابدر قددانون حقددوق‪ ،‬امتیدازات و مسددولیتهای مسدداوی دارنددد‪.‬‬
‫منظور از سرشماریها دانستن تعداد نفوس کشور‪ ،‬مشخصات دموگرفیکی آن ماننددد نسدبت ذکددور و‬
‫اناث‪ ،‬ترکیب سنی؛ مشخصات اجتماعی مانند میزان سواد آموزی‪ ،‬حالدت مدددنی نفددوس؛ مشخصددات‬
‫اقتصادی ماننددد کدار و اشددتغال و سددکتورهای تولیدددی‪ ،‬عایددد؛ و همچنددان دانسدتن تقسددیمات شددهری‪،‬‬
‫دهاتی‪ ،‬کوچی و جغرافیایی نفوس است‪ .‬از اینگوندده معلومددات در پالنهددا و پروگرامهددای انکشددافی‬
‫دولت و مؤسسات تجارتی استفاده به عمل می آید‪ .‬دانستن تقسیمات قددومی و زبدانی نفددوس نیدز مهددم‬
‫است اما در شرایط و جو نامسدداعد و بددی اعتمددادی سیاسددی موجددوده اینگوندده ارقدام و احصدداییههای‬
‫حساس میتواند تنشهای اجتماعی را مضاعف نماید‪.‬‬
‫عملیددات سرشددماری از مق ددمات تددا اجددرا‪ ،‬پروسددس ارق دام‪ ،‬تحلیددل و ارزیددابی و نشددر نت دایج بسددیار‬
‫پرمصددرف‪ ،‬زمددانگیر‪ ،‬تخنیکددی‪ ،‬مسددلکی میباشددند‪ .‬از ایددن لحدداظ در اکثددر کشددورهای جهددان‬
‫سرشماریها هر ده سال یکبار تکرار میگردند‪ .‬تنها چنددد کشددور محدددود سرشددماریها را هددر پددنج‬
‫سال انجام میدهند‪ .‬بطور مثال باآنکه آسترالیا در هر پددنج سدال سرشدماری میکنددد‪ ،‬بددا آنهددم از سده‬
‫سال به اینطرف مقدمات سرشددماری مدداه آگسددت سددال جدداری ‪ 2016‬آن جریددان دارد و نشدر نتدایج‬
‫کامل آن سه سال بعدی را در بر خواهد گرفت‪.‬‬
‫واقعیت این است که سیاستمداران ما تا هنوز پروسه های دموکراسی را از دل و جددان قبدول نکدرده‬
‫اند‪ ،‬طوریکه نتایج انتخابات سالهاای ‪ 2014‬و ‪ 2019‬نشان داد‪ ،‬هنوز توان پذیرش و هضددم نتددایج‬
‫سرشماریها و انتخابات را ندارد‪ .‬بطور مثال دولتهای مجاهدین و دولت جمهوری اسالمی بعدد از‬
‫کنفرانس بن در نشرات خود از روی تعصب سیاسی یا از انجام سرشددماری نفدوس سددال ‪ ۱۳۵۸‬کدده‬
‫در زمان حفیظللا امدین اجددرا شددد انکددار مدیکننددد‪ ،‬یددا نادیددده میگیرنددد و یددا آن را کددم اهمیدت جلدوه‬
‫میدهنددد‪ .‬حتدی سرپرسددت اداره مرکدزی احصدداییه یددا از روی نددادانی یددا از روی اجبدار و تعصددب‬
‫سیاسی میگوید سرشدماری در سددال ‪ ۱۳۵۸‬شددروع شددد‪ ،‬امددا تکمیددل نگردیددد! در حالیکدده مددیدانیم‬
‫سرشماری مذکور با مصرف میلیونها دالر از شروع کارهددای مقدددماتی کددارتوگرافیکی‪ ،‬نمبددر زدن‬
‫دروازهها و فهرست برداری خانوارها تا اجرای عملیات ساحه‪ ،‬پروسس ارقام کمپیددوتری‪ ،‬تحلیدل و‬
‫ارزیابی نتایج‪ ،‬تهیة راپورهددا‪ ،‬تکمیدل و نشددر ارقدام در حدددود پددنج سددال را در بدر گرفتده و تکمیددل‬
‫گردید‪.‬‬
‫خوشبختانه در نتایج نشر شده سرشماری مددذکور چیددزی وجددود ندددارد تددا صددحت ارقددام آن را بنددابر‬
‫ملحوظات قومی‪ ،‬زبانی و سیاسی خدشه دار سازد‪ .‬اما از آنجائیکه سیاستمداران ما توان پددذیرش و‬
‫هضددم ارقددام و اعددداد بدسددت آمددده از نفددوس کشددور را از نتیجدده عملیددات سدداحه کدده مطددابق بدده‬
‫برداشتهای خاص خودشان نباشد‪ ،‬ندارند؛ از این لحداظ نبایددد در سرشددماری آینددده از قددوم و ملیددت‬
‫مردم سوال کرد‪ .‬با اطمینان میتوانم بگویم که اگر دولت موفق به اجرای یک سرشماری نفدوس در‬
‫آینده گردد و از مردم در مورد قومیت آنها سوال گردد کسانی که خددود را در اقلیددت مییابنددد نتددایج‬
‫سرشماری را قبول نخواهند کرد و با تحت سوال بردن نتایج یک موضددوع‪ ،‬تمددام نتددایج سرشددماری‬
‫مورد سوال قرار خواهد گرفت‪.‬‬
‫افغانستان توان آن را ندارد تا با شامل کردن سوال قومییت تمام نتایج یک سرشماری خددود را مددورد‬
‫سوال قرار داده مصارف گزاف آن را به هدددر دهددد‪ .‬بددرای دانسدتن احصدداییههای نفددوس بددر اسداس‬
‫قومییت راههای دیگری موجود است که ارقام سرشماریهای نفوس میتوانند امکاندات آن را میسددر‬
 ‫‪ □ 8‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫سازند‪.‬‬
‫اجرای سرشماری نفوس در شرایط جنگ عملی نیست‬
‫محمد امین فرهنگ در مصاحبه با تلویزیون ای‪.‬تی‪.‬ان‪ .‬ادعا کرده بود که حکومددت کددرزی (خددودش‬
‫در آن زمان وزیر پالن یا اقتصاد بوده) و دولت فعلی بخاطر اغدراض قددومی سرشددماری نفددوس را‬
‫نخواستند و نمیخواهند اجرا گردد‪ .‬صاف و پوستکنده این سخنان پوچ و بی معنی از طددرف افددراد‬
‫غیر مسلکی است که از پروسدده سرشددماری و مغلددق بددودن آن چیدزی نمیداننددد‪ .‬اجدرای سرشدماری‬
‫بزرگترین عملیات ساحه در یک کشور است که در جریان آن هر دروازه در کشور باید باز شددود و‬
‫از خانوارهای عقب دروازه یک پرسشنامه که حد اقل نیم سدداعت را در بددر میگیددرد تکمیددل گددردد‪.‬‬
‫در کشوری که ‪۳۹‬هزار قریه دهاتی و هزاران ناحیدده شددهری وجددود دارد ایددن عملیدات بده حدد اقددل‬
‫بیست هزار سرشمار و پنج هزار کنترولر ساحه نیاز دارد تا در مدت حد اقل یک مداه ایددن عملیددات‬
‫را تکمیل کنند‪ .‬در کشوری که در بیش از مناصفه قریهجات آن امنیت سرشماران را دولت تضدمین‬
‫کرده نمیتواند چگونه کسی و یا مقامی جرآت کند تا جان هزاران سرشمار را به خطر انداخته آنها‬
‫را به مناطق دور افتدداده و پرخطددر اعدزام نمایندد‪ .‬سرشدماری پدالن شددده سدال ‪ 2008‬بنددابر نبددودن‬
‫فضای الزم امنیتی از طرف ملل متحد و دولت افغانستان به تعویق افتدداد‪ .‬ایددن مشددکالت امددروز هددم‬
‫وجود دارد‪ .‬من شخصا ا در عمل مشکالت انجام سرشماری را تجربه کرده ام‪ .‬من متخصدص امدور‬
‫نفوس هستم و به همین صددفت در چندددین سرشددماری آسدترالیا و همچندان کشدور مایکرونیشدیا سددهم‬
‫گرفته ام‪ .‬در عملیات اولین و آخرین سرشماری سال ‪ 1979‬افغانستان به حیددث ماسددتر ترینددر سددهم‬
‫گرفتدده و بدده حیدث مدددیر عمددومی سرشددماری نفددوس نتددایج آن را تحلیددل‪ ،‬ارزیددابی و نشددر کددرده ام‬
‫(‪۱۹۸۳‬م)‪ .‬در سال ‪ ۱۳۵۸‬در زمان حفیظ للا امین که جنگهای مجاهدین تددازه شدروع شددده بددود و‬
‫امنیت در مناطق دور افتدداده کشددور بدده خرابددی امددروز نبدود بدا آنهددم در جریدان سرشددماری صددها‬
‫سرشمار و کارمند اداره مرکزی احصاییه جانهای خود را باختند‪ .‬بطددور مثددال مددن بددرای ارزیددابی‬
‫آمادگیهای والیات نیمروز‪ ،‬فراه‪ ،‬هرات و بادغیس بیست روز قبددل از آغدداز عملیددات سداحه بدده ایدن‬
‫والیات سفر کردم‪ .‬باوجود اطمینان های زیاد والیها و قوماندانهای نظامی مربوطدده هنددوز بده کابدل‬
‫بر نگشته بودم که خبر کشته شدن مرحوم آقای راد مدددیر احصداییه والیددت بددادغیس و همکداران او‬
‫برای ما رسید‪ .‬به تعقیب آن در اثر حمله مجاهدددین بده دفتددر سرشدماری لدوگر تمددام همکدداران دفتددر‬
‫مذکور بشول مدیر آن که از همصنفی های زمان پوهنحئ اقتصاد پوهنتددون کابدل مددن بددود جانهدای‬
‫خود را باختند‪.‬‬
‫در اثر خرابی اوضاع امنیتی در ‪ ۳۵‬درصددد سدداحات کشدور سرشددماری صددورت گرفتدده نتوانسددت‪.‬‬
‫حاال چطور یک عده آدمهای بی خبر و غیر مسلکی بددا ادعاهددای منافقاندده کدده رندگ قددوم پرسدتی و‬
‫تعصب در آنها موج میزند‪ ،‬میخواهند اذهان عامه را مغشوش بسازند و رهبدران پشددتون تبدار را‬
‫متهم کنند که انجام سرشماری پالن شده ملل متحد را در سدالهای ‪۲۰۰۸‬م و ‪۲۰۱۰‬م بنددابر اغددراض‬
‫سیاسی اجرا نکردند؟ متاسفانه تعدادی میخواهند هر موضوعی را رنگ قددومی بدهندد و ذهنیتهددای‬
‫جوانان بیخبر را مخدوش نمایند‪.‬‬

‫تخمینهای تازه نفوس افغانستان‬

‫اخیراا معلومات غلط و نادرست توسط طلوع نیوز نشر شده کدده گویددا بددا اسددتفاده از تخنیددک ریمددوت‬
‫سنسنگ (احساس کردن از راه دور) میتوان در وقت کم و با هزینه اندک‪ ،‬روند سرشددماری نفددوس‬
‫را در کشور عملی کرد‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪9‬‬

‫بنده متخصص امور نفوس بوده و در این رشته دکتورا دارم‪ .‬همچنان در سددالهای ‪1984 -1982‬‬
‫مدیر عمومی سرشددماری نفددوس در اداره مرکددزی احصدداییه افغانسددتان وظیفدده اجدرا کددرده ام و بدده‬
‫تازگی بر اساس یک قرارداد پیشبینی نفددوس مردمددان اولیدده یددا ابورجنیهددای آسددترالیا را بدر اسدداس‬
‫نتایج سرشماری سال ‪ 2016‬برای بیست سال آینده برای اسددتفاده وزارت امددور اجتمدداعی و مسدکن‬
‫ایالت نیو ساوث ولددز تمددام کددردم‪ .‬اگددر در مددورد نفددوس افغانسدتان بدده دنبددال حقیقدت هسدتید بدده ایددن‬
‫توضیحات مسلکی توجه کنید‪.‬‬
‫• اداره مرکزی احصاییه کدام سرشماری جدید نفوس را اجرا نکرده و قرار نیست اجرا کنددد بلکدده‬
‫بر اساس نوشته وبسات خودشددان "مددودل کدده در نتیجددۀ تجدیددد روش بددرای بدرآورد نفددوس در نظددر‬
‫گرفته شده است با بکاربرد ارقام موجود سرشماری نفددوس سددال ‪ ،1358‬فهرسددت بددرداری خددانوار‬
‫سددال هددای ‪ 85-1383‬کشدور و همچنددان سددروی اقتصدادی‪ -‬اجتمدداعی و دمددوگرافیکی کدده در ‪13‬‬
‫والیت کشور از طرف این اداره تطبیق گردیده‪ ،‬همچنان عکس های ماهواره یددی کده بدددینمنظور از‬
‫طرف نهاد های مختلف دولتی و غیر حکومتی بدسترس این اداره قرار داده شده و به نهاد فلومایندر‬
‫شریک ساخته شده‪ ،‬صورت گرفته است‪".‬‬
‫• یعنی با استفاده از چهددار منبدع بشددمول تخنیکهددای ریمددوت سنسدنگ اداره مرکددزی احصداییه بدده‬
‫کمک صندوق نفوس ملل متحد و موسسه فلومایندرز نفوس کشور را با یک مودل نو تخمین میکنند‬
‫نه از طریق سرشماری که یک عملیات ساحوی وسیع پددر مصددرف (‪ 250‬میلیددون دالددر امریکددایی)‬
‫است و در شرایط موجود امنیتی قابددل اجددرآ نیسددت‪ .‬بنددا بدده اظهددارات احمددد جاویدد رسددولی‪ ،‬ریدیس‬
‫عمومی ادارۀ مرکزی احصاییه‪" :‬ما این شیوه را ازسال ‪ ۲۰۱۶‬آغازکردیم که بدر بنیدداد آن توانسددتیم‬
‫اکنون نتایج بهتری را دریابیم‪ .‬در برآورد نفوس و قراری که اطالعات به دست آرودیم این شیوه تددا‬
‫‪ ۹۵‬درصد ارقام دقیق را به دست میدهد ( ذبیحللا جهانمل ‪ ۶‬قوس ‪ ۱۳۹۶‬طلوع نیوز)"‪.‬‬
‫• اما آنچه طلوع نیوز در ادامه مینویسددد کدده‪" :‬بددا ایددن همده‪ ،‬مزیتهددایی کده نددرم افددزار ریمددوت‬
‫سنسنگ دارد‪ ،‬این است که میشود با آن در وقت کم و با هزینه اندک‪ ،‬روندد سرشددماری نفددوس در‬
‫کشور را عملی کرد‪ ".‬کامالا نادرست بددوده و گمددراه کننددده اسددت‪ .‬اول اینکدده ریمددوت سنسددنگ کدددام‬
‫"نددرم افدزار" یددا سددافت ویددر کمپیددوتری نیسددت بلکدده یددک سلسددله تخنیکهددای احصدداییوی از طریددق‬
‫عکسبرداریهای فضایی است کدده تغییددرات مسددکونی‪ ،‬زراعتدی‪ ،‬فزیکدی را در دهدات و شددهرها در‬
‫فاصله های زمانی مختلف ثبت میکنند‪ .‬دوم آنکدده از ایددن تخنیددک در بهبددود نتددایج سرشددماریها در‬
‫جاهایی که عملی است و بهبود تخمینهای نفددوس در جاهدایی کدده سرشددماری عملددی نیسدت اسددتفاده‬
‫میشود‪ .‬بنابر آن ریموت سنسنگ برخالف نوشته طلوع نیوز نمیتواند جای سرشماری را گرفتدده و‬
‫نمیتوان با استفاده از آن در وقدت کدم و بددا مصدارف اندددک روندد سرشددماری نفددوس را در کشدور‬
‫عملی کرد‪.‬‬
‫• صددندوق نفددوس ملددل متحددد قددرار اسددت در دور سرشددماریهای سددال ‪ 2020‬کدده در بسددیای‬
‫کش دورهای رو ب ده انکشدداف تطبیددق مددیگ دردد بددا اسددتفاده از تخنیددک ریمددوت سنسددنگ از طری دق‬
‫عکسددبرداریهای فضددایی کدده تغییددرات مسددکونی‪ ،‬زراعتددی‪ ،‬فزیکددی را در دهددات و شددهرها در‬
‫فاصددلههای زمددانی مختلددف ثبددت مددیکننددد‪ .‬بددرعالوه جمددعآوری ارقددام نفددوس سدداحه بددا اجددرای‬
‫سرشماریها در بهبددود نتددایج سرشدماریها کمددک کندد‪ .‬از ایددن تخنیدک در تخمینهددای تددازه نفددوس‬
‫افغانستان به همکاری موسسه فلومایندر نیز استفاده شده است‪.‬‬
‫• باید توجه داشت که از سال ‪ )2005 ( 1386‬به اینطرف نظر به حکم قانون اساسی همدده سدداله‬
‫اداره مرکزی احصاییه تخمین ساالنه نفوس را بر اساس دو منبع اول سرشماری سددال ‪ ۱۳۵۸‬و دوم‬
‫فهرست برداری خانوار سالهای ‪ 85-1383‬کشور انجام داده و به دسترس حکومت قرار میدهد‪.‬‬
 ‫‪ □ 10‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫• طوریکه در نوشته اداره مرکزی احصدداییه تددذکر بعمددل آمددده اولددین (و آخدرین) سرشددماری در‬
‫سال ‪1979(1358‬م) وقتیکه حفیظ للا امین در قدرت بود اجددرا شددد‪ ،‬امددا کارهددای مقدددماتی آن در‬
‫زمان داوود خان تکمیل شده بود‪ .‬در زمان داوود خان تمام امور مقدماتی سرشماری به شمول نمبددر‬
‫زدن دروازههددا و فهرسددت بددرداری خانوارهدا در جریددان سدده سددال تکمیددل گردیددد و قدرار بددود کدده‬
‫سرشماری بر اساس تقسیم اوقات زمانی پالن شده در سرطان سال ‪ ۱۳۵۷‬اجرا گردد اما با کودتدای‬
‫ثور ‪ ۱۳۵۷‬این پالن برای یکسال به تعوق افتاد‪ .‬در سرشددماری سددال ‪ ۱۳۵۸‬در حدددود ‪ ۶۵‬درصددد‬
‫ساحه کشور احتوا شد و معلومات در مورد ‪ ۳۵‬درصد بقیه از فهرست های خانوار دور مقدددماتی و‬
‫رشد طبیعی نفوس به آن اضافه گردید‪ .‬از سال ‪ ۲۰۰۱‬تا امددروز دوبدار کوشددش شددد تددا سرشددماری‬
‫صورت بگیرد اما نظر به خرابی اوضاع امنیتی این پروژه به تعویددق افتداد‪ .‬در ایددن مدددت فهرسددت‬
‫برداری خانوارها در سالهای ‪ 85-1383‬که امنیت نسبی موجود بود انجام داده شد‪.‬‬
‫• در عددوض اداره مرکددزی احصدداییه بدده کمددک ملددل متح دد پددروژه تدددریجی سددروی اقتصددادی‪-‬‬
‫اجتماعی و دموگرافیکی والیات را از سال ‪ ۲۰۱۱‬به اینطدرف روی اجددرا گرفددت کدده تددا کنددون در‬
‫‪ 13‬والیت کشور از طرف این اداره تطبیق گردیده است‪ .‬در این سروی سوالهای مربوط به زبددان‬
‫و قومیت افراد شامل نمیباشند تددا باحساسددیت هاییکدده در ایددن دو موضدوع موجددود اسدت نتددایج ایددن‬
‫پروژه بزرگ ملی طرف سوال قرار نگیرد‪.‬‬
‫• سرشماریها در دنیا نظر به مصارف هنگفت آن هر ده سال اجرا میشود این تنهددا آسترالیاسددت‬
‫که با منابع هنگفت خود قادر است هر پنج سال اجرا کنددد‪ .‬هدی سیسددتم تددذکره و تصددیق تولددد جددای‬
‫سرشماری را گرفته نمیتواند‪ .‬از روی تذکره نمیتددوان نفددوس را در یددک روز و مدداه معددین تعیددین‬
‫کرد‪ .‬تولدات‪ ،‬وفیات و مهاجرت باالی آن تدأثیر دارد‪ .‬سرشددماریها در تمددام کشددورهای اروپدایی و‬
‫دنیا هرده سال اجرا میشود‪ .‬در آسترالیا که کاملترین سیستم تصدیق تولدات و وفیات را دارد بددازهم‬
‫سرشماری در هر پنج سال تطبیق میگردد و مانند آن اسددت کدده عکددس نفددوس نفددوس کشددور را در‬
‫یک روز معین میگیرد‪.‬‬
‫اداره مرکزی احصاییه مصارف یک سرشماری را در افغانستان اگر شرایط امنیتددی اجددازه دهدد در‬
‫حدود ‪ ۲۵۰‬میلیون دالر امریکایی تخمین کرده است‪.‬‬
‫ترکیب قومی نفوس افغانستان‬
‫موقعیت افغانستان به مثابه چهار راه مدنیتها ناگزیر باالی ترکیب قومی نفددوس کشددور تدأثیر نمددوده‬
‫است‪ .‬در افغانستان بیش از شانزده قوم از جمله پشتون‪ ،‬تاجیددک‪ ،‬هددزاره‪ ،‬ازبیدک‪ ،‬پشدهای‪ ،‬عددرب‪،‬‬
‫قرغیز‪ ،‬ترکمن‪ ،‬بلوچ‪ ،‬قزلباش‪ ،‬بیات‪ ،‬هندو‪ ،‬سیک و غیره زندهگی میکنند‪ .‬هرکدام این اقددوام بدددون‬
‫کدام فشار خارجی‪ ،‬هویت خاص قومی خددودرا تدا امددروز حفددظ نمددوده انددد و هویددت قددومی آنهددا در‬
‫تذکره نفوس هر فرد مشخص بوده مورد احترام افراد سایر اقوام بددوده اسددت‪ .‬در مجمددوع ایددن اقددوام‬
‫برادر و باهم برابر ملت افغانستان یا ملت افغان را تشکیل میدهند که مشخصددات فرهنگددی آن مبددانی‬
‫هویددت ملددی کشددور را تشددکیل داده بده مثابده یددک کتلددۀ مدردم از مددردم کشددورهای همسددایه متمددایز‬
‫میسازد‪ .‬اسم افغانستان‪ ،‬ملیت مردم افغانستان‪ ،‬زبان دری مروج در کشور‪ ،‬زبانهای ملدی کشدور‪،‬‬
‫ایجاد مملکت افغانستان و دولت افغانستان‪ ،‬گذشتة تاریخی کشور ما‪ ،‬مبددارزات قهرماناندة نیاکددان مدا‬
‫برای کسب استقالل سیاسی و ایجاد اولین دولت مستقل بومی در این سرزمین‪ ،‬حفظ استقالل و دفداع‬
‫از آن در مقابل متجاوزین و گسترش نفوذ و منافع کشور ما در منطقه همه برخی از اجددزای هویدت‬
‫ملی ما را میسازند‪.‬‬
‫نفوس اقوام در کشور هرگز بصددورت رسددمی از طدرف دولتهددای افغانسددتان جمددع آوری و نشددر‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪11‬‬

‫نشده است‪ .‬در سرشماری سال ‪( ۱۳۵۸‬اولددین و آخددرین سرشددماری رسددمی در افغانسدتان) بددا آنکدده‬
‫سوال قوم در آغاز شامل پرسشنامه شددده بددود امددا بددا آغدداز سرشددماری دولددت تصددمیم گرفدت بددرای‬
‫جلوگیری از اخالل عملیات سرشماری و جلوگیری از خطر زیددر سددوال بددردن صددحت ارقددام جمددع‬
‫آوری شده در آینده‪ ،‬سوال مربوط به اقوام افراد را حذف نماید‪ .‬بندابر ایددن تصددمیم از قومیددت مددردم‬
‫سوال نشد‪ .‬اما در طول چند صد سال گذشته تخمین هایی در مورد نفوس اقوام کشور توسط مراجدع‬
‫مختلف صورت گرفته است‪ .‬یکی از راههدای تخمدین تقریبددی نفددوس اقددوام اسدتفاده از احصدداییههای‬
‫نفوس دهات و ولسوالیها و تخمین درصدی ترکیب نفوس مسکون اقوام به تفکیک ولسوالیها بدوده‬
‫که بر اساس آن میتوان نفوس اقوام والیات و کشور را تخمین نمود‪.‬‬
‫اولین کسیکه برای بار اول بدده تخمددین نفددوس اقدوام افغانسددتان دسددت زد مونددت سددتوارت الفنسددتون‬
‫انگلیسی در سال ‪ ۱۸۰۹‬میالدی بود‪ .‬موصوف و تیم معیتددی تحقیقدداتی او بددر اسدداس تخمددین وسددطی‬
‫نفوس مناطق مختلف در فی کیلومتر مربع و با در نظر داشت ترکیب قومی مندداطق مددذکور؛ نفددوس‬
‫اقوام تحت حاکمیت دولت افغانسدتان را در کتدداب خددود تخمددین و درج میکنددد‪( .‬الفنسددتون‪ ،‬گدزارش‬
‫سلطنت کابل و ملحقات آن در هندوستان‪ ،‬تارتاری و فارس)‪ .‬جدول ذیل عکددس صدفحة ‪ ۱۱۴‬کتدداب‬
‫مذکور است‪:‬‬

‫طوریکه میبینیم ارقام فوق ترکیب قومی نفوس مناطق تحت حاکمیدت دولددت افغددان را در سددالهای‬
‫(‪ )1809-1810‬هنگددام سدفر الفنسدتون و هیددات تحقیقدداتی و تشددریفاتی ‪ ۲۰۰‬نفدرة او بده افغانسدتان‬
‫نشان میدهد‪ .‬هرگاه با استفاده از این معلومات بکوشیم ترکیددب قددومی نفددوس افغانسدتان را در سددال‬
‫‪( 1810‬زمان سفر دیورند به افغانستان) با نفوس سرحدات بعد از معاهدة دیورنددد تخمددین و مقایسدده‬
‫کنیم جدول آتی بدست خواهد آمد‪:‬‬

‫ت‬
 ‫‪ □ 12‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫خمین نفوس اقوام افغانستان توسط مونتستورات الفنستون سال ‪ 1810‬م‬

‫تخمین نفوس مطابق سرحدات‬ ‫تخمین نفوس سال ‪ 1810‬بعد‬ ‫اقوام‬

‫سال ‪( 1810‬الفنستون)‬ ‫از خط دیورند (خالدی)‬
‫تعداد (نفر)‬ ‫فیصدی (‪)٪‬‬ ‫تعداد (نفر)‬ ‫فیصدی (‪)٪‬‬
‫‪4300000‬‬ ‫‪31.2‬‬ ‫‪2150000‬‬ ‫‪43.7‬‬ ‫پشتونها‬
‫‪1000000‬‬ ‫‪7.2‬‬ ‫‪125000‬‬ ‫‪2.5‬‬ ‫بلوچها‬
‫‪1200000‬‬ ‫‪8.7‬‬ ‫‪1200000‬‬ ‫تاتارها (تمام اقدوام ترکتبددار ‪24.4‬‬
‫به شمول هزارهها)‬
‫‪1300000‬‬ ‫‪9.4‬‬ ‫‪1300000‬‬ ‫فارسهدددد دا (بدددددده شددددددمول ‪26.4‬‬
‫تاجیکها)‬
‫‪5700000‬‬ ‫‪41.3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫هندددددددیها (کشددددددمیریها‪0 ،‬‬
‫جتها‪ ،‬متفرقه ‪)...‬‬
‫‪300000‬‬ ‫‪2.2‬‬ ‫‪150000‬‬ ‫‪3‬‬ ‫اقوام متفرقه‬
‫‪13800000‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪4925000‬‬ ‫‪100‬‬ ‫مجموع‬

‫باتوجه به آن کدده در سرشددماری سددال‪ ) 1979 ( ۱۳۵۸‬مجمددوع نفددوس کشددور ‪ 14.5‬میلیدون نفددر‬
‫تخمین گردیدد (مسددکون ‪ 13‬میلیددون‪ ،‬کددوچی ‪ 1.5‬میلیددون) تعددداد تخمینددی نفددوس در سددال ‪1810‬م‬
‫مطابق جدول فوق که بالغ بر ‪ 4.9‬میلیون نفر را نشان میدهددد یدک تخمدین قابدل دقددت و قریددب بدده‬
‫یقین معلوم میگردد‪ .‬برای آنکه بر اساس این سنجشها در فاصله ‪ 169‬سددال کدده از سددفر الفنسددتون‬
‫میگذرد میزان متوسط رشد ساالنه نفوس در حدددود ‪ 0.67‬درصددد بددوده اسددت‪ .‬ایددن میددزان بددا نددرخ‬
‫متوسددط رشدد نفددوس هندوسددتان در سددالهای ‪ 1800‬تددا سددال ‪ 1901‬کدده ‪ 0.46‬درصدد بددوده و از‬
‫‪ 1800‬تا ‪ 2011‬بطور متوسط ‪ 0.85‬درصد تخمین شده (حد متوسط این دو فیصدی معادل ‪0.66‬‬
‫درصد است) قابل مقایسه میباشد‪( .‬مقایسة تاریخ هندوستان و اندونیزیا‪ ،‬مجموعدة مقدداالت‪ ،‬بلدوس و‬
‫ان‪ ،‬نیویارک ‪ ،1978‬ص ‪)2‬‬
‫در سالهای اخیر موسسات بینالمللی نقشههای ترکیب نفوس قومی کشور را نشدر کددرده انددد‪ .‬از آن‬
‫جملدده نقشددة ‪ ۲‬ترکیددب قددومی نفددوس افغانسددتان و توزیددع جغرافیددایی اقددوام توسددط ادارة مرکددزی‬
‫استخبارات امریکا (سی آی آی) و ادارة مرکزی استخبارات جغرافیایی امریکا نشر شده است‪.‬‬
‫بددر اسدداس تخمینهددای فددوق ادارة مرکددزی اسددتخبارات امریکددا (سددی آی آی) و ادارة مرکددزی‬
‫اسددتخبارات جغرافیددایی امریکددا ترکیدب قددومی نفددوس افغانسددتان از قددرار آتددی میباشدد‪ :‬پشددتون ‪42‬‬
‫درصددد‪ ،‬تاجیددک ‪ 27‬درصدد‪ ،‬هدزاره ‪ 9‬درصددد‪ ،‬اوزبیددک ‪ ۹‬درصددد‪ ،‬ایمداق ‪ 4‬درصددد‪ ،‬تددرکمن ‪3‬‬
‫درصد‪ ،‬سایر اقوام جمعآ ‪ 7‬درصد نفوس افغانستان را تشکیل میدهند‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪13‬‬

‫نقشة ‪ :۲‬ترکیب قومی نفوس افغانستان و توزیع جغرافیایی اقوام توسط ادارة‬
‫مرکزی استخبارات امریکا (سی آی آی) و ادارة مرکزی استخبارات جغرافیایی امریکا‬

‫در جدول آتی تخمینهای نفوس اقوام افغانستان از منابع مختلف تقدیم میگردد‪:‬‬
‫تخمین فیصدیهای ترکیب قومی نفوس افغانستان توسط مؤلفین و منابع مختلف‬
‫مجموع‬
‫سایر‬ ‫تاجیک هزاره اوزبیک‬ ‫پشتون‬ ‫منبع‬ ‫مؤلف‬
‫(درصد)‬
‫‪100‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪9‬‬ ‫سروی و تحقیق بنیدداد واک ندداروی ‪12.4 62.73‬‬
‫‪1999‬‬ ‫شش ساله‬
‫‪100‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪60‬‬ ‫مکس کلومبرگ افغانستان ‪1960‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪9.9‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪12.4‬‬ ‫تولددددددد مجدددددددد‪62.7 ،‬‬ ‫ویلیام میلی‬
‫افغانسدددددددددددتان و‬
‫طالبان‪/‬لنددددددددددددن‬
‫‪1998‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪20‬‬ ‫محم محجوب و جغرافیددددای دنیددددا ‪60‬‬
‫چاپ پنجم ایران‬ ‫ف‪ .‬باوری‬
‫‪100 11.4‬‬ ‫‪8.6‬‬ ‫‪8.6‬‬ ‫‪18.6‬‬ ‫پروفیسددور س دی نفدددددوس جهدددددان ‪52.8‬‬
‫‪/1981‬اتحددددددددداد‬ ‫آ‪ .‬بروک‬
‫شوروی‬
 ‫‪ □ 14‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫‪100‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪60‬‬ ‫پروفیسدددددددددور افغانسدددتان‪-‬کابدددل‬

‫‪1955‬‬ ‫محمد علی‬
‫‪100‬‬ ‫‪40‬‬ ‫پروفیسددددددددددور زبدددددددان ملدددددددی ‪60‬‬
‫افغانسددددددتان‪/‬اتحاد‬ ‫اسالنوف‬
‫شوروی ‪1964‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪12‬‬ ‫محمددددد انعددددام سسددتم فدددرالی در ‪62‬‬
‫افغانستان‪/‬پاکس دتان‬ ‫واک‬
‫‪2000‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪50‬‬ ‫شددد دماره ‪ – 42‬پاکستان ‪1995‬‬
‫‪ 43‬جریدددددددددده‬
‫افغان ملت‬
‫‪100‬‬ ‫‪1.9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪2.7‬‬ ‫‪28.7‬‬ ‫عبدددددال احمددددد تدددداریخ و ایجدددداد ‪58.7‬‬
‫افغانسدددددددتان‪/‬لندن‬ ‫المیر‬
‫‪1980‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪13‬‬ ‫عبدالعظیم ولیان تدددداریخ و ایجدددداد ‪70‬‬
‫افغانسدددددتان‪/‬ایران‬
‫‪1987‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪50‬‬ ‫علدددددی اکبددددددر مجله سخن‬
‫جعفریان‬
‫‪100‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪25‬‬ ‫افغانسددتان ‪46 1973‬‬ ‫لوی دوبری‬
‫آمریکا‬
‫‪100‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪25‬‬ ‫افغانسددتان ‪38 1997‬‬ ‫ورلد الماناک‬
‫آمریکا‬
‫‪100‬‬ ‫‪35-‬‬ ‫زبانهددای بددزرگ ‪55-‬‬ ‫مکینزی‬
‫‪45‬‬ ‫‪65‬‬ ‫دنیا ‪1987‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪45‬‬ ‫افغانستان‬ ‫انتونی‬
‫‪۱۰۰‬‬ ‫‪۹‬‬ ‫‪۹‬‬ ‫‪۱۳‬‬ ‫‪۲۷‬‬ ‫‪۴۲‬‬ ‫‪Fact Book‬‬ ‫سی‪.‬آی‪.‬ای‬
‫‪100‬‬ ‫‪6.7‬‬ ‫‪10 11.6‬‬ ‫‪16.3‬‬ ‫انتخابات ‪ ۲۰۰۴‬نتدددایج نشددر شددده ‪55.4‬‬
‫ریاسدددددددددددد دت انتخابات‬
‫جمهوری‪4‬‬

‫‪100‬‬ ‫‪5.7‬‬ ‫‪12 12.2‬‬ ‫‪26.4‬‬ ‫‪43.7‬‬ ‫دکتددددور ندددددور اکادمیا ‪2016‬‬
‫احمد خالدی‬

‫‪ 4‬حامد کرزی (پشتون) ‪ 55.4‬درصدد‪ ،‬یدونس قدانونی (تاجدک) ‪ 16.3‬درصدد‪ ،‬محمدد محقدق (هدزاره) ‪12.2‬‬
‫درصد‪ ،‬عبدالرشید دوستم (ازبک) ‪ 12‬درصد‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪15‬‬

‫در نتیجه با استفاده از منابع مختلف ترکیددب قددومی نفددوس افغانسددتان را میتددوان بدا در نظدر داشددت‬
‫احصاییة رسمی تخمین نفوس در سال (‪ 2017/2018 )۱۳۹۷‬م در جدول ذیل خالصه نمود‪:‬‬

‫تخمین تعداد و فیصدی نفوس افغانستان به تفکیک اقوام کشور‬

‫تعداد نفوس ‪1397‬‬ ‫فیصدی نفوس‬ ‫اقوام‬
‫‪13809200‬‬ ‫‪43.7‬‬ ‫پشتون‬
‫‪8342400‬‬ ‫‪26.4‬‬ ‫تاجیک‬
‫‪3792000‬‬ ‫‪12‬‬ ‫هزاره‬
‫‪2844000‬‬ ‫‪9‬‬ ‫اوزبیک‬
‫‪948000‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ترکمن‬
‫‪790000‬‬ ‫‪2.5‬‬ ‫بلوچ‬
‫‪1074400‬‬ ‫‪3.4‬‬ ‫سایر اقوام‬
‫‪31600000‬‬ ‫‪100‬‬ ‫مجموع نفوس‬
‫منابع‪:‬‬
‫‪ -‬ترکیب قومی از دکتور نور احمد خالدی‬
‫‪ -‬تعداد مجموع نفوس افغانستان از ادارة مرکزی احصائیه‬

‫منشأ اقوام افغانستان‬

‫در باال دیدم که پشتونها و تاجیکها به ترتیب بزرگترین اقددوام نفددوس افغانسددتان را تشدکیل داده در‬
‫مجموع ‪ ۷۰‬درصد نفوس کشور را میسازند‪ .‬اگر اقدوام اولددی ایددن سددرزمینها را بددر اسداس تمددن‬
‫ویدی "آریایی" بگوییم این دو قوم هردو ”آریاییهای“ اصیل همین سرزمین هسددتند‪ .‬از جانددب دیگددر‬
‫نظریات تاریخی‪ ،‬باستانشناسی و ژنیتیکی تازه تددر بیددانگر آن اسدت کدده تاجیکدان افغانسددتان تفدداوت‬
‫بسیار کمی از پشتونهای این کشور داشته هردو منشأ نژادی واحدی دارند‪ .‬مرحوم میددرغالم محمددد‬
‫غبدار دریدن مدورد مینویسددد‪ " :‬تاجیکهدا ‪ ...‬بدده تائیدد اقددوال هددرودوت و بیلیدو و غیددره ‪ ...‬معلددوم‬
‫میشود که مسکن تاریخی شعبه دادیکای قدیمی پختانه همان صفحات شرق و شمال افغانسددتان بددوده‬
‫و از آنجا به مرور زمان در سایر سرحدات داخل و خارج افغانستان مهاجرت اختیار کرده اندد‪ ،‬کدده‬
‫تا امروز در افغانستان و ماورالنهر و فارس بدده نامهددای تاجیددک و دهگددان" و دهددوار یدداد میشدددند"‬
‫(افغانستان در مسیر تاریخ)‪ .‬هدف از " دادیکای پختانه" توسط مرحوم غبار دقیقا ا توضددیح داده نشددده‬
‫است‪.‬‬
‫همدین مفهددوم را محقددق هدم عصددر و زمدان غبدار‪ ،‬اسددتاد کهددزاد از قدول هددرودوت روایددت کدرده‬
‫مینویسد‪" :‬دادیکها ‪( "Dadicae‬تاجیک) را هرودوت از شعب "پکتی" ها "پختون" ها میدانددد و‬
‫متصل با "گنداهاری" ها ذکددر نمددوده و بددا اهددالی صددفحات شدرقی آریانددا مخصوصدا ا گنددداهاری هددا‬
 ‫‪ □ 16‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫پیوسددتگی داشددتند (احم دد عل دی که دزاد‪ ،‬آریان دا‪ ،‬ص‪ .)85‬که دزاد در ادامدده میافزای دد‪" :‬دادیکهددا یددا‬
‫تاجیکها عبارت از همین مردمانی هستند که در زبان "زند" آریانا که بیشتر مرکز نقل آن صددفحات‬
‫جنوب کشور بود به نام "داکیو ‪ "Daqyou‬یاد شده اند‪ ،‬یعنی کسانیکه بیشدتر بدده کشدت و زراعددت‬
‫عالقه داشتند‪ .‬به عقیده برخی از نگارشگران کلمدده "دهقددان" از همددان کلمده "داکیددو" بده میددان آمدده‬
‫است‪ .‬کلمه "دهقان" توسط عربها پس از گسترش دین اسالم در خراسان به کار گرفتدده شدد‪ ،‬دریددن‬
‫زمددان اصددطالح "دهگددان" در گددویش مددردم خراسددان مددروج بددود‪ ،‬کدده بده صدداحبان و مل دوک ده و‬
‫بلندترین عنوان نجابت و فضیلت گفته میشد‪ .‬ازینکه حرف "گ" در زبان عربددی وجددود ندددارد‪ ،‬بده‬
‫جای آن حرف "ق" را به کار برده اند‪.‬‬
‫همچنان مطالعات ژنیتیکی ثابت میکند که پروسه انتقال وراثت ژنیتیکی از هندوسددتان بدده افغانسددتان‬
‫به اقوام پشتون و تاجیک جریان داشته است‪ .‬نتایج فوق در حقیقددت تاییددد نظریددات میدر غددالم محمددد‬
‫غبار و احمد علی کهزاد در مورد قرابت اقوام پشتون و تاجیک مستقر در افغانستان است‪.‬‬
‫بر همین منوال پروفیسور حقنظر نظروف در مدورد اصددطالح دادیکهددای پختددون عقیددده دارد کدده‬
‫"‪ ...‬تاجیکها و پشتونها هردو از یک اصل و ریشه آریدایی منشددأ میگیرنددد‪( ."... .‬مقددام تاجیکددان‬
‫در تاریخ افغانستان‪ ،‬دوشنبه‪.")1999 ،‬‬
‫در ذیل به معرفی اقوام عمد ٔه افغانستان میپردازیم‪.‬‬
‫اول ‪ -‬پشتونها‬
‫قوم پشتون‪ ،‬پختون (پشتانه یا پختاندده در جمدع) قددوم بزرگددی اسددت کدده وطددن اصددلی شددان سددرزمین‬
‫وسیعی از چترال و کنر و اتک و پشاور در شمال دریای سددند تددا ملتددان و کویتده‪ ،‬قنددهار‪ ،‬هلمنددد و‬
‫فراه‪ ،‬ارزگان‪ ،‬کابل و لغمان و ننگرهار میباشد‪ .‬پشتونها بزرگترین قوم مناطق جنوب هندددوکش از‬
‫غور تا دریای سند هستند‪ .‬در سال ‪2019‬م تعداد مجموعی نفوس پشددتونها در افغانسددتان و پاکسددتان‬
‫‪ 50‬ملیون تخمین شده است (در حدود ‪ 15‬ملیون در افغانسددتان وحدددود ‪ 35‬ملیددون نفددر در آنطددرف‬
‫خط دیورند در پاکستان)‪.‬‬
‫نقش ٔه مناطق پشتون نشین‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪17‬‬

‫پشتونها در هندوستان به نام پتان‪ ،‬افغان و همچنان روهیله معروف اند و در ایران بنام افغان شهرت‬
‫دارند‪ .‬بر اساس تحقیقات ژنیتیکی (مجله پلوس وان سال ‪۲۰۱۲‬م) پشتونها حد اقل از عصر شروع‬
‫زراعت و تمدن مسی (از دوازده هزار سال به اینطرف) در سرزمینهای واقع جنددوب هندددوکش تددا‬
‫دریای سند مسکون بوده اند‪ .‬این مردم برای سرزمین خود اسم مشخصی نداشتند‪.‬‬
‫فارسها‪ ،‬ترکتبارها و اعراب به پشتونها که بزرگترین قددوم مندداطق جنددوب هندددوکش از غدور تددا‬
‫دریای سند بودند لقب آوهگان‪ ،‬اپگان و بداالخره افغدان را کدده از زمانددههای عتیددق بدده سددوارکاران و‬
‫نجیب زادگان در این سرزمینها داده میشد اعطا نموده و آنهددا را "افغددان" خطداب کددرده و قلمدرو‬
‫شان را "افغانستان" نامیدند‪ .‬در سفرنامة ابن بطوطه حین سفرش به کابل آمده اسددت‪" :‬پددس بدده کابددل‬
‫سفر کردیم در اینجدا طایفدهای از عجدم زنددهگی میکنددد کدده افغددان نامیددده میشدوند‪ ...‬کابدل از قددیم‬
‫پایتخت پادشاهان افغان بوده است ‪( ...‬ابن بطوطه متن عربی صفحه ‪ ۴۰۶‬سفر به کابدل ‪1320‬م)"‪.‬‬
‫این برداشت ناشددی از آن اسددت کدده فارسددها‪ ،‬ترکتبارهددای شدمال هنددوکش و فارسددیوان هددای سدداکن‬
‫شمالی و کابل و از زبان آنها اعراب پشتونها را "افغان" میگفتند‪ .‬متعاقب او سددیف هددروی در کتداب‬
‫تاریخ هرات که در قرن هفتم هجری (‪۷۲۱‬هجددری شمسددی معددادل ‪1321‬م) نوشددته شدده از "رفددتن‬
‫ملک شمس الدین به افغانستان" به تفصیل یادآوری میکند‪ 5.‬به همین ترتیب در کتاب بابرنامدده یددا‬
‫توزک بابری شددخص ظهیرالددین محمدد بددابر از قددول مددردم کابدل در سددال ‪1528‬م مینویسددد کدده‬
‫جنوب کابل همه "افغانستان" است‪.‬‬
‫به تأسی از آنها و با استفاده از کتابهایی مانند کتاب ابن بطوطه‪ ،‬سیف هروی و بعداا تاریخ فرشته‬
‫که در زمان مغولها توسط یک نویسنده مهاجر فارسی زبان بدده نددام ابوالقاسددم فرشدته در هندوسدتان‬
‫چاپ شده بود و همچنان بابرنامه یا توزک بابری که در عصر امپراطوری اکبر در هندوستان چداپ‬
‫ش دده بددود انگلیسه دا و سددایر اروپاییددان پش دتونها را "افغددان" خطدداب کردنددد و س درزمین آنهددا را‬
‫افغانستان گفتند‪.‬‬
‫اما باید توجه داشت که برای فارسها (ایرانیها) تمام مردم جنوب هنددوکش "افغددان" و قلمدرو شددان‬
‫"افغانستان" بوده است‪ .‬در کتب تاریخی ایرانی در اشدداره بده مددردم افغانسدتان از اسددمهای پشددتون و‬
‫تاجیک هرگز استفاده نشده بلکه از کلمه افغان و جمع آن افاغنه استفاده شده اسددت‪ .‬بنددابر آن طبیعددی‬
‫است که بعد از ایجاد دولت احمد شاه ابدالی اسم کشور افغانستان و ملت افغان در منطقه رواج یافددت‬
‫تا جایی که هفده سال بعد از وفات احمد شاه درانی حاجی ابراهیم وزیر اعظم دولت قاجددار در سددال‬
‫‪۱۷۸۹‬م در مکتوب رسمی عنوانی وزیددر اعظددم زمانشدداه از کشددور افغانسددتان نددام میبددرد (صددیق‬
‫فرهنگ‪ ،‬افغانستان در پنج قرن اخیر)‪ .‬تا جایی که من اطددالع دارم ایددن اولددین کدداربرد رسددمی اسددم‬
‫افغانستان توسط یک دولت خارجی است‪ .‬به جواب این مکتوب رسمی در همددان سدال وفددادار خدان‬
‫وزیر اعظم زمان شاه نیز در مکتوب رسمی خود از کشور افغانستان نام میبددرد (صدددیق فرهندگ‪،‬‬

‫‪ 5‬تاریخنامه هرات‪ ،‬نویسنده سیف بن محمد بن یعقوب الهروی (‪681-721‬؟ق)‪ ،‬به تصحیح غالمرضا طباطبایی مجد‪.‬‬
‫مدرس زبانهای شرقی در پوهنتون کلکته بر اساس‬ ‫کتاب تاریخنامه هرات را نخستین بار «محمد زبیر صدیقی»‪ّ ،‬‬
‫یگانه نسخه باقیمانده از آن در کتابخانه شاهی کلکته که گویا به قرن هشتم هجری تعلّق دارد‪ ،‬تصحیح و با مقدمههای‬
‫مبسوط به انگلیسی و فارسی و به کوشش «خان بهادر خلیفه محمد اسدهللا» در سال ‪ 1362‬در کلکته به چاپ رساند‪.‬‬
‫سپس «غالمرضا طباطبایی مجد» بر اساس همین تصحیح دوباره این کتاب را در ‪ 1383‬در تهران منتشر کرد‪.‬‬
 ‫‪ □ 18‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫افغانستان در پنج قرن اخیددر)‪ ،‬کدده اولددین کدداربرد رسددمی و ثبدت شددده اسددم افغانسددتان توسدط دولددت‬
‫افغانستان نیز شمرده میشود‪.‬‬
‫حامد نوید مینویسدد‪" :‬بدا مراجعدده بدده منددابع دسدت اول تدداریخی‪ ،‬کلمددة افغددان ریشده گرفتدده شددده از‬
‫اصددطالح اس دوه کددان )‪ (Aśvakan‬بدده معنددی سددوارکار در زبددان سانسددکریت‪ ،‬اوه گانددا در زبددان‬
‫پرکریددت‪ ،‬آوهگددان در زبددان کهدن اوسدتایی‪ ،‬ابگددان در زبدان پهلددوی ساسددانی میباشددد کدده در ادوار‬
‫اسالمی به گونة افغان تلفظ گردید و نگاشته شد و در هردو زبان یعنددی پشددتو و دری معمددول گشددت‬
‫‪ ...‬اصطالح 'افغان' به اساس مطالعات مؤرخین و زبانشناسان معروفی چون جان مددارتن ‪Martin‬‬
‫‪ ،John‬ایددری کلیددوس ‪ Reclus-E‬فرانسدوی‪ ،‬کریسددتن لیسددن ‪ Lassen Christian‬نددارویجی‪،‬‬
‫مک کرندل ‪ McCrindle‬و الکسدداندر کنیدنگهم ‪ Cunningham Alexander‬بریطدانوی لقبددی‬
‫بددود کدده از دیددر زمانددهها بدده سددوارکارن داده میش دد‪ ،‬ایددن نظددر را ‪ Agrawala‬آگددره وال محقددق‬
‫معروف هند در زبان سانسیکریت نیز تائید کرده و به نظر او کلمة افغددان معدرف نددام قددوم و تبدداری‬
‫خاص نبود‪ .‬از اینرو در میان عشایر پشددتون مانندد زدران‪ ،‬منگددل‪ ،‬غلددزی‪ ،‬درانددی‪ ،‬هوتدک‪ ،‬انددر‪،‬‬
‫کاکر‪ ،‬احمدزی‪ ،‬سربنی‪ ،‬پوپل‪ ،‬سوری‪ ،‬گدددون‪ ،‬لدودی‪ ،‬احمدددزی‪ ،‬سددتانکزی‪ ،‬محمددزی‪ ،‬یوسددفزی‪،‬‬
‫بنوچی‪ ،‬خروطی‪ ،‬سدواتی‪ ،‬سددهاک‪ ،‬شدینوار‪ ،‬ابدددالی‪ ،‬تددوخی‪ ،‬بددارکزی و اقدوام دیگدر پشددتون چددون‬
‫اروکزی‪ ،‬بامی زی‪ ،‬هوت خیل و تره خیل قبیله و یا قومی به نام افغان زی و یددا افغددان خیددل وجددود‬
‫ندارد (حامد نوید‪ ،‬آریانا افغانستان آنالین‪ ،‬ریشه یابی کلمه افغان‪۲۰۱۸/۲/۲۷ ،‬م)"‪.‬‬
‫در هندوستان کلمة "افغان" مترادف است با "خددان"‪ ،‬بدا مقددام و منزلددت و پادشدداهی کدده سددلطنتهای‬
‫غزنوی‪ ،‬غوری‪ ،‬لودی و سوری را در خاطر مردم هندوستان زنده میکند‪ .‬در هندوسددتان تمددام ایدن‬
‫سلسددلهها بدده ندام سلسددلههای "افغددان" در مکاتددب و پوهنتونهدا درس داده میشددوند‪ .‬حتددی در زمددان‬
‫سلسلههای صفوی‪ ،‬افشاری و قاجاری ایرانیها ما را خراسانی نمیگفتند بلکدده افغددان و جمددع مدا را‬
‫"افاغنه" میگفتند‪ .‬متأسفانه در ایران برعکس هندوستان از اسم افغان و افاغنه با نفدرت و تحقییددر و‬
‫تبعیض ضد انسانی یاد میگردد و صد افسوس که در سالهای اخیددر افغانهددای هددزاره تبددار مددا در‬
‫معرض این این تنفر و تبعیض قرار گرفته اند‪.‬‬
‫امروز اسم "افغان" معددرف تمدام مدردم افغانسدتان در دنیدا اسددت و هویدت ملددی کشددور و دولتهددای‬
‫"افغانستان" در بیش از سه صد سال گذشته‪ ،‬از زمان میرویسخان به اینطرف میباشد‪ .‬دنیا ما را بدده‬
‫این نام میشناسد‪ ،‬جنگهای سه گانة انگلو‪-‬افغان‪1842-1838( ،‬م‪1878 ،‬م‪1880-‬م و ‪1919‬م)‬
‫جنگهای انگلو‪-‬خراسان نبودند و در هیج کتابی به عنوان جنگهای انگلو‪-‬خراسان درج نشددده اندد‪.‬‬
‫نمیتوان باالی تاریخ معاصر کشور خود بخاطر خوشنودی مشتی سددتمی سکتاریسددت و جددداییطلب‬
‫تازه به دوران رسیده خط بطالن کشید‪.‬‬
‫کریم پوپل در مورد قبایل پشتون در وبسایت مشعل ( ‪ )Mashal.org‬مینویسد که‪:‬‬
‫"پخ یا پکت یکی از اقوام جنگجو هندو آریائی است که در کنار شددرقی هندددو اروپددائی زیسدته و از‬
‫آنجا به اثر فشار دیگر اقوام بطرف جنوب هندوکش یورش بردند‪ .‬بدداالخره در محلدی مسدکن گددزین‬
‫شدند که به نام پکتیس‪ ،‬پکتین‪ ،‬پکتیا و مردم آن را پکتون (پختددون) یددا خاندده پکتهددا یدداد مینمودنددد‪.‬‬
‫پروفیسور مورگنسترن در مورد منشأی قبایل افغان نوشددته اسددت‪ :‬پکتددوکی بددرای اولددین بدار توسددط‬
‫هیرودت نوشته شده است‪ .‬موصوف یاد آوری نموده است که پشتونها یکی از یازده قبیله آریائیهددا‬
‫اند که از جنوب دشتهای آسیای میانه مهاجرت را آغاز نموده پس از عبور از سلسله کوهای سددرد‬
‫هندوکش در حوالی دامنههای کوهای سلیمان جای گزین شدند‪ .‬هیرودت مینویسد کده مدردم پکتیددک‬
‫مردمان جنگجو و دالوری بودند‪ .‬پشددتونها بددا بلوچهددا همیشده در هددم زیسددتی قدرار داشددتند‪ .‬مسدیر‬
‫احتمالی که پشتونها داخل غزنی و پکتیا شدند دو نظر است‪ .‬از راه مرو داخل سیستان قندهار غور‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪19‬‬

‫بامیان غزنی پکتیا‪ .‬راه دوم آسیای میانه بلخ بامیان غددور غزنددی پکتیددا‪ .‬پشددتونها مردمددان مالددار و‬
‫خانه بددوش بودنددد در تابسددتانها در کددوه پایدههای هنددوکش وبابددا بده مالددداری میپرداختنددد‪ .‬گددروه‬
‫کوچک از اینها در قندهار بلوچستان ارزگان بامیان غور غزنی و پکتیا متوطن اصلی شدند‪ .‬گددروه‬
‫بدزرگ آنهددا خاندده بدددوش بدین غزنددی و سیسددتان بودنددد‪ .‬ایددن قدوم الددی ورود اعددراب خدط ونوشددته‬
‫نداشتهاند‪ .‬پشتونهای قسمت غربی درسالهای ورود عربها مسددلمان گردیدنددد‪ .‬قسددمت شددرقی قدوم‬
‫پکت همزمان با حمالت اعراب به کابل مسلمان نگردیده پس از اینکه مردم کابل مسلمان شدند آنهدا‬
‫مسلمان گردیدند‪ .‬که مسلمان شدن این قوم مشکل بوده با شکنجه مسلمان گردیدندد‪ .‬کده بدده نددام سددوته‬
‫مسلمان میگفتنددد‪ .‬نشددانه دیگددر ایددن قددوم اینسددت کده بعضددی از پشدتونها دارای چشدمان سددبز‪ ،‬آبددی‬
‫میباشددند‪ .‬در زبددان قدددیم پکتهدا حدرف ف و غ وجددود نداشدته اسددت‪ .‬چنانچدده تددا اکنددون مددردم پکتیدا‬
‫افغانستان را اوگانیستان میگویند‪ .‬پس از اینکه تعداد این قوم ازدیاد یافددت بدده والیددات قندددهار هلمنددد‬
‫لهوگر کابل هجرت نمودند‪ .‬اعراب‪ ،‬سلطان محمود غزنوی‪ ،‬غوریان در جنگها از گددروه ایدن قددوم‬
‫(سددوریها) در لشددکر خددود اسددتفاده نمودنددد‪ .‬اوالدههددای شنسددب (فخرالدددین)‪ ،‬امیددر پددوالد امیددر‬
‫امیرکرورو باقی شاهان سوری در کوهسار تخارستان و غور و هرات و خراسان حکمرانی داشددتند‬
‫و به نام غرشاه یاد میشدند‪ .‬امکان آن میرود که غرزوی‪ ،‬غددرزی و غلجددی از همددین دودمددان نددام‬
‫گرفته باشد‪ .‬اکثرا سوریان غور با غزنویان متحد شده در لشکر کشائی غزنویان به هندوسددتان سدهیم‬
‫بودند‪ .‬دریددن لشکرکشدائی غوریدان ( متشددکل از چندددین ملیددت) صدداحب قدددرت شدده نسددل آنهدا تدا‬
‫هندوستان رسید‪ .‬کنون تعداد شاخههای ملیت پشتون زیاد بوده در هرگوشه وکنار افغانستان پاکسددتان‬
‫وهندوستان زندهگی دارند‪( ".‬کریم پوپل‪ ،‬افغان‪ ،‬وبسایت مشددعل)‪ .‬بایددد نوشددت کدده تیددوری مهداجرت‬
‫اجداد پشتونها را از آسیای میانه به سددرزمینهای جنددوب هنددوکش الددی کنددار دریددای سددند هددی منبددع‬
‫باستانشناسی‪ ،‬زبانشناسی و ژنیتیک تا ٔیید نمیکند‪ .‬بر عکس معلومات ژنیتیکی اقدامت موجودیت ایددن‬
‫مردم را در این سرزمینها به بیش از دوازده هزار سال ثابت مینماید‪.‬‬
‫در مورد منشأ اقوام پشتون یک دوست فیسبوکی سوال کرد‪:‬‬
‫سوال‪” :‬خالدی صاحب بزرگوار بعضی از پشتونها خودشان ادعا دارند که ما از قوم بنددی اسددراییل‬
‫هستیم و ادعا آنها مبنی از اسددتناد کتدداب بده نددام خورشددید جهددان اسددت … نویسددندهای معاصددر مدا‬
‫پشتونها را آریایی معرفی نموده به دلیل اینکه از لحاظ زبددان شناسددی هددی حددرف عبدری در زبدان‬
‫پشتو یافت نمیشود‪ ،‬درحالیکه کلمات آریایی فروان اسدت تدا در مددورد رد ویددا تأییددد ایددن ادعددا یددک‬
‫مقاله بنویسید با احترام‪( “.‬عبدللا حبیب سرحدی)‪.‬‬
‫حقیقت آنست که ادعاهای فوق با معلومات دست داشتة تداریخی‪ ،‬مهاجرتهددا و معلومددات ژنیتیکددی‬
‫تطابق ندارد که در زیر به اختصار به آن پرداخته میشود‪:‬‬
‫اول ‪ -‬افرادی بنابر عقاید مذهبی اسمهای قیس و خالد را که اصالا دو قوماندددان عددرب در خراسدان‬
‫بودند و بعد از ختم ماموریت شان در مندداطق پشددتون نشددین اقامددت گددزین شددده در همددین منداطق بدا‬
‫پشتونها ازدواج کرده از بازگشت به عربستان خودداری کردند و از آنها نسددلهای بعدددی باقیماندد؛ بددا‬
‫خالد بن ولید یکی فرماندددهان معددروف صدددر اسددالم اشددتباه گرفتدده و شددایعات بددی اسدداس منشدأ بنددی‬
‫اسراییلی بودن قوم پشتون را بنیاد نهادند‪.‬‬
‫دوم ‪ -‬مطالعات ژنیتیکی (سلول شناسی) سالهای اخیر موجودیت پشتونها را در تمددن وادی سدند و‬
‫شددمال هن دد و پاکس دتان در هددزاران سددال گذشددته ثاب دت کددرده اسددت‪ .‬از کوهه دای غددور ت دا چت درال و‬
‫بلوچستان اقوام پشتون مسکن دارند‪ .‬مطالعددات ژنیتیکددی قرابددت اجددادی پشددتونها را در تمدددن وادی‬
‫سند و شمال هند و پاکستان ثابت کرده است‪ .‬این مردم حد اقل از دوازده هزارسال به اینطرف یعنی‬
‫از شروع زراعت در این سرزمینها بوده اند‪.‬‬
 ‫‪ □ 20‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫سوم ‪ -‬تعداد نفوس پشتونها در افغانستان و در پاکستان به بیش از پنجدداه میلیددون نفددر میرسددد و در‬
‫حدود ده میلیون پشدتون مزیددد نیددز در سددایر کشددورها منجملدده هندوسدتان‪ ،‬ایددران‪ ،‬امددارات متحددده و‬
‫سراسر جهان زندگی میکنند‪ .‬با این حساب نفوس پشتونها در جهدان در حدددود شصددت ملیددون نفدر‬
‫تخمین میگردد‪ .‬در حالیکه تمدام نفددوس یهودیددان در اسددرائیل و سراسددر جهددان بدده بددیش از پددانزده‬
‫میلیون نمیرسد‪ .‬چگونه امکان دارد که یک شاخه کوچک یک قددوم بیشددتر از پددنج برابددر تمددام یددک‬
‫قوم باشد و تاریخ شاهدی بددرای مهدداجرت ایددن کتلده بدزرگ انسددانی از مصددر و فلسددطین بدده حددوزه‬
‫دریاهای هلمند و سند نداشته باشد؟‬
‫چهارم ‪ -‬از جانب دیگر تاریخ نشان میدهد که پشتونها و غوریها دین اسدالم و زبددان دری را بده‬
‫شمال هند گسترش دادند و در سال ‪۱۲۲۰‬م اولین زمامدار پشتون تبار‪ ،‬سلطان جالل الدین (که شهر‬
‫جالل آباد بنام او مسمی است) ‪ ،‬در هندوستان به قدرت میرسد یعنی در کمتر از ‪ ۶۰۰‬سال بعددد از‬
‫معرفی اسالم‪ .‬این خود نشان میدهد که اقوام پشددتون از نظددر تعددداد نفددوس و سددابقه زنددگی و نفددوذ‬
‫سیاسی در سرزمینهای میان دریاهای هلمند و دریای سند آن قدامت و پختگی الزم را داشددته بودنددد‬
‫که آنها را قادر به تشکیل حکومت در هندوستان ساخت‪.‬‬
‫بنابر آن با توجه به دالیل فوق نظریۀ بنی اسراییلی بودن قوم پشتون با مهدداجرت از شددرق میانده بدده‬
‫این سرزمینها اساس علمی ندارد‪.‬‬
‫پنجم ‪ -‬بعضی محققددین‪ ،‬از جملده کهددزاد و ارغندددیوال‪ ،‬بدده ایدن عقیددده هسددتند کدده قهرمددان اسددطورۀ‬
‫”گرشاپ“ گرشاسپنامه اسد طوسی و شدداهنامه فردوسددی طوسدی همددان چهدرۀ افسدانوی ”غرغشدت“‬
‫پشتون است‪ .‬عالوه بر آن اینها معتقد اند که صفاریها از اقوام پشتون بودند‪.‬‬
‫تصادفی نیست که در سرزمینهای ما پشتونها جدداگزین دولتهددای مغددولی‪ ،‬صددفوی و نددادر افشدار‬
‫شدند‪ .‬آنها بزرگترین کتلة واحد قومی این سرزمینها را تشکیل داده قبل از تأسیس دولت افغانسدتان‪،‬‬
‫بیش از چهار صد سال در هندوستان حکومت کردند و حکومتهای آنها از غلجیها تدا لودیهددا و‬
‫سوریها‪ ،‬از بنگددال تددا کابددل و قندددهار امتددداد داشدت‪ .‬ایددن پشددتونها بودنددد کدده بدده عنددوان نظامیددان‬
‫غوریها اسالم را در شمال هند گسترش دادند‪.‬‬
‫پشتونها سیستم بهتر مالیاتی را در هند ایجاد کردند‪ .‬سددلطة آخددرین سددلطان پشددتون شیرشدداه سددوری‬
‫توسط همایون پسر بابر بادشاه مغولی هند به حمایت صفویهای فارس ساقط شد‪ .‬دولتهددای پشددتون‬
‫هند از قندهار تا بنگال راه تجارتی را امتداد دادنددد و در فرسدنگهای مناسددب سدرایهای پیشددوازی‬
‫ایجاد کردند‪ .‬پشتونها زبان فارسی دری را که زبان تفاهم مردمان اقوام مختلددف منطقدده بددود‪ ،‬ماننددد‬
‫زبان اردو در هندوستان‪ ،‬زبان رسمی اداری خویش انتخاب کردند‪ .‬آنها در شگوفایی این زبدان در‬
‫هند سهم بزرگ گرفتند که بده پیددروی از پشددتونها متعاقبدا ا مغولهدای بدابری زبدان فارسدی دری را‬
‫همچنان زبان رسمی خود ادامه دادند‪.‬‬
‫فرهنگ پشتونها‬
‫احمد شاه مسعود در یک جلسة تدریسی به شاگردان خود چند سال قبل بیان داشته بددود کدده پشددتونها‬
‫یک قوم بیفرهنگ و عقب مانده هستند! عالوه بر آن در سالهای اخیر بعضی نویسندهگان هزاره و‬
‫تاجی دک ب دا ب ده کددار بددردن اصددطالحات دولددت قبیلدده و یددا قبیلددوی در معرفددی دولتهددای افغانس دتان‬
‫اصطالحات قوم‪ ،‬اقوام‪ ،‬قبیله و قبایل را در حالة مفاهیم تحقیر آمیددز "عقدب افتدداده"‪" ،‬بددی فرهنددگ"‪،‬‬
‫"بدوی"‪" ،‬ابتدایی" و غیره به کار میگیرنددد‪ .‬تکددرار ایدن برداشددتهای نادرسددت قومپرسددتانه اثددرات‬
‫مخربی در تکامل ذهنیتهای جوانان تاجیک و هزاره و بخصوص در طدرز دیددد و رفتدار آنهددا در‬
‫مقابددل قددوم پشددتون در مجمددوع و افددراد پشددتونتبار بخصددوص برجددا گذاشددته کدده در رسددانهها و‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪21‬‬

‫بخصوص رسانههای اجتماعی و انترنتی همه روزه شاهد آن هستیم‪ .‬این طرز دید مخددرب تددا جدایی‬
‫پیش رفته که شخصی با سطح علم و دانش رییس جمهور اشرف غنی را کدده از چندد نسدل در شددهر‬
‫کابل تولد شده و با فرهنگ شهری کابلی و همچنان متعاقبا ا پیشرفتهترین شهرهای دنیددا‪ ،‬بددزرگ شددده‬
‫در عالیترین پوهنتونهای دنیا درس خوانده و تدریس کدرده "کدوچی" و "قبیلددهیی" خطداب مددیکنندد‪.‬‬
‫بیایید ببینیم فرهنگ چیست و فرهنددگ پشددتونها در مقایسدده بددا فرهنددگ تاجیکهدا و هزارههدا کددام‬
‫است!‬
‫از میان صدها تعریف بسیط و مغلق موجودة فرهنگ ”‪ ،“Culture‬تعریف ترکیبی آتی فکر میکددنم‬
‫حاوی عصارة تعریفهای بدا اعتبدار موجددوده اسددت‪" :‬فرهنددگ مجموعدة دانددش‪ ،‬عقایدد‪ ،‬ارزشهددا‪،‬‬
‫رفتددار و وسدایلی اسدت کده جوامددع بشددری در حیددات روزاندده خددود و در رابطده بدده همددیگر بکدار‬
‫میگیرند که متکی به آموختن متداوم بوده و به انتقال این دانش به نسلهای بعدی میانجامد‪".‬‬
‫آیا پشتونها همانطوریکه احمد شاه مسعود در یک جلسة تدریسی به شدداگردان خددود چنددد سدال قبددل‬
‫بیان داشته بود یک قوم بیفرهنگ و عقبمانده هستند؟‬
‫اتفاقا ا بررسی این مسئه آسان است‪ .‬انعکاس فرهنگ بدداالتر در چدده چیزهدایی اسدت؟ آیددا سیسددتمهای‬
‫زراعتی در مناطق تاجیک نشددین (پددروان‪ ،‬کاپیسددا‪ ،‬پنجشددیر‪ ،‬غوربنددد‪ ،‬سددالنگ و بدخشددان) بهتددر و‬
‫پیشرفتهتر از ننگرهار‪ ،‬کنر‪ ،‬لغمان‪ ،‬پکتیا‪ ،‬قندهار و هلمند میباشد؟ جواب این سوال منفی است‪ .‬آیددا‬
‫مناسبات زراعتی در مناطق تاجیک نشین بهتر از مناسبات زراعتددی در منداطق پشتوننشددین اسددت؟‬
‫بازهم جواب آن منفی است‪ .‬آیا خالقیتهای هنری در مناطق تاجیک نشددین پدروان و بدخشدان بهتددر‬
‫از ننگرهار و کندهار است؟ بازهم جددواب آن منفددی اسددت‪ .‬آیددا روابددط اجتمدداعی در مندداطق تاجیددک‬
‫نشین بهتر از روابط اجتماعی در مناطق پشتوننشین است؟ بازهم جواب آن منفی است‪.‬‬
‫بنابر آن این ادعای برتری فرهنگددی تاجیکهددا در برابددر پشددتونها در افغانسددتان در چدده عناصدری‬
‫انعکاس یافته است؟ طورکه قبال اشاره گردید مثال احمد شاه مسعود موضوع شهر نشددینی تاجیکهدا‬
‫در مناطق پشتوننشددین اورگددون و گردیدز میباشددد‪ .‬آیددا ایددن درسددت اسددت؟ بایدد یدادآوری کددرد کدده‬
‫تاجیکها در ارگون و گردیز جوامع اقلیت قومی را تشکیل میدهنددد و ایددن جوامددع اقلیددت بدده زمدین‬
‫دسترسددی نداشددتند‪ .‬تاجیکهدا در ارگددون و گردیدز ماننددد هدر جامعدة اقلیدت در جوامددع فیددودالی در‬
‫سراسددر دنیدا ناگددذیر بدده مشداغل حرف دوی‪ ،‬تجددارت و صددنعت پرداختنددد‪ .‬بدده هندددوها و س دیکها در‬
‫ننگرهار‪ ،‬پروان و کندهار توجه کنید‪ .‬به یهودیهای در سراسر دنیا توجدده کنیددد‪ .‬همدة ایددن اقلیتهدا‬
‫شهرنشین و تاجر پیشه بوده اند چون به زمین دسترسی نداشتند‪ .‬بنابر آن این فرضیه درست نیست‪.‬‬
‫آیا پشتونها یک جامعة شگوفان فرهنگی خراسانی را درهم شکسته و بر خرابدههای آن یددک دولدت‬
‫بیفرهنگ عقبگرای قبیلوی ایجاد کردند؟ داکتر صاحبنظر مرادی در مقالة تحت عنددوان از "احمددد‬
‫شاه ابدالی تددا عبدددالرحمن خدان" در جریددده انترنتددی "خراسدان زمدین چدداپ ‪ ۲۸‬قددوس ‪ ۱۳۹۰‬ه‪.‬ش‪.‬‬
‫مینویسد که‪:‬‬
‫" مرگ نادر افشار خراسانی در سال‪1747‬م منجر به بروز تحوالت تدازه سیاسدی و قددبض و بسددط‬
‫جغرافیددایی در قلمددرو ای دران و خراس دان ب دزرگ و ب ده دنبددال آن در هنددد و مدداورالنهر گردیددد و‪...‬‬
‫احمدخان ابدالی ثم درانی رئیس قبیله غلجی‪ ...‬حکومت افغانها متشدکل از چنددد قبیلده پشددتون را در‬
‫قندهار اساس گذاشت‪ .‬از آن به بعد حاکمیت سیاسی خراسان در محوریت قندهار‪ ...‬قرار گرفت؛ که‬
‫روند شکلگیری و توسعه نظام قبیلهای آنها را به تصاحب کشوری کدده بعددها بدده اسددم "افغانسددتان"‬
‫مسمی شد‪ ،‬مساعد نمود‪ ...‬احمد شدداه ابدددالی بددا فراخوانددن کنسرواسددیونی متشددکل از اقدوام و قبایددل‬
‫پشتون اساسگذار حکومت قبیلهای بر بخشی از خراسان بزرگ گردید [صاحبنظر مرادی‪ ،‬جریددده‬
‫انترنتی "خراسان زمین چاپ ‪ ۲۸‬قوس ‪ ۱۳۹۰‬ه‪.‬ش]"‪.‬‬
 ‫‪ □ 22‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫در این برداشت کاربرد اصطالحات قوم‪ ،‬قبیلهای و قبایل در حالة مفاهیم تحقیرآمیددز "عقددب افتدداده"‪،‬‬
‫"بیفرهنگ"‪" ،‬بدوی"‪" ،‬ابتدایی" کامالا واضح است‪ .‬در حالی که موجودیت یک سیسدتم دموکراسددی‬
‫قبیلهای با یددک کددود اجتمدداعی پشددتونوالی بدده مثابده یددک پدیدده مثبددت بده حاکمیددت رهبدران پشددتون‬
‫مشروعیت اجتماعی بخشیده و مرجع قدرت نظامی آنها را فراهم میکرد‪.‬‬
‫واقعیت آن است که در دو صد سال قبل از قیام میرویسخددان و ایجداد سلسدله هددوتکی و متعاقددب او‬
‫احمد شاه درانی در این سرزمینها مغولها و صفویها و نددادر افشددار حکومددت کردندد‪ .‬بددا مطالعده‬
‫نوشته صاحب نظر مرادی یک جوان کم اطالع تاجیک و هزاره فکر خواهد کرد که گویا پشددتونها‬
‫یک دولت عقب افتادة قبیلوی را در خراسان بدزرگ و ایددران بدده عددوض یدک دموکراسددی پیشددرفتة‬
‫جفرسونی که با احترام به موازین حقوق بشردر زمان صفویها و نادر افشار اداره میشددد‪ ،‬برقددرار‬
‫کردند! واقعیت آن بود که شاه اسماعیل صفوی بده درباریددان خدود هدددایت داد تدا گوشددت بددن مددردة‬
‫شیبک خان اوزبیک را بخورند! به تأیید محقق و گویندده تلویزیدونی ایراندی (بهددرام مشددیری) دولددت‬
‫صفوی به گورگین خان هدایت داده بود که از هی ظلمی باالی افغانهددای سددنی مددذهب فروگذاشددت‬
‫نکند‪ .‬همچنان نادر افشار"خراسانی" آنقدر در خراسان و سایر بالد ظلم کدرد و آدم کشددت‪ ،‬از جملده‬
‫پسر خود را کشت و به قتل عام مردم دهلی پرداخت‪ ،‬که باالخره اطرافیانش سددرش را ازتددنش جددا‬
‫کردند و الشه اش را در بیابان انداختند!‬
‫امروز هی شاعر‪ ،‬نویسنده‪ ،‬معمار‪ ،‬افسر نظامی‪ ،‬رهبر ضد استعماری‪ ،‬عددالم دینددی تاجیددک تبددار و‬
‫هزاره را که در این دوران میزیسته و از خود اسمی بجا گذاشته باشد بخاطر نددداریم‪ .‬بددرعکس ایدن‬
‫میرویسخان هوتکی‪ ،‬شاه محمود هوتکی‪ ،‬شاه اشرف هوتکی و احمد شاه ابدالی بود کدده اقددوام خددود‬
‫را در مقابل استیالی بیگانه تجهیز کردند و سلطه بیگانه را ندده تنهددا خاتمدده دادنددد بلکدده امپراطددوری‬
‫صفوی را نیز ساقط کردند‪ .‬آیا مؤفقیت قیام رهبران پشتون تصادفی بود و یا نتیجه طبیعی و منطقددی‬
‫تکامل قبایل پشتون و نقش تعیین کنندة آنها در این سرزمینها میباشد؟‬
‫عوامل مؤفقیت قیام رهبران پشتون چه بود؟ آیا سیستم پیشرفته روابط قبیلوی آنها در پیروزی شددان‬
‫سهم داشت؟ اولین مزیت میرویسخان و متعاقب او احمد شاه ابدالی تفوق عددی قوم پشتون به حیددث‬
‫بزرگترین قوم ساکن این سرزمینها از خراسان تا قندهار‪ ،‬کابل و پشاور بود‪ .‬مزیدت دوم او آگدداهی‬
‫رهبران پشتون از شرایط مسددلط در امپراطوریهددای پوسددیده صددفوی و مغددولی و افشدداری بددود کدده‬
‫توانستند از آن به نفع مردم خود استفاده کنند‪ .‬مزیت سوم موجودیت یک سیسددتم دموکراسددی قبیلدهای‬
‫با یک کود اجتماعی پشتونوالی بود که به حاکمیت رهبددران پشددتون مشدروعیت اجتمدداعی بخشددیده و‬
‫مرجع قدرت نظامی را فددراهم میکددرد‪ .‬مزیددت چهددارم آن بدود کدده اقددوام سداکن کشدور بدده درجددات‬
‫مختلف از شرایط مسلط اجتماعی و سیاسی مسدلط اسددتیالی مغددولی هنددد و صدفویان فددارس راضددی‬
‫نبوده یک زعامت بومی را ترجیح دادند‪ .‬رهبران اقوام تاجیک‪ ،‬اوزبیک و هزاره در بطدن حدوادث‬
‫آنزمان فعاالنه و یا خاموشانه رهبری پشتونها را با آگاهی عملی از این کده بزرگتددرین قدوم سدداکن‬
‫این سرزمینها اند پذیرفته در طول سه صدد سددال هددی جنددبش قابددل مالحظدة جدددایی طلبددی در ایددن‬
‫کشور به ظهور نرسید‪.‬‬
‫بعد از تأسیس دولت مستقل افغان بر خرابههای بابری‪ ،‬صفوی و افشاری در سدرزمینی کدده امددروز‬
‫افغانستان نامیده میشود‪ ،‬پشتونها زبان دری را همچندان زبددان رسدمی خددود ادامدده دادنددد‪ .‬سددالطین‬
‫افغان مانند احمد شاه‪ ،‬تیمورشاه و شاه شجاع به زبان دری شعر میگفتند‪.‬‬
‫بعضیها به جنگهای خانوادهگی حکام پشتون کده در طددول سددالهای ‪ ۱۸۰۰‬تددا ‪۱۸۸۰‬م واقددع شددد‬
‫اشاره نموده این جنگهددا را نشددانههایی از فقدددان یددک فرهنددگ پیشدرفته میدانندد‪ .‬بدددون شدک ایددن‬
‫جنگها به برادرکشیها و نابینا کردن بعضددی از نزدیکددان و حکددام انجامیدد و بددرای بددیش از هفتدداد‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪23‬‬

‫سال کشور را دستخوش هرج و مرج کرد‪ ،‬اما فراموش نکنیم که ایدن حددوادث بددا قیددام شدهزاده شداه‬
‫محمود برضد برادر خود زمانشاه به تحریک مستقیم انگلیسهددا و حمایددت لشددکریان قاجدداری فددارس‬
‫شروع شد‪ ،‬با جنگهای اول و دوم انگلیسها برضد افغانستان مصادف شددد و بددا بدده قدددرت رسددیدن‬
‫امیر عبدالرحمن خان خاتمه یافت‪.‬‬
‫تعدادی هم از کندی پروسة پیشرفت و ترقددی اقتصدادی و اجتمداعی کشددور در سهصددد سددال گذشددته‬
‫شاکی هستند‪ .‬نباید فراموش کنددیم افغانسددتان درگیددر بازیهددای اسددتعماری دو ابددر قدددرت‪ ،‬انگلددیس و‬
‫روسیة تزاری شد‪ ،‬جنگهای اول و دوم با انگلیسها را سپری کددرد و زمانیکدده بدده اسدتقالل رسددید‬
‫جنبش تجدد و ترقیخواهانه و معارف پرور امانی اول با شورش ارتجدداعی مدالی لنددگ در پکتیددا و‬
‫متعاقددب آن بدا یددک جنددبش ارتجدداعی ضددد ترقدی و ضدد معددارف سدقوی مواجدده شدده متوقددف شددد‪.‬‬
‫افغانستان محاط به خشکه برعکس همسایگان از منابع سرشار نفت و گاز برخوردار نیست‪ .‬اسدتفاده‬
‫تجارتی از سایر منابع معدنی مانند آهن و مس از یکطرف به سددرمایهگدذاری هنگفدت نیدداز دارد و‬
‫از جانب دیگر به بازارهای قابل مالحظه داخلی و خارجی و زیربناهای حمل و نقل ماننددد سددرکها‬
‫و خطوط راه آهن و دسترسی به بندادر بحددری ضددرورت دارد‪ .‬ادامده جنددگ در چهددل سددال گذشددته‬
‫تطبیق پروژههای انکشافی را متوقف کرده است‪ .‬در عین زمان این دولدت مجاهدددین ربددانی‪-‬مسددعود‬
‫بود که با تبانی با دولت پاکستان به انحالل دولت افغانسدتان و اردوی افغانسددتان دسددت زده ملیشددیای‬
‫قومی آنها تمام سرمایههای منقول و قابدل فدروش دولدت را بددا تمدام سدالح ثقیلده اردوی کشددور در‬
‫بازارهای پاکستان به فروش رساندند‪.‬‬
‫دولتهای پشتون در افغانستان به عناصر فرهنگددی سددایر اقددوام و قشدرهای اجتمداعی در افغانسدتان‬
‫احترام گذاشته و در حفاظددت آنهدا کوشددیدند‪ .‬فرهنددگ تدداریخی خراسددانی در کشددور همچنددان ادامده‬
‫یافت‪ ،‬نوروز در سراسر کشور آزادانه تجلیل میگردید‪ ،‬شب برات‪ ،‬شدب یلدددا‪ ،‬شدداهنامه خددوانیهددا‪،‬‬
‫عرس بیدل و همچنان احترام به ماه محرم‪ ،‬حفاظت از تکیه خاندههددا و تجلیدل از ویسدداک هنددوها و‬
‫سیکها ادامه داشت‪.‬‬
‫حکام پشتون دولتهای افغانستان آزادی رفت و آمد‪ ،‬آزادی انتخدداب محددل سدکونت در تمددام والیدات‬
‫کشور‪ ،‬آزادی شغل و کار و پیشه‪ ،‬آزادی انتخاب همسر فراقددومی‪ ،‬را بددرای تمددام اقددوام و قشددرهای‬
‫جامعه بدون تبعیض و امتیاز فراهم و تضمین کرده بودنددد‪ .‬غنددای فرهنگددی امددروز شددهرهای کابددل‪،‬‬
‫جالل آباد‪ ،‬کندز‪ ،‬مزارشریف‪ ،‬هرات و قندهار ناشی از همین سیاست آزادی رفدت و آمددد و انتخدداب‬
‫محل سکونت است‪ .‬در مقایسه دیدیم که بعضی والیهای جمعیتی تاجیک در این اواخر از مسددافرت‬
‫پشتونها به شمال افغانستان جلوگیری کردند‪ .‬همچنان در مناطق مرکزی کشددور در مقابددل عبددور و‬
‫مرور و اسکان کوچیها در مسیرهای حرکت تاریخی فصلی آنها به بهانههای مختلدف مددانع ایجدداد‬
‫کردند‪.‬‬
‫باید فراموش نکنیم اگرحکام پشتون دولتهدای افغانسددتان بده تعدددادی خددانوادههددای ندداقلین پشددتون از‬
‫مناطق کم زمین جنوبی و مشرقی به قطغن‪ ،‬ترکستان افغانی و فاریاب اجددازه دادنددد‪ ،‬همچندان بدددون‬
‫تبعیض به هزاران خانواده مهاجر تاجیک‪ ،‬اوزبیک و ترکمن اجازه دادندد کدده بددرای نجدات شددان از‬
‫تجاوز روسهای تزاری و بالشویکها به بدخشان‪ ،‬قطغن‪ ،‬ترکستان و فاریاب مسکن گزین شوند‪.‬‬
 ‫‪ □ 24‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫سیستم روابط قبیلوی پشتونها‬

‫اصول پشتونولی‬
‫اولیور روی در کتاب اصلی و معروف خود راجع به افغانستان (اولیور روی‪ ،‬اسالم و مقاومددت در‬
‫افعانستان‪ ،‬کمبریج‪ ،‬چاپ دوم ‪ )1990‬کود مدنی پشددتونها یدا "پشددتونولی را "دموکراتیددک" خوانددده‬
‫(ص ‪ )36‬مینویسد "در زونهای قومی یک سیستم مثبته که شددامل کددود مدددنی پشددتونولی و سیسدتم‬
‫جرگهها اند موجددود میباشددد‪ .‬پشددتونولی از یکطددرف یددک ایددیولوژی بددوده و از جانددب دیگددر یددک‬
‫مجموعة حقوق مدنی را تشکیل میدهد‪ .‬کود مدنی قبایلی در ذات خود غیر مذهبی بوده و در سددطح‬
‫قانون‪ ،‬پشتونولی و شریعت حتی مخالف همدیگر اند"‪ .‬اولیور روی مینویسد در جوامع غیر پشددتون‬
‫چوکات اصلی اصول جزایی را "شریعت" تشکیل میدهدد امددا در شدرایطی کدده پیددروی از شددریعت‬
‫صرف در حد شعار باقیست‪ ،‬هی سیستم دیگری موجود نیسددت کدده جددای آن را بگیدرد" (ص ‪.)35‬‬
‫نتیجه طبیعی چنین حالتی در روستاهای غیر پشتوننشدین بددهوجود آمددن حاکمیددت مطلقدده خدوانین و‬
‫زورگویان محلی و رهبران دینی میباشد که اشکال افراطی آن را در دهات هزارهنشین هزارهجات‬
‫مشاهده میکنیم‪.‬‬
‫صاحبنظر مرادی مینویسد‪:‬‬
‫"احمدخان فرزند زمان خان رئیس قبیلدده ابدددالی هدم بددرای کسدب رضددائیت و جدداری نمددودن اقتدددار‬
‫سیاسی خود در برابر رقبایش در سال ‪ 1747‬در قندهار از شیوه تدویر این نوع "جرگه" ها استفاده‬
‫نمود‪ ،‬به فیصله آن صبغه قانونی و ملی بخشید‪ ....‬احمد خددان بددا توجدده بدده مناسددبات جامعدده قبیلدهای‬
‫وضع مقرراتی را روی دست گرفت و‪ ...‬برای رهنمود سران قبایل مربوط خویش همچدو اساسدنامه‬
‫دینی‪ ،‬سیاسی و نظامی به کار گرفت‪ .‬از تدوین مقررات نامبرده به خوبی برمیآید که احمد خان بدده‬
‫فقه و شریعت سرتاسری اسالم اکتفا نکرده برای تنظیم نظام قبیلوی خویش به وضددع مقددررات ویدژه‬
‫قبیلوی نیازمندی احساس نموده است [صاحبنظر مرادی‪ ،‬خراسان زمین‪ ۲۸ ،‬قوس ‪."]۱۳۹۰‬‬
‫م درادی میافزایددد‪" :‬در هرحددال پادشدداه متعلددق ب ده قبیل ده خاصددی اس دت (ت دا سددال‪ 1818‬از طایفدده‬
‫"سددوزایی" و تدا سددال ‪ 1878‬از طایفده "بددارکزایی" و بعددداا محمدد زایددی) بددا برقددراری پیوندددهای‬
‫زناشویی میان قبیلهای است‪ ،‬که تعیین کننده حلقه مراقبتها و زدو بندهایی که پای قبایل غیر درانددی‬
‫را به بازی قدرت میکشاند و این امر عموما ا به واسطه مددادران مدددعی سدلطنت بددرای پسددران شدان‬
‫تحقق مییابد‪ .‬پستهای میان خانوادهها و قبایل درانی تقسیم شددده انددد‪ ،‬انتخدداب چدده از طریددق توافددق‬
‫(جرگه بزرگ) و چدده بدا کشدیدن اسددلحه بددروی همدیگددر‪ ،‬انجددام میشدود‪ .‬ایدن جنگهددا غالبدا ا جنبدده‬
‫سمبولیک دارند و نظر به این کدده همدده مدددعیان (قدددرت) درانددی هسددتند‪ ،‬تصددمیمگیری توسددط قبایدل‬
‫پشتون غیر درانی انجام میشود"‪[ .‬همانجا]‬
‫در این شکی نیست که جرگهها و لویه جرگهها سنتهای قبایلی اقدوام پشددتون هسددتند‪ .‬هی کسدی هدم‬
‫ادعا ندارد که این سازمانهای اجتماعی بر اساس اصول دموکراسی جوامع غربی ایجاد و انکشدداف‬
‫یافته اند‪ .‬اما در طول تداریخ ایددن جرگددهها بده اقددوام شدامل ملددت افغانسددتان فرصددتهای الزم بدرای‬
‫تصمیمگیری مشترک باالی موضوعات مبرم ملی فراهم کرده اند‪ .‬مثالهای سالهای نزدیدک را در‬
‫نظر بگیریم‪ .‬تصامیم کنفرانس بن تنها بعد از تصویب آن از طرف یک لویه جرگه مشروعیت یافدت‬
‫و متعاقب آن لویه جرگه سال ‪2004‬م قانون اساسی جمهوری اسالمی افغانسددتان را تصددویب نمدود‪.‬‬
‫من حتی یکی از رهبران تاجیک و هزاره و اوزبیک را بخاطر ندارم که این دو لویدده جرگدده را بده‬
‫مثابه سنتهای عقب افتاده محلی قبایلی تحریم کرده باشند‪ .‬امددا چدین تحددریم از طدرف داکتددر عبدددللا‬
‫عبدللا در سال ‪ 2013‬در مقابل لویده جرگدة مشددورتی کدده از طددرف ریددیس جمهددور حامددد کددرزی‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪25‬‬

‫دعوت شده بود صورت گرفت و حامیان او با هیاهو به تحقیر و ذلیل کردن لویه جرگده پرداختنددد و‬
‫تشکیل آن را در موجودیت شورای ملی غیر الزم و یدک عنعندة مددردود قبیلدوی خواندندد‪ .‬عبدالدده و‬
‫حامیان آنها فکر میکردند که حامد کرزی لویه جرگه را دعوت کرده تددا بدده واسددطة آنهددا معاهدددة‬
‫امنیتی با امریکا را رد کند‪ .‬با وجود آن که حامد کرزی چنین توقعی داشت‪ ،‬اما خالف آرزو و نیددت‬
‫او لویه جرگه معاهدة امنیتی با امریکا را تأییددد کددرد و نشدان داد کدده قددادر اسدت مسددتقالنه از هددف‬
‫حکمران وقت تصمیم بگیرد‪ .‬از شگفتیهای روزگار یکی هددم آن اسددت کدده ایددن روزهددا ایددن داکتدر‬
‫عبدللا عبدللا و حامیان او اند که حاال بیصبرانه در انتظار تدویر لویه جرگة بعدی هستند چددون تنهددا‬
‫و تنها یک لویه جرگه میتواند قانون اساسی کشور را تعدیل نمددوده مقدام جدیددد "صدددراعظم" را در‬
‫تشکیل دولت افغانستان اضافه کند و به نقش او در دولت افغانستان مشروعیت ببخشد‪.‬‬
‫آنانی که جنبش طالبان را جنبش خاص قوم پشتون میدانند از تضاد نهفتدده درونددی میددان ارزشهددای‬
‫کددود مدددنی "پشددتونولی" و ماهی دت عمیق دا ا مددذهبی جن دبش طالبددان بیخب در انددد‪ .‬در بدداال بدده نقددل از‬
‫صاحبنظر مرادی خواندیم کدده "احمددد خددان‪ ...‬بددرای رهنمددود سددران قبایددل مربددوط خدویش همچددو‬
‫اساسنامه دینی‪ ،‬سیاسی و نظامی به کار گرفت‪ .‬از تدوین مقررات نددامبرده بده خددوبی بدر میآیدد کدده‬
‫احمد خان به فقه و شریعت سرتاسری اسالم اکتفا نکرده برای تنظیم نظام قبیلددوی خددویش بدده وضددع‬
‫مقررات ویژه قبیلوی نیازمندی احساس نموده است‪ ".‬دلیل وضع مقررات توسط احمد شاه ابدددالی آن‬
‫بود که اصول "پشتونولی" طوریکه در باال از قول اولیور روی دیدیم در سطح قانون با "شددریعت"‬
‫در تضاد قرار دارند‪ .‬در جوامع سنتی پشتونها‪ ،‬در دهات‪ ،‬مقام مال در آن سطحی نیست که در قرا‬
‫و قصبات غیر پشتوننشین افغانستان‪ ،‬بخصوص در میددان اقددوام هددزاره وجددود دارد‪ .‬مظدداهر آن را‬
‫همه روزه در بوسیدن دستهای محمد محقق توسددط هددواداران هددزارة او در صددفحات تلویزیددونهددا‬
‫مشاهده میکنیم‪ .‬مقام مال و روحانی در هزارهجات‪ ،‬در میان شیعیان‪ ،‬در سطح پیشدوا‪ ،‬مرجددع تقلیددد‬
‫است‪ .‬مال چنین مقامی در جامعه پشتون ندارد‪ .‬اکثدر ایددن مالهدا حتددی در جرگددههای قددومی دعددوت‬
‫نمیشوند‪ .‬نقش مال در جوامع سنتی پشتونها نقددش مشددورتی اسددت نده نقدش تصددمیمگیرینده‪ .‬از ایددن‬
‫رهگذر یک تضاد درونی میان جنبش طالبان و سیستم عنعنوی قومی پشتونها موجود است‪.‬‬
‫فراموش نکنیم که طالبان دستآورد مدرسههای مذهبی در مناطق قبایلی و پشتوننشددین در پاکسددتان‬
‫میباشدند‪ .‬اکثددر ایددن افدراد در کمپهددای مهدداجرین در خدداک پاکسددتان تولدد یافتدده بدزرگ شددده و بددا‬
‫ایدیولوژی وهابی تطبیق بدون چون و چرای"شریعت محمدی" تدریس شده اند که بددا پددول عربسدتان‬
‫سعودی و با امامان سعودی و وهابی پاکستانی طرف اجرا قددرار گرفتدده اسددت‪ .‬در وجددود اکثددر ایددن‬
‫افراد آن احساس تاریخی تعلق داشتن به افغانستان‪ ،‬ارزشهای ملددی افغانسددتان‪ ،‬اصددول پشددتونولی و‬
‫ناسیونالیزم افغانستان وجود ندارد‪ .‬یک مثال آن را در تخریب مجسددمههای بددودایی بامیددان میتدوانیم‬
‫ببینیم‪ .‬مجسمههای بامیان در طول حیات نزدیددک بده سده صدد سددال دولتهدای عنعنددوی پشدتون در‬
‫افغانستان‪ ،‬به حیث سمبولهای ملی و باستانی کشور دست نخورده باقی ماندند‪ .‬در حالی کده طالبددان‬
‫بنابر تعصب مذهبی خود و بخصوص با همدستی با متعصبین آی اس آی در ضددیت بددا هندوسددتان‪،‬‬
‫از تخریب آنها لذت بردند‪ .‬با آنهم‪ ،‬در زمان حاکمیت خود طالبان جرأت مداخله در اموری را کدده‬
‫بر اساس اصول پشتونولی در دهات و روستاهای پشتوننشین اداره و اجرا میگردید‪ ،‬نداشتند‪.‬‬
‫باید در نظرداشت کدده دولتهددای متکددی بدده نظدام بدده اصدطالح قبیلددوی در یددک کشدور کثیرالقددومی‬
‫افغانسددتان کدده شددامل س درزمینهای تدداریخی خراس دان‪ ،‬سیسددتان‪ ،‬بلوچس دتان‪ ،‬زابلس دتان‪ ،‬کابلسددتان‪،‬‬
‫ترکستان‪ ،‬بدخشان‪ ،‬غرجستان‪ ،‬افغانستان و غیره بود توانست برای بیش از سه صد سال بدون کدددام‬
‫جنبش جدی تجزیه طلبی‪ ،‬دوام کند‪ .‬جالب ایدن اسددت کده در برنامدده سیاسددی و اجتمداعی بددیش از ده‬
‫نامزد ریاست جمهوری در آخرین انتخابات ریاست جمهوری (‪2014‬م) نه تنهدا تجزیدده طلبددی بلکدده‬
‫حتی موضوع فدرالیزم گنجانیده نشده بود‪ .‬عوامل این استقرار سیاسددی را تومدداس بارفیلدد در مقدمدة‬
 ‫‪ □ 26‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫کتاب خود تحت عنوان "تاریخ فرهنگی و سیاسی افغانستان"‪ ،‬که "سالطین درانی از سال ‪ 1747‬تدا‬
‫‪1778‬م با وجودی که از نظام اجتماعی قبیلوی پشتون برخواسته بودند‪ ،‬اما تسلسل زمددامداری خددود‬
‫را بر اساس یک مدل حکومت متکی بر سلسله مراتب درونی خانوادهگی خود تنظیم میکردنددد‪ .‬ایددن‬
‫زمددامداران از تطبیددق مدددل دموکراتی دک قبیل دوی ک ده در سددطح محلددی قبایددل پشددتون موج دود ب دود‪،‬‬
‫خددودداری کردندد (تومدداس بارفیلددد‪ ،‬ص ‪ ".)4‬بددا ایددن شددیوه زمددامداران پشدتون قددادر شدددند مدددعیان‬
‫سلطنت و زمامداری را از حیطره وسیع قوم و قبیله خارج کرده در یک محدوده خدداص خددانوادهگی‬
‫محدود بسازند و بالقوه سطح مخاصمات ممکنه را کاهش دهند‪.‬‬
‫این واقعیتهای تاریخی بر خالف تبلیغات دروغین پشتونستیزها نشان میدهد کدده هددی نشدانهای از‬
‫رفتار فاشیستی در حکام پشتون تبار دیده نشده است‪ .‬بعضیها به حمالت امیر عبدددالرحمن خددان در‬
‫هزارهجددات اشدداره نمددوده بخصددوص سددهمگیری ملیشددههای قددومی را در جنددگ سددوم کدده سددبب‬
‫زیادهرویها و به اسارت گرفتنها انجامید‪ ،‬اشاره مددیکننددد‪ .‬ایددن حددوادث بددون شدک‪ ،‬هماننددد حملده‬
‫دولت ربانی‪-‬مسعود بر افشار کابل‪ ،‬سبب جنایات نابخشودنی بر ضد قوم هزاره شده اسددت‪ .‬در عددین‬
‫زمان فراموش نکنیم که ما این حوادث ‪ ۱۲۰‬سال قبل را در روشنی آگاهی ما از منشور حقوق بشر‬
‫و احترام ما به اصددول عدددالت اجتمدداعی و آزادیهدای تضددمین شددده قددانون اساسدی امدروزی انجددام‬
‫میدهیم‪ .‬امیر عبدالرحمن خان همچنان باالی اقددوام قددالت غلزایددی‪ ،‬اقددوام پشددتون پکتیددا و ننگرهددار‬
‫لشکر کشید در نورستان لشکرکشی کرد‪ .‬بنابر آن طوریکه میبینیم اهداف این لشکرکشیها اعمدال‬
‫حاکمیت فاشیستی یک قوم و یا قشدر اجتمدداعی نبددوده بلکدده تحکددیم حاکمیددت دولدت افغانسددتان بدداالی‬
‫قلمرو خود و ختم استیالی ملوکالطوایفی در کشددور و تدأمین امنیددت بدرای تمددام مددردم کشددور بددود‪.‬‬
‫فراموش نکنیم که رهبران هزاره در پاسخ به مکتوب التیماتوم امیر عبددالرحمن خددان قبدل از حملده‬
‫سوم از هزارهجات به عنوان یک مملکت مستقل نام برده بودنددد (کتدداب خداطرات امیدر عبدددالرحمن‬
‫خان)‪.‬‬
‫تعدادی هم طالبان و تفکر طالبانی را تبیین فرهنگ قوم پشتون قلمداد کرده این گروه را مبین اهداف‬
‫سیاسی و اجتماعی قوم پشتون میدانند‪ .‬واقعیت آن است که در طی بیست و دو سدال گذشددته جندبش‬
‫طالبان به مثابدده یدک نیددروی اجتمدداعی‪ ،‬سیاسددی و نظددامی در افغانسدتان فعددال بددوده بدداالی اوضداع‬
‫امنیتی‪ ،‬سیاسی و اجتماعی کشور اثرگذار میباشد‪ .‬گروه طالبدان از نظددر سیاسددی و فکددری پیددروان‬
‫یدک اندیشددۀ افراطددی عقبگددرا انددد کدده بدا مددوازین پیشددرفتۀ علدوم و تمدددن درعرصدده هددای تعلیمددی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬حقوقی‪ ،‬دولتداری‪ ،‬بشری زمان جاری سددازگار نیسددتند‪ .‬ندده تنهددا طالبدان مبددین آرزوهددا و‬
‫اهداف قوم پشتون در ایجاد یک جامعه پیشرفته نیستند بلکه طرز تفکر و شیوه حکومتداری آنهددا از‬
‫ریشه با زعامت تاریخی دولتهای افغانستان متفاوت است‪.‬‬
‫بر هیچکس پوشیده نیست که جندبش طالبدان و گددروه حقددانی از جاندب سددازمان اسددتخبارات نظددامی‬
‫پاکستان با سؤ استفاده از موجودیت میلیونها کودک و نوجوانان مهاجر افغان در پاکسددتان و طددالب‬
‫مدارس افراطی مذهبی ایجاد‪ ،‬تجهیز و تربیه شده و هددایت میگردندد‪ .‬مزیددد بددر آن ایددن گروههدا از‬
‫حمایت مالی‪ ،‬جانی‪ ،‬تبلیغداتی‪ ،‬تعلیمداتی و پناهگاههددای امدن احددزاب و سددازمانهای افراطددی مددذهبی‬
‫پاکستان برخوردار بوده که با تأسیس هزاران مدرسدة تروریسددت پددرور در مندداطق سددرحدی قبددایلی‬
‫پشتوننشین‪ ،‬ایجاد فضای اختناق و نا امن در مناطق موازی به آنها در داخل خاک افغانستان‪ ،‬تمدام‬
‫ایددن مندداطق را از تعل دیم و تربی ده و تمدددن معاص در ب ده دور نگهداشددته بدده خندددق پ درورش ویددروس‬
‫تروریزم جهانی مبدل کرده اند‪.‬‬
‫در این شکی نیست که دولددت سددالهای ‪2001-1996‬م طالبدان یددک رژیددم قدرون وسدطایی‪ ،‬غیدر‬
‫متمدن مذهبی بود که با سؤ استفاده از شرایط مسلط انارشی دولت وقت مجاهدین در افغانستان حداکم‬
‫شد‪ ،‬اما این رژیم قرون وسطایی عمالا افغانستان را به یک کشور عقبگرا‪ ،‬وابسدته و مدزدور بددرای‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪27‬‬

‫تأمین عمق استراتژیک مورد نیاز پاکستان برای مقابله با تهدید خیددالی هندوسددتان مبدددل نمددوده بددود‪،‬‬
‫ولی در عین زمان دولددت طالبددان امنیددت جددانی و مددالی مدردم را تددأمین کددرده‪ ،‬ندداموس مددردم را از‬
‫تجاوز اوباش که در دوران حکومت انارشی ربانی‪-‬مسدعود مسدتولی بددود اعدداده کدرد و بده انارشددی‬
‫تنظیمی خاتمه داد‪.‬‬
‫متأسفانه کنفرانس بن دولددت افغانسددتان را عمدددتا ا بده گروههددایی کدده بددا امریکدا در سددرنگونی دولددت‬
‫طالبان کمک کرده بودند‪ ،‬بخصوص شورای نظار‪ ،‬سددپرد‪ .‬ایدن اغمدداض سیاسدی‪ ،‬جنددبش طالبددان و‬
‫اردوی پاکستان را فرصت داد تددا افغانسددتان را یدک کشددور اشددغال شددده و دولدت آن را یددک دولددت‬
‫اقلیت قومی دستنشانده خوانده فعالیتهای تروریستی خود را به عنوان یک جنبش آزادیبخش ملددی‬
‫قلمداد نمایند‪.‬‬
‫دانسته یا نادانسته تعدادی از احزاب و فعالین سیاسی ضد پشتون در افغانستان عوامل ادامة جنددگ و‬
‫بحران در افغانستان را مبارزه قومی قلمداد کرده عمداا عملیدات طالبددان را عکسالعمددل قددوم پشددتون‬
‫برای کسب مجدد مقام رهبری تاریخی خود در دولت افغانستان به حساب میآورند‪ .‬این افراد بددرای‬
‫کسب هژمونی بیشتر و ادامة انحصار قدددرت دولتددی موجودیدت پشدتونهای معتدددل‪ ،‬تحصددیل یافتدده‪،‬‬
‫مسلکی و مترقی را در جامعده و دولددت افغانسددتان کدده مخددالف تفکدر طالبددانی انددد نادیددده گرفتده بدده‬
‫تبلیغات ناسالم علیه قوم پشتون دست میزنند‪.‬‬
‫متأسفانه فیسبوک و سایر نشرات و رسانهها مملو از نشرات پشتونستیزانه‪ ،‬تحقیر و توهین آمیز در‬
‫مقابددل قدددوم پشددتون و فرهندددگ پشددتونها از جانددب سدددتمیها‪ ،‬جمعیتیهددا‪ ،‬شددورای نظاریهدددا‪،‬‬
‫هزارستانیها و فارسیستهاست‪ .‬هر چندگاهی اوباشدان مسددلح ایددن گروههددا سددوار بددر وسددایط نقلیدة‬
‫دولتی طعم فاشیزم را به شهریان کابل میچشانند‪ .‬رهبران سیاسدی و نظددامی ایدن گروههدا در طددول‬
‫شانزده سال انحصار قدرت سیاسی‪ ،‬اقتصادی و نظامی به سؤ استفادة تاریخی از سددرمایههای ملدی‪،‬‬
‫عوایدد گمرکددی‪ ،‬اسددتخراج غیددر قددانونی معددادن‪ ،‬اخدتالس قراردادهددای دولتددی‪ ،‬اخدتالس کمکهددای‬
‫خارجی‪ ،‬غضب زمینهای دولتی‪ ،‬فروش امالک دولتدی‪ ،‬اخددتالس بودجده دولتددی‪ ،‬فددروش و قاچدداق‬
‫اسلحه و مددواد مخددر و اجددرای معددامالت پددر از فسدداد تجدارتی بدده زر انددوزی شخصددی و فدامیلی‬
‫پرداخته در مقامات مهدم دولتدی اقددارب و دوسددتان خدود را بددون در نظدر گددرفتن اصدل شایسددتگی‬
‫گماشته و در نتیجه به گنجهای قارونی دسدت یافتدده انددد‪ .‬همدة اینهددا و بدده اضددافه تجربدده دولتهدای‬
‫حبیب للا کلکانی و ربانی‪-‬مسعود هرگز نشانههای یک فرهنگ باال نمیباشند‪.‬‬

‫دوم‪ -‬تاجیکها‬
‫در افغانستان نفوس تاجیکها بین هفت تا هشت میلیون نفر تخمین میگردد که دومددین گددروه نفوسددی‬
‫را بعد از پشتونها میسازند‪ .‬نفوس تاجیکهای آسیای میانه (عمدتا ا تاجیکستان و اوزبیکسدتان) نیددز‬
‫در حدود شش میلیون سنجش شده است‪ .‬در مجموع نفوس تاجیکها را بدده شدمول سدداکنان تاجیکدان‬
‫سایر ممالک میتوان در حدود پانزده میلیون نفر تخمین کرد‪ .‬بددر همددین منددوال پروفیسددور حددقنظر‬
‫نظروف عقیده دارد که "مؤرخان تاجیکستان تاریخ خلق تاجیک را در محدددوده مدداورالنهر و آسددیای‬
‫میانه محدود ساخته اند‪ ...‬در حالیکه ‪ 62‬درصد تاجیکها در افغانستان زندگی میکنند‪ ...‬سددهم آنهدا‬
‫در آفرینش فرهنددگ مدادی و معنددوی خلدق تاجیددک بدده مراتدب از مددردم تاجیددک مداورالنهر زیددادتر‬
‫میباشد (مقام تاجیکان در تاریخ افغانستان‪ ،‬دوشنبه‪.")1999 ،‬‬
‫در مورد نددام‪ ،‬ریشددههای قددومی‪ ،‬اجددداد‪ ،‬هویددت تدداریخی تاجیکهددا تدداکنون آثددار فراوانددی از سددوی‬
‫مؤرخین‪ ،‬پژوهشگران و دانشمندان منطقه و جهان تألیف گردیده اند‪.‬‬
 ‫‪ □ 28‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫دکتدور احمددد جاویدد نوش دته اسددت کدده‪" :‬در صددفحات تدداریخ و ادب مددا ملیددت تاجیدک در مندداطق و‬
‫دورههای مختلف به نامهای زیر یاد شده اند‪ ،‬که هرکدام به جای خود دارای توضیح و تفسیر اسدت‪:‬‬
‫تاژیک‪ ،‬تازیک‪ ،‬تژیک‪ ،‬تات‪ ،‬ابناءاالحرار‪ ،‬بنی احددرار‪ ،‬احددرار و ابندای آزاده‪ ،‬آزاد زادهگددان‪ ،‬آزاد‬
‫نژاد‪ ،‬دهقان‪ ،‬دهگان‪ ،‬غلچه‪ ،‬دهددوار‪ ،‬فارسددیوان‪ ،‬سددرت یدا سددارت و غیددره "‪( .‬جاویددد‪ ،‬عبداالحمددد‪،‬‬
‫اکادیمسین دکتور‪ ،‬اوستا‪ ،‬کابل ‪.)1383‬‬
‫ساکنان آسیای مرکزی در آغاز نام تازیک (تاجیک) را در برابر مسلمانان به کدار بدرده انددد‪ .‬همددین‬
‫که ترکان ظاهر شدند‪ ،‬ایددن کلمدده را در بدداره طایفدهای کدده تدرک نبددوده اندد‪ ،‬اسددتعمال میکددرده انددد‪.‬‬
‫مغوالن غیر خود را تازیک (تاجیک) میگفتند‪.‬‬
‫در فرهنگها و قاموسهای زبان فارسددی دری چددون "لغتنامدده دهخدددا"‪" ،‬برهددان قدداطع"‪" ،‬فرهنددگ‬
‫معین" و "فرهنگ نفیسی" تاجیک به معنی غیرعرب‪ ،‬غیرترک و غیرمغول آمدده اسددت‪ .‬در برهددان‬
‫قاطع معنی تاجیک یا تازیک‪ ،‬زاده شده از عرب‪ ،‬یا اوالد عرب در خراسان ذکر شده اسددت (تجدیددد‬
‫چاپ محمد معین سال ‪1330‬م‪ ،‬تهران)‪ .‬باید یادآور شد که ترکی شده کلمه "تاژیددک" تاجیددک اسددت‬
‫و ما میدانیم که در پارسی دری به فرد عرب نژاد "تازی" گفته میشود زبان عربددی بدده نددام "زبدان‬
‫تازی" یاد میگردد‪.‬‬
‫و بددر همددین اسدداس در افغانسددتان کنددونی بدده کسددانیکه پشددتون‪ ،‬ه دزاره و تددرک نیس دتند "تاجیددک"‬
‫میگویند‪.‬‬
‫میرزا شکورزاده‪ ،‬پژوهشگر تاجیددک و نویسدنده کتدداب “تاجیکدان در مسددیر تداریخ” مینویسددد‪" :‬بددر‬
‫اساس پژوهشهای انجام شده‪ ،‬در بسیاری نقاط آسیای میانه‪ ،‬مددردم پارسدیگوی‪ ،‬ایدران‪ ،‬افغانسددتان‪،‬‬
‫تاجیکستان و حتی کشمیر و کاشغر خود را “تاجیک” معرفی کرده اند‪.‬‬
‫همچنان عدهیی بر آن اند کدده تاجیکدان قبددل از ظهدور ترکدان (در قددرن ششددم مددیالدی) دریددن ناحیدده‬
‫زندهگی میکرده اند‪ ...‬تاجیکهددا در منداطق آسدیای میاندده‪ ،‬افغانسددتان و مدداورالنهر سددکونت داشدتند‬
‫(مددریم میددر احمدددی‪ ،‬قددوم تاجی دک و هنددر تدداجیکی در آسددیای میاندده‪ ،‬تاجیک دان در مس دیر تدداریخ‪،‬‬
‫تهران‪،1373‬ص‪.)238‬‬
‫بر اساس این عقیده یکی از طایفههای بددومی آسدیای مرکدزی "دادیدک" نددام داشددت‪ ،‬کده دو هددزار و‬
‫پنجصد سال پیش در همین سرزمین میزیستند‪ .‬بددا گذشددت زمددان بددا اقددوام هدم تبدار خددود سددارتها‪،‬‬
‫خوارزمیها‪ ،‬سغدیها و مانند اینها آمیزش یافته‪ ،‬تدریجا ا نام "تاجیک" را در ترادف به "دادیک" با‬
‫اضافه مفاهیم تاجدار و تاجپوش‪ ،‬پس از دورة زردشتیان مشهور گردیدند‪ ،‬چون که زردشددتیان کدداله‬
‫تاج مانندی میپوشدیدند و آنهددا را "تدداجی" یددا "تاجیددک" میگفتنددد (از کتدداب "تاجیکدان"‪-‬آریاییهددا و‬
‫فالت ایران‪ ،‬اثر میرزا شکورزاده‪ ،‬تهران‪.)1380‬‬
‫والدیمیر بارتولد مستشرق شهیر روس گزینش کلمه "تاج" را در ابتدای ترکیب نام "تاجیک" عربددی‬
‫و زمددان آن را پددس از هج دوم اعددراب بدداین منطقدده خوان دده اسددت (والدیمی در بددار تولددد‪ ،‬در میددرزا‬
‫شکورزاده‪ ،‬تهران ‪.)1380‬‬
‫عبدددالغازی تاجیکدان خددوارزم را "سددارت" و تاجیکدان بخددارا را "تاجیدک" نامیددده اسدت‪ .‬بعضددیها‬
‫معتقدند که "تاجیک" صورت تحول یافته "تاژیددک" کدده لفددظ پهلدوی بدوده اسدت‪ ،‬میباشددد‪ .‬صددورت‬
‫قدیمتر تاجیک به شکل "تاژیک" همان اصطالح "دادیک"های هددرودوت بدده سلسددله واژههددای "پددارا‬
‫داتا‪ -‬پرادادیک و پیشدادی" دوره اساطیری به پیشددینیان ایددن قددوم بیرابطدده نمیباشددد‪ .‬بددر ایدن مبندی‬
‫دادیکها اجداد تاجیکان میباشند‪ .‬کلمه "دادیک‪ " DODIK-‬کدده بدده معندی "دادگددر" و"عددادل" آمدده‬
‫است‪ ،‬مشتمل بر متون فقهی در کتاب اوستا است" که "‪ "DO-TIK‬هم خوانده میشود‪ ،‬کدده تعبیدری‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪29‬‬

‫بدر رود مقدددس (آمددو) و جغرافیدای بدخشدان در "آریانددا ویجدده" گردیددده اسددت (پروفیسددور حددقنظر‬
‫نظروف‪.)1382 ،‬‬
‫نام تاجیک گاهی از سوی ترکان به تاجیکان‪ ،‬زمانی به تازیان و اعراب و برعکس استفاده شده اند‪.‬‬
‫استاد میرزا تورسن زاده میگوید که نام "تاجیک" از آغاز پیدایشددش نسددبت بدده تمددام پارسدی گویددان‬
‫عجم به کار رفته است‪.‬‬
‫در افغانستان تاجیکهدا عمدددتا ا بدده گروههددای آتددی منقسددم میشدوند‪ :‬تاجیکهددای شددهر نشددین (کابددل‪،‬‬
‫غزنی‪ ،‬بلخ و هرات)‪ ،‬تاجیکهای کوهستان (پروان‪ ،‬نجراب‪ ،‬پنجشیر و غوربندد)‪ ،‬تاجیکهدای بددره‬
‫کی (بره کی برک‪ ،‬لوگر و بتخاک در همسایگی با غلزاییها)‪ ،‬تاجیکهددای فورمدولی (در اورگدون‬
‫در میان قوم خروتئ)‪ ،‬تاجیکهای سرده (جنوب‪-‬شرق غزنی) زندهگی میکنند‪.‬‬
‫گفته میشود در بدخشان تاجیکها (غلچهها) در قراء مرتفعتر پشت کوه در شددهر بدزرگ‪ ،‬رسددتاق‪،‬‬
‫چاه آب‪ ،‬یفتل‪ ،‬راغ و‪ ...‬زندهگی میکنند‪ .‬منطقه ارگو بین کشم و فیض آبداد و قدرای پددر جمعیددت آن‬
‫عمدتا ا ترک نشین هستند‪ .‬در منطقدده شددرق فددیض آبدداد ارتفاعددات بیشدتر میشددود‪ ،‬کدده در آن نددواحی‬
‫تاجیکان بیشتر به سددر میبرنددد‪ .‬بندابرین زمینهدای نسدبتا ا حاصددلخیز در طددول دو رودخاندة بسدیار‬
‫بزرگ بدخشان (قندوز و کوکچه) به وسیله مردمان مختلددف تدرک و هددزاره فددرا گرفتدده شددده اسددت‪.‬‬
‫سکونت تاجیکها در ارتفاعات و در کوهها پیشوند و مفهوم "غرچه‪ -‬کوه نشدین" را بددهخوبی تمثیددل‬
‫مینمایند‪.‬‬
‫در مورد کلمه "غلچه" (تاجیکان کوه نشین) به معنی نام ساکنان دره پامیر اشاره بر آن اسدت کدده بده‬
‫هردو گویش (فارسی و پامیری) سخن میگویند‪ .‬در چند سال اخیددر گروهددی عقیددده بدرین دارنددد کدده‬
‫روشانیها‪ ،‬شغنانیها‪ ،‬یزغالمیها‪ ،‬دینیها و وخیها تاجیک نیستند‪.‬‬
‫دکتور عنایتللا شهرانی تاجیکها را "از نسل تورکان قرقیز و قره قلپاق" خوانده اند‪ .‬این منسدوبیت‬
‫تاجیکها از لحاظ دی ان ای (‪ )DNA‬به ترکهای قرقز‪ ،‬قره قلپاق‪ ،‬قزاق و ترکمن نتیجه تحقیقدات‬
‫علمی علمای غرب به رهبری عالم فرانسوی میباشد که نتیجه این تحقیقات به روز پنجشددنبه تدداریخ‬
‫سوم سپتمبر ‪ ۲۰۰۹‬میالدی از رادیو بدی بددی سددی و بعددداا از سدایتهای بددی بددی سددی بدده زبانهدای‬
‫اوزبیکی‪ ،‬پشتو و فارسی برای افغانستان تحت عنوان (پدژوهش تددازه ژن شناسدی‪ :‬تدرک و تاجیدک‬
‫یکی هستند) به نشر رسید‪ .‬این پژوهش نشان میدهد که تفاوتهای داخل قومی بیشتر از تفاوتهددای‬
‫بین قومی میان اقوام ترکتبار و تاجیکان است‪ .‬پژوهش تازه حاکیست اقوام ترک و تدداجیکی کده در‬
‫امتداد راه ابریشم سکونت دارند‪ ،‬از نگاه شجره شناسی زیست شناسی از هدم چندددان تفدداوتی ندارنددد‪.‬‬
‫این پژوهش که با نمونهبرداری ژن شناسددی یددا ‪ DNA‬از بددیش از ‪ 1000‬نفددر از میدان ‪ 24‬قددوم و‬
‫قبیله و مردم ترک و تاجیک در آسیای میانه انجام شده است‪ ،‬نشان میدهددد کدده از نگدداه ژن شناسددی‬
‫تفاوت قومی میان این دو گروه زبانی چندان زیاد نیست و کمتر از یددک درصدد را تشدکیل میدهددد‪.‬‬
‫بر خالف این‪ ،‬آشکار شده است که تفاوتهای داخل قومی‪ ،‬بده ویددژه در میددان تاجیکدان‪ ،‬بده مراتددب‬
‫بیشتر از تفاوتهای میان قومی بین گروههای فارسی زبدان تاجیدک و اوزبیددک و قرقیددز و قددزاق و‬
‫ترکمن و قره قلپاق در آسیای میانه بوده است‪ .‬این پددژوهش حاکیسددت کده اقدوام تددرک و تاجیددک در‬
‫طول قرنها به هم آمیخته و گروههای بزرگتری را تشکیل داده اند تا زمانی که بده دو گددروه اصددلی‬
‫تاجیکان و ترکها جدا شدند‪.‬‬
‫پژوهش "تفاوت ژنیتیکی و پیدددایش اقددوام در آسددیای میاندده" را گددروه بینالمللددی از پژوهشددگران بده‬
‫رهبری "اولین هییر"‪ ،)Evelyn Heyer( ،‬مردم شناس معروف فرانسددوی‪ ،‬انجددام داده و فشددردة‬
‫آن در اول سپتامبر در مجله انترنتی "‪ "BMC Genetics‬منتشر شده است‪.‬‬
 ‫‪ □ 30‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫با در نظر داشت نتیجه فوق نکته دیگری که زبان شناسان همواره بر آن تأکید میکنندد‪ ،‬بایددد بخداطر‬
‫داشت این است که زبان یک پدیده اجتمدداعی اسدت و از مردمدی بدده مردمددی دیگددر‪ ،‬صددرفنظر از‬
‫تفاوتهای نژادی تحویل میشود‪.‬‬
‫عدهیی از نویسندهگان از عدم تبارز تاجیکهااا در حااوادث تاااریخی بعددد از معرفددی اسددالم در منطقدده‬
‫اظهار تعجب میکنند‪ .‬پروفیسور جاوید در این مورد مینویسد که تاجیکان همچدون مردمدان اصددیل‬
‫زاده و دهگان زاده‪ ،‬آزاده و احدرار وصددف شددده اندد‪ .‬معروفسددت کدده بدرای مدردم دهقددان‪ ،‬تجددار و‬
‫هنرپیشه با اصول صلح خواهی و روشهای همزیستی مسالمت آمیددز‪ ،‬عنصددر اصددلی زندددهگی آنهددا‬
‫در روند حیات به شمار میرفته است و آنها استیالگری‪ ،‬تجاوز کدداری و کنشهددای بددد را زشددت و‬
‫منفور میدانسته اند‪ .‬ازین لحاظ در مقابل بادیه نشینان عددرب و تدرک و مغددول کده بددا همددین وسددیله‬
‫زندهگی میکردند‪ ،‬به عوض مقابله به درههددای عمیددق و کوهسددتانهای صددعب العبددور عقدب نشددینی‬
‫میکرده اند (جاوید‪ ،‬عبداالحمد‪ ،‬اکادیمسین دکتور‪ ،‬اوسددتا‪ ،‬کابدل ‪ .)1383‬شدداید گدزینش نددام غرچدده‬
‫(کددوه نشددین) بدده بخشددی از تاجیکدان بددرهمین مندوال صددورت گرفتده باش دد و دال سددکونت آنه دا در‬
‫کوهستانهای بدخشان و دره های پنجشیر‪ ،‬غوربند‪ ،‬تگاب و نجراب همین امر باشد‪.‬‬
‫سوم‪ -‬هزارهها‬
‫هزارهها‪ ،‬که در ایران به آنها بربری و خاوری نیز میگوینددد‪ ،‬طوریکدده در بدداال دیدددیم در حدددود ‪۹‬‬
‫الی ‪ ۱۲‬درصد نفوس افغانستان را تشکیل میدهند‪ .‬وطن اصلی آنها والیات مرکزی بامیان‪ ،‬غددور‪،‬‬
‫دایکندی و غزنی میباشد‪ .‬بدده همددین دلیددل در گذشدتهها مندداطق مرکددزی افغانسددتان را هددزاره جددات‬
‫میگفتند‪ .‬از یکجانددب اندزوا‪ ،‬عدددم موجودیددت منددابع اقتصدادی و تجدارتی‪ ،‬عددم موجودیدت راههددای‬
‫مناسب مواصالتی و در نتیجه عدددم تعددامالت گسددترده بددا سددایر مندداطق کشدور سددبب عقدب ماندددگی‬
‫تاریخی این مناطق شده است‪ .‬از جانب دیگر در افغانستان هزاره ها که برای قرنها در آنجا زندددگی‬
‫میکردهاند از دو نظر یک اقلیت هستند؛ مذهب آنها با مذهب بیشتر مردم افغانستان متفاوت اسدت‪ ،‬و‬
‫همچنان ظاهر هزارهها نیز با سایر مردم افغانستان متفاوت است‪ .‬این عوامل در انکشاف هزاره هددا‬
‫و نقش آنها در جامعه تأثیر بسزایی داشته اسددت‪ .‬امددا در ‪ ۱۸‬سددال گذشددته بدده تدددریج هزارههددا نقدش‬
‫مهمی در حیات سیاسی‪ ،‬اقتصادی و اجتماعی ایفا نموده اند و نفوس آنها به شدهرهای بددزرگ ماننددد‬
‫کابل‪ ،‬مزار شریف و هرات گسترش یافته است‪ .‬بنابر موجودیت فضای مناسب فرهنگددی در جامعدده‬
‫هزاره امکانات سهمگیری زنان و دختران هزاره در مکاتب و مؤسسات تعلیمات عالی روز به روز‬
‫چشمگیرتر میگردد‪ ،‬که آیندة درخشانی را گواهی میدهد‪.‬‬
‫در مورد منشأ نژادى اقوام هزاره متأسفانه تحقیق الزم صورت نگرفته است‪ .‬در آثار تحقیقددی دسدت‬
‫داشته هم توافق نظر الزم در مورد موجود نیست‪ .‬در ایددن مددورد آقددای سدید محمددد رضددا علدوی در‬
‫وبسایت "سادات افغان" به تاریخ ‪ ۱۶‬حوت سال ‪ ۱۳۹۱‬مینویسد که‪:‬‬
‫"آنهایی که ادعاى تحقیق در مورد تبار و نژاد هزاره دارند‪ ،‬امروزه این وضددع را سددر هزارههدا آورده‬
‫اند‪:‬‬
‫الف‪ -‬هزاره از نسل مغول است‪ :‬محمد افضل ارزگانى‪ ،‬یونس طغیان‪ ،‬عزیز طغیان‪ ،‬حسن فوالدى‪،‬‬
‫عیسى غرجستانى‪ ،‬حسینعلى یزدانى‪ ،‬سید عسددکر موسددوى و‪" ...‬اازره گدون" کویتده از پیشددگامان‬
‫این نظر اند‪.‬‬
‫ب‪ -‬هددزاره تی درة از ت درک اسددت‪ :‬اکب در خددان نددرگس‪ ،‬ناصددرى داوودى‪ ،‬اسدددللا ولددوالجى‪ ،‬سددیرت‬
‫طالقانى‪ ،‬بصیر احمد دولت آبددادى و غالددب هدزارههدداى سددمت شددمال (کدده در مجدداورت اوزبیکهددا‬
‫نشستهاند) به این باور اند‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪31‬‬

‫ج‪ -‬هزاره اصل نژاد آریایى است‪ :‬محمد على افتخارى ورسى (آریددانپور) فاضددل کیدانى جدداغورى‪،‬‬
‫شوکت على محمدى جاغورى‪ ،‬چمنعلى گرشستانى و غالب هزاره پژوهان مناطق مرکزى بدده ایددن‬
‫باور هستند‪ .‬چگونه میتواند “آریایی” باشد‪ ،‬در حددالی کدده بدده لحدداظ فیزیولوژیددک بددا آریدایی تبدداران‬
‫اصیل متفاوت است؟!‬
‫د‪ -‬هزاره مرکب از ترک و تاجیک است‪ " :‬شیخ نظر على موحدى کیسوى" (شخصا ا تاجیدک تبدار)‬
‫در ارجوزهى با عنوان “قصیدهى افغانستان” (ص‪)5 :‬‬
‫در این مورد نظرات بسیار زیاد و متناقض ابراز شده است‪ .‬علی نجفی در کتدداب افغانسدتان رنگدین‬
‫کمان اقوام‪ ،‬حدود ده نسبت قومی برای هزاره میشمارد و احتمال غالب میدهدد کده هددزاره از اقددوام‬
‫تبتی باشد مانند اقوام تبتی در نواحی الداخ کشددمیر‪ ،‬اسددکاردو و بلتسددتان در پاکسددتان‪ ...‬آن مردمدان‬
‫شباهتهای بسیار نزدیک با هزارههای افغانستان دارند‪.‬‬
‫به هرصورت هی یک از این نظرات به اثبات نرسددیده اسددت و همدده هددم غیددر علمددى و بدددون کدددام‬
‫اساس محکم بلکه فقط از روى احساسات‪ ،‬ذوقى‪ ،‬بىاعتبار و انحرافى میباشند‪.‬‬
‫آیا میتوان یک حکم را بر همه گروههای قوم هزاره جارى کرد؟ الزم بود گروههای هزاره را جددا‬
‫جدا بررسى کرده گفته شود این تیره ترک است‪ ،‬آن تیره مغول است‪ ،‬آن یکى تاجیک اسددت‪ ،‬آن هددم‬
‫بیات است‪ ،‬آن ترکمن‪.‬‬
‫بعضی نویسندگان هزاره سواالت آتی را در مورد منشآ خود مطرح کرده اند‪:‬‬
‫• آیا هزاره ها از ساکنین بومی این سرزمین هستند؟‬
‫• کدام تیرهى هزارگى بومى است و کدام مهاجر‪ ،‬یا برده؟‬
‫• اگر هزارهها بومى هستند چرا شهر و تمدن هزارگى ندارند؟‬
‫• چرا زبان‪ ،‬ادبیات و صنایع هزاره گى موجود نیست؟‬
‫هزاره زبان خودرا‪ ،‬که تعدادی از هزاره گان آنرا "هزاره گی" مینامند‪ ،‬از زبان دری تاجیکان‬
‫عاریت گرفته اند‪ .‬برای هر قوم و ملت وقتى زبان نیست‪ ،‬تمدن نیز شکل نمىگیرد‪ ،‬زیرا زبان و‬
‫فرهنگ اساس تمدن است و جامعه شناسان را عقیده براین است که‪“ :‬هر حکمى را که زبان یک‬
‫ملت دارد؛ نفس همان حکم بر تمدن آن ملت نیز صادق است‪ ”.‬به گفته ى آکادمیسین دکتور‬
‫“اسدللا حبیب” “زبان یک ارگانیسم زنده است مانند هر موجود زنده داراى ویژگى تولد‪ ،‬رشد‪،‬‬
‫مریضى‪ ،‬سالمت‪ ،‬قوت‪ ،‬ضعف و حتى مرگ مىباشد‪ ”.‬زایش و رشد یک زبان از پیدایش یک‬
‫تمدن مژده مىدهد‪ ،‬کما این که ضعف و مرگ یک زبان‪ ،‬خبر از مرگ یک تمدن مىآورد‪.‬‬
‫لذا گرشستانى در جزوههاى منتشره تحت عنوان "ضرورت شناخت هویت ملى و تاریخى جامعه‬
‫هزاره" تماما ا از گمشده گى انسان هزاره سخن مىگوید‪ ،‬مطالب خیلى مفصل و صریح است‪ .‬از‬
‫جمله در شماره سوم (صص‪ 21 39 :‬و ‪ )40‬چنین مىنگارد‪:‬‬
‫“اندیشیدن دربارة اینکه ما "کى" بوده ایم؟ در "کجددا" حیددات اجتمدداعى و سیاسددى داشدته ایددم؟ اکنددون‬
‫"کى" هستیم؟ و چرا به این روز و حال اسفبار گرفتار آمددده ایددم؟! اندیشدیدن دربددارة خویشدتن خدود؛‬
‫دربارة خویشتن ملى و تاریخى‪ ،‬دربارة هویت و شخصدیت فرهنگددى و دربددارة ریشددههددا‪ ،‬نشددانههددا‪،‬‬
‫عالمتها‪ ،‬نمادها و سمبلها از روزگاران کهن انسان هزاره؛ اندیشیدن دربارة اینکه اجداد و نیاکان‬
‫جامعة که امروز به نام هزاره شناخته مىشود "کىها بودهاند؟! ‪"...‬‬
 ‫‪ □ 32‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫رضا علوی مینویسد که "پیدا است که هی یک از آن نظرات پایة محکددم ندددارد و جامعدة هددزاره را‬
‫راضى نکرده است‪ ،‬زیرا مستند و متکى بر اسناد و مدارک نیست‪ ،‬هرکدددام معجددونى اسددت از یددک‬
‫رشته تمدایالت شخصددى‪ ،‬عدداطفى و مصددلحتى کدده برگشددت همگدى بدده ظددواهر و یددا چندد فقددره لفددظ‬
‫مشترک است‪ .‬آن هم الفاظ و اسامى که از خود صدداحب دارنددد" (سددید محمددد رضددا علددوی‪ ،‬منتشددره‬
‫‪ ۱٦/۱۲/۱۳۹۱‬جریده انترنتی سادات افغان ‪/‬‬
‫‪"!)http://sadateafghan.persianblog.ir/post/6‬‬
‫تعدادی از درس خوانده های هزاره میکوشند هویت ژنیتیکی‪ ،‬گذشته تاریخی و اجدادی خددود را در‬
‫تاریخ مدفون کرده هویت تازة برای خود بتراشند‪ ،‬یددک هویدت جعلددی خراسددانی و آریددایی کده حتدی‬
‫طرف تمسخر دانشمندان ایرانی از عقب صفحات تلویزیون ایران قرار گرفتدده اسددت‪ .‬کدار بده جددایی‬
‫رسیده است که امروز اگر کسی اصل و نصب یک فرد هزاره را مغولی بگوید مانند ایددن اسددت کدده‬
‫به او توهین کرده باشد‪ .‬در حالیکدده درسددت ‪ 411‬سدال قبددل وقتدی ظهیرالددین بددابر در کابددل بددود و‬
‫هزارههای مقیم هزارهجات را معرفی میکرد نوشت کدده "اکثددر مددردم هدزاره هنددوز هددم از زبدان و‬
‫اصطالحات مغولی استفاده مدیکننددد (بددابر نامده‪ ،‬مددتن انگلیسددی ترجمدده انددت سددوزانا بیدوریج‪ ،‬لندددن‬
‫‪ .")1922‬باید بهخاطر داشت که بدابر خددودش از قددوم مغددولی بددرالس بددود‪ ،‬بدده زبددان بدومی خددود‬
‫خاطرات خود را در بابرنامه مینوشت و با افتخددار از اصدل و نصددب مغددولی خدود کدده بزرگتددرین‬
‫امپراطوری خشکه را در جهان ایجاد کردند یادآوری میکرد‪.‬‬
‫نفوس هزاره ها به تناسب تمام نفوس افغانستان!‬
‫یک برادر هزاره ما بنام دور اندیش دوراندیش از من در فیسبوک سوال کرد که آیا قتل عام شش‬
‫میلیون انسان هزاره را بدست عبدالرحمن محکوم کردی؟‬
‫صرف نظر اینکه من بارهددا در نوشددته هددای خددود از تجاوزاتیکدده بداالی قددوم هددزاره در آنزمددان‬
‫صورت گرفت انتقاد کرده ام ایدن سدوال آقددای دور اندددیش الزم بدده دقدت زیدداد اسددت‪ .‬بیاییددد بدداهم‬
‫حساب کنیم که تعداد واقعی هزاره ها چند نفر است و چند نفر در زمان امیر عبدالرحمن خددان بدده‬
‫قتل رسیده اند؟‬
‫اگر ‪ ۱۳۰‬سال قبل شش ملیون هزاره یا به ادعاهایی شصت فیصد نفوس هزاره ها را عبدالرحمن‬
‫خان کشت نفوس هزاره ها در آنزمان باید ده ملیون نفر بوده باشد! اگر فرض کنددیم هددزاره هددا ده‬
‫فیصد نفوس را تشکیل میدادند به این حساب تمام نفدوس افغانسددتان در وقددت عبدددالرحمن خددان یدا‬
‫‪ ۱۳۰‬سال قیل باید صد ملیون نفر بوده باشد‪ .‬با این حساب با توجه به رشد ساالنه دو فیصد نفوس‬
‫بعد از یکصد و سی سال تمام نفوس افغانستان بایددد بده بددیش‪1.36‬بلیدون نفددر رسددیده باشددد کدده از‬
‫واقعیددت بدددور اسددت‪ .‬بایددد قبددول کنددیم کدده بدا ایددن حسدداب کشدته شدددن شددش ملیددون هددزاره توسددط‬
‫عبدالرحمن خان به حساب ریاضی درست معلوم نمیشود!‬
‫در جای دیگری آقای دور اندیش نفدوس امدروزی هددزاره هددا را در افغانسدتان هشددت ملیددون نفددر‬
‫تخمین میکنند و میگویند که عبدالرحمن خان شصت و چهددار فیصددد هددزاره هددارا قتددل عددام کدرده‬
‫است! بیایید این ادعا را ارزیابی کنیم‪:‬‬
‫با این حساب اگر قتل عام عبدالرحمن خان نمیبود نفوس امروزی هزاره ها بایددد بدده ‪ ۲۲‬ملیددون و‬
‫دوصد هزار نفر (‪۲۲،۲‬ملیون نفر) بالغ میگردید‪ .‬هرگاه این درست باشد در آنصورت تمام نفوس‬
‫هزاره ها یکصد و سی سال قبل باید یددک ملیددون و ششصددد و پنجدداه هددزار نفددر بددوده باشدد و بددر‬
‫اساس آن تمام نفوس افغانستان در یکصد و سی سال قبل باید ‪ 16.5‬ملیون نفددر بددوده باشددد کده بددا‬
‫این حساب و با رشد ساالنه دو فیصد نفوس امروزی افغانستان به حدود ‪ 221‬ملیون نفر یا بیشتر‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪33‬‬

‫از نفوس پاکستان و ایران میرسد‬

‫طوریکه دیده میشود احصائیه های قتل عام شصث فیصد نفوس هزاره ها توسط عبدالرحمن خددان‬
‫یکصد و سی سال قبل با منطق ریاضی و با منطق علم نفوس صددحیح معلددوم نشددده بسددیار مبالغدده‬
‫آمیز معلوم شده حد اقل شش و نیم چند واقعیت در آن مبالغه شده است‪.‬‬
‫بهترین تخمین ها تعداد نفوس کشددور را در سددال ‪1890‬م یددا سددال امددارت عبددالرحمن خددان پددنج‬
‫ملیون نفر حساب میکند که با تعداد ‪ 35‬ملیون نفر یکصد و سددی سددال بعددد مطابقددت دارد‪ .‬هرگدداه‬
‫تمام نفوس افغانستان در سددال ‪1890‬م پددنج ملیددون بددوده باشددد تعددداد نفددوس هددزاره هددا در آنسدال‬
‫پنجصد هزار نفر خواهد بود که قتل عام و بیجا شدددن ‪ %9.4‬ایددن تعددداد در حمددالت عبددالرحمن‬
‫خان معادل ‪45‬هزار نفر خواهد بود با آنکه بددا احصددائیه هددای تعددداد سددربازان و ملیشددیای قددومی‬
‫آنمان دولت بسیار مبالغه آمیز معلوم میشود‪ ،‬اما یک مصیبت بزرگ برای جامعه هدزاره بددوده از‬
‫هر نگاه قابل تقبیح و نکوهش میباشد‪.‬‬

‫شباهتهای ژنیتیکی هزارهها با مغولها‬

‫زمانی محمد محقق پرسیده بود آیا کدام مطالعة دی ان ای شده کدده هزارههدا را از نددژاد مغددولی مددی‬
‫پندارید؟ اتفاقآ پوهنتون اکسفورد انگلستان به این سوال محمد محقق پاسخ داد‪ .‬نتیجه مطالعات دی ان‬
‫ای پوهنتون مذکور که تحددت سرپرسددتی پروفیسدور سددایمن مدایرز انجددام یافددت و نتددایج آن در سددال‬
‫‪ 2016‬در لندن نشر شد شباهتهای ژنیتیکی هزارهها و بعضی ترکها را بدا مغولهددا نشددان داد و‬
‫زمان یکجا شدددن ژنهدا را بدا زمدان حملده و مهدداجرت مغولهددا در قددرن ‪ 13‬ثابددت کددرد‪ .‬همچنددان‬
‫شباهتهای ژنیتیکی کالشهای شمال غرب پاکستان را بددا مدردم مقدونیدده و زمددان حملدده اسددکندر و‬
‫ایجاد دولتهای یونانی باختر تثبیت کرد‪ .‬همچنان شباهتهای ژنهدای ایرانیهدا را بددا مددردم ترکیده‬
‫نشان داد‪.‬‬
‫در این مطالعه ‪ 95‬گروه نفدوس در سراسددر دنیددا مدورد مطالعدده قددرار گرفددت از جملدده هزارههددای‬
‫پاکسددتان‪ ،‬پتانهددای پاکسددتان‪ ،‬کالشهددای شددمال پاکسددتان‪ ،‬ایرانیهددا‪ ،‬ترکهددا‪ ،‬مددردم مغولسددتان‪،‬‬
‫انگلیسیها‪ ،‬چیناییها و غیره شامل مطالعه بودند‪.‬‬

‫چهارم‪ -‬ترکتباران افغانستان‬

‫تدرکهددا یددا ترکتبدداران یكددی از اقددوام بددزرگ و از سداكنین تداریخی افغانسددتان بده شددمار میرونددد‪.‬‬
‫اوزبیکها و ترکمنها بخش عمددة ترکتبداران نفددوس افغانسددتان را تشددکیل داده در حالیکدده تعدددادی‬
‫(منجملدده الفنسددتون‪۱۸۱۰ ،‬م) هزارههددا و مغولهددا را هددم در جملددة ترکتبدداران شددامل مددیکننددد‪.‬‬
‫قیرغیزها‪ ،‬قزلباشها‪ ،‬ایماقها و بیاتها را نیز میتوان در جملة اقوام ترکتبار شامل نمود‪.‬‬
‫اوزبیکها و ترکمنها در حدود ‪ ۱۲-۹‬درصد نفوس افغانسددتان را میسددازند‪ .‬اکثریددت نفددوس تددرک‬
‫تباران از شمالشرق تا شمالغرب کشور (بدخشان‪ ،‬تخار‪ ،‬بغالن‪ ،‬سددمنگان‪ ،‬بلددخ‪ ،‬سدرپل‪ ،‬جوزجددان و‬
‫فاریاب) متوطن میباشند‪ .‬در والیتهای بادغیس‪ ،‬هرات‪ ،‬کابل و سایر مناطق نیز كتلههای كوچددک‬
‫ترکتباران زندهگی میکنند‪.‬‬
‫ترکتباران یكی از محرومترین و عقبماندهترین اقوام افغانستان به شددمار میرونددد‪ .‬بدده نوشددتة نقیددب‬
‫للا عبید " عمدهترین دلیل عقب ماندهگی و محرومیت ایددن قددوم بددزرگ را در نبدود ظرفیدت سیاسددی‬
‫نمایندهگان سیاسی شان و در سیاستهاي تبعیضآمیز دولت مركزی جستجو كرد‪ ...‬امددا در اسددتخدام‬
 ‫‪ □ 34‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫كاركنان دولتی سهم این ملت كمتددر از ‪ 2‬فیصددد میباشدد‪ ،‬آن هددم در پددایینترین بسددت و رتبددهها‪ ،‬از‬
‫‪ 120‬ریاست وزارت مالیه یكي از آن هم از قوم تركتبار نیست‪ .‬وزارتهایي كه تشكیالت مركدزی‬
‫شان بیشتر از ‪ 500‬است‪ 10 ،‬ترکتبار را نمیتوان یافت‪ .‬تقریبا ا نددیم فیصدد بسددتهاي ‪ 3 ،2 ،1‬را‬
‫ترکها تشكیل میدهند‪ .‬این خود نیز بیانگر سیاستهای تبعیضآمیز دولت مركددزی و نبددود ظرفیددت‬
‫سیاسی در رهبری و نمایندهگان سیاسی ترکها میباشد (نقیب للا عبید‪ ،‬پتانسددیل ملدی و بددین المللددی‬
‫ترکتباران افغانستان ‪.")۱۳۹۵‬‬
‫ترکتباران افغانستان نقش مهمی در تاریخ باستان این سرزمین و حوادث چهل سال اخیر بازی کددرده‬
‫انددد‪ .‬از سلسددلههای باسددتانی ترکتبددار میتددوان از غزنویددان‪ ،‬تیموریدان هدرات و دولددت بددابری کابددل‬
‫یادآوری کرد‪ .‬همچنان از نقش جنرال عبدالرشید دوستم و همقطاران او در جنددبش ملددی در حددوادث‬
‫سیاسی و نظامی چهل سال اخیر میتوان یادآوری نمود‪.‬‬

‫ترکیب ژنیتیکی نفوس افغانستان‬

‫ژنتیااک (بدده فرانسددوی‪ ،Génétique‬ژنتیددک( )بدده انگلیسددی‪ ،Genetics‬جنتددیکس( )از‬
‫ریشهٔ یونانی‪γενετική‬؛ به معنای آفریدددن) یددا آفرینششناسای بخشددی از دانددش زیستشناسدی یددا‬
‫حیات شناسی است که به وراثت و تفاوتهای جانداران میپردازد‪.‬‬
‫مطالعات بسیار دقیق ژنیتیکی نفوس افغانستان توسددط دانشددمندان پوهنتددون پددورت سددموث انگلسدتان‬
‫باالی اقوام افغانستان در سالهای اخیر انجام یافته و نتایج آن در یک مقالدده تحلیلدی درجریددده پلددوس‬
‫وان بتاریخ هشتم مارچ سال ‪۲۰۱۲‬م‪ ،‬به نشر رسیده نشان میدهد که ساختمان ژنیتیکی اقوام پشتون‬
‫و تاجیک افغانستان شباهتهای بسیار زیاد باهم داشته و همچندان نشددان میدهدد کدده اقددوام پشدتون و‬
‫تاجیک افغانستان از لحاظ ژنیتیک با نفوسهای اقوام شمال و غرب هند بسیار نزدیکتر اندد تددا اقددوام‬
‫شمال قفقاز‪ ،‬اروپا و ایران امروزی‪.‬‬
‫این مطالعه برای اولین بار تنددوع کروموزمهددای ‪“ Y‬ی” را میددان بزرگتددرین اقددوام افغانسددتان مددورد‬
‫بررسی قرار میدهد‪ .‬در این مقاله ساختمان ژنیتیکی افغانهای مدرن مورد بررسدی قددرار گرفتدده و‬
‫تنوع ترکیب ژنیتیکی آنها در ارتباط با وقایع شناخته شده تداریخی و حرکددات نفوسهددای همسددایهها‬
‫ارزیابی شده است‪.‬‬
‫مقایسه ساختمان ژنیتیکی اقوام پشتون و تاجیک افغانستان شباهتهای بسیار زیاد آنها را باهم نشان‬
‫میدهد‪ .‬هم چنان این مطالعات ثابت میکند که اقوام پشتون و تاجیک افغانستان شددباهتهای بیشددتر بددا‬
‫مردم شمال هند دارند تا ترکتبدداران و هدزاره هدا وهمسددایه هددای آنهددا در ایددران امدروزی و شدمال‬
‫قفقاز‪ .‬همچنان از شباهتهای نزدیک ژنیتیکئ آنها با نفوسهای اقوام شمالغرب هنددد بده مقایسدة اقددوام‬
‫شمال قفقاز‪ ،‬اروپا و ایران امروزی میتوان به این نتیجه رسید که تیوری قبلددی مهدداجرت آریاییهددا از‬
‫شمال قفقاز به ایران و افغانستان امروزی و از آنجا به هندوستان نادرست میباشد‪.‬‬
‫ایددن مطالعددات نشددان داد کدده یددک سدداختمان خدداص ژنیتیددک نفوسددی هن دد و افغددان وج دود دارد کدده‬
‫اوزبیکهددا و هزارههددا در آن شددامل نیسددتند‪ .‬همچنددان معلددوم میشددود کدده پروسدده جریددان ژن از‬
‫هندوستان به افغانستان صرف مربوط به اقوام پشتون و تاجیک افغانستان بددوده و حددد اقددل از زمددان‬
‫ایجاد اولین مدنیتهای بشری در منطقه یا تمدن وادی سند و تمدددن بدداختر‪ -‬مارجینیددا (تمدددن اطددراف‬
‫دریای آمو و دریددای مرغداب) برقددرار بددوده اسددت‪ .‬مطالعددات نشدان میدهددد کدده باشدندهگان اولیددهی‬
‫افغانستان با نفوس شمال و غرب هند‪ ،‬آسیای میانه‪ ،‬ایران و مردم شددمال قفقدداز تددا خدتم عصددر جمددع‬
‫آوری و شکار و شروع زراعت یعنی بین ‪ ۱۲۰۰۰‬تا ‪ ۸۰۰۰‬سددال قبددل همده دارای اجددداد مشدترک‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪35‬‬

‫بودند‪ .‬با شروع عصر زراعت است کدده خصوصددیات ژنیتیکددی باشدندهگان اولیدده سددرزمینی کدده مددا‬
‫افغانستان مینامیم از خصوصیات ژنیتیکی مردمددان هندوسددتان و ایددران متمددایز میگردنددد‪ .‬تکامددل و‬
‫جدایی اقوام و سیستمهای اجتماعی‪ ،‬بخصوص پشتون و تاجیک‪ ،‬در افغانستان از عصر تمدن مسددی‬
‫(برونز) یعنی با شروع شهر نشینی پدید میگردد‪.‬‬
‫مطالعات نشان میدهد که مهاجرتهای تاریخی و لشکرکشیها باالی ساختمان قومی در افغانسددتان‬
‫اثرات متفاوت داشته اند‪ .‬این مطالعات وقوع مهاجرتهای تاریخی و لشکر کشیهای هخامنشدیهای‬
‫فارس و یونانیهای مقدونی‪ ،‬با آنکه اثرات ژنیتیکی محدددودی میددان اقددوام افغانسدتان و اقدوام آسدیای‬
‫میانه بخصوص‪ ،‬فارسها دیده شده اما هی ارتبدداط قابددل مالحظده بدا مقدونیدده و بالکددان بده مشدداهده‬
‫نرسیده است‪.‬‬
‫مطالعددات همچنددان نشددان میده دد کدده لشددکر کش دیهای اعددراب در قددرن هفددتم مددیالدی و ادعاهددای‬
‫مهاجرت و سکون گزینی اعراب در این سرزمینها با آنکه از لحاظ فرهنگددی تداثیرات عظیمدی در‬
‫منطقه بجا گذاشته است‪ ،‬اما اثرات ژنیتیکی این لشکر کشیها باالی نفوس محلی این مناطق مشدداهده‬
‫نمیگردد‪.‬‬
‫توزیع جغرافیایی و قومی زبانهای مروج در افغانستان نیز یک پدیده مغلق بددوده اسددت‪ .‬در حالیکده‬
‫ساختمان ژنیتیکی نفوس اقوام هزاره و اوزبیددک را بدداهم ارتبدداط میدهددد امددا ایددن دو قددوم از لحدداظ‬
‫زبانی به دو گروه جداگانه مربوط میشوند‪ .‬زبان مردم هزاره ماننددد پشدتونها و تاجیکهددا وابسددطه‬
‫به گروه زبانهای هندو آریایی است در حالیکه زبان اوزبیکها مربوط بدده فامیددل زبانهددای ترکدی‬
‫میباشد‪ .‬طوری معلوم میشود که زبان اوزبیکی مروج در افغانستان وارث مستقیم یک زبان ترکی‬
‫منقرض شده ایست کدده در قددرن پدانزدههم مددیالدی ایجدداد شددده بددود‪ .‬ایدن در حددالی اسددت کدده جدددایی‬
‫ارتباطات ژنیتیکی میان هزارهها و اوزبیکها قبل از این زمان بوقوع پیوسته است‪ .‬ایدن امدر نشدان‬
‫میدهد که اختالفات زبانی میان اقوام افغانستان معرف بروز تغییرات فرهنگی در زمانهای متداخر‬
‫باشند‪.‬‬
‫طوریکه میبینیم نتایج این مطالعات با آنچه از تاریخ این سرزمینها میدانیم مطابقدت دارد‪ .‬بطددور‬
‫مثال با حمله مغولها و استیالی طوالنی آنها و بازماندگان تیموری شان در مداوراالنهر‪ ،‬خراسددان‪،‬‬
‫سیسدتان‪ ،‬اراکوزیدا‪ ،‬فددارس‪ ،‬تخارسددتان‪ ،‬زابلسددتان‪ ،‬کابلسددتان و غیددره سددرزمینها تغییدرات بددزرگ‬
‫فرهنگی و جمعیتی در این سرزمینها بوقوع پیوسط و تعداد کثیری از مردمان اقوام مهدداجم در ایددن‬
‫مناطق مسکن گزین شدند که از لحاظ ژنیتیکددی بددا مردمددان محددل متفداوت بودندد‪ .‬ایدن مهداجرین در‬
‫مناطق مرکزی کشور در نتیجه اقامت طوالنی و آمیزش با مردم محل زبانهددای اصددلی خددود را از‬
‫دست داده زبانهای محلی را پذیرفتند‪ .‬با آمدن صفویها؛ قزلباشهددا و فارسهدا هددم در ایددن مندداطق‬
‫مسکون شده مذهب شیعه را بین مردم محل شایع کردند‪.‬‬

‫ترکیب زبانی نفوس افغانستان‬

‫خوشبختانه در مورد ترکیب زبانی نفوس کشور معلومددات احصدداییوی دسددت اول موجددود اسددت‪ .‬در‬
‫سرشماری سال ‪ ۱۳۵۸‬زبان تکلم خانوار از مردم پرسیده شد‪ .‬با آنکدده ارقددام حاصددله از ایددن سدوال‬
‫نشر نشد اما این معلومات در ادارة مرکزی احصاییه موجود است‪ .‬ایددن اداره بده همکدداری صددندوق‬
‫ملل متحد برای نفوس یو ان اف پی ای ‪ UNFPA‬در جریان اجددرای امددور مقدددماتی بددرای اجددرای‬
‫سرشماری آینده افغانستان در سالهای ‪ ۲۰۰۳‬تا ‪ ۲۰۰۵‬بدده جمددع آوری فهرسددت خانوارهددا در تمددام‬
‫دهات و قریه جات کشور مبادرت ورزید و در جریان آن به جمع آوری یک سلسدله معلومدات کلدی‬
 ‫‪ □ 36‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫راجع به تعداد مجمدوعی نفددوس خانوارهدا‪ ،‬زبددان روزمدره‪ ،‬محداورة خانوارهدا‪ ،‬موجودیددت مراکدز‬
‫صحی‪ ،‬مکاتب‪ ،‬راهها‪ ،‬پیداوار عمددده و غیدره در بددیش از ‪ ۳۸‬هددزار قریدده کشددور در تمدام والیددات‬
‫مبادرت ورزید‪ .‬نتایج این عملیات در یک نشریة مشترک از جاندب ادارة مرکددزی احصداییه و اداره‬
‫ملل متحد در کابل تحت عنوان "معلومات دموگرافیکی نفددوس افغانسددتان سددالهای ‪" 2005-2003‬‬
‫به زبان انگلیسی به نشر رسید‪.‬‬
‫این معلومات نشدان میدهدد کدده در دهددات افغانسددتان کمددی بیشددتر از ‪ ۹‬میلیددون نفددر بدده زبددان پشدتو‬
‫صحبت میکنند‪ ،‬کمی بیشتر از ‪ 7‬میلیون نفر به زبددان دری‪ 1.3 ،‬میلیددون نفددر بدده زبددان اوزبیکدی‪،‬‬
‫‪ ۳۲۹‬هزار نفر به زبان ترکمنی‪ ۹۷ ،‬هزار نفر به زبان بلوچی‪ ۲۴۹ ،‬هزار نفر به زبدان پشدده یددی‪،‬‬
‫‪ 127‬هزار نفر به زبان نورستانی و ‪ 153‬هزار نفر به سایر زبانها صحبت میکننددد‪ 146 .‬هدزار‬
‫نفر در این مورد معلومات نداده بودند‪ .‬باید توجه داشت کده زبددان هددزاره گددی در فددوق شددامل زبددان‬
‫دری میباشد‪.‬‬
‫معلومات در مورد زبانهای محاورة خانوارها را نباید معرف تعداد اقددوام کشددور دانسددت‪ .‬در طددول‬
‫صدها سال جابجایی اقددوام و خانوارهددای کشدور در مندداطق مختلفدده دور از محددل سددکونت تداریخی‬
‫قومی آنها و هم چنان در اثر ازدواجهای مختلط مردم زبانهای معمول منطقده جدیددد زنددگی خدود‬
‫را به حیث زبان معمول محاوره فامیلی قبول کرده وحتددی یکتعددداد زبانهددای اصددلی قددومی خددود را‬
‫فراموش کرده اند‪ .‬در این زمره میتوان از هزارههای افغانستان نددام بددرد کدده امدروز بدده زبددان دری‬
‫البته با لهجة مشخص هزاره گی حرف میزنند‪ ،‬از اقوام نورزایی و ابدالی در هرات یاد کرد که بدده‬
‫زبان دری صحبت میکنند‪ ،‬از اقوام بارکزایی‪ ،‬محمدزایی‪ ،‬سدوزایی وغیره در کابل یاد کرد که بدده‬
‫زبددان دری تکلددم مددیکننددد‪ .‬همچن دین هددزاران خددانوار از اقددوام پشددتون ننگره دار‪ ،‬لغمددان‪ ،‬کنرهددا‪،‬‬
‫نورستان‪ ،‬پکتیا‪ ،‬پکتیکا‪ ،‬لوگر‪ ،‬وردک و غیره در شهر کابل زنددهگی مددیکننددد کدده امدروز نظددر بدده‬
‫ازدواجهای مختط در منازل خود به زبان معمول شهر کابل که دری است مکالمه میکنند‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪37‬‬

‫بخش دوم‪ :‬مروری بر تاریخ افغانستان‬

‫عصر تاریخ مشترک منطقه‬

‫در حالیکه دوران ماقبل تاریخ‪ ،‬تاریخ قدیم و تاریخ دوران باستان سددرزمینهایی کده امدروز بدده نددام‬
‫افغانس دتان ش دناخته میش دوند جددزء تدداریخ مشددترک منطقدده ان دد کدده امددروز متش دکل از کش دورهای‬
‫هندوسددتان‪ ،‬پاکسددتان‪ ،‬افغانسددتان‪ ،‬ای دران‪ ،‬تاجیکسددتان‪ ،‬اوزبیکسددتان و ترکمنس دتان میباشددند؛ دوران‬
‫معاصر تاریخ افغانستان با وحدت سیاسی کشور در یک دولت مستقل بومی باهویددت اسددالم حنفددی و‬
‫فرهنگ افغانی آغاز میگردد‪ .‬در این جا کوشش میشود ایدن دو عصدر تدداریخ کشددور بده اختصدار‬
‫معرفی گردند‪.‬‬
‫در اینجا تاریخ یک سرزمین و همة مردم آن مورد بحث است نه تاریخ یک قوم‪ .‬اگر کسددی بخواهددد‬
‫تاریخ پشتونها را بنویسد دولتهای پشتون هندد کده بدیش از سدده صددد سددال دوام کردنددد و در سددایر‬
‫مناطق نیز حکومت کردند بخش بزرگ آن را تشددکیل خواهددد داد‪ .‬تدداریخ تاجیکدان دوران حکومددت‬
‫سامانی آسیای میانه را در محددراق مطالعدات خددود خواهدد داشددت و تدداریخ ترکتبداران تمددام تدداریخ‬
‫ترکها و مغوالن در هند‪ ،‬تاریخ دولت عثمددانی و تدداریخ فددارس را از زمددان غزنویددان‪ ،‬سددلجوقیان‪،‬‬
‫خوارزمشاهیان‪ ،‬مغوالن‪ ،‬قراقویلو‪ ،‬صفویان‪ ،‬افشاریان‪ ،‬زندیان و قاجاریان تا آغاز دولت پهلوی کدده‬
‫اولین دولت فارسی بعد از ساسانیها بود در بر خواهد گرفددت‪ .‬در ایددن نوشددته تدداریخ سددرزمینهایی‬
‫مورد بحث اسدت کدده امددروز افغانسدتان نامیدده میشدود و تداریخ مشددترک مردمیکدده در آن زنددگی‬
‫میکنند‪.‬‬

‫دوران ماقبل تاریخ و تاریخ قدیم‬

‫کاوشهای باستان شناسی از موجودیت یددک مثلددث تمدددنی کدده سددرزمینهای افغانسددتان امدروزی در‬
‫قلب آن واقع شده پرده برمیدارند‪ .‬ایددن مثلددث تمدددنی شددامل مدددنیت هددای بدداختر و مرغداب (مدددنیت‬
‫دریاهای آمو‪ -‬مرغداب و هریددرود) ‪ Bactria-Margiana Civilisation‬در شددمال و شددمالغرب‬
‫کشور و مدنیت وادی دریاهای سددند ‪ The Indus Valley Civilisation‬و سراسددواتی (هرپدده و‬
‫موهینجو دارو) در جنوب و شرق در پاکستان امروزی میباشد‪ .‬این دو مدنیت قدددامت ‪ 5300‬سدداله‬
‫دارند‪ .‬مدنیت دریاهای آمو‪ ،‬مرغاب و هریرود شامل تمدنهای مداورالنهر و خراسددان باسدتان انددد و‬
‫مدددنیت هرپدده و موهینج دارو ش دامل تمدددنهای شددمال هنددد‪ ،‬پاکسددتان و افغانسددتان شددرقی و جنددوبی‬
‫میباشند‪.‬‬
‫هماهن دگ بددا ایددن کشددفیات باستانشناسددی‪ ،‬مطالعددات ژنیتیکددی اخیددر (پروفیسددور مازیددار‪ ،‬پوهنتددون‬
‫پورتسمث انگلستان) ریشۀ اقوام پشتون و تاجیک افغانستان را در تمدن وادی سند تثبیددت مینمایددد و‬
‫ریشددههای اقددوام ترکتبددار (ترکتبارهددا عمدددتا ا شددامل اوزبیکهددا‪ ،‬ترکمنهددا‪ ،‬هزارههددا و ایماقهددا‬
‫میگردند) کشور را در مدنیتهای ماورالنهر (آسیای میانه)‪ ،‬مغولستان مییابد‪.‬‬
 ‫‪ □ 38‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫از جانب دیگر این کشفیات باستان شناسی و ژنیتیکی به اسددطورههای شدامل ریگویدددا و اوسددتا کده‬
‫قدیمترین منابع تاریخی و مذهبی مردم منطقه در عصر عتیق میباشند مهر تایید میزندد‪ .‬ریگویدددا‬
‫سلسلة کتابهای مذهبی براهمنة هندوها است که به زبان سانسکریت نوشددته شددده اسدت‪ .‬سددرودهاى‬
‫ویدى که بین سالهاى ‪ ۲٥۰۰‬الى ‪ ۱٥۰۰‬قبل از میالد قسما ا در سرزمینهایی کدده امدروز افغانسددتان‬
‫نامیده میشود‪ ،‬وجود داشته و بعد در هندوستان تکمیل گردیده اند‪ ،‬بهحیث مأخددذ و منبددع مهددم تدداریخ‬
‫قدیم منطقه به شمار مىرود و ما گفته ميتوانیم که دوره تاریخى در این مناطق بددا سددرودهاى ویددى‬
‫آغاز گردیده است‪ .‬در سرودهای ریگویدددا از موجودیدت مددردم آریددایی از هندددوکش در افغانسددتان‬
‫امروزی تا شمال هندوستان اطالع داده که در وادیهای هفت دریددا زندددهگی میکردنددد کدده از جملدده‬
‫آنها از دریاهای کنر‪ ،‬کابل‪ ،‬سند و هلمند نام میگیرد‪.‬‬
‫در نقشة آتی اسم دریاهاییکه در کتاب ریگویدا از آنها نامبرده شده به حروف درشددت انگلیسدی و‬
‫دریاهایی که در کتاب اوستا از آنها نام برده شده به حروف کوچک انگلیسی نوشته شده اند‪:‬‬

‫در این سرودها از مهاجرت این اقوام یادآوری شده که تعدادی از دانشددمندان جهددت ایددن مهاجرتهددا‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪39‬‬

‫را از شمال افغانستان امروزی به هندوستان و تعدادی دیگر با زوال تمدن دریای سراسدواتی کده بده‬
‫دالیلی خشک شد‪ ،‬از هندوستان به جانب افغانستان تثبیت مددیکننددد‪ .‬مطالعدات اخیددر ژنیتیکددی ریشدة‬
‫اقوام پشتون و تاجیک افغانستان را نیز مدنیت دریای سند میداند از این جهت بدده تیددوری مهداجرت‬
‫از شرق به غرب و شمال بیشتر وزنه میدهد‪.‬‬
‫با استفاده از سانسکریت و ریگویدا دانشدندان بهتددر بده تفسددیر سددرودهای شددامل اوسددتا نایددل شددند‪.‬‬
‫اوستا که کتاب مذهبی زردشتیان بداختر زمددین اسدت و قددامت ‪ 3600‬سداله دارد‪ .‬بلددخ محددل ندزول‬
‫اوستا توسط زردشت میباشد‪ .‬در اوستا از آریاناویجه یا مهد مردم آریو‪ ،‬کده دانشدمندان موقعیددت آن‬
‫را در بدخشان تثبیت میکنند صحبت شده و از مهاجرت مردم آریانا ویجه به شانزده شهر اوسددتایی‪،‬‬
‫که بیشترین آنها در سرزمین افغانستان امروزی تددا وادی سدند موقعیدت دارنددد‪ ،‬تددذکر بدهعمل آمددده‬
‫است‪.‬‬
‫کتابهای ریگویدا و اوستا دو گنجینه تاریخی اند که گذار از مرحلدۀ اسددتوره بدده مرحلددۀ تدداریخ در‬
‫واقعیت با این دو اثر در کشور مددا آغدداز یافتدده و بیشددترین متکددای اکثدر پژوهشهدای اسدداتید تدداریخ‬
‫باستان را نیز‪ ،‬در شرق و غرب‪ ،‬همین دو اثر تشکیل میدهند‪ .‬باید بخدداطر داشددت کدده تدداریخ کهددن‬
‫مردم سرزمین فارس یا پرشیا را هی یک از این گنجینههای تاریخی احتوا نمیکند‪.‬‬
‫در عصر قبل از تاریخ سرزمینهای افغانستان امددروزی در بددر گیرنددده دو مدددنیت شدگوفان بشدری‬
‫بوده اند که عبارتند از مدنیت بیش از چهار هزار سال قبل دریاهای آمو و مرغاب‬
‫‪Indus Vally‬‬ ‫‪ Civilisation Bactria-Margiana‬و مدددددنیت دریددددای سددددند ‪The‬‬
‫‪ ،)BCE 1300-3300( Civilization‬که از شمال و شرق افغانستان تا شمال هند امتداد داشت‪.‬‬
‫کتابهای ریگویدا و اوستا دو گنجینه تاریخی اند که قدامت هددزاران سدداله دارنددد‪ .‬گدذار از مرحلددۀ‬
‫استوره به مرحلۀ تاریخ در واقعیت با این دو اثر در کشور مددا آغدداز یافتدده و بیشدترین متکدای اکثددر‬
‫پژوهشهای اساتید تاریخ باسددتان را نیددز‪ ،‬در شددرق و غدرب همدین دو اثدر تشدکیل میدهنددد‪ .‬حدداال‪،‬‬
‫تاریخ کهن مردم سرزمین فارس یا پرشیا را هی یک از این گنجینههای تاریخی احتوا نمیکند‪.‬‬
‫سرزمینهای افغانستان امروزی موطن باشندگان ندده (‪ )9‬والیددت از ایددن شددانزده (والیددت) اهدورایی‬
‫اوستا است (بدخشان‪ ،‬بلخ‪ ،‬فاریاب‪ ،‬هرات‪ ،‬قندهار‪ ،‬کابل‪ ،‬بامیان‪ ،‬هلمند‪ ،‬غزنددی) کدده مردمددان آنهددا‬
‫در استوره و تاریخ همده بدداهم یکجددا زندددهگی کدرده انددد‪ .‬تنهددا ری از سددرزمین امددروزه فددارس جدز‬
‫والیات اهورایی نامیده شده است‪ .‬بدخشان مرکز "ایرانویجة" اوستا اسددت و بلددخ محددل ندزول اوسددتا‬
‫توسط زردشت میباشد‪ .‬اگر ما به فرض مردم والیددات اهدورایی اوسددتا و ویددا را "آریددایی" بنددامیم‪،‬‬
‫مردم فارس در این تعریف شامل نیستند؛ والیت آریا در اوستا که به وضداحت در نقشددههای قبدل از‬
‫میالد یونانیها نشان داده شدده شددامل مندداطق جنددوبغرب کوههددای هنددوکش بددوده هریدوا و هددرات‬
‫امروزی است؛‬
‫ایران شاهنامه همان ارانشهر اوستایی است که کامالا در افغانستان امروزی واقع شده است؛ شدداهان‬
‫اسطوره پیشدادی و کیانی همه مربوط به سددرزمینهای افغانسدتان امددروزی و بخصددوص بلدخ بددوده‬
‫قهرمانان اسطورة رستم‪ ،‬سهراب و گرشاسدپ همدده از ایددن سددرزمینها بددوده انددد‪ .‬گرشاسددپنامه اسددد‬
‫طوسی و شاهنامه فردوسی طوسی در توصیف پادشاهان و قهرمانان افسانوی ایران یا سرزمینهای‬
‫افغانستان امروزی اند‪ ،‬نه از فارس‪.‬‬
‫زبان اوستایی همان زبان باختری‪ ،‬بلخی تخاری است که در حوزه باکتریا و بلخ به میان آمده اسدت‪.‬‬
‫زبان اوستایی زبان کهن آریاییان باختر است‪ .‬اساسا ا زبان آریاییان حوزه باختر "آری" گفتدده میشددده‬
‫که پس از نوشتن کتاب اوستا در هزاره یکم قبدل از مدیالد بددان زبددان‪ ،‬معددروف بده زبددان اوسددتایی‬
 ‫‪ □ 40‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫گردید؛‬
‫وقتی یونانیها در ‪ ۳۳۰‬قبل از میالد به باختر زمین رسیدند با استفاده از این اسددطورهها و سدرودها‬
‫سددرزمینهای شددمال دریددای آمددو را باکتریانددا و سددرزمینهای افغانسددتان امددروزی را آریانددا و‬
‫سرزمینهای شمال غرب یا خراسان را پارتیا نام دادند و در نقشههای خود به همین نامهدا یادداشددت‬
‫کردند (اراتوستین قرن سوم قبل از میالد)‪ .‬اراتوستین قدیمترین نقشة جهان قددرن سددوم قبدل از مددیالد‬
‫را ترسیم کرده که در کتابخانة اسکندریه در مصر موجود بود‪.‬‬
‫در جدول آتدی سلسددلههایی کدده بدداالی سددرزمینهای افغانسددتان امددروزی در اعصددار ماقبددل اسدالمی‬
‫حکومت کرده اند معرفی شده است‪:‬‬

‫افغانستان‪ :‬دوران ماقبل اسالم‬

‫مناطق‬ ‫دوران‬ ‫طول‬ ‫مرجع‪/‬تمدن‬ ‫سلسلهها‬
‫تحت سلطه‬ ‫دوران‬
‫و تأثیر‬ ‫(سال)‬
‫از ‪ 550‬ق م الددددددی شدددددددمال و‬ ‫‪1500‬‬ ‫هنااااد و اروپاییااااان آسیای مرکزی‬
‫غرب‬ ‫‪ 2000‬م‬ ‫(آرینها)‬
‫از ‪ 550‬ق‪.‬م الددددددی تمام مناطق‬ ‫‪216‬‬ ‫امپراطااااااااااااااوری فارس‬
‫‪ 334‬ق‪.‬م‬ ‫هخامنشیها‬
‫از ‪ 334‬ق‪.‬م الددددددی تمام مناطق‬ ‫‪4‬‬ ‫یونان و آریایی‬ ‫اسکندر مقدونی‬
‫‪ 330‬ق‪.‬م‬
‫(‪ 250‬سددال) از ‪ 63‬شمالغرب‬ ‫‪250‬‬ ‫یونان و آریایی‬ ‫سلوسید‬
‫ق‪.‬م الی ‪ 312‬ق‪.‬م‬
‫از ‪ 256‬ق‪.‬م الددددددی شمالغرب‬ ‫‪275‬‬ ‫امپراطااوری یونااان یونان و آریایی‬
‫‪ 10‬م‬ ‫و باختری‬
‫از ‪ 185‬م الی ‪ 321‬جنوبشرقی‬ ‫‪136‬‬ ‫امپراطوری موریای هندی‬
‫م‬ ‫هند‬
‫از ‪ 12‬ق‪.‬م الدددددددددی تمام مناطق‬ ‫‪112‬‬ ‫هناااد و پارتیهاااا و آسیای مرکزی‪/‬آرین‬
‫‪ 100‬م‬ ‫هناااااد و شااااایتنها‬
‫(سکه)‬
‫از ‪ 60‬م الی ‪ 375‬م تمام مناطق‬ ‫‪315‬‬ ‫امپراطااااااااااااااوری آسیای مرکزی‪/‬ترکتبار‬
‫کوشانی‬
‫از ‪ 420‬م الی ‪ 567‬شدددددددمال و‬ ‫‪147‬‬ ‫یفتلیهاااا (هونهاااا) آسیای مرکزی‪/‬ترکتبار‬
‫شرق‬ ‫م‬ ‫توخاران سترابی‬
‫از ‪ 567‬م الی ‪ 650‬شدددددددمال و‬ ‫‪83‬‬ ‫یفتلیهاااا (هونها اا) آسیای مرکزی‪/‬ترکتبار‬
‫شرق‬ ‫م‬ ‫توخاران سترابی‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪41‬‬

‫از ‪ 224‬تدددددا ‪ 621‬جنددددددوب و‬ ‫‪397‬‬ ‫فارس‬ ‫ساسانیها‬

‫غرب‬ ‫میالدی‬
‫از ‪ 565‬ق‪.‬م الددددددی کابدددددددددل و‬ ‫آسدددددددددددددددددددددددددددیای ‪1588‬‬ ‫هندو (کابل) شاهان‬
‫منددددددددداطق‬ ‫‪ 1026‬م‬ ‫مرکزی‪/‬ترکتبار‪/‬هندی‬
‫شرقی‬

‫در هی اثر اسطوره یی‪ ،‬افسانوی‪ ،‬تاریخی‪ ،‬حماسی‪ ،‬مذهبی (اوستا) و شعری (شاهنامه ها) محلدی‪،‬‬
‫از زمان اشکانیها و ساسانیها و دوران اسالمی‪ ،‬اسمی از هخامنشیها و پادشاهان آنها ماننددد کدوروش‬
‫و داریوش برده نشده است‪ .‬هر آنچه ما از تاریخ استیالی هخامنشیهای فدارس بددر ایددن سددرزمینها‬
‫میدانیم ناشی از نوشتههای مؤرخین و جهانگردان یونددانی اسددت‪ .‬بددر اسدداس نوشددته هددای یونانیهدا‪،‬‬
‫بخشهای شمال و غرب سرزمینهای افغانستان فعلی برای بددیش از دوصددد سددال (‪ 334-550‬قبددل‬
‫از میالد) توسط هخامنشیها اداره میگردید‪.‬‬
‫متعاقب هخامنشیهای فارس‪ ،‬دولتهددای یونددانی بداختر و سددلوکیها بداالی سدرزمینهای افغانسدتان‬
‫امروزی که یونانیها آن را آریانا میگفتند از ‪ BC 330‬ق م تدا ‪ CE 200‬بعدد از مددیالد حکومددت‬
‫کردند‪ .‬متعاقب و موازی به آنها پارتیها کدده در شددرق کسدپین یددا خراسدان عهددد اسددالم میزیسددتند‬
‫باالی بخشهای زیاد سرزمینهای افغانستان امروزی حکومت کردند‪ .‬پارتها که بدده نددام اشددکانیها‬
‫هم معروف هستند با تسددخیر فدارس و سدایر منداطق ایدران امددروزی دیدن زردشددتی و زبددان پددارتی‬
‫(پهل دوی اشددکانی) را بدده آن مندداطق بردنددد و بددرای پنجص دد سددال از‪ BC190‬ق م ت دا ‪CE300 -‬‬
‫میالدی حکومت کردند‪.‬‬
‫ساسانیها که مرکز شان تیسفون در حوالی بغداد امروزی بود سلطة پارتها را برانداختندد و حددود‬
‫‪ ۳۹۷‬سال از ‪ ۲۲۴‬تا ‪ ۶۲۱‬میالدی باالی فارس و پارتیا و بخشهای غربی سرزمینهای افغانسددتان‬
‫امددروزی حکومددت کردنددد‪ .‬در ایددن زمددان در بخشه دای شددمالی و شددرقی سددرزمینهای افغانسددتان‬
‫امروزی کوشانیها از سال بیست تا ‪ ۲۸۰‬مددیالدی‪ ،‬یفتلیهددا و هونهددای سددفید از ‪۴۵۵‬م تددا ‪۴۸۴‬م‪،‬‬
‫متعاقبا ا هندوشاهان و کابل شاهان تا ‪۸۶۵‬م از بامیان‪ ،‬کاپیسا و کابل حکومت میکردند‪.‬‬

‫تاریخ باستان‬
‫اگر ما آغاز دوران باستان تاریخ سرزمینهای کشور خود را از زمان هجوم اعراب و معرفددی دیددن‬
‫اسالم به این سرزمینها قبول کنیم این دوران را بده دو دوره میتددوان تقسددیم کددرد‪ :‬دوران حاکمیدت‬
‫مستقیم اعراب و دوران حاکمیت دولتهای غیرعرب‪.‬‬

‫استیالی اعراب مسلمان (‪671‬م تا ‪821‬م)‬

‫اعراب مسلمان در سال ‪ 651‬میالدی حکومت ساسانیها را در فارس بر انداختند‪ .‬بیسدت سددال بعددد‬
‫لشکریان اعراب مسلمان کابل را در سال ‪ 671‬میالدی فدتح کردندد و هندوشدداهان و کابلشداهان بددا‬
‫حفظ حکومت خود حاضر به دادن باج به اعراب شدند‪.‬‬
‫در طی دو قرن بعد از استیالی اعراب باالی سددرزمینهای ایددران امددروزی و افغانسددتان امددروزی‪،‬‬
 ‫‪ □ 42‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫در زمانهای حکومت خلفای راشدین‪ ،‬امویها و عباسیها‪ ،‬الاقل چهل امیر عرب از مرکزیتهددای‬
‫مرو‪ ،‬بلخ‪ ،‬هرات‪ ،‬طوس‪ ،‬جرجان و نیشاپور حکومت کردند و والیات ماورالنهر از جملدده بخددارا و‬
‫سمرقند را هم شامل میشد‪.‬‬

‫دودمانهای غیر عرب‬

‫سلسله دودمانهایی که بعد از اعراب باالی سرزمینهای افغانستان امروزی حکومددت کردنددد شدامل‬
‫طاهریدددان (‪821‬م تدددا ‪873‬م)‪ ،‬صددفاریان (‪861‬م تدددا ‪1003‬م)‪ ،‬سد دامانیان (‪874‬م تدددا ‪1004‬م)‪،‬‬
‫غزنوید دان (‪977‬م تد دا ‪1186‬م)‪ ،‬غوریهدددا (‪1215-1148‬م)‪ ،‬امپراطدددوری سدددلجوقی (‪-1037‬‬
‫‪1194‬م)‪ ،‬خوارزمشد داهیان (‪1098‬م تدددا ‪1219‬م)‪ ،‬مغولهدددا (‪1219‬م تدددا ‪1270‬م)‪ ،‬تیموریدددان‬
‫(‪1270‬م تا ‪1507‬م)‪ ،‬شیبانیها (‪1500‬م تا ‪1510‬م)‪ ،‬دولت بابری (‪1504‬م تا ‪1530‬م)‪ ،‬دولددت‬
‫مغولی هند (‪1709-1530‬م) و صفویان (‪1510‬م ‪1709-‬م) را در بر میگیرد‪.‬‬
‫از این میان سلسلههای صفاری‪ ،‬غزنوی‪ ،‬غوری‪ ،‬تیموری هرات و بابری مرکز حکومت آنهددا در‬
‫محدودة جغرافیای افغانستان امروزی قرار داشتند‪ .‬اما دولتهای غزنوی‪ ،‬تیموریددان هددرات‪ ،‬بددابری‬
‫کابل از یکطرف پایتختهددای شددان در خدداک افغانسددتان امدروزی بددود و از جاندب دیگددر مسددتقل از‬
‫خالفت عباسی بغداد و متعاقب آن ایل خانان مغول بودند‪.‬‬
‫متعاقبا ا دولتهای مغولی بعددد از بددابر از دهلدی بدداالی کابددل و قسدمتهای شددرق و شددمال افغانسددتان‬
‫حکومت میکردند و دولددت صدفوی بددا هویددت شددیعه کده مددذهب اکثریددت قدداطع مددردم سددرزمینهای‬
‫افغانس دتان ام دروزی نبددود از مرکزیددت اصددفهان بدداالی قندددهار‪ ،‬هددرات و سددایر قسددمتهای غددرب‬
‫افغانستان برای نزدیک به دوصد سال حکومت کردند‪ .‬بعضی بخشهددای شددمال هندددوکش نیددز زیددر‬
‫تأثیر دولت بخارا قرار داشت‪ .‬بدینسان برای یک مدت طوالنی دوصد ساله سرزمینهای افغانسددتان‬
‫امروزی توسط دولتهای بیگانه که مراکز آنها دهلی‪ ،‬اصفهان و بخارا بودند‪ ،‬اداره میشد‪.‬‬
‫گذشته از اصل و نصب قومی فرمانروایان گذشتة این سرزمین‪ ،‬بددرای روشددنی مطالددب سلسددلههایی‬
‫را که مرکز حکومت شان در یکی از شهرهای افغانستان امروزی قددرار داشدته فرمانروایددان بددومی‬
‫این سرزمین مینامیم‪ .‬مطابق به این تعریف آخدرین فرمانروایدان مسددتقل بدومی سددرزمین افغانسددتان‬
‫قبل از ایجاد دولددت مسددتقل میرویسخددان هوتددک در سددال ‪ ،1709‬دولددت بدابر در کابددل (‪- 1511‬‬
‫‪ )1530‬و تیموریان هرات (‪1500-1370‬م) بودند‪.‬‬
‫دولتهاي مستقل قدیم در این سرزمین به ترتیب قدامت عبددارت بودنددد از‪ :‬طاهریدان هدرات (‪-819‬‬
‫‪1003‬م)‪ ،‬صفاریان زرنج (‪1003 - 861‬م)‪ ،‬غزنویان غزنی (‪1187 -975‬م)‪ ،‬غوریهای غور‬
‫و هددرات (‪1206-1146‬م)‪ ،‬تیموریددان هددرات (‪1500 -1370‬م)‪ ،‬بابریهددای کابددل و دهلددی یددا‬
‫حکومت گورگانی هند (‪1530-1505‬م)‪.‬‬
‫قبل از سامانیان سرزمینهای افغانستان امروزی‪ ،‬ماورالنهر یا آسیای میانه و ایددران امددروزی جدزء‬
‫قلمروهای تحت حاکمیت خلفای عباسی عرب بود که از بغداد حکومت میکردند‪ .‬با آن که طاهریددان‬
‫از خراسان بودند و مستقالنه حکومت میکردند‪ ،‬اما دولت خددود را تحددت قیمومیددت خالفدت عباسدی‬
‫میدانستند‪.‬‬
‫آنچه از لحاظ فرهنگی از طاهریان خراسان برای ما به ارث رسدیده رسدمالخط یددا شددیوة نوشدتاری‬
‫امروزی زبان فارسی دری است که برای اولین بار طاهریان حددروف عربددی را جددایگزین حددروف‬
‫پهلوی کرده شیوة نوشددتاری فارسددی دری امددروزی را بددهوجود آوردنددد‪ .‬سدامانیها ایددن فرهنددگ را‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪43‬‬

‫بیشتر غنامند ساخته و گسترش دادند‪.‬‬

‫در زمان ایجاد دولت معاصر افغانستان‪ ،‬هنگامي كه احمد شاه در جرگدده شددیر سددرخ قندددهار توسددط‬
‫سران اقوام به عنوان شاه انتخاب شد‪ ،‬سرزمینی که به تدریج بدده نددام افغانسددتان شددناخته شدد وحددت‬
‫سیاسي و اداري نداشت‪ .‬حدود دو قرن مردم این سرزمین در مقابل حمالت لشكریاني كدده از خددارج‬
‫این مرز و بوم هجوم میآوردند‪ ،‬نظارهگر بودند‪ .‬گاهي به دفاع روي ميآوردند و گدداهي هدم امدداكن‬
‫و اموال شان مورد تخریب و چپاول قرار ميگرفت‪.‬‬
‫طوری که در باال گفته شد‪ ،‬پروسة تشکیل دولت مستقل معاصر افغانستان در سددال ‪1709‬م بدا قیددام‬
‫مؤفقانة میرویسخان هددوتکی در برابددر سددلطة صدفویها در قندددهار آغدداز گردیددده بده خودمختدداری‬
‫قندهار میانجامد‪ ،‬متعاقب او ابدالیهای هرات این خطدده را مسددتقل اعددالن کدرده تدا مدداورای مشدهد‬
‫امتداد میدهند‪ ،‬با سقوط امپراطوری صفوی و گرفتن شهر اصفهان توسط شاه محمود هوتکی‪ ،‬پسدر‬
‫میرویسخان (‪1722‬م)‪ ،‬استحکام یافته و این پروسه با اعالن پادشاهی احمد شداه ابدددالی در قندددهار‬
‫در سال ‪1747‬م و تشکیل یک دولت مستقل در این سرزمینها تکمیل میگردد‪.‬‬

‫دوران معاصر تاریخ افغانستان‬

‫طوریکه گفته شد برای یدک مدددت طددوالنی دوصددد سدداله سددرزمینهای افغانسددتان امددروزی توسددط‬
‫دولتهای بیگانه که مراکز آنها خددارج از قلمددرو افغانسددتان امدروزی در دهلددی‪ ،‬اصددفهان و بخددارا‬
‫بودند اداره میگردید‪ .‬دوران معاصر تاریخ افغانستان در سدال ‪1709‬م بدا خددتم سددلطة بیگانگددان بددا‬
‫ایجاد یک دولت متمرکز‪ ،‬قدرتمند و مسددتقل و بددا یددک هویددت نددوین بدداالی تمددام سددرزمینهای فعلددی‬
‫افغانستان پایهگذاری شده و از سال ‪1747‬م به بعد به امپراطوری ابدددالی و کشددور افغانسدتان مبدددل‬
‫گردید که تا امروز با وجود فراز و نشیبهای بیشمار هنوز هدم بددون وقفدده پابرجاسدت‪ .‬ایددن دولددت‬
‫زمانی از بحیره کسپین در شمال ایران امروزی تا دهلی و از دریای آمو تا بحیره عرب در سدواحل‬
‫پاکستان امروزی قلمرو داشت‪.‬‬
‫در این بخش میکوشیم به پرسشهای آتی تا جای امکان پاسخهای مستدل ارائه کنیم‪:‬‬
‫• کشور افغانستان چگونه ایجاد شد و نقش پشتونها در ایجاد آن چه بود؟‬
‫• آیا پشتونها با سایر اقوام ساکن این سرزمین روابط خصمانه داشتند؟ حکومتهایی آنها ظالمانه‬
‫و فاشیستی بوده است؟‬
‫• روابددط دولتهددایی افغددان بددا هندوسدتان‪ ،‬انگلیسهدا‪ ،‬فارسهددا و خددان نشددینهای آسدیای میاندده و‬
‫روسیه چگونه بود و چه تأثیری باالی افغانستان بهجا گذاشت؟‬

‫سرزمین افغانستان امروزی در اوایل قرن هژدهم میالدی‬

‫بعددد از دوران تیموریهددای هددرات (‪1500 - 1370‬م)‪ ،‬بخصددوص بعدد از شکسددت و کشددته شدددن‬
‫شددیبانی خ دان اوزبیددک (‪1510‬م)‪ ،‬ظهیرالدددین بددابر (‪1504-1530‬م)‪ ،‬مندداطق غربددی افغانسددتان‬
‫امروزی از هرات تا حوالی قندهار به دست صفویهای فارس اداره میشد‪ .‬مناطق شرقی کشور به‬
‫شمول کابل و برخی از شمال زیر دست امپراطوری مغولی (بابری‪ ،‬تیموری‪ ،‬گورگانی) هند بود‪.‬‬
‫پروسة تشکیل دولت مستقل معاصر افغانستان در سال ‪1709‬م با قیام مؤفقانة میرویسخددان هددوتکی‬
‫در برابر سلطة صفویها در قندددهار آغداز گردیددده‪ ،‬بددا سددقوط امپراطددوری صددفوی و گددرفتن شدهر‬
 ‫‪ □ 44‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫اصفهان توسط شاه محمود هوتکی‪ ،‬پسر میرویسخان‪ ،‬در سال ‪1722‬م استحکام یافته و این پروسه‬
‫با اعالم پادشاهی احمد شاه ابدالی در قندهار در سال ‪1747‬م و تشددکیل یدک دولدت مسدتقل در ایددن‬
‫سرزمینها تکمیل میگردد‪.‬‬
‫از جانب دیگر در این مجموعه ما در جستجوی پیدا کردن یک هویت تاریخی و جغرافیایی خدود از‬
‫یک دیدگاه نشنالیستی لجام گسیخته افغانستان بزرگ نیسدتیم و عالقمنددی مددا بررسددی تدداریخ وقددایعی‬
‫است که در گذشته در همین حدود افغانستان فعلی اتفاق افتاده اند و باالی تحوالت جداری در کشدور‬
‫اثر دارند‪ .‬میخواهیم بدانیم قبل از ایجاد دولت افغانستان چه دولتهایی از همین سرزمین برخواسته‬
‫و حکومت کرده اند‪.‬‬
‫دولتهدای هدوتکی بددرای ‪ 20‬سدال بدداالی بخشهددای بزرگددی از سددرزمینهای افغانسددتان امددروزی‬
‫حکومت کردند و برعالوه قادر شدند امپراطوری صفوی را سدداقط نمددوده بدرای هشددت سددال بداالی‬
‫قلمروهای آن نیز حکومت کنند‪.‬‬

‫شرایط منطقه در زمان تأسیس حکومتهای هوتکی و ابدالی‬

‫چگونه افغانها قادر شدند یک هویت مستقل ملی برای خود ایجاد کرده و برای اولین بار یک دولت‬
‫مستقل بومی را در این سرزمین ایجاد نمایند‪.‬‬
‫در زمان قیام میرویسخددان هوتددک و متعاقددب او احمددد شدداه ابددالی‪ ،‬افغانسددتان در میددان سدده قدددرت‬
‫منطقوی قرار داشت‪ .‬این قدرتها عبارت بودند از امپراطوری مغولی هنددد در شددرق‪ ،‬امپراطددوری‬
‫صفوی در غرب و دولت جنیدی بخارا در شمال‪.‬‬
‫در شرق امپراطوری مغولی هند رو به انقراض بددود‪ .‬بخصددوص بعددد از حملدة نادرشدداه افشددار بدده‬
‫دهلی از طریق سددرزمینهای افغانسددتان امددروزی‪ ،‬بددا تداراج دهلددی و قتددل عددام مدردم دهلددی توسددط‬
‫نادرشاه افشار (‪1739‬م) این انقراض به مرحلة میرسد که عمالا شیرازة دولت مرکزی مغولی هنددد‬
‫از هم گسیخته و بعد از مراجعت نادرشاه به ایران‪ ،‬دولددت مغددولی هندوسدتان قدددرت مرکددزی آن بدده‬
‫حدی ضعیف میگردد که به حوزههای نفوذ مهاراجهها‪ ،‬سکها و راجپوتها تنزیل مییابد‪.‬‬
‫در غرب در فارس و ایران امروزی صفویها در قدرت هسدتند‪ .‬دولددت صدفوی ترکتبدار بددا زوال‬
‫قدرت تیموریهای هرات توسط شاه اسمعیل صفوی در کردسددتان عدراق امددروزی نطفدده گرفتدده در‬
‫تبریز ظهور میکند (‪1501‬م) و بعد از گرفتن اصفهان پایتخت خود را به این شهر منتقدل مددیکننددد‬
‫(‪1598‬م)‪ .‬در سال ‪1510‬م شهر هدرات و سددایر نقدداط خراسدان را بددا شکسدت دادن شددیبانی خددان‬
‫اوزبیک تصرف میکنند‪.‬‬
‫شاه عبدداس صدفوی در سدال ‪1545‬م قندددهار را از امپراطدوری مغدولی هنددد میگیرنددد و در سددال‬
‫‪1598‬م شهر هرات را دوباره از اوزبیکهای شیبانی میگیرد‪ .‬شاه عباس برای ایجاد مانع بددر سددر‬
‫راه اوزبیکان چندددین هددزار خددانوار کدرد را از آذربایجدان غربددی و کردسددتان بده خراسددان کوچانددد‬
‫(هوشنگ مهدوی‪ ،‬تاریخ روابط خارجی ایران‪ ۱۳۷۵ ،‬تهران ص ‪ .)۶۳‬سرانجام‪ ،‬شاه اسدماعیل در‬
‫سال ‪ ۹۱۶‬ه‪.‬ق (‪ ۸۸۹‬خ) با لشکر بسیار به خراسان تاخت و شیبانیخان از بیم او به قلعة مددرو پندداه‬
‫برد و محاصره شددد‪ .‬شدداه اسدماعیل عاقبددت او را بدده حیلدده از قلعدده بیددرون کشدید و بدده جندگ وادار‬
‫سداخت‪ .‬در نبددرد مددرو ک ده در نزدی دک قریدده محم دود آبدداد در سدده فرسددنگی م درو میددان دو حریددف‬
‫درگرفت‪ ،‬پس از کشتار هولناک‪ ،‬اوزبیکان را شکست داد‪ .‬شددیبانیخان بددا گروهدی از همراهدان در‬
‫چهار دیوارییی محصور شدند و خان در زیر سم اسبان لشکر خود پایمال گردید و جسدش را نددزد‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪45‬‬

‫شاه اسماعیل بردند و سرش را از تن جدا کردند و پوست سرش را پددر از کداه کددرده بدرای سدلطان‬
‫بایزید دوم عثمانی فرستادند و استخوان سرش را طال گرفتند و از آن برای شاه اسمعیل جددام شددراب‬
‫ساختند (محمد مهدی‪ ،‬دانشنامة آریانا‪ ،‬شیبک خان اوزبیک)‪.‬‬
‫شاه عباس در گذار زندددهگی یکددی از فرزندددانش را کشددت و دو تددن دیگدر را کدور کددرد و دو پسددر‬
‫دیگرش نیز در کودکی مردند؛ بدین شیوه در هنگام مرگ جانشین شایستهای از خود باز نگذاشددت و‬
‫به ناچار نوه او با نام شاه صفی به پادشاهی رسید‪ .‬تنها یک اتفاق تاریخی بددود کدده باعدث شددد خددود‬
‫عباس از دچار شدن به سرنوشت عموها و دیگر خویشانش که حداقل نه تدن از آنددان توسددط عمدوی‬
‫تاجدارش اسماعیل دوم کشته یا کور شده بودند‪ ،‬نجات یابد‪.‬‬
‫صفویها یک گروه مذهبی صوفی شیعه به نام قزلباش بودند بعد از به قدرت رسیدن بددا افراطیددت و‬
‫تعصب شدیدی به ترویج مذهب شیعه در میان مردمان ایران و سایر اقدوام و توابددع خددود از طریدق‬
‫اردوی قزلباش ترک میپردازند‪ .‬از همین جهت است کدده کشدور آذربایجدان امددروزی صددفویها را‬
‫دولت آذری ترک میدانند‪ .‬صفویها قادر شدند امپراطوری بزرگی را از سوریه و عراق امددروزی‬
‫تا قندهار در شرق و تمام خراسان در شمال تشکیل دهند‪.‬‬
‫وقتی میرویسخان هوتک در قندهار بر ضددد صددفویها قیددام میکنددد‪ ،‬امپراطددوری صددفوی در حددال‬
‫زوال بود‪ .‬در مغددرب و شددمال غددرب ترکهددای عثمددانی منداطق آذربایجددان‪ ،‬ارمنسددتان‪ ،‬گرجسددتان‬
‫قفقاز‪ ،‬سوریه و عراق امروزی را از صفویها گرفته تا همدان پیشروی میکنند‪ .‬در شمال روسهددا‬
‫اطراف بحیره کسپین را در سال ‪ 1724‬اشغال میکنند‪ .‬اوزبیکهای بخارا همچنان از شمال شدرق‬
‫باالی خراسان حمله میکردند‪.‬‬
 ‫‪ □ 46‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫قیام میرویس خان هوتکی و ایجاد دولت هوتکی‬

‫میرویس خان مشهور به میرویس نیکه در سال‬
‫‪1673‬م در یک قبیله هوتکی غلجایی در قندهار تولد‬
‫یافت‪ -‬پدرش خالم خان و مادرش نازو دختر یکی از‬
‫خان های قوم توخی بود‪ .‬میرویس سه برادر داشت بنام‬
‫های میرعبدالعزیز میر یحیی و عبدالقادر و هم وی دو‬
‫پسر داشت بنام های میر حسین و میر محمود و زوجه‬
‫میرویس دختر جعفر خان از قبیله سدوزایی بود‪.‬‬
‫میرویس در محیط شهر قندهار رشد و نمو کرد و‬
‫دربار صفوی او را به کالنتری همان شهر گماشت و‬
‫شاه صفوی ریاست او را در قبایل غلجایی رسما‬
‫تصدیق نمود‪.‬‬
‫میرویس خان نقش حماسی در تاریخ افغانستان معاصر‬
‫دارد‪ .‬تعدادی دانسته از روی فتنه انگیزی و یا نادانسته‬
‫از روی غفلت میرویس خان را تاتار بخارایی قلمداد‬
‫میکنند تا به تعبیر خودشان نقش حماسی میرویس خان‬
‫هوتکی را در تاریخ افغانستان و در حماس ٔه قوم پشتون‬
‫کمرنگ جلوه دهند‪ .‬از یک طرف پشتونها را قبیلوی میگویند بعد یادشان میرود که یک فرد‬
‫قبیلوی پشتون تا چند نسل شجره خودرا میداند‪ .‬هی آدم غیر پشتون نمیتواند به دروغ خودرا‬
‫پشتون قلمداد کند ورییس قبیله هم شود بخصوص شخص معروفیکه از فامیل امرای بخارایی بوده‬
‫باشد‪.‬‬
‫"شهزاده پارسي" نام قهرمان یک کتاب داستانی و تخیلی بنام "کرومویل پارسی" نوشته یک افسر‬
‫سویدنی بی نام است که هم عصر میرویس خان بوده در سال ‪۱۷۲۴‬م در لندن چاپ شده است‪.‬‬
‫این کتاب را عبدل لعلزاد در سال ‪ ۲۰۱۲‬به دری ترجمه کرده است ‪ .‬نویسند ٔه کتاب در مقدمه‬
‫مینویسد که به قسطنطنیه سفر کرده بود و در ارزروم ترکیه توسط رهزنان داغستانی و تاتاتر‬
‫گرفتار شده و به قسم تحفه به شهزاد ٔه پارسی که باقر پادشاه داستانی قندهار و پدر داستانی‬
‫میرویس خان است به قندهار ارسال شده است‪ .‬این شهزاده پارسی به اساس داستان کتاب پسر‬
‫یکی از امرای بخارا بوده که سرزمین خودرا از دست داده و به بلخ فراری بود‪ .‬بر اساس این‬
‫داستان تخیلی پدر بخارایی میرویس (باقر یا شاهزاده پارسی) شهر قندهار را بعد از یک جنگ‬
‫از پارسیان میگیرد و پادشاه قندهار میشود و بعدا میرویس در سال ‪۱۶۸۷‬م تولد میشود و بعد از‬
‫فوت پدر زمام امور قندهار را بدست میگیرد و میرویس در سال ‪۱۷۲۲‬م شهر اصفهان را‬
‫تسخیر میکند‪ .‬درحالیکه میرویس خان در سال ‪۱۷۱۵‬م در قندهار چشم از جهان پوشیده بود‪ .‬در‬
‫این کتاب اسمی از گرگین بیگلربیگی (والی) صفوی گرفته نشده است‬
‫در این کتاب حوادث حقیقی تاریخی با چهره ها و افسانه های تخیلی نویسنده مخلوط شده و مانند‬
‫سناریوی یک داستان خیالی فلمی به خواننده عرضه شده است‪ .‬اگر کسی به استناد به این کتاب‬
‫به اصلیت قومی میرویس خان شک کند در حقیقت ناآگاهی مطلق خودرا از تاریخ نمایش میدهد!‬
‫وقتی میرویس خان هوتک در قندهار بر ضد صفویها قیام میکند (‪1709‬م) ‪ ،‬امپراطوری‬
‫صفوی در حال زوال بود‪ .‬در مغرب و شمال غرب ترکهای عثمانی مناطق آذربایجان‪،‬‬
‫ارمنستان‪ ،‬گرجستان قفقاز‪ ،‬سوریه و عراق امروزی را از صفویها گرفته تا همدان پیشروی‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪47‬‬

‫میکنند‪ .‬در شمال روسها اطراف بحیره کسپین را در سال ‪ 1724‬اشغال میکنند‪ .‬ازبکهای بخارا‬
‫همچنان از شمال شرق باالی خراسان حمله میکردند‪.‬‬
‫بعد از اینکه میرویس خان هوتک اعالن خودمختاری میکند (‪1709‬م) اقدامات مکرر شاه حسین‬
‫صفوی برای پس گرفتن شهر ناکام میماند‪ .‬شاه حسین حتی تا فراه برای گرفتن دوباره قندهار‬
‫پیشروی کرده بود‪ .‬باالخره با لشکر کشی شاه محمود هوتکی پسر میرویس خان به ایران و‬
‫اشغال اصفهان در سال ‪1722‬م که شاه حسین صفوی تاج و تخت ایران را به او واگذار میکند‬
‫امپراطوری دوصد ساله صفوی سقوط میکند‪.‬‬
‫با استفاده از همین ضعف دولت صفوی‪ ،‬ابدالیهای هرات نیز در سال ‪1717‬م تحت قیادت اسدللا‬
‫خان ابدالی در هرات قیا م کرده حاکم صفوی را میکشند و اعالن خودمختاری میکنند‪ .‬آنها تا‬
‫ماورای مشهد را اشغال میکنند‪.‬‬
‫راجع به اینکه قبل از احمدشاه‪ ،‬میرویس خان هوتک در قندهار اعالن پادشاهی کرده بود یانه‬
‫روایات مختلف موجود است‪ .‬از آنجمله سر جان ملکم در کتاب تاریخ ایران مینویسد از قول‬
‫ه انوی که معاصر میرویس بود مینویسد که میرویس خان اعالن پادشاهی کرد و دستور داد‬
‫بنامش سکه ضرب بزنند (سر جان ملکم‪ ،‬تاریخ ایران لندن‪1815 ،‬م‪ ،‬جلد اول ص ‪ .)606‬و‬
‫ترجمه انگلیسی بیت سکه اش را هم ذکر میکند‪ .‬مضمون بیت بزبان دری تا این اواخر مجهول‬
‫بود تا اینکه در سال ‪1974‬م استاد خلیل اله خلیلی که در بغداد سفیر بود مضمونی را در مجله‬
‫ژوندون از قول تذکره نویسان عرب نشر میکند که مضمون شعر چنین است‪:‬‬
‫"سکه زد بردرهم دارالقرار قندهار – خان عادل شاه عالم میرویس نامدار"‬
‫بنابر آن طوریکه میبینیم پروسهء ایجاد دولت مستقل در افغانستان امروزی با میرویس خان‬
‫هوتک آغاز گردیده توسط احمدشاه ابدالی تکمیل میگردد‪.‬‬
‫نادرقلی یکی از افسران اردوی صفوی از قوم ترکمن افشار بعد از هشت سال حکومت افغانهدا در‬
‫ایران ظاهراا به کمک شاه طهماسب پسر شاه حسین صفوی آمده شاه اشرف هوتکی را شکسددت داده‬
‫(‪1730‬م) و تا دهلی سپاهیان شاه اشرف را تعقیب کرده به بهانه ایددن کدده بده افغانهددا پندداه داده انددد‪،‬‬
‫دهلی را تاراج کرده مردم دهلی را قتل عام میکند (‪1739‬م)‪.‬‬
‫نادرقلی افشار متعاقبا ا شاه طهماسدب را برکنددار کددرده طفدل کددم سددن او را بدده پادشدداهی میگمدارد و‬
‫باالخره در سال ‪1736‬م خودش اعالن پادشاهی میکند‪ .‬نادر شاه افشار تمام دوران زمدداداری خدود‬
‫را به مقابله با عثمانیها میپردازد‪ .‬گرچده در اوایددل محبدوب بدود‪ ،‬امددا در اواخددر زمددامداری خدود‬
‫بسیار خشن شده بود که حتی دستور کور کردن فرزند خود را صادر کرد‪.‬‬
‫نادرشاه افشار در سال ‪1747‬م در نزدیکیهای مشددهد کشددته میشدود‪ .‬در مددورد جریددان قتددل او در‬
‫سایت انترنتی ایرانی (‪/http://tamadonema.ir‬نادرشاه‪-‬افشار) چنین میخوانیم‪:‬‬
‫"نادرشاه در اواخر عمر تغییر اخالق داد و پسر خود رضاقلی میرزا را کدور کددرد‪ .‬سددپس از کدار‬
‫خود پشیمان شد و برخی از اطرافیان خود را که در این کار آنها را مقصر میدانست کشدت‪ .‬نددادر‬
‫برای تأمین هزینه جنگهددای خددود مجبددور بددود تدا مالیددات گزافددی از مددردم بگیددرد‪ ،‬بده همدین دلیدل‬
‫شورشهایی در جایجای کشور روی میداد‪ .‬زمانی که نادر برای رفع یکدی از ایددن شددورشها بدده‬
‫خراسان رفته بود جمعی از سردارانش به رهبری علیقلیخان شبانه به چادر وی حمله کردندد و او‬
‫را به قتل رساندند‪ .‬به گفته الرنس الکهددارت مدورخ انگلیسددی مدداجرا از ایددن قددرار بدوده‪ :‬ندادر در‬
‫ماههای پایددانی عمددر در اوج خشددونت حکومددت میکددرد و بدده دالیلددی چندد بده تمددامی سددرداران اش‬
 ‫‪ □ 48‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫سؤظن داشت‪ .‬نادر شبی رئیس آنها را احضار کرد و چنین گفددت‪" :‬مددن از نگهباندان خدود راضددی‬
‫نیستم و از وفا و دلیری شما آگاهم‪ .‬حکم میکنم فردا صبح همه آنان را توقیف و زنجیر کنیددد و اگددر‬
‫کسی مقاومت کند ابقا نکنید‪ .‬حیات من در خطر است و برای حفظ جان فقدط بدده شددما اعتمدداد دارم‪".‬‬
‫نوکر گرجی این موضوع را به اطالع سرداران نادر رساند و ایشان مصمم شدند تا دیددر نشددده نددادر‬
‫را از میددان بردارنددد‪ .‬تددا پاسددی از شددب رفددت‪ ،‬مواض دعین بدده خیمدده چددوکی‪ ،‬دختددر محمددد حسددین‬
‫خان قاجار‪ ،‬که نادر آن شب را در سراپرده او بود رو آوردند‪ .‬تددرس بده آنددان چندان غلبدده کددرد کدده‬
‫اکثرشان جرأت ورود به خیمه نکردند‪ .‬فقط محمد خددان قاجددار‪ ،‬صدالح خددان و یددک شدخص متهدور‬
‫دیگر وارد شدند و چوکی تا متوجه آنها شد نادر را بیدار کرد‪ .‬نادر خشدمناک از جددای برخاسدت و‬
‫شمشیر کشید‪ .‬پایش در ریسمان چادر گیر کرد و در افتاد‪ .‬تا خواست برخیددزد صددالح خددان ضدربتی‬
‫وارد آورد و یک دست او را قطع کرد‪ .‬سپس محمد خان قاجار سر نادر شاه را از تن جددا سداخت‪.‬‬
‫(بامداد یکشنبه ‪ ۱۱‬جمادیالثانی ‪ ۱۱۶۰‬قمری‪ ۲۸/‬خدرداد ‪ ۱۱۲۶‬شمسددی‪ ،‬الکهددارت از قددول جیمددز‬
‫فریزر انگلیسی)‪".‬‬
‫نادر زمینه را بددرای جانشددینی مناسددب از بددین بددرده بدود‪ .‬او بسددیاری از اطرافیدان خددود را از پددای‬
‫درآورد‪ .‬پس از مرگ وی سرداران او نیز در گوشه و کنار علم استقالل بددر افراشدتند‪ .‬در خراسدان‬
‫نیز علیقلیخان افشار (برادرزاده نادر) بسیاری از اوالد و خانواده نادر را قتلعدام کدرد و خدود را‬
‫“عادلشاه” نامید و شروع به حکومت کرد‪ .‬وی کدده مددردی خددونریز و عیداش بددود‪ ،‬محمدحسددن خددان‬
‫قاجار را شکست داده‪ ،‬پسرش آقامحمد خان را مقطوعالنسل کددرد‪ ،‬امددا سدرانجام توسدط بددرادر خدود‬
‫ابراهیم خان‪ ،‬کور و سپس کشته شد‪ .‬بزرگان افشار‪ ،‬نددوه نددادر بدده نددام شدداهرخ میدرزا را بده قدددرت‬
‫رساندند‪ .‬او نیز یکسال بعد مخلوع و کور شد اما دوباره به قدرت رسددید‪ ،‬ولددی ایدن بددار توسدط شدداه‬
‫سلیمان ثانی (از خاندان صفوی که مورد احترام عموم بددود) شکسددت خدورد‪ .‬شداهرخ نابیندا چهدل و‬
‫هشت سال سلطنت کرد‪ ،‬اما فقط بر خراسان‪ .‬پس از مرگ کریم خان‪ ،‬آقا محمدخان به قدرت رسددید‬
‫و به خراسان حمله کرد و شاهرخ را با شکنجه کشت‪ .‬نادر میرزا فرزند شدداهرخ‪ ،‬پدددر پیددر و نابیندا‬
‫را در دست آقا محمدخان رها کرد و به افغانستان گریخت و در زمان فتحعلدی شدداه ادعددای سددلطنت‬
‫کرد که دستگیر و کور شددد‪ .‬زبددانش را بریدنددد و او را کشددتند و آخدرین مدددعی سددلطنت از خانددان‬
‫افشار از میان برداشته شد (سایت ‪/ http://tamadonema.ir‬نادرشاه‪-‬افشار)‪.‬‬
‫در ایددن شددرایط اسدت کدده احمدددخان ابدددالی یکدی از سپهسدداالران سددپاه نددادر افشدار کدده قوماندددانی‬
‫لشکریان افغان و اوزبیک را به دوش داشت عازم قندهار میگردد و کشور مستقل افغان را در آنجا‬
‫تشکیل میدهد‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪49‬‬

‫سلسله هوتکیان‬
‫دوره حکومت‬ ‫مرکز‬
‫نسبت با پادشاه قبلی‬ ‫نام پادشاه‬ ‫شماره‬
‫(میالدی)‬ ‫حکومت‬
‫میرویس خان‬
‫‪1709-1715‬‬ ‫قندهار‬ ‫‪۱‬‬
‫مؤسس سلسله هوتکیان‬ ‫هوتک‬
‫برادر میرویس خان‬ ‫امیر عبدالعزیز‬
‫‪1715-1717‬‬ ‫قندهار‬ ‫‪۲‬‬
‫هوتک‬ ‫هوتک‬
‫قندهار‪-‬‬ ‫پسر میرویس خان‬
‫‪1717-1725‬‬ ‫‪۳‬‬
‫اصفهان‬ ‫هوتک‬ ‫شاه محمود هوتکی‬
‫پسر امیر عبدالعزیز‬
‫‪1725-1729‬‬ ‫اصفهان‬ ‫‪۴‬‬
‫هوتک‬ ‫شاه اشرف هوتکی‬
‫پسر میرویس خان‬
‫‪1729-1738‬‬
‫قندهار‬ ‫هوتک‬ ‫شاه حسین هوتکی‬ ‫‪۵‬‬
 ‫‪ □ 50‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫تشكیل دولت معاصر افغانستان توسط احمد شاه ابدالی‬

‫احمد شاه فرزند زمان خان ابدالی‪ ،‬در سال ‪۱۷۲۲‬‬
‫میالدی‪ ،‬همزمان با مرگ پدر در قبیله ابدالی قوم‬
‫پشتون‪ ،‬در شهر هرات زاده شد‪ .‬زمانی که محمد خان‬
‫ابدالی‪ ،‬رقیب پدرش‪ ،‬شهر هرات را به تصرف خود‬
‫در آورد و در آنجا حکومت میکرد‪ ،‬مادر احمد شاه‬
‫همراه با کودک خود به شددهر فراه کوچ کرد‪ .‬وی در‬
‫همان شددهر به فراگیری دانش پرداخت و به هر دو‬
‫زبان دری و پشددتو مسددلط شددد‪ .‬چنان که بهگفتۀ میر‬
‫غالممحمد غبار‪ ،‬حتی در زبان پشددتو شددعر میسدرود‪.‬‬
‫احمد شاه بعد از یك دوره فتور دو قرنه در تاریخ‬
‫سیاسي افغانستان ظاهر شد و مؤسس دولت مستقل در‬
‫افغانستان گردید‪ .‬وي امپراطوري عریض و طویلي را‬
‫از خراسان تا هندوستان تأسیس نمود‪.‬‬
‫احمد شاه برادر كوچكتر ذوالفقار خان سدوزایي بددود كدده‬
‫در دوره ابدالیان هرات‪ ،‬ریاست آن شهر را براي مددت كوتدداه بده عهددده داشدت‪ .‬مدادر او "زرغوندده‬
‫الكوزي" خواهر "عبدالغني" بود كه از جانب نادر شاه پس از فتح قندهار به حكومت آنجددا منصدوب‬
‫گردید‪ .‬وي در آوان جواني در اردوي نادرشاه داخل شد و به تدریج تا درجه نددایبي قدواي پاسددداران‬
‫افغان كه تعداد آنها به چهددار هدزار نفددر مدديرسدید‪ ،‬ارتقداء پیدددا كددرد‪ .‬البتدده رجددال ندامي هددوتكي و‬
‫ابدالي در افغانستان قبل از زمان احمد شاه‪ ،‬استقالل را در قندهار و هرات اعالم نمودند‪ ،‬ولي مؤفق‬
‫نشدند در داخل كشور یك اداره سیاسي منسجم را بهوجود آورند‪.‬‬
‫بعد از قتل نادر شاه افشار در یكي از شبهاي ماه جون سددال ‪1747‬م در منطقدده خبوشددان (قوچددان‬
‫فعلدي) خراسدان ط دوری کده در بدداال بدده تفص دیل توضددیح شددد‪ ،‬قشددون افغدانی کدده مرکددب از چهددار‬
‫هزار غلجددایی و دوازده هددزار ابدددالی و اوزبیدک بددود‪ ،‬بده صددوابدید قوماندددان عمددومی نورمحمددد‬
‫غلجایی و احمدددخان ابددالی بده طددرف قنددهار حرکددت کردنددد‪ .‬در قندددهار کدده مرکددز بدین االقددوامی‬
‫افغانسددتان بددود‪ ،‬نورمحمددد خددان بدده خانهددای غلجددایی و اوزبیددک و ابدددالی و هددزاره و بلددوچ و‬
‫تاجیک پیشنهاد کرد که جرگهیی تشکیل و پادشاهی انتخاب شود‪.‬‬
‫بعد از رسیدن احمد خان به قندهار جرگة با شركت عدهاي از سران قبایل افغدان دایددر گردیددد و پددس‬
‫از مذاكرات طوالني به پیشنهاد یك نفر از درویشان عارف مسلك بدده ندام "صددابر شدداه كددابلي" احمددد‬
‫خان به پادشاهي انتخاب گردید و این درویش خوشه گندددمي را بدده عدوض تداج بدده كدداله احمددد خدان‬
‫نصب كرد‪.‬‬
‫وي بعد از تشكیل دولت و اداره نظامي و نظم و نسق لشکر به جمعآوري سپاهیان زیادي اقدام كرد‪.‬‬
‫در سپاه احمد شاه از همه اقوام افغانسددتان اعدم از بلددوچ‪ ،‬پشدتون‪ ،‬ازبددك‪ ،‬قزلبداش‪ ،‬هددزاره و تاجیدك‬
‫حضور داشتند‪ .‬احمد شاه فتوحات زیادي را در هند و بالد دیگر نصیب خود كرد و از نظددر مسددایل‬
‫نظامي مردي شجاع‪ ،‬مدیر و با تجربه بود كه بددر اثدر ایددن فتوحدات؛ قلمددرو وسددیعي تشددكیل داد كده‬
‫عالوه بر افغانستان كنوني شامل كشمیر‪ ،‬الهور و سند نیز ميشد‪.‬‬
‫احمد شاه در ارتباط با مسایل فرهنگي‪ ،‬اقتصادي‪ ،‬عمران و آباداني كشددور توجده چندداني نكدرد‪ .‬در‬
‫طول ‪ 25‬سال سلطنت وي در جهت تأسیس مدرسه‪ ،‬تعلیمگاه و كتابخانه و آموزش و تولید اقتصدادي‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪51‬‬

‫و صنعت‪ ،‬اقدامي صورت نگرفت‪.‬‬

‫چرا میرویسخان هوتکی و احمد شاه ابدالی را مؤسسین کشور افغانستان میدانیم؟‬
‫شخصی به نام عبدالحی خراسانی اخیراا کشف تازه کرده و نوشته که احمددد شدداه ابددالی آخددرین شدداه‬
‫خراسان بود نه مؤسس دولت و کشور افغانستان‪ .‬این یک حقه بازی و جعلکاری تازه ایرانپرسددتان‬
‫و دشمنان افغانستان و دشمنان بانیان و مؤسسان دولت افغانستان است کدده در صددد صددمه زدن بدده‬
‫ریشههای دولت افغانستان میباشند‪.‬‬
‫فراموش نکنیم که این ماهیت اسددتقالل سیاسددی‪ ،‬اسددالم حنفدی و فرهندگ افغددانی اسدت کدده مشخصدده‬
‫دولتهای افغانستان از زمان میرویسخان هوتک تا اشرف غندی میباشددد‪ ،‬ندده اسددم کشددور‪ .‬قبددل از‬
‫احمد شاه ابدالی نادر افشار شاه ایران بود نه شاه خراسان که سرزمین افغانستان امروزی را نیددز در‬
‫تصرف داشت‪ .‬در وقت احمد شاه ابدالی خراسان یک والیت شامل قلمروهددای او بددود‪ .‬نواسدده ندادر‬
‫افشار اسمش شاهرخ بود و از طرف احمد شاه ابدالی به حیث والی خراسان مقرر شده بود‪.‬‬
‫اگر احمد شاه ابدالی آخرین شاه خراسان باشد آیا کسدی گفتدده میتوانددد قبددل از احمددد شداه ابدددالی کدددام‬
‫شخص آخرین شاه کشور خراسان مستقل بود؟‬
‫حقیقت آن است که قبل از احمد شاه بابا نادر افشار ایددن مندداطق را از تصددرف شدداه اشددرف هدوتکی‬
‫خارج کرد به امپراطوری هوتکی پایان داد و بدده عنددوان شدداه ایددران حکومددت میکددرد‪ .‬طددوری کدده‬
‫میبینیم هرگز در تاریخ کدام کشور مستقل به نام خراسان و کدام شاه مستقل خراسدان وجدود نداشددته‬
‫است‪ .‬خراسان یک منطقه وسیع جغرافیایی است که نواحی مددرو (ترکمنسددتان)‪ ،‬نیشدداپور (ایددران) و‬
‫هرات (افغانستان) را در بر میگیرد‪.‬‬

‫ایجاد امپراطوری ابدالی (درانی)‬

‫احمدشاه ابدالی با استفاده از ضعف دولتهای فاارس و هندوستان به ایجاد یک امپراطوری وسیعی‬
‫دست زد که از نیشاپور در خراسان ایران تا الهور و کشمیر و سند حدود قلمرو آن بود و این‬
‫امپراطوری با این وسعت برای نیم قرن تا ختم دوره سلطنت نواسهٔ او زمانشاه در ‪1790‬م ادامه‬
‫داشت‪.‬‬

‫روابط احمد شاه با دولتهای همسایه‬

‫هندوستان‬
‫طوریکه قبالا دیدیم نادر شاه افشار اشددرف افغددان را شکسددت میدهدد‪ ،‬افغانهددا را تدا دهلددی تعقیددب‬
‫میکند‪ .‬در دهلی به بهانة این که چرا به افغانها پناه دادید ثروت آنها را غارت میکند و بدده ایدران‬
‫میآورد و به قتل عام دربار مغولی و مردم دهلی میپددردازد‪ .‬در نتیجدة ایددن حملدده نددادر شداه افشددار‬
‫اقتدار مرکزی امپراطوری مغلی هند از میان رفته قدرت عمدالا بدده راجپوتنشدینهای محلددی انتقددال‬
‫مییابد که در اخیر راه را به استعمارگران انگلیس آسان میسازد‪.‬‬
‫به این اساس وقتي كه احمد شاه دراني به قدرت رسید‪ ،‬سلسله كورگاني در هند بسدیار ضددعیف شددده‬
‫بود‪" .‬محمد شاه" پادشاه هند هنگامي كه در سال ‪1747‬م احمد شاه دراني به طرف هند لشددكر كشددید‬
 ‫‪ □ 52‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫وفات یافت و به جاي پدر "احمد شاه مغولي" قدرت را به دست گرفت‪ .‬اما احمد شاه دراني در عمر‬
‫وي دهلي را فتح كرد‪.‬‬
‫بعد از فتح دهلي احمد شاه دراني از سرزمین هند مالیددات مدديگرفددت و بددا حداكم هنددد روابدط حسددنه‬
‫برقرار نمود و دختددر خاندددان شدداهي كورگدداني (گوهرنسدداء) را بددراي پسدرش تیمددور شدداه بدده زندي‬
‫گرفت‪ .‬دولتهای دراني با خانواده شاهي مغولی هند نیز روابط نسبتا ا دوسددتانه داشدت تدا ایددن كدده بددا‬
‫ورود نیروهاي انگلیس به هند خانواده شاهي مغولی هند به كلي منقرض شدند‪.‬‬

‫روابط با ایران‬
‫احمد شاه به ارزش سیاسی ازدواجهای خانوادهگی با قبایل دیگر آگاه بدود‪ ،‬از ایددن رهگددذر بددرعالوة‬
‫عقد دختر سلطان کورگانی با تیمورشاه‪ ،‬دختر شاهرخ شداه ازدودمدان نادرشداه افشدار را نیددز بددرای‬
‫فرزندش تیمورشاه عقد کرد و بدینگونه براستحکام موقف خاندانی اش افزود‪.‬‬
‫احمد شاه شاهرخ نواسة نادر را بده حکومدت خراسدان میگمددارد‪ .‬جددورج فورسددتر انگلیسدی کده در‬
‫زمان تیمورشاه از بنگال به لندن از طریق کشمیر‪ ،‬پشاور‪ ،‬کابل‪ ،‬قندددهار‪ ،‬هدرات‪ ،‬مشددهد و روسددیه‬
‫سفر میکند بعد از ارزیابی شرایط و اوضاع و احوال خراسان تحت حاکمیت دولت افغدان در کتداب‬
‫سفرنامة خود مینویسد که دولت افغان با مردم شیعة فارسی خراسان رفتار بسدیار مناسدب مینماینددد‬
‫و این مردم را در امور اجتماعی‪ ،‬مذهبی و فرهنگی خود کامالا آزاد گذاشته اند در حالی که شیعیان‬
‫افغانهای سنی مذهب را حتی "مسلمان" هم قبول نداشتن (جورج فورستر‪ ،‬چاپ لندن ‪1798‬م‪ ،‬جلدد‬
‫دوم ص ‪.)148‬‬
‫طوریکه قبالا متذکر شدیم همزمان با به قدرت رسیدن احمد شاه دراني در قندهار‪ ،‬كشور ایددران در‬
‫هرج و مرج كامل به سر ميبرد‪ .‬سران قبایل مختلف و قوماندانهاي ندادر هددر یددك منطقدهاي را بدده‬
‫دست گرفتند‪ .‬بعد از به قتل رسیدن نادر شاه یك برادرش خود را شدداه خراسدان خوانددد و دیگددري او‬
‫را كور كرد و سپس مردم هر دو را از میان برداشتند‪ .‬مناطق مختلف ایران از هم جدا شدده بددود تددا‬
‫این كه "كریم خان زند" یكددي از قومانددانهاي بددا تدددبیر نددادر در سددال ‪ 1757‬م بده ایدن پراكندددهگي‬
‫خاتمه داده و به نام "وكي الرعیا" قدرت را به دست گرفته‪ ،‬حكومت مركزي را بهوجود آورد‪.‬‬

‫روابط با آسیاي مركزي‬

‫در این زمان بر آسیاي مركزي خانواده جنیددي در بخددارا حكدم مديراندنددد‪ .‬ایدن حاكمیددت تقریبدا ا از‬
‫ابتداي قرن ‪ 17‬میالدي آغاز شده بود و تا زمان تیمور شاه فرزنددد احمددد شداه دوام پیدددا كددرد‪ .‬شددمال‬
‫افغانسدتان مددورد حمدالت لشدكریان جنیددي قدرار داشددت تددا اینكدده در سددال دوم پادشدداهي احمددد شدداه‬
‫(‪1749‬م) "شاه ولیخان وزیر" به شمال كشور فرستاده شد و دولت جنیدي تعهد كرد كه به سدرزمین‬
‫افغانستان حمله نكند و در مقابل دولت افغانستان تعهد نمود تا از آنان حمایددت كندد‪ .‬در سددال ‪1767‬م‬
‫طي موافقتنامهاي دریاي آمو به عنوان سرحد افغانستان و امارت بخارا به رسدمیت شددناخته شددد‪ .‬در‬
‫سال ‪1785‬م دولت جنیدي از بین رفته و دولت منغیته ازبكي بر آسددیاي میاندده مسددلط گشددت‪ .‬بعدددها‬
‫همچنان كه افغانستان مورد تهدید انگلیس قرار گرفت‪ ،‬دولت اوزبیکهای بخارا نیز با فشار و تهدید‬
‫روسها مواجه گشتند تا این كه آخرین پادشاه آنان بر اثر فشار روسها به افغانسددتان پناهنددده شدده و‬
‫حکومت بخارا از بین رفت (‪1868‬م)‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪53‬‬

‫استحکام دولت افغان‬

‫احمد شاه ملت افغانستان را در حالي مالقات كرد كه در احساسات و دیانت مشددترك‪ ،‬ولددي از جهددت‬
‫منددافع متشددتت و از نظددر اقتصددادي در تنگنددا ق درار داشددتند‪ .‬احمددد شدداه بعددد از پادشدداه شدددن‪ ،‬ثابددت‬
‫کرد که آگاه از اوضاع داخلی کشور و همچنان مطلع از اوضاع سیاسی و نظدامی ممالددک همجددوار‬
‫افغانستان است‪ ،‬هم قادر است که از این اوضاع به نفع افغانستان عمالا استفاده کند‪ .‬طوری که دیدددیم‬
‫شرایط داخلی و اوضاع ممالک همجوار نیز برای تشددکیل یدک دولددت مسددتقل در افغانسدتان مسدداعد‬
‫بود‪.‬‬
‫در داخل کشور طبقه دهقان و مالدار یعنی اکثریت ملت با طبقدده شدهری و پیشددهور‪ ،‬همدده سددالهای‬
‫متمادی در زیددر اداره ملوکالطددوایفی و لشکرکشددیهای داخلددی و خددارجی و مالیددات و عدوارض و‬
‫گمرکددددات گونددددداگون‪ ،‬کوفتددددده شدددددده و طالددد دب یدددددک دولدددددت مقتددددددر مرکدددددزی و امنیدددددت‬
‫بودند‪ .‬در غرب و شرق و جنوب کشور نیز‪ ،‬سالها مردم برضد استیالی خارجی و بددرای حصددول‬
‫آزادی ملی مبارزه کرده و اینک برای حفظ و تقویت یدک دولددت ملدی در برابددر خارجیهددا آمداده و‬
‫حاضر بودند‪.‬‬
‫قسمت مرکددزی کشددور‪ ،‬هزارهجددات بیشددتر از هرجددای دیگددر تحدت نظدام فیددودالی و مطلقالعنددانی‬
‫ملوکالطوایفی سائیده میشد و فیودالهای مقتدر این منطقه نسبت به دهقان و مالدار و رعیت دارای‬
‫اختیددارات نامحدددود بودنددد‪ .‬لهددذا بیشددتر از یدک میلیددون نفددوس زحمدتکش و کدارکن هددزاره‪ -‬کدده از‬
‫هجوم چنگیزخان به این طرف زیر ضربات خارجی و داخلی واقع شده بودند‪ -‬برای اعاشه و تفریح‬
‫عدة انگشت شمار ارباب و میر و بیگ و روحانی‪ ،‬جان میکندند‪ .‬فیودالهای مسدلط ایددن منطقدده‪ ،‬بددا‬
‫اطاعت و تادیه مالیات به دولتهای مرکزی افغانستان برای حفظ قدرت منطقوی خود تا اواخر قرن‬
‫نزدهم در مقابل تسلط مستقیم دولت مرکزی مقاومت سرسددختی نشدان دادنددد و هدم مددردم خددود را از‬
‫سیر متوازن با انکشاف بطی سایر حصص کشور باز داشتند‪ .‬بعدها عوامل دیگر اقتصادی و فقددر و‬
‫فشار سیاسی دولدت مرکددزی‪ ،‬عمددر ایددن توقددف و انجمداد را تدا اوایددل قدرن بیسددتم بده درازا کشدداند‪.‬‬
‫همچنین به درجه دوم مردم والیدات شددمالی افغانسددتان نیددز در مضدیقه نظدام فیددودالی سددخت فشددرده‬
‫میشدند‪.‬‬
‫در هندوستان جنوبی‪ ،‬در عهد سلطنت اورنگزیب "حکومت مرتهه" به رهبری "سددیواجی" تأسددیس‬
‫شده بود‪ ،‬که بعد از مرگ اورنگزیب قوی شده و مالک تقریبا ا تمام شبهه جزیره جنوبی هند گردیددده‬
‫بود‪ .‬از اینرو دولت بابری هند دیگر قادر نبود که در افغانستان مثل سابق فشار وارد کند‪ .‬خصوصدا ا‬
‫که در جبهه شمال هم یک قوه جدیدالظهور و مخالف به نام "سکهه" به وجود آمده بود‪ .‬محمد شاه به‬
‫نام شهنشاه هندوستان بود‪ ،‬والیدان بدزرگ او در اوده و بنگدال و حیددرآباد دکددن و کرناتددک و غیدره‬
‫همه مستقل بوده و تنها خراجی بدده پایتخددت میپرداختنددد‪ .‬نوابهدا نیددز اسددمأ خددود را مددادون والیددان‬
‫بزرگ (صوبه دار) میدانستند‪.‬‬
‫در این زمان در هندوستان استعمارگران انگلیسی در لباس تاجران مثل اختاپوس سرطانی مجهدز بددا‬
‫تکنالوژی عصر‪ ،‬فتنهگری و فساد در حدال دواندددن ریشددههای شددوم خددود بددود‪ .‬همچنددین یددک قددوت‬
‫دیگری هم در هند وجود داشت که عبارت بود از نفوذ سیاسی و نظامی افغانها در دربار هند و در‬
‫والیات مربوط به هند‪ .‬در دربار دهلی مثل نجیب الدوله افغان (نجیب خان یوسفزائی) افسر مقتددری‬
‫بود و در والیددت کتدرا و فرخآبدداد و ملتددان سلسددله هددای حکمدران روهیلدده و بددنگش و ابدددالی افغددان‬
‫(سعدللا خان روهیله احمد خان بنگش و زائد خان ابددالی) بدا قددوای زیددادی قددرار داشدتند‪ .‬تمدام ایدن‬
‫اوضاع احمد شاه را از طرف هندوستان مطمئن میساخت و در تأسیس و تحکدیم دولددت سرتاسدری‬
 ‫‪ □ 54‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫افغانستان‪ ،‬زمینه مساعد به دست میداد‪ .‬این است که احمد شداه در اندددک مددتی بدده آسددانی توانسدت‬
‫قلمرو تحت نفوذ خود را از جیحدون تددا بحیدره عمددان و از والیدات خراسددان و سیسددتان تددا گجددرات‬
‫وسعت بخشیده اقوام این سرزمین را وحدت سیاسی بخشد‪.‬‬
‫احمد شاه‪ ،‬مرکزیت دولت و امنیت عمومی‪ ،‬را طوری قائم کرد که فیودال و مددالک در رفتدار خددود‬
‫نسبت به دهقان‪ ،‬مسوولیت خود را در برابر دولت احساس کرد‪ .‬طبقه متوسط و شهری و تدداجر نیددز‬
‫آزادتر شرایط فعالیت به دست آوردند‪ .‬این اوضاع در داخل سیستم فیودالی متمرکز اسباب اسددتحکام‬
‫دولت را فراهم نمود‪ .‬از طرف دیگر احمد شاه‪ ،‬فیودالهای مقتدر را بده واسددطه اشدتراک در امددور‬
‫مسلکی و نظامی ارضا نمود‪ ،‬به نظریات آنان در جرگههایکه وقتا فوقتا دایددر میکددرد اعتنددا مینمدود‪،‬‬
‫هم آنان را بیشتر در سفرهای جنگی مشغول نگهداشت‪ .‬این است که بدون یکی دو بدار‪ ،‬بددا عصددیان‬
‫آنهددا دچددار نگردیددد‪ .‬شدددیدترین ای دن مخالفتهددا از طددرف مقت ددرترین فیودالهددای قن ددهار (چددون‬
‫نورمحمدخان میر افغان‪ ،‬عثمان خان تددوپچی باشددی‪ ،‬کددوخان و محبددت خددان پدوپلزائی و غیددره) بده‬
‫عمل آمد‪ .‬اینها که در روز انتخاب احمددد شداه بدده پادشداهی‪ ،‬تصددور میکردندد تنهدائی احمددد شدداه و‬
‫ضعف قبیله اش مانع مطلقالعنانی ایشان نخواهد شد‪ ،‬وقتی که دیدند احمد شدداه سددیطره دولددت را در‬
‫تمددام شددئون اجتمدداعی پهددن کددرده و در دهددن فیودالهددای قددوی و قدددیم لگددام زده اسددت‪ ،‬برآشددفتند و‬
‫هنگامیکه احمد شاه مشغول سفر به خارج بود‪ ،‬توطئه قتل او و انهدام دولددت مرکددزی نمودندد‪ ،‬ولددی‬
‫احمد شاه که استخبارات مفصلی داشت‪ ،‬تمام آن دسته بزرگ را در قندهار اعدام نمددود‪ .‬ایددن حرکددت‬
‫احمد شاه حساب آینده دولت را با فیودالهای بزرگ روشن نمود‪.‬‬
‫از آن بعد گرچه احمد شاه فیودالهای طرفدددار دولدت را آرام نگهمیداشددت و عنداوین و منصددب و‬
‫گاهی هم اقطاعی به آنها میداد و حتی بعد از مرگ فیودال‪ ،‬پسرش را بجددای او میشددناخت‪ ،‬معدذا‬
‫فیودالهای بزرگ قبایل را دور از قبیله شان‪ ،‬در دربار نگهمیداشت و در جنگها سدوق مینمددود‪،‬‬
‫اما نمیگذاشت که در پایتخت قطعات مسددلح قبیلددوی داشددته باشددند‪ .‬احمددد شدداه فوجهدای قبدایلی را از‬
‫مرکز دور کرد‪ ،‬جای شان را به سپاه تنخواهخوار داد‪ .‬این سپاه که معاش معین از دولت میگرفدت‪،‬‬
‫نمیتوانست که مثل عساکر قبیلوی با مردم و رعایا در تماس باشد‪ .‬همچندین احمددد شدداه حتیالمقدددور‬
‫فیودال را در منطقه قبیلوی او به حکومت مقرر نمیکرد‪ ،‬بلکده حکدام تنخواهخددوار دولدت را کدده از‬
‫طبقه متوسط بودند‪ ،‬در عالقههای قبایلی میگماشت‪ .‬قشدر روحددانی هددم از احمددد شدداه راضددی بدود‪،‬‬
‫زیرا احمد شاه به آنها احترام میگذاشت و تمام محاکم قضائی و مساجد در دست آنان بود‪.‬‬
‫احمد شدداه را بده واسددطه خدددمات و اخدالق و تقددوای شخصدی او پدددر میخواندنددد و غددازی خطداب‬
‫میکردند‪ .‬زیرا احمد شاه تنها پادشاهی بود که در افغانستان تاج بر سر نمینهدداد‪ ،‬دسددتار میبسددت و‬
‫چپن و موزه میپوشید و در عوض تخت بر زمین مفروش مینشست‪ .‬او مستقیما ا با مددردم در تمدداس‬
‫میشد‪ ،‬با تواضع و پیشانی گشاده سخن میزد‪ ،‬در حل و فصل قضایا انصاف را مدنظر میگرفددت‪،‬‬
‫در عین حال از قوانینی که خود گذاشته بود‪ ،‬جداا پیروی مینمود‪ .‬احمد شاه در طدول سددلطنت خددود‬
‫به عیاشی و تجمل نپرداخت و حریص نبود‪ .‬او در هی جنگی از مقابل دشمن فرار نکددرده بددود‪ ،‬در‬
‫برابر اهالی کشور متواضع و مالیم بود‪ .‬مثالا قطع اعضای انسانی را در مجازات‪ ،‬خشوع و خمیدن‬
‫را در تشریفات‪ ،‬تحریم نمود‪.‬‬
‫احمد شاه خانواده و اقارب خود را از مداخله و اشتراک در امور دولت دور نگهداشدت‪ ،‬تنهددا تیمددور‬
‫ولیعهد خود را در زیر هدایت جهان خان پوپلزائی‪ ،‬در حواشددی غربددی و شددرقی مملکددت در حالددت‬
‫مشق و تمرین امور سیاسی و نظامی میگذاشت‪ .‬ایددن تجریددد خددانوادة او تدا جددایی بددود کدده تدداریخ و‬
‫مردم‪ ،‬غیر از تیمور و سلیمان‪ ،‬دیگر اوالد احمد شاه را کامل نمیشناختند‪ ،‬درحالیکه او هشت پسددر‬
‫داشت (چون سلیمان‪ ،‬تیمور‪ ،‬شهاب‪ ،‬سنجر‪ ،‬یزدان بخش‪ ،‬سکندر‪ ،‬داراب و پرویز)‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪55‬‬

‫احمد شاه مصارف دربار را کمتر کرد و معاش کارکنان دولت و سپاه را در سر وقددت میپرداخددت‪.‬‬
‫دفاتر مالی و معاش و دخل و خرچ دولت وسیع و منظم بود‪ .‬او همچنین در پایتخت دوایددری تشددکیل‬
‫کرد‪ .‬از قبیل وزارت (در منزله صدارت)‪ ،‬دیوان اعلی (وزارت مالیدده)‪ ،‬خزاندده داری‪ ،‬دفتددر ضددبط‬
‫بیگی (امنیه و کوتوالی)‪ ،‬نسقچی باشددی گدری (تطبیدق کننددده مجدازات)‪ ،‬داروغدهگی‪ ،‬دفتددر اخبددار و‬
‫هرکاری باشی (ضبط احواالت و استخبارات)‪ ،‬میرآخور باشددی (حمدل و نقددل حیدوانی)‪ ،‬چنددد دایددره‬
‫کوچک دیگر مانند بدداجگیر‪ ،‬میددراب‪ ،‬خالصدده جددات‪ ،‬کالنتددر شددهری و غیددره‪ .‬همچندین در والیددات‬
‫دوایددر زیددر مشددغول کدار شددد‪ :‬حداکم‪ ،‬پیشدکار (معداون)‪ ،‬امیددر لشددکر‪ ،‬مسددتوفی‪ ،‬قاضددی‪ ،‬قلعددهدار‪،‬‬
‫باجگیر‪ ،‬مامور ثالثات‪ ،‬میرآخور‪ ،‬میراب و کالنتر‪ .‬همچنین در دربددار دیدوان انشدا‪ ،‬عدوض بیگدی‪،‬‬
‫مهماندار باشی‪ ،‬پیشخانه چی باشی‪ ،‬ناظر کارخانه طعام و در اردو‪ ،‬لشددکر ندویس‪( ،‬دفتددری نظدام)‪،‬‬
‫اردو باشی‪ ،‬جارچی باشی‪ ،‬سیورسددات چدی و قورخانده موجددود بددود‪ .‬محدداکم شدرعی در پایتخددت و‬
‫والیات در منزلت قوه قضائی کشور بود و هم جرگة از روسای قبایل بزرگ و افسددران و مدامورین‬
‫عالی رتبه‪ ،‬وقتا ا فوقتا ا در پایتخت منعقد شده‪ ،‬در مسایل مهم نظددامی و سیاسدی و اداری غددور کدرده‪،‬‬
‫نظر خود را به پادشاه میدادند‪.‬‬
‫وي به علت داشتن بیماري قند خون بعد از برگشتن از هند و پنجدداب روز بده روز ضددعیفتر شددد و‬
‫زخمي هم كه بر اثر افتادن از اسب روي بیني اش ایجاد شده و ناسور گشته بود در سن ‪ 51‬سدالگي‬
‫در "كوه توبه" در جنوب شهر قندهار به خاطر استغفار گناهددان رفتدده بددود‪ ،‬وفددات یافددت (‪ 23‬اكتبددر‬
‫‪ 1772‬م)‪.‬‬

‫روابط با اقوام ساکن کشور‬

‫در این جای شکی نیست که سالطین افغددان از جملدده امیدر عبدددالرحمن خددان و سدالطین قبدل و بعددد‬
‫خانواده او افراد مستبدی بودند‪ .‬این استبداد باالی تمام مخالفین بالذات و بالقوه صددرفنظر از قدوم و‬
‫نسب اجرا میگردید‪ .‬بسیاری بزرگان قوم پشتون از خانه و ماوای خود به سددایر نقدداط کشدور تبعیددد‬
‫شدند‪ .‬حتی در زمان نادر خان و برادران او اشخاصی مانند ملک قیس از مردم خوگیددانی ننگرهددار‬
‫در تبعید در سایر نقاط کشور به سر میبردند‪.‬‬
‫در سالهای نزدیک حمالت طالبان و کشتار مردم هددزاره در یکاولنددگ و بامیدان و مزارشددریف را‬
‫میتوان ناشی تعصب مذهبی ضد شیعه که با تعصب قومی آنها گره خورده‪ ،‬دانست‪ .‬همچنددان آتددش‬
‫زدن باغها و مزارع مردم شمالی توسط طالبان از جنایات دیگری است کدده لکدة ننددگ آن بددر جبدین‬
‫طالبان برای ابد باقی خواهد ماند‪ .‬اما رهبران طالبان کسانی هستند که بسیاری در کمپهای مهدداجرین‬
‫در ماورای خط دیورند زیر حاکمیت دولت پاکستان تولد و بزرگ شددده و در مدرسدده هددای دیوبندددی‬
‫ضد شیعه پاکستانی درس خوانده اند و در فرهنگ آنهدا اثددری از وطددن دوسدتی ملددت افغددان موجدود‬
‫نیست تا اقوام غیر پشتون ساکن افغانستان را با احترم به مذاهب آنها برادر خود بدانند‪.‬‬
‫باید بخاطر داشت که در طول نزدیک به سه صد سال حکومتهای افغانستان از بدو تأسیس تنها دو‬
‫واقعة را مؤرخین نوشته اند که در آنها حکومت مرکزی با اقوام غیر پشتون درگیر شده اند‪ :‬واقعدة‬
‫اول حملة امیر عبدالرحمن خان به هزاره جات‪ ،‬واقعة دوم حملة امیر عبدالرحمن خان بدده کافرسدتان‬
‫سابق و معرفی دین اسالم به مردم این منطقه که امروز آن را به نام نورستان یاد میکنیم‪.‬‬
‫سؤال این است که آیا این دو لشکرکشددی اعمدال خصدمانه فاشیسددتی قددوم حدداکم پشددتون بداالی اقددوام‬
‫غیرپشتون بوده اند و یددا اقدددامات یدک دولددت مسددتبد بددرای تحکددیم قدددرت مرکددزی بداالی والیددات و‬
‫تضعیف و نابودی سیستم مسلط ملوکالطوایفی؟‬
‫در این شکی نیست که در حملدة امیددر عبدددالرحمن خددان بدده مندداطق مرکددزی افغانسددتان قددوم هددزاره‬
 ‫‪ □ 56‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫کشور مورد ستم قرار گرفت جان و مال آنها به وسددیلۀ ملیشددههای قددومی پشددتون تدداراج گردیددد در‬
‫نتیجة این عملیات تعداد زیادی از خانوادههددای هددزاره از مندداطق مرکدزی بدده سدایر نقدداط کشدور‪ ،‬و‬
‫خارج از کشور پراکنده شدند‪ .‬این زیاده رویها به حدی بددود کدده بعددد از عبددالرحمان خددان پسددرش‬
‫امیر حبیب للا خان با صدور فرمانی خطاب به مردم هزاره از عمل پدر خود پدوزش خواسددت و از‬
‫آنها دلجویی نمود که به خانه های خود برگردند‪.‬‬
‫اما در عین زمان این عمل امیر عبدالرحمن خان یک عمل فاشیستی یک قوم بداالی بددک قددوم دیگددر‬
‫نبوده بلکه اقدام دولت مرکزی برای تحکیم و گسترش قددرت دولددت بدده والیددات محسددوب مددیگددردد‬
‫زیرا هزارهها حاکمیددت دولددت مرکددزی را قبددول نداشدته در مندداطق خدود خودمختدداری میخواسدتند‬
‫(کتاب خاطرات امیر عبدالرحمن خان)‪ .‬این اقدام عبدالرحمن خددان هددم تفداوتی بددا لشکرکشددی احمددد‬
‫شاه مسعود در سال ‪۱۹۹۳‬م باالی هزاره ها و شیعه های در افشار کابل ندارد‪.‬‬
‫در واقعة افشار احمد شاه مسعود که وزیر دفاع حکومت برهانالدین ربانی بود‪ ،‬به حمایت نزدیکددان‬
‫خود مانند داکتر عبدللا‪ ،‬بسم للا خان و غیره مقاومت هزارههای افشار را در هم شکست و حاکمیت‬
‫دولددت را در افشددار و غددرب کابددل تددآمین نم دود‪ .‬امددا در عددین زم دان ق دوای مسددعود در جریددان ایددم‬
‫لشکرکشی جنایات غیر بخشودنی را در افشار مرتکب شدند‪.‬‬
‫واقعة نورستان نیز ستم یک قوم حاکم باالی یک قوم محکوم نبوده‪ ،‬بلکه عبدالرحمن خان ماننددد هدر‬
‫سلطان مستبد مسلمان قبل از خود به گسترش اسالم در کشور پرداخته است‪.‬‬
‫در مورد روابط با هزارهها محمد سعیدی در مقالدده تحقیقددی اش زیدر نددام "هزارسددتان‪ ،‬از اقتددار تددا‬
‫افتخار" و داکتر سید عسکر موسددوی در کتدداب "هزارههددای افغانسددتان چندین نوشددته اندد‪ " :‬درویدش‬
‫علی خان هزاره که تا آخرین روزهای حیات احمد شاه ابدالی نایب السلطنه هرات بددود در اسددتحکام‬
‫حکومت درانیها در هرات نقش عمدهای داشته است‪.‬‬
‫▪ در سال ‪ 1231‬هجری قمری بنیاد خان گروهی از جنگداوران هددزاره جمشددیدی و فیروزکدوهی‬
‫را به اطراف خود جمع کرد و والیت جام و باخرز را تسخیر کرد و تا حوالی مشهد پیش راند‪.‬‬
‫▪ در سددال ‪ 1232‬هجددری قمددری در جن دگ می دان ایددران و افغانسددتان وزی در فددتح خ دان جراحددت‬
‫برداشت‪ ،‬اما بنیاد خان هزاره در دقایق اخیر جنگ عبدالوهاب معتمد الدوله اصفهانی را کدده دومددین‬
‫شخص مهم قاجار بود به اسارت گرفت و بعداا رها کرد و در بدل آن شدجاع السدلطنه حکومدت جددام‬
‫باخرز و غوریان را به بنیاد خان سپرد‪.‬‬
‫▪ در سال ‪ 1254‬هجری کرنیل شیر محمد خان هزاره چهارهزار نفر قوای جنگی را تجهیز و به‬
‫قوای کامران والی هرات ملحق کرد و جلو پیشروی آصف الدوله ایرانی را به سمت قلعه نو گرفددت‬
‫و در سال ‪ 1255‬در یک جندگ پددارتیزانی شددش صدد رأس اسددب از قددوای دشددمن را بدده تصدرف‬
‫درآورد‪.‬‬
‫درویش علی خان هزاره اولین حاکم هرات در جغرافیایی به نام افغانستان بوده کده در زمدان احمددد‬
‫شاه بابا ابدالی به این سمت منسوب شده و تا آخرین روزهای عمدر احمددد شدداه ابددالی نایددب السددلطنه‬
‫هرات بوده است (سایت انترنتی ‪.) http://urozgan.org/fa-AF/article/8284/‬‬
‫الفنستون در کتاب "گزارش پادشدداهی کابددل" مینویسددد کده در مراسدم تاجگدذاری احمدددخان ابددالی‬
‫نمایندهگان اوزبیکها‪ ،‬قزلباشها‪ ،‬هزارهها و تاجیکها حضور داشتند‪.‬‬
‫آقای حمید مبارز ریددیس اتحادیدة ژورنالیسددتان لسدت والیهددای احمددد شدداه بابددا را در یددک مصداحبه‬
‫تلویزیونی چنین میخواند‪" :‬هرات‪ ،‬درویش علی خان هزاره‪ ،‬نیشدداپور عباسدقلی خدان بیدات‪ ،‬قددالت‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪57‬‬

‫اشرف خان غلزایی‪ ،‬شکارپور دوست محمد خان کاکر‪ ،‬مشهد شاه رخ افشار (نواسدده نددادر افشددار)‪،‬‬
‫کشمیر خواجه عبدللا‪ ،‬پتیاله امیر سنگ‪ ،‬بلوچستان نصیرخان بالض‪ ،‬پنجاب زین خددان مهمنددد‪ ،‬سددند‬
‫نورمحمددد خددان سددندی‪ ،‬دی دره اسددمعیل خ دان موسددی خ دان‪ ،‬ملتددان شددجاع خددان ابدددالی و در مرک دز‬
‫داراالنشاء میرزا هادی خان قزلباش بود‪ .‬بدده ایدن ترتیددب تنددوع اقددوام کشددور را در اداره کشددور در‬
‫زمان احمدشاه ابدالی میبینیم"‪.‬‬

‫شیوه حکومت داری و رفتار سالطین پشتون‬

‫آیا شیوة حکومدتداری پشدتونها از شددیوههای متدداول زمددان در کشددورهای همسددایه متفداوت بددود؟‬
‫دولتهای پشتون با سایر اقوام و ملل زیر قیمومیت خود چه کردند؟‬
‫بیایید شواهد حکومتداری سالطین پشتون را مرور کنیم‪:‬‬
‫• با لشکر کشی شاه محمود هوتکی پسر میرویسخان به ایران و اشغال اصفهان در سال ‪1722‬م‬
‫که شاه حسین صفوی تاج و تخت ایران را بدده او واگددذار میکندد امپراطددوری دوصددد سدداله صدفوی‬
‫سقوط میکند‪ .‬شاه محمود هددوتکی بددر خدالف رسددم سددالطین فدداتح در فددارس از کشددتن شدداه حسددین‬
‫صفوی و خانواده اش اباء ورزیده آنها را تحت نظارت نگه میدارد‪.‬‬
‫• شاه محمود هوتکی برای کسب دوستی با فامیل شداهی صددفوی بددا دختدر و خددواهر شداه حسددین‬
‫صفوی ازدواج کرد و‪.‬‬
‫• بعد از فتح دهلي احمد شاه دراني از سرزمین هنددد مالیددات مدديگرفددت‪ ،‬امددا بدا حداكم هنددد روابددط‬
‫حسنه برقرار نمود و دختر خاندان شاهي كورگاني (گوهرنساء) را براي پسرش تیمور شاه بدده زندي‬
‫گرفت‪ .‬دولتهای دراني با خانواده شدداهي مغددولی روابددط نسددبتا ا دوسدتانه داشددت تددا ایددنكدده بدا ورود‬
‫نیروهاي انگلیس به هند خانواده شاهي مغولی هند به كلي منقرض شدند‪.‬‬
‫• احمد شاه به ارزش سیاسی ازدواجهای خانوادهگی با قبایدل دیگددر آگدداه بدود‪ ،‬از ایددن رهگددذر بددر‬
‫عالوه عقد دختر سلطان کورگانی با تیمورشاه‪ ،‬دختر شداهرخ میددرزا نواسدده نادرشدداه افشددار را نیددز‬
‫برای فرزندش تیمورشاه عقد کرد و بدینگونه بر استحکام موقف خاندانیش افزود‪.‬‬
‫• احمد شاه شاهرخ نواسة نادر را به حکومت خراسان میگمارد‪.‬‬
‫• جورج فورستر انگلیسی که در زمددان تیمورشدداه از بنگددال بده لندددن از طریدق کشددمیر‪ ،‬پشدداور‪،‬‬
‫کابدل‪ ،‬قنددهار‪ ،‬هدرات‪ ،‬مشددهد و روسددیه سددفر میکندد بعددد از ارزیدابی شددرایط و اوضدداع و احددوال‬
‫خراسان تحت حاکمیت دولت افغان در کتاب سفرنامة خود مینویسد که دولت افغددان بدا مددردم شددیعة‬
‫فارسی خراسان رفتار بسیار مناسب مینمایند و این مردم را در امور اجتماعی‪ ،‬مدذهبی و فرهنگددی‬
‫خود کامالا آزاد گذاشته اند در حالیکه شیعیان افغانهددای سددنی مددذهب را حتددی "مسددلمان" هددم قبددول‬
‫نداشتند‪(۰‬جورج فورستر‪ ،‬چاپ لندن ‪1798‬م‪ ،‬جلد دوم ص ‪.)148‬‬
‫• در این زمان بر آسیاي مركزي خانواده جنیدي در بخارا حكم ميراندند‪ .‬ایددن حاكمیددت تقریبدا ا از‬
‫ابتداي قرن ‪ 17‬میالدي آغاز شده بود و تا زمان تیمور شاه فرزندد احمددد شدداه دوام پیدددا كددرد‪ .‬شددمال‬
‫افغانسددتان مددورد حمددالت لشددكریان جنیدددي قددرار داشددت تدا اینكدده در سددال دوم پادشدداهي احمددد شدداه‬
‫(‪1749‬م) "شاه ولیخددان و زیددر" بدده شدمال كشددور فرسددتاده شددد و دولددت جنیددي تعهددد كددرد كدده بدده‬
‫سرزمین افغانستان حمله نكند و در مقابل دولت افغانستان تعهدد نمددود از آنددان حمایددت كنددد‪ .‬در سددال‬
‫م‪ 1767‬طي موافقتنامة دریاي آمو به عنوان سرحد افغانسددتان و امددارت بخددارا بده رسددمیت شددناخته‬
‫شد‪.‬‬
 ‫‪ □ 58‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫این شیوة حکومتداری احمدشاه ابدالی بی تآثیر از شیوه های دولتهای تاریخی پشددتونها در هندوسدتان‬
‫نمیتواند باشد‪ .‬پشتونها قبل از تأسیس دولدت افغانسددتان‪ ،‬بددیش از چهددار صدد سددال تجربدده حکومددت‬
‫داری در هندوستان داشتند‪ .‬از خلجیها و لودیها تا شیرشاه سوری در هندوسددتان حکومدت کردنددد و‬
‫حکومت آنها از بنگال تا کابل و قندهار امتداد داشت‪ .‬تا امروز مردم هندوسددتان از زمامددداری آنهددا‬
‫با احترم یاد میکنند‪ .‬قبل از آن هم این پشتونها بودند که بدده عندوان نظامیدان غوریهدا اسددالم را در‬
‫شمال هند گسترش دادند‪.‬‬
‫دولتهددای پشدتون هندد از قندددهار تددا بنگددال راه تجدارتی را امتددداد دانددد و در فرسددنگهای مناسددب‬
‫سرایهای پیشوازی ایجاد کردند‪ .‬پشتونها زبان فارسی دری را زبان رسمی اداری خویش انتخدداب‬
‫کردند‪ .‬حاال اگر پشتونها تعصب قومی در مقابل تاجیکهدا میداشددتند چگوندده زبددان زبدان آنهددا را‬
‫زبان دومی خود قبول کردند؟ آنها در شگوفائی این زبان در هند سهم بزرگ گرفتند کدده بده پیددروی‬
‫از پشتونها متعاقبا ا مغولهای بابری زبان فارسی دری را همچنددان زبددان رسدمی خددود ادامده دادندد‪.‬‬
‫عالوه بر آن بعد از تأسیس دولت مستقل افغان‪ ،‬پشتونها زبان فارسی دری را همچنان زبان رسددمی‬
‫خود ادامه دادند‪ .‬سالطین افغان مانند احمد شاه‪ ،‬تیمورشاه و شاهشجاع به زبددان دری شدعر میگفتنددد‪.‬‬
‫شاه شجاع یک دیوان به زبان دری دارد‪ .‬در مساجد دهات مناطق پشتوننشین افغانستان بددا چشددمدید‬
‫نویسنده تا سالهای ‪۱۹۶۰‬م کتابهای بوستان و گلسددتان سددعدی بده اطفدال تدددریس میشدد و اشددعار‬
‫حافظ حفظ میگردید‪ .‬پشتونها سیستمهای اداری‪ ،‬نظامی و مالیداتی دولتهددای مغددولی هنددد و دولدت‬
‫فارس را در کشور جدیدالتأسیس خود اقتباس کردند‪.‬‬
‫پشتونها سیستم بهتر مالیاتی را در هند ایجاد کردند‪ .‬سددلطة آخدرین سددلطان پشدتون شیرشداه سددوری‬
‫توسط همایون پسر بابر پادشاه مغولی هند به حمایت صفویهای فارس ساقط شد‪.‬‬

‫شیوه حکومت داری و رفتار سالطین ممالک همسایه‬

‫در مجموع شیوه های حکومتداری پشتونها نه تنها از سالطین سایر ملل همعصددر خدود بدددتر نبددود‬
‫بلکه در موارد بسیاری بهتر و عادالنه تر هم بود‪ .‬این موضوع با یک مرور مختصر به شیوه هددای‬
‫حکومتداری سالطین و سلسلههای کشورهای همسایه روشنتر میگردد‪ .‬مثالهای آتی نمونه هاییست‬
‫از شیوههای حکومتداری در ممالک همسایه‪:‬‬
‫• ش داه اس دماعیل موسددس سلس دلة صددفویه در سددال ‪ ۹۱۶‬ه‪.‬ق (‪ ۸۸۹‬شمسددی) بددا لشددکر بسددیار بدده‬
‫خراسان تاخت و شیبانیخان اوزبیک کشته شد جسدش را نزد شاه اسماعیل بردند دستور داد سددرش‬
‫را از تن جدا کردند و پوست سرش را پر از کاه کرده برای سلطان بایزیددد دوم عثمددانی فرسدتادند و‬
‫استخوان سرش را طال گرفتند و از آن برای شاه اسمعیل جام ساختند (دانشنامة آریانددا‪ ،‬شددیبک خدان‬
‫اوزبیک)؛‬
‫• شاه اسمعیل دستور داد درباریان گوشتهای جسد شیبانی خان ازبیک را بخورند؛‬
‫• شاه عباس کبیر چشمان پسرانش را کور کرد؛‬
‫• شاه عباس کبیردستور داد شاهزادگان را به چرس و بنگ معتاد کنند و در میددان زنددان پددرورش‬
‫دهند تا کسی برای پادشاهی او خطر ایجاد نکند‪ .‬سالطین صفوی از این سیاست زاده شدند؛‬
‫• شدداه عب داس صددفوی بددرای ایجدداد مددانع بددر سددر راه اوزبیکددان چندددین هددزار خددانوار کددرد را‬
‫از آذربایجان غربی و کردستان به خراسان کوچاند (هوشنگ مهدوی‪ ،‬تاریخ روابط خددارجی ایددران‪،‬‬
‫‪ ۱۳۷۵‬تهران ص ‪)۶۳‬؛‬
‫• شاه عباس در گذار زندهگی یکی از فرزندانش را کشت و دو تن دیگر را کور کرد‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪59‬‬

‫• تنها یک اتفاق تاریخی بود که باعث شد خود عباس از دچار شدن به سرنوشدت عموهددا و دیگددر‬
‫خویشانش که حداقل نه تن از آنان توسط عموی تاجدارش اسددماعیل دوم کشدته یدا کددور شدده بودنددد‪،‬‬
‫نجات یابد؛‬
‫• نادر قلی بیگ افشار بعد از این که موفق میشود افغانها را از ایران بیرون کنددد شدداه طهماسددب‬
‫را دستگیر میکند و خودش مدعی حکومت میشود‪ .‬پسر او را که طفلی بود بدده عنددوان جانشدین او‬
‫تعیین میکند و چون نمی تواند چیزی را اداره کند خودش امورات را بر عهده می گیرد؛‬
‫• نادر قلی بیگ افشار در سال ‪ 1148‬در دشت مغان اعددالم سددلطنت کددرد و انقدراض صددفویه را‬
‫در شورایی اعالم کرد‪ .‬البته برخی اعضاء در این شورا بودند که مخالفت کردند که نددادر آن هددا را‬
‫کشت؛‬
‫• نه سال بعد نادر افشار به هندوستان حمله کرده دهلی را تاراج و مردم مددردم دهلددی را قتدل عددام‬
‫میکند (‪1739‬م)؛‬
‫• نادر شاه افشار گرچه در اوایل محبوب بود اما در اواخر زمامداری خود بسدیار خشددن شددده بدود‬
‫که حتی دستور کور کردن فرزند خود رضاقلی میرزا را صادر کرد؛‬
‫• نادر تا سال ‪ 1160‬قمری زنده است و قدرت را در دست دارد و عمده حکومتش به درگیری با‬
‫عثمانی و شورش های داخلی گذشت‪ ،‬آن قدر شورش اتفاق افتاد که دیوانه شد؛‬
‫• بعد از به قتل رسیدن نادر شاه افشار یك برادرش خدود را شدداه خراسددان خوانددد و دیگددري او را‬
‫كور كرد و سپس مردم هر دو را از میان برداشتند؛‬
‫• شاهان ایران بسیار بیرحم بودند و هر چه که میزان قدرت آنها بیشتر بود این بیرحمی بیشدتر‬
‫میشد‪ ،‬در نتیجه پس از هر شاه قدرتمند شاهان ضعیف ظاهر میشدند؛‬
‫• در خراسان علیقلیخان افشار (برادرزاده نادر) بسیاری از اوالده و خانواده نادر را قتلعام کرد‬
‫و خود را “عادلشاه” نامید و شروع به حکومت کرد؛‬
‫• علیقلیخان افشار کدده مددردی خددونریز و عیدداش بدود‪ ،‬محمدحسددن خدان قاجدار را شکسدت داده‪،‬‬
‫پسرش آقامحمد خان را مقطوعالنسل کرد؛‬
‫• علیقلیخان افشار سرانجام توسط برادر خود ابراهیم خان‪ ،‬کور و سپس کشته شد؛‬
‫• نوه نادر به نام شاهرخ میرزا کدده توسددط احمددد شدداه ابدددالی بدده والیددت مشددهد رسدیده بددود توسدط‬
‫نزدیکان خود یکسال بعد مخلوع و کور شد اما دوباره به قدرت رسید‪ ،‬شداهرخ نابینددا چهددل و هشددت‬
‫سال سلطنت کرد اما فقط بر خراسان؛‬
‫• بعد از نددادر منداطق مختلددف ایددران از هدم جددا شددده بودنددد تدا اینكدده "كددریم خددان زنددد" یكددي از‬
‫قوماندانهاي با تدبیر نادر در سال ‪ 1757‬م به این پراكندهگي خاتمه داده و به نام "وكددي الرعیدا" یددا‬
‫قدرت را به دست گرفته‪ ،‬حكومت مركزي زندیه به وجود آورد؛‬
‫• پس از مرگ کریم خان زند‪ ،‬آقامحمدخان قاجار به قدرت رسید و به خراسددان حملدده کددرد‪ .‬نددادر‬
‫میرزا فرزند شاهرخ‪ ،‬پدر پیر و نابینا را در دست آقامحمدددخان رهدا کدرد و بدده افغانسددتان گریخددت‪.‬‬
‫آقامحمدخان شاهرخ را با شکنجه کشت؛‬
‫• نادر میرزا فرزند شاهرخ در زمان فتحعلی شداه ادعددای سدلطنت کددرد کده دسددتگیر و کدور شددد‪،‬‬
‫زبانش را بریدند و او را کشتند؛‬
‫• در ترکیة عثمانی رفتار سالطین از این هم بدتر بود‪ .‬سالطین عثمانی بعددد از بده قدددرت رسدیدن‬
‫تمام برادران خود را‪ ،‬حتی کودکان شیر خواره را‪ ،‬در حرمسرا میکشتند تا رقیبی برایشددان موجدود‬
‫نباشد؛‬
‫• از آنجاییکه سالطین عثمانی در حرمسراهای خود ده ها زن شددرعی و غیددر شددرعی میداشددتند‬
‫تعداد برادرها بسیار زیاد میبود‪ ،‬این شاهزاده گان را با ریسمانهای ابریشمی خفک میکردند؛‬
 ‫‪ □ 60‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫• در سالهای اخیر امپراطوری عثمانی این رواج کشتن برادران کددودک و نوجوانددان بدده زندددانی‬
‫کردن عمری آنها در "قفسهای طالیی" در داخل حرمسرا مبدل گردید؛‬
‫• در هندوستان اورنگزیب برادر خود را کشت و پدر خود شاه جهان را زندانی کرد‪.‬‬

‫رفتار زمامداران غیر پشتون در افغانستان‬

‫بسیاری افغان هددایی کدده در سددالهای ‪۹۳-۱۹۹۲‬م در کابددل نبودندد‪ ،‬یددک تصدویر روشددن از وقددایع‬
‫جنگهای تنظیمی در افغانستان ندارند و به درستی علل‪ ،‬عداملین و نتددایج و عواقددب ایددن جنگهددای‬
‫خانمانسوز را که در آنها خونهای هزاران هموطن ما ریخته شد و هزاران خددانواده بیگندداه کشدور‬
‫را آواره و دربدر ساخت نمیدانند‪ .‬در اینجا سعی شده خالصه واقعات فدوق از دیدددگاه کسددانیکه در‬
‫متن حوادث بوده اند بیان گردد‪ ،‬بخصوص از زبان‪ ،‬یا به قلم‪ ،‬نویسندهگان هزاره و یا سادات شددیعه‪،‬‬
‫دو قومیکه که بزرگترین مصیبتها نصیب آنها شده است‪.‬‬
‫یک مرور اجمالی جنگهای تنظیمی بعدد از بدده قدددرت رسددیدن مجاهدددین در کابددل در سدال ‪۱۳۷۱‬‬
‫هجری شمسی مطابق به ‪ 1992‬میالدی که در همة آنها حزب وحدت به رهبری عبدالعلی مددزاری‬
‫یک جناح متخاصم را تشکیل میداده وقایع آتی از همه برجستهتر نمایان میگردند‪:‬‬
‫• به توپ بستن چنداول از سوى نظامیان شوراى نظار در خزان ‪۱۳۷۱‬؛‬
‫• وقایع ‪ ۲۳‬سنبله ‪۱۳۷۳‬یا یددک خاندده جنگدی بدده تمدام معنددی در خاندده شددیعیان یددا کودتددای حددزب‬
‫وحدت؛‬
‫• فاجعه افشار که به تاریخ ‪ ۲۱‬دلو ‪ ۱۳۷۱‬شمسی (فبروری سال ‪1993‬م) بر مردم منطقه افشددار‬
‫کابددل تحمیددل شددد‪ ،‬در واق دع یکدی از وحشددتناک تدرین و خددونین تددرین فاجعددهها در ت داریخ معاصددر‬
‫افغانستان میباشد‪ .‬استاد (صباح) در مقالة تحت عنوان “مستنداتی برسه و نیم دهه جنایت و آدمکشدی‬
‫در کشور” در مجلة انترنتی "اصالت" تاریخی ‪ 14‬اکتوبر ‪ 2013‬مینویسد‪" :‬ایددن تدراژدی غمندداک‬
‫که توسط اشخاصی چون‪ ،‬احمد شاه مسعود رهبر شورای نظار‪ ،‬عبدالرب رسول سیاف رهبر گروه‬
‫اتحاد اسالمی‪ ،‬محمد قسیم فهیم رییس استخبارات حکومت ربانی‪ ،‬داکتر عبدللا ریدیس دفتدر وزارت‬
‫دفاع ملی و فرمانده لوای راکت‪ ،‬یونس قانونی قوماندان عمومی گددارنیزیون کابددل و ریددیس عمدومی‬
‫سیاسی وزارت دفدداع ملددی‪ ،‬بسددم للا محمددی مسددوول و فرمانددده میدددان هددوایی بگددرام‪ ،‬سددید حسددین‬
‫انوری‪ ،‬رییس شددورای مرکددزی حرکدت اسدالمی بدده رهبددری شدیخ آصدف محسددنی‪ ،‬اکبددری و سددید‬
‫مصفی کاظمی از تنظیم وحدت‪ ،‬برای نابودی بخشی از مردم افغانستان که هزاره بودند‪ ،‬طراحدی و‬
‫اجرا شد و اکنون به عنوان جنایتی مسلم و انکار ناپذیر در حافظه تداریخ افغانسددتان درج شددده اسددت‬
‫(اسددتاد صددباح‪" ،‬اصددالت" تدداریخی ‪ 14‬اکتددوبر ‪ ".)www.esalat.org 2013‬حددزب وحدددت‬
‫عبدالعلی مزاری‪.‬‬
‫• او مینویسد‪" :‬ساعت یک بامداد ‪ ۱۱‬فبروی و زمانی كه ساكنان افشددار در بسددتر خددواب بودنددد‪،‬‬
‫مؤسسة علوم اجتمدداعی از سدده طددرف مددورد حملدده قدرار گرفددت؛ از غدرب توسددط نیروهدای اتحدداد‬
‫اسالمی سیاف‪ ،‬از شمال و جنوب توسط نیروهای "دولتی" (بدده كمددك خیاندت كدارانی در حددزب كدده‬
‫قبالا خریداری شده بودند) منطقه را مورد هجوم قرار دادند‪ .‬آنان تا ‪ ۲۴‬ساعت بعد به قتل و كشددتار‪،‬‬
‫تجاوز و آتددش زدن خاندهها پرداختده و دختددران و پسددران جددوان را اسدیر كردندد‪ .‬خبددر ایدن اعمددال‬
‫در همان زمدان در كابدل و در روزهددای بعددد در سددطح دنیددا پخدش شددد‪ .‬در ایدن جریددان بددر اسدداس‬
‫براوردها حدود ‪ ۷۰۰‬نفر به قتل رسیده و یا ناپدید شدند‪ .‬یك سال بعد كه حزب وحدت ایدن ناحیده را‬
‫بازپس گرفت‪ ،‬چندین گور دسته جمعی كشف كددرد كدده در آنهددا ‪ ۵۸‬جسددد یافدت شددد‪ .‬ایدن قتددل عددام‬
‫توسط كشورهای همسایه و سازمانهای بینالمللی حقوق بشدر محكدوم گردیددد؛ امدا عدامالن آن هددی‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪61‬‬

‫وقت محاكمه و یا دست گیر نشدند‪ .‬اگرچه شخص ربانی قتددل عدام را بدده عنددوان یكددی از اشددتباهات‬
‫حكومتش محكوم كرد‪ ،‬حادثه به گددردن سدربازانش انداختدده شددد؛ كدده چنددین سدربازانی در هددی كجدا‬
‫مسوول چنین جنایات جنگی شناخته نمیشوند‪ .‬آنروز‪ ،‬افشار بدده یددک منطقده ارواح شددباحت داشدت‬
‫و تمام ساكنان آن پس از قتل عام از آنجا گریختند‪ .‬اما خاطرات تلخ آن در مغزها و قلبهای مدردم‬
‫به یادگار باقی مانده و به تشدید اختالفات قددومی – مددذهبی دامددن زده اسددت‪ ".‬او ادامدده میدهددد‪" :‬در‬
‫افشار برعالوه کشتار دسته جمعی‪ ،‬به زنددان و کودکدان نیدز تجدداوز شددد‪ .‬جنایتکداران در افشددار‪ ،‬بددا‬
‫خون اطفال شش ماه روی دیوار یادگاری نوشتند و گهوارههای آنان را تیر باران کردند‪ ،‬بر زندان و‬
‫دختران تجاوز نموده‪ ،‬بخاطر به دست آوردن یک حقله انگشتر‪ ،‬ناخن و برای گوشدواره‪ ،‬گوشهددای‬
‫زنان را بریدند‪ .‬اما متأسفانه امروز همین جنایت کاران جنگی در پستهای بلند دولتی ایفددای وظیفدده‬
‫میکنند (استاد صباح‪" ،‬اصالت" تاریخی ‪ 14‬اکتوبر ‪.")2013‬‬
‫• سید محمد علی جاویددد یکدی از متهمددین فاجعدده افشددار در جریدده انترنتدی "جمهددوری خراسددان"‬
‫تاریخی ‪ ۲‬دلو ‪ ۱۳۹۴‬مینویسد‪" :‬در چنداول در خزان ‪ ۱۳۷۱‬احتماالا به تعداد مردم افشار بدده خداك‬
‫و خون غلطیدنددد و در فاجعدة ‪ ۲۳‬سددنبله‪ ،‬چنددد هددزار تدن كشددته شدددند‪ .‬در مزارشددریف در مدداه اسددد‬
‫‪ ۱۳۷۷‬ه ش هزاران نفر هدزاره توسددط طالبددان بدده قتددل رسددیدند و در فاجعدة یكاولندگ در زمسددتان‬
‫‪ ۱۳۷۹‬چند صد نفر غیر نظامى و بىگناه به دسددت طالبددان بدده رگبدار بسدته شدده‪ ،‬بدده خدون خددویش‬
‫غلطیدند و در جنگهاى غرب كابل و غیره دهها هزار نفر كشته شدند"‪.‬‬
‫• سید محمد علی جاوید مینویسد که "در اوایل خزان سال ‪ ۱۳۷۱‬كه سید منصور نادرى به كابددل‬
‫آمد‪ ،‬تعدادى از نظامیان فرقة هشتاد كه در كابل مستقر بودنددد‪ ،‬بدده اسدتقبال سددید منصددور‪ ،‬مسددلح بدده‬
‫فرودگاه كابل رفتند‪ .‬هرچند میدان هوایى در كنترول نیروهدداى جنددرال دوسددتم بددود‪ ،‬امدا در اطددراف‬
‫میدان قواى مسعود استقرار داشتند‪ .‬آندان نیروهدداى سدید منصددور را نگذاشددتند مسددلحانه وارد میدددان‬
‫شوند و در نتیجة جدال لفظى‪ ،‬میان آنها بر خورد نظامى پیش آمد و به زودى این جندگ تددا حددوالى‬
‫تایمنى و كارتة پروان گسترش یافت‪ .‬متأسدفانه هددر دو طددرف غیددر نظامیددان را دسدتگیر مىكردنددد‪.‬‬
‫افراد مسعود هركسى كه قیافة هزارهگى داشدت بدده ظدن اینكده از هزارههدداى اسددماعیلى و طرفدددار‬
‫فرقة ‪ ۸۰‬است بازداشت و زندددانى مىنمودنددد و نیروهدداى فرقدة ‪ ۸۰‬هدم هدركس شددباهتى بددا تاجیددك‬
‫داشت به حبس مىانداخت‪ .‬در نتیجه تعدادى از هزارههاى حدزب وحدددت و حركددت اسددالمى توسددط‬
‫نیروهاى مسعود به حبس رفتند (محمد علی جاوید‪ ،‬جمهوری خراسان‪ ۲ ،‬دلو ‪.)۱۳۹۴‬‬

‫دولت و سیستم قومی و قبیلوی پشتونها‬

‫آیدا سیسددتم قددومی و قبیلددوی پشددتونها ناشددی از عقدب ماندددهگی اجتمدداعی و فرهنگددی آنهاسددت و یددا‬
‫برعکس این سیستم قومی و قبیلوی مبانی تشکل اجتماعی‪ ،‬آنها بوده مبددانی قدددرت سیاسدی آنهددا را‬
‫تشکیل میدهد؟‬
‫همه روزه در مطبوعات و رسانههای تصویری و رادویی و انترنتی به اصطالحات حکومت قبیلدده‪،‬‬
‫فاشیزم قبیلوی‪ ،‬افراد قبیله‪ ،‬برداشددتهای قبیلددوی‪ ،‬قددوم انتحددار و انفجددار در اشداره بده قدوم پشددتون‪،‬‬
‫دولتمردان پشتون‪ ،‬پشتونها در مجموع بر میخوریم‪ .‬مدعیان این برداشتهای قومپرسدتانه عمددتا ا‬
‫کسانی اند که از لحاظ سیاسی در اطراف شورای نظار و حزب جمعیت اسالمی حلقدده زده انددد و یددا‬
‫حامیان سیاسی آنها مانندد حددزب وحددت محمددد محقدق میباشددند‪ .‬در عدین زمدان‪ ،‬اکثددر نوشددتهها و‬
‫تبصره ها در مورد تاریخ‪ ،‬ساختار و روش دولتهای گذشته افغان در سالهای اخیر توسط محققدین‬
‫هزاره مقیم ایددران‪ ،‬یددا درس خواندددهگان هددزاره در ایدران منتشدر شددده انددد‪ .‬بددر عددالوه از عالیددق و‬
‫همبستگی های مذهبی شیعه کدده هزارههددای مددا را بدا ایرانیهددا نزدیددک میسددازد‪ ،‬بدا توجده بدده عددم‬
 ‫‪ □ 62‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫دسترسی به زبان انگلیسی و سایر زبانهای اروپایی‪ ،‬تمام مأخذ این نویسندهگان آثدداری اسدت کده یددا‬
‫توسط دانشمندان ایرانی نوشته شده و یا توسط آنها بصورت انتخابی ترجمه شده اند‪ .‬از این جاسدت‬
‫که خواننده به آسانی میتواند تاثیرات شوونیستی ناسیونالیزم ایرانی ضدد عددرب‪ ،‬ضدد افغددان و ضدد‬
‫ترک را در نوشتههای آنها مشاهده کند بخصوص بر ضد افغانها و کشور افغانستان‪ ،‬که ایرانیهددا‬
‫آن را کتله جدا شده از پیکر ایران بزرگ میدانند‪.‬‬
‫اینک ده جامع دة هددزاره افغانسددتان روز بددروز محققددین‪ ،‬سیاسددتمداران‪ ،‬تکنیشددنه دا‪ ،‬ص دنعتگران‪،‬‬
‫ورزشکاران‪ ،‬هنرمندان بیشتری را به جامعه تقدیم میکند جای خوشی و قابل تقددیر اسددت کدده سدبب‬
‫سربلندی کشور افغانستان در دنیا میگردند‪ ،‬اما متأسددفانه از جانددب دیگددر در نوشددتهها‪ ،‬تبصدرهها و‬
‫موضعگیریهای تاریخی‪ ،‬اجتماعی و سیاسی بسیاری از این محققین‪ ،‬سیاسددیون و نویسددندهگان یددک‬
‫خص دومت آش دکاری در مقاب دل دولتهددای گذشددتة افغانس دتان بدده مش داهده میرس دد‪ .‬از نوشددته هددا و‬
‫موضعگیریهای این نویسندهگان و فعالین سیاسی بر مددیآیددد کدده میکوشددند بددرای خددود یددک محدیط‬
‫فرهنگی تازهای ایجاد کنند‪.‬‬
‫از این دیدگاه و از ایددن هویددت جعلددی خراسدانی و آریددایی اسددت کده ایددن نویسدندهگان بدرای تحقییددر‬
‫دولتهای افغان از دولت قبیله و قبیلوی به تکرار یددادآوری مدیکنندد و افسدوس خراسددان بددزرگ را‬
‫میخورند‪ .‬داکتر صاحبنظر مرادی در مقالة تحت عنوان از "احمد شاه ابدالی تا عبدالرحمن خددان"‬
‫در جریددده انترنتددی خراسددان زم دین‪ ،‬چدداپ ‪ ۲۸‬قددوس ‪ ۱۳۹۰‬ه‪.‬ش‪ .‬مینویسددد‪" :‬مددرگ نددادر افشددار‬
‫خراسانی در سال‪1747‬م منجر به بروز تحوالت تازه سیاسی و قبض و بسط جغرافیددایی در قلمددرو‬
‫ایران و خراسان بزرگ و به دنبال آن در هند و مدداورالنهر گردیددد و‪ ...‬احمددخان ابددالی ثددم دراندی‬
‫رئیس قبیله غلجی‪ ...‬حکومت افغانها متشکل از چند قبیله پشدتون را در قندددهار اسداس گذاشدت‪ .‬از‬
‫آن به بعد حاکمیت سیاسددی خراسددان در محوریدت قندددهار در قبضدده قبددایلی چنددد مثددل بارکزاییهددا‪،‬‬
‫سدوزاییها و محمدزاییها با مناسبات ناسازگاری قبایل افغان در برابر هدم قددرار گرفدت؛ کدده رونددد‬
‫شکلگیری و توسعه نظام قبیلهای آنها را به تصاحب کشوری کده بعدددها بدده اسددم افغانسددتان مسددمی‬
‫شد‪ ،‬مساعد نمود‪ ...‬احمد شاه ابدددالی بددا فراخواندددن کنسرواسددیونی متشددکل از اقدوام و قبایددل پشددتون‬
‫اساسگذار حکومت قبیلهای بر بخشی از خراسان بزرگ گردید [صاحبنظر مرادی‪ ،‬جریده انترنتی‬
‫خراسان زمین چاپ ‪ ۲۸‬قوس ‪ ۱۳۹۰‬ه‪.‬ش]"‪.‬‬
‫در مثال باال نویسنده اصطالحات قوم‪ ،‬اقوام‪ ،‬قبیله و قبایل را در حالدة مفدداهیم تحقیرآمیدز بیدان نشددده‬
‫"عقب افتاده"‪" ،‬بیفرهنگ"‪" ،‬بدوی"‪" ،‬ابتدایی" و غیره به کار میگیرد‪ .‬این درست همددان مفدداهیمی‬
‫است که استعمارگران انگلیسی در تفسیر و بیددان جوامددع سددنتی آسددیایی و افریقددایی از آنهددا اسددتفاده‬
‫میکردند‪ .‬این در حالی است که برای پشتونها‪ ،‬هماننددد اعدراب‪ ،‬تعلددق داشددتن بده یددک قددوم و قبیلده‬
‫نشان افتخار‪ ،‬داشتن یک مقام باالی اجتماعی‪ ،‬وابستگی به یک نظددام اجتمدداعی قانونمنددد‪ ،‬مسدوولیت‬
‫در مقابل یک نظم اجتماعی‪ ،‬اطاعت از یک نظددم اجتمدداعی و غیددره اسددت کدده افددراد خددارج از ایددن‬
‫تعلقددات را از ایددن نعمتهددا محددروم میداننددد‪ .‬ایددن نظددم اجتمدداعی در جامعددة پشددتون را اصددول‬
‫"پشتونوالی" یددا کدود مددنی جامعدة پشددتونها تنطدیم میکندد کدده خددارج از محدددودة احکددام "شددریعت‬
‫اسالمی" در جامعه عمل میکند‪ .‬اولیور روی جامعهشناس فرانسوی مینویسددد‪" :‬ایدن امددر ناشددی از‬
‫تفسیر جداگانة و متفاوت از احکام شریعت نبوده بلکه دو سیستم مثبته اند که در مقابل هم واقع شددده‪،‬‬
‫هرکدام برداشت جداگانه از یک نظم اجتماعی را انعکاس میدهند [اولیددور روی‪ ،‬اسددالم و مقاومددت‬
‫در افغانستان‪ ،‬متن انگلیسی‪ ،‬چاپ دوم‪ ،‬یونیورستی کمبرج‪1990 ،‬م ص‪."] 36‬‬
‫نویسندهگان هزاره و تاجیک با به کار بردن اصطالحات دولت قبیله‪ ،‬دولت قبیلوی بدده مفهددوم تحقیددر‬
‫آمیز آنها در معرفی دولتهای افغان‪ ،‬فراموش میکنندد کده تمدام دولتهددای قددرون نددزدهم و ماقبددل‬
‫مانند بابریها‪ ،‬تیموریها‪ ،‬صفویها‪ ،‬افشاریها‪ ،‬زندیها‪ ،‬قاجاریها و امثالهم‪ ،‬در تمام کشورهای‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪63‬‬

‫همسایه طوریکه از نامهای آنها پیداست‪ ،‬دولتهای متکی بر مناسدبات قددومی و قبیلددوی بددوده انددد‪.‬‬
‫حتی اکثر سالطین کشورهای شمال اروپا باهم روابط فامیلی و قومی داشتند‪ .‬نزدیک به یکصد سددال‬
‫بعد از احمد شاه ابدالی دولتهای اروپددایی در قبضدة یددک فامیدل بددود کده اعقدداب ملکدده ویکتوریددای‬
‫انگلسددتان (‪1901-1832‬م) و کریسددتیان نهددم پادشدداه دنمددارک (‪1906-1818‬م)؛ خانوادههددای‬
‫سلطنتی انگلستان‪ ،‬بلجیم‪ ،‬دنمددارک‪ ،‬لوکزامبددورگ‪ ،‬نداروی‪ ،‬سدویدن و هسددپانیه را حتددی امددروز در‬
‫قرن بیست و یکم تشکیل میدهند‪.‬‬
‫اکثر این نویسندهگان شرایط موجود در سرزمینی را که امروز کشور افغانستان میشناسیم در زمدان‬
‫ایجاد آن کامالا نادیده گرفته این حقیقت را کتمان میکنند که احمددد خددان ابدددالی بنددای حکومددت را در‬
‫سرزمینی گذاشت که طی بیشتر از دو قرن قبل از آن فاقد هدر گوندده حکومدت و حاکمیددت خدودی و‬
‫باجگاه بیگانگان بود‪ .‬حتی سرزمین خراسان که این نویسندهگان سددنگ وفداداری بده آن را بده سددینه‬
‫میزنند‪ ،‬در زیرسم اسپهای سالطین غیر خراسانی؛ مغولها‪ ،‬تیموریهددا‪ ،‬صددفویها و اوزبیکهددا‬
‫قرار داشت و مناسبات مستبدانه قبیلدوی فیددودالی مشخصددۀ تمددام ایدن دولتهدا بدود و بخصدوص در‬
‫ایران با تعصب افراطآمیز مذهبی شیعه در زمان صددفویها مدددغم گردیددده بدود‪ .‬ندادرقلی افشددار کدده‬
‫اخیراا او را نویسندهگان هزارة ما به عوض ایرانی "خراسانی" خطداب مددیکننددد‪ ،‬در حقیقددت آخددرین‬
‫زمامداری بود که از خراسان برخواسته بود‪ ،‬در قوم ترکمن بود که اجداد او از جاهددای دیگدری بدده‬
‫خراسان کوچیده بودند‪ .‬این شخص آنقدر خشن بود و بر اطرافیان خود ظلم روا داشت که حتی پسددر‬
‫خود را کور کرد تا اینکه محمد خان قاجار یکی از نزدیکترین رجال او سرش را از تنش جددا کددرد‬
‫و بعدها کریم خان زند میت بیسرش را از گور بیرون کرده به دور انداخت‪.‬‬
‫منتقدین هزاره و تاجیک دولتهای افغان اوایل قرن هددژدهم تددا شددروع قددرن بیسددتم را بدا معیارهددای‬
‫قرن بیست و یکم ارزیابی کرده فراموش میکنند کدده در آن زمددان داشددتن اسدم معددین‪ ،‬حدددود اربعدة‬
‫معدین و فرهندگ معددین مشخصددۀ ایجداد دولتهددا نبودنددد‪ .‬از اصددطالح حقددوق بشدر‪ ،‬حقددوق زن دان‪،‬‬
‫دموکراسی در آن زمان خبری نبددود‪ .‬در چنددین شددرایطی بدود کده احمدددخان ابدددالی دولددت افغددان را‬
‫تأسیس و آن را به یک امپراطوری بزرگی مبددل میکندد کدده از نیشدداپور تددا کشددمیر و سددند وسدعت‬
‫داشددت‪ .‬مبددرهن اس دت ک ده اساس دات دولددت افغددان را نظ دام اجتم داعی قبیلددوی پشددتون کدده بددر مبددانی‬
‫پشتونولی‪ ،‬یا کود مدنی جوامددع پشدتونها‪ ،‬اسددتوار بددود مددوازی بده احکدام شدریعت اسددالمی تشددکیل‬
‫مددیداد‪ .‬مگددر میتددوان انتظددار داش دت ک ده در سددال ‪1747‬م احم دد شدداه اب ددالی یددک قددانون اساسددی‬
‫جفرسونی تدوین میکرد یا اصول دموکراتیک حاصله از انقالب کبیدر فرانسده را کدده بددیش از سددی‬
‫سال بعد معرفی گردید در سرزمینهای تحددت قیمومیددت خددود تطبیددق میکددرد؟ در شددرایط آن زمدان‬
‫"پشتونولی" یا کود مدنی قبایل پشتون یک نظم اجتماعی منحصر بدده فددرد زمدان خددود را بدده جامعده‬
‫عرضدده میکددرد کدده در کنددار احکددام شددریعت اسددالمی‪ ،‬بددرای اداره امددور دولددت بدده مراتددب‬
‫دموکراتیکتر از شرایط حاکم بر کشورهای همسایه بود که بر اسداس اراده مطلقاندده حکددام زمددان و‬
‫شریعت اسالمی اداره میشدند‪.‬‬
‫داکتر صاحبنظر مددرادی از اولیدور روی‪ ،‬افغانستانشدناس فرانسدوی‪ ،‬در مددورد مشخصددات جامعدده‬
‫قبیلهای افغانها بطور ذیل نقل قول میکند‪" :‬یکی از مسایل جالبی که در استخدام و گماریدددن سددران‬
‫عشایر و قبایل پشتون در زعامتهای محلی آنها به کار گرفته میشد‪ ،‬با راهاندازی "جرگه" هددا بده‬
‫حیث سنت قبیلوی افغانها بوده است‪ .‬کسانی که از دور با واقعیت ایددن جرگدهها آشددنایی ندارنددد‪ ،‬از‬
‫فحوای تبلیغات دولتهدا چنددین میپندارندد کده شدداید لویدده جرگددهها بدا پیددروی از اصددل دموکراتیددک‬
‫مشارکت مردم در انتخاب زعامت دولتی شان که در دنیددای معاصددر امددروز معمددول گردیددده اسددت‪،‬‬
‫میباشد‪ .‬در حالی که برعکس‪ ،‬این جمع آمدها که "جرگه عالی" نام گرفته انددد‪ ،‬در واقددع یددک سددنت‬
‫عقب افتاده محلی قبایل در نمایش به خاطر جلدب حمایددت سددران قبیلددهها از فیصددلههای پادشدداهان و‬
 ‫‪ □ 64‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫نوعی سازش باجگیرانه بین سران (مشران قبایل) اقوام پشتون است‪ ،‬که در طول سالها و سدددههای‬
‫متمادی به صورت عنعنه قبیلهای و محلی از انتصاب ارباب قریه یا خان قوم به کددار گرفتدده میشددد‬
‫(خراسان زمین چاپ ‪ ۲۸‬قوس ‪ ۱۳۹۰‬ه‪ .‬ش)‪.‬‬
‫مدن مطمدین نیسددتم کدده اولیددور روی "جرگدهها و لویدده جرگدهها"را آنطوریک ده صدداحبنظر مددرادی‬
‫مینویسد "یک سنت عقب افتاده محلی قبایل پشتونها نوشته باشد‪ .‬کتاب " ‪Afghanistan: Islam‬‬
‫‪ "et modernité politique‬اولیددور روی بده زبددان فرانسدوی نوشددته شددده و بدا وجددود کوشدش‬
‫فراوان متن انگلیسی آن را به دست آورده نتوانستم‪ .‬شک من در اصالت این نقل قول برای آن اسددت‬
‫که اولیور روی در کتاب اصلی و معروف خود راجع به افغانستان (اولیور روی‪ ،‬اسالم و مقاومدت‬
‫در افعانس دتان‪ ،‬کمبددریج‪ ،‬چ داپ دوم ‪ )1990‬کددود م ددنی پشددتونها یددا "پشددتونولی را "دموکراتیددک"‬
‫خوانده (ص ‪ )36‬مینویسد‪" :‬در زونهای قومی یک سیستم مثبته که شامل کدود مددنی پشدتونولی و‬
‫سیستم جرگهها اند موجود میباشد‪ .‬پشددتونولی از یکطددرف یددک ایدددیولوژی بدوده و از جاندب دیگددر‬
‫یک مجموعة حقوق مدنی را تشکیل میدهد‪ .‬کود مدنی قبایلی در ذات خود غیددر مددذهبی بدوده و در‬
‫سطح قانون‪ ،‬پشتونولی و شریعت حتی مخددالف همدددیگر انددد"‪ .‬اولیدور روی مینویسدد‪" :‬در جوامددع‬
‫غیر پشتون چوکات اصلی اصول جزایی را "شریعت" تشکیل میدهد‪ ،‬امددا در شددرایطی کدده پیددروی‬
‫از شریعت صرف در حد شعار باقیست‪ ،‬هی سیستم دیگدری موجددود نیسدت کده جددای آن را بگیددرد‬
‫(ص ‪ .)35‬نتیجه طبیعی چنین حالتی در روستاهای غیر پشتوننشین بهوجود آمدددن حاکمیددت مطلقدده‬
‫خوانین و زورگویان محلی و رهبران دینی میباشد که اشکال افراطددی آن را در دهددات هزارهنشددین‬
‫هزارهجات مشاهده میکنیم‪.‬‬
‫صاحبنظر مددرادی مینویسددد‪" :‬احمددخان فرزنددد زمدان خددان رئدیس قبیلدده ابدددالی هددم بددرای کسددب‬
‫رضائیت و جاری نمودن اقتدار سیاسی خددود در برابددر رقبددایش در سددال‪1747‬در قندددهار از شددیوه‬
‫تدویر این نوع جرگهها استفاده نمود و به فیصله آن صددبغه قددانونی و ملدی بخشددید‪ ....‬احمددد خدان بدا‬
‫توجه به مناسبات جامعه قبیلهای وضع مقرراتی را رویدست گرفت و‪ ...‬برای رهنمود سران قبایددل‬
‫مربوط خویش همچو اساسنامه دینی‪ ،‬سیاسی و نظامی به کار گرفت‪ .‬از تدوین مقدررات ندامبرده بدده‬
‫خوبی بر میآید که احمد خددان بدده فقده و شددریعت سرتاسددری اسدالم اکتفدا نکدرده بددرای تنظدیم نظددام‬
‫قبیلوی خویش به وضع مقررات ویددژه قبیلدوی نیازمندددی احسدداس نمددوده اسددت [صدداحبنظر مدرادی‪،‬‬
‫خراسان زمین‪ ۲۸ ،‬قوس ‪."]۱۳۹۰‬‬
‫مددرادی میافزایددد‪" :‬در هددر حددال پادشدداه متعلددق بدده قبیلدده خاصدی اسددت (تدا سددال ‪ 1818‬از طایفدده‬
‫سدوزایی و تا سال ‪ 1878‬از طایفه بارکزایی و بعداا محمد زایی) بددا برقددراری پیونددهای زناشدویی‬
‫میان قبیلهای است‪ ،‬که تعیین کننده حلقه مراقبتهددا و زدوبنددهایی کدده پددای قبایددل غیددر دراندی را بدده‬
‫بازی قدرت میکشاند و این امر عموما ا به واسطه مادران مدعی سدلطنت بددرای پسددران شددان تحقددق‬
‫مییابد‪ .‬پستهای میان خانوادهها و قبایل درانی تقسیم شده اند‪ ،‬انتخاب چدده از طریدق توافددق (جرگدده‬
‫بزرگ) و چه با کشیدن اسلحه به روی همدیگر‪ ،‬انجام میشود‪ .‬ایددن جنگهددا غالبدا ا جنبدده سدمبولیک‬
‫دارند و نظر به این که همه مدعیان (قدرت) درانی هسددتند‪ ،‬تصددمیمگیری توسددط قبایددل پشددتون غیدر‬
‫درانی انجام میشود [همانجا]"‪.‬‬
‫شکی نیست که جرگهها و لویه جرگهها سنتهای قبایلی اقوام پشتون هستند‪ .‬هی کسی هم ادعا ندارد‬
‫که این سازمانهای اجتماعی بر اساس اصول دموکراسی جوامع غربی ایجاد و انکشدداف یافتدده اندد‪،‬‬
‫اما در طول تاریخ این جرگهها به اقوام شامل ملت افغانستان فرصدتهای الزم بددرای تصددمیمگیریی‬
‫مشترک باالی موضوعات مبرم ملی فراهم کرده اند‪ .‬مثالهای سالهای نزدیک را در نظر بگیددریم‪.‬‬
‫تصامیم کنفرانس بن تنها بعد از تصویب آن از طرف یک لویه جرگه مشروعیت یافت و متعاقب آن‬
‫لویه جرگه سال ‪2004‬م قانون اساسی جمهوری اسالمی افغانستان را تصویب نمود‪ .‬من حتددی یکددی‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪65‬‬

‫از رهبران تاجیک و هزاره و اوزبیک را بخاطر ندارم که این دو لویه جرگه را به مثابده سددنتهای‬
‫عقب افتاده محلی قبایلی تحریم کرده باشند‪.‬‬
‫از این رهگذر یک تضاد درونی میان جنبش طالبان و سیستم عنعنوی قومی پشتونها موجود اسددت‪.‬‬
‫طوریکه قبل گفته شد‪ ،‬فراموش نکنیم که طالبان دست آورد مدرسههای مددذهبی در مندداطق قبدایلی و‬
‫پشتوننشین در پاکستان میباشند‪ .‬اکثر این افراد در کمپهای مهاجرین در خاک پاکستان تولددد یافتدده‬
‫بزرگ شده و بددا ایددیولوژی وهدابی کدده بددا پددول عربسدتان سددعودی و بددا امامددان سددعودی و وهددابی‬
‫پاکستانی طرف اجرا قرار گرفته است‪ .‬در وجود اکثر این افراد آن احساس تاریخی تعلق داشددتن بده‬
‫افغانستان‪ ،‬ارزشهای ملی افغانستان‪ ،‬اصول پشتونولی و ناسددیونالیزم افغانسددتان وجدود ندددارد‪ .‬یددک‬
‫مثال آن را در تخریب مجسمههای بودایی بامیان میتوانیم ببینیم‪ .‬مجسمههای بامیان در طددول حیدات‬
‫نزدیک به سه صد سال دولتهای عنعنوی پشتون در افغانستان‪ ،‬به حیث سمبولهای ملی و باسددتانی‬
‫کشور دست نخددورده بدداقی ماندنددد‪ .‬در حالیکده طالبدان بنددابر تعصددب مدذهبی خدود و بخصدوص بددا‬
‫همدستی با متعصبین آی اس آی در ضدیت با هندوستان‪ ،‬از تخریب آنها لذت بردنددد‪ .‬بددا آنهددم‪ ،‬در‬
‫زمان حاکمیت خود طالبان جرأت مداخله در اموری را که بر اساس اصدول پشددتونولی در دهددات و‬
‫روستاهای پشتوننشین اداره و اجرا میگردید‪ ،‬نداشتند‪.‬‬

‫تضاد درونی جنبش طالبان با سیستم عنعنوی قومی پشتونها‬

‫آنانی که جنبش طالبان را جنبش خاص قوم پشتون میدانند از تضاد نهفتده درونددی میددان ارزشهددای‬
‫کود مدنی "پشتونولی" و ماهیت عمیقا ا مذهبی جنبش طالبان بیخبددر اندد‪ .‬یددک محقدق هددزاره بدده ندام‬
‫صاحبنظر مرادی در مورد مقررات وضع شده توسط احمد شاه ابدالی نوشددته بددود کدده‪" :‬احمددد خددان‬
‫‪...‬برای رهنمود سران قبایل مربوط خویش همچو اساسنامه دینی‪ ،‬سیاسی و نظامی بدده کددار گرفددت‪.‬‬
‫از تدوین مقررات نامبرده به خوبی بر میآید که احمد خان به فقه و شریعت سرتاسددری اسددالم اکتفدا‬
‫نکرده برای تنظیم نظام قبیلددوی خدویش بدده وضددع مقددررات ویدژه قبیلدوی نیازمندددی احسدداس نمددوده‬
‫است‪ ".‬دلیل وضع مقررات توسط احمد شاه ابدالی آن بددود کدده اصددول "پشددتونولی" بدده قدول اولیدور‬
‫روی‪ ،‬که از یکطرف یک ایدیولوژی بوده و از جانب دیگر یددک مجموعدة حقددوق مددنی را تشددکیل‬
‫میدهد‪ ،‬در ذات خود غیر مذهبی بوده و درسطح قانون با "شریعت" در تضاد قرار دارند‪.‬‬
‫اولیور روی مینویسد‪" :‬در جوامع غیر پشتون چوکات اصلی اصول جزایی را "شددریعت" تشددکیل‬
‫میدهد اما در شرایطی که پیروی از شددریعت صددرف در حددد شددعار باقیسدت‪ ،‬هددی سیسددتم دیگدری‬
‫موجود نیست کدده جدای آنرا بگیدرد"‪ .‬نتیجدده طبیعددی چنددین حددالتی در روسدتاهای غیددر پشتوننشدین‬
‫بهوجود آمدن حاکمیت مطلقه خوانین و زورگویان محلی و رهبران دینی میباشد که اشکال افراطددی‬
‫آن را در دهات هزارهنشین هزارهجات مشاهده میکنیم‪.‬‬
‫موجودیت پشتونوالی خود از فرهنگ غنی مردم پشتون حکایت میکند‪ .‬در جوامع سنتی پشددتونها‪،‬‬
‫در دهددات‪ ،‬مقددام مددال در آن سددطحی نیسددت کدده در قددرا و قصددبات غیددر پشتوننشددین افغانسددتان‪،‬‬
‫بخصوص در میان اقوام هزاره وجود دارد که مظاهر آن را همه روزه در بوسیدن دستهای محمددد‬
‫محقق توسط هواداران هزارة او در صفحات تلویزیونها مشداهده مددیکنیم‪ .‬مقددام مددال و روحددانی در‬
‫هزارهجات‪ ،‬در میان شیعیان‪ ،‬در سطح پیشوا‪ ،‬مرجع تقلید است‪ .‬مال چنین مقامی در جامعده پشدتون‬
‫ندددارد‪ .‬اکثدر ایدن مالهددا حتددی در جرگددههای قددومی دعددوت نمیشدوند‪ .‬نقددش مددال در جوامددع سددنتی‬
‫پشتونها نقش مشورتی است نه نقش تصمیمگیرینده‪ .‬از این رهگذر یک تضداد درونددی میددان جنددبش‬
‫طالبان و سیستم عنعنوی قومی پشتونها موجود است‪ .‬در زمان حاکمیت خود طالبان جرأت مداخله‬
 ‫‪ □ 66‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫در امددوری را کده بددر اس داس اصددول پشدتونولی در دهددات و روسددتاهای پشتوننشدین اداره و اجددرا‬
‫میگردید‪ ،‬نداشتند‪.‬‬
‫گذشته از حوادث باال‪ ،‬تاریخ نزدیک به سدده صددد سددال دولتهدای افغدان از همزیسددتی مسدالمتآمیز‬
‫اقددوام کشددور حکایددت میکنددد‪ .‬در ایدن هدی جددایی شددکی نیسددت کدده سددالطین افغددان از جملده امیددر‬
‫عبدالرحمن خان و سالطین قبل و بعد خانواده او افراد مستبدی بودند‪ .‬این استبداد باالی تمام مخالفین‬
‫بالذات و بالقوه صرف نظر از قوم و نصب اجرا میگردید‪ .‬بسیاری بزرگان قددوم پشدتون از خاندده و‬
‫ماوای خود به سایر نقاط کشور تبعید شدند‪ .‬حتی در زمان نادر خددان و بددرادران او اشخاصددی مانندد‬
‫ملک قیس از مردم خوگیانی ننگرهار در تبعید در سایر نقاط کشور بسر میبردند‪ ،‬ملک خان وزیددر‬
‫مالیه بیشتر عمر خود را در زندان سپری کرد‪.‬‬
‫دولتها مستبد بوده اند‪ ،‬اما ایددن اسدتبداد بدداالی همدده اقدوام و مددذاهب صددورت گرفتده اسددت‪ .‬مندداطق‬
‫پشتوننشین کشور در طول زمامداری به اصطالح سالطین پشتون از لحاظ اقتصددادی و جتمداعی و‬
‫زیربناهای مواصالتی و مخابراتی و انرژی به مقایسة منداطق غیددر پشتوننشددین کشدور ندده تنهدا در‬
‫وضع بهتری قرار ندارند بلکه در وضع برتری هم هستند‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪67‬‬

‫بخش سوم‪ :‬افغانستان معاصر تا ختم نظام سلطنتی‬

‫شروع تاریخ معاصر افغانستان‬

‫آغاز تاریخ معاصر کشور ما ایجاد یک کشور مستقل با حاکمیت دولتی جدیددد و هویددت مسددتقل ملدی‬
‫است که امروز در جهان به نام افغانستان یاد مدیگددردد‪ .‬یکددی از وسددایل و عواقددب هجدوم فرهنگدی‬
‫ایران در افغانستان ایجاد ناباوریها و قیام در برابددر سددمبولهای ملددی کشددور افغانسددتان بخصددوص‬
‫درمیان اقلیتهای قومی و یا هم مذهب ایران است تا این کشور هویت مستقل ملی خددود را از دسدت‬
‫دهد‪ .‬هجوم بر این سمبولها با حمله بر مصطلحات ملی علمی و اداری آغاز شددده و روزبدهروز بدده‬
‫سمبولهای کدالن ملددی مانندد مؤسسدین دولددت افغانسددتان‪ ،‬تدداریخ ایجدداد کشددور افغانسددتان‪ ،‬شدداهان و‬
‫امیران افغانستان‪ ،‬زبان دری‪ ،‬ملیت افغان‪ ،‬قانون اساسی و باالخره اسم افغانستان و تمامیدت ارضددی‬
‫آن گسترش یافته است‪ .‬ایددن هجدوم فرهنگددی بخصددوص از طریددق چهرههاییکده در ایددران تحصددیل‬
‫نموده اند و با استفاده وسیع از دستگاههای خبری‪ ،‬ادبی‪ ،‬مذهبی رسانهیی مانند روزنامهها‪ ،‬مجلدهها‪،‬‬
‫تلویزیونها و رادیوها که به پول و سرمایهگذاری مستقیم و غیر مستقیم ایددران ایجدداد شددده و فعالیددت‬
‫دارند‪ ،‬اجرأ میگردد‪ .‬در این نوشته اسم افغانستان را که ایرانپرستان شناخته شده داخلی تحمیل اسم‬
‫اقلیت بر اکثریت میپندارند به بررسی میگیریم‪.‬‬
‫ایجاد یک کشور با حاکمیت دولتی جدید که امروز در جهان به نددام افغانسددتان یدداد مددیگددردد بددا قیدام‬
‫میرویسخان هوتکی بر ضد صفویهای فارس در سال ‪ 1709‬م در قندهار پایهگددذاری شددده و بعددد‬
‫از اخالل مختصر اشغال توسط نادرشاه افشار‪ ،‬دوباره با اعالن پادشاهی احمد شداه ابدددالی ‪1747‬م‪،‬‬
‫که بعداا به درانی معروف شد‪ ،‬تحکیم یافته تا امروز بالوقفدده اول در مرکزیدت قندددهار و متعاقبدا ا در‬
‫مرکزیت کابل با حدود جغرافیایی مختلف ادامده داشددته اسددت‪ .‬هویددت مشخصده ایددن دولدت جدیددد را‬
‫ماهیت استقالل سیاسی در مقابل دو قدرت منطقوی آن وقت که عبارت بودند از دولت مغولی هنددد و‬
‫دولت صفوی فارس‪ ،‬اسددالم حنفدی و فرهنددگ افغددانی (افغانیددت و اسددالمیت) تشددکیل میدهددد کدده از‬
‫زمان میرویسخان هوتکی تا رییس جمهور اشرف غنی تا امروز تغییر نیافته است‪ .‬افغانیت نه تنهددا‬
‫شامل کود مدنی پشتونوالی است بلکه فرهنگ خراسانی را هم در بددر میگیددرد‪ .‬در طددول ایددن ‪۳۰۹‬‬
‫سددال تغییددر حدددود جغرافیدایی‪ ،‬تغییددر پادشدداهان بدده امیددران و بددرعکس و تغییددر رژیمهدا در هویددت‬
‫مشخصة این کشور و دولت جدید تغییری وارد نکرده است‪.‬‬
‫"افغانستان‪ ،‬پیش از قددرن ‪ ،18‬دو دوره را پشدت سددر گذاشددته اسددت‪ :‬دورهي پددیش از اسددالم‪ ،‬یعنددی‬
‫عصر هخامنشی‪ ،‬یونان و باختري‪ ،‬کوشانی‪ ،‬یفتلی و ساسانی؛ و دورهي بعد از اسالم‪ ،‬یعنی عصر‬
‫خلفاي راشدین‪ ،‬امویان‪ ،‬عباسیان‪ ،‬طاهریان‪ ،‬صفاریان‪ ،‬سامانیان‪ ،‬غزنویددان‪ ،‬سددلجوقیان‪ ،‬غوریددان و‬
‫غیره ‪. ...‬‬
‫این دورهها‪ ،‬در حقیقت تاریخ مشترك منطقه بوده و خارج از بحث ما است‪ .‬آنچه مدورد توجدده ایددن‬
‫بحث است‪ ،‬دورهي پس از قرن ‪ 18‬و ظهور افغانسددتان ندوین اسددت (سددرور دانددش‪ ،‬حقددوق اساسددی‬
‫افغانستان‪ ،‬چاپ انتشارات سینا‪ ،۱۳۸۹ ،‬ص ‪".)۱۹۹‬‬
‫نویسندهگان ایرانی طرد سلطة بیگانهگان‪ ،‬ایجاد دولت متمرکز‪ ،‬قدرتمند و مستقل در سراسر کشددور‪،‬‬
‫بخشیدن یک هویت نوین شیعه و استمرار این نظم را برای مملکت شان از عوامل شددمرده شددده کده‬
‫دولت صفویان را "شروع ایران معاصر" دانسته اند که تا امروز با سلسلههای افشداریان‪ ،‬زندددیان و‬
 ‫‪ □ 68‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫قاجاریان‪ ،‬باالخره پهلوی و جمهوری اسالمی ادامه یافته است‪.‬‬

‫هرگاه ما این تعریف از دوران معاصر یددک دولددت را در مددورد افغانسدتان تطبیدق کندیم‪ ،‬افغانسددتان‬
‫معاصر بددا ایجدداد دولددت هوتکیهددا توسدط میرویسخددان آغدداز مددیگددردد‪ .‬ایددن دولددت بدا خددتم سدلطة‬
‫صفویها در غرب و سلطة امپراطوری مغولی هند در شددرق کشدور حکومدت خددود را بدداالی تمددام‬
‫سرزمینهای فعلی افغانستان ایجاد نموده و با ایجاد یک دولت متمرکز‪ ،‬قدرتمندد و مسددتقل بددا هویددت‬
‫نوین به سرعت به امپراطوری ابدالی‪ ،‬امپراطوری افغان و مملکت افغانستان مبدل شد‪.‬‬
‫این دولت با آن که در طول سه صد سال تا امروز درگیر جنگهای تددافعی متعددددی بددا سده قدددرت‬
‫جهانی و منطقوی هند برطانوی‪ ،‬روسیة تزاری و ایران قاجاری برای دفدداع از اسددتقالل خدود قدرار‬
‫داشته و سرحدات آن کوچک و کوچکتر شده‪ ،‬هنوز هم ادامه دارد‪.‬‬
‫هرگاه هویت دولت صفوی را مذهب شیعه و تأکید بر ناسیونالیزم ایرانی شکل میدهد و سبب ایجدداد‬
‫ملت ایران گردید‪ ،‬هویت دولتهای افغان‪ ،‬هددوتکی‪ ،‬ابدددالی و اعقدداب آنهددا را اسدالم سددنی حنفددی و‬
‫تکیه بر ناسیونالیزم افغانی شکل میدهد که سبب ایجاد ملت افغانستان شده است که هر فرد هر قددوم‬
‫متشکله آن از نظر قانون و دولت "افغان" نامیده میشود‪.‬‬
‫مؤرخین افغان بال استثنی از فیض محمد کاتب هزاره‪ ،‬احمد علی کهزاد‪ ،‬عبدالحی حبیبی‪ ،‬میر غالم‬
‫محمد غبار تا صدیق فرهنگ همه ریشههای تاریخ معاصر افغانستان را به عنوان‪:‬‬
‫‪ -‬یک کشور جداگانه؛‬
‫‪ -‬یک دولت مستقل و واحد؛ و‬
‫‪ -‬یک هویت مستقل ملی افغانی‪.‬‬
‫که تا امروز پا برجاست از قیام میرویسخان هوتک در سال ‪1709‬م در قندهار‪ ،‬ابدالیهای هددرات‬
‫در سدال ‪1717‬م و متعاقددب آن بدا اعددالن پادشدداهی احمددد شدداه ابدددالی در سددال ‪1747‬م در قنددهار‬
‫مربوط دانسته اند‪ .‬هوتکیهددای قنددهار حتدی قدادر شددند امپراطدوری صددفوی را در سددال ‪1722‬م‬
‫ساقط کنند و تمام کشور فارس را شامل قلمرو خود نمایند‪.‬‬
‫وقتی میرویسخان هوتک با قیام خود بر ضد سلطة صفویها‪ ،‬سه صد و هشت سال قبل از امروز‪،‬‬
‫در اوایل قرن هژدهم میالدی (‪1709‬م)‪ ،‬شالوده یک دولت مستقل بومی را در ایددن سددرزمین نهداد‪،‬‬
‫سرزمینی را که امروز بدده نددام افغانسددتان میشناسددیم اسددم مشخصددی نداشددت و شددامل بخشهدایی از‬
‫خراس دان‪ ،‬ترکسددتان‪ ،‬بدخشددان‪ ،‬کابلس دتان‪ ،‬افغانس دتان‪ ،‬سیس دتان‪ ،‬غرجسددتان‪ ،‬زابلسددتان و قندددهار و‬
‫بلوچستان میگردید‪.‬‬
‫این سرزمینها از زمان تیموریهای هرات به بعد برای نزدیک به دو قرن از شرق تا غزنی‪ ،‬کابل‬
‫توسط امپراطوری مغولی هند از دهلی اداره میشد و از غرب تا هرات‪ ،‬بدادغیس و قندددهار توسدط‬
‫امپراطوری صفوی فارس اداره میشد‪ .‬شهر قندهار بارها میان این دو قدرت منطقوی دست بدسدت‬
‫میگشت‪.‬‬
‫در آن سرزمین بیش از شانزده قددوم از جملدده پشددتون‪ ،‬تاجیددک‪ ،‬هددزاره‪ ،‬اوزبیددک‪ ،‬پشدهای‪ ،‬عددرب‪،‬‬
‫قرقیز‪ ،‬ترکمن‪ ،‬بلوچ‪ ،‬قزلباش‪ ،‬بیات و غیره زندهگی میکردند‪.‬‬
‫حقیقت تاریخی آن است که دولت هوتکیها بعد از صفاریان زرنددج و غوریهددا اولددین دولددت بددومی‬
‫است که از خود مردم این سددرزمین برخواسددته و بده قدددرت رسدیده اندد و قددادر شددند دولددت مقتدددر‬
‫صفوی فارس را منهدم و ضم قلمروهای تحت حاکمیت خود سازند‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪69‬‬

‫این دولت بطور تصادفی ایجاد نگردید بلکه با مبارزه شددید و طدوالنی مدردم ایددن سددرزمین برضددد‬
‫ظلم و سیاستهای شیعهسازی اجباری استیالگران صفوی بددا طددرد سددلطة آنهدا ایجداد شددد‪ .‬در ایدن‬
‫مورد مبصر ایرانی بهرام مشیری در برنامة تلویزیونی خود میگوید‪" :‬به گرگین دسددتور داده بودنددد‬
‫تا از ظلم و ستم بدداالی ایددن مددردم کمددی نکندد و از همددین جهددت ایدن مددردم بده جدان رسددیدند و قیددام‬
‫کردند‪".‬‬
‫دولت هوتکیها یا اولین دولت مستقل بومی در این سرزمین بیست سددال بعددد توسدط ندادرقلی افشدار‬
‫سرنگون شد‪ ،‬اما بعد از کشته شدن نادر افشار توسط درباریان خودش‪ ،‬دوباره بدده همددت احمدد شداه‬
‫ابدالی و سایر افسران و بزرگان افغان احیا گردیده و تحکیم یافت‪.‬‬
‫در کتاب افغانستان در مسیر تاریخ میر غالم محمد غبار میخوانیم که (صفحه ‪:)354‬‬
‫"همین كه نادرشاه خراساني كشته شددد و اخددتالل در اردوي بددزرگ او پدیددد آمدد‪ ،‬قشددون افغدداني كدده‬
‫مركب از چهارهزار غلجائي و دوازده هزار ابدالي و اوزبیک بود‪ ،‬به صوابدید قوماندددان عمدومي‬
‫نور محمد غلجایي و احمد خان ابدالي به طرف قندهارحركت كردند‪.‬‬
‫در قندهار كه مركزبیناالقوامي افغانستان بود‪ ،‬نورمحمد خان بدده خددان هدداي غلجددائي و اوزبیددک و‬
‫ابدالي و هزاره و بلوچ و تاجیك پیشنهاد كرد كه جرگهیي تشكیل و پادشاهي انتخاب شود‪".‬‬
‫احمد شاه ابدالی توسط یک جرگه بعد از مباحثه هشت روزه به حیث پادشاه انتخاب شد‪.‬‬
‫در مراسم تاجگذاری او سران اقوام پشتون‪ ،‬تاجیک‪ ،‬هزاره و قزلباش حضور داشتند (مراجعه شددود‬
‫به کتاب الفنستون‪ ،‬گزارش سلطنت کابل‪ ،‬جلد دوم)‪.‬‬
‫سرور دانش مینویسد‪" :‬به این ترتیب براي اولین بار دولتی به نام افغانستان‪ ،‬در جغرافیاي سیاسی‬
‫منطقه ظهور کرد و دولت سدوزایی به قیادت احمد شاه تشکیل شد‪ .‬احمد شاه در جددون ‪ 1773‬بعدد‬
‫از ‪ 25‬سال سلطنت‪ ،‬در سن ‪ 50‬سالگی‪ ،‬بدرود حیات گفت (سرور دانش‪ ،‬حقوق اساسی افغانستان‪،‬‬
‫جاپ ‪ ،۱۳۸۹‬ص ‪.")۲۰۰‬‬
‫بازهم در کتاب افغانستان در مسیر تاریخ میر غالم محمد غبار میخوانیم که (صفحه ‪:)361‬‬
‫" احمد شاه در اوایل سال ‪1749‬به استقامت غدرب حركددت كددرد و بدده هددرات رسددید‪ .‬حداكم نددادري‬
‫امیرخان عرب بددا بهبودخددان مددروي بددرخالف تمایددل مدردم تسدلیم نشددده و قلعهبندددي اختیددار كردندد‪.‬‬
‫در حالیكه خان بزرگ دیگر (درویش علي خان هزاره) به طرفداري احمد شاه قیام كددرد‪ .‬همدین كدده‬
‫حمالت عسكري احمد شاه آغدداز شددد‪ ،‬مددردم شدهر بددرج خاكسدتر را بدده قشددون احمددد شدداه داده و بده‬
‫مدافعین هرات حمله نمودند‪ .‬احمد شاه شهر را گرفتدده امیرخدان را اعدددام و حكومددت را بدده درویددش‬
‫علي خان هزاره داد‪".‬‬
‫احمد شاه ابدالی اقوام این کشور را متحد نمدود و بدده سددرعت دولددت مقتدددر را کدده در تداریخ بدده ندام‬
‫امپراطوری ابدالی معروف است ایجاد کرد‪ .‬در ادارة دولت احمد شاه ابدالی بسیاری از اقوام کشددور‬
‫سهیم بودند‪ .‬طوریکه دیدیم در اردوی او هزارهها‪ ،‬اوزبیکها‪ ،‬غلجاییها و ابدالیها شامل بودند‪.‬‬
‫با آن که احمد شاه ابدالی‪/‬درانی از سران قبایل گوناگون در ادارة دولت خود اسددتفاده میکددرد امددا او‬
‫بیشتر بر پایة حمایت فیودالهای قومی و لشکرهای قومی مانند لشکرهای ابدددالی‪ ،‬غلجددایی‪ ،‬هددزاره‪،‬‬
‫اوزبیک و غیره متکی بود‪ .‬مرکزیت این دولددت در قندددهار هدم آن را بیشددتر جنبدة قددومی داده بددود‪.‬‬
‫اعلیحضرت تیمورشاه تصمیم گرفت قدرت فیودالهای محلی را در دولت کم کرده دولت خود را بده‬
‫یک دولت ملی مبدل نماید‪ .‬از اینددرو پایتخدت را از قندددهار بدده کابددل منتقددل کددرد و بدده عددوض یددک‬
‫اردوی قومی‪ ،‬یک اردوی تنخواه خددوار ایجدداد کددرد‪ .‬فیودالهددای محلددی مجبددور بودنددد بددرای ادامدة‬
 ‫‪ □ 70‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫قدرت خود در قندهار بمانند‪ .‬در دولت تیمورشاه نفدوذ بیاتهدا و قزلباشهددا بیشددتر شددد و موجودیدت‬
‫مرکز در یک منطقة غیر زبان پشتو سبب آن شد تا زبان دری بده زبدان تفدداهم اقددوام و زبددان اداری‬
‫دولت و فرهنگ ملی مبدل گردد‪.‬‬
‫بنابر آن شالودة یک دولت ملی در این زمان در افغانستان گذاشته میشددود و سددهم اقدوام مختلددف در‬
‫ادارة دولت افغانستان ازدیاد مییابد‪.‬‬

‫آیا هرگز کسی به نام شاه یا امیر خراسان مستقالنه حکومت کرده است؟‬
‫ساسانیها بخشهای غرب سرزمینهای افغانستان امروزی را در جمله والیت خراسان خددود قلمددداد‬
‫کردند‪ .‬با فتح این مناطق توسط اعراب مسلمان در سالهای بعددد از ‪ 651‬مدیالدی و اسددتقرار محدل‬
‫حکومت خود در مرو که مرکز خراسددان بدود والیدت خراسددان قلمروهددای فتوحددات شددرقی خددود را‬
‫تشکیل کردند‪ .‬در زمان خالفت عباسی خراسان شامل تمام مناطق افغانستان امروزی نمیگردید‪ .‬بدده‬
‫نقل از زیناالخبار گردیزی کده در عهددد مسددعود غزنددوی نوشدته شددده‪ ،‬اسدم والیددات و حکددام آنهددا‬
‫(پسران هارون الرشید) در عهد هارونالرشید عبارت بودند از‪ –۱ :‬محمد االمددین‪ :‬عددراق (ایددران و‬
‫عراق امروزی) یمن و حجاز و برخی از شام ‪ -۲‬عبدللا مامون‪ :‬خراسان و ماورالنهر و هند و سددند‬
‫و نیمروز و کابل و زابلستان‪-۳،‬موتمن‪ :‬برخی شام‪ ،‬مغرب‪ ،‬آذربایجان‪ ،‬روم و زنج و حبش‪.‬‬
‫طوریکه میبینیم ماورالنهر‪ ،‬نیمروز‪ ،‬کابل و زابلستان (از قندددهار تددا کابددل) قلمروهدای خددارج از‬
‫والیت خراسان عربها بودند‪.‬‬
‫حقیقت آن است که قبل از احمد شاه بابا‪ ،‬نادر افشار این مناطق را از تصدرف شدداه اشددرف هددوتکی‬
‫خارج کرده به امپراطوری هوتکی پایان داد و به عنوان شاه ایران حکومت کرد نه شاه خراسان‪.‬‬
‫قبل از هوتکیها هم شاهان صفوی به عنوان شاهان ایران (فددارس) حکومدت میکردنددد نده شدداهان‬
‫خراسان‪ .‬قبل از صفویها نیز شابک خان اوزبیک و تیموریان از سمرقند و هرات حکومدت کردنددد‬
‫و اسم واحدی برای قلمروهای وسیع خود نداشتند که از ماواالنهر تا دریای سند و تا فددارس و ترکیده‬
‫عثمانی را در بر میگرفت‪.‬‬
‫خراسان شددامل مندداطق مددرو‪ ،‬هددرات‪ ،‬بددادغیس و نیشداپوریکی از والیددات متبوعدة تیموریددان را و‬
‫سلسله هدای مغدولی‪ ،‬خددوارزمی‪ ،‬سددلجوقی‪ ،‬غزنددوی‪ ،‬سدامانی‪ ،‬صدفاری و طدداهری ماقبددل آنهدا را‬
‫تشکیل میداد‪ .‬طوریکه میبینیم در تاریخ کدام کشدور مسددتقل بده نددام خراسددان و کدددام شدداه مسددتقل‬
‫خراسان هرگز وجود نداشته اسددت‪ .‬خراسدان یددک منطقده وسدیع جغرافیدایی اسدت کدده نددواحی مددرو‬
‫(ترکمنستان)‪ ،‬نیشدداپور (ایددران) و هدرات (افغانسددتان) را در بددر میگیددرد‪ .‬جالددب ایدن اسددت کدده در‬
‫تشکیالت ملکی صفویها هی والیتی به نام خراسان موجود نبود‪ .‬در هی کتابی مربددوط بدده عصددر‬
‫صفوی به قندهار و هرات به نام خراسان اشاره نشده است‪.‬‬
‫احمد شاه ابدالی همانطور که شاه خراسان بود شاه کابل و قندهار هم بود‪ .‬در زمان احمد شدداه ابدددالی‬
‫خراسان یکی از والیات شامل قلمروهای او بود که شاهرخ نواسه نددادر افشددار از طددرف احمددد شداه‬
‫ابدالی به حیث بگلربیگی خراسان مقرر شده بود‪ .‬حددود آن شددامل والیددات خراسددان موجددوده ایدران‬
‫بود و هرات را شامل نمیگردید‪ .‬هرات والیت دیگر قلمروهای دولت درانددی بددود کده درویددش علددی‬
‫خان هزاره از طرف احمد شاه ابدالی به حیث اولین بگلربیگی (والی) مقرر شده بود‪.‬‬
‫بسیاریها حوزة جغرافیایی خراسان را با حوزة تمدن فرهنگ خراسانی اشتباه میکنند‪ .‬حددوزه تمدددن‬
‫فرهنگ خراسانی به مراتب وسیعتر بوده از ماورالنهر تا دهلی‪ ،‬سند و عددراق را تحددت تدأثیر قدرار‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪71‬‬

‫داده است‪ .‬این امر در اولین مرحلدده ناشددی از پیدددایش و تکامددل زبددان دری و ادبیددات وابسدته بده آن‬
‫(سبک خراسانی) در خراسان و گسترش آن به غرب به ایران امروزی و تکامل آن به عنوان زبدان‬
‫فارسی و همچنان گسترش بعدی این ادبیات به آسیای صغیر (ترکیه عثمانی) و نیمقارة هند میباشد‪.‬‬
‫حدود خراسان در زمان صفویها در نقشة آتی که در زمان صفویها توسط جغرافیدده دانهددای اروپددائی‬
‫ترسیم شده بخوبی مشخص گردیده است‪:‬‬

‫تعمیم اسم افغانستان‬

‫این اشتباه و همچنان مغرضانه است که به دنبال کدام فرمان رسمی از جانب میرویسخدان یدا احمددد‬
‫شاه ابدالی بگردیم که اسم افغانستان را رسما ا باالی قلمروهدای سددلطنت خددود گذاشددته باشددند‪ .‬طبیعدی‬
‫است که دولتها به اسم قومی که بیشترین نفوس را دارد و قوم حاکم اسددت نامیددده میشددود‪ .‬درسدت‬
‫است که قلمرو سالطین ابدالی در اول افغانستان نامیددده نمیشددد‪ ،‬امددا ایدن اسدم بصددورت طبیعدی بده‬
‫تدریج باالی سرزمینهای تحت قیومیددت شددان بده رسدمیت شددناخته شددد و در اسددناد رسددمی مددنعکس‬
‫گردید‪ .‬فراموش نکنددیم کدده ایددن ماهیددت اسدتقالل سیاسدی‪ ،‬اسددالم حنفدی و فرهنددگ افغدانی اسددت کده‬
‫مشخصه تداوم دولتهای افغانستان از زمان میرویسخان هوتک تا امروز میباشددد ندده اسددم کشدور‪.‬‬
‫بسیاری کشورها اسم پرنفوسترین قوم (و یا دین) خود را باالی خدود گذاشددته انددد ماننددد هندوسددتان‪،‬‬
‫تاجیکستان‪ ،‬اوزبیکستان‪ ،‬ترکمنستان‪ ،‬قزاقستان‪ ،‬عربستان‪ ،‬ترکیه‪ ،‬جرمنی‪ ،‬فرانسه‪ ،‬روسیه و غیددره‬
 ‫‪ □ 72‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫و سایر اقوام ساکن این کشورها کدام مشکلی با این نامگذاری طبیعی ندارند‪.‬‬
‫طوریکه قبالا نوشتیم سه صد و نه سددال قبددل‪ ،‬در اوایددل قددرن هددژدهم مددیالدی‪ ،‬وقتدی میرویسخددان‬
‫هوتک با قیام خود بر ضد سلطة صفویها شالوده یک دولت مستقل بومی را در این سرزمین نهداد‪،‬‬
‫و به تعقیددب او در سدال ‪۱۷۴۷‬م احمدشدداه ابدددالی یددک دولدت مسدتقل در ایدن سددرزمین ایجدداد کددرد‪،‬‬
‫سرزمینی را که امروز به نام افغانستان میشناسیم اسم مشخصی نداشت بلکه متشکل از حوزه هددای‬
‫مختلف جغرافیایی بود‪ .‬نام افغانستان فقط از اواسط قرن هیجدهم میالدی یعنی از هنگامی که وحدت‬
‫سیاسی کشور در یک دولت مستقل با هویت افغانی میسر گشت به واسطه کثرت نفددوس قددوم پشددتون‬
‫به مرور زمان به تمام کشور اطالق شد و سرانجام در قرن نددوزدهم مددیالدی شددهرت یافددت‪ .‬اگرچده‬
‫اصطالح افغانستان‪ ،‬بدده عنددوان نددام رسدمی ایددن کشدور بددار اول در سدال ‪ 1782‬مدیالدی در کتدداب‬
‫سفرنامة جورج فورستر‪ ،‬در مورد قلمرو دولت درانی به کار رفته‪ ،‬اما کلمة افغانستان‪ ،‬به مثابة جددا‬
‫و مکان قبایل افغان (پشتونها)‪ ،‬نخستینبار در تاریخنامة هرات‪ ،‬تألیف سیف هددروی در اوایدل سدددة‬
‫چهاردهم میالدی‪ ،‬ذکر شده است‪.‬‬

‫کرونولوجی مختصر اشاره به اسم کشور‪ ،‬ملت و دولت افغانستان‬

‫‪ )1‬در سال ‪۱۷۸۲‬م در زمان سلطنت تیمورشاه جورج فورستر حین عبدور از افغانسددتان از کشددور‬
‫و ملت افغانسدتان ندام میبدرد (جدورج فورسددتر‪ ،‬مسددافرت از بنگددال بدده انگلسددتان از طریددق شددمال‬
‫هندوستان‪ ،‬افغانستان‪ ،‬فارس و روسیه‪ ،‬چاپ لندن‪۱۷۸۹ ،‬م)‪.‬‬
‫‪ )2‬در سال ‪۱۷۸۹‬م حاجی ابراهیم وزیر اعظم دولت قاجار در مکتوب رسمی از کشددور افغانسدتان‬
‫نام میبرد (صدیق فرهنگ‪ ،‬افغانستان در پنج قرن اخیر)‪.‬‬
‫‪ )3‬در سال ‪۱۷۸۹‬م وفادار خان وزیر اعظم شداه زمددان در مکتددوب رسددمی بده پاسددخ وزیددر اعظددم‬
‫قاجار از کشور افغانستان نام میبرد (صدیق فرهنگ‪ ،‬افغانستان در پنج قرن اخیر)‪.‬‬
‫‪ )4‬میرزا اسدللا خان غالب شاعر شهیر هندوستان و همچنان تاریخنگار دربار مغولیه که در اواخر‬
‫قرن هژده تقریبا ا ‪ ۲۵‬سال بعد از وفات احمد شاه بابا کبیر تولددد شددده‪ ،‬در یکددی از نامددههای خددود بده‬
‫زبان اردو (که به نام «خطوط غالب» شهرت دارند) شرح کلمه "خان" را بیان میکنددد و مینگددارد‬
‫که‪" :‬خان" به صورت عام به مردمان افغانستان اطالق میشود‪.‬‬
‫‪ )5‬در سال ‪۱۸۸۰‬م در معاهده دولت قاجار بدا انگلیسهددا از دولددت افغانسددتان نددام میبدرد (محمددود‬
‫محمود‪ ،‬تاریخ روابط انگلیس با ایران در قرن نزدهم)‪.‬‬
‫‪ )6‬در س دال ‪۱۸۰۹‬م الفنسددتون از کش دور افغانس دتان نددام میبددرد (مونتسددتوارت الفنس دتون‪ ،‬گددزارش‬
‫سلطنت کابل و قلمروهای تابعة آن در فارس‪ ،‬کشمیر و تاتاری‪ ،‬چاپ لندن ‪۱۸۴۲‬م)‪.‬‬
‫‪ )7‬در سال ‪۱۸۳۷‬م شاه قاجاری در هنگام عزیمت بعد از شکست محاصره هرات در منشور خددود‬
‫از افغانستان نام میگیرد (محمود محمود‪ ،‬تاریخ روابط انگلیس با ایران در قرن نزدهم)‪.‬‬
‫‪ )8‬در سال ‪۱۸۳۸‬م وایسرای هند بریطانوی قبل از شروع جنگ اول افغددان و انگلدیس از کشدور و‬
‫دولت افغانستان نام میبرد (صدیق فرهنگ‪ ،‬افغانستان در پنج قرن اخیر)‪.‬‬

‫مداخالت استعماری انگلیس در افغانستان‬

‫مداخالت استعماری انگلیسها در امور افغانستان از سال ‪1796‬م در زمان سلطنت زمانشاه نواسهٔ‬
‫احمدشاه بابا آغاز گردیده و برای ‪ 123‬سال بعدی تا سال ‪1919‬م ادامه می یابد‪ .‬در طول این‬
‫مدت سیاست انگلیسها در برابر افغانستان سه مرحلهٔ آتی را در بر داشت‪:‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪73‬‬

‫‪ .1‬تضعیف‪ ،‬گسست و زوال امپراطوری ابدالی از داخل و با کمک رقبای منطقوی آن (‪-1798‬‬
‫‪1837‬م)؛‬
‫‪ .2‬اقدام مستقیم در مستعمره ساختن افغانستان (‪ ،1842-1838‬و ‪1880-1878‬م)و‬
‫‪ .3‬تبدیل افغانستان به یک کشور حایل تحت الحمایه (‪1919-1881‬م)‪.‬‬
‫مرحله اول‪1837-1798( -‬م)؛‬
‫بر خورد اول افغانها با استعمارگران انگلیسی با آنکه بصورت غیر مستقیم صورت گرفت اما‬
‫برای ملت افغانستان مرگبار بود‪.‬‬
‫در سال ‪1798‬م مردم هندوستان و مهاراجه های آن از گسترش استعمار انگلستان توسط کمپنی‬
‫هند شرقی در بنگال‪ ،‬مدراس‪ ،‬میسور و بمبئ به تشویش بوده از زمانشاه پادشاه افغانستان دعوت‬
‫میکنند تا برای راندن انگلیسها از هندوستان به هند لشکرکشی کند‪ .‬مهارجه های هندوستان حاظر‬
‫شدند روزانه یک لک روپیه مصارف اردوی زمانشاه را بپردازند‪ .‬زمانشاه با قوای بزرگی به‬
‫هند لشکر کشی میکند‪.‬‬
‫انگلیسها دست و پاچه شده به فکر چاره می افتند و آنها مهد علیخان بهادر جنگ را با اعتبارات‬
‫زیاد به دربار فتح علیشاه قاجار به ایران اعزام میکنند و از شاه قاجاری میخواهند تا باالی‬
‫افغانستان لشکر کشی کند‪ .‬در این زمان شاه قاجار از حکومت درانی باالی مشهد و خراسان‬
‫ایران نیز ناراضی بود و در صدد بهانه میگشت‪ .‬مهدعلی خان خودش مینویسد که او از شاه‬
‫خواست تا شاهزاده شاه محمود برادر زمانشاه و پسر او کامران را کمک کند تا جانشین زمانشاه‬
‫گردد‪ .‬قوای زمانشاه در نزدیکی های دهلی رسیده بود که خبر لشکر کشی ایرانیها به قندهار به‬
‫او میرسد‪ .‬او ناگذیر به قندهار بر میگردد که در آنجا گرفتار و از دوچشم نا بینا شده شاه محمود‬
‫به عوض او به تخت مینشیند‪.‬‬
‫بدین سان با توطئهء انگلیسها و کمک ایرانیها برادر کشیها و جنگهای خانگی میان شاهزاده گان‬
‫و بزرگان قومی سدوزاییها‪ ،‬بارکزاییها در افغانستان آغاز و دامن زده میشود و برای چهل سال‬
‫تا جنگ اول افغان و انگلیس در سال ‪1838‬م در زمان پادشاهی امیر دوست محمد خان ادامه‬
‫میابد‪.‬‬
‫استعمار گران انگلیسی بعد از چهل سال دسیسه‪ ،‬و اتحادهای نامقدس با همسایگان منجمله رنجیت‬
‫سنگ در شرق‪ ،‬دولت قاجاری فارس در غرب‪ ،‬و تحریک شاهزاده گان برضد یکدیگرموفق به‬
‫تضعیف دولت مقتدر ابدالی میگردند‪ .‬رنجیت سنگ در طول ‪16‬سال از ‪1818‬م تا ‪1834‬م به‬
‫کمک انگلیسها کشمیر‪ ،‬ملتان‪ ،‬سند را تصرف کرده در سال ‪1820‬م از دریای سند عبور میکند‬
‫مناطق پشتون نشین دیره غازی خان‪ ،‬را تصرف میکنند تا اینکه در سال ‪1834‬م پشاور را‬
‫اشغال میکنند‪.‬‬
‫در سال ‪1838‬م از امپراطوری ابدالی چهار قدرت محلی باقیمانده بود‪ :‬کابل‪ ،‬امیر دوست محمد‬
‫خان‪ ،‬قندهار سردار کهندل خان‪ ،‬هرات شهزاده کامران میزا (پسر شاه محمود) و ترکستان‬
‫افغانی که از دریای آمو تا کوههای هندوکش بود بدست حکام محلی افتاده بود‪ .‬به اینصورت در‬
‫سال ‪1839‬م شرایط برای اشغال افغانستان توسط انگلیسها کامل فراهم بود‪.‬‬
 ‫‪ □ 74‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫مرحلهٔ دوم – ‪ ،1842-1838‬و ‪1880-1878‬م‬

‫انگیسها دوبار کوشیدند افغانستان را مانند هندوستان به یک مستعمرهٔ تمام عیار مبدل نمایند‪.‬‬
‫بار اول انگلیسها به بهانهء پیشگیری از روسها‪ ،‬در ماه مارچ سال ‪1839‬م جنگ اول افغان و‬
‫انگلیس را برای اشغال و مستعمره ساختن باالی افغانستان تحمیل میکنند‪.‬‬
‫نتیجه نهایی آن شد که در نتیجه مقاومت مردم افغانستان انگلیس ها در سال ‪1842‬م مجبور به‬
‫عقب نشینی بسوی جالل آباد میشوند که در منطقهء گندمک از طرف افغانها طرف حمله قرار‬
‫گرفته همه به استثنی محدودی زندانی کشته میشوند و تنها شخصی بنام داکتر برایدن خودرا به‬
‫جالل اباد رسانیده خبر نابودی قوای انگلیسی را به قوای انگلیسی مستقر در آنجا میرساند‪.‬‬
‫افغانها اختالفات قومی و زبانی خودرا یکطرف گذاشته و برای اخراج انگلیسها از پایتخت خود‬
‫متحد شدند‪.‬‬
‫در کابل شاه شجاع کشته میشود و انگلیسها ناگذیر امیردوست محمد خان را از اسارت ازاد کرده‬
‫او دوباره به امارت افغانستان میرسد‪.‬‬
‫امیردوست محمد خان بعد از وفات سردار کهندل خان‪ ،‬قندهار را تابع مرکز میکند و ترکستان‬
‫افغانی را در سالهای‪1850‬م تا ‪ 1855‬دوباره به دولت مرکزی متحد ساخت‪ ،‬متعاقبآ در سال‬
‫‪1861‬م باالی هرات لشکر کشیده بعد ازده ماه محاصره شهر را تسلیم میشود و به اینصورت‬
‫اتحاد تمام سرزمینهای فعلی افغانستان بار دیگر تآمین میشود‪.‬‬
‫بار دوم انگلیسها مطابق استراتژی استعماری فوروارد پالیسی خود خواستند بزور سفیر خودرا‬
‫در کابل مستقر کنند‪ .‬بیاد بیاوریم که در سپتمبر سال ‪1878‬م امیر شیرعلی خان‪ ،‬به پیروی از‬
‫امیر دوست محمد خان ( ‪1843‬م)‪ ،‬بازهم از قبولی سفیر انگلستان بدربار کابل اجتناب میکند‪ .‬با‬
‫وجود آن الرد الیتن وایسرای هند برطانوی بدون موافقهء امیر به اعزام سفیر خود به کابل اقدام‬
‫میکند‪ .‬مآمورین سرحدی افغان در شرق درهء خیبر از ورود نیول چمبرلن ‪Neville Bowles‬‬
‫‪ Chamberlain‬که‪ ،‬بعدها صدراعظم بریتانیای کبیر شد‪ ،‬به عنوان نمایندهء اعزامی دولت‬
‫انگلستان به خاک افغانستان جلوگیری میکنند‪ .‬در مقابل الرد لیتن وایسرای هند برطانوی‬
‫میخواهد بزور سفیر خودرا در کابل نصب کرده افغانستان را به یک مستعمرهء تمام عیارمبدل‬
‫نماید‪ .‬برای این منظور قوای برطانوی از سه محاذ مشرقی‪ ،‬جنوبی و قندهار در سال ‪1878‬‬
‫باالی افغانستان حمله نموده و با آغاز جنگ دوم افغان و انگلیس کابل را در محاصره میگیرند‪.‬‬
‫امیر شیرعلی خان برای جلب حمایت روسها به بخارا میرود اما مآیوسانه به مزارشریف برگشته‬
‫در همانجا وفات میکند وپسرش محمد یعقوب خان در کابل جانشین او میگردد‪.‬‬
‫انگلیسها به خونخواهی نابودی کامل اردوی انگلستان در جنگ اول افغان و انگلیس که در سال‬
‫‪1842‬م درمنطقهء گندمک بین کابل و جالل آباد واقع شده بود‪ ،‬در همان محل خیمه زده و‬
‫معاهدهء گندمک را در‪ 28‬مئ ‪ 1879‬باالی امیرمحمد یعقوب خان تحمیل کردند‪.‬‬
‫معاهدهء گندمک دو شرط اساسی داشت‪:‬‬
‫‪ ۱‬دولت افغانستان سفیر دولت هند برطانوی را که اروپایی نژاد خواهد بود در کابل قبول کند؛ و‬
‫‪ ۲‬دولت افغانستان روابط خودرا با کشور های خارجی به مشوره سفیر انگلیسی اجرآ نماید و در‬
‫بدل آن دولت هند برطانوی ساالنه یک سبسدی به افغانستان میپردازد‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪75‬‬

‫سر لویی کیوناری که معاهده گندمک را با امیر امضا کرده بود با حمایت قوای انگلیسی به حیث‬
‫سفیر بریتانیا وارد کابل میشود‪ .‬طئ دو ماه اقامت خود در کابل‪ ،‬کیوناری به وضاحت نشان داد‬
‫که نقش او نه تنها مشوره دادن در امور خارجی بوده بلکه در عمل به مثابه زمامدار اصلی‬
‫فعالیت خواهد کرد‪ .‬به این ترتیب شرایط تبدیل کشور به یک مستعمره مستقیم بریتانیا فراهم شده‬
‫بود‪.‬‬
‫اما مردم افغانستان خیاالت دیگری داشته دست به قیام زدند و با تار و مار کردن قوای انگلیسی‬
‫مقیم کابل و کشتن سر لوئی کیوناری‪ ،‬دو ماه بعد از آمدن او‪ ،‬پاسخ الزم را به بریتانیا دادند‪.‬‬
‫خارجیها نمیتوانند باالی مردم افغانستان مستقیما حکومت کنند!‬
‫متعاقبا قوای انگلیسی وارد کابل شده به تنبیه مردم شهر میپردازند‪ .‬امیرمحمد یعقوب خان از‬
‫سلطنت دست شسته و انگلیسها اورا به هندوستان تبعید میکنند‪ .‬اغتشاش و نا آرامی ادامه می یابد‬
‫و در این گیرو دار سر کالوه از دست انگلیسها گم میشود‪.‬‬
‫مردم شمالی و رهبرانی مانند میرمسجدی خان و برادرش میر درویش به جمع آوری قوا‬
‫میپردازند و تحت زعامت میر بچه خان قوای انگلیسی را در شمالی مورد حمله قرار میدهند در‬
‫حالیکه برادران جنوبی آنها به رهبری مال مشک عالم از جنوب شهر کابل را طرف حمله قرار‬
‫میدهند‪.‬‬
‫تا آنکه انگلیسها در مقایسه با شرایط هرج و مرج و اغتشاش به امارت عبدالرحمان خان برادر‬
‫زاده امیر شیرعلی خان باالی تمام کشور موافقه نموده موصوف از بخارا بکابل آمده در جوالی‬
‫سال ‪1880‬م به حیث امیر زمام امور کشور را بدست میگیرد‪ .‬به تعقیب آن انگلیسها در جنگ‬
‫میوند شکست فاحش خورده از افغانستان خارج میگردند‪.‬‬
‫در مقایسه با شرایط هرج و مرج و اغتشاش در سرحدات شمال غرب هند برطانوی انگلیسها‬
‫ناگذیر امارت امیر عبدالرحمان خان را ترجیح داده از تاکید به داشتن سفیر در کابل صرف نظر‬
‫کرده اما نظارت بر امور خارجی افغانستان را به عهده میگیرند‪.‬‬
‫مرحلهٔ سوم – (‪1919-1881‬م)‪.‬‬
‫سیاست انگلیسها در مقابل افغانستان که عبارت از ایجاد یک دولت حایل و تحت الحمایه است از‬
‫این زمان آغاز میگردد‪ .‬متاسفانه پیروزی افغانها در جنگ دوم افغان و انگلیس به پیروزی‬
‫دپلوماتیک مبدل نگردید و به عوض آنکه امیر عبدالرحمان خان شرایط افغانستان را به انگلیسها‬
‫دیکته نماید از انگلیسها خواست که آنها چه میخواهند‪ .‬در نتیجه انگلیسها قادر شدند با وجود‬
‫شکست در جنگ‪ ،‬افغانستان را به یک کشور حایل تحت حمایت خود مبدل نمایند که این حالت تا‬
‫‪ 8‬آگست ‪ 1919‬و امضای معاهده راولپندی ادامه یافت‪.‬‬
‫در این مرحله انگلیسها منجمله تعیین سرحدات کشوررا با توافق امیر عبدالرحمن خان به عهده‬
‫میگیرند و در مقابل به پرداخت سبسدی ساالنه برای ‪ ۳۹‬سال آینده تا معاهده راولپندی ادامه‬
‫میدهند‪.‬‬
‫بر همین اساس در زمان امیر عبدالرحمان خان و متعاقب او امیر حبیب اله خان انگلیسها در‬
‫تعیین خطوط سرحدی افغانستان با همسایگان به حکمیت میپردازند اما در ادارهء امور داخلی‬
‫کشور نقشی ندارند‪.‬‬
 ‫‪ □ 76‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫تبدیل افغانستان به قلمرو تحت الحمایه بریتانیا‬

‫امیر عبدالرحمن خان‬

‫امیر عبدالرحمن خان امیر افغانستان‪،۱۹۰۱– ۱۸۸۰‬‬
‫سومین پسرامیر محمدافضل خان‪ ،‬نواسهٔ امیر دوست‬
‫محمدخان‪ ،‬از دودمان بارکزایی که در سال ‪۱۸۴۰‬‬
‫متولد شد‪ .‬وی در زمان زمامداری پدرش بحیث‬
‫والی قطغن و بدخشان ایفای وظیفه می کرد‪ .‬وی بر‬
‫ضد کاکایش (عمویش) امیر شیرعلی خان برخاست و‬
‫پس از شکست به بخارا فرار نمود‪ .‬در سال ‪۱۸۶۶‬‬
‫به افغانستان بازگشت و شیر علی خان را شکست‬
‫داده‪ ،‬پدرش محمد افضل خان را بر تخت سلطنت‬
‫نشاند‪ .‬پس از سه سال شیر علی خان بار دوم قدرت‬
‫را بدست گرفت وی پا به فرار نهاد‪ .‬پس از وفات‬
‫شیر علی خان و استعفای پسرش محمد یعقوب خان‬
‫از سلطنت در سال ‪ ۱۸۸۰‬با لقب "ضیاءالمله‬
‫والدین" (روشنی بخش ملت ودین) زمام امور کشور‬
‫را در دست گرفت‪.‬‬
‫قسمیکه قبل گفته شد متاسفانه پیروزی افغانها در‬
‫جنگ دوم افغان و انگلیس به پیروزی دپلوماتیک‬
‫مبدل نگردید و به عوض آنکه امیر عبدالرحمان خان شرایط افغانستان را به انگلیسها دیکته نماید‬
‫از انگلیسها خواست که آنها چه میخواهند‪ .‬در نتیجه انگلیسها قادر شدند با وجود شکست در‬
‫جنگ‪ ،‬افغانستان را به یک کشور حایل تحت حمایت خود مبدل نمایند که این حالت تا ‪ 8‬آگست‬
‫‪ 1919‬و امضای معاهده راولپندی ادامه یافت‪.‬‬
‫امیر عبدالرحمن خان که به امیر پنجه آهنین معروف است در دوران بیست سال سلطنت خود به‬
‫تنظیم ادارهء دولت پرداخت‪ ،‬سیستم مالیات را اصالح کرد‪ ،‬اردوی نظامی قوی و منظم ایجاد‬
‫کرد‪ ،‬تقویت دولت مرکزی پرداخت و در زمان او کشور از لحاظ اداری به والیات و حکومت‬
‫های کالن تقسیم شد که نائیب الحکومه ها و حکمرانان از مرکز تعیین میشدند و به این ترتیب به‬
‫استیالی ملوک الطوایفی در اطراف کشور پایان داده شد و رهبران قومی را که سرکشی کردند با‬
‫زور مطیع ساخت‪ ،‬مناطق هزاره جات را که دعوی خودمختاری داشتند به زیر اداره دولت‬
‫مرکزی آورد‪ .‬پس از چندی بر ضد کافرستان که درآنزمان مسلمان نبودند‪ ،‬لشکر کشی نمود و‬
‫آنها را جبرا به دین اسالم وادشت و مناطق آنها را "نورستان" نامید‪ .‬در دوران سلطنت وی‬
‫معاهده خط دیورند در سال ‪1893‬م با هند برطانوی عقد شد‪ ،‬روسهای تزاری پنجده را اشغال‬
‫کردند و خطوط سرحدات افغانستان با روسها و ایران در زمان سلطنت او ترسیم و تعیین گردید‪.‬‬
‫وی در سال ‪1901‬م در باغ باالی کابل درگذشت و در آن شهر دفن گردید‪.‬‬
‫عبدالرحمان با چتر مشروعیت الهی‪ ،‬عهدهدار تاج و تخت کشوری گردید که سرحدات مشخصی‬
‫نداشت‪ ،‬منازعات داخلی به شدت دوام داشت‪ ،‬مراکز و راههای تجارتی از طرف قبایل به طور‬
‫دایم در تهدید بود‪ .‬تمام سیستم نیم بند حکومتی توسط افراد ذی نفوذ‪ ،‬مذهبیون‪ ،‬فئودالها و سران‬
‫قبایل از بین رفته بود‪ .‬به عبارتی اقتدار حکومت تنها در چند نقطه متمرکز بود و مرکز دیگر‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪77‬‬

‫توانایی کنترل را نداشت‪ .‬روح حاکم بر سرزمین آنروز ملوکالطوایفی بود‪ .‬مهمتر از همه اینکه‬
‫جنگ بر سر تقسیم قدرت میان دربار به صورت متداوم حکومت را فلج کرده بود‪ .‬امیر‬
‫عبدالرحمان خان در بدل انصراف از آزادی خارجی خودرا از تشویش مداخالت انگلیس ها‬
‫رهانید و به تثبیت موقعیت داخلی خویش پرداخت‪ .‬همین همسوییها باعث گردید که افغانستان‬
‫شاهد گذار از بی ثباتی و هرج و مرج به ثبات نسبی باشد‪.‬‬

‫شیوه حکومتداری عبدالرحمان‬

‫بعد از شکست جنگ اول و دوم انگلیس ها به سیاست تفرقه انداز و حکومت کن در افغانستان‬
‫رو آوردند که در این مرحله فئودالیسم را در افغانستان تقویت کردند‪ .‬تقویت فئودالها به دو رویه‬
‫انجام یافت؛ یکی از طریق مخالفت با انگلیس و دیگری از راه موافقت با انگلیس‪ .‬عدهای با‬
‫جنگ انگلیس به نان و نوایی رسیدند و عدهای با موافقت در انعام گیری سبقت میجستند‪ .‬علت‬
‫تمایل انگلیس به این نوع سیاست استفاده ابزاری خوانین علیه هم دیگر بود تا با این نوع سیاست‬
‫بتواند مرامهای خویش را بر جامعه افغانی تحمیل نماید‪ .‬با روی کار آمدن عبدالرحمان خان‬
‫سیاست حکومت مرکزی و تمرکز قدرت دنبال شد و این سیاست با تضاد قدرت سران و خوانین‬
‫محلی روبرو گردید که در صدد حفظ موقعیت خویش بودند‪.‬‬
‫امیر با اداره سازی مستحکم و متمرکز توانست اصالحات اداری‪ ،‬قانونی و اجتماعی را صورت‬
‫بندی کند‪« .‬امیر» برنامه فروش مقامهای عمومی را متوقف کرد‪ .‬کشور به چهار والیت بزرگ‬
‫ترکستان‪ ،‬هرات‪ ،‬قندهار و کابل و همچنین به هفت حکومت کالن (ولسوالی) تقسیم گردید و بدی‬
‫سان افغانستان نوین در حقیقت ظهور نمود‪ .‬در این زمینه امیر به توفیقاتی دست یافت که در نوع‬
‫خود بی سابقه بود‪ .‬عبدالرحمان شفافیت در تقسیم کار را با ایجاد ضابطههایی مثل اساسالقضات‪،‬‬
‫نصایحالصبیان‪ ،‬شهابالحساب و غیره را بنیان نهاد و توانست فقدان قانون در ادارات گذشته را‬
‫جبران کند‪.‬‬
‫پایههای قدرت عبدالرحمان زور بود که با آن توانست حکومت استبدادی خویش را ادامه دهد‪.‬‬
‫ابزار پایداری حکومت نیز اردو بود‪ .‬عبدالرحمان توانست برای استحکام پایه های قدرت آهنینش‬
‫یک اردوی قوی به وجود آورد که قبالا اسالفش از آن محروم بود‪ .‬قبل از امیر اردو شکل‬
‫فئودالی و قبیلوی داشت که به نیروی انسانی سران قبایل‪ ،‬زمین داران و مالها متکی بود که با‬
‫فرمان خدمت میتوانست مقداری نیروی مسلح آماده سازد‪ .‬امیر عبدالرحمان با حفظ این شیوه به‬
‫مدرن کردن اردو نیز پرداخت‪ .‬او اردو را به سه شاخه تقسیم کرد‪ :‬توپچی‪ ،‬سواره نظام و پیاده‬
‫نظام‪ .‬این اصل روشهای قبلی اردو ملغی گردید و سیستم هشت نفری اجباری از هر قبیله را‬
‫برای اردو منظم ساخت‪ .‬بدین ترتیب امیر برای هر سرباز مقداری وجه نقد و لباس نیز تدارک‬
‫دید‪.‬‬
‫عبدالرحمان برای حفظ سلطنت خود حدودا ا (به گفته کتاب ظهور افغانستان نوین‪ -‬گریگوریان‬
‫وارتان) ‪ 50000‬تا ‪ 60000‬نیروی آماده به خدمت و انبارهای نظامی کافی در اختیار داشت‪.‬‬
‫عبدالرحمان بعد از سرکوب قبایل و اقوام غلزائی که مطیع نبودند تالش داشت اردویی یک‬
‫میلیون نفری داشته باشد که به بهترین و پیشرفتهترین سالحها مجهز باشد‪.‬‬
‫در بعد اقتصادی میتوان بر افزایش مالیات مستقیم اشاره کرد که مردم پنجشیر‪ ،‬پکتیا و قبیله‬
‫غلزایی را وادار به قیام کرد‪ .‬مردم غلزایی که قبالا هی وقت مالیات مستقیم به دولت نپرداخته‬
‫بود‪ ،‬بلکه مالیات توسط خانها حاصل میشد و متنفذین و مالها نیز از مالیه معاف بودند‪ .‬اما این‬
 ‫‪ □ 78‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫بار امیر مالیات مستقیم سه کوت در مورد زمینهای کاریزی‪ ،‬زکات‪ ،‬مالیات ازدواج و مالیات‬
‫میراث را وضع کرد و همین امر زمینه ساز قیامهای گسترده گردید‪.‬‬
‫امیرشمشیرخودرا علیه مالها که اوآنان را "رهبران دروغین دین‪ ،‬ودلیل آفت ملت های مسلمان‬
‫درتمام کشورها" می خواند‪ ،‬بکارگرفت‪ .‬امیر"آهنین" دوراه دربرابرآنان قرارداد‪ ،‬تسلیم یا ترک‬
‫کشور‪" :‬یکی ازین دو‪ ،‬درتبعید بودن‪ ،‬یا کوچیدن به جهان دیگر"‪ .‬مالهای که اطاعت‬
‫امیرراپذیرفتند ومطابق هدایت او وعظ وتبلیغ می کردند‪ ،‬برایشان معاش مقرر نمود؛ مدارس‬
‫دینی با مصارف دولتی تعیین کرد‪.‬‬
‫با تالش های امیر عبدالرحمن خان پروسه "ملت سازی" براساس سرزمین مشترک ما افغانستان‪-‬‬
‫دین مشترک ما اسالم‪ ،‬وزبان های ملی ما پشتو و فارسی (دری) تحکیم یافت‪ .‬به قول‬
‫بارفیلدازسال ‪ 1881‬تا سال ‪1888‬عبدالرحمان خان بیشترین عملیات خودرامتوجه عناصر‬
‫یاغی های پشتون‪ ،‬بخصوص غلزایی ها کرد‪ . .‬بعد آن‪ ،‬عملیات خودرامتوجه غیرپشتون ها‬
‫درمناطق شمال وغرب و مرکز کشورساخت‪ .‬درکتاب تاج التواریخ فرهنگ سیاسی که دولت‬
‫افغان ظاهرساخته ودرباره جامعه افغان‪ ،‬بسیارغنی وآگاهی دهنده است‪ .‬درین آئینه اواستعاره‬
‫"بناکردن یک خانه" رابکارگرفته به عقیده او "ضروربودکه خانه مذکورازوجودعقرب های‬
‫مضروموذی که درآن جاگرفته اند‪ ،‬پاک سازی گردد‪...‬تمام آن صدها سردسته خورد وکوچک‪،‬‬
‫غارتگران‪ ،‬دزدان وآدم کشان‪ ،‬آنانی که موجودیت شان موجب زحمت ورنجوری همیشگی‬
‫افغانستان بود"‪.‬‬
‫اولویت حکومتداری امیر بهم آوردن قطعات اراضی بامردم سرکش آن به منظور تاسیس یک‬
‫دولت متمرکز ویک پارچه بود‪ .‬طی دودهه حکومت چندین تهاجم رادرساحات مختلف‬
‫کشوراززابل و قالت تا بدخشان تاهزاره جات ونورستان به خاطرختم ملوک الطوایفی و تحکیم‬
‫حکومت مرکزی انجام داد‪.‬‬
‫دردوره او نظام های پراگندهء ملوک الطوایفی به دولت متمرکز فیودالی تغیر یافت‪ ،‬وامیرنشین‬
‫های شمال کشور (بدخشان‪ ،‬قطغن وبلخ) ومردمان هزاره که تابعیت حکومت مرکزی افغانستان‬
‫را قبول نداشتند‪ ،‬به اطاعت ازدولت اودرآورده شدند‪ .‬ومردم کافرستان بالشکرکشی های متعدد‬
‫بنام مسلمان سازی به تابعیت از حکومت مرکزی مجبور شدند ونام سرزمین شان از"کافرستان"‬
‫به "نورستان" تبدیل گردید‪.‬‬
‫امیر عبدالرحمن خان تمامیت ارضی کشورش را از سه طریق استحکام بخشید‪ :‬وی متعاقب‬
‫احراز قدرت از طریق اسکان مجدد و اجباری‪ ،‬با تطبیق سزای شدید‪ ،‬حتی اعدام‪ ،‬توانست تمام‬
‫نیرو های یاغی‪ ،‬متمرد و مرکز گریز را سرکوب نماید‪ .‬امیرعبدالرحمن از طریق پالیسی ناقلین‬
‫کمر نیرومند ترین مرکز اقوام پشتون را در هم شکستاند ‪.‬غلجی ها یکی از رقبا و دشمنان‬
‫سرسخت امیر بودند؛ امیر از طریق انتقال اجباری آنها از جنوب و صفحات مرکزی –جنوبی به‬
‫شمال کوهپایه های هندوکش‪ ،‬که عمدتأ ساحات غیر پشتون نشین بود‪ ،‬توانست این دژ مقاوم را‬
‫ضعیف سازد‪ .‬سرانجام امیر توانست دژ های اتحاد قومی قدیم را در هم شکسته و جای آنرا به‬
‫سیستم تازۀ والیتی بسپارد ‪.‬والیان‪ ،‬دارای نیروی نظامی قوی ساحوی بودند که از مرکز اداره‬
‫می شدند و درقسمت جمع آوری مالیات و کوبیدن یاغیان و معاندین دولت مرکزی سعی می‬
‫کردند‪ .‬امیر عبدالرحمن خان تمام والیان کشور را از طریق سیستم استخباراتی خیلی مستحکم و‬
‫مؤثر از نزدیک زیر کنترول خود داشت‪ .‬در زمان امیر عبدالرحمن خان بود که سیستم قدیمی‬
‫حکومات محلی ‪ -‬قومی به فرسایش گرایید و درواقع از طریق همین سیستم بود که اقوام از مرز‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪79‬‬

‫های اداری قومی خود بیرون آمده و درتحت سیستم جدید والیتی در محوطه دولت وارد عرصه‬
‫داد وستد گردیدند‪.‬‬
‫مدرنیزه ساختن و انکشاف بنیاد های اقتصادی کشور علی الرغم یک افغانستان متالشی و کوبیده‬
‫شده‪ ،‬امیرعبدالرحمن خان دست به ایجاد یک نظام عسکری و نظم اداری مدرن کشور زد‪ .‬امیر‬
‫عبدالرحمن خان علی الرغم شخصیت اتوکراتیک خویش لویه جرگه را فراخواند که در آن‬
‫شهزاده ها‪ ،‬شخصیت های ناب و متنفذ و روحانیون شرکت داشتند‪ .‬مطابق به سطور زندگینامۀ‬
‫امیر عبدالرحمن خان‪ ،‬سه هدف عمده دردایر نمودن آن در نظر بود‪ :‬سرکوبی اقوام یاغی‪ ،‬بسط‬
‫و استحکام دولت مرکزی از طریق یک اردوی قابل روئیت و تقویت حکام و خانوادۀ سلطنتی‪.‬‬
‫امیر عبدالرحمن خان توجه خاصی به ابعاد انکشافی و تنکالوژی در کشور مبذول داشت‪.‬‬
‫موصوف اطبأ‪ ،‬انجنیران (به خصوص معدن شناسان)‪ ،‬زمین شناسان و متخصصین مطابع‬
‫خارجی را به کشور دعوت نمود‪ .‬امیر ماشینری اروپایي را وارد کشور ساخت و دست به ایجاد‬
‫فابریکه های کوچک صابون سازی‪ ،‬شمع سازی‪ ،‬تولیدات چرمی و اسلحه سازی زد‪ .‬امیر به‬
‫جلب تکنیشن ها و مشاورین صنعتی‪ ،‬ارتباطات‪ ،‬مواصالت و آبیاری به سیستم های اروپایي‬
‫توجه خاص مبذول نمود‪.‬‬
‫از لحاظ تاریخی تنها دو حادثه قوم پشتونرا در مقابل سایر اقوام قرار داد‪ .‬یکی از این حوادث‬
‫حمله امیرعبدالرحمن خان به هزاره جات بود و حادثه دومی حمله امیرعبدالرحمن خان به‬
‫کافرستان که امروز بنام نورستان یاد میگردد‪ .‬باوجودیکه هردو عملیات در حقیقت در قطار‬
‫ساایر عملیات امیرعبدالرحمن خان در سایر نقاط کشور برای تحکیل سلطه دولت مرکزی و‬
‫ایجاد یک اداره ملکی سرتاسری در کشور بود‪ ،‬بآنهم در این دو عملیات‪ ،‬بخصوص در حمله به‬
‫هزاره جات نیروهای محلی قومی پشتون در مقابل مردم هزاره دست به جنایات بسیاری زدند و‬
‫قوم هزاره صدمه های جبران ناپذیری خورد‪ .‬این زیاده رویها تا جایی بود که بعد از به قدرت‬
‫رسیدن امیر حبیب للا خان در نامهء عنوانی خانوده های هزاره رسمآ از آنها معذرت خواسته از‬
‫آنها دعوت کرد دوباره به حانه های شان برگردند‪.‬‬
‫در سالهای نزدیک حمالت طالبان و کشتار مردم هزاره در یکاولنگ و بامیان و مزارشریف را‬
‫میتوان ناشی از تعصب قومی آنها که با تعصب مذهبی ضد شیعه گره خورده دانست‪ .‬همچنان‬
‫آتش زدن باغها و مزارع مردم شمالی توسط طالبان از جنایات دیگری است که لکهء ننگ آن بر‬
‫جبین طالبان برای ابد باقی خواهد ماند‪ .‬در زمان امیر عبدالرحمان خان و متعاقب او امیر حبیب‬
‫اله خان انگلیسها در تعیین خطوط سرحدی افغانستان با همسایگان به حکمیت میپردازند اما در‬
‫ادارهء امور داخلی کشور نقشی ندارند‪.‬‬

‫اشغال پنجده توسط روسهای تزاری‬

‫وزرای خارجه انگلستان و روسیه تزاری به ترتیب (لورد گرینویل) )‪(Lard Granville‬و‬
‫(پرنس گورچکوف)برای تثبیت سرحدات افغانستان و روسیه تعیین گردیده در سال ‪1873‬م‬
‫مطابق با ‪1290‬هد به موافقه رسیدند و مرزهای شمالی افغانستان با روسیه تزاری روی کاغذ‬
‫تثبیت گردید‪ .‬زمانیکه امیر عبدالرحمن خان در سال (‪1880‬م) مطابق (‪1297‬هد) به اقتدار‬
‫رسید در دوران حکمروایی او مرزهای افغانستان تعیین و تثبیت شد بدین ترتیب با انگلیس و‬
‫روسیه تزاری مذاکره آغاز شد و موافقه به عمل آمد تا هیأت مشترک سه کشور فوق الذکر در‬
‫مان نومبر سال (‪1884‬م) در سرخس حاضر شوند‪ .‬مگرعساکر تزاری پیشروی خودرا در‬
‫آسیای میانه ادامه دادند تا به نزدیک پنجده رسیدند واز پل خاتون که باالی دریای هریرود‬
 ‫‪ □ 80‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫موقعیت دارد به حیث یک پایگاه نظامی استفاده کردند‪ .‬در سال (‪ )1885‬پنجده و آقتیپه توسط‬
‫عساکر روسی اشغال گردید ‪ .‬پس از این واقع برای بار دوم مذاکرات میان نماینده گان بریتانیا و‬
‫روسیه تزاری در لندن آغاز شد و برای تثبیت مرزهای شمالی افغانستان چندین بار میان هیأت‬
‫های کشورهای مذکور مذاکره صورت گرفت ‪ .‬تا باآلخره در سال (‪1887‬م) پروتوگول شش‬
‫‪(ٔٔR‬‬
‫فقره یی به امضاء رسید که به اساس آن سرحدات شمال غربی که به نام خط ریجوی ‪ٔٔ idge‬‬
‫) ‪way‬موسوم است توسط هیأت تزاری وانگلیس (کاپیتان کامروف و چارلس یت) برای مدت‬
‫چهار سال به طول (‪ )560‬کیلومتر از دره ذوالفقار تا خماب توسط خط کوتاهی ذریعه نصب‬
‫پیلرها تثبیت و تعیین گردید‪.‬‬

‫دیورند‪6‬‬ ‫معاهد ٔه خط‬

‫معاهده دیورند بتاریخ ‪ 12‬نوامبر ‪1893‬م میان امیر عبدالرحمن خان و سر هنری مورتمر‬
‫دیورند‪ ،‬وزیر خارجه دولت هند برطانوی در کابل به امضا رسید‪ .‬در آن زمان مطابق به معاهده‬
‫تحمیلی استعماری سال ‪1879‬م گندمک‪ ،‬افغانستان در اعمال امور سیاست خارجی خود وابسته‬
‫به هند برطانوی بود‪ .‬معاهده دریورند ‪ 7‬ماده دارد و حوزه های نفوذ دو دولت را باالی اقوام‬
‫قبایلی که در غرب دریای سند از چترال تا بلوچستان زندگی میکردند‪ ،‬تعیین میکند‪ .‬با آنکه این‬
‫مناطق در حقیقت قبل با تجاوزات رنجیت سنگ و انگلیسها از زیر ادارهء دولت افغانستان بیرون‬
‫شده بودند اما در آنزمان این مناطق از لحاظ اداری شامل هند برطانوی نبودند‪.‬‬
‫معاهده ‪1921‬م کابل که بعد از حراز استقالل سیاسی میان دولت بریتانیا و افغانستان عقد شد‬
‫معاهدهء دیورند را تآیید میکند اما این معاهده صرف برای سه سال مدار اعتبار بود و بعد از سه‬
‫سال هرکدام جانبین میتوانند با یکسال اطالع قبلی این معاهده را فسخ نمایند‪ .‬افغانستان در لویه‬
‫جرگهء ‪ 26‬جوالی سال ‪ 1949‬این معاهده را یکجانبه فسخ کرد‪ .‬این ادعا که افغانستان مطابق‬
‫کنوانسیون جنیوا در مورد معاهدات بین المللی حق ملغی کردن یکطرفه معاهده سال ‪1921‬م‬
‫کابل را ندارد نیز نادرست است زیرا کنوانسیون جنیوا در سال ‪1969‬م منعقد شد و به معاهدات‬
‫بعد از آن تاریخ اعتبار دارد و به ماقبل خود رجعت نمیکند‪ .‬بنابر آن افغانستان هرگز حق خودرا‬
‫در باز گرفتن مناطق از دست رفته پشتون نشین غرب دریای سند از دست نداده است‪.‬‬
‫دوران عبدالرحمان در واقع دوران ثبات توأم با خشونت بود‪ .‬انعقاد معاهده دیورند زمینه های‬
‫تسلط داخلی را بدون تشویش از مداخات انگلیسها فراهم نمود‪ .‬با از بین رفتن آزادی خارجی‬
‫افغانستان زمینه ساز ثبات همه جانبه داخلی گردید‪ .‬تأثیرات سیاست سرکوب‪ ،‬از بین رفتن نظم‬
‫ملوک الطوایفی‪ ،‬کمرنگ شدن نظم فئودالی‪ ،‬رنگ باختن نقش روحانیت به دلیل ایجاد اساس‪-‬‬
‫القضات (بدست گرفتن اوقاف) بود‪ .‬امیر قوی پنجه توانست با متمرکز کردن قدرت‪ ،‬ساختن اداره‬
‫مستحکم‪ ،‬اردوی پایدار نظم دولتی را در جامعه متکثر القوم افغانستان به یادگار بگذارد‪.‬‬

‫‪ 6‬معاهد ٔه دیورند نظر به اهمیت آن در تاریخ افغانستان و اثرات آن باالی روابط افغانستان با‬
‫پاکستان در فصل دوازدیم این کتاب به تفصیل مورد ارزیابی قرار گرفته است‪،‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪81‬‬

‫امیر حبیب هللا خان‬

‫امیر حبیبللا خان (ملقب به سراج الملة و الدین)‪ ،‬پسرامیر‬
‫عبدالرحمنخان ‪.‬امیرافغانستان‪ ،‬در سال ‪ ۱۲۸۸‬ه‪.‬ق مطابق‬
‫سوم جون ‪1872‬م در سمرقند متولد و در ‪ ۱۳۱۹‬ه‪.‬ق‬
‫مطابق اکتوبر ‪1901‬م به جای پدر بر کرسی امارت‬
‫نشست‪ .‬حبیبللا در دوره پادشاهیاش با شورشهایی در‬
‫مناطق پکتیا (‪ )۱۳–۱۹۱۲‬و قندهار (‪ )۱۹۱۲‬روبرو شد‪.‬‬
‫در ‪ ۱۹۱۸‬توطئهٔ سوء قصد علیه امیر حبیبللا خان در‬
‫الممالک‬ ‫گرفت ‪.‬مستوفی‬ ‫صورت‬ ‫کابل‬ ‫شهر‬
‫محمدحسنخان در پایان عهد امیر حبیبللا خان گزارش‬
‫سری به شاه تقدیم و نقشهٔ سوء قصد علیه امیر حبیبللا خان‬
‫را بیان کرده بود‪ .‬بهطوریکه شهزاده امانللا خان و علیا‬
‫حضرت مادر وی در آن دخیل بودند‪ .‬امیر این گزارش را‬
‫بیاهمیت تلقی کرد و سرانجام در شب ‪ 19‬فبروری‬
‫م‪ 1919‬در هنگام شکار در کلهگوش لغمان به قتل رسید‪ .‬هرچندامانللا خان فرزند وی شخصی‬
‫به اسم کلنل علیرضا خان را به جرم قتل حبیبللا خان محکوم و اعدام کرد اما بعضی مورخین‬
‫شجاع الدوله خان فراشباشی و سردار نادر خان را از متهمان قتل وی میدانند‪ .‬این دو شخص‬
‫پس از ترور حبیب للا خان به ترتیب سمت های ریاست امنیت کابل و وزارت دفاع رسیدند‪.‬‬
‫امیر حبیب للا خان مدت ‪ ۱۸‬سال در افغانستان حکمرانی کرد‪ .‬او برخالف پدرش نرم خو‪،‬‬
‫حلیمتر و انسانی فرهیخته بوده و بقول میر محمد صدیق فرهنگ‪« ،‬از نظر دانش شخصی امیر‬
‫باسوادترین و با مطالعه ترین پادشاه سلسه محمدزایی از عصر امیر دوست محمد خان تا به امیر‬
‫امان للا خان بود‪».‬‬
‫از جمله کارهای قابل تذکر امیر حبیب للا خان عفو زندانیان و قربانیان استبداد امیر گذشته بود‪.‬‬
‫چنانچه وی طی فرمانی «مقرر نمو د تا کسانی که در دوره امیر ماضی به داخل یا خارج تبعید‬
‫گردیده و یا از ترس متواری شده بودند‪ ،‬به وطنشان مراجعه نمایند و نه تنها کسی از بابت‬
‫اتهامات گذشته مزاحم ایشان نشود بلکه ملک و جایداد شان هم اعاده گردد‪.‬‬
‫راجع به مردم هزاره که از همه بیشتر زجر و عقوبت کشیده بودند‪ ،‬فرمان جداگانه مورخ‬
‫دوازدهم رمضان ‪۱۹۰۴( ۱۳۲۲‬میالدی) صدور یافت در آن تذکار رفته است‪« :‬ملک و زمین‬
‫شما مردم که تا حال به مردمان مهاجر و ناقل داده می شد‪ ،‬حکم کردیم که بعد از این به دست‬
‫خود شما باشد و هر قدر ملکی که از مردم هزاره قبال به افغان داده شده باشد‪ ...‬در بدل آن از‬
‫زمینهای خالصهء نو آباد سرکاری ملک و زمین داده شود‪.».‬‬
‫او انسانی با دید گسترده تر نسبت به مسایل خارجی و داخلی بوده ولی شوربختانه در زندگی‬
‫شخصی اش عیاش‪ ،‬زنباره و خوشگذران بود‪.‬‬
‫کارهای برجستهٔ امیر حبیب للا خان را میتوان بطور آتی خالصه کرد که اثرات آنها سالهای سال‬
‫و حتی تاکنون در افغانستان باقیمانده اند‪:‬‬
 ‫‪ □ 82‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫‪ .۱‬گشایش نخستین مکتب رسمی دولتی بنام حبیبیه در کابل در سال ‪۱۹۰۳‬م‪ :‬در این مکتب‬
‫برعالوهء معلمین داخلی برخی معلمینن خارجی (از هند برتانیایی) نیز مشغول تدریس بودند‪.‬‬
‫بتدریج مکتب حبیبیه مورد تو جه روشنفکران وآزادیخواهان قرار گرفته و در سالهای ‪-۱۹۰۶‬‬
‫‪ ۱۹۰۸‬به مرکز فعالیتهای سیاسی موسوم به جنبش مشروطیت افغانستان تبدیل شد‪.‬‬
‫‪ .۲‬شاه نامبرده همچنان نخستین دستگاه برق آبی و فابریکهء نساجی را در «جبل السراج» در‬
‫سالهای ‪ ۱۹۱۵-۱۹۱۲‬بنا نهاد که در واقع آغاز تولید انرژی برق و بکارگیری کارخانه های‬
‫نساجی در کشور بود‪.‬‬
‫‪.۳‬افغانستان تا سال ‪ ۱۹۰۶‬در عرصهء مطبوعات دستآوردی نداشته (باستثنای چند شماره شمس‬
‫النهار در دورهء سلطنت امیر شیر علیخان) و اطالعات و اخبار دولتی توسط فرمانهای جداگانه‬
‫و یا بگونه شفاهی (بوسیلهء جارچیها) به آگهی مردم رسانیده میشدند‪ .‬مگر به اجازهء امیر حبیب‬
‫للا خان در ماه جنوری سال ‪ ۱۹۰۶‬نخستین جریدهء رسمی بنام «سراج االاخبار» انتشار یافت‬
‫ولی نشر آن فقط به یک شماره محدود شد‪ ،‬چون شاه مواد منتشرهء آنرا نپسندیده اجازهء انتشار‬
‫بعدی آنرا تا سال ‪ ۱۹۱۱‬نداد‪.‬‬
‫‪ .۴‬درسال ‪ ۱۹۰۹‬نخستین بار دولت سراجیه اقدام به ایجاد تعلیمگاه عسکری زده در همان سال‬
‫مکتب حربیه توسط امیر حبیب للا خان بنیانگذاری شد‪ .‬درمیان استادان این مکتب استادان از‬
‫هندوستان و ترکیه بودند‪ .‬بنیانگذاری این تعلیمگاه نظامی نقش مهمی در راستای تقویت اردوی‬
‫منظم افغانستان داشت‪.‬‬
‫‪ .۵‬در سالهای آغازین قرن بیست امیر حبیب للا نخستین موترها را از هند برتانیایی برای‬
‫استفادهء دربار وارد کرد‪ .‬همچنان او به بهبود راههای مواصلتی توجه کرده و بدین منظور‬
‫راههای خامه (خاکی) کابل‪ -‬جالل آباد (از راه لته بند) ‪ ،‬کابل‪ -‬پروان (تا غوربند) و همچنان‬
‫کابل‪ -‬غزنی تا قندهار را برای استفاده موتری آماده ساخت‪ .‬این کار در واقع آغاز فعالیت‬
‫ترانسپورت زمینی افغانستان بود‪.‬‬
‫‪ .۶‬امیر عبدالرحمن خان در اواخر سلطنتش که صالحیتهای دربار و حکومت را به فرزندانش و‬
‫در گام نخست به شهزداه حبیب للا خان واگذار کرده بود‪ ،‬زمینهء برگشت یکی از سرداران‬
‫تبعیدی محمد زایی یعنی سردار غالم محمد خان (طرزالدوله) و اخالفش را که در راس فرهیخته‬
‫گان شان محمودبیگ طرزی بود‪ ،‬از دمشق و سایر نقاط دولت عثمانی به کابل‪ ،‬مساعد ساخت‪.‬‬
‫سردار محمود بیگ طرزی بعد از آمدن به کابل با اتکا به دانش و تجربهء اندوخته در شرق‬
‫میانه و بخصوص در ترکیه ( او همسر ترکی‪ -‬شامی داشته و جهانبینی اش متاثر از جریانهای‬
‫فکری آنزمان ترکیه بود) خود‪ ،‬بسرعت در دربار امیر حبیب للا سراج الملته والدین نفوذ کرد‪.‬‬
‫یکی از عوامل نزدیکی بیشتر این سردار با امیر نامبرده برعالوهء دانش و توانایی های شخصی‬
‫اش‪ ،‬پیوندهای زنا شویی وی با دربار بود‪ .‬چنانچه محمود بیگ طرزی دو دخترش را به حبالهء‬
‫نکاح دو پسر امیر یعنی شهزاده عنایت للا خان و شهزاده امان للا خان در آورد‪ .‬او پسانها‬
‫بکمک دامادش شهزاده عنایت للا خان که سرپرستی امور فرهنگی و معارف کشور را دارا بود‪،‬‬
‫دست به کارهای با ارزش روشنگرانه از طریق جریدهء سراج االخبار زد‪.‬‬
‫محمود بیگ طرزی که نویسنده ماهری بوده و در ادبیات و ترجمه دست توانایی داشت‪ ،‬اعتماد‬
‫بیشتر امیر حبیب للا را بدست آورده و شاه نامبرده در سال ‪ ۱۹۱۱‬وی را به مدیریت سراج‬
‫االخبار گماشت‪ .‬او در نبشته ها‪ ،‬برگردانها و سرودههایش مسایل استقالل‪ ،‬ترقی و معارف را‬
‫تبلیغ میکرد که در آنزمان از جذبهء باالیی برخوردار بوده و حتی باعث هراس انگلیسها در هند‬
‫برتانوی میشد‪ .‬از البالی نبشته ها و تصنیفهای طرزی خصلت ضدانگلیسی و روحیهء‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪83‬‬

‫آزدایخواهی وی آشکاراست‪ .‬بیجا نیست که به دلیل نقش برجسته طرزی در مطبوعات نوپای‬
‫آنزمان افغانستان (بخصوص نشر فعاالنه سراج االخبار) محمود طرزی را «پدر ژورنالیزم»‬
‫افغانستان نامیده اند‪.‬‬
‫محمود طرزی باآنکه مانند بسیاری از محمد زاییها شخصا بر پشتو تسلط نداشت اما اولین‬
‫خدمات ارزنده را برای تقویت زبان پشتو (که آنرا بنا برسم معمول آنزمان دری زبانها زبان‬
‫افغانی میگفت) رویدست گرفت‪ .‬وی در یکسلسله مقاالت خود در سراج االخبار به ترویج کتبی و‬
‫رسمی زبان پشتو باری نوشته بود‪:‬‬
‫«از آغاز تاسیس دولت افغانیه‪ ،‬زبان دولتی ما زبان فارسی شده مانده است‪ .‬بعد از اینها هم‬
‫بسبب بعضی عوامل خارجی‪ ،‬و اختالفات داخلی‪ ،‬هی کس در پی اصالح و ترقی زبان افغانی و‬
‫تبدیل دادن رسومات دولتی را از زبان فارسی بزبان افغانی و زبان رسمی ساختن آن نیافتاده‬
‫اند‪ ..‬طزری در یک مقالهء دیگرش در مورد «ملت افغان» چنین اشاعه مینماید‪:‬‬
‫«مارا ملت افغان‪ ،‬و خاک پاک وطن عزیز ما را افغانستان میگویند‪ .‬چنانچه عادات‪ ،‬اطوار‪،‬‬
‫اخالق مخصوص داریم‪ ،‬زبان مخصوصی را نیز مالک میباشیم که آن زبان را «زبان افغانی»‬
‫میگویند‪ .‬این زبان را مانند حرزجان باید محافظه کنیم‪ ،‬در ترقی و اصالح آن جدا کوشش کنیم‪.‬‬
‫تنها مردمان افغانی زبان نی‪ ،‬بلکه همه افراد اقوام مختلفه ملت افغانستان را واجب است که زبان‬
‫افغانی وطنی ملتی خود را یاد بگیرد‪ .‬در مکتبهای ما‪ ،‬اهمترین آموزشها‪ ،‬باید تحصیل زبان‬
‫افغانی باشد‪ .‬از آموختن زبان انگلیزی‪ ،‬ترکی و حتی فارسی تحصیل زبان افغانی را اهم و اقدم‬
‫باید شمرد‪.‬‬
‫متاسفانه از چند سال به اینطرف و بخصوص بعد از به قدرت رسیدن جمعیت اسالمی و شورای‬
‫نظار در سال ‪1992‬م تعدادی از روی تعصب در مقابل زبان پشتو این پندار محمود طرزی و‬
‫این اقدامات بسیار ابتدائی در راه انکشاف زبان پشتو را نادرست دانسته و اورا به ترویج‬
‫"سیاستهای تبعیضی و فارسی‪ -‬دری ستیزانهء دولتهای بعدی افغانستان" متهم میکنند‪ .‬در حالیکه‬
‫در حقیقت امر زبان دری‪/‬فارسی همچنان به عنوان زبان رسمی خط و کتابت دولت افغانستان و‬
‫زبان تعلیمی مؤسسات تعلیمات عالی در کشور تا امروز پا بر جا بوده است‪.‬‬
‫‪ .۷‬بر عالوهء خاندان طرزی امیر حبیب للا سراج الملته والدین یک خاندان دیگر محمدزایی را‬
‫نیز اجاز ٔه برگشت به وطن داد که بنام آل یحیی مشهور اند‪ .‬این خاندان که در راس آن سردار‬
‫یحیی خان بود‪ ،‬با فرزندان و نبیره گانش از دیره دون هند برتانوی برگشتند که مهمترین آنها‬
‫سردار نادر خان بود که پس از برگشت بکابل با اتکا به تواناییها و اندوخته های خود و‬
‫برادرانش به دربار حبیب للا خان نفوذ ریشه یی کرد‪ .‬نادر و بردارانش (شامل سردار محمد‬
‫عزیز خان‪ ،‬سردار محمد هاشم خان‪ ،‬سردار شاه محمود خان و سردار شاه ولیخان) که همه زاده‬
‫در هند بودند‪ ،‬بسرعت پستهای مهم دربار را بدست آورده و از رازداران و مشاوران خاص امیر‬
‫نامبرده شدند‪ .‬از همینجا بود که آنها بنام «مصاحبان خاص» امیر شهره گردیدند‪ .‬در نزدیکی‬
‫بیش از حد «مصاحبان» با امیر حبیب للا نقش مهمی را وصلت خانوادگی یعنی ازدواج خواهر‬
‫آنها با امیر حبیب للا (مشهور به علیاجانب که همچنان زادهء دیره دون هند بوده و از زیبایی و‬
‫دانش کافی بر خوردار بود میباشد‪ .‬امیر حبیب للا خان معاهدهء دیورند را با انگلیسها تآیید کرد‪.‬‬
 ‫‪ □ 84‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫امیر امان هللا خان‬

‫امیر امانللا خان مشهور به غازی امانللا خان فرزند سوم‬
‫امیرحبیبللا خان و نواسۀ امیرعبدالرحمان خان و نبیرهی‬
‫امیردوستمحمد خان از دودمان بارکزایی بود ‪.‬وی در اول‬
‫ماه جون ‪ 1892‬میالدی در پغمان کابل به دنیا آمد ‪ .‬اماناهلل‬
‫در لیسهء افسری آموزش دید و با اردو ارتباط نزدیک‬
‫داشت‪ .‬وی پس از کشته شدن پدرش حبیبللا خان در‪۲۸‬‬
‫فبروری ‪1919‬م به قدرت رسید‪.‬‬
‫وی در سال ‪ 1919‬میالدی جنگ استقالل و سومین جنگ‬
‫افغان‪ -‬انگلیس را آغاز کرد که منجر به معاهدهء راولپندی‬
‫شد و بربنیاد آن بریتانیا افغانستان را به حیث یک کشور‬
‫مستقل به رسمیت شناخت‪.‬‬
‫سلطنت شاه امانللا در ‪ ۱۹۲۰‬میالدی پیمان دوستی با‬
‫شوروی و سپس با ایتالیا‪ ،‬ترکیه و ایران امضا کرد‪ .‬شاه‬
‫امانللا سپس در سال ‪ ۱۹۲۱‬میالدی پیمانی با دولت شوروی بست و امتیاز خط تلگرافی کشک‬
‫هرات‪ ،‬قندهار و کابل را به روسیه داد‪ .‬وی در ‪ ۱۰‬دسامبر ‪ ۱۹۲۷‬سفری ‪ ۶‬ماهه را به‬
‫کشورهای آسیایی اروپایی و آفریقایی آغاز کرد و در سال ‪ ۱۳۰۷‬هجری شمسی از راه ایران به‬
‫افغانستان بازگشت و دست به اقدامات اصالحی زد‪.‬‬
‫امان للا در ‪ ۱۹۲۶‬سلطنت مشروطه اعالم نمود و خودش را شاه اعالم کرد‪.‬‬
‫برگزاری لویه جرگه و تصویب نخستین قانون اساسی‪ ،‬از میان رفتن برده داری‪ ،‬استقرار نظام‬
‫شاهی مشروطه‪ ،‬تفکیک قوا‪ ،‬اجباری شدن آموزش‪ ،‬آوردن اصالح در نظام مالی‪ ،‬ممنوع شدن‬
‫کار اجباری‪ .‬فرستادن شماری از محصلین به خارج کشور به منظور ادامه تحصیل‪ ،‬تأسیس‬
‫نخستین کتابخانه عامه در کابل‪ ،‬افزایش چشمگیر روزنامه نگاری و مانند اینها از مهمترین‬
‫تحوالت این دوره خوانده میشوند و در کل از دوره شاه امانللا خان به حیث یک دوره درخشان‬
‫کشور یاد میشود‪.‬‬
‫از آنجایی که اقدامات اصالحی وی با تندرویهایی همراه بود و با روحیه بعضی از اقشار جامعه‬
‫و مردم سازگاری نداشت‪ ،‬زمینه را برای شورشگری در برابر سلطنت وی فراهم ساخت و‬
‫حبیبللا کلکانی بر او شورید و او را وادار به کناره گیری کرد و به ایتالیا رفت‪.‬‬
‫باید بخاطر آورد که قبل از حبیب للا کلکانی‪ ،‬در سال ‪1924( ۱۳۰۳‬م) شماری از مالها و‬
‫روحانیون افراطی به سرکردگی مال لنگ علیه دولت امانللا خان دست به تبلیغ زده مردم را به‬
‫شورش واداشتند‪ .‬آنان تمامی اصالحات دوره امانی را خالف دین اسالم خوانده‪ ،‬این شاه مترقی‬
‫و وطندوست را کافر و جهاد علیه او را فرض اعالن کردند‪ .‬مگر این مال در دستی قرآن و در‬
‫دست دیگر قانون جزاء امان اله خان را گرفته در میان قبایل که متأسفانه از سواد و دانش‬
‫بیبهره بودند فریاد نمیزدند که‪ :‬کدامیک را قبول دارید! قرآن یا قانون را؟ و طبعا ا مردم میگفتند‪:‬‬
‫قرآن را‪ .‬باید بخاطر آورد که انگلیسها که خود را در این توطئه پیروز میدانستند دست به‬
‫مداخله مستقیم زده و یک تن هندو به نام عبدالکریم را زیر نام پسر امیر محمد یعقوب خان داخل‬
‫قوم ځدران پکتیا نموده که رهبری اغتشاش را به دست گرفت‪ .‬در آغاز جنگ به نفع شورشیان‬
‫پیش میرفت چون از یک سو بودجه دولت به اتمام رسید و از سوی دیگر ‪ ۸۰۰‬عسکر دولت به‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪85‬‬

‫یکبارگی کشته شدند که این ضربه سختی بر پیکر رژیم نوپای امانی بود‪ .‬در همین دوره بود که‬
‫عبدالکریم با حمایت انگلیسها در پکتیا دعوای امارت نمود‪ .‬از آنجایی که اکثریت مردم‬
‫افغانستان از خدمات دولت امانی راضی بودند‪ ،‬جمع وسیع یکصدا علیه این اغتشاش جاهالن‬
‫برخاستند که منجر به سرکوب آن شد‪ .‬میر غالم محمد غبار در «افغانستان در مسیر تاریخ»‬
‫(جلد اول‪ ،‬ص ‪ )۸۰۹‬مینویسد‪...« :‬همینکه دانستند اغتشاش پکتیا ماهیت مذهبی نی‪ ،‬بلکه‬
‫ماهیت سیاسی و آنهم به مداخله دولت انگلیس دارد‪ ،‬همه به حمایت دولت برخاستند و بر ضد‬
‫نفوذ خارجی متحد گردیدند‪ ".‬مهار این شورش که بیش از یکسال به طول انجامید بار سنگینی بر‬
‫دولت امانی بود‪ .‬تقریبا مالیات یکساله در آن به هدر رفت و متعاقبا در لویه جرگه پغمان شاه‬
‫امانللا مجبور شد که با روحانیون مرتجع از راه مماشات پیش رفته بخشی از برنامه اصالحاتش‬
‫را کنار گذارد‪ .‬در نتیجه این زحمات و همکاری وسیع مردم‪ ،‬شورش سرکوب و سران باغی‬
‫فراری شدند‪ .‬درین میان مالی لنگ و مال عبدالرشید که به کوهها پناه برده بودند توسط مردم‬
‫دستگیر و تسلیم دولت داده شدند‪ .‬به تاریخ ‪ ۴‬جوزای ‪ ۱۳۰٤‬مالی لنگ و مال عبدالرشید با ‪۵۱‬‬
‫تن از همدستان شان بعد از اینکه حکم اعدام بر آنان صادر شد‪ ،‬طی مراسمی در تپه مرنجان‬
‫اعدام شدند و چندصد تن دیگر به والیات شمالی تبعید شدند‪.‬‬
‫شاه امان للا در ‪ 22‬جون ‪ 1927‬منار یاد گاری بنام "منار علم وجهل"را که دردهمزنگ کابل‬
‫درکنار دریای کابل بخاطرختم شورش مالی لنگ بناکرده بود دریک طرف آن این شورش‬
‫توضیح شده ودرسه طرف دیگرآن اسامی سه صد نفرافسرانی که در جنگ شهید شده بودند‬
‫تحریر گردیده است‪.‬‬
‫از شاه امان هللا به عنوان شاه روشنفکر و ترقی خواه یاد میشود و افغانستان در دوران وی‬
‫شاهد اصالحات و تحوات بزرگی بوده است‪ .‬سرانجام وی در ‪ ۲۵‬اپریل ‪ ۱۹۶۰‬در زوریخ‬
‫سوئیس در گذشت‪ .‬جنازه وی به جاللآباد انتقال داده شد و در کنار مزار پدرش به خاک سپرده‬
‫شد‪.‬‬
‫وقتی در سال ‪ 1919‬امان اله خان به پادشاهی رسید دولت هند برتانوی حتی سفارت در کابل‬
‫نداشت صرف یکنفر بنام حافظ سیف اله تحت عنوان "واقعه نگار" حافظ منافع انگلستان در کابل‬
‫بود و او هم در حالت نظر بند بسر میبرد‪ .‬در حالیکه شخصی بنام سردار عبدالرحمان در مقام‬
‫رسمی سفیر افغانستان در دهلی ایفای وظیفه میکرد‪.‬‬
‫افغانستان چگونه مستعمرهء بود که استعمار گران در این کشور نه نمایندهء داشتند و نه‬
‫سربازی و نه کدام اداره چی؟ در حالیکه در هندوستان مامور مالیه‪ ،‬مدیر گمرک‪ ،‬قومندان امنیه‬
‫و حتی مامور پوسته خانه همه انگلیس بودند!‬
‫پاسخ به این سوال را در شرایط ختم جنگ دوم افغان و انگلیس ومعاهدهء گندمک باید جستجو‬
‫کرد‪.‬‬

‫حصول استقالل سیاسی‬

‫جنگ سوم افغان و انگلیس که از دوم مئ تا دوم جون سال ‪1919‬م دوام کرد‪ ،‬با امضای‬
‫توافقتنامهء آتش بس به تاریخ هشتم اگست سال ‪ 1919‬در راولپندی‪ ،‬رسمآ به پایان میرسد‪.‬‬
‫سر هملتن گرانت رییس هیات انگلیسی که وزیر خارجه حکومت هند برطانوی نیز بود طئ‬
‫مکتوبی عنوانی علی احمد خان وزیر داخله و رییس هیات افغانی تآیید میکند که حکومت‬
‫انگلستان استقالل افغانستان را در امور داخلی و خارجی برسمیت میشناسد‪ .‬او هم چنان در این‬
 ‫‪ □ 86‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫نامه تآکید میکند که "با این جنگ و این موافقتنامه‪ ،‬تمامی معاهدات قبلی میان دوجانب فسخ شده‬
‫محسوب میگردند"‪.‬‬
‫به این اساس امان للا خان وعده ایرا که حین تاجگذاری خود در ‪ ۳‬مارچ ‪ ۱۹۱۹‬به مردم‬
‫افغانستان داده بود جامهء عمل میپوشاند‪ .‬امان اله خان گفته بود‪:‬‬
‫"به آن شرط این تاج و تخت را میپذیرم که شما با اندیشه ها و افکار من همکاری کنید‪ .‬حکومت‬
‫افغانستان باید از نگاه داخلی و خارجی کامالا مستقل و آزاد باشد‪".‬‬
‫مردم افغانستان همه ساله از ‪ ۲۸‬اسد به عنوان روز استقالل کشور تجلیل نموده و معموال مراسم‬
‫جشن را در ماه سنبله پرپا میکنند‪.‬‬
‫با آنکه موضوع استقالل افغانستان و جنگ سوم افغان‪-‬انگلیس از سوی بریتانیا کم اهمیت و خیلی‬
‫کوچک جلوه داده شد‪ ،‬باوجود آن این جنگ از جمله جنگهای بزرگ به شمار میرود که دران‬
‫بیش از ‪ ۱۶‬میلیون پاوند خسارات مالی به هند برطانوی وارد شد و حدوداا ‪ ۲۰۰۰‬افراد نظامی‬
‫آنها نیز درین جنگ هالک شدند‪.‬‬
‫تعدادی در مورد تاریخ استقالل افغانستان فتنه انگیزی کرده و با بیشرمی میکوشند در مورد ابهام‬
‫ایجاد کرده جوانان کشور را فریب دهند‪ .‬حقیقت آن است که معاهده راولپندی و ضمایم آن بتاریخ‬
‫‪ ۸‬آگست سال ‪۱۹۱۹‬م استقالل افغانستان را تایید کرد که ‪ ۱۶‬اسد ‪ ۱۲۹۸‬هجری شمسی میشود به‬
‫برش زیرین از روزنامه آنروز لندن توجه کنید‪ .‬و متعاقب آن امان اله خان ‪ 12‬روز بعد ‪ ۲۸‬اسد‬
‫‪ ۱۲۹۸‬را روز رسمی استقالل و رخصتی عمومی اعالن کرد‬
‫در تمام معاهده راولپندی کلمه استقالل نیست‪ .‬استقالل در مکتوب رسمی سرهملتن گرانت رییس‬
‫هیات انگلیسی و وزیر خارجه هند برتانوی عنوانی علی احمد خان رییس هیات افغانی تایید شده‬
‫که به حیث ضمیمه رسمی معاهده ‪ 8‬آگست سال ‪ 1919‬راولپندی است‪ .‬معاهده سال ‪ 1921‬کابل‬
‫معاهده دوستی بوده معاهده راولپندی وضمایم آن را تکرار و تایید میکند‬
‫تاریخ ‪ ۸‬آگست سال ‪۱۹۱۹‬م که ‪ ۱۶‬اسد ‪ ۱۲۹۸‬هجری شمسی میشود روز برسمیت شناختن‬
‫استقالل توسط انگلستان است‪ .،‬تایید پیمان صلح راولپندی از جانب امانللا خان ‪ ۲۸‬اسد ‪۱۲۹۸‬‬
‫بوده و تصدیق استقالل است‪ .‬چون امانللا خان این پیمان را در ‪ ۱۹‬آگوست ‪ ۱۹۱۹‬برابر با ‪۲۸‬‬
‫اسد ‪ ۱۲۹۸‬تایید کرد به دلیل این که برای نخستین بار نماینده انگلیس در سند پیوست این پیمان‪،‬‬
‫استقالل افغانستان را پذیرفته بود‪ .‬به همین استدالل مبنای انتخاب ‪ ۲۸‬اسد به عنوان روز استقالل‬
‫تاریخ درست است‪ .‬بیانات قبل از آگست امان اله خان در حوت و حمل قبل از تصدیق استقالل‬
‫توسط انگلستان بوده و منطقا مبدآ استقالل شده نمیتوانند‪ .‬این بیانات تبلیغات برای احراز استقالل‬
‫بودند‪.‬‬
‫در حقیقت ‪ ۲۸‬اسد روز خالصی ملت افغانستان از شر ‪123‬ساله استعمار گران برطانوی است‪.‬‬
‫حصول استقالل خارجی به قهرمان استقالل شاه امان للا خان اجازه داد تا به تطبیق پروگرامهای‬
‫گسترد ٔه انکشاف ساختمانی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬اجتماعی‪-‬سیاسی و دپلوماتیک دست زند تا افغانستان بتواند‬
‫در قطار کشورهای پیشرفته جهان عرض وجود نماید‪.‬‬
‫در این روز باالخره بزرگترین قدرت استعماری جهان قبول کرد که ملت افغان را نمیتوان مانند‬
‫دگران مستعمره ساخت!‬
‫‪ 28‬اسد سمبول ناسیونالیزم یک قوم نیست‪ ،‬سمبول وحدت ملی و پیروزی یک ملت است‪ ،‬در‬
‫دفاع از وطن مشترک‪ .‬سمبول ناسیونالیزم ملت افغانستان است‪ .‬صرف نظر از اختالفات طبیعی‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪87‬‬

‫سیاسی و سلیقوی و محلی‪ ،‬تجلیل از استقالل افغانستان‪ ،‬تجلیل از روز ملی افغانستان واحد‬
‫ووحدت مردم آنست در زیر یک بیرق ملی‪.‬‬
‫احترام به استقالل ملی‪ ،‬احترام به تمامیت ارضی‪ ،‬احترام به قانون اساسی و احترام به بیرق‬
‫ملی‪،‬از وجایب هر شهروند افغانستان است‪ .‬هرگاه ما با استفاده از نعمت دموکراسی تضمین شده‬
‫در قانون اساسی حقوق مساوی شهروندی را برای هر فرد این کشور تقاضا داریم در عین زمان‬
‫نمیتوانیم وجایب خودرا در برابر این قانون اساسی در احترام به استقالل کشور‪ ،‬در احترام به‬
‫قانون اساسی کشور‪ ،‬احترام به ملت افغانستان‪ ،‬و احترام به بیرق ملی کشور نادیده بگیریم!‬
‫نهال استقالل به خونهای پاک افراد این کشور چه پشتون‪ ،‬چه تاجیک‪ ،‬چه هزاره‪ ،‬چه ازبک و‬
‫چه سایر اقوام برادر آبیاری شده است‪ .‬از این جهت در افتخارات این کشور هم همه سهم دارند‪.‬‬
‫جا دارد در این روز ملی در کنار شهدای راه استقالل از تمام شهدای مردم افغانستان‪ ،‬بدون توجه‬
‫به عقاید سیاسی‪ ،‬مذهبی و تنظیمی‪ ،‬چه سرباز و پولیس‪ ،‬مجاهد و بیگناهانیکه تصادفآ شهید شده‬
‫اند یاد کنیم‪.‬‬
‫حتی امیر حبیب للا کلکانی که دولت امان للا خان را ساقط کرد باآنکه مخالف دولت و اصالحات‬
‫امان للا بود ولی بعد از این که به قدرت رسید در سخنرانی خود از پادشاه سابق به خاطر تالش‬
‫در جهت گرفتن استقالل افغانستان از او ستایش کرد ولی گفت كه‪" :‬استقالل نه از من است و نه‬
‫از امان للا‪ ،‬بلكه از شما مردم است‪".‬‬
‫امروز صد سال بعد از حلول استقالل ما با همان مسایلی و همان عناصری روبرو هستیم که‬
‫سبب شکست پروگرامهای اصالحی شاه امان للا خان گردید‪ .‬جا دارد این مطلب مورد دقت و‬
‫ارزیابی قرار بگیرد که چرا زمان در افغانستان منجمد شده است؟‬
‫با آنکه موضوع استقالل افغانستان و جنگ سوم افغان‪-‬انگلیس از سوی بریتانیا کم اهمیت و خیلی‬
‫کوچک جلوه داده شد‪ ،‬باوجود آن این جنگ از جمله جنگهای بزرگ به شمار میرود که دران‬
‫بیش از ‪ ۱۶‬میلیون پاوند خسارات مالی به هند برطانوی وارد شد و حدوداا ‪ ۲۰۰۰‬افراد نظامی‬
‫آنها نیز درین جنگ هالک شدند‪.‬‬
‫سوالی که نزد بسیاریها مطرح است و بخصوص در سالهای اخیر مورد مباحثه زیاد قرار دارد‬
‫این است که آیا افغانستان هرگز مستعمره بوده است یا خیر؟ حتی شخصیتهایی در سطح جواهر‬
‫لعل نهرو در آنزمان تعجب کرده بود که چرا افغانستان باالی هند برطانوی حمله کرده بود‬
‫(نهرو‪ ،‬نگاهی بتاریخ جهان)‪.‬‬
‫وقتی در سال ‪ 1919‬امان اله خان به پادشاهی رسید دولت هند برتانوی حتی سفارت در کابل‬
‫نداشت صرف یکنفر بنام حافظ سیف اله تحت عنوان "واقعه نگار" حافظ منافع انگلستان در کابل‬
‫بود و او هم در حالت نظر بند بسر میبرد‪ .‬در حالیکه شخصی بنام سردار عبدالرحمان در مقام‬
‫رسمی سفیر افغانستان در دهلی ایفای وظیفه میکرد‪.‬‬
‫افغانستان چگونه مستعمرهء بود که استعمار گران در این کشور نه نمایندهء داشتند و نه سربازی‬
‫و نه کدام اداره چی؟ در حالیکه در هندوستان مامور مالیه‪ ،‬مدیر گمرک‪ ،‬قومندان امنیه و حتی‬
‫مامور پوسته خانه همه انگلیس بودند!‬
‫با این سابقه میتوان به وضاحت گفت که افغانستان هرگز مستعمره به تعریف کالسیک آن نبوده‬
‫است‪.‬‬
 ‫‪ □ 88‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫نهضت تجدد طلبی یا مدرنیته‬

‫روند تجدد طلبی‪ ،‬ترقیخواهی یا "مدرنیته" همزمان با پیشرفتهای علمی و تخنیکی در سه قرن‬
‫گذشته در تمام جهان سرعت واهمیت بیشتر یافته است‪ .‬وقتی شاه امان للا خان خواست بعد از‬
‫حصول استقالل در سال ‪1919‬م نهضت تجدد طلبی را در کشور توسعه دهد افغانستان دو قرن‬
‫از این جنبش بدور مانده بود‪ .‬دست آوردهای نهضت مدرنیته در کشورهای پیشرفته که عمومآ‬
‫کشورهای غربی بشمول امریکا بودند عبارت بود از‪:‬‬
‫‪ -‬استفاده وسیع از تکنولوژی در تولید محصوالت‪ ،‬امتعه‪ ،‬ترانسپورت‪ ،‬تولید و مصرف انرژی‪،‬‬
‫اتصاالت؛‬
‫‪ -‬استفاده وسیع از تکنولوژی در زندگی روزمره مردم؛‬
‫‪ -‬الغای بردگی‪ ،‬مبارزه علیه تبعیض نژادی؛‬
‫‪ -‬داخل شدن زن در جامعه وتساوی حقوقی زن و مرد؛‬
‫‪ -‬اشاع ٔه دموکراسی و حقوق شهروندی‪ ،‬سهمگیری بیشتر مردم در دولت‪ ،‬مکلف ساختن دولت ها‬
‫و سازمانها به رعایت ازحقوق بشر و آزادیهای فردی و تهیهٔ وسیع خدمات اجتماعی و خدمات‬
‫صحی از طرف دولت؛‬
‫کمیت قوانین مدنی در جامعه؛‬
‫ٔ‬ ‫‪ -‬جدایی دین از دولت و رسیدن به عصرحا‬
‫نتایج نهضت مدرنیته سبب بهبود قابل مالحظ ٔه سطح زندگی مردمان کشورهای غربی و غنی‬
‫شدن دولتهای آنها شده و این کشورها را قادر ساخت با استفاده از تکنولوژی به قدرت نظامی‬
‫خود پرداخته مستعمرات وسیعی را در جهان بدست آورند که بذات خود سبب افزایش ثروت ش‬
‫شدرت آنها گردید‪.‬‬
‫از جمله کشورهای شرقی یگانه کشوری که اهمیت تجدد طلبی یا مدرنیته را درک کرد و کوشش‬
‫کرد با استفاده از آن با کشورهای پیشرفته صنعتی غربی همگام شود کشور جاپان بود‪.‬‬
‫تجدد خواهی منحصر به تمدن غرب نیست ودر فرهنگ اصیل جامعهء ما نیز ریشه و پایه دارد‬
‫و نباید آن را در انحصار تمدن غرب قرار داد‪ .‬فراموش نکنیم اسالم زمانی به اوج قدرت خود‬
‫رسید که از سرزمینهای عرب به سرزمینهای مشرق زمین منجمله سرزمینهای افغانستان و‬
‫آسیای میانه رسید و با تمدن تاجر پیشه این سرزمینها آشنا شد و دوران شگوفان خالفت عباسی‬
‫را به میان آورد که دانشمندان بیشماری را به جهان ساینس و معرفت ‪ ،‬منجمله بزرگترین‬
‫مفسرین اسالمی را‪ ،‬ارزانی داشته است‪ .‬بیجهت نیست که گروههای تکفیری سلفی عرب مخالف‬
‫سرسخت این دوران میباشند‪.‬‬
‫این موضوع را باید بخاطر داشت که عقاید اسالمیستها و طالبان در بر خورد با مظاهر تمدن‬
‫بشر از سنتهای عنعنوی مردم این سرزمینها نمایندگی نمیکند‪ .‬به قول میر عبدالواحد سادات‬
‫"اسالم سنتی افغانستان در بیشتر از هزار سال و تا آمدن پای استعمار و تاسیس مدرسه دیوبند‪،‬‬
‫اسالم متساهل و آمیخته با عرفان بوده است و به شهادت تاریخ بزرگترین فرهنگ ساالران که در‬
‫عین حال شخصیت های بزرگ اسالمی نیز میباشند همانند حضرت سنایی‪ ،‬موالنا ‪ ،‬جامی و ‪...‬‬
‫رحمن بابا‪ ،‬امیر علی شیر نوایی و ‪ ...‬بستر فرهنگی را بوجود آوردند که تساهل ‪ ،‬تسامح ‪،‬‬
‫تحمل و ‪ ...‬مظاهر عالی آن بوده و باعث همدیگر پذیری در جامعه ایکه بذات متکثرو‬
‫کثیرالقوامی است‪ ،‬گردیده است ‪ .‬در صد سال اخیرو با خلق اسالم سیاسی و بخصوص در اوج‬
‫جنگ سرد که افغانستان بحیث میدان آن جنگ استعمال گردید و تا کنون‪ ،‬ما شاهد دگرگونی‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪89‬‬

‫دراسالم واقعی و سنتی افغانستان و منطقه میباشیم وضرور است تا این موضوع مورد نقد‬
‫گسترده دانشمندان ما قرارگیرد وبه این سوال پاسخ داده شود که اسالم سیاسی همان دین اسالم‬
‫است؟ و یا ایدیالوژی سیاسی میباشد؟"‬
‫مردم سرزمین افغانستان با آنکه به دین اسالم مشرف شدند اما در برابر سلطه جویی های‬
‫فرهنگی اعراب مهاجم مقاومت نموده و نگذاشتند که به عوض زبانهای مادری شان‪ ،‬لسان عربی‬
‫ترویج و رسمیت بیآبد‪ .‬در هرات‪ ،‬بلخ و غزنی آثارمهم علمی وفرهنگی به رشتهءتحریر درآمد‬
‫ودانشمندانی چون ابوریحان بیرونی‪ ،‬بوعلی سینای بلخی و صدها ادیب و شاعربزرگ در آنجاها‬
‫زنده گی داشتند که دست آورد های علمی و فرهنگی شان‪ ،‬در مجموع تمدن بشری قابل درک‬
‫بوده و امروز هم میتواند راه مارا به سوی تمدن و تجدد بگشاید‪.‬‬
‫همچنان در عرصه اجتماعی جرگه و مشوره از عصر تمدن بلخ در تاریخ این سرزمین وجود‬
‫داشته جرگه ها در نقش محاکم عمل کرده‪ ،‬مسئلهء جنگ و صلح و انتخاب پادشاه از صالحیت‬
‫های آن بود‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬جرگه نوعی از نمایندگی مردم در حل مسایل مربوط به سرنوشت‬
‫شان بود‪ .‬طوریکه میدانیم جرگه ها که خود نوعی از تبارز دموکراسی قومی و و لویه جرگه ها‬
‫که تبارز دموکراسی در سطح ملی است در فرهنگ پشتونولی و در مجموع در فرهنگ مردم‬
‫افغانستان مقام باالیی دارد و مرجع مشروعیت اقدامات زعیم کشور و دولت را فراهم میکنند‪.‬‬
‫همچنان تضاد درونی جنبش طالبان با سیستم عنعنوی قومی پشتونها را نباید از نظر انداخت‪.‬‬
‫آنانیکه جنبش طالبان را جنبش متکی بر فرهنگ قوم پشتون میدانند از تضاد نهفته درونی میان‬
‫ارزشهای کود مدنی "پشتونولی" و ماهیت عمیقآ مذهبی جنبش طالبان بی خبر اند‪ .‬یک محقق‬
‫هزاره تبار بنام صاحبنظر مرادی در مورد مقررات وضع شده توسط احمدشاه ابدالی نوشته بود‬
‫که‪" :‬احمد خان ‪...‬برای رهنمود سران قبایل مربوط خویش همچو اساسنامه دینی‪ ،‬سیاسی‪،‬‬
‫ونظامی به کارگرفت‪ .‬ازتدوین مقررات نامبرده به خوبی برمی آید که احمد خان به فقه وشریعت‬
‫سرتاسری اسالم اکتفا نکرده برای تنظیم نظام قبیلوی خویش به وضع مقررات ویژه قبیلوی‬
‫نیازمندی احساس نموده است‪ ".‬دلیل وضع مقررات توسط احمدشاه ابدالی آن بود که اصول‬
‫"پشتونولی" به قول اولیور روی‪ ،‬که از یکطرف یک ایدیولوژی بوده و از جانب دیگر یک‬
‫مجموعهء حقوق مدنی را تشکیل میدهد‪ ،‬در ذات خود غیر مذهبی بوده و درسطح قانون با‬
‫"شریعت" در تضاد قرار دارند‪ .‬اولیور روی مینویسد در جوامع غیر پشتون چوکات اصلی‬
‫اصول جزایی را "شریعت" تشکیل میدهد اما در شرایطی که پیروی از شریعت صرف در حد‬
‫شعار باقیست‪ ،‬هی سیستم دیگری موجود نیست که جای آنرا بگیرد"‪ .‬نتیجه طبیعی چنین حالتی‬
‫در روستاهای غیر پشتون نشین بوجود آمدن حاکمیت مطلقه خوانین و زورگویان محلی و‬
‫رهبران دینی میباشد که اشکال افراطی آنرا در دهات هزاره نشین هزاره جات مشاهده میکنیم‪.‬‬
‫در جوامع سنتی پشتونها‪ ،‬در دهات‪ ،‬مقام مال در آن سطحی نیست که در قرا و قصبات غیر‬
‫پشتون نشین افغانستان‪ ،‬بخصوص در میان اقوام هزاره وجود دارد‪ .‬مظاهر آنرا همه روزه در‬
‫بوسیدن دستهای محمد محقق توسط هواداران هزارهء او در صفحات تلویزیوبها مشاهده میکنیم‪.‬‬
‫مقام مال و روحانی در هزاره جات‪ ،‬در میان شیعیان‪ ،‬در سطح پیشوا‪ ،‬و مرجع تقلید است‪ .‬مال‬
‫چنین مقامی در جامعه پشتون ندارد‪ .‬اکثر این مالها حتی در جرگه های قومی دعوت نمیشوند‪.‬‬
‫نقش مال در جوامع سنتی پشتونها نقش مشورتی است نه نقش تصمیم گیرنده‪ .‬از این رهگذر یک‬
‫تضاد درونی میان جنبش طالبان و سیستم عنعنوی قومی پشتونها موجود است‪ .‬فراموش نکنیم که‬
‫طالبان دست آورد مدرسه های دیوبندی در مناطق قبایلی و پشتون نشین در پاکستان میباشند‪.‬‬
‫اکثر این افراد در کمپهای مهاجرین در خاک پاکستان تولد یافته بزرگ شده و با ایدیولوژی‬
‫وهابی تطبیق بدون چون و چرای "شریعت محمدی" تدریس شده اند که با پول عربستان سعودی‬
 ‫‪ □ 90‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫و با امامان سعودی و وهابی پاکستانی طرف اجرا قرار کرفته است‪ .‬در وجود اکثر این افراد آن‬
‫احساس تاریخی تعلق داشتن به افغانستان‪ ،‬ارزشهای ملی افغانستان‪ ،‬اصول پشتونولی و‬
‫ناسیونالیزم افغانستان وجود ندارد‪ .‬یک مثال آنرا در تخریب مجسمه های بودایی بامیان میتوانیم‬
‫ببینیم‪ .‬مجسمه های بامیان در طول حیات نزدیک به سه صد سال دولتهای عنعنوی پشتون در‬
‫افغانستان‪ ،‬به حیث سمبولهای ملی و باستانی کشور دست نخورده باقی ماندند‪ .‬در حالیکه طالبان‬
‫بنا بر تعصب مذهبی خود و بخصوص با همدستی با متعصبین آی اس آی در ضدیت با‬
‫هندوستان‪ ،‬از تخریب آنها لذت بردند‪ .‬باآنهم‪ ،‬در زمان حاکمیت خود طالبان جرآت مداخله در‬
‫اموری راکه بر اساس اصول پشتونولی در دهات و روستاهای پشتون نشین اداره و اجرا‬
‫میگردید‪ ،‬نداشتند‪.‬‬
‫بنابر آن با توجه به این سابق ٔه تاریخی تجدد خواهی نباید پیشرفت و اصالح جامعه را منحصر به‬
‫تمدن جوامع غربی نمود‪.‬‬
‫در عصر امان للا خان در میان کشورهای اسالمی در منطقهٔ ما دوکشور دیگر نیز در راه تجدد‬
‫طلبی گام برداشته بودند‪ :‬ترکیه تحت رهبری کمال اتاتورک و فارس تحت رهبری رضا خان‪.‬‬
‫شاه امان للا خان از اهمیت نهضت تجدد طلبی در ترکیه و فارس بخوبی مطلع بود‪ .‬خانم او ملکه‬
‫ثریا در سوریه تولد شده بود که همراه با فامیل روشنفکر خود (فامیل طرزی) در شکل گیری‬
‫نهضت تجدد طلبی دوره امانی نقش بسیار برازنده داشت‪ .‬از فیض رهنمایی های سید جمال الدین‬
‫افغان‪ ،‬شناخت پدر محمود طرزی و خودش از ماهیت استعمار به درجهء کمال رسیده بود‪ .‬مادر‬
‫ملکه ثریا اولین جریده نسوان کشور (سراج النسوان) دوره امانی را نظارت میکرد‪.‬‬
‫پروگرامهای تجدد طلبی دوره امانی شامل ساحات متعدد میگردید که منجمله میتوان از اینها نام‬
‫برد‪:‬‬
‫· توسع ٔه تعلیم و تربیه برای همه بشمول زنان؛‬
‫· اعزام شاگردان افغان‪ ،‬منجمله دختران‪ ،‬به اروپا برای کسب دانش عصر از جمله طبابت؛‬
‫· سهم دادن زنان در امور اجتماعی و رفع حجاب؛‬
‫· انکشاف مطبوعات؛‬
‫· اصالحات مالیاتی؛‬
‫· اعمار ساختمانهای ادارات دولتی؛‬
‫· معرفی خط آهن؛‬
‫· معرفی قانون اساسی جدید؛‬
‫· معرفی قوانین مدنی جزائی؛‬
‫· ترویج پوشیدن لباسهای اروپائی بخصوص در میان مامورین دولت؛‬
‫پروگرامهای مدرنته دورهٔ امانی با سه قیام ارتجاعی مواجه شد‪:‬‬
‫‪ .1‬قیام ‪1924‬م مالی لنگ در جنوبی؛‬
‫‪ .2‬قیام قوم شینوار در سال ‪ 1928‬در مشرقی؛ و‬
‫‪ .3‬شورش حبیب للا کلکانی سال ‪1929‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪91‬‬

‫شورش حبیب للا کلکانی که از حمایت نزدیک رهبران عنعنوی مذهبی در شمالی و منجمله فرقه‬
‫نقشبندیه مستقر در شوربازار کابل بر خوردار بود موفق گردید‪ .‬امان للا خان از حکومت دست‬
‫کشید و به قندهار رفت‪ .‬باآنکه در قندهار کوشید با جمع آوری قوه دوباره کابل را اشغال کند اما‬
‫در غزنی شکست خورد و مجبور به ترک کشور گردید‪.‬‬
‫تمام این شورشها یک وجهه مشترک باهم داشتند؛ مخالفت با اقدامات اصالحی و بازگشت به‬
‫حاکمیت شریعت! در تمام این شورشها شاه را كافر و منحرف از دین اسالم مي دانستند‪ .‬هیچکدام‬
‫جنبش طبقاتی‪ ،‬ضد استبدادی‪ ،‬ضد استعماری و ضد برتری جویی و حاکمیت قومی نبودند‪ .‬در‬
‫صفوف آنها افراد وابسته به اقوام مختلف شرکت داشتند و حامیان آنها را مالها و رهبران‬
‫عنعنوی مذهبی تشکیل میدادند‪ .‬بیشتر سران قبایل پشتون به اسم مبارزه با پادشاه کافر‪ ،‬با حبیب‬
‫للا تاجیک تبار همکاری کرده بودند ‪.‬در حالیکه شورشهای جنوبی و مشرقی سرکوب شدند‪،‬‬
‫شورش حبیب للا کلکانی که از حمایت نزدیک رهبران عنعنوی مذهبی در شمالی و منجمله فرقه‬
‫نقشبندیه مستقر در شوربازار کابل بر خوردار بود موفق گردید‪.‬‬
‫شورش مردم شینوار بسرکردگی دو نفرخان بنامهای محمدعلم ومحمدافضل آغاز گردید‪.‬‬
‫نیروهای نظامی کابل به آنسو سوق شدند‪ .‬و وقتی کابل از قوتهای نظامی خالی گردید‪ ،‬آنگاه‬
‫حبیب للا کلکانی (بچهٔ سقاو) از سمت دست به اغتشاش زد و با نیروهای خود برکابل حمله‬
‫کردند‪ .‬مطابق کتاب فیض محمد کاتب بتاریخ ‪ 12‬دسمبر ‪1928‬وقتی که بچ ٔه سقو برکابل حمله‬
‫کرد‪ ،‬محمدولی خان وکیل مقام سلطنت وعبدالعزیز وزیردفاع ‪ ،‬فقط ‪ 80‬نفر از محافظان‬
‫دیپوهای اسلحه را جمع کردند تا به مقابل ‪ 2000‬نفر لشکر ایلجاری سقاوی که ‪ 200‬تن آنها‬
‫مسلح بودند و بقیه چوب و تبر بدست داشتند به مقاومت بپردازند!‬

‫تهداب گذاران کشور افغانستان معاصر‬

‫در ختم این فصل کتاب جا دارد تا از پنج بنیان گذار یا تهداب گذارمملکت افغانستان معاصر که‬
‫ازآنها در این فصل و فصلهای قبلی نام گرفته شد یاد کنیم‪ .‬هریک به نحو چشمگیری در ظهور‬
‫این کشور در جهان معاصر بر خرابه های امپراطوریهای صفوی و مغولی و تحکیم آن و هویت‬
‫مشخص آن نقش داشته اند‪.‬‬
‫اول ‪ -‬میرویس خان هوتکی‪ :‬میرویس خان در حقیقت جورج واشنگتن افغانستان است که به‬
‫استیالی دوصد سالهٔ امپراطوریهای صفوی و مغولی در سرزمین ایکه امروز بنام افغانستان در‬
‫جهان معروف است خاتمه داد و یک قدرت سیاسی به زعامت افغانی ایجاد نمود؛‬
‫دوم – احمدشاه ابدالی‪ :‬با استفاده از ضعف دولتهای صفوی و مغولی به ایجاد امپراطوری ابدالی‬
‫با هویت مشخص افغانی و اسالم حنفی پرداخت که افغانستان امروزی وارث آن بوده تا امروز‬
‫بعد از نزدیک به سیصد سال همچنان پابرجاست؛‬
‫سوم – امیردوست محمد خان‪ :‬افغانستان را که با دسایس انگلیسها‪ ،‬ایرانیها و روسها به‬
‫حکومتهای خودمختار در قندهار‪ ،‬مزارشریف و هرات تقسیم شده بود و به حکومت مرکزی در‬
‫کابل وفادار نبودند دوباره متحد ساخت و وحدت و تمامیت ارضی کشور را اعاده نمود؛‬
‫چهارم – امیر عبداالرحمان خان‪ :‬شیراز ٔه مملکت را که با جنگ دوم انگلیسها بر افغانستان از هم‬
‫گسیخته بود دوباره یکجا نموده سیستم ملوک الطوایفی را با یک زعامت پنجه آهنین از میان‬
‫برداشته یک دولت مرکزی با نظام اداری ملکی وعسکری مطابق نیازمندیهای عصر ایجاد نمود؛‬
 ‫‪ □ 92‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫پنجم – امیر امان هللا خان‪ :‬وقتی به امارت رسید مملکت یک کشور تحت الحمایهٔ بریطانیای‬
‫کبیر محسوب میگردید که تمام روابط خارجی و امور مربوط به سرحدات آن توسط دولت هند‬
‫برطانوی اداره میشد‪ .‬امان للا خان با اعالن استقالل کامل سیاسی کشور و شناخت رسمی آن‬
‫توسط بریطانیا به این حالت برای همیشه خاتمه داد‪.‬‬

‫اغتشاش سقوی‬
‫اقدامات اصالحی امانللا شاه با تندرویهایی همراه بود و با روحیهٔ مردم ده نشین و سنتی‬
‫افغانستان سازگاری نداشت‪ ،‬به شورش قبایل‪ ،‬مخالفت روحانیان و مردم و سرانجام سقوط او‬
‫انجامید که در عوام بنام "اغتشاش سقوی" معروف است‪ .‬حبیبللا کلکانی‪ ،‬که بنابر پیشهٔ سقاوی‬
‫پدر به بچ ٔه سقا ٔ یا عامیانه "بچ ٔه سقاو" معروف است‪ ،‬در اول یک سرباز معمولی در اردوی شاه‬
‫امانللا بود عملکردهای امانللا خان را مغایر سنتها و ارزشهای مردمی دانسته و با پشتیبانی‬
‫علما و رهبران نقشبندیه که نفوذ بسیار داشتند‪ ،‬دست به شورش زده و در کلکان خود را‬
‫فرمانروای افغانستان خواند و با قوای خود روی به کابل نهاد‪ .‬از اینرو‪ ،‬امانللا از مواضع خود‬
‫دست برداشت و اصالحات را متوقف کرد‪ .‬امانللا خان برای اولین بار در تاریخ کشور زنش را‬
‫با لباس به سبک اروپایی روی صحنه آورد و از مردم خواست تا آن شیوهٔ را به عنوان الگو‬
‫بپذیرند‪ .‬اما با واکنشهای مردمی مواجه شد‪.‬‬
‫شورشیان حملهٔ نهایی بر کابل را در شب (‪ ۱۴‬جنوری ‪ )۱۹۲۹‬آغاز کردند‪ .‬شاه سلطنت را به‬
‫برادرش عنایتللا سپرد و خود به قندهار رفت‪ .‬عنایتللا خان هم سرانجام پس از سه روز‬
‫پادشاهی با خانوادهاش کابل را ترک گفت‪ .‬از آن سوی حبیبللا مقر سلطنت را متصرف شد و‬
‫در ‪ ۲۸‬جدی (دی) ‪ 18( ۱۳۰۷‬جنوری ‪ )1929‬بر تخت سلطنت نشست و خود را به امیر‬
‫حبیبللا مسمیکرد‪ .‬امانللا کوشید تا دوباره خود را به کابل برساند‪ ،‬اما شکست خورد‪ .‬حضرت‬
‫نورالمشایخ مجددی د رپکتیا با چند هزار مرید مسلح خود امرمارش به استقامت غزنی و حمله‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪93‬‬

‫علیه نیروهای نظامی امان للا را که به صوب کابل درحالت پیشروی بودند‪ ،‬شکست داد‪ .‬قوای‬
‫اعزامی نورالمشایخ (سلیمان خیلها) درغزنی بر روی قوت های تعرضی امان للا خان آتش‬
‫کشودند و بدستیاری سبوتاژکننده گان داخل دربار‪ ،‬اردوی شاه را ازپیشروی به سمت کابل باز‬
‫داشته‪ ،‬تبلیغاتی را سازمان دادند که درنتیجه قوای وفاداربه شاه امان للا پراگنده شده وخودش‬
‫مجبوربه عقب نشینی گردید و سرانجام از طریق هند به ایتالیا رفت‪.‬‬
‫عوامل شکست نهضت امانی‬
‫بسیاریها علل سقوط نهضت امانی را کامل بسته به دسایس استعمارگران انگلیسی میدانند‪.‬‬
‫انداختن گناه تمام بدبختیهای یک کشور به گردن خارجیها در میان تعداد زیادی از نویسندگان‬
‫افغان و سایر کشورهای رو به انکشاف به یک عنعن ٔه مبدل شده است‪ .‬به وفرت خوانده میشود که‬
‫انگلیسها عبدالرحمان خان را آوردند‪ ،‬انگلیسهاامان للا خان را ساقط کردند‪ ،‬انگلیسها نادر خان‬
‫را به قدرت رسانیدند‪ ،‬شورویها در کودتای داوود خان دست داشتند‪ ،‬شورویها کودتای هفتم ثور‬
‫را طرح ریزی کردند‪ ،‬پیلوتهای روسی بر ارگ حمله کردند‪ ،‬امریکاییها طالبان و داعش را‬
‫ایجاد کرده اند و غیره از این قبیل‪ .‬در بسیاری از نوشته ها به حد مشمئز کننده اینگونه برداشتها‬
‫و برجسته کردن آنها به عنوان عوامل تعیین کننده حوادث داخلی تکرار میگردند‪ .‬به یقین که در‬
‫تاکید بی اینگونه برداشتها ما افغانها تنها نیستیم‪ ،‬دیگران‪ ،‬بخصوص ایرانیها‪ ،‬نیز دست کمی از‬
‫ما ندارند‪.‬‬
‫در این هی جای شکی نیست که استعمار و امپریالیزم در امور ممالک رو به انکشاف همیشه‬
‫مداخله میکنند و در بیانات فوق نیز شمه هایی زیادی از حقایق نهفته اند‪ .‬تا صد سال قبل‪،‬‬
‫استعمار کهن با توجه به منافع استعماری خود در تقابل با بنیادگرائی مذهبی از روش دوگان ٔه‬
‫مقابله و حمایت کار میگرفتند‪ .‬از یکطرف با مدرسه های دیوبندی در هندوستان مخالفت میکردند‬
‫اما از روحانیون وابسته به همان مکتب فکری با جنبشهای ترقیخواهانه در افغانستان مخالفت‬
‫میکردند‪ .‬اما انداختن گناه تمام بدبختیهای یک کشور به گردن خارجیها پندار ساده لوحانه و دگم‬
‫بوده عوامل‪ ،‬محرکها و دینامیزم داخلی وقایع را نادیده گرفته و کمرنگ جلوه میدهد‪.‬‬
‫در رابطه با عوامل شکست نهضت ترقیخواهانهٔ امان للا خان نیز تاکید بر همچو برداشتها عوامل‬
‫عینی داخلی را کمرنگ جلوه داده سبب انحراف فکری و در نهایت خود فریبی میگردد‪ .‬واقعیت‬
‫آنست که متاسفانه مغالطه و اختالط و درهم آمیختن مفاهیم و اهداف تجدد طلبی ‪Modernism‬‬
‫دور ٔه امانی با ‪ Western-ism‬یا غرب زدگی و شتابزدگی در تطبیق برنامه ها‪ ،‬در کنار‬
‫دسایس آشکار و پنهان استعمارگران انگلیسی که پیشرفت یک افغانستان مستقل را خطر برای‬
‫ادام ٔه تسلط استعماری خود در هند میدانستند‪ ،‬عوامل شکست نهضت ترقیخواهان ٔه امان للا خان‬
‫فراهم نمود‪ .‬کشور جاپان دست به تجدد طلبی وسیع زد بدون آنکه مظاهر غرب زدگی را در‬
‫جامع ٔه عنعنوی خود معرفی کند و از همین جهت پیروز شد‪.‬‬
‫در حالیکه برنامه های تجدد طلبی در ترکیه با موفقیت مورد تطبیق قرار گرفته بود‪ ،‬آنچه را‬
‫امان للا خان و همکاران او نتوانستند تشخیص نمایند این بود که در ترکیه‪ ،‬تحوالت اجتماعی‬
‫سابقه داشته و طبقهء متوسط از یک توانمندی معین بر خورداربود‪ .‬همین طوریک اردوی منظم‬
‫در اختیار دولت قرارداشت‪ .‬در حالیکه شاه امان للا نه یک طبقهء پرتوان شهری و نه یک‬
‫اردوی نیرومند را در کنار خود داشت‪.‬‬
‫یک مثال از وقایع عینی انزمان را که نمونهٔ از درک نادرست مفاهیم و اهداف تجدد طلبی‬
‫‪ Modernism‬دور ٔه امانی با ‪ Western-ism‬یا غرب زدگی است از قول فیض محمد کاتب‬
‫در کتاب تذکراالنقالب چنین میخوانیم‪" :‬احمدعلی خان (رییس بلدیه شهر کابل) اهالی شهر را از‬
 ‫‪ □ 94‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫قوی وضعیف ووضیع وشریف ودکاندار وحرفه ور بازار و ذکور واناث عرصهٔ دو هفته در زیر‬
‫انواع فشار وانزجار پوشیدن لباس رسمی وکاله اروپائی وغیره وغیره آورده عموم را دست دعا‬
‫به درگاه کبریا برداشتن و زوال سلطنت امیر امان للا خان را از اوتعالی خواستن‪،‬کشانیده بود‪«،‬‬
‫(فیض محمدکاتب‪ ،‬تذکراالنقالب‪ ،‬علی امیری کلن آلمان)‪.‬‬
‫جای تعجب نیست که در چنین حالت که فرهنگ عنعنوی عوام طرف تحقییر قرار میگیرد‬
‫روحانیون بنیاد گرا فرصی مییابند تا علیه اصالحات امانی وارد میدان شده وبا تحریک اذهان‬
‫مردم‪ ،‬اغتشاشات پراگنده و بعداا سرتاسری را به وجود آورند‪ .‬به یقیین که عمال استعمار انگلیس‬
‫نیز از همچو شرایط استفاد ٔه سؤ نموده به آتش طغیان مردم هیزم میریزند‪.‬‬

‫امیران خانواد ٔه سراج‬

‫دوره حکومت (میالدی)‬ ‫پایتخت‬ ‫نسبت با امیر قبلی‬ ‫نام امیر‬ ‫شماره‬
‫‪1880-1901‬‬ ‫کابل‬ ‫پسر محمدافضلخان‬ ‫امیر عبدالرحمنخان‬ ‫‪۱۱‬‬
‫امیر حبیبللا خان ملقب به‬
‫‪1901-1919‬‬ ‫کابل‬ ‫‪۱۲‬‬
‫پسر عبدالرحمنخان‬ ‫سراج الملة و الدین‬
‫‪ 1919‬چند روز‬ ‫جالل آباد‬ ‫پسر عبدالرحمنخان‬ ‫امیر نصرللا خان‬ ‫‪۱۳‬‬
‫‪91919-192‬‬ ‫کابل‬ ‫پسر حبیبللا خان‬ ‫امیر امانللا شاه‬ ‫‪۱۴‬‬
‫‪ (9192‬سه روز)‬ ‫کابل‬ ‫پسر حبیبللا خان‬ ‫سردار عنایتللا خان‬ ‫‪۱۵‬‬

‫امیر حبیب هللا کلکانی‬

‫حبیب اله کلکانی (مشهور به بچهٔ سقآو نظر به کسپ پدر) در‬
‫سال ‪ ۱۳۰۸‬ه ش (‪1929‬م) دولت امیر امان اله خان را که نزد‬
‫عامهء مردم افغانستان تا امروز به عنوان شاه آزادی خواه‪ ،‬تجدد‬
‫طلب‪ ،‬و ترقی خواه شهرت دارد با شعار های "کفر" و "التی"‬
‫سرنگون کرد‪.‬‬
‫امیر حبیبهللا کلکانی پادشاه تاجیک تبار افغانستان بود‪ .‬وی در‬
‫سال ‪ 1929‬میالدی‪ ،‬با شورش علیه حکومت امان للا خان و‬
‫با خلع امانللا خان به مدت ‪ ۹‬ماه قدرت را در افغانستان در‬
‫دست گرفت‪ ،‬اما پس از به قدرت رسیدن نادرخان‪ ،‬با وجود‬
‫داشتن عهد نه کشتن شان و مهر نمودن در قرآن باهمراه جمعی‬
‫از یارانش اعدام شد و این گونه نادرخان در میان هواخواهان‬
‫حبیب للا کلکانی لقب غدار کسب نمود‪.‬‬
‫امیر حبیب للا کلکانی یگانه پادشاه تاریخ معاصر تاجیکان در افغانستان بود که تاجیکان را بعد‬
‫از هفت صد سال در راس قدرت سیاسی آورد‪.‬‬
‫حبیبللا کلکانی پس از به قدرت رسیدن‪ ،‬قانون اساسی وقت افغانستان را لغو کرد و خواستار‬
‫اعمال قوانین شریعت اسالمی شد چونکه امانللا خان میخواست فرهنگ غربی را در افغانستان‬
‫ترویج دهد و او قیام نمود چون این عمل را مخالف فرهنگ و ارزشهای اسالمی میدانست‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪95‬‬

‫امیر حبیبللا خان کلکانی که خود را «خادم دین رسولللا» میگفت‪ ،‬بر اصالحات غربگرایانه‬
‫امانللا خط بطالن کشید‪ .‬قوانین مصوب بخصوص قانون اساسی را ملغی ساخت و مالیات و‬
‫عوارض را غیرشرعی خواند و همه را برچید‪ .‬در آغاز کار بیشتر مردم به امید ادارهٔ اسالمیتر‬
‫کشور از حبیبللا استقبال کردند؛ اما مشکالت اقتصادی و امنیتی کشور به تدریج باعث آشفتگی‬
‫اوضاع شد‪.‬‬

‫بازگشت به عصر افراطیت مذهبی‬

‫در دوران حکومت ‪ 9‬ماههء امیر حبیب اله کلکانی زیر القاب "خادم دین رسول اله" تمام‬
‫پروگرامهای اصالحی و انکشافی امان اله خان متوقف شد‪ ،‬قوانین مصوب به خصوص قانون‬
‫اساسی را ملغی ساخت و مالیات و عوارض را غیرشرعی خواند و همه را برچید‪ .‬در آغاز کار‬
‫مردم به امید ادار ٔه اسالمیتر کشور از حبیبللا استقبال کردند؛ اما مشکالت اقتصادی و امنیتی‬
‫کشور به تدریج باعث آشفتگی اوضاع شد‪ .‬معارف و تعلیم و تربیه عصری و مکاتب ممنوع‬
‫اعالن گردید‪ .‬در طول تاریخ افغانستان چیزی شبیه این نوع سیاست رسمی دولت حاکم تنها در‬
‫دوران حاکمیت استبدادی پنجسالهء طالبان در سالهای ‪2001-1996‬م میتوان مشاهده کرد باآنکه‬
‫در دوران حاکمیت آنها حد اقل حق معارف و تعلیم و تربیه برای پسران و مردان ممنوع اعالن‬
‫نشده بود‪ .‬همانگونه که برای اکثریت قاطع مردم افغانستان اعم از هر قوم محبوبیت امیر امان اله‬
‫خان ناشی از استقالل طلبی‪ ،‬تجدد خواهی و ترقی پسندی اوبود نه وابستگی قومی موصوف‪ ،‬که‬
‫حتی قادر به تکلم بزبان پشتو نبود‪ ،‬به همان اندازه تنفر از طالبان برای اکثریت قاطع مردم‬
‫افغانستان اعم از هر قوم‪ ،‬ناشی از خصلت ارتجاعی ضد تجدد و ضد ترقی آنها بود تا وابستگی‬
‫آنها به عنوان عناصر سنتی قوم پشتون‪ .‬همانطوریکه امروز تعداد معدودی از شورش ارتجاعی‬
‫"سقاوی" بخاطر وابستگی حبیب اله کلکانی و سایر رهبران آن به قوم تاجیک حمایت میکنند‪،‬‬
‫هستند تعداد افرادیکه از طالبان بخاطر پشتون بودن آنها حمایت میکنند‪.‬‬
‫تعدادی زمامدادی حبیب للا کلکانی معرف به "بچهٔ سقآو" را بخاطر پایان بخشیدن به حالت‬
‫"حذف در تاریخ" هزار ساله تاجیکان تمجید میکنند (رزاق مآمون‪ .)۱۳۹۵‬این مطلب اشاره به‬
‫ظهور مجدد قوم تاجیک به قدرت سیاسی بعد از حاکمیت سامانیان ماوراالنهر‪ ،‬هرچند کوتاه نه‬
‫ماهه میباشد‪ .‬رزاق مآمون بتاریخ شنبه ‪ ۱۳‬سنبله ‪ ۱۳۹۵‬هجری شمسی در سایت انترنتی خود‬
‫"گزارش نامهء افغانستان" در مقالهء تحت عنوان "تقدیم به حبیب هللا‪ ٬‬نخستین خط شکن پس از‬
‫هزار سال"‪ ،‬اصطالح "سقاوی" را به عنوان یک جنبش سیاسی "در استفاده از فرصت سیاسی‬
‫در مبارزه با غدر و حذف درتاریخ" بیان میکند‪.‬‬
‫او مینویسد "درحال حاضر‪ ،‬نسل جدید "سقاوی" از مقاومت همه جانبۀ سیاسی چهل ساله علیه‬
‫بیدادگری نسب میگیرد و بدین سان‪ ،‬ترمینولوژی یک مجموعۀ فراگیر با همین واژه استفهام می‬
‫شود‪ .‬اختراع کلمه "سقاوی" برسبیل کم زنی‪ ،‬دشمن شماری ونجس پنداری مخالفان در زمان‬
‫نادرخان‪ ،‬و سپس احیای آن در ادبیات قدرت در دورۀ طالبان‪ ،‬به جای آن که دربرابر ذخیره‬
‫بغض و سرکوفت خورده گی ده ها سال مردم‪ ،‬بازدارنده باشد‪ ،‬به نمادی ازپیگیری وعزم در‬
‫گفتمان قدرت‪ ،‬بازبینی تاریخ‪ ،‬به پا ایستاندن تاریخ جعلی به فرق ایستاده‪ ،‬بازی درمیدان «تاج‬
‫وتخت» وپایان ابدی سنت تک اندیشی سیاسی مبدل گشته است‪ .‬این واژه در شرایط کنونی و اوج‬
‫گیری مطالبات "عصری برای عدالت" از زهر طعن وترس‪ ،‬تهی گشته است‪ ".‬رزاق مآمون "‬
‫بدون ترس از "زهر طعن"‪ ،‬نسل خودرا "نسل پسین سقاوی" میداند که رسالت دارند اصطالح‬
‫"سقاوی" را " به رمز عبور هویت سیاسی و گفتمان تاریخی ریشه دار وضد تک قطبی" مبدل‬
‫کنند‪.‬‬
 ‫‪ □ 96‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫سوال این جاست که این‪ ،‬به گفتهء رزاق مآمون‪" ،‬حذف در تاریخ" و یا بهتر تر بگوییم کمرنگی‬
‫نقش تاجیکها در تاریخ هزار سالهء سیاسی این سرزمین ناشی از چه عواملی است؟ آیا ناشی از‬
‫کمتر بودن نسبی تعداد نفوس آنهاست؟ مبرهن است که تعداد نفوس تاجیکها کمتر از نفوس‬
‫پشتونها است اما نفوس تاجیکها به مراتب بیشتر از ترکتبارها میباشد در حالیکه ترکتبارها نقش‬
‫بسیار برازنده تر و چشمگیری در تاریخ این سرزمین بازی کرده اند‪ .‬بنابر آن علل آنرا در سایر‬
‫زمینه ها باید جستجو کرد که این خود یک مباحثهء جدی و مهمی را نیاز دارد و باید بر اساس‬
‫یک تحقیق دقیق حوادث تاریخی و اجتماعی به آن پرداخته شده عوامل ان مشخص شوند‪ .‬آما‬
‫آنچه از بررسی تاریخ یکهزار سالهء منطقه مبرهن است این کمرنگی ناشی از تخویف و اعمال‬
‫سیستماتیک زور و تشدد توسط قوم پشتون نبوده است‪.‬‬
‫بر اساس نوشتهء رزاق مآمون جنبش "سقاوی" را به چهار مرحله آتی میتوان تقسیم کرد‪:‬‬
‫‪ .1‬سقاوی اول (جدی ‪ -۱۳۰۷‬میزان ‪ ۱۳۰۸‬ه ش) یا زمان حاکمیت حبیب اله کلکانی؛‬
‫‪ .2‬سقاوی دوم (‪ ۱۳۷۱-۱۳۷۵‬ه ش) حکومت ربانی‪-‬مسعود؛‬
‫‪ .3‬سقاوی سوم (‪ ۱۳۸۰-۱۳۹۳‬ه ش) دوران مقاومت ضد طالبان شورای نظار؛ و‬
‫‪ .4‬سقاوی چهارم (‪ ۱۳۸۱‬ه ش ‪ )-‬بازگشت شورای نظار و شرکت در قدرت سیاسی‪.‬‬
‫به گفتهء رزاق مآمون "پیدایش «سقاوی اول» در شرایط ویژه سیاسی و اجتماعی دهه اول‬
‫‪ 1300‬خورشیدی‪ ،‬چیزی در مقیاس نخستین اقامۀ نیم بند وتوان سوز تاریخی (کمترآگاهانه) در‬
‫نبرد عدالت خواهانه برای اثبات حضور و سهم در قدرت بود‪ .‬سقاوی اول‪ ،‬برای پاشیدن خشم و‬
‫خروش‪ ،‬و خط سرنوشت خویش‪ ،‬تئوری مدون نداشت؛ واکنون که قریب نود سال از آن می‬
‫گذرد‪ ،‬نیز از داشتن تئوری مبتنی برارزیابی انتقادی و طبقه بندی شده محروم است‪ .‬درآن ایام‪،‬‬
‫ابزار نقد وضعیت و روش مقابله‪ ،‬با یک رشته قواعد مذهبی وعامیانه صورت می گرفت‪".‬‬
‫آیا این تئوری بافی درست است؟ آیا شورش "سقاوی اول" واقعآ "نبرد عدالت خواهانه برای‬
‫اثبات حضور و سهم در قدرت بود" یا یک شورش ضد ترقی و ضد تجدد ارتجاع سیاه مذهبی که‬
‫برای برگرداندن چرخ زمان و چرخ معارف و تعلیم و تربیه عصری بدوران تاریک پندارهای‬
‫قرون وسطایی؟ این شورش از شورش سلف خود شورش مالی لنگ در پکتیا در سال ‪1924‬م‬
‫چه تفاوتی داشت؟ حاال اگر ما شورش "سقاوی اول" را "نبرد عدالت خواهانه" میدانیم آیا شورش‬
‫سلف او شورش مالی لنگ هم نبرد عدالت خواهانه است یا خیر؟ یا اینکه افتخار "نبرد عدالت‬
‫خواهانه" را تنها یک تاجیک میتواند داشته باشد و نه سایر اقوام؟‬

‫سقوط دولت حبیب هللا کلکانی‬

‫در زمان شورش سقوی بر ضد امان للا خان جنرال محمد نادرخان‪ ،‬وزیر دفاع پیشین که از‬
‫وزیر مختاری در فرانسه استعفا کرده بود و در شهر نیس زندگی میکرد‪ ،‬به کمک برادرانش‬
‫قصد کابل کرد و سرانجام به کمک قبایل مخصوصا ا افراد دو قبیلهٔ جاجی و وزیری در ‪۲۱‬‬
‫میزان ‪ 13( ۱۳۰۸‬اکتبر ‪1929‬م) خود را به آنجا رسانید و شهر را در اختیار گرفت‪ .‬حبیبللا‬
‫و یارانش به شمالی فرار کردند و باآنکه نادر خان به آنها به شرط تسلیمی وعدهٔ عفو داده بود‪،‬‬
‫اما به دستور نادرخان همه به دار آویخته شدند‪ ،‬از همین جهت است که نادر شاه را طرفداران‬
‫کلکانی نادر غدار میگویند‪.‬‬
‫حکومت نه ماههٔ حبیب للا کلکانی با آنکه یک دورهٔ کوتاه اختالل در مسیر طبیعی زعامت‬
‫عنعنوی دولت افغانستان محسوب میگردد اما موجودیت یک زیربنای گسترد ٔه بنیادگرایان را در‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪97‬‬

‫افغانستان بر مال کرد‪ .‬بچهٔ سقاو از حمایت علمآ (مالها) در شمالی و سائر نقاط کشور و‬
‫بخصوص در مناطق تحت نفوذ فرقهٔ نقشبندیه برخوردار بود‪ .‬همچنان ابراهیم بتگ رهبر جنبش‬
‫باسمچی های آسیای مرکزی که به افغانستان فراری شده بود در سال ‪ 1929‬از قیام بچهٔ سقاو‬
‫حمایت کرد‪ .‬پیر تگاو که بچهٔ سقاو را به عنوان امیر حبیب للا خادم دین رسول للا اعالن نمود‬
‫پسر سید جان پاچا بود که خود در سال ‪1919‬م نصرللا خان کاکای امان للا خان را در جالل‬
‫آباد پادشاه اعالن کرده بود‪.‬‬
‫بچهٔ سقاو خود مرید شمس الحق مجددی‪ ،‬پیر گلبهار‪ ،‬بود‪ .‬ورود او به کابل مورد تآیید خانوادهٔ‬
‫مججدی مقیم شوربازار قرار گرفته بود‪.‬‬
‫بنیادگرایان مذهبی کسی را میخواستند بر تخت سلطنت کابل ببینند که حاکمیت شریعت را دوباره‬
‫احیا نماید و تمام اصالحات امان للا خان را لغو نماید‪.‬‬
‫حمایت عامه از قیام بچهٔ سقاو دالیل فرهنگی داشت‪ .‬این قیام هرگز مبنای سیاسی‪ ،‬طبقاتی‪ ،‬ضد‬
‫استبدادی‪ ،‬ضد استعماری و ضد برتری جویی و حاکمیت قومی نداشت‪.‬‬
‫در طول نه ماه حکومت حبیب للا کلکانی تمام پروگرامهای اصالحی امان للا خان متوقف شد‪.‬‬
‫قانون اساسی و قانون جزا لغو گریدند‪ .‬مکاتب مسدود شدند‪ ،‬اصالحات مالیاتی و اصالحات در‬
‫ساحهٔ قضائیه متوقف گردید‪ ،‬پروگرامهای ساختمانی لغو شدند‪ .‬کشور دوباره به اصول‬
‫بنیادگرائی و حاکمیت شریعت با تفسیر شاگردان مدرسه های دیوبندی واقع در هندوستان‬
‫برگشت‪ .‬بیجهت نبود که امان للا خان اعزام طالبان افغان را به این مدرسه ها لغو کرده بود و از‬
‫ورود مالهای درس خوانده در این مدرسه ها جلوگیری میکرد‪.‬‬
‫دولت حبیب للا کلکانی که در آغاز مالیات قانونی را نیز بخشیده بود‪ ،‬بعد ها مالیات چند برابر‬
‫از مردم می گرفت‪ ،‬راه های تجاری با خارج از افغانستان بسته شده بود و اوضاع اقتصادی بیش‬
‫از هر زمان دیگری رو به خرابی می رفت‪.‬هزاره های افغانستان نیز به علت لغو آئین بردگی از‬
‫سوی امان للا‪ ،‬به او وفادار مانده بودند و به مخالفت با حکومت حبیب للا کلکانی پرداختند‪.‬‬
‫با آنکه بچهٔ سقاو با حمایت وسیع روحانیون منجمله فرقهٔ نقشبندیه و خانواده مجددی (نور‬
‫المشایخ‪ ،‬شمس المشایخ) به قدرت رسید اما بیش از نه ماه نتوانست در قدرت باقی ماند و توسط‬
‫محمد نادر خان و برادران او به حمایت اقوام سرحدی و اقوام جنوبی و سایر اقوام پشتون سقوط‬
‫کرد و نادر خان بتاریخ ‪ 15‬اکتوبر سال ‪ 1929‬توسط سران این اقوام به عنوان پادشاه اعالن‬
‫گردید‪.‬‬
‫شاید جای تعجب باشد که با وجود حمایت روحانیون از حکومت حبیب للا کلکانی چرا حکومت‬
‫او بیش از نه ماه نتوانست در قدرت باشد؟‬
‫دو عامل مهم در سقوط حکومت حبیب للا کلکانی دخیل بود‪ :‬عکس العمل اقوام پشتون برای‬
‫احیای دوبار ٔه زعامت عنعنوی اریستوکراسی دولت افغانستان و تغییر موقف خانواد ٔه مجددی در‬
‫کابل‪.‬‬
‫در حالیکه مخالفت با برنامه های تجدد طلبی بعضی اقوام پشتون را ترغیب به قیام نمود‪ ،‬اما‬
‫نمیتوان انتظار داشت تمام اقوام پشتون به مدت طوالنی آرام نشسته شاهد از دست رفتن زعامت‬
‫قدرت دولتی از اریستوکراسی درانی‪/‬بارکزائی باشند‪ .‬بنابر آن به مجردیکه یک اریستوکرات‬
‫صاحب نام‪ ،‬در این مورد جنرال محمد نادر خان بارکزائی‪ ،‬وارد صحنه گردید تمام اقوام دو‬
‫طرف سرحد با او همکاری کرده اورا به سلطنت رساندند‪.‬‬
 ‫‪ □ 98‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫عالوه بر آن‪ ،‬زمانیکه خانواده با نفوذ مجددی مستقر در کابل که با اشرافیت دولتی عنعنوی‬
‫افغانستان روابط بسیار نزدیک داشتند متوجه شدند که انارشی حاکم در دوران حکومت حبیب للا‬
‫کلکانی ضامن منافع دراز مدت آنها نیست‪ ،‬از حمایت او رو گرداندند‪ .‬به قول مارشال شاه‬
‫ولیخان از کتاب "یادداشتهای من" در جریان تدارکات حمله بر کابل‪ ،‬نور المشایخ مجددی بدیدار‬
‫او در اورگون میرود و همچنان بدیدار نادر خان در پکتیا میرود‪.‬‬

‫سلطنت محمد نادر خان‬

‫در دوران اغتشاش سقوی جنرال محمد نادرخان‪،‬‬
‫وزیر دفاع پیشین که از وزیر مختاری‬
‫در فرانسه استعفا کرده بود و در شهر نیس زندگی‬
‫میکرد‪ ،‬به کمک برادرانش قصد کابل کرد و‬
‫سرانجام به کمک قبایل مخصوصا ا افراد دو قبیلهٔ‬
‫جاجی و وزیری در ‪ ۲۱‬میزان ‪ 13( ۱۳۰۸‬اکتبر‬
‫‪1929‬م) خود را به آنجا رسانید و شهر را در‬
‫اختیار گرفت‪ .‬حبیبللا کلکانی و یارانش به‬
‫شمالی فرار کردند و باآنکه نادر خان به آنها به‬
‫شرط تسلیمی وعد ٔه عفو داده بود‪ ،‬اما به دستور‬
‫نادرخان همه به دار آویخته شدند‪ ،‬از همین جهت‬
‫است که نادر شاه را طرفداران کلکانی نادر غدار‬
‫میگویند‪.‬‬
‫محمد نادر خان در ‪ ۲۳‬میزان ‪ ۱۳۰۸‬هجری‬
‫شمسی در قصر سالمخانه ارگ کابل در برابر‬
‫اعیان و سران قبایل اعالم کرد که برای انتخاب‬
‫پادشاه جدید‪ ،‬باید لویه جرگه تشکیل شود؛ اما‬
‫سران قبایل تشکیل لویه جرگه را الزم ندیدند و به‬
‫پادشاهی او سر فرود آوردند‪ .‬نادر خان رأی این‬
‫مجمع را پذیرفته و در ‪ 15‬اکتبر ‪ 1929‬م بهعنوان نادرشاه به تخت پادشاهی افغانستان نشست‪.‬‬
‫این اقدم نادر خان به مذاق حامیان شاه امان للا خان خوش نیامد چون آنها انتظار داشتند نادر خان‬
‫پادشاهی را برای امان للا خان تفویض نماید‪.‬‬
‫نادرشاه پسر محمد یوسفخان نواسۀ سردار یحیی خان است‪ .‬جد بزرگ این خاندان سردار‬
‫سلطان محمد خان طالیی حکمران پشاور و برادر امیردوست محمد خان بود‪ .‬سرداریحی‬
‫خسرامیرمحمد یعقوب خان بود و حینیکه امیرمحمد یعقوب اسیر وبه هندوستان اعزام شد‬
‫سرداریحی خان وبرادرش سردار زکریا نیز به هندوستان در"دیره دون" تبعید شده وباپسران‬
‫شان سردارمحمدیوسف و سردار محمدآصف و نواسه های شان تقریبا دونیم دهه (‪-1879‬‬
‫‪ )1901‬درآنجا مقیم بودند‪.‬‬
‫یحیی خان دو پسر داشت به نام های سردار محمد یوسف خان و سردار محمد آصف خان‪ .‬سردار‬
‫محمد یوسف خان با سه زن ازدواج نمود‪ .‬زن اولش یک دختر (محبوب سلطان‪ ،‬یک تن از خانم‬
‫های امیر حبیب للا خان) و سه پسر به دنیا آورد‪ .‬محمد نادر‪ ،‬شاه محمود و شاولی‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪99‬‬

‫محمد نادر خان در (‪ 21‬حمل ‪1362‬هد‪.‬ش‪ ).‬م‪ 1883‬دردیره دون هند تولد شد‪ .‬محمد نادر ‪18‬‬
‫سال عمر خویش را در هند سپری نمود‪ .‬در آنجا درس خواند و با زبان های هندی‪ ،‬انگلیسی و‬
‫دری‪/‬فارسی آشنا شد‪ .‬سردار یحیی خان هفتۀ دو بار جوانان خانواده را گرد می آورد و به آنها‬
‫دربارۀ افغانستان معلومات می داد ‪.‬‬
‫اعضای خانوادۀ او در سال ‪ 1901‬پس از دریافت اجازه نامۀ امیرعبدالرحمان خان به افغانستان‬
‫برگشتند و مورد احترام او قرارگرفتند‪ .‬درهفته های آغازین برگشت که در باغ علیمردان به سر‬
‫می بردند‪ .‬با دیدار ها ی مکرر با امیرآنها آن خانواده به "خانوادۀ مصاحبان" و یا مصاحبان‬
‫خاص نیز شهرت یافتند و به تشویق امیر عبدالرحمن خان‪ ،‬سردارمحمد یوسف و سردار محمد‬
‫آصف خان نزد سردار حبیب للا خان پسر امیر میرفتند و مصاحب او بودند‪ .‬از این جهت پس از‬
‫مرگ امیر عبدالرحمن خان‪ ،‬رفتن سردارمحمد یوسف و سردار محمد آصف‪ ،‬نزد سردار حبیب‬
‫للا خان و صحبت های آنها با امیرحبیب للا خان سبب شد که مردم آنها رامصاحبان بنامند‪.‬‬
‫برعالوه از آنجایی که سردار محمد یحیی خان پسر سلطان محمد خان مشهور به طالیی بود‪ ،‬این‬
‫خانواده را خاندان طالیی نیز نامیده اند‪.‬‬
‫نادر خان در بیست و نه سالگی به خدمت قشون درآمد و در ‪ 1907‬م‪ .‬به مقام نائب ساالری و‬
‫بعدها به مقام سپهساالری رسید‪ .‬سپه ساالرمحمد نادر که آدم مستعدی بودوهوس پادشاهی را‬
‫ازجدش سردارسلطان محمد طالیی بارث برده بود‪ .‬اوبا پیروزی شاه امان للا‪ ،‬درسالهای اول‬
‫سلطنت او‪ ،‬منتطر اوضاع بوده با دولت جدید همکاری کرد‪.‬چنانچه در قیام مسلحانه ملی برای‬
‫حصول استقالل کامل سیاسی افغانستان‪ ,‬درکنارمردم کشور‪ ،‬همراه با برادرانش در یکی از‬
‫جبهات یعنی پکتیا سهم گرفت ومورد تقد یرشاه امان للا واقع شد ومناره استقالل بنامش ساخته‬
‫شد‪.‬‬
‫در جریان توطئه هایی که بعدها رخ داد‪ ،‬شاه امان للا برسپه ساالر محمد نادر مشکوک شد‬
‫وشک اووقتی به یقین مبدل گشت که به حیث وزیرحربیه ازرفتن به پکتیا غرض رفع شورش‬
‫منگل امدتناع ورزید و بعدوض اش رقیب سیاسی او جندرال محمد ولی خان دروازی گما شته شد‪.‬‬
‫بگفته سرهمفریز باوجود فعالیت بین امیر ومحمد نادر‪ ،‬وافسردگی سپه ساالرمذکوربرای امیر‬
‫مشکل بود محمد نادر را که نماینده بزرگ خانواده سلطان محمد طالیی است بدون تکلیف بگذارد‬
‫همان بود که بحیث وزیر مختار افغانستان درپاریس تعیین شد‪.‬‬
‫در سومین جنگ انگلیس و افغان‪ ،‬به هند حمله کرد و تل و وانه را گرفت و وقتی که صلح‬
‫برقرار شد به وزارت دفاع رسید‪ .‬در زمان قتل امیر حبیب للا خان قوماندان قوا و در رکاب‬
‫امیر در جالل آباد بود‪ .‬در سال ‪1924‬م وزیر مختار افغانستان در پاریس گردید‪ .‬در سال‬
‫‪1926‬م نادر خان شغل سیاسی خود را ترک گفت و مدتی در نیس گذراند‪.‬‬

‫دومین قانون اساسی افغانستان‬

‫محمد نادرشاه چون قدرت را به دست گرفت‪ ،‬اصالحات و نظامنامههای دورة امانللا خان را به‬
‫کنار نهاد و محاکم را دوباره به عالمان دین سپرد؛ زنان را نیز به رعایت حجاب مکلف ساخت‪.‬‬
‫در دورهٔ او اردوی منظمی بنیاد نهاده شد و با تأسیس فاکولته طب هستهٔ اصلی نخستین پوهنتون‬
‫کشور ایجاد گردید‬
‫هرچند او عضوی از جناح جنگ ضد بریتانیایی بود و خودش را به حضور در جنگ استقالل‬
‫مفتخر میدانست‪ ،‬مشروطهخواهان و هواداران امانللا‪ ،‬شاه معزول‪ ،‬او را یک طرفدار بریتانیا‬
 ‫‪ □ 100‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫میدانستند و نسبت به انتصاب او به سلطنت به جای امانللا‪ ،‬اعتراض کردند‪ .‬نادر زمانی در‬
‫سرکوب مخالفتها موفق بود‪ .‬در ‪ ۱۳۱۰‬شمسی‪ ،۱۹۳۱/‬قانون اساسی جدید (اصول اساسی‬
‫دولت عالیۀ افغانستان)‪ ،‬توسط لویهجرگه تصویب شد‪ .‬تفاوتهای عمدۀ این قانون اساسی از قانون‬
‫اساسی یکدهه پیش در مورد حسابدهی کابینه (به استثنای صدراعظم) به مجلس منتخب‬
‫شورای ملی و مجلس اعیان که اعضای آن توسط شاه انتخاب میشدند‪ ،‬از این قرار است‪ :‬در‬
‫عمل‪ ،‬هیئتها برای انتخابات مجلس نیز دستچین حکومت بودند‪ .‬دیگر انحراف‪ ،‬رسمیت‬
‫بخشیدن برتری مکتب فقه حنفی و تضمین استقالل محکمه شریعت بود (گریگوریان‪ ،‬ص ‪.)۳۰۵‬‬
‫برای اولینبار‪ ،‬رهبران مذهبی در شماری از پستهای وزارت گماشته شدند‪ .‬با این وجود‪،‬‬
‫قدرت حکومتی در انحصار خاندان سلطنتی قرار داشت و افغانستان تنها به نام سلطنت مشروطه‬
‫بود‪.‬‬
‫محمد نادرشاه برای مطبوعات ارزش خاصی قائل بود‪ .‬روزنامه اصالح را در ‪ ۱۳۰۸‬ش ‪/‬‬
‫‪ 1929‬م در کابل بنیاد نهاد و روزنامهٔ انیس را دولتی ساخت‪ .‬دیگر انتشارات دولتی را تقویت‬
‫کرد‪ .‬انجمن ادبی کابل هم در همین دوره تأسیس شد که مجلهٔ ماهانهٔ کابل را نیز انتشار میداد‪.‬‬
‫سالنامه افغانستان هم از ‪۱۳۱۱‬ش به انتشار آغاز کرد‪ .‬جادههای کهنه تعمیر و جادههای نو‬
‫تأسیس گردید‪ .‬نخستین بانک کشور در ‪ ۱۳۱۰‬ش‪1931 /‬م تأسیس شد‪.‬‬
‫سرانجام محمد نادرشاه در ‪ ۱۷‬عقرب ‪ ۱۳۱۲‬ش‪ 8 /‬نوامبر ‪ 1933‬م به ضرب گلول ٔه یک متعلم‬
‫لیسه امانی (نجات) بنام عبدالخالق در مراسم توزیع شهادتنامهها به خون خواهی غالم نبی خان‬
‫چرخی کشته شد‪ .‬عبدالخالق که در قوم هزاره بود یکی از نوکران غالم نبی خان چرخی بوده که‬
‫از طرفداران امان للا خان و بخاطر مخالفت آشکار با به تخت نشستن محمد نادر خان از طرف‬
‫نادر خان به قتل رسیده بود‪.‬‬
‫در سال ‪1929‬م دیدیم که دولت امانی به اثر تبانی نیروهای مرتجع و عقبگرا و همکاری‬
‫استعمار از بین رفت و دوره امارت ‪ ۹‬ماهه امیر حبیب للا کلکانی به پایان خونینی رسید‪.‬‬
‫نیروهای آزادیخواه‪ ،‬مشروطه خواهان ملی گرا و تجدد طلبان از عرصه سیاسی رانده شدند و در‬
‫عوض رهبران محافظه کار مذهبی‪ ،‬روسای قبایل‪ ،‬زمینداران بزرگ‪ ،‬اشرافیت درباری ضد شاه‬
‫امان للا در کنار و در راس آن خانواده سپه ساالر نادر خان گرد آمدند‪.‬‬
‫نادر خان به قول میر محمد صدیق فرهنگ مورخ افغان‪ ،‬شخصیت ممتاز گروه محافظه کار در‬
‫دولت امانی بود و همچنین اطرافیان مذهبی‪ ،‬قومی و درباری او مخالف بخش اعظم اصالحات‬
‫حقوقی‪ ،‬قانونی‪ ،‬اقتصادی و فرهنگی شاه امان للا بودند‪ .‬مخالفت با بسیاری از آزادی های‬
‫اساسی مندرج در نظامنامه اساسی دولت و به ویژه مخالفت با آزادی مطبوعات در میان آنها‬
‫آشکار بود‪.‬‬
‫تعدادی زیادی از روشنفکران در دوره نادر خان زندانی شدند و خصوصا ا در دورۀ صدات هاشم‬
‫خان هر روشنفکری که پیدا میشد از بین می رفت و یا زندانی میشد ‪.‬‬
‫میر غالم محمد غبار در این خصوص نکته جالبی را حکایت می کند و می گوید که حکومت‬
‫افغانستان امر کرد که ‪ " :‬در آینده در مطبوعات افغانی عکس هی افغان سر برهنه چاپ نشود‪.‬‬
‫و هنگام ناچاری توسط آقای برشنا رسام دولتی‪ ،‬عکس های سر برهنه با کاله مرسومه پوشانیده‬
‫شود‪ .‬هکذا تمام مراسم ارتجاعی و خرافاتی زنده و تشویق گردید"‪.‬‬
‫در این دوره به جراید آزاد و شخصی اجازه انتشار داده نشد‪ .‬شماری از روزنامه نگاران آزاد‬
‫اندیش زندانی و اعدام شدند‪ .‬حبیب للا رفیع روزنامه نگار و پژوهشگر افغان می گوید که با‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪101‬‬

‫وجود که در آن زمان امکان نشر برای هر کسی داده نمی شد ولی مبارزانی بودند مانند‬
‫عبدالرحمان لودین که در مقابل نادرخان مقاومت کرد و باالخره کشته شد و دیگران نیز بودند که‬
‫آنها زندانی شدند‪" .‬تعدادی زیادی از روشنفکران در دوره نادر خان زندانی شدند و خصوصا در‬
‫دورۀ هاشم خان روشنفکری که پیدا می شد از بین می رفت و یا زندانی می شد"‪.‬‬
‫اما علی رغم آنچه گفته شد برخی از پژوهشگران تاریخ و افرادی که شاهد حوادث آن روزگار‬
‫بودند‪ ،‬تصویر دیگری از نادرشاه و عصر او ارائه می کنند‪ .‬و به این نظر اند که خط مشی او به‬
‫تناسب وضعیت آن زمان مترقی بود‪ .‬در خاطرات سیاسی سید قاسم رشتیا یکی از صاحبنظران‬
‫افغان‪ ،‬می خوانیم‪:‬‬
‫"در این شکی نیست که خط مشی محمد نادر شاه طوری ترتیب یافته بود تا با افکار مردم‬
‫محافظه کار تصادم نه کرده باشد‪ .‬اما اساسا استقامت مترقی داشته و اساسات عمده ای را که‬
‫عبارت از توجه به معارف و توسعه عمومی مملکت باشد در بر می گرفت‪ .‬اما جوانانی که‬
‫خاطره دوران پر هیجان امان للا خان را بیاد داشتند و طبعا مالحظات محیطی و مقتضیات وقت‬
‫را درست درک نمی توانستند‪ ،‬نسبت به این خط مشی به هر وسیله ای که می توانستند‪ ،‬در‬
‫مجالس و محافل با گفتار ها و نوشته ها و بعضا ذریعه شبنامه ها اظهار عدم موافقت می کردند‪".‬‬
‫به قول عبدللا شادان گویندهء بی بی بی سی "عزیز نعیم برادر زاده نادرشاه که از استادان رشته‬
‫تاریخ سیاسی در پوهنتون کابل بود به این عقیده بود که در داوری بر وضعیت مطبوعات این‬
‫دوره باید وضعیت کلی آن زمان و تغییرات و تحوالت تاریخی و اولی بودن ثبات و استقرار‬
‫سیاسی باید در نظر گرفته شود"‪ .‬اما برخی دیگر او را فرد منتقم‪ ،‬خشن و بیرحم توصیف کرده‬
‫اند که از کشتار مخالفان خود هراسی نداشت‪.‬‬
‫قتل شخصیت های نامداری چون غالم نبی خان چرخی‪ ،‬عبدالرحمان خان لودین و شمار دیگری‬
‫از آزادیخواهان و مشروطه طلبان و همین گونه زندانی شدن صدها تن دیگر در زندان های‬
‫مخوف آن دوره به نا آرامی های سیاسی افزود و سر انجام خود نادر خان در ‪۱۶‬عقرب ‪۱۳۱۲‬‬
‫نوامبر ‪ ۱۹۳۳‬به ضرب گلوله عبدالخالق از شاگردان لیسه نجات‪ ،‬به قتل رسید و پسرش محمد‬
‫ظاهر شاه بر تخت نشست و دوره جدیدی آغاز شد‪.‬‬
 ‫‪ □ 102‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫سلطنت محمد ظاهر شاه‬

‫محمد ظاهر در ‪ ۲۲‬میزان ‪ ۱۲۹۳‬هجری شمسی‬
‫مطابق ‪ ۱۵‬اکتبر سال ‪ ۱۹۱۴‬میالدی در کابل تولد‬
‫یافت‪ .‬وی پس از ترور پدرش نادرشاه در سال‬
‫‪ ۱۹۳۳‬در سن ‪ ۱۹‬سالگی به سلطنت رسید‪ .‬چند‬
‫ساعت پس از آن که محمد نادر شاه به قتل رسید‪،‬‬
‫برادرش سپهساالر سردار شاه محمود خان‬
‫وزیرحربیه‪ ،‬محمد ظاهر یگانه فرزند شاه مقتول را‬
‫به حیث پادشاه معرفی کرد‪ .‬آن روز‪ ۱۶ ،‬عقرب سال‬
‫‪ ۱۳۱۲‬شمسی بود‪ .‬هنگام انتخاب محمد ظاهر به مقام‬
‫پادشاهی‪ ،‬مرد قدرتمند دربار صدراعظم سردار محمد‬
‫هاشم خان در مسافرتی که به سوی صفحات شمال‬
‫داشت‪ ،‬به مزار شریف رسیده بود‪.‬‬
‫پس از مرگ نادرشاه تا صدارت دکتور محمد یوسف‬
‫خان‪ ،‬قدرت اصلی حکومت در دست صدراعظم ها‬
‫بود‪ .‬در زمان زمامداری چهل سالۀ ظاهرشاه سه صدراعظم خاندانی و شش صدراعظم‬
‫غیرخاندانی‪ ،‬مجموعا ا نه صدراعظم‪ ،‬به وظیفۀ صدرات پرداختند‪.‬‬
‫محمد ظاهردر شش سالگی به مکتب رفت‪ .‬سه سال نخستین را در لیسه حبیبیه درس خواند‪ .‬با‬
‫بنیانگذاری مکتب استقالل‪ ،‬تا سال ‪ ۱۳۰۳‬در آن مکتب به آموزش ادامه داد‪ .‬هنگامی که پدرش‬
‫محمد نادربه حیث سفیر افغانستان در پاریس تعیین شد‪ ،‬با او روانۀ فرانسه شد ( ‪ ۱۹‬سرطان‬
‫‪ .)۱۳۰۳‬درفرانسه نیز در چندین مکتب درس خواند‪ .‬دو سال در مکتب "اینه ژانسون ده سالی"‬
‫شاگرد بود‪ .‬پس از آن که محمد نادر خان از عهده داری سفارت افغانستان در فرانسه‪ /‬پاریس‪،‬‬
‫کناره گرفت و به جنوب فرانسه رفت‪ ،‬مدت یک سال و شش ماه همراه با او بود‪ .‬متعاقب آن به‬
‫پاریس برگشت‪ ،‬در مکتبی به نام "باستور" به فراگیری درس ادامه داد‪ .‬مدتی هم در مکتب"‬
‫کولیژ دومون پی نی" شامل شد‪ .‬در آن هنگام که محمد نادرخان و برادرانش هنوز در جنوب‬
‫مینمود‪.‬‬
‫فرانسه بودند‪ ،‬محمد ظاهر با یک خانوادۀ فرانسوی‪ ،‬موسوم به " دانیه لو" زندگی ‬
‫محمد ظاهر چندی پس از تصاحب قدرت به وسیلۀ نادرخان‪ ،‬در حالی که ‪ ۱۶‬ساله بود‪ ،‬به تاریخ‬
‫‪ ۲۰‬میزان سال ‪ ۱۳۰۹‬شمسی به افغانستان برگشت‪ .‬در تعلیمگاه پیادۀ عسکری که تازه تأسیس‬
‫شده بود‪ ،‬یک سال آموزش نظامی دید‪ .‬با فراغت از آن تعلیمگاه در هفده سالگی کفالت وزارت‬
‫حربیه به او سپرده شد‪ .‬وزیر حربیه عمویش شاه محمود خان بود‪ .‬افزون بر آن وکالت وزارت‬
‫معارف افغانستان را نیز عهده داربود‪.‬‬
‫شهزاده محمد ظاهر‪ ۱۷‬ساله بود که با حمیرا‪ ،‬دختر وزیر دربار وقت سردار احمدشاه خان‬
‫ازدواج نمود‪ .‬یک برادر و دو خواهر داشت‪ .‬برادرش محمد طاهر در زمان امارت امیر حبیب‬
‫للا کلکانی در کابل فوت نمود‪ .‬دو خواهرش با پسران عمویش سردار محمد داوود خان و سردار‬
‫محمد نعیم خان فرزندان سردار محمد عزیز خان‪ ،‬ازدواج نموده بودند‪.‬‬
‫شایان یادآوری است که محمد ظاهر بیشتر زبان فرانسوی را میدانست تا زبان دری‪ .‬با زبان‬
‫پشتو آشنایی نداشت‪ .‬هنوز شهزادۀ جوان مشق الزم را برای حکومت کردن فرا نگرفته بود که‬
‫او را بر تخت نشاندند‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪103‬‬

‫نمایندگی سیاسی سازمان ملل متحد در افغانستان ‪ ،‬دوره ‪ ۴۰‬ساله سلطنت محمد ظاهر را "دوره‬
‫صلح و آرامش افغانستان» نامیده است‪ .‬ادرین ادوارزد‪ ،‬سخنگوی نمایندگی سیاسی سازمان ملل‬
‫متحد در افغانستان می گوید‪« :‬محمد ظاهر هدایت یکی از دوره های باثبات و امن در تاریخ‬
‫معاصر افغانستان را داشته است‪ .‬او در سال های اخیر این نقش مثبتش را ادامه داد‪ .‬نمایندگی‬
‫سیاسی سازمان ملل در افغانستان از نقشی که ظاهرشاه در پروسه بن بازی کرده ‪ ،‬ستایش می‬
‫کند"‪.‬‬
‫دوره فرمانروایی ظاهر شاه بر افغانستان‪ ،‬دوره آرامش بود و در این مدت‪ ،‬برخالف دورههای‬
‫قبل و بعد از ظاهرشاه‪ ،‬افغانستان درگیر هی جنگی نشد و همچنین در جنگ جهانی دوم‬
‫(‪ )1945-1939‬اعالم بیطرفی کرد‪.‬‬
‫ظاهرشاه در سال ‪1963‬م قانون اساسی جدید کشور را انتشار داد‪ .‬این قانون‪ ،‬بعدها در سال‬
‫‪2001‬م با سقوط طالبان بهعنوان قانون اساسی موقت (با حذف مواد مربوط به سلطنت) پذیرفته‬
‫شد‪ .‬کلمهٔ "افغان" برای نخستینبار در سال ‪1964‬م و در قانون اساسی تصویبی محمد ظاهرشاه‬
‫با تعریفی جدید و بهمعنی همه اتباع کشور افغانستان بهکار رفت‪.‬‬
‫وی به قصد مدرنیزه کردن افغانستان‪ ،‬به اصالحات سیاسی و اقتصادی‪ ،‬احداث زیربناهای‬
‫مواصالتی و بندهای برق تأسیس سیستم قانونگذاری دموکراتیک‪ ،‬ترویج نظام آموزش و‬
‫پرورش مدرن‪ ،‬تأسیس پوهنتونها و آموزش برای زنان اقدام کرد‪.‬‬
‫محمد ظاهر تا سال ‪1973‬م پادشاه افغانستان بود‪ .‬او در جریان ‪ ۴۰‬سال سلطنت خود قانون‬
‫اساسي دموکراتیک کشور را تسوید نمود‪ ،‬یک پارلمان مستقل را تاسیس کرد و رهبري مساعي‬
‫ترویج حقوق زن را بعهده داشت ‪ .‬در سال ‪ 1973‬زمانی که محمد ظاهر شاه در ایتالیا به سر‬
‫می برد‪ ،‬سردار محمد داود خان که یکی از صدراعظمان سابق و پسر کاکای شاه با انجام یک‬
‫کودتای نظامی‪ ،‬شاه را خلع کرد و با پایان دادم به نظام شاهی‪ ،‬در افغانستان نظام جمهوری‬
‫اعالم کرد‪ .‬پادشاه سابق افغانستان پس از کودتا در ایتالیا در تبعید زندگی می کرد و این دوره‬
‫زندگی او ‪ ۲۹‬سال را در بر می گیرد‪.‬‬
‫ظاهر شاه پس از سقوط طالبان "پدر ملت" لقب گرفت‪.‬‬
‫محمد ظاهرشاه آخرین پادشاه افغانستان‪ ،‬ساعت ‪ 5:45‬تاریخ ‪ 23‬جوالی سال ‪2007‬م (‪ ۱۳۸۶‬ه‬
‫ش) در کابل پس از یک بیماری طوالنی وفات نمود‪.‬‬

‫مشخصات حکومتداری محمد ظاهر شاه‬

‫هنگام شروع پادشاهی محمد ظاهر‪ ،‬مرد قدرتمند صدراعظم کشور سردار محمد هاشم خان بود‪.‬‬
‫اجرای امور به گونۀ مطلق العنانی در دست او بود‪ .‬در سیزده سال اول سلطنت ظاهرشاه‪،‬‬
‫محمدهاشم خان‪ ،‬صدراءظم و کاکایش‪ ،‬قدرت واقعی را در دست داشت‪ .‬پیروی از قانون به یک‬
‫نگرانی بزرگ تبدیل و حقوق تضمینشدۀ اشخاص در قانون اساسی پایمال شد‪ .‬بسیاری از‬
‫دیگراندیشان سیاسی زندانی شدند که بیشترشان بیش از یکدهه در کنج زندان بدون محاکمه رنج‬
‫کشیدند‪ .‬در عینزمان‪ ،‬طرحهای نوسازی و گسترش تدریجی نظام آموزشی روی دست گرفته شد‬
‫(دوپری‪ ،۱۹۸۰ ،‬صص ‪۴۶۴-۴۹۸‬؛ گریگوریان‪ ،‬صص ‪.)۳۴۲-۳۷۴‬‬
 ‫‪ □ 104‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫مشروطیت اول‪ :‬صدارت شاه محمود خان (‪ )1953-1946‬و دومین تجربهء مطبوعات آزاد‬
‫درافغانستان‬
‫در ‪ ۱۳۲۵‬خ‪ ،۱۹۴۶/‬محمدهاشم خان جایش را به برادرش شاه محمود خان بهعنوان صدراءظم‬
‫داد که در دوران تصدی او دموکراسی نیمبندی به میان آمد‪ .‬در ‪۱۳۲۶‬خ‪ ۱۹۴۷/‬انتخاباتی برای‬
‫شاروالیها برگزار شد‪ .‬دو سال بعد‪ ،‬انتخابات مشابهی برای شورای ملی تدویر یافت‪ .‬مجلس زیر‬
‫نفوذ اکثریت دموکراتهای لیبرال قرار داشت که برای سلطنت مشروطه ایستادگی کردند‪ .‬احتماالا‬
‫در ‪ ۱۳۲۹‬خ‪ ،۱۹۵۰/‬قانون رسانههای آزاد تصویب شد و دورهای از جوشش سیاسی به وجود‬
‫آمد که تعدادی از هفتهنامههای خصوصی کوشیدند رؤیاهای روشنفکران لیبرال را به تصویر‬
‫بکشند‪ .‬با اینحال‪ ،‬این نشریهها‪ ،‬به میزان چشمگیری بهعنوان انجمنهای تازه شکلگرفته‪،‬‬
‫احزاب سیاسی کموبیش سازمانیافته بودند تا ابزارهای تبیلغات در میان جمعیت بیشتر بیسواد‪.‬‬
‫اعضای اصالحطلب شورا از طریق رسانهها به مبلغان آزاد واقعیتهای جامعه تبدیل شدند که‬
‫شاه و صدراءظم احساس کردند که با این وضعیت به ادامۀ پیشبرد حکومت‪ ،‬آزادتر نیستند‪.‬‬
‫(دوپری‪ ،۱۹۸۰ ،‬صص ‪.)۴۹۴-۴۹۸‬‬
‫دومین قانون مطبوعات به سال ‪ 1950‬درشرایطي در افغانستان نافذ گردید که کشور بار دیگر‬
‫آبستن تحوالت سیاسي‪ -‬اجتماعي شده بود‪ .‬انفاذ این قانون نه تنها زمینهء فعالي محدود نشریه هاي‬
‫غیر دولتي را به وجودآورد؛ بلکه درجهت دیگر روشنفکران و رده هاي آموزش دیدهء‬
‫کشورعمالا آماده شده بودند تاهسته هاي سازمانهاي سیاسي خود را پایه گذاري کنند‪.‬‬
‫نشریه هاي انگار‪ ،‬نداي خلق‪ ،‬وطن‪ ،‬نیالب‪ ،‬ولس‪ ،‬و آیینه‪ ،‬مطبوعات آزاد و غیر دولتیي این‬
‫دوره به شمار مي آیند که در شهر کابل به نشر مي رسیدند‪ .‬به همینگونه نشریه ء غیر دولتي‬
‫اتوم درشهرمیمنه مرکز والیت فاریاب به چاپ مي رسید‪ .‬نشریه هاي دولتي پامیر‪ ،‬صداي‬
‫ملت‪ ،‬پیام افغان‪ ،‬الفبا‪ ،‬و ژوندون نیز در این دوره در مرکز والیات کشور به نشرات آعاز‬
‫کردند که بیانگر دیدگاه ها و سلیقه هاي سیاسي ‪ -‬اجتماعي دولت بودند‪ .‬در این دوره درافغانستان‬
‫تالش هایي نیز در جهت ایجاد احزاب و سازمانهاي سیاسي به وجود آمده بود‪ .‬چنان که « ویش‬
‫زلمیان » یا جوانان بیدار نخستین حلقهء سیاسیي بود که در کابل پایه گذاري گردید‪ .‬نشریهء‬
‫انگار به مدیریت مسوول فیض محمد انگار و ولس به مدیریت مسوول گل پاچا الفت ارگان‬
‫هاي نشراتي ویش زلمیان بودند‪.‬‬
‫حزب یا حلقهء سیاسي وطن نشریه ء وطن را به مدیریت مسوول میر غالم محمد غبار انتشار‬
‫مي داد و به همین گونه نشریه ء نداي خلق ارگان نشراتي حزب خلق بود که به صاحب امتیازي‬
‫دکتر محمودي به نشرات آغاز کرد‪.‬‬

‫خصوصیات مطبوعات دوره ء شاه محمود خان ‪:‬‬

‫دردوران شاه محمود خان نخستین بار نشریه هاي حزبي درکشور به وجود آمد‪ .‬میر محمد‬
‫صدیق فرهنگ در کتاب افغانستان در پنج قرن اخیر مي نویسد ‪ :‬هرچند این هر سه جمعیت‬
‫[ویش زلمیان‪ ،‬حزب وطن و حزب خلق] اصوالا از دموکراسي به شکل دولت شاهي مشروطه‬
‫طرفداري مي کردند ؛ اما ازنگاه اسلوب و نحوهء تبلیغات تفاوتهاي بارزي در بین ایشان به‬
‫نظر مي رسید‪ .‬به این معني که مضامین " وطن " و "ولس " معتدل و استدالي و طرز بیان‬
‫"نداي خلق " تند جذباتي و بود‪ ،‬درحالي که " انگار" اسلوب خاصي نداشت‪».‬‬
‫این نشریه ها چنان کانونهاي پرورش افکار سیاسي توانستند یک نسل سیاسي در کشور را‬
‫پرورش دهند‪ .‬نسل سیاسي پرورش یافته به وسیلهء این نشریه ها بعدا ا در رویداد هاي سیاسي –‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪105‬‬

‫اجتماعي دههء دموکراسي (‪ )1973-1963‬نیز نقش برجسته یي داشتند ‪ .‬حتي مي توان گفت‬
‫که مبارزات سیاسي و مطبوعات سیاسي دهه ء دموکراسي ادامهء همان تجربهء هایي سیاسي‬
‫دوران شاه محمود خان است‪.‬‬
‫آگاهي و اطالعات مردم و نسل جوان افغانستان درارتباط به مفاهم حزب سیاسي و مبارزهء‬
‫سیاسي سازمان یافته به وسیلهء همین نشریه ها دست کم در میان اقشار آموزش دیدهء کشور‬
‫گسترش پیدا کرد‪.‬‬
‫دریغا که تجربه ء مطبوعات آزاد در این دوره عمر درازي نداشت و در سال ‪ 1951‬نه تنها‬
‫دروازه هاي تمام این نشریه ها بدون هیچگونه دالیل قانوني به وسیلهء دولت بسته شد؛ بلکه‬
‫احزاب و سازمانهاي سیاسي نیز منحل گردیدند‪ .‬دولت براین هم بسنده نکرد و شماري از‬
‫اعضاي رهبري سازمانها و احزاب سیاسي وطن‪ ،‬خلق و ویش زلمیان را دستگیر و به زندان‬
‫افگند‪ .‬بدینگونه تا ده سال دیگر در دورهء صدارت داودخان‪ ،‬افغانستان از مطبوعات آزاد‪،‬‬
‫احزاب و سازمانهاي سیاسي بي بهره باقي ماند‪.‬‬
‫شاه در سال ‪ ۱۳۳۲‬خ‪ ۱۹۵۳/‬سردار محمدداوود‪ ،‬پسر کاکایش را بهعنوان صدراءظم معرفی‬
‫کرد‪ .‬داوود خان طرفدار نوسازی بود‪ ،‬ولی او به قیمت دموکراسی و آزادیهای فردی‪ ،‬اقتدار و‬
‫نظم داخلی را اولیت داد‪ .‬وقتی او به قدرت رسید‪ ،‬انتشار هفتهنامههای جدید متوقف شد و احزاب‬
‫سیاسی فعالیتهای عمومیشان را متوقف کردند؛ هرچند انتخابات شورای ملی هنوز با‬
‫دستکاری در نتایج آن برگزار میشد‪ .‬در سال ‪ ۱۳۳۶‬خ‪ ۱۹۵۷/‬پولیس با اتهامهای بیاساس و‬
‫واهی‪ ،‬اول عبدالمالک عبدالرحیمزی و سپس تعدادی از دیگراندیشان دیگر را بازداشت کرد‪ .‬در‬
‫نتیجه احساس امنیت آنها که در جریان دورۀ کوتاه دموکراسی به میان آمده بود‪ ،‬نابود شد‪.‬‬
‫با این حال در دوران صدارت داود خان نیز نه تنها نشریه هاي دولتي گذشته به کار خود ادامه‬
‫دادند؛ بلکه نشریه هاي دولتي دیگري چون کابل تایمز‪ ،‬هیواد‪ ،‬ستوري‪ ،‬سره میاشت‪،‬‬
‫افغانستان‪ ،‬پیام حق‪ ،‬تعلیم و تربیه‪ ،‬الفالح‪ ،‬آریانا‪ ،‬کانو او صنایعو و مهري در کابل و‬
‫بعضي از والیات کشور پایه گذاري شدند‪ .‬باید یاد آوري کرد که داود خان نیز به مانند هاشم‬
‫خان به آزادي مطبوعات و آزادي بیان اعتقاد و باوري نداشت‪ .‬ازهمین جهت مطبوعات در‬
‫دورهء او متکي برنظام استبدادي بود و دیدگاه هاي روشنفکران ونیاز هاي مردم در آن مجال‬
‫بازتاب نداشت‪.‬‬
‫در حکومت محمد داوود که با تبلیغ و ترویج افکار دموکراتیک مخالف بود‪ ،‬دموکرات ها‬
‫سرکوب شده بودند و عظیم ترین بخش هایی از مردم جامعه در نا آشنایی با آن به سر می بردند‪.‬‬
‫آن بی عالقگی و ناآشنایی با انتخابات و در واقع با یکی از ارکان مهم دموکراسی‪ ،‬محصول‬
‫چنان سیاست آسیب زای پیشینه یا یکی از عوامل مهم آن بود‪.‬‬
‫با این وجود‪ ،‬پیشرفتهای اقتصادی از طریق یکرشته پالنهای پنجساله انکشاف اقتصادی و‬
‫اجتماعی در داخل نظام اقتصاد دولتی به میان آمد‪ .‬در عینزمان‪ ،‬گسترش نظام آموزش جدید و‬
‫کشف تدریجی حجاب به افزایش صفوف روشنفکران ناامید کمک کرد‪.‬‬
‫دهۀ دموکراسی در افغانستان (‪ ۱۳۴۳‬تا ‪ ۱۳۵۲‬هـ ش)‬
‫بعددد از سددالها حکومتهددای دیکتدداتوری هاشددم خددان‪ ،‬شدداه محم دود خ دان و محمددد داوود خددان‪ ،‬م دردم‬
‫افغانستان برای اولین بار با تدوین و انفاذ قدانون اساسددی سدال ‪۱۹۶۴‬م (‪ ۱۳۴۳‬هجددری شمسددی) بده‬
‫یک سیستم دولتی شاهی مشروطه دست یافتند که به موجب آن آزادیهای سیاسی‪ ،‬حق بیدان فکددر و‬
‫آزادی مطبوعات تضمین گردیده‪ .‬شاه با کسب موقف غیرمسوول و واجباالحترام در رأس دولت و‬
 ‫‪ □ 106‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫قدرت اجرائیه‪ ،‬مقننه و قضائیه را به مردم واگذار نمود و اعضای خانواده سلطنتی را مطابق تعامدل‬
‫کشورهای شاهی دموکراتیک اروپدایی از احدراز کرسدیهای صددارت و وزارت ممنددوع نمدود‪ .‬در‬
‫طددول ده سدال متعاقددب آن کدده بدده دهددۀ دموکراسددی شددهرت دارد‪ ،‬همانندد هددر کشدور دارای سیسددتم‬
‫دموکراسی تازه پا‪ ،‬سالهای اوجگیری فعالیتهای سیاسی در کشور بده حسدداب میآیدد‪ .‬دههددا حدزب‬
‫سیاسی و دهها روزنامه و جریده آزاد غیردولتی سیاسی و اجتماعی عددرض وجددود کدرده زمیندههای‬
‫تشکل و قوام افکار و جریانات سیاسی را در کشور اعم از چپ افراطی (منجمله خلق‪ ،‬پرچم‪ ،‬شعلۀ‬
‫جاوید)‪ ،‬راست افراطی (منجمله سازمان جوانان مسلمان یا اخوانالمسلمین که بعداا به حزب اسدالمی‬
‫و جمعیت اسالمی مبدل شدند) و جریانهای میانهرو (ماننددد افغددان ملددت‪ ،‬مسدداوات) را فدراهم آورد‪.‬‬
‫در این مدت صدراعظمان متعددددی آمدنددد و رفتنددد (دکتددور یوسددف‪ ،‬محمددد هاشدم میوندددوال‪ ،‬دکتددور‬
‫عبدالظاهر‪ ،‬نور احمد اعتمادی و محمد موسددی شددفیق)‪ .‬ایدن دوران بدا همزمددان بدود بددا آزادی بیدان‬
‫افکار سیاسی و اجتماعی در مطبوعات و تظاهرات و اعتصابات مسلسل و پیهم محصالن‪ ،‬اسدتادان‬
‫و متعلمین و معلمین و کارکنان مؤسسات صنعتی‪.‬‬
‫متأسددفانه کودتدای بدددفرجام ‪ ۲۶‬سدرطان سددال ‪ ۱۳۵۲‬سددردار محمدد داوود بدده سددقوط دولددت شدداهی‬
‫مشروطه محمد ظاهرشاه‪ ،‬انحالل قانون اساسدی دموکراتیدک و خددتم دهدۀ دموکراسددی انجامیددد‪ .‬ایددن‬
‫کودتا سر آغاز دوران بیثباتی سیاسی در کشور است کدده تددا امدروز ادامدده دارد‪ .‬ایددن کودتددا‪ ،‬بدددون‬
‫توجدده بدده شددرایط تغییدر یافتده در کشددور‪ ،‬جلدو تکامددل دموکراسددی پارلمدانی‪ ،‬آزادیهددای سیاسددی و‬
‫اجتماعی و مطبوعات آزاد را گرفت و منجر به استقرار یدک دولدت دیکتدداتوری یکنفددره گردیددد‪ .‬در‬
‫اخیر داوود با وعددههای شدداه ایددران‪ ،‬ریددیس جمهددور مصدر و عربسددتان سددعودی کوشددید افسددران و‬
‫عناصر چپی را که عامل به قدرت رسیدن او بودند از دولت خارج کرده و حساب خود را با حددزب‬
‫دموکراتیک خلق تصفیه نماید‪ .‬این عمل موجب سددقوط او و بدده قدددرت رسددیدن ح‪.‬د‪.‬خ‪.‬ا در کودتددای‬
‫هفت ثور ‪ ۱۳۵۷‬گردید‪.‬‬

‫مطبوعات در دههٔ دیموکراسی‬

‫مطبوعات غیر دولتی‬

‫اتحاد ملی ‪ -‬محل نشر کابل‪ ،‬هفتگی‪ ،‬تاریخ نشر ‪ ۱۳۴۸‬د ‪ ۱۳۵۱‬هد ش‪ ،‬صاحب امتیاز عبدالحکیم‬
‫مژده‪ ،‬زبان‪ :‬دری و پشتو‬
‫افغان ‪ -‬محل نشر کابل‪ ،‬هفتگی‪ ،‬از سال ‪ ۱۳۴۹‬تا ‪ ۱۳۵۲‬نشر یافت و صاحب امتیاز آن محمد‬
‫حسن اولس مل بود‪ ،‬زبان دری و پشتو‬
‫افغان ملت ‪ -‬محل نشر کابل‪ ،‬هفتگی‪ ،‬تاریخ نشر ‪ ۱۳۴۵‬تا ‪ ،۱۳۵۲‬صاحب امتیاز‪ :‬انجنیر‬
‫غالمحمد فرهاد‪ ،‬زبان‪ :‬دری و پشتو‬
‫افغان ولس ‪ -‬محل نشر‪ :‬کابل‪ ،‬هفتگی‪ ،‬تاریخ نشر‪ ۱۳۴۸ :‬د ‪ ۱۳۴۸‬صاحب امتیاز‪ :‬قیام الدین‬
‫خادم‪ ٬‬زبان‪ :‬پشتو‪.‬‬
‫افکارنو؛ محل نشر کابل‪ ،‬هفتگی‪ ٬‬تاریخ نشر ‪ ۱۳۵۰‬تا ‪ ،۱۳۵۲‬صاحب امتیاز‪ :‬نورللا‪ ،‬زبان‬
‫دری و پشتو‪.‬‬
‫برید ‪-‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪107‬‬

‫پرچم ‪ -‬محل نشر‪ :‬کابل‪ ،‬هفتگی‪ ،‬تاریخ نشر ‪ ۱۳۴۶‬تا ‪ ۱۳۵۲٬‬صاحب امتیاز و مدیر مسوول‪:‬‬
‫سلیمان الیق‪ ،‬اما از تاریخ دوشنبه ‪ ۶‬اسد ‪ ۱۳۴۸‬شماره ‪ ۷۱‬صاحب امتیاز کمافی السابق سلیمان‬
‫الیق و مدیر مسوول آن میراکبرخیبر گردید‪ .‬زبان‪ :‬دری و پشتو‬
‫پروانه‪ ،‬محل نشر‪ :‬کابل‪ ،‬هفتگی‪ ،‬تاریخ نشر‪ ۱۳۴۷ :‬هد ش‪ ،‬صاحب امتیاز که امانللا پروانه‪،‬‬
‫زبان‪ :‬دری و پشتو‬
‫پکتیکا ‪ -‬محل نشر‪ :‬کابل‪ ،‬هفتگی‪ ،‬تاریخ نشر ‪ ۱۳۴۸‬د ‪ ،۱۳۵۲‬صاحب امتیاز‪ :‬شاه زمان وریح‬
‫ستانیزی‪ ،‬زبان‪ :‬دری و پشتو‬
‫پیام امروز‪ -‬محل نشر کابل‪ ،‬هفتگی‪ ،‬تاریخ نشر ‪ ۱۳۴۴‬د ‪ ،۱۳۴۷‬صاحب امتیاز‪ :‬غالم نبی‬
‫خاطر‪ ،‬زبان‪ :‬دری و پشتو‬
‫پیام وجدان ‪ -‬محل نشر‪ :‬کابل‪ ،‬هفتگی‪ ۱۳۴۵ ٬‬د ‪ ،۱۳۵۲‬صاحب امتیاز‪ :‬عبدالروف ترکمنی‪٬‬‬
‫زبان‪ :‬دری و پشتو‬
‫پیکار ‪ -‬کابل‪ ،‬هفتهگی‪ ۱۳۵۰ ،‬د ‪ ،۱۳۵۲‬صاحب امتیاز‪ :‬غالم محمد الماسک‪ ٬‬زبان‪ :‬دری و‬
‫پشتو‪.‬‬
‫ترجمان ‪ -‬کابل هفتگی‪ ۱۳۴۷ ،‬د ‪ ،۱۳۵۲‬صاحب امتیاز‪ :‬دکتور عبدالرحیم نوین‪ ٬‬مدیر مسوول‪:‬‬
‫علی اصغر بشیر هروی‬
‫جبهه ملی؛ کابل‪ ،‬هفتگی‪ ۱۳۴۷ ،‬د ‪ ۱۳۵۲٬‬صاحب امتیاز‪ :‬عبدالرب اخالق‪ ،‬زبان‪ :‬دری و پشتو‪،‬‬
‫اشتراک ساالنه‪ :‬در داخل ‪ ۱۶۰‬افغانی در خارج ‪ ۸‬دالر‪.‬‬
‫خلق – کابل‪ ،‬هفتگی تاریخ انتشار ‪ ۱۳۴۵‬هد ش‪ ٬‬صاحب امتیاز نور محمد ترهکی مدیر مسوول‪:‬‬
‫بارق شفیعی‪ ،‬زبان‪ :‬دری و پشتو‬
‫خیبر ‪ -‬کابل‪ ،‬هفتگی‪ ۱۳۴۷ ،‬د ‪ ،۱۳۵۲‬صاحب امتیاز‪ :‬محب الرحمن هوسا‪ ،‬زیان‪ :‬پشتو‬
‫روزگار ‪ -‬کابل‪ ،‬هفتگی‪ ۱۳۵۰ ،‬د ‪ ،۱۳۵۲‬صاحب امتیاز‪ :‬محمد یوسف فرند‪ ،‬زبان‪ :‬دری و‬
‫پشتو‪.‬‬
‫سپیده دم ‪ -‬کابل‪ ،‬هفتگی‪ ،۱۳۴۸ ،‬صاحب امتیاز‪ :‬سید محمد بامداد‪ ،‬زبان‪ :‬دری و پشتو‪.‬‬
‫شعلۀ جاوید ‪ -‬کابل هفتگی‪ ۱۳۴۷ ،‬د ‪ ،۱۳۵۲‬صاحب امتیاز‪ :‬رحیم محمودی‪ ،‬زبان‪ :‬دری و پشتو‬
‫شوخک ‪ -‬کابل‪ ،‬هفتگی‪ ۱۳۵۰ ،‬د ‪ ،۱۳۵۲‬صاحب امتیاز‪ :‬عبدالعزیز مختار‪ ،‬زبان‪ :‬دری و پشتو‬
‫صدای عوام ‪ -‬کابل‪ ،‬هفتگی‪ ،۱۳۴۷ ،‬صاحب امتیاز‪ :‬عبدالکریم فرزان‪.‬‬
‫کمک ‪ -‬کابل‪ ،‬هفتگی‪ ۱۳۴۷ ،‬د ‪ ،۱۳۴۷‬صاحب امتیاز‪ :‬یعقوب کمک‪ ،‬زبان‪ :‬دری و پشتو‬
‫گهیز ‪ -‬کابل‪ ،‬هفتگی‪ ۱۳۴۷ ،‬د ‪ ،۱۳۵۱‬صاحب امتیاز‪ :‬منهاج الدین گهیز و عبدالسلیم فرقانی‬
‫مردم ‪ -‬کابل‪ ،‬هفتگی‪ ،۱۳۵۴ ،‬صاحب امتیاز‪ :‬سید مقدس نگاه‪ ،‬زبان‪ :‬دری و پشتو‬
‫معرفت ‪ -‬کابل‪ ،‬هفتگی‪ ،۱۳۵۲ ،‬صاحب امتیاز‪ :‬غالم معصوم اخالص‪ ،‬زبان‪ :‬دری و پشتو‬
‫ملت ‪ -‬کابل‪ ،‬هفتگی‪ ۱۳۵۰ ،‬د ‪ ،۱۳۵۲‬صاحب امتیاز‪ :‬فدا محمد فدایی‪ ،‬زبان پشتو و دری‬
‫ندای حق ‪ -‬کابل‪ ،‬هفتگی‪ ۱۳۵۰ ٬‬د ‪ ،۱۳۵۲‬صاحب امتیاز‪ :‬عبدالستار صدیقی‪ ،‬زبان‪ :‬دری و‬
‫پشتو‬
 ‫‪ □ 108‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫وحدت ‪ -‬کابل‪ ،‬هفتگی‪ ۱۳۴۴ ٬‬د ‪ ،۱۳۵۲‬صاحب امتیاز‪ :‬خال محمد خسته‪ ،‬زبان‪ :‬دری و پشتو‬
‫هدف ‪ -‬کابل‪ ،‬هفتگی‪ ۱۳۴۷ ٬‬د ‪ ،۱۳۵۲‬صاحب امتیاز‪ :‬غالم محمد اورمر‪ ،‬زبان‪ :‬دری و پشتو‬
‫سبا ‪ -‬کابل‪ ،‬روزنامه‪ ۱۳۴۷ ٬‬د ‪ ،۱۳۴۷‬صاحب امتیاز‪ :‬غالم نبی خاطر‪ ،‬زبان‪ :‬دری و پشتو‬
‫کاروان؛ کابل‪ ،‬روزنامه‪ ۱۳۴۷ ٬‬د ‪ ،۱۳۵۲‬صاحب امتیاز‪ :‬صباح الدین کشککی‪ ،‬مدیر مسوول‪:‬‬
‫عبدالحق واله‪ ،‬زبان‪ :‬دری و پشتو‬
‫مساوات ‪ -‬کابل‪ ،‬روزنامه‪ ۱۳۴۵ ٬‬د ‪ ،۱۳۵۲‬صاحب امتیاز‪ :‬محمد شریف ایوبی‪ ،‬مدیر مسوول‪:‬‬
‫پوهاند محمد رحیم الهام‪ ،‬زبان‪ :‬دری و پشتو‬

‫جراید دولتی‬
‫انیس و اصالح و ادغام روزنامههای دولتی اصالح – انیس‬
‫روزنامه هیواد‬
‫کابل تایمز ( به زبان انگلیسی )‬
‫مجله مصور خانوادهگی "ژوندون" که در این دوره تیراژ آن از ‪ ۲۰۰۰‬به ‪ ۶۰۰۰‬شماره باال‬
‫رفت‪.‬‬
‫ضمنا ا پیام حق‪ ،‬پشتون ژغ‪ ،‬انیس اطفال‪ ،‬ننگرهار‪ ،‬كندهار‪ ،‬آریانا و افغانستان‪ ،‬هرات و كمكیانو‬
‫انیس در كابل‪ ،‬یك مجله در هرات و هجده جریده دولتی در والیات افغانستان منتشر شد‪.‬‬

‫مخالفان دهۀ دموکراسی‬

‫اخیرا داکتر سید عبدللا کاظم مقالهیی را در مدورد رشددد زمینددههای دموکراسددی در وبسددایت افغددان‪-‬‬
‫جرمن آنالین خاصتا ا به پاسخ یک مقالة اینجانب تحت عنوان ”توضیحات در مدورد عواقددب کودتدای‬
‫‪ ۲۶‬سرطان ‪ “۱۳۵۲‬نشر کردند‪ .‬محترم داکتر کاظم در مقالة خود آرزومندددی داوود خدان را بددرای‬
‫تکامل زمینههای قبلی مورد لزوم برای استقرار یددک دموکراسددی سددالم توضددیح مددیکننددد کده بددرای‬
‫خوانندگان برای درک پروسة فکری داوودخان بسیار مفید است‪ .‬ایشان از آرزومندی و کوشددشهای‬
‫داوود خان در ایجاد یک حزب واحددد ملددی گدرا در بهبوهدده لویده جرگدده ‪ ،۱۳۵۵‬قبددل و بعدد از آن‪،‬‬
‫یادآوری میکنند‪.‬‬
‫قبالا طدی یدک مقالدده تحددت عندوان "دو برداشددت از دموکراسدی" کوشددیدم بطددور خالصدده در مدورد‬
‫تبصره نموده برداشتهای خود را از دموکراسی توضدیح نمددایم‪ .‬چددون فکددر مددیکدنم ایدن موضددوع‬
‫برای بسیاری دوستان فیسبوک جالب باشد این تبادل نظر را در اینجا تقدیم میدارم‪.‬‬
‫ایکاش قدرت آن موجود میبود که تحوالت سیاسی و اجتماعی جوامع بر اساس یک ماستر پددالن از‬
‫قبل حساب شده صورت بگیرند‪ .‬به گفته محترم کداظم تحقددق دموکراسددی واقعددی نیازمنددد مؤلفددهها و‬
‫شرایطی است که باید قبالا و یا به تدریج به سمت سالم به پیش برده شوند‪ ...‬آوردن این تحدوالت کدده‬
‫الزمه تحقق دموکراسی در کشور میباشد‪ ،‬کددار سدداده نیسددت و یددک شددبه در میددان صددورت گرفتدده‬
‫نمیتواند‪ .‬محترم کاظم مینویسند که "شهید محمد داوود طی یک بیانیه خود تذکار داده اند کده ترقدی‬
‫اقتصادی و اجتماعی و تحول فرهنگی‪ ،‬اجرای ریفورمهای بنیادی و تأمین دیموکراسی واقعی‪ ،‬بدداهم‬
‫ارتباط نزدیک دارد"‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪109‬‬

‫بر اساس نوشتۀ محترم کاظم برداشت من این است که بطور سدداده داوود خددان آرزو داشددته تدا دوره‬
‫صدارت موصوف برای حد اقل بیست سال بعدی تمدیددد میگردیددد تددا بعدد از تعمدیم سدواد همگددانی‪،‬‬
‫رشد اقتصادی و آمادگی فرهنگی‪ ،‬دموکراسددی آنهدم بطددور تدددریجی معرفدی میگردیددد‪ .‬مشددکل ایدن‬
‫استراتیژی آن است که زمان این اجددازه را بدرای معرفددی تدددریجی دموکراسددی دلخددواه داوود خددانی‬
‫نمیدهد‪ .‬بیایید تجربه ایران را در نظر بگیریم‪ .‬محمد رضا شاه در عمل مودل پیشنهادی داوود خان‬
‫را میخواست تطبیق کند‪ :‬اول پیشرفت اقتصادی و اجتمدداعی بعددد دموکراسددی‪ .‬نتیجدده آن شددد کدده بددا‬
‫سرمایه گذاریهای هنگفت عواید نفتی در واقع سطح زندهگی‪ ،‬رفاه‪ ،‬سواد‪ ،‬صحت به سددطوح عددالی‬
‫رسددیدند در عددین زم دان نظددام اختندداق سیاس دی سدداواک بیددداد میکددرد‪ .‬مددردم منتظ در نش ددند ت دا ش داه‬
‫دموکراسی موعود را معرفی کند و انقالب اسالمی به عوض دموکراسی بدترین نددوع دیکتدداتوری و‬
‫ارتجاع را برقرار کرد‪ .‬اگر خمینی اختناق مذهبی را برقرار نمیکرد الترناتف دومددی اسددتقرار یددک‬
‫نظام کمونیستی از بطن انقالب مردمی بود‪.‬‬
‫اگر مودل معرفی تدریجی دموکراسی یا مودل داوودخانی منجر به استقرار اختناق مذهبی در ایدران‬
‫شد امکانات تکرار این تجربه در افغانستان و یا استقرار یک نظام کمونیستی تا چه حدودی بود؟ آیددا‬
‫میتوان نقش تعمیم معارف را در تشدید خواسته های آزادی خددواهی و دموکراسدی طلبدی در ایددران‬
‫دست کم گرفت؟ همین اصل در افغانستان نیز صادق است‪.‬‬
‫اصول اساسی داشتن عقیده به دموکراسی‪ ،‬معرفی دموکراسی و تعهد قبول عواقب و نتایج آن اسددت‪.‬‬
‫دستگاه سلطنت دموکراسی را بر اسدداس قددانون اساسددی سددال ‪ )1964( ۱۳۴۳‬معرفددی کددرد امدا از‬
‫عواقب آن در هراس بود و تعهدی در قبال پذیرفتن نتایج آن نداشت‪ .‬در نوشتة محترم کاظم تشدویش‬
‫داوود خان از به قدرت رسیدن چپیها و یددا راسدتیهای افراطددی از مجددرای انتخابدات پارلمددانی در‬
‫غیاب یک حزب میانهرو ملیگرا توضیح شده است‪ .‬این همددان هراسدی اسددت کدده مددانع انفدداذ قدانون‬
‫احزاب سیاسی توسط ظاهرشاه نیز شد‪ .‬نتیجه را همه دیدیم که بال تکلیفددی بددود‪ .‬مشداهده کددردیم‪ ،‬ندده‬
‫دموکراسی تمام عیار و نه مطلق العنانی داوودخانی که در نهایت به کودتای داوود خان انجامید‪.‬‬
‫بیایید ببینیم اگر به تجربه دموکراسی ظاهرشاه اجازه تکامل میدادند چه واقع میشد؟ من یقیین کامل‬
‫دارم هرگدداه دولدت از یکجانددب نهادهدای دولتددی‪ ،‬سیسددتم اداره دولدت (‪ ،)Public Service‬اردو‪،‬‬
‫پولیس‪ ،‬قوۀ مقننه‪ ،‬را از طریق مسلکی ساختن این نهادها (غیر سیاسی ساختن) آنها‪ ،‬تعلیمات بهتددر‪،‬‬
‫تجهیزات بهتر و دادن آگاهی بهترو با معرفی قوانین الزمه تقویددت مینمددود و از جانددب دیگددر قددانون‬
‫اح دزاب را نافددذ میکددرد و نهاده دای دموکراتیددک را حمایددت و تقوی دت میکددرد و ترسددی از نتددایج‬
‫دموکراسی نمیداشت به یقیین دموکراسی با گامهددای اسددتوار بده مددرور زمددان در جامعده بده پختگددی‬
‫الزم میرسددید و بدده یددک نه داد اساس دی اخددالق سیاسددی جامعدده مبدددل میگردی دد‪ .‬بددا اج دازه دادن ب ده‬
‫دموکراسی به احتمال زیاد در یددک انتخابدات پارلمددانی دوره بعدددی‪ ،‬بطدور مثدال سددال ‪ ۱۳۵۶‬یددک‬
‫حزب متحده اسالمی افراطی و یا حزب دموکراتیک خلق پیددروز میشدددند‪ .‬آیددا ایدن پیددروزی نشددانه‬
‫بروز قیامت بود؟ نخیر! پیروزی این احزاب در چوکات قانون احزاب و در چوکددات قدانون اساسدی‬
‫به معتدل شدن روشهای این احزاب و اتکای شان به راههای دموکراتیک گرفتن قدددرت بده بلددوغ و‬
‫پختگی سیاسی جامعه کمک میکرد‪ .‬تجربه عینددی مددردم از دسددتآوردها حکومددتداری ایددن احددزاب‬
‫خود بخود و بطور طبیعی به گسترش نفدوذ احددزاب میانددهرو مسدداوات‪ ،‬افغددان ملددت‪ ،‬صدددای عددوام‪،‬‬
‫غورزندگ ملددی و غیدره کمددک میکدرد و روزی شداید ایدن احددزاب قدددرت حکددومتی را از طریددق‬
‫انتخابات پارلمانی به دست میگرفتند‪ .‬هندوستان‪ ،‬تا حدودی هم پاکستان‪ ،‬این راه را انتخاب کردند و‬
‫منتظر نشدند مردمشان همه مرفه و با سواد شوند تا دموکراسی را معرفی کنند و امددروز ثمددر آن را‬
‫در نهادینه شدن دموکراسی در تار و پود این کشورها به چشم سر مشاهده میکنم‪ .‬این راهی بود کده‬
‫اکثریت کشورهای دموکراتیک مانند بریتانیدا‪ ،‬فرانسدده و امریکددا آن را تجربدده کردنددد‪ .‬آنهدا منتظددر‬
 ‫‪ □ 110‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫نشدند مردمشان همه مرفه و باسواد شوند تا دموکراسی را معرفی کنند در عوض نهادهددای دولددت و‬
‫نهادهای دموکراتیک را تقویت کردند و به نتایج و دستآوردهای دموکراسی احترام گذاشتند‪.‬‬
‫از اینجاست که برای من یک دموکراسی غرق در گل والی که ضامن آزادی بیان و آزادی‬
‫سهمگیری مردم در پروسههای دموکراتیک گرفتن قدرت دولتیست هزار باراز یک دیکتاتوری که‬
‫برای مردم پل و تونل بسازد ارزش دارد‪.‬‬

‫دو برداشت متفاوت از پروسه گسترش دموکراسی در افغانستان‬

‫بعضیها عقیده دارند که داوود خان آرزو داشته تددا دوره صددارت موصدوف بدرای حددد اقددل بیسددت‬
‫سال بعدی تمدید میگردید تا بعد از گسترش سواد همگانی‪ ،‬تأمین رشد اقتصادی و آمدادگی مددردم از‬
‫نظر فرهنگی‪ ،‬دموکراسی آنهم بطور تدریجی معرفی میگردید‪ .‬مشکل این اسددتراتیژی آن اسددت کدده‬
‫زمان این اجازه را برای معرفی تدریجی دموکراسی دلخواه داوودخانی نمیدهد‪ .‬بیایید تجربه ایددران‬
‫را در نظر بگیریم‪ .‬محمد رضا شاه در عمل مودل پیشنهادی داوود خان را میخواسددت تطبیددق کنددد‪:‬‬
‫اول پیشرفت اقتصادی و اجتماعی بعد دموکراسی‪ .‬نتیجه آن شد کدده بددا سددرمایه گدذاریهای هنگفدت‬
‫عواید نفتی در واقع سطح زندهگی‪ ،‬رفاه‪ ،‬سواد‪ ،‬صحت به سطوح عالی رسیدند در عین زمددان نظددام‬
‫اختناق سیاسی ساواک بیداد میکرد‪ .‬مردم منتظر نشدند تا شاه دموکراسی موعددود را معرفدی کندد و‬
‫انقالب اسالمی به عوض دموکراسی بدترین نوع دیکتاتوری و ارتجاع را برقرار کرد‪ .‬اگدر خمینددی‬
‫اختناق مذهبی را برقرار نمیکرد‪ ،‬الترناتیف دومددی اسددتقرار یددک نظددام کمونیسدتی از بطددن انقددالب‬
‫مردمی بود‪.‬‬
‫اگر مودل معرفی تدریجی دموکراسی یا مودل داوودخانی منجر به استقرار اختناق مذهبی در ایدران‬
‫شد امکانات تکرار این تجربه در افغانستان و یا استقرار یک نظام کمونیستی تا چه حدودی بود؟ آیددا‬
‫میتوان نقش تعمیم معارف را در تشدید خواسددتههای آزادی خددواهی و دموکراسددی طلبددی در ایددران‬
‫دست کم گرفت؟ همین اصل در افغانستان نیز صادق است‪.‬‬
‫دموکراسی فرصتیست برای تکامل ذهنددی و سیاسددی جامعده‪ .‬تمدام سیاسددتمداران پنجدداه سددال اخیددر‬
‫افغانستان در دهۀ دموکراسی ‪ ۱۳۴۳‬تا ‪ ۱۳۵۲‬پرورده شدند‪ .‬اگدر بدده تجربدده دموکراسدی ظاهرشداه‬
‫اج دازه تکامددل داده میشددد‪ ،‬هرگ داه از یکجانددب نهادهددای دولتددی‪ ،‬سیسددتم اداره دولددت ( ‪Public‬‬
‫‪ ،)Service‬اردو‪ ،‬پولیس‪ ،‬قوۀ مقننه از طریق مسددلکی سدداختن ایددن نهادهددا (غیددر سیاسددی سدداختن)‬
‫آنها‪ ،‬تعلیمات بهتر‪ ،‬تجهیزات بهتر و دادن آگاهی بهتر و با معرفی قوانین الزمه تقویددت میگردیدد و‬
‫از جانب دیگر قانون احزاب نافذ میشد و نهادهای دموکراتیک حمایت و تقویت میگردیددد و ترسدی‬
‫از نتایج دموکراسی وجود نمیداشددت بدده یقیددین دموکراسددی بدا گامهددای اسددتوار بدده مددرور زمددان در‬
‫جامعدده بدده پختگددی الزم میرسدید و بده یددک نهدداد اساسدی اخددالق سیاسدی جامعده مبددل میگردی دد‪.‬‬
‫هندوستان‪ ،‬تا حدودی هم پاکستان‪ ،‬این راه را انتخاب کردند و منتظر نشددند مردمشددان همدده مرفدده و‬
‫باسواد شوند تا دموکراسی را معرفی کنند و امروز ثمر آن را در نهادینه شدن دموکراسی در تددار و‬
‫پود این کشورها به چشم سر مشاهده میکندیم‪ .‬ایدن راهدی بددود کده اکثریددت کشدورهای دموکراتیدک‬
‫مانند بریتانیا‪ ،‬فرانسه و امریکددا آن را تجربدده کردنددد‪ .‬آنهددا منتظدر نشدددند مددردم شددان همدده مرفده و‬
‫باسواد شوند تا دموکراسددی را معرفدی کنندد در عددوض نهادهددای دولدت و نهادهددای دموکراتیدک را‬
‫تقویت کردند و به نتایج و دستآوردهای دموکراسی احترام گذاشتند‪.‬‬
‫از اینجاسددت کده بددرای مدن یددک دموکراسددی غددرق در گددل و الی کدده ضددامن آزادی بیددان و آزادی‬
‫سهمگیری مردم در پروسههای دموکراتیک گرفتن قدرت دولتیست‪ ،‬هددزار بدار از یدک دیکتداتوری‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪111‬‬

‫که برای مردم پل و تونل بسازد ارزش دارد‪ .‬فراموش نکنیم که یک دموکراسی لنگ لنگان هم قادر‬
‫است امنیت مردم را تأمین کند طوریکه از همچو امنیت و مصونیت در دهۀ دموکراسی ظاهرخددان‬
‫مستفید بودیم!‬
‫فراموش نکنیم که یک دموکراسی لنگ لنگان هم قادر است امنیت مردم را تأمین کند طوریکه از‬
‫همچو امنیت و مصؤنیت در دهۀ دموکراسی ظاهرخان مستفید بودیم!‬

‫منابع و مآخذ این بخش‪:‬‬

‫محمد صدیق فرهنگ "افغانستان در پنج قرن اخیر"‪ ،‬عرفان‪ ،‬تهران بهار ‪۱۳۵۸‬‬ ‫‪.1‬‬
‫‪ .2‬لودویک ادامک‪ ،‬دایر ٔه المعارف ایرانیکا‪،‬‬
‫‪ .3‬اولیور روی‪ ،‬اسالم و مقاومت در افغانستان‪1990 ،‬‬
‫‪ .4‬رفیعه ذکریا‪ ،‬روزنامه انترنتی "اوون"‪ 19 ،‬جوالی ‪،2016‬‬
‫‪ .5‬آرشیف ملی هندوستان‪ ،‬متن معاهده کابل ‪،1921‬‬
‫‪ .6‬لودویک ادامک‪ ،‬افغانستان ‪ ،1923-1900‬تاریخ دپلوماسی‪،‬‬
‫‪ .7‬بریل اورمانی‪ ،‬و ف لدویک‪ ،2006 ،‬تاریخ سیاسی و دپلوماتیک افغانستان‪ ،1901-1863 ،‬لندن‬
‫‪ .8‬شاه ولی خان‪ ،‬یادداشتهای من‬
‫‪ .9‬میرعبدالواحد سادات‪ ،‬ذهنیت تکفیری و تداوم کشتار‪ ،‬سالخی ارزشهای مدنی و ‪ ،...‬سایت انترنتی هود)‬
‫‪ .10‬صاحبنظر مرادی‪ ،‬از احمدشاه ابدالی تا عبدالرحمان خان‪ ،‬وبسایت خراسان زمین‪ ۲۸ ،‬قوس ‪.۱۳۹۰‬‬
‫‪ .11‬محمود محمود‪ ،‬تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس‪ ،‬تهران‪.‬‬
 ‫‪ □ 112‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫بخش چهارم‪ :‬افغانستان زیر آماج ناسیونالیزم ایرانی‬

‫مبانی ناسیونالیزم ایرانی کدامها اند؟‬

‫ناسیونالیزم ایرانی فارس بددر مبندای مددذهب شددیعه اثنددی عشددری از زمددان صددفویها در اوایدل قددرن‬
‫شانزده میالدی شکل گرفت و با اعتقاد غلط به موجودیت نژاد برتر آریایی و بخصدوص ایرانددی در‬
‫سالهای ‪1930‬م به پیدروی از آلمددان هتلددری در زمددان رضدداخان‪ ،‬کدده اولدین شداه فددارس تبددار در‬
‫سرزمین ایران امروزی بعد از بیش از هزار سال از زمان یزد گرد دوم شاه ساسدانی بده بعدد بددود‪،‬‬
‫تکامل یافت‪ .‬بر همین اساس در سال ‪1935‬م اسم ایددران بدده عددوض فددارس بدده عنددوان اسددم رسددمی‬
‫دولت تعیین شده از تمام کشددورهای جهددان خواسددته میشددود کدده بعددد از آن کشددور فددارس را ایدران‬
‫خطاب کنند‪.‬‬
‫اصطالح آریایی و ایران بزرگ برای اولین بار در آنزمددان در مطبوعددات و نوشددته هدای ایرانیهددا‬
‫ظاهر شد و کوشش گستردة برای فراهم نمودن زمینه های تاریخی و تیوریک این ناسددیونالیزم آغدداز‬
‫گردید که توسط بعضی حلقه ها هنوز هم ادامدده دارد‪ .‬بدده سلسددلة ایددن کوشدشها بده ایجدداد کتیبدههای‬
‫جعلی هخامنشی اقدام میشود و به پیدایش قبر جعلی کوروش‪ ،‬منشور کددوروش کده در حقیقدت یددک‬
‫استوانه با نوشتة معمولی برای گذاشتن در تهداب ساختمانها است پرداخته میشود‪.‬‬
‫در ناسیونالیزم ایرانی از شاهنامة فردوسی و اشعار حماسی آن که هی ارتباطی به فارس نددارد بدده‬
‫مثابة زمینة حماسی تاریخی برای این جعل بددزرگ اسدتفاده مددیگدردد در حالیکدده ایددران شدداهنامه و‬
‫قصهها و افسانههای حماسی آن همه و همه مربوط به سرزمین و مردم افغانستان امروزی میباشددد‪.‬‬
‫مبنددای اعتقدداد ب ده برت دری فرهنگدی ملددت ایددران در مقابددل اع دراب‪ ،‬ترکهددا و افغانه دا از عناصددر‬
‫ناسیونالیزم ایرانی بددوده و خصددومت بیددریغ ایرانیهدا را بددا اعددراب‪ ،‬افغانهددا و ترکتبارهددا را از‬
‫همین زاویه باید نگریست‪ .‬در این ارتباط نسبت دادن تمام چهرههای ادبی‪ ،‬علمی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬هنددری‪،‬‬
‫سیاسی و نظامی گذشتة منطقه به کشور ایران از دستآوردهای این ناسیونالیزم محسددوب مددیگددردد‪.‬‬
‫بیجهت نیست که برای استفاده از زبان فارسی آنهم با لهجه و استندرد و واژههای متداول در ایددران‬
‫به مثابه زبان برتر و یگانه زبان ملی منطقه کوشش صورت گرفته به خالص سازی زبان فارسی با‬
‫زدودن کلمات و اصطالحات عربی‪ ،‬ترکی‪ ،‬پشتو‪ ،‬غیره از آن و تعویض آنها با اسددتفاده از کلمدات‬
‫و اصطالحات زبان عتیقة پهلوی اقدام بعمل میآید‪.‬‬
‫در زمرة عناصر این ناسیونالیزم اعتقاد بدده ایددران بددزرگ‪ ،‬از ترکیدده و دجلده و فدرات در غددرب تدا‬
‫دریای سند در شرق و از بحیرة آرال در شمال تا بحیرة عرب و خلی فارس و اعتقاد به اینکدده ایددن‬
‫ایران بزرگ توسط استعمار از هم فروپاشیده و کشورهای تازة ظهور کرده اند نه نظددر بدده قیامهددای‬
‫مردمان این کشورها‪ .‬فساد این اعتقاد و میان خددالی بددودن آن زمددانی بده وضدوح بدده نمددایش گذاشدته‬
‫میشود که در تاریخ ایران معاصر حاکمیت افغانهدا در زمددان شدداه محمددود هدوتکی و شدداه اشددرف‬
‫هوتکی در زمره افرادی مانند چنگیز خان مغول‪ ،‬به مثابه اشغالگران غیر ایرانی معرفی شددده نددادر‬
‫افشار که قادر شد به این حاکمیت خاتمه دهد به مثابة قهرمان ملی ایران محسوب میگردد‪.‬‬
‫بر همین اساس با کدداربرد اسددم آریانددا در اشداره بده اسددم باسددتانی سددرزمینهای افغانسدتان امددروزی‬
‫مخالفت صورت گرفته و در عددوض اسددتفاده از اسددم ایددران بددزرگ تبلیددغ گردیددده‪ ،‬تشددریح و تفسددیر‬
‫تاریخ گذشتة منطقه از دیدگاه ایران بزرگ و ناسیونالیزم ایرانددی و قبدولی خدط فکددری و هژمددونیزم‬
‫ایران در مسایل منطقوی تبلیغ میگردد‪.‬‬
‫در این زمینه پولهای هنگفتی از طریددق پددروژة یددورش فرهنگددی ایددران بخصدوص در کشددورهای‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪113‬‬

‫تاجیکس دتان و افغانسددتان بددا ایج داد دس دتگاههای تبلیغدداتی تلویزیونهددا‪ ،‬رادیوهددا‪ ،‬مطبوعددات چدداپی و‬
‫رسددانههای انترنت دی بدده مصددرف میرسددد‪ .‬در کشددور تاجیکسددتان در مقابددل ایددن ی دورش فرهنگ دی‬
‫بصورت رسمی مقاومت صورت گرفته اما این یورش همچنان با تمام قوت خود در افغانستان ادامدده‬
‫دارد‪.‬‬
‫اهدف هجوم فرهنگی ایران‬
‫اهداف هجوم فرهنگی ایران شامل نابودی فرهنگ مسدتقل متددداول در افغانسدتان و جددایگزینی آن بددا‬
‫فرهنگ متداول در ایران و بازنویسی تاریخ افغانستان بر اساس بخشی ازشددووینیزم فارسددی‪-‬ایرانددی‬
‫در منطقه میباشد‪.‬‬
‫ایجاد و دوام کشور و دولت افغانستان با هویت مستقل افغانی آن که عمدتا ا متکددی بددر اسددالم حنفددی و‬
‫فرهنگ افغانی متشکل از عناصر پشتونولی و فرهنگ دری خراسانی است‪ ،‬ندده تنهددا بددا آرمانهدای‬
‫ناسیونالیزم ایران بزرگ در تضاد قددرار دارد بلکده مدانعی در راه بسدر رسددیدن آرمانهددا و اهددداف‬
‫سیاسی آن نیز میباشد‪.‬‬
‫اگر تغییر موجودیت دولت افغانستان در شرایط جهان معاصر برای ایرانیها مقددور نیسددت‪ ،‬آنهدا بدده‬
‫کمک مستقیم عمال خود و کمک غیر مستقیم ستمیها‪ ،‬شورای نظاریها‪ ،‬و تنظیمهددای جهدادی هددزاره‬
‫شیعی که از ایران کمددک پددولی‪ ،‬نظددامی‪ ،‬تعلیمددی و تبلیغداتی میشدوند در صددد تغییددر هویددت دولددت‬
‫افغانستان به نفع منافع ستراتژیک خود هستند‪ .‬ایددن کددار را از طریددق یدک هجددوم گسددترد ٔه فرهنگددی‬
‫انجام میدهند‪.‬‬
‫این هجوم با سرمایه گذاری در مطبوعات کشور‪ ،‬با ایجاد رسانههای جمعدی تلویزیونهددا‪ ،‬رادیوهدا‪،‬‬
‫روزنامه ها و مجالت‪ ،‬سایتهای انترنتی‪ ،‬ایجاد حسابهای جعلی فیسبوکی‪ ،‬با سرازیر کدردن کتددب‬
‫و مطبوعات ‪ ۱۸‬سال قبل آغاز شده است‪ .‬بازگشت هزاران هموطن مهاجر مددا‪ ،‬بخصددوص جوانددان‬
‫هزاره‪ ،‬بعد از زندهگی طوالنی در ایران و شست وشوی مغزی‪ ،‬زبانی و فرهنگی تعدادی از آنها‬
‫در مؤسسات تعلیمددی آن کشدور بده ایدن پروسده امکاندات بیشددتری را فددراهم کددرده اسددت‪ .‬میگویندد‬
‫تلویزیون طلوع در اعالنات استخدام خود دنبال فارغان مؤسسات تعلیمی ایران میباشد‪.‬‬
‫تقالها برای تغییر این هویت مشخص اخیراا با طرح شددعارهای 'مددن افغددان نیسددتم' تشدددید یافتدده و بددا‬
‫کمپاین تغییر اسم افغانستان به خراسان توسط لطیف پدرام نماینددده اسدبق مددردم بدخشددان در پارلمدان‬
‫علنا ا و رسما ا به راه انداخته شد‪.‬‬
‫چند سال قبل در جریان یددک تبدادل نظددر بددا مددن یکدی از ایدن ایرانپرسددتان راه مقابلدده بددا تروریددزم‬
‫طالبانی را ایجاد یک سد شکست ناپذیر فارسی تعریف کرد! فکددر مددیکدنم کدده ایدن بهتددرین تعریفدی‬
‫است از مقاصد و اهداف ایرانپرستان افغان!‬
‫فرد دیگری از این گروه دو سال قبل بازهم در جریان یک تبدادل نظددر بددا مدن اظهددار داشددت کدده او‬
‫نمیتواند ریشههای ملیت ایرانی خود را نادیده بگیرد!‬
‫ما نادرستی این برداشت را وقتی دیدیم کده مازیددار یددک دانشدمند علددم ژنیتیدک ایراندی در پوهنتددون‬
‫پورت سموث انگلستان ثابت نمود که تاجیکهای افغانستان از لحداظ خدونی و دی ان ای بده مراتددب‬
‫مشابهت نزدیکتر با اقوام پشتون افغانستان و شمال هند دارند تا با مردم ایران امروزی (مجلة پلددوس‬
‫وان سال ‪.)2012‬‬
‫بیایید ببینیم که این سد شکست ناپذیر فارسی چگونه میتواند ایجاد شود؟‬
 ‫‪ □ 114‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫طبیعتآ این سد فارسی تنها با قبولی تمام اساسات‪ ،‬زیربناهای تیوریک‪ ،‬فکری و موازین ناسددیونالیزم‬
‫ایرانی میتواند ایجاد شود!‬
‫این زیربناهای ناسیونالیزم ایرانی کدامها اند؟‬
‫‪ -‬اعتقاد به ایران بزرگ‪ ،‬که از ترکیه و دجله و فرات در غرب تا دریای سند در شرق‪ ،‬از بحیرة‬
‫آرال در شمال تا بحیرة عرب و خلی فارس امتداد داشت؛‬
‫‪ -‬اعتقاد به این که این ایران بدزرگ توسددط اسددتعمار از هددم فروپاشددیده و کشددورهای تددازه ظهدور‬
‫کرده اند نه نظر به قیامهای مردمان این کشورها؛‬
‫‪ -‬اعتقاد به احیای مجدد این ایران بزرگ با اشتراک کشورهای تاجیکستان‪ ،‬افغانستان و ایران؛‬
‫‪ -‬مخالفت با کاربرد اسم آریانا در اشاره به تاریخ باستان کشور و استفاده از اسم ایران بدزرگ در‬
‫عوض؛‬
‫‪ -‬اعتقاد به برتری فرهنگی ملت ایرانی در مقابل اعراب‪ ،‬ترکها و افغانها؛‬
‫‪ -‬اعتقاد به قبولی و رسمیت شناختن و استفاده از زبان فارسی آنهددم بددا لهجدده و اسددتندرد واژههدای‬
‫متداول در ایران به مثابه یگانه زبان ملی؛‬
‫‪ -‬نسبت دادن تمام چهرههای ادبی‪ ،‬علمددی‪ ،‬فرهنگدی‪ ،‬هنددری‪ ،‬سیاسدی و نظددامی گذشدتة منطقدده بدده‬
‫کشور ایران؛‬
‫‪ -‬خالص سازی زبان فارسی با زدودن کلمات و اصطالحات عربی‪ ،‬ترکی‪ ،‬پشددتو‪ ،‬غیددره از آن و‬
‫تعویض آنها با استفاده از کلمات و اصطالحات زبان عتیقة پهلوی؛‬
‫‪ -‬تشریح و تفسیر تاریخ گذشتة منطقه از دیدگاه ایران بزرگ و ناسیونالیزم ایرانی؛ و‬
‫‪ -‬قبولی خط فکری و هژمونیزم ایران در مسایل منطقوی‪.‬‬
‫وقتی چنین یک چوکات فکری‪-‬سیاسی را در نظددر بگیددریم ایجدداد و دوام کشدور و دولددت افغانسددتان‬
‫مستقل با ایدیولوژی ناسیونالیستی افغانی آن نه تنها با آرمانهای ناسیونالیزم ایران بددزرگ در تضدداد‬
‫قرار دارد بلکه مانعی در راه بسر رسیدن آرمانها و اهداف سیاسی آن نیز میباشد‪.‬‬
‫با توجه به چوکات فکری‪-‬سیاسی ناسیونالیزم ایران بزرگ واضددح مدیگددردد کده چددرا ایرانپرسدتان‬
‫افغانستان‪:‬‬
‫• ایجاد کشور افغانستان را ساخته و پرداختة استعمار انگلستان میدانند؛‬
‫• امپراطوری ابدالی تا قبل از امیر عبدالرحمن خان را بدون ارتباط بددا دولدت معاصددر افغانسددتان‬
‫میدانند؛‬
‫• تاریخ افغانستان را مسخ میکنند؛‬
‫• به تحقیر و توهین چهرههای تاریخی سیاسی این کشور منجمله میرویس نیکدده‪ ،‬احمددد شدداه بابددا‪،‬‬
‫امیر عبدالرحمن خان‪ ،‬امیر امانللا خان و غیره میپردازند؛‬
‫• اسم افغانستان را نشانه تحمیل اسم یک قوم توسط استعمار میدانند؛‬
‫• با ملیت "افغان" مخالفت دارند؛‬
‫• از موجودیت ملت افغانستان انکار میکنند؛‬
‫• با توهین به قوم پشتون وحدت و برادری اقوام این کشور را نشانه گرفته اند؛‬
‫• قوم پشتون را یک قوم بی فرهنگ‪ ،‬بدوی و قبیلوی خطاب میکنند؛‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪115‬‬

‫• طالبان و قوم پشتون را متدرادف هدم دانسددته هددر پشدتون را طالدب و یددا طالددب پرسددت تصددور‬
‫میکنند؛‬
‫• بیاعتبار ساختن چهرههای تاریخی‪ ،‬سیاسی و فرهنگی پشتون را در پیش گرفته اند؛‬
‫• ترکیب قومی شناخته شدة نفوس این کشور را مورد سوال قرار میدهند؛‬
‫• تمامیت ارضی این کشور را نشانه گرفته اند؛‬
‫• رهبران اقوام غیر پشتون را ترغیب میکنند تدا بددا اسددتفاده از امکاناتیکدده موجودیددت نیروهدای‬
‫بینالمللی فراهم کرده اند در مناطق خود خودمختاری اعالم کنند؛‬
‫• از تغییر سمبولهای ملی سخن میزنند؛‬
‫• از کاربرد اسم دری نفرت دارند و ترجیح میدهند فارسی گفته شود؛‬
‫• به ترویج اصطالحات مروج در ایران به عوض مصطلحات مروج ملی و اداری در افغانسددتان‬
‫میکوشند؛‬
‫• قانون اساسی کشور را نشانه گرفته اند تا آن را بی اعتبار کنند و باالخره‬
‫• این خاک را بخش شرقی ایران زمین و خود را ایرانی میدانند‪.‬‬
‫ایرانپرستان وطنی در افغانستان به سلسلة کوشش برای تخریب تاریخ این کشور تاریخ معاصدر مددا‬
‫را به دو دوره احمد شاه ابدالی تا شروع امارت امیر عبدالرحمن خدان و بعدد از آن تقسددیم مدیکننددد‪.‬‬
‫چددرا؟ بددرای اینکده اگددر تدداریخ افغانسددتان را از زمددان احمددد ش داه ابدددالی قبددول کنن دد در آنصددورت‬
‫نمیتوانند بگویند دولت و کشور افغانستان را اسددتعمار انگلسددتان از پیکدر ایددران جددا سدداخته اسددت!‬
‫برای آن که در سال ‪1747‬م زمانی که احمد شاه ابدالی کشور و دولت مسددتقل را در ایددن سددرزمین‬
‫اعالن کرد هنوز استعمار انگلیس در هندوستان شکل نگرفته بود‪.‬‬
‫اخیرا سوالهای بسیار غرض آلودی در مورد کشور افغانستان‪ ،‬دولددت افغانسددتان و ملددت افغانسدتان‬
‫بخصوص از جانب دشددمنان و مخددالفین دولددت افغانسددتان مطددرح مدیگددردد‪ .‬در ایدن بخددش کوشددش‬
‫میشود تا به این سوالها پاسخهای مستدل ارائه گردد‪.‬‬
‫• آیا این ادعددا کدده هویدت سیاسددی افغانسددتان توسددط اسدتعمار شددکل گرفدت و رقابدت امپراطدوری‬
‫انگلستان و روسیه سبب ایجاد دولت افغانستان شد درست است؟‬
‫• آیا موقعیت جغرافیایی افغانستان موجب حایل شدن طبیعی این کشور میان امپراطوری تزاری و‬
‫هند برتانوی بود و یا سیاستهای این دو قدرت؟‬
‫• آیا اسم افغانستان گذاشتن اسم جددزء بدده کدل اسددت کده توسدط اسدتعمارگران انگلسدتان بداالی ایددن‬
‫سرزمین و باالی دولت افغانستان گذاشته شده است؟‬
‫از چند سال به اینطرف یک دکتورین (طرز دید و تفکر سیاسی) سیاسی تدازه‪ ،‬بخصدوص در میددان‬
‫رهبران و فعالین سیاسی اقوام تاجیک و هزاره‪ ،‬شکل گرفته است‪ .‬این طرز دید و تفکر سیاسددی در‬
‫بحبوحه انتخابات ریاست جمهوری سال ‪۲۰۱۴‬م افغانستان و بخصوص بعد از آن به شکل جددی از‬
‫طریق رسانههای راجستر شده کشور و رسانههای انترنیتی یا سوشیل میدیا وابسته و یددا طرفدددار بده‬
‫گروههای سیاسی که در اطراف شورای نظددار حلقده زده اندد‪ ،‬بطددور گسددترده شدایع مددیگددردد‪ .‬ایددن‬
‫گروهها شامل حزب جمعیت اسددالمی‪ ،‬دسدتههایی از جندداح پددرچم حددزب دموکراتیددک خلدق‪ ،‬افددراد‪،‬‬
‫اعضأ و حامیان گروه سیاسی سازمان انقالبی زحمتکشان افغانستان (سازا) اسددت کده در جامعدده بده‬
‫اسددم "گددروه س دتم ملددی" معددروف ب دوده خودمخت داری والیددات غیرپشتوننش دین را تبلیددغ م دیکننددد و‬
‫گروههایی از فعالین سیاسی هزاره میباشد‪ .‬هدف از این تبلیغات در حقیقت دادن پایههای تداریخی و‬
‫اجتماعی و سیاسی به ادعاهایی است که لبة تیز آن متوجه تزلزل آنچه آنها هویدت سیاسددی نشدنلیزم‬
‫پشتون در وجود سمبولهای دولت افغانستان میدانند‪ ،‬میباشد‪.‬‬
 ‫‪ □ 116‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫بعد از واقعة سقوط شهر قندز بدست طالبان لطیف پدرام در یک مصاحبة تلویزیددونی اظهدار داشددت‬
‫کده افغانسدتان را بایددد بصدورت رادیکددال عدوض کندیم و بددا اسددتفاده از فرصددتهایی کدده نیروهددای‬
‫بینالمللی برای ما فراهم کرده سددمبولهای ملددی را بشددکنیم‪ ،‬سدداختمان دولددت افغانسددتان را بشددکنیم‪،‬‬
‫نیروهای محلی ایجاد کنیم و در والیات غیر پشتون اعالن خودمختاری کنیم‪ .‬پدرام می افزاید که در‬
‫این کشور "ستم ملی" وجود داشته‪ ،‬انحصار طلبی ملددی وجددود داشددته و جنوسدداید یددا نسلکشدی ملددی‬
‫وجود داشته و با آوردن نفوس یک قددوم معددین میخواهندد سدداختمان نفددوس والیدات غیدر پشددتون را‬
‫تغییر دهند و نسلکشی کنند‪ .‬احمد شاه مسعود نیز گفته بود در افغانسدتان قددرت در دو سدده صدسددال‬
‫گذشته قبیلوی‪ ،‬فامیلی و ظالمانه بوده و حاال مردم مسلح هستند و ما هرگز نمیخددواهیم ماننددد گذشددته‬
‫آن را قبول کنیم‪ .‬مجیب رحیمی نیز اظهار داشته بدود کدده هویددت سیاسدی افغانسدتان توسددط اسددتعمار‬
‫شکل گرفته است‪ .‬او میگوید رقابت امپراطوری انگلستان و روسیه سبب ایجاد دولت حایلی شد کدده‬
‫اسمش را گذاشتند افغانستان‪.‬‬
‫مطابق به نظر مبلغین این طرز تفکر سیاسی؛ جنگ موجددوده در افغانسدتان جنددگ میددان قددومی بددین‬
‫پشتونها از یکطرف و تاجیکها و هزارهها در جانب دیگددر میباشددد‪ .‬ایدن همددان نظددری اسددت کدده‬
‫پرویز مشرف رییس جمهور اسبق پاکستان تبلیغ میکند و مطابق بدده آن امریکددا و انگلسددتان را قدانع‬
‫ساخت طالبان را دشمن ندانند‪ .‬برای مبلغین این تفکر سیاسی تمدام پشدتونها طرفدددار طالددب هسدتند‪،‬‬
‫تمام رهبران پشتون در دولت طالبپرست هستند‪ .‬حمایت از پشتونها مسدداوی بدده حمایددت از طالددب‬
‫است‪ .‬مبلغین این طرز دید و تفکر سیاسی به تعریف ملیت "افغان" در قددانون اساسددی کشددور کده در‬
‫برگیرنده افراد تمام اقوام برادر کشور است عقیده نداشته موجودیدت ملدت افغانسددتان را انکدار کدرده‬
‫خود را "افغان" نمیدانند‪.‬‬
‫چیزی را که این مبلغین فراموش میکنند آن است که قوم پشتون از دست طالبان بیشترین صددمه را‬
‫دیده اند‪ .‬هرگاه اقوام پشتون از طالبان حمایت میکرد جنددگ افغانسددتان بیشددتر از یددک مدداه هددم دوام‬
‫نمیکرد مانند سال ‪۱۹۹۶‬م اما خوشبختانه قوم پشتون به مثابه یک کتلدده از طالبدان حمایددت نمیکنددد‪.‬‬
‫یک نظر به نقشه امنیتی افغانستان نشان میدهدد کده نفدوذ طالبددان در والیدات پشتوننشددین شددرقی و‬
‫جنوب شرقی‪ ،‬بجز هلمند که در آن موضوع تولید تریاک و تمویل عملیات نظامی یک فکتددور عمددده‬
‫محسوب میگردد‪ ،‬اختالف چشمگیری با سایر نقاط کشور ندارد‪.‬‬
‫سعی درمغشوش ساختن هویت ملی اتباع افغانستان‬
‫ادعا میگردد که هویت های مستقل اقوام افعانستان در هویت پشتونها استحاله میگردد‪ .‬ادعای‬
‫استحالهء هویت سایر اقوام کشور در هویت قوم پشتون یک دروغ محض است‪ .‬در تذکرهء تابعیت‬
‫افغانستان در تمام دوره ها هویت قومی هر فرد بطور واضح و مشخص درج میگردید‪ .‬فرد‬
‫پشتون‪ ،‬پشتون بود هزاره هزاره و تاجیک تاجیک‪ .‬اینکه در قوانین اساسی هویت ملی یا شهروندی‬
‫(ستیزنشپ) تمام مردم افغانستان "افغان" مشخص شده یک امر کامل طبیعی و مطابق عرف تمام‬
‫کشور های جهان که اسم قومی دارند میباشد‪ .‬به یک تبعهء ترکیه "ترک یا تورکش" خطاب میشود‪،‬‬
‫به یک فرد روسیه‪" ،‬روسی"‪ .‬تبعهء تاجیکستان "تاجیک" است و یک تبعهء جرمنی "جرمن" گفته‬
‫میشود‪ .‬اگر کسی از اسم "افغان" خوشش نمی آید از بخت بد خود اوست که در کشور افغانستان‬
‫تولد شده است‪ .‬این هی چارهء ندارد و هی کلمهء دیگری نمیتواند جانشین آن گردد‪ .‬اصطالح‬
‫نامآنوس‪ ،‬نامناسب و غلط "افغانستانی" که تعدادی هزاره های افغانستان از آن استفاده میکنند به‬
‫مثابه یکی از حربه های هجوم فرهنگی هویت زدودنی برای اولین بار توسط یک ایرانی بنام‬
‫چنگیز پهلوان در کتاب "شعرای معاصر افغانستان" بکاربرده شد‪.‬‬
‫اخیددراا تعدددادی بخصددوص هزارههاییکدده از ایددران برگشددته انددد از اصددطالح ترکیبددی نادرسددت‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪117‬‬

‫”افغانسددتانی“ بدده عددوض افغددان اسددتفاده مدیکننددد‪ .‬در ایدن مددورد سدیف فاضددل مقالدة در رسددانههای‬
‫اجتماعی دارد که استفاده از آن در اینجا مفید اسددت‪ .‬موصدوف مینویسددد‪" :‬اطدالق و اسددتفاده از (ی‬
‫نسبتی) با کلمۀ "افغان" دارای معنی و تابع دستور زبان است مانند "افغانی" یعنی آن شددی یددا چیددزی‬
‫که به "افغان" نسبتی داشته باشد‪ .‬اما نسبت دادن "اشخاص" به کلمۀ افغان‪ ،‬نادرست است چون لغددت‬
‫افغددان قددبالا اسددم خدداص و صددفت فدداعلی دارد‪ .‬از پیونددد (ی نسددبتی) بددا کلمددۀ "افغانسددتان" لغددت‬
‫"افغانستانی" به دست میآید که آنهم به معنای "چیزی" است که به افغانستان نسددبت دارد‪ .‬از آنجددایی‬
‫که (افغان ‪ +‬استان) به معنددای سددرزمین افغددان اسددت نسددبت دادن شددخص سددوم بدده کشددور افغانددان‪،‬‬
‫"مهاجر" معنا میپذیرد یا میدهد‪ .‬به عبارت سادهتر‪ :‬افغانستانی کسی است که از "بیرون" نسبتی بددا‬
‫سددرزمین افغانددان "درونددی" داشددته باشددد یعنددی‪ ،‬ایددن سددرزمین اصددالا از افغددان اسددت‪ ،‬امددا مددن‬
‫"افغانستانی"‪ ،‬ام چون افغان نیستم‪ ،‬ناچار به نسبت داشتن به این مردم و کشورشان اعتددراف و اکتفددا‬
‫میکنم‪".‬‬
‫موصوف ادامه داده مینویسد‪" :‬در مورد هویت‪ ...‬بطور مثال‪ -1 :‬هویت فردی یا شخصدی‪ :‬حمیدد‪،‬‬
‫‪ -2‬هویت فامیلی و یا خانوادهگی‪ :‬عیار‪ 3 ،‬هویت منطقهیی‪ :‬مدثالا شددهرنو‪ -4 ،‬هویددت شدهری‪ :‬مدثالا‬
‫کابلی‪ - 5 ،‬هویت سمتی‪ :‬مثالا شددمالی ‪ -‬هویددت قومددی‪ :‬تاجیددک‪ - 7 ،‬هویدت ملددی‪ :‬افغددان (جغرافیده‬
‫محور است؛ که متشکل از اقوام و ادیددان و مددذاهب مختلدف میباشددد کدده در یددک سدداحه جغرافیدایی‬
‫مشترکا ا زندهگی میکنند) ‪ - 10‬هویت نژادی‪ ":‬سفدید پوست"‪ 11 ،‬هویت طبیعی‪ :‬انسان‪".‬‬
‫دریددن رابطدده آقددای جال دل بای دانی محقددق در رسددالة منتش درة ‪Larawbar.com 2015-08-25.‬‬
‫مینگارد‪" :‬نام افغان نام بسیار قدیمی چند هزار ساله است که در منابع مهم و معتبددر تدداریخی جهددان‬
‫مثددل الکام دل ابددن اثی در؛ تدداریخ بیهقددی؛ تدداریخ یمینددی و ح ددودالعالم و نوش دتههای بطلیمددوس آمددده و‬
‫بخصوص در سفرنامة ابن بطوطه به کرات ذکر شده‪ ،‬این در حالی اسدت کدده در همددین مندابع هددی‬
‫اسمی از کشوری به نام ایران برده نشده‪".‬‬
‫بنابر آن طوریکه میبینیم این یک امر کامالا طبیعی است که بعد از ایجداد امپراطددوری ابدددالی‪ ،‬در‬
‫سرزمینهای خراسان‪ ،‬سیستان‪ ،‬کابلستان‪ ،‬ترکستان‪ ،‬غرجستان و غیره‪ ،‬که اکثراا آن را امپراطوری‬
‫افغان در اشاره به باشندهگان آن هم میگفتند‪ ،‬به تدریج استفاده از اسم افغانستان بدده عنددوان سددرزمین‬
‫افغانها بسیار عام شده به اسم رسمی آن مبدل گردد با آن که هددی زمامدددار ایدن خطدده رسددما ا چنددین‬
‫اسمی را باالی قلمرو خود انتخاب نکرده باشد‪.‬‬
‫وحدت ملی افغانستان در مقایسه با دیگران‬
‫بیایید افغانستان را با کشور ایران در سه صد سال گذشته مقایسه کنیم‪:‬‬
‫در سه صد سال گذشته در ایران صدفویها‪ ،‬افشدداریها‪ ،‬زندددیها‪ ،‬قاجاریهددا‪ ،‬بختیاریهددا سددلطنت‬
‫کرده و با روی کار آمدن هرکدام تمام خاندان سلطنتی قبلی را از تیغ کشیده اند‪.‬‬
‫در حالیک ده بددرعکس در افغانس دتان تددا ام دروز‪ ،‬بدده اسددتثنای سددالهای معدددودی‪ ،‬قدددرت در دسددت‬
‫بازماندهگان دولتهای میرویسخان هوتک و احمد شاه ابدالی قرار داشته اسدت و بدده جدز از مدوارد‬
‫انگشت شمار رهبران بعدی خاندان قبلی را از تیغ نکشیده اند!‬
‫در ایران در سه صد سال گذشته هویتهای غیر "فارسی" از نظر فرهنگی به شددت سددرکوب شددده‬
‫اند‪ .‬امروز در ایران هویتهای قومی ترکی‪ ،‬عرب‪ ،‬کرد و غیره هی تبارز رسمی فرهنگی ندارند‪.‬‬
‫در حالی که در افغانستان در سه صد سال گذشته با وجود حاکمیت رسمی اقوام پشددتون‪ ،‬زبددان دری‬
‫به عنوان زبان پیوند دهندة اقوام کشور رسما ا حاکم بوده است و زبان پشتو باالی سددایر اقدوام تحمیددل‬
 ‫‪ □ 118‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫نشده است‪.‬‬
‫بعضیها میگویند در افغانستان هویت اتنیکی به مفهوم اروپایی آن وجود ندارد‪ .‬یعنددی چدده؟ در هددر‬
‫کشور اروپایی اتنیکها یددا اقددوام متنددوعی زنددهگی مددیکنندد‪ .‬در انگلسددتان انگلیسهددا‪ ،‬اسددکتلندیها‪،‬‬
‫ویلش و آیرش زندهگی میکنند که هرکدام از لحاظ فرهنگی گذشته خدود را دارندد و هدی تفدداوتی بددا‬
‫پشتون‪ ،‬تاجیک‪ ،‬هزاره و اوزبیک در افغانستان از لحداظ تنددوع فرهنگددی خددویش ندارنددد‪ .‬همانگونده‬
‫بلجیم‪ ،‬سویس‪ ،‬هسپانیه و غیره ‪. ...‬‬
‫جالب است که در طول سه صد سال در افغانستان کدام جنبش جدی جدددایی طلبددی وجدود نداشددته در‬
‫حالیکه همین سال گذشته در انگلسدتان اسددکاتلندیها بددرای جدددایی ریفراندددوم کردنددد و در هسددپانیه‬
‫باسک و کاتالونیا استقالل میخواهند‪.‬‬
‫حاال بعضیها میگویند در افغانستان ملت ساخته نشده در حالی کدده سداخته شددده و از آزمددون زمددان‬
‫هم پیروز بدر شده متأسفانه این افراد خبر ندارند و یا نمیتوانند قبول کنند‪.‬‬
‫منافع اقوام این کشور بددا وجددود تمدام اختالفددات در اتحداد ملدی شددان بددوده و سدده صدد سددال بعددد هددم‬
‫افغانستان خواهد بود و همین اقوام‪.‬‬
‫تدداریخ گددواه اسددت کدده بددا تجدداوز بیگانگددان بددر ایددن سددرزمین‪ ،‬تمددام ملیتهددای آن اعدم از پشددتون و‬
‫غیرپشتون یک دل و یک جان بدداهم از یکپدارچگی و اسددتقالل خانده مشددترک شدان افغانسددتان دفدداع‬
‫کددرده انددد‪ .‬متأسددفانه سیاسددتهای نفدداق افگنان ده بخصددوص در زمددان جهادیهددا و طالب دان از قددوام‬
‫همبستگی ملی کشور جلوگیری کرد و نگذاشت کشور در عرصههای متعدد منجمله تکامل اقددوام آن‬
‫به ملت واحد با منافع مشترک به جلو رود‪.‬‬
‫یکی از دوستان فیسبوکی‪ ،‬آقای فرید بهمن‪ ،‬مینویسد‪" :‬مبارزین و زبده مردان‪ /‬زنان زیاد از زمددان‬
‫شكلگیري دولت‪ -‬ملت افغانستان‪ -‬و ساختار سیاسي مدرن تا امددروز در ایدن مددرز و بددوم كدده نددامش‬
‫شناخته شده اش در سطح بینالمللي شناخته شده است ‪-‬خوب یا بد ‪ -‬گذشته است امددا هی كددام نگفتدده‬
‫انددد "مددن افغددان نیسددتم"‪ :‬مشددروطه خواهددان اول و دوم‪ ،‬مبددارزین دوران تجدددد خ دواهي امدداني‪،‬‬
‫مبارزین ضد استبداد نادري‪ ،‬مبارزین ضد اسدتبداد هاشددم خداني‪ ،‬فرهنگیددان‪ ،‬هنرمنددان‪ ،‬نخبددهگان‪،‬‬
‫بیروكراتها‪ ،‬رهبران احزاب و تنظیمهاي كودتاچي‪ ،‬جهادي و مبارز‪ :‬ببرك‪ ،‬سددلطان علددي كشددتنند‪،‬‬
‫فرید مزدك‪ ،‬دستگیر پنجشیری‪ ،‬رباني‪ ،‬مسعود‪ ،‬دوستم‪ ،‬بدخشددي‪ ،‬باعددث‪ ،‬مددزاري‪ ،‬اكبدري‪ ،‬خلیلددي‪،‬‬
‫محقق‪ ،‬عبدللا‪ ،‬فهیم و غیره هیچکدام نگفته بودند "من افغان نیستم"‪.‬‬
‫تنها لطیف پدرام و عناصر مانند او و جمهددوري سددكوتيها تبدار نفدرت هزارهگددي لقمدة گندیدددة "مددن‬
‫افغان نیستم" را نوشخوار ميكنند‪ .‬بدداقي جوانهدداي احساسدداتي و كددم مطالعدده و بيخبددر از دینددامیزم‬
‫تاریخي فقط بدده خداطر نشدان "حضددور" شددان در رسددانههاي مجدازي "مددن افغددان نیسددتم" را بلغددوز‬
‫ميكنند‪ .‬در این میان این تیشههاي فاجعهآفرین فاشیستهاي پشتون و هزاره و تاجیك كدده در خدددمت‬
‫مافیاي قدرت و طالبانیزم استند دسته پیدا ميكند‪".‬‬
‫کوشش برای بازنگری تاریخ افعانستان‬
‫ایرانیها تا امروز به حسرت از جدایی افغانستان از ایران یاد میکنند و هی ایرانی را به یاد ندددارم‬
‫که افغانستان را بخش جدا شده از پیکددر ایدران ندانددد‪ .‬خصددومت و عندداد ایرانپرسددتان وطندی مددا بددا‬
‫می درویس نیکدده و احمددد شدداه ابدددالی بانی دان دولددت افغانسددتان نیددز در همددین حسددرت نهفتدده اسددت‪.‬‬
‫ایرانپرستان وطنی ما به توهین و تحقیر این شخصیتهای ملی که برخی از سمبولهای ملدی مددا را‬
‫میسازند‪ ،‬پرداخته اند‪ .‬اخیراا جعلیاتی را در این که میرویسخان پشتون نبوده منتشر سداخته و پددیهم‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪119‬‬

‫از دولتهای هوتکی و ابدالی بخاطر جهانگشاییهای آنها در فارس و هندوستان انتقاد میکنند‪.‬‬
‫مؤرخین ناسیونالیست ایرانی سرزمین افغانستان امروزی را شامل قلمروهددای شدرقی ایدران بدزرگ‬
‫دانسته و موجودیت کشور و دولددت مسددتقل افغانسددتان را ناشددی از بازیهددای اسددتعمار انگلسدتان در‬
‫قرن نددزدهم دانسددته و معتقدد انددد کدده افغانسددتان در سددال ‪1857‬م بعددد از عقدد معاهدددة پدداریس میددان‬
‫انگلستان و دولت قاجاری فارس از پیکر ایران جدا گردید چون انگلیسها با امضای ایددن معاهدده از‬
‫دولت فارس تعهد گرفتند که از هرگونه ادعای ارضی باالی افغانستان صرفنظر نموده استقالل آن‬
‫را به رسمیت بشناسند‪.‬‬
‫حقیقت آن است که دولت فارس ‪ 110‬سال قبل از سددال ‪ 1857‬تسدلط خددود را بدداالی سدرزمینهای‬
‫افغانسدتان از دسددت داده بددود و ایددن کشددور بصددورت مسددتقل توسددط دولتهددای بددومی خددودش اداره‬
‫میگردید و دولت استعماری انگلستان هی نفوذی باالی این کشور نداشت و در حقیقددت اولددین اقددام‬
‫انگلیسها برای تحت تسددلط آوردن ایددن کشددور در سدالهای ‪ 1842-1838‬م کده بدده عنددوان اولدین‬
‫جنگ افغان و انگلیس معروف است با شکست فاحشی روبرو گردید و صدرف یددک افسدر انگلیسددی‬
‫داکتر برایدن از این کشور جان سالم به در برد‪.‬‬
‫این که انگلیسها ‪ 20‬سال بعد از آن میکوشند دست ایرانیها را از افغانسددتان دور نگهدارنددد ناشددی‬
‫از نگرانی آنها از پالنهای جهانگشایی روسیة تزاری بود کدده بددا تبدانی بددا دولدت فددارس کوشددیدند‬
‫شهر هرات را اشغال کنند و خود را به نزدیکی سرحدات هنددد برطدانوی برسدانند‪ .‬فارسهددا بعددد از‬
‫یکسال محاصره هرات نتوانستند این شهر را فتح کنند و مجبور به عقب نشینی شده حمله سه کشددتی‬
‫انگیسی را به بندر بوشهر بهانة شکست خود آوردند‪ .‬انگلیسها در آن زمان هی نفوذی باالی دولت‬
‫افغانستان نداشتند‪.‬‬
‫عناصدر ایرانپرسدت در افغانسددتان مذبوحاندده میکوشددند تدداریخ افغانسددتان را بدا برداشددت ایرانیهددا‬
‫تطابق دهند‪ .‬از این جهت دولت افغانستان را ساخته و پرداخته استعمار انگلددیس دانسددته ایجدداد آن را‬
‫در قرن نزدهم با تثبیت سرحدات آن که با حکمیت انگلیسها در زمان دولت امیدر عبدددالرحمن خددان‬
‫صورت گرفت‪ ،‬مربوط سازند‪ .‬بدین ترتیدب ایرانپرسددتان افغددان دولتهدای هدوتکی و امپراطدوری‬
‫ابدالی را یکسره نادیده میگیرند چون اگر مبدأ تاریخ افغانستان سالهای ‪ 1709‬یدا ‪ 1747‬باشددد در‬
‫آنصورت تیوری استعمار و نقش استعمار در ایجاد دولت مستقل افغانستان باطل میگدردد‪ ،‬زیدرا در‬
‫آن سالها هنوز استعمار بریطانیه باالی هندوستان شکل نگرفته بود‪.‬‬
‫یکددی از اشخاصددیکه در بررس دی تدداریخ افغانسددتان از پددس منظددر ناس دیونالیزم ایرانددی عمددل میکن دد‬
‫شخصی بنام مجیب الرحمان رحیمی است که از سال ‪ 2013‬به اینطرف به حیث سددخنگوی عبدددللا‬
‫عبدللا ایفای وظیفه مینماید‪ .‬مجیب رحیمی ادعا میکند که رقابددت امپراطدوری انگلسددتان و روسدیه‬
‫منجر به ایجاد دولت حایلی میشود که اسمش را گذاشتند افغانستان؛ آیا ایدن برداشددت درسددت اسددت؟‬
‫نخیر به هیچوجه درست نیست به این عکس توجه کنید‪:‬‬
 ‫‪ □ 120‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫در این عکس باالحصار شهر سمرقند دیده میشود که در سال ‪۱۸۶۸‬م مورد هجوم سربازان روسددیة‬
‫تزاری قرار گرفته و شهر به دست روسها میافتد‪ .‬سال ‪۱۸۶۸‬م یعنی درست ‪ ۵۹‬سال بعد از سفر‬
‫مونت ستوارت الفنستون به افغانستان‪ .‬در وقت سفر الفونستن به افغانستان هنوز روسهددا بدده آسددیای‬
‫میانه حمله نکرده بودنددد‪ .‬هنددوز حکومددت بخددارا بددر سدر قددرت بددود و بددا دولتهدای افغددان روابددط‬
‫دوستانه داشت‪ .‬باید یادآوری کرد که در آن زمان این روسیه نبود که خطری بددرای نفددوذ انگلیسهددا‬
‫در هند ایجاد کرده بود بلکه فرانسه رقیب اصلی انگلستان بود‪.‬‬
‫آقای رحیمی به راحتی فراموش میکند کدده سددفر سددال ‪۱۸۰۹‬م مونتسددتورات الفنسددتون بده کابددل در‬
‫حقیقت سفر به دربار یک پادشدداه مقتدددری بدود کده توابدع آن شدامل قلمروهدای ترکسدتان در شددمال‪،‬‬
‫فارس در غرب و هندوستان نیز بدود‪ .‬بده اسددم کتداب الفنسددتون در ایددن مددورد توجدده کنیددد (گدزارش‬
‫حکومت کابل و توابع آن در فارس‪ ،‬تارتاری و هندوستان‪ ،‬چاپ لندن‪1842 ،‬م)‪ .‬ایددن پادشدداهی‪ ،‬بدده‬
‫هر اسم و رسمی که یاد میشد‪ ،‬دولت مقتدددری بددود کدده انگلیسهددا میخواسددتند تدا حمایددت آن را در‬
‫مقابل خطر احتمالی تجاوز فرانسه از طریق ایران و افغانستان به هند جلب نمایندد‪ .‬چنددین پیمددانی را‬
‫طوریکه قبالا دیدیم هشت سال قبل از آن انگلیسها با شاه قاجاری ایران هم امضأ کرده بودند‪ .‬یکددی‬
‫از اهداف دیگر سفر الفنستون نقشه کردن دقیق حدود قلمرو تحت قیمومیت این پادشاهی بود‪.‬‬
‫باید بخاطر داشت که در آنزمان هنوز بقایای امپراطوری مغول در شددمال هنددد پابرجدا بدود‪ ،‬هندوز‬
‫دولت انگلستان رسما ا زمام امور هندد را در اختیددار نداشددت صددرف کمپددانی هنددد شددرقی در بنگدال‪،‬‬
‫مدراس و بمبیی منافع انگلستان را توسعه میداد‪ .‬درست پنجاه سال بعدد از سدفر الفنسدتون بدده کابدل‬
‫است که دهلی (مرکز امپراطوری مغول) به دست انگلیسها میافتد‪.‬‬
‫الفنستون بنابر تعامل اروپاییها که از دولتها با نام پایتخت شان یاد میکنند؛ مانند لندددن چنددین گفدت‬
‫و واشنگتن چنددان اقدددام کدرد‪ ،‬اسددم کتدداب خددود را "گددزارش حکومددت کابدل و توابددع آن در فدارس‪،‬‬
‫تارتاری و هندوستان" میگذارد در حالی که در هر صفحۀ کتاب اسددم افغانسددتان بارهددا تکددرار شددده‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪121‬‬

‫مانند دریاهای افغانستان‪ ،‬کوههای افغانستان‪ ،‬نفوس و اقوام افغانستان‪ ،‬حدود اربعة افغانستان و غیره‬
‫‪. ...‬‬
‫اما آقای رحیمی صرف عنوان کتاب را برای اثبات ادعای خود کافی میپندارند‪ .‬حکومت انگلسددتان‬
‫الفنستون را به دربار پادشاه افغان؛ که از کشمیر و پنجاب تا نیشاپور و از دریای آمو یددا جیحددون تددا‬
‫بحیرة عمان قلمرو و توابع تحت نفوذ داشددت بدا سدده صددد عسددکر تشددریفاتی و گددارد احتدرام و دههدا‬
‫دانشمند مؤرخ‪ ،‬جغرافیهدان‪ ،‬نقشددهکددش‪ ،‬محققدین نباتدات‪ ،‬محققدین زراعددت‪ ،‬مدردم شناسدان و غیددره‬
‫فرستاده بود‪.‬‬
‫این دولت وجود داشت و به هر اسمی که در آن زمان یاد میشد هی اهمیت عملی ندارد‪ .‬انگلیسهددا‬
‫این دولت را در مقابل توسدعة نفددوذ خددود در هندوسددتان خطرندداک میدانسددتند و آرزو داشددتند تددا از‬
‫قدرت این دولت برای جلوگیری از حمله احتمالی فرانسویها باالی هندوستان بده نفددع خددود اسدتفاده‬
‫کنند‪ .‬از این لحاظ میخواستند با نشان دادن احترام الزم به شاه شددجاع بدا دولددت او روابددط دوسددتانه‬
‫برقرار نمایند‪.‬‬
‫آقای رحیمی کتاب الفنستون را به عنوان معاهده بدا شدداه شددجاع میخوانددد‪ .‬ایددن کددامالا اشدتباه اسدت‪.‬‬
‫کتاب الفنستون ‪ ۳۶‬سال بعدد از سددفر او بدده کابددل بدده چدداپ میرسددد (‪1842‬م) و یددک کتدداب علمددی‬
‫تحقیقی بر اساسات علم انتروپولوژی یا مردم شناسی است که در آن مردم‪ ،‬اقوام‪ ،‬دولت‪ ،‬آب و هوا‪،‬‬
‫پیددداوار زراعتدی‪ ،‬نفددوس‪ ،‬جغرافیده‪ ،‬کوههددا‪ ،‬راههدا و غیددره مشخصددات کشددور را احتدوا میکنددد و‬
‫معلومات مورد نیاز به واسطه اعضای هیدأت تحقیقددی مفصددل او در ظددرف یکسدال در تمدام کشددور‬
‫جمعآوری شده و از ریفرنسهای متعدد دست اول هددم اسددتفاده شددده اسددت‪ .‬معاهدددة الفنسدتون بددا شداه‬
‫شجاع سند جداگانة است که در مورد جلوگیری از خطر احتمالی فرانسدویها بددود‪ ،‬امددا ایددن معاهددده‬
‫قبل از اجرا شدن‪ ،‬با خلع شاه شجاع به دست برادر خود از دربار کابل‪ ،‬ملغی میگردد‪.‬‬
‫وقت دی کتدداب "گددزارش حکومددت کابددل و توابددع آن در فددارس‪ ،‬تارتدداری و هندوسددتان‪ ،‬چدداپ لن ددن‪،‬‬
‫‪1842‬م" را میخوانید تعجب میکنید که آیا آقای مجیب رحیمی کتاب را خوانده اسدت و یددا صددرف‬
‫از عنوان پشتی آن برای ذلیل کردن امپراطوری افغان خوشش آمده و آن را کافی دانسته است؟‬
‫آقای مجیب رحیمی ادعا میکند که الفنستون در این سفر خود تنهددا و تنهددا عالقمنددد مطالعدده افغانهددا‬
‫یعنی به برداشت شخص او پشتونها است و آنها را طرف مطالعه قرار میدهددد‪ .‬ایددن یددک ادعددای‬
‫کامالا نادرست است‪ .‬الفنستون در فصدل دوازدهددم کتداب بدیش از ‪۱۳‬صددفحه را بدده مطالعده مفصددل‬
‫تاجیکهای افغانستان اختصاص میدهددد کدده در آن تاجیکهدای کوهسددتان‪ ،‬برهکددی و فرمولیهددا بدده‬
‫تفصیل معرفی شده اند‪ .‬همچنان در این کتاب هزارههای افغانستان و اوزبیکهای افغانسدتان معرفدی‬
‫شده اند‪.‬‬
‫مجیب رحیمی میگوید "الفنستون دید که افغانها برای کشور خود اسم مشخصی نداشتند و بعضیها‬
‫آن را خراسان مینامند‪ .‬این مردم از جنوب کابل تا دریای سند زندددهگی مددیکنندد و مددن اسددم کشددور‬
‫شان را افغانسددتان مینددامم"‪ .‬ایدن یدک نقدل قددول غلددط از الفنسددتون اسددت‪ .‬الفنسددتون در کتدداب خددود‬
‫مینویسد که "افغانها برای کشدور خددود اسدم مشخصدی ندارنددد بعضددیها آن را خراسدان میگوینددد‬
‫بعضیها افغانستان و برخی هم پختونخوا‪ .‬خراسان درست نیست چون بخش کددم آن در ایددن قلمدرو‬
‫اسددت‪ .‬پختونخددوا را هددم مددن شخصدا ا نشددنیده ام‪ ".‬الفنسدتون هددی اسدمی را پیشددنهاد نمیکنددد‪ ،‬امددا در‬
‫سراسر کتاب خود به قلمروهای تحت حاکمیت شاه کابل را از قول جورج فورستر که ‪ ۲۶‬سال قبدل‬
‫از او در سددالهای ‪1783 – 1782‬م بدده ایددن سددرزمینها س دفر کددرده بددود "افغانسددتان" میگویددد‪.‬‬
‫الفنستون در هر فصل کتاب خود اسم افغانستان را به کار میبرد‪.‬‬
 ‫‪ □ 122‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫مجیب رحیمی میگویددد‪" :‬اسددم افغانسدتان از منطقدة گرفتدده شدده کده فعدالا خددارج از محددودة هویدت‬
‫سیاسی افغانستان امروزی است‪ .‬او میگوید این عمل گذاشتن اسم جز بر کل است‪ ".‬آیددا ایددن ادعاهدا‬
‫درست اند؟ نخیر! جورج فورستر انگلیسی که در زمان تیمورشدداه بدده کابددل‪ ،‬قنددهار و هدرات سددفر‬
‫کرد در کتاب خود قلمرو دولت افغانستان را شامل مناطقی میکند که در آنها در وقدت نمدداز جمعدده‬
‫خطبه به نام تیمورشاه خوانده میشود‪.‬‬
‫جورج فورستر انگلیسی در سالهای ‪۱۷۸۲ ۱۷۸۳ -‬م یعنددی درسدت ‪۲۶‬سددال قبددل از الفنسددتون در‬
‫زمانی پادشاهی تیمورشاه از طریق کشمیر‪-‬کابل‪-‬قندهار‪-‬هرات‪ ،‬مشهد به روسیه و لندددن سددفر کددرده‬
‫بود‪ .‬عنوان کتاب اوست‪" :‬سفر از بنگال به انگلستان از طریق شمال هند‪ ،‬کشمیر‪ ،‬افغانستان‪ ،‬فارس‬
‫و روسیه"‪.‬‬
‫نه تنها اسم افغانستان در عنوان کتاب سفرنامه جورج فورستر مشددخص اسددت بلکده در داخددل کتداب‬
‫بارها اسم افغانستان نوشته شده است‪ .‬جددورج فورسدتر مینویسددد "افغانهددا مردمدان بدومی کشدوری‬
‫هستند که از کوههای تارتاری تا خلی کامبای (نزدیک گجرات در هنددد)‪ ،‬رود سدند و فدارس امتددداد‬
‫مییابددد (جددورج فورسددتر‪ ،‬ص ‪ ۷۴‬جلددد دوم)‪ ".‬توجدده کنیدد کدده فورسددتر در اینجددا تمدام اقددوام ایددن‬
‫سرزمین را "افغانها" خطاب میکند‪ .‬در جای دیگر فورستر مینویسد که‪" :‬نادر افشار بعددد از خددتم‬
‫زمامداری افغانها بر فارس شاه طهماسب صفوی را خلع میکند و با قوای بزرگددی وارد افغانسددتان‬
‫میگردد (جورج فورستر‪ ،‬ص ‪ ۹۲‬جلد دوم)"‪ .‬این نقل قول بخاطری مهم اسددت کده فورسددتر قلمدرو‬
‫زیر نام "افغانستان" را از خراسان افغانی به حساب میآورد‪.‬‬
‫محمود محمود مؤرخ ایرانی در کتاب‪ ،‬تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلددیس اعالمیدده شداه قاجدداری‬
‫ایران را نشر میکند که شاه قاجار بعد از عدم پیددروزی در محاصددره هددرات و گدرفتن آن از دسددت‬
‫ابدالیهای هرات برای مردم خود منتشر میکند و در آن واضحا ا از کشور افغانستان اسم میبرد (به‬
‫کتاب محمود محمود‪ ،‬تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس توجه کنید)‪ .‬حاال میتددوان ادعددا کددرد کده‬
‫شاه ایران را انگلیسها گفته بودند به قلمرو افغانها “افغانستان بگوید؟” واضح است که نخیر‪.‬‬
‫در کتاب بابرنامه توزک نوشته ظهیرالدین محمد بابر اولین پادشاه مغولی هند ساحة را کدده پشددتونها‬
‫در آن زندهگی میکنند افغانستان مینامددد و حددود آن منطقدده را از جنددوب کابددل تددا دریدای سدند یدداد‬
‫میکند‪ .‬این کتاب در سال ‪۱۵۳۰‬م نوشته شده و هنوز انگلیسها باالی هند حاکم نشده بودند‪.‬‬
‫مطلب مهم این است که نامگذاری کشورها به شکل فعلی آن تعامل اروپاییهددا اسددت‪ .‬کسددی میتوانددد‬
‫بگوید کشور سلطان محمود غزنوی به چه نامی یاد میشد؟ کسی میتواند بگوید کشور غوریها بدده‬
‫چه نامی یاد میشد؟ تیموریها مناطق تحت حاکمیت خود را چه میگفتند؟ مددا تدا امددروز از مملکددت‬
‫بخارا یاد میکنیم در حالیکده بخدارا شدامل فرغاندده و سدمرقند یعنددی شددامل کشددورهای قرغیزسدتان‪،‬‬
‫تاجیکستان‪ ،‬اوزبیکستان و ترکمنستان فعلی بود‪.‬‬
‫وقتی بابر در کابل حکومت میکرد قلمرو او از هرات تا دره سند و از دریای آمو تا بلوچستان بود‪.‬‬
‫بابر این کشور را به چه نامی یاد میکرد؟ بنابر آن از میرویسخان هوتک و به تعقیب آن احمد شداه‬
‫ابدالی توقع گذاشتن یک اسم رسمی باالی قلمرو تحت حاکمیت شان یک اشتباه محددض اسدت‪ .‬دولددت‬
‫به مفهوم اروپایی آن که شامل یک قلمرو معین‪ ،‬محدودة جغرافیائی با اسم معین و ملددت معددین باشدد‬
‫یک پدیده ناشناخته در مشرق زمین بود‪.‬‬
‫قلمروهای احمد شاه ابدالی از نیشاپور در غرب تا پنجاب در شرق و از دریایی آمو تا بحیددرة عمدان‬
‫وسعت داشت‪ .‬درین قلمرو بخشهای جنوب شرقی خراسان شامل بددود‪ .‬بخدش شددمال آن جدز قلمددرو‬
‫اوزبیکها بود و بخش غربی آن مربوط ایران افشاری و متعاقبا ا ایران قاجاری بود‪ .‬شمال افغانستان‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪123‬‬

‫که از فاریاب تا بدخشان امتداد داشت به نام ترکستان معروف بود که در سدالهای بعددد از اسدتحکام‬
‫دولت افغانستان به نام ترکستان افغانی در نقشههای دنیا موجودیت داشت‪.‬‬
‫کابلستان را بابر در خدداطرات خددود از پنجشدیر تددا لغمددان‪ ،‬ننگرهدار‪ ،‬پشدداور و سددوات یدداد میکنددد‪.‬‬
‫افغانستان بابری هم قبالا گفتیم که از جنوب هنددوکش تددا دریدای سددند شددامل تمددام مندداطق کوهسددتانی‬
‫شرقی افغانستان فعلی و مناطق قبایلی پاکستان فعلی بود‪ .‬البته کشمیریها‪ ،‬پنجابیهدا و سدندیها هدم‬
‫در قلمرو احمد شاه ابدالی زندهگی میکردند‪ ،‬اما این مناطق حوزههای زیر نفوذ بود‪.‬‬
‫پشتونها که آنها را فارسها و اعراب افغان مینامیدند و به تقلیددد از آنهددا‪ ،‬ترکهدا‪ ،‬اوزبیکهددا و‬
‫مغولها آنها را افغان خطاب کردند و قلمرو شان را "افغانستان" نامیدند بددرای سددرزمین خددود اسددم‬
‫مشخصی نداشتند‪ .‬بر اساس تحقیقات الفنستون در اول در کوهستانهای غور جدداگزین بودنددد کده بدده‬
‫تدریج به سایر نقاط کوچیدند و در زمان ایجاد دولت افغانستان توسددط میرویسخددان هوتددک و احمددد‬
‫شاه ابدالی نفوس قابل مالحظة پشتونها بددر عالقده سددرزمینهای اصددلی جندوب شددرق هنددوکش در‬
‫خراسان‪ ،‬سیستان (والیت فراه فعلی) و شمال کشور نیز مسددکونی شددده بودنددد‪ .‬ابدددالیهای هدرات و‬
‫قدرت حکومت شان در خراسان در زمان صفویها بده همدده معلددوم اسددت‪ .‬تعددداد کثیددر ابددالیها در‬
‫ملتان که در پاکستان فعلی موقعیت دارد نیز مسکونی بود از این گسترش پشتونها یا بقولی افغانهددا‬
‫را بر اکناف کشور مجیب رحیمی هم طوریکه شندیدم تائید میکنددد‪ .‬الفنسددتون در کتدداب خدود اقددوام‬
‫تحت قلمرو پادشاهی شاه شجاع را در سال ‪۱۸۰۸‬م بر اساس تخمددین تعددداد متوسددط نفدوس در یدک‬
‫کیلومتر مربع تخمین میکند که در جددول الفنسددتون مشدداهده مددیکنیم (الفنسدتون‪ ،‬گددزارش پادشدداهی‬
‫کابل‪ ،...‬چاپ لندن ‪1942‬م ص ‪ .)114‬حاال اگر ما کشمیریها‪ ،‬هندوها و سندیها که قلمرو تحدت‬
‫نفوذ خارج از حوزه طبیعی افغانها بودند در نظر نگددریم مددیبینیم کدده نفدوس افغانهدا پشددتونها بده‬
‫مراتب بیشتر از سایر اقوام است‪.‬‬
‫طبیعی است که دولتها به اسم قومی که بیشترین جمعیت را دارد و قوم حاکم است نامیددده میشددود‪.‬‬
‫درست است که قلمرو سالطین ابدالی در اول افغانستان نامیده میشد‪ ،‬اما این اسدم بصدورت طبیعدی‬
‫به تدریج باالی سرزمینهای تحت قیومیت شان به رسمیت شدناخته شدد و در اسدناد رسددمی مدنعکس‬
‫گردید‪.‬‬
‫در کتاب “تاریخ روابط ایران و انگلیس” محمود محمددود مینویسددد کدده بزرگتددرین خطددر بددرای هنددد‬
‫برتانوی بعد از گرفتن دهلی؛ افغانستان بود‪ .‬برای این کدده مهاراجدههای هندوسدتان بارهددا از پادشدداه‬
‫افغانستان تقاضا کرده بودند تا برای راندن انگلیسها باالی آنها حمله کندد‪ .‬مهاراجددههای هندوسددتان‬
‫حاضر بودند تمام مخارج اردوی افغان را در مقابله با انگلیسها بپردازند‪ .‬بنددابراین دعددوت هندددیها‬
‫بود که زمانشاه افغان باالی هند لشکرکشی کرد و تا دروازههای دهلی پیشروی نمود‪ ،‬اما انگلیسهدا‬
‫با فرستادن یک نماینده به درباره شاه قاجار او را وادار کردنددد تددا از غددرب بداالی افغانسددتان حملدده‬
‫کند‪ .‬زمان شاه مجبور به بازگشت به قندهار شد‪.‬‬
‫این که افغانستان بعدها در قرن نزدهم بعددد از اشدغال بخددارا توسددط روسددیه تدزاری و پیشددروی هنددد‬
‫برتانوی تا دریای سند و سرحدات فعلی افغانستان بعد از معاهده دیورند‪ ،‬عمدالا از لحدداظ جغرافیددایی‬
‫به یک کشور حایل میان امپراطوری انگلیس آنوقت و روسیه تزاری مبدل گردید موضدوع جداگاندده‬
‫است‪ .‬ایددن زمددانی کدده دولددت افغانسددتان بدده تددریج تضددعیف شددده و حدددود جغرافیدایی آن کوچددک و‬
‫کوچکتر شده است‪ .‬پنجده آخرین ساحة بود که از افغانستان جدا ساخته شد و توسط روسیه تدزاری‬
‫در سال ‪۱۸۸۵‬م اشغال گردید‪.‬‬
‫موضوع مهم این است که دولت مقتدر افغانستان‪ ،‬به هر اسددم و نددامی کدده یدداد میشددد‪ ،‬قبددل از آغدداز‬
‫‪“ The Great Game‬بددازی بددزرگ” میددان انگلسددتان و روسدیه تدزاری وجددود داشدت و دولددت‬
 ‫‪ □ 124‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫انگلستان آن را خطری برای هند برتانوی میدانست‪ .‬افغانسدتان در جریددان ایدن بددازی بددزرگ و تددا‬
‫امروز عمالا به عنوان یک کشور حایددل باقیمانددده اسدت‪ .‬امدروز افغانسددتان یددک کشددور حایددل میدان‬
‫گروههای بینالمللی افراطی مذهبی (جیش محمدی‪/‬لشددکر طیبدده‪/‬طالبان‪/‬گروه حقانی‪/‬القاعدده) مسددتقر‬
‫در پاکستان از یکطرف و آسیای میاندده از طددرف دیگدر هسدتیم‪ .‬کوشدش هدای روسددیه را در جهددت‬
‫توافق با طالبان باید در همین راستای حفظ موقف حائل افغانستان مالحظه کرد‪.‬‬
‫اختراع یک هویت جعلی‬
‫اخیرا مقامات ایرانی قصد کرده اند تاریخ سالطین و شاهان را از کتب آموزشددى خددود حدذف نمایددد‪.‬‬
‫بنظر میرسد که این یک اقدامى سنجیده است‪ .‬بده نوشدته سددید محمددد رضددا علددوی (سددایت انترنتددی‬
‫سادات افغانستان)‪:‬‬
‫"طراحان این تیورى خیلى درست متوجه شده اند که سلسله سدالطینى کده در تدداریخ ایددران بده ثبددت‬
‫رسددیده همدان ساسدانى‪ ،‬صددفارى‪ ،‬سدامانى‪ ،‬غزنددوى‪ ،‬غددورى‪ ،‬سددلجوقى‪ ،‬تیمدورى‪ ،‬خوارزمشداهى‪،‬‬
‫مغولى ‪ ...‬هستند که خاسددتگاهاى هددی یددک از آنهدا در چوکددات جغرافیدداى کنددونى ایدران نیسددت و‬
‫تاریخ ایران نمىتواند ادعا کند که فالن سلطان و فالن شاه و امیر‪ ،‬بچهى تهران‪ ،‬یددا یددزد و اصددفهان‬
‫و کرمان بودهاند‪ .‬بنابراین توصیف از آنها نه تنها نمددىتوانددد افتخدارى بددراى ایددن کشددور باشددد؛ کدده‬
‫احساس عکس نیز بهدست مىدهد‪ .‬در تاریخ چارچوب ایران کنددونى دو سلسدله خودنمددایى مدىکننددد‪:‬‬
‫یک‪ ،‬ارباب شوش و تخت جمشید (که هردو یکى هستند) دو‪ ،‬سلسلهى صددفویه؛ کدده همآنهددا نیددز از‬
‫ماورای قفقاز آمده اندد و در ناحیدت ایددران کنددونی حکومدت بدده پددا کردنددد در وسدط ایددن دو سلسددله‪،‬‬
‫بریدگى بسیار طوالنى (‪ 2000‬ساله) وجود دارد که افسانة "شاهنشاهی دوهزار و پانصددد سدداله" را‬
‫بی اتبار میسازد‪.‬‬
‫باز هم بعد از صفویه‪ ،‬نادر شاه افشار نیز از قلمددرو ایدران کنددونی نیسدت‪ ،‬نددادر شدداه متولددد ابیددورد‬
‫است که اکنون بخشی از قلمرو اوزبیکستان است‪ .‬اوضاع در ابعدداد فرهنگددى نیددز عددین چیددز اسددت‪.‬‬
‫اکثریت قریب به اتفاق شخصیت های تاریخی که ایرانیان از خود میشمارند‪ ،‬خارج از قلددرو ایدران‬
‫کنونی بوده اند‪ ...‬مثالا مولوی بلخی‪ ،‬فارابی جوزجانی‪ ،‬ناصر خسرو بلخی قبادیانی‪ ،‬ابددو علددی سدینا‬
‫بلخی‪ ،‬رودکی سمرقندی‪ ،‬جامی هروی‪ ،‬ابو مسلم انباری خراسانی مروزی ‪...‬‬
‫هکذا شاهنامة فردوسی‪ ،‬سند هویت ایرانی که در غزنه سرایش شد! از این منظر‪ ،‬ایرانیددان نوادگدان‬
‫افغانان اند‪ .‬این هی تعارف و پرده پوشى نمىخواهد‪ ،‬از قدیم و جدید از زردشت بلخددى حسداب کددن‬
‫تددا عالمده طباطبددایى و مرتضددى مطهددرى‪ ...‬اگددر اینهددا را از ایدران کنددونى بگیدریم چدده مددىمانددد؟‬
‫بفرمایید‪ ،‬فقط حافظ و سعدى مىمانند!"‬
‫به ارتباط سوال محترم خلیل ولی در مطبوعات ایرانی میخوانیم که‪" :‬سرزمینی كه بعدها افغانستان‬
‫نامیده شد بخشددی از ایالددت بددزرگ خراسدان بددود كدده اقددوام افغددانی در آن سدداكن و جزیددی از قلمدرو‬
‫تاریخی و فرهنگی ایران بودند‪ .‬با عقد معاهده ‪ 4‬مارس ‪1857‬م پدداریس‪ ،‬ایددران اسدتقالل افغانسدتان‬
‫را به رسمیت شناخت و بدین شکل خاطر انگلیسها برای دفاع از هندوسددتان راحددت شددد (نویسددنده‪:‬‬
‫محمود رضا جعفریان‪ ،‬معاهده پاریس‪ ،‬جدایی کامل افغانسددتان از ایددران‪ 4 ،‬مددارس‪1857‬م‪ ،‬مركدز‬
‫اسناد انقالب اسالمی‪ 12 ،‬اسفند ‪" .")1391‬افغانستان بخشددی از سددرزمینهایی اسدت کده بده لحدداظ‬
‫تاریخی و فرهنگی در گستره سرزمینهای ایرانی قدرار میگرفتدده و در قددرون ‪ 18‬و ‪ 19‬مددیالدی‪،‬‬
‫به تدریج در پی سیاسددتهای حایلسددازی انگلسدتان میددان هنددد و سددرزمینهای مجدداورش‪ ،‬از ایددران‬
‫تجزیه گردید (یکشنبه ‪ ۱۸‬مهر ‪ .۱۳۹۵‬خبرگزاری فارس)"‪.‬‬
‫متأسفانه برداشتهای کامالا دور از واقعیت فوق ناسیونالیستهای فارس توسط آنعدده افغانهدایی کده‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪125‬‬

‫در ایران امروزی درس خوانده اند‪ ،‬یا به دالیل قومی‪ ،‬زبانی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬سیاسی یا مذهبی خود را با‬
‫موقددف ت داریخی فارسه دا نزدیددکتر میداننددد‪ ،‬نیددز تکددرار میگردنددد‪ .‬ایددن اشددخاص نادانسددته تمددام‬
‫افتخارات تاریخی‪ ،‬فرهنگی و زبانی مردم خود را دو دسته به بیگانگان تقدیم میکنند‪ .‬در ایددن مقالدده‬
‫این موضوع با استفاده از منابع معتبر تاریخی به بررسی گرفته شده است‪ .‬در تاریخ میخوانیم که‪:‬‬
‫محمود محمود در کتاب تاریخ روابط سیاسی ایدران و انگلددیس مینویسددد‪" :‬زمانشدداه پسددر تیمورشدداه‬
‫پسر و جانشین احمدخان درانی کدده یددک شددهریار جنگجدوی و جهددانگیر بده شددمار میرفدت در ایدن‬
‫هنگام ‪ ۱۷۹۸-۱۷۹۹‬جداا در صدد بود سرحدات پادشاهی خود را تا رود گنگ امتداد دهد‪ ،‬به سددبب‬
‫عدم رضایت راجههای هنددد از تجداوزات انگلیسهدا در هندوسددتان زمانشدداه را بدده داخددل هندوسدتان‬
‫دعوت مینمودند و حاضر بودند از روزی که زمانشاه وارد هندوستان شود روزانه یک لک روپیده‬
‫مخارج جنگی او را بدهند‪ .‬زمانشدداه نیددز مددرد میدددان ایددن مبدارزه بددود و بددا قشددونهای نیرومنددد بدده‬
‫هندوستان حملهور میشود تا الهور پیش رفته بود‪ .‬پادشاه افغانستان در این تدداریخ بزرگتدرین خطدر‬
‫برای دوستان انگلیس به شمار میرفت و نزدیکی او به هندوستان ابگلیسها را فوقالعاده به وحشت‬
‫انداخت‪ .‬چارة که به نظر آنها رسید فرستادن یک نمایندة فوقالعاده بود که بددا اعتبددارات مددالی زیدداد‬
‫به دربار شاهنشاه ایران روانه شد‪ ...‬که زمامدار ایران را به جلوگیری از زمانشداه بددر انگیددزد و‪...‬‬
‫اظهار دوستی و مودت کرد و ضمنا ا تمنی نمود که دولت علیه ایران را با دولددت بهیدده بهیدده انگلددیس‬
‫موافقتی باشد که افاغنه قصد تسخیر هندوستان ننمایند و سپاه ایران شداه آن طایفدده را فددارغ و آسدوده‬
‫نگذارند که به فکر عزیمت هندوستان در افتد‪ .‬خود مهد علی خان مینویسدد‪" :‬اگدر پادشدداه ایددران از‬
‫تجاوزات پادشاه افغان جلوگیری کند به خداوند الیزال و عالم انسانیت خدمت کددرده اسددت"‪ .‬زمانشدداه‬
‫به پشت دروازههای هندوستان رسیده بود که خبر حملة فتح علیشاه قاجار به طددرف افغانسددتان بده او‬
‫میرسد (محمددود محمددود در کتدداب تدداریخ روابددط سیاسددی ایددران و انگلدیس در قدرن نددزدهم‪ ،‬چدداپ‬
‫انتآارات اقبال‪ ،‬تهران اول جلد چهارم صفحات ‪".)۱۴ -۱۱‬‬
‫محمود محمود در جای دیگر کتاب تاریخ روابط سیاسی ایران مینگارد‪" :‬باید که ایددن حقیقددت مسددلم‬
‫را در خاطر داشت که به عقیده انگلیسها ایران و افغانستان هردو برای هندوستان خطرناک بودنددد‪.‬‬
‫چشم سکنه هند به طرف ایران و افغانستان بود تا شاید روزی افغانها یا ایرانیها بددرای اسددتخالص‬
‫آنها قدم بردارند به همین دلیل محو و زوال قدرت ایران و افغان هردو الزم بود (ص ‪ .")۳۷۵‬تنهدا‬
‫با توجه به دو یادداشت باال از خود منابع ایرانی میتوانیم به وضداحت ببینددیم کده صددرف یددک مغددز‬
‫م دریض میتوان دد بگویددد کشددور افغانس دتان در پددی سیاس دتهای حایلسددازی انگلسددتان میددان هنددد و‬
‫سرزمینهای مجاورش‪ ،‬از ایران جدا گردید‪.‬‬
‫چرا فارسها به چنین جعلیاتی دست میزنند؟ یافتن پاسخ به این سوال ایجاب میکند تا پژوهشگر به‬
‫تاریخ ایران از منابع مستقل توجه دقیق کند‪ .‬این توجه دقیق نتددایج شددگفت بدداری را در پدی دارد کدده‬
‫مشتی از مثالهای آن را برای نمونه در اینجا میآوریم‪:‬‬
‫• گذاشتن اسم "ایران" بر سرزمینی که امدروز "ایدران" گفتدده میشددود جعلددی اسددت؛ ایددران ماقبددل‬
‫تاریخ‪ ،‬اسطورهیی و افسانوی‪ ،‬هرگاه هرگز هم وجود داشته بوده باشددد‪ ،‬بدده شددهادت اشدعار شداهنامه‬
‫(دانشمند معاصر ایرانی علی میرفطروس) عمدتا ا سرزمین افغانستان امروزی است؛‬
‫• اسم سرزمین امروزی ایران در زمان تسلط دوصد سدالۀ اعددراب و تددا زمددان بدده قدددرت رسدیدن‬
‫صفویها "عراق عجم" بود و این سرزمین توسط سالطینی که مقر سددلطنت آنهددا عمددتا ا در خددارج‬
‫از سرحدات ایران فعلی در بغداد‪ ،‬مرو‪ ،‬سمرقند‪ ،‬بخارا‪ ،‬هرات‪ ،‬بلخ‪ ،‬زرنج‪ ،‬غزنی و خدوارزم بددود‬
‫اداره میگردید؛‬
‫• به کشور امروزی ایران تا سال ‪1932‬م در جهان "فارس" میگفتند‪ ،‬در آنسددال دولددت رضاشدداه‬
 ‫‪ □ 126‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫از کشورهای جهان تقاضا کرد اسم "ایران" را بکار گیرند؛‬

‫• فارسهددا "آریددایی" نیسدتند؛ بدده شددهادت دانشدمندان تدداریخ و ژنیتیددک ایراندی (رضددا ابراهیم دی‪،‬‬
‫مازیار‪ ،‬دکتور مرادی غیاث آبادی) هیچگونه مهاجرت "آریاییها" از خارج محدودۀ ایران امروزی‬
‫به آن سرزمین صورت نگرفته است؛‬
‫• کوروش آخرین شهنشاه هخامنشی و سایر هخامنشیها "آریایی" نبوند؛‬
‫• مقبره ایکه امروز در فارس به نام مقبرۀ کوروش مسمی شددده از او نمیباشددد؛ کددوروش در بلدخ‬
‫به وسیۀ پادشاه بلخ کشته شد؛‬
‫• جمالتی راکه به کوروش نسبت میدهند کاپی و تصرف شده از دانشمندان متدأخر انددد‪" :‬دسدتانی‬
‫که کمک میکنند پاک ترند از دستانی که رو به آسددمان دعددا مددیکنندد" (از رابدرت گددرین اینرسدول‬
‫(‪ )1833-1899‬وکیل و خطیب آمریکایی)‪" ،‬فرمان دادم بدنم را بدون تابوت و مومیدایی بدده خدداک‬
‫بسپارند تددا اجددزاء بدددنم ذرات خدداک ایددران را تشددکیل دهددد‪( ".‬از وصددیت برترانددد راسددل‪ ،‬فیلسددوف‬
‫معروف)؛‬
‫• "منشور حقوق بشر کوروش" که به خط میخی بدروی یددک اسددتوانۀ سددفالین حددک شددده بدده نظدر‬
‫باستان شناسان نه منشور است‪ ،‬نه قانون‪ ،‬نه فرمان؛ یكی از بسیار متونی است حاوی جمالتی رایددج‬
‫كه در شالودۀ بناها میگذاشتند؛‪.‬‬
‫• وصیتنامه کوروش جعلی است؛ وصیتنامه با این جمله ختم میشود‪« :‬اینک بروید و مرا تنهددا‬
‫بگذارید زیرا احساس می کنم مرگم نزدیک شده است‪( ».‬انسان را بیاد شددعر معدروف موالنددای بلددخ‬
‫می اندازد که نوشته بود‪« :‬رو سر بنه به بالین‪ ،‬تنها مرا رها کن‪)»...‬؛‬
‫• وصیتنامه داریوش هم جعلدی اسددت؛ بددرای داریدوش کبیددر هددم مثددل کدوروش وصدیتنامههایی‬
‫ساخته شده که متن هی کدامش در بین کتیبههای خود او یا منابع کهن نیست؛‬
‫• هیچکدام از امرا و پادشاهانیکه بعد از شکست ساسدانیها در نزدیدک بده ‪۱۳۰۰‬سددال اخیدر در‬
‫فارس "ایران امروزی" تا زمان رضا خان حکومت کردند از فارس یا فارسی نبودند؛‬
‫• زمامداران ایران بعد از به قدرت رسیدن همه اعضای خاندان سلطنتی قبلی را از تیغ کشدیده انددد‬
‫تا داوطلبی باقی نماند؛‬
‫• زمانشاه پادشاه افغانستان به دعوت مهاراجههای هند برای ختم استیالی انگلیسهددا در هندوسددتان‬
‫لشکرکشی میکند (‪1779‬م)‪ .‬قشونهای زمانشاه به پشددت دروازههددای الهدور رسددیده بددود کدده خبددر‬
‫حملة فتح علیشاه قاجار به کمک و تحریک مستقیم انگلیسهددا بده طددرف افغانسددتان بدده او میرسددد و‬
‫ناچار به قندهار بر میگردد؛‬
‫• اصطالحات "فارسی قدیم"‪ ،‬فارسی میانه" و "فارسی جدید" همه ساخته و پرداخته و جعلی بددوده‬
‫همچو دورههایی وجود نداشته است؛‬
‫• زبددان مددردم فددارس در عصددر کددوروش و هخامنشددیها (‪ 550 - 330‬ق‪.‬م) عیالم دی بددود ندده‬
‫"فارسی"؛ و زبان ساسانیها (‪651 - 224‬م) هم "پهلوی" بود نه فارسی؛‬
‫• بعد از حملة اعراب به ایران مردم ایران زبان خود را زبان پهلوی را از دست دادند‪ .‬اعراب بددا‬
‫زبان پهلوی که زبان اوستا و زبددان گبدری بدود خصددومت خاصددی داشددتند‪ .‬کتابسددوزیهای زیددادی‬
‫توسط اعراب رخ داد و استفاده از پهلوی جبراا محدود شد‪ .‬زبان اصلی سعدی و حدافظ پهلدوی بددود‪.‬‬
‫در عوض مردم ایران زبان دری یا زبان مردم بلخ و خراسان را پذیرفتند آن را "فارسی" نامیدده از‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪127‬‬

‫خود ساختند‪ .‬فارسی نامیدن دری هم از نظر محیط پیدایش و هم از نظددر محددیط تکامدل آن نادرسددت‬
‫میباشد‪ .‬زبان دری در اصل از زبانهای کهن تخاری (کتیبدههای سددرخ کوتددل بغددالن و رباطددک)‪،‬‬
‫سغدی و پارتی اشکانی تکامل یافته است و در زمان طاهریان هددرات (‪821-873‬م) خدط و کتابدت‬
‫عربی را پذیرفته و در زمان صفاریان زرنج والیت نیمروز (‪1002 – 861‬م) بدده آن زبدان بددرای‬
‫بار اول شعر سروده شده است؛‬
‫سوال اینجاست که معموالا کشورها و اقوامی که تاریخ کددم و هویدت تددازهای دارندد‪ ،‬بدرای خودشدان‬
‫تاریخ و پیشینه فرهنگی میسازند و دست به جعل سند یا مصادره مفداخر دیگددران بدده نفددع خودشددان‬
‫میزنند‪ ،‬اما چرا فارسها‪ ،‬یا بهتر بگویم ناسیونالیستهای فارسی‪ ،‬با داشتن یک تمدددن ‪ 2500‬سداله‬
‫کشورشان‪ ،‬بازهم به این کار مبادرت میورزند؟ در پاسخ باید گفت که ناسیونالیسددتهای فارسددی از‬
‫عقدههای عمیق حقارت هویتی رنج برده و بدرای ارضددای عطددش خدود بزرگبینددی‪ ،‬بدده گذشددتههای‬
‫بسیار دور تاریخی و افسانههای اساطیری شاهنامه پناه برده اند‪ .‬دالیل این عقدددههای عمیددق حقدارت‬
‫هددویتی را در گذشددتة بددیش از یددکهزار و سدده صددد سددال زندددهگی در زیددر ی دوغ مس دتقیم اعددراب‪،‬‬
‫خراسانیها‪ ،‬سیستانیها‪ ،‬ترکهای سمرقند‪ ،‬سدامانیهای مدداورالنهر‪ ،‬غزنویهددا‪ ،‬غوریهددا‪ ،‬ترکددان‬
‫سلجوقیها‪ ،‬ترکان خوارزمی‪ ،‬هالکو خان و ایلخانان مغول‪ ،‬تیموریهای سددمرقند و هددرات‪ ،‬ترکدان‬
‫صفوی‪ ،‬افغانها‪ ،‬افشاریهای ترکمن‪ ،‬ترکان قاجاری‪ ،‬ترکان زندی و غیره جستجو کرد‪ .‬در زمدان‬
‫حاکمیت مستقیم اعراب دختران و پسران ایراندی بدرای دوصدد سدال در بازارهددای بغددداد‪ ،‬بصددره و‬
‫دمشق به کنیزی و غالمی فروخته میشدند‪.‬‬
‫با به قدرت رسیدن رضاخان پهلوی (‪1941-1925‬م) برای اولین بار بعد از یزدگرد ساسانی یددک‬
‫نفر فارسی به پادشاهی فارس میرسد‪ .‬اخیراا این مطلب را رییس دفتر شهبانو فددرح پهلدوی شخصدا ا‬
‫حین مالقات تصادفی باالی مقبرۀ محمد رضا شاه در قاهره به نگارنده تأکیددد کدرد (موصددوف بددرای‬
‫تهیة مقدمات سفر شهبانو فرح دیبا به آرامگاه شوهرش به قاهره آمددده بددود و زمیندۀ صددحبت تلفددونی‬
‫مختصر نگارنده را با شهبانو فرح در پاریس هددم همانجدا میسددر سدداخت)‪ .‬بعدد از اشددغال فددارس در‬
‫سال ‪1941‬م توسط قوای روسی و انگلیسی‪ ،‬رضا خان معزول و پسرش محمد رضاشدداه (‪-1941‬‬
‫‪1980‬م) به پادشاهی میرسد‪ .‬ایدن سددالهاسددت کده بددا حمایدت دربددار‪ ،‬ناسیونالیسدتهای ایراندی بددا‬
‫تطمیع یکتعداد مؤرخین و باستانشناسان خود فروختۀ غربی در جستجوی ایجاد یددک هویددت جعلددی‪،‬‬
‫به جعلکاریهای تاریخی دست میزنند‪ .‬در این زمان است که برای اولین بار اصدطالحات "آریددن"‬
‫و "آریایی" در ایران اختراع شده تا با جنبش فاشیستی آریایی هیتلریها همگام گردنددد‪ .‬در آن زمددان‬
‫در اروپا نژادپرستان فاشیست بعد از کشف مشابهت زبانهای هند و اروپایی‪ ،‬یک نژاد برتر هددم از‬
‫البالی متون ویدی و اوستا ایجاد کردند و اسددمش را گذاشددتند "نددژاد آریددایی" و ملددت آلمدان را بددان‬
‫منصوب کردند‪ .‬زمانی محمد رضاشاه پهلددوی گفتده بددود‪" :‬مدا از همدان ندژاد اروپددایی آلمددان هسدتیم‬
‫منتهی جبر جغرافیا ما را در منطقهیی از جهان قرار داده است"‪ .‬برای این ندژاد برتددر آریددایی یددک‬
‫کشور برتر هم نیاز بدود و آن همددان "ایددران" افسددانوی شداهنامه بدود بددا قهرماندان افسددانوی رسددتم‪،‬‬
‫سهراب‪ ،‬فریدون‪ ،‬جمشید‪ .‬برای این کار دولت ایران در سال ‪1932‬م از جهان میخواهد آن کشور‬
‫را بعد از آن فارس نه بلکه "ایران" بنامند‪.‬‬
‫ناسیونالیستهای فارسی با این کار تیشه به ریشۀ خود زدند‪ ،‬زیرا جهان غددرب‪ ،‬از طریددق آن‪ ،‬تمدام‬
‫جهددان متمددن‪ ،‬ایددران را نمیشدناخت‪ ،‬امدا بدا پرشدین امپددایر و تمدددن فارسددی از زمدان یونانیهددا و‬
‫رومیهای باستان آشنایی داشت‪ .‬امروزه در اخبار رادیوها و تلویزیونهای جهددان از اسدمهای مسدخ‬
‫شدة آیران در اشاره به ایران میشنویم‪.‬‬
‫ناسیونالیستهای فارسی‪ ،‬حاال ایرانددی‪ ،‬در جسدتجوی اختددراع یدک هویددت جعلددی ناگهدان بدده کشدف‬
‫مقبرۀ کوروش کبیر نایددل میگردندد‪ ،‬وصدیتنامۀ کددوروش را از بابدل پیدددا مددیکننددد و بداالخره کتیبدۀ‬
 ‫‪ □ 128‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫"منشور حقوق بشر!" کوروش کشف میشود‪ ،‬سنگ نبشتههایی کشدف میشددوند کده در آن کدوروش‬
‫اعددالم میکنددد کدده او "آریددایی" اسددت و در ایددن سددنگ نبشددتهها عکددس "اهددورامزدا" یددا خدددای‬
‫زردشتیهای آتش پرست‪ ،‬بر باالی سر کوروش قرار دارد! حاال این همه جعلکاری کافی نبدود کدده‬
‫یک قصر ناتمام با فیلپایهها و تاقهای سنگی به سبک روم و یونان قدیم در پاسددارگاد بدده نددام تخدت‬
‫جمشید کشف میشددود (سدداخته میشددود)! بددرای ایددن کدده ایددن نمایشددنامه بده اوج منطقددی خددود برسددد‬
‫جشنهای ‪ ۲۵۰۰‬ساله شاهنشاهی ایران با نام رسمی "‪۲۵۰۰‬مین سال بنیانگذاری شاهنشاهی ایددران‬
‫به دست کوروش بزرگ" در زمان سلطنت محمدرضا شاه پهلوی از تاریخ ‪ ۱۲‬تا ‪ ۱۶‬اکتبدر ‪۱۹۷۱‬‬
‫برابر با ‪ ۲۰‬تا ‪ ۲۴‬مهر ‪۱۳۵۰‬در تخددت جمشددید برگددزار شددد‪ .‬در ایددن جشددنها‪ ،‬سددران حکدومتی و‬
‫پادشاهان ‪ ۶۹‬کشور جهان دعوت شدند‪ .‬به یاد دارم که اعلیحضرت محمد ظاهر پادشاه افغانستان از‬
‫اشتراک در این جشنها امتناع کرد و در عوض دختر خود شاهدخت بلقددیس را فرسدتاد‪ .‬ایددن همددان‬
‫زمانی بود که ورود مجلة تهران مصور به افغانستان به خاطر چدداپ یددک نقشددة جعلدی امپراطددوری‬
‫ایران که افغانستان را جز قلمرو ایران نشان میداد‪ ،‬ممنوع گردید‪.‬‬
‫ایران و شاهنامۀ فردوسی‬
‫فردوسی بزرگترین افسانه نویس و اسطوره نویس خراسان زمین است‪ .‬بزرگی او در همدین افسدانه‬
‫حماس دی نویسددی اس دت‪ ،‬امددا افسددانههای او شددرح تدداریخ خراسددانزمین نیسددتند‪ ،‬او م دؤرخ نبددوده و‬
‫افسدانههای او‪ ،‬کده اتفاقدا ا از دیگددران گرفتدده‪ ،‬ارزش تدداریخی ندارندد‪ ،‬عطدار‪ ،‬فرخدی و معددزی ایدن‬
‫افسانهها را در همان زمان قبول نکردند‪ .‬فردوسی مانند سادوها در بازارهای افغانستان قصددهپرداز‬
‫حماسی بود‪ .‬به برداشتهای عطار‪ ،‬فرخی و معددزی کدده او را بدددعتگرا‪ ،‬دروغگددو و افسددانهنویس‬
‫نامیدند دقت کنید‪" .‬ایران" شاهنامه ایران افسانوی است‪ ،‬واقعیت عینی ندارد‪ .‬بیدلیل نیسددت کده بعددد‬
‫از مرگ او برای بیش از دو صد سال اسمی از او برده نمیشود‪ .‬اگر حرف فردوسی را قبول کندیم‬
‫سرحد غربی ایران دریای نیل در مصر و سرحد شمالی آن رود جیحون است (علی میر فطروس)!‬
‫در عصر فردوسی یا عصر سلطان محمود‪ ،‬ایران امروزی عراق نام داشدت‪ ،‬کتابهدای نظددامی را‬
‫بخوانید که همیشه با حسرت از عراق یاد میکند و نامی از ایران نمیگیرد‪ .‬بعضیها از کدداه کددوهی‬
‫میسددازند‪ .‬در عصددر ساسددانیها از اران نددام گرفتدده میشددود و در اوسددتا از آریاویجدده و عصددر‬
‫کوشانیها از اریوا‪ .‬تمام آنچه از به اصطالح "ایران باسددتان" مددیدانیم همدین هاسددت و تدازه معلددوم‬
‫نیست این اشارات به کدام قوم‪ ،‬منطقدده‪ ،‬قشددر اجتمداعی بددوده یددا چیددز دیگدر‪ .‬بعددد از اختددراع کلمدده‬
‫فارسی شده نژاد "آریایی" در قرن بیستم توسط آقای رضا شفق در ایران و متعاقبا ا تبدیل اسددم کشددور‬
‫فارس به ایران در زمان هتلر است که جعلیدات آریددایی بددودن فارسهدا‪ ،‬مقبدره کددوروش‪ ،‬کتیبددههای‬
‫جعلی تخت جمشید رواج مییابد و افسانههای فردوسی بستر مناسب حماسی تاریخی جعلی را بددرای‬
‫ناسیونالیزم ایرانی میسازد‪.‬‬
‫ایرانیها برای ما معادل فارسی برای لغات خارجی میسازند!‬
‫هجوم فرهنگی ایران خاموشانه و غیر مستقیم نیست بلکه بسیار هددم مسددتقیم‪ ،‬حکماندده دسدتور داده و‬
‫عمل میشود‪ .‬یکی از مثالهای آن در سال گذشته هدایات ریددیس فرهنگسددتان زبددان و ادبیددات فارسددی‬
‫دولت ایران برای تاثیر مستقیم باالی نوجوانان و جوانان مددتعلم و محصددل مددا بدود‪ .‬بلددی ایرانیهددا در‬
‫عجله هستند تا شیراز ٔه این کشور را در دوران بلوغ دستکاری کنند‪.‬‬
‫به گزارش بی بی سی فارسی اخیرا غالمعلی حداد عادل‪ ،‬رئیس فرهنگستان زبان و ادبیددات فارسدی‬
‫دولت ایران گفته است که این فرهنگستان حاضر است به دولت افغانسددتان در زمیندده تقویددت ذخیددره‬
‫واژههای فارسی در این کشور کمک کند‪ .‬به قول بی بی سی آقای حداد عادل که در نخستین همایش‬
‫گفتوگوی فرهنگی ایران و افغانستان در تهران صحبت میکرد‪ ،‬گفت‪" :‬فرهنگستان زبان و ادبیدات‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪129‬‬

‫فارسی در ایران در طول فعالیت خود توانسته است بیش از ‪ ۵۵‬هزار معادل فارسی را برای لغددات‬
‫خارجی پیدا کند و ما آمادهایم این کلمات را در اختیار دولت افغانستان قددرار دهددیم تددا آمدوزش زبددان‬
‫فارسی در مدارس این کشور راحتتر شود‪".‬‬
‫سوال اساسی این است که آیا پیدا کردن معادل دری برای لغات خارجی ضروری است؟ آیا ایددن کددار‬
‫به نفع تعلیم و تربیة جوانان مددا در دنیددای امددروز اسدت کدده روز بددروز از نظدر ارتباطددات و تبادلدۀ‬
‫معلومات کوچک و کوچکتر شده میرود؟ آیا بهتر نیست پدیدههای صنعتی را که در سددایر کشددورها‬
‫اختراع شده و رواج یافته اند به همان نامهای اصلی بینالمللی آنها یاد کنیم؟ آیددا بدده نفددع جوانددان مددا‬
‫است که با استفاده از کلمات سدداخته شددده فرهنگسددتان زبدان و ادبیددات فارسددی در ایددران بدده عددوض‬
‫کمپیوتر "رایانه" بگویند‪ ،‬به عوض انترنت "تارنما" و به عوض فیسددبوک "رخنمدا" بگوینددد؟ صددها‬
‫مثال این قبیل‪ .‬آیا به عوض نزدیکتر شدن با جهان با استفاده از کلمات ساخته شده مانند فوق جوانان‬
‫ما از همقطاران خود در دنیای خارج دورتر نمی شوند؟ بر عالوه ایرانیهددا درصدددد حددذف کلمددات‬
‫عربی از زبان فارسی هم هستند‪ .‬چرا؟‬
‫زبان یک پدیدۀ زنده و در حال رشد بوده که با توسعة ارتباطات در سطح منطقه و جهان و نزدیکدی‬
‫فرهنگها روز بروز غنی تر شده میرود‪ .‬یکی از عوامل پیشرفت علم و صنعت در کشورهایی مانند‬
‫بنگله دیش‪ ،‬سریالنکا‪ ،‬هندوستان و پاکستان وحضور گستردة دانشمندان‪ ،‬سیاستمداران‪ ،‬اداره چیان‬
‫و مشاورین آنها در سطح بینالمللی‪ ،‬به مقایسة افغانستان و ایران دسترسی آنها بده زبدان انگلیسددی‬
‫و استفاده از انگلیسی در موسسات تعلیمی آنها میباشد‪ .‬با افزایش ارتباطات بددا جهددان خددارج زبددان‬
‫دری با استفاده از سایر زبانهای زندددۀ دنیددا غنددی تددر شددده اسدت‪ .‬کلمدات محصدل‪ ،‬معلددم‪ ،‬تحصددیل‪،‬‬
‫متعلم‪ ،‬مکتب‪ ،‬کتاب‪ ،‬کتابچه‪ ،‬حساب‪ ،‬هندسه‪ ،‬الجبدر‪ ،‬والددی‪ ،‬والیددت‪ ،‬نجدوم‪ ،‬مددنجم و هدزاران کلمدده‬
‫مشابه به یقیین ریشه در زبان عربی دارند اما در طول یددکهزار و سیصددد سدال شدامل زبددان دری‬
‫شده و اجزای الیتجزای زبان دری را میسازند‪ .‬همچنانکه هزاران کلمة التین‪ ،‬فرانسدوی‪ ،‬عربددی‪،‬‬
‫هندی‪ ،‬سانسکریت‪ ،‬آلمددانی و غیدره شدامل زبددان انگلیسددی شددده و امددروز بددون هیچگوندده تبعیضددی‬
‫توسط انگلیسی زبانها طرف استفاده قرار دارند و هی کوششی برای بیددرون کددردن آنهدا از زبدان‬
‫انگلیسی صورت نگرفته و نمیگیرد‪ .‬تنها متعصبین و ملی گرایان شوونیست کور ذهن و کددور مغدز‬
‫درصدد حذف کلمات متداول خارجی از زبان خود بوده تیشه به ریشۀ زبان خود میزنند و نادانسددته‬
‫مردم خود را و بخصوص جوانان تشنۀ علم و معرفت را از دنیای خارج دور میسازند‪.‬‬
‫زبان شیوا و شیرین دری مروج در افغانستان جز الیتجزای هویت ملی افغانستان است‪ .‬دری زدایی‬
‫بددا تبدددیل کددردن اصددطالحات مددروج در افغانسددتان بددا اصددطالحات مددن درآوردی و خددود سدداخته‬
‫فرهنگستان ایران و آن اصطالحات فارسی مروج در ایران که در افغانستان بین مردم مروج نیسددت‬
‫در حقیقت خیانت ملی است‪ .‬بدده گفتده یددک دوسددت در فیسددبوک "جاسااوس و چاااپلوس ایااران را از‬
‫روی حساسیت با کلمه افغان و استعمال کلمات مروج در ایران به عوض کلمات زیبااای زباان دری‬
‫مروج در افغانستان بشناسید"‪.‬‬

‫زبان مروج دری در افغانستان زیر خطر است!‬

‫فارسیستها زبان دری مروج در افغانستان را هدف قرار داده اند‪ .‬شخصی به نام عبدالحئ خراسانی‬
‫بمناسبت روز "زبان مادری" یونسکو در فیسبوک مینویسددد‪" :‬زبددان پارسددى از عصدر سددامانیان تددا‬
‫ابدالیان همواره به عنوان تنها زبان رسمى‪ ،‬ملى و فرهنگى تمام امپراطورى هاى خاندددانى كددل بددالد‬
‫خراسان ‪ ...‬بوده است و این رسمیت و عظمت تا پایان سلطنت امددانللا خددان بدده رغددم تمدام فددراز و‬
‫فرود ها همچنان باقى ماند و از هی باد و باران و طوفان‪ ،‬گزندى به او نرسددید‪ ....‬متأسددفانه در یددك‬
 ‫‪ □ 130‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫قرن اخیر دشمنان سوگند خورده اى زبان فارسى از هی ظلمى مضایقه نكردندد تددا شدداخه هدداى ایدن‬
‫درخت كهن را از بیخ و بن بركنند و هویت اش را مسخ نمایند "‪.‬‬
‫آقای خراسانی از کدام ظلم در حق زبان فارسی (دری) صحبت میکند و ایددن دشددمنان قسددم خددوردۀ‬
‫زبان فارسی (دری) چه کسانی بوده اند؟ آیا نامگذاری چند جدداده و چندد موسسدۀ اداری و علمددی بدده‬
‫زبان پشتو و دایر کردن کورسهای تدریس زبان پشتو برای کارمندان دولت در بدل حقوق امتیددازی‬
‫مضایقه نكردن از هددی ظلمددى اسددت تددا شداخه هداى زبدان درخدت كهدن "پارسددی" را از بددیخ و بددن‬
‫بركنند؟ مگر کوشش در راه آموزس‪ ،‬تقویت و افزایش ظرفیت زبان پشتو حددق مسددلم پشددتوزبانهای‬
‫افغانستان نیست؟ آیا این کوشش موازی و در سایۀ شکوفانی و گسددترش زبدان دری صددورت گرفتدده‬
‫است و یا در ضدیت و مخالفددت بدا آن؟ آیددا محمددود طددرزی‪ ،‬عبددالحئ حبیبدی‪ ،‬داکتدر احمددد جاویددد‪،‬‬
‫نادرخان‪ ،‬محمد ظاهر شاه‪ ،‬محمد داوود خان و اعضای خانواده های آنها دشمنان قسم خوردۀ زبددان‬
‫فارسی (دری) بوده اند؟ مگر زبان مادری اکثریت این اشخاص زبان دری نبوده است؟ مگر خددط و‬
‫کتابدت رسددمی اداری دولدت افغانسددتان تددا امددروز زبددان دری نیسددت؟ مگدر ندام "دری" ندام اولددی و‬
‫تاریخی زبانی نیست که در تاجیکستان به نام "تاجیکی" و در ایران به نام "فارسی" معددروف اسددت؟‬
‫آیا موجودیت این سه نام بصورت مترادف تیشه به ریشۀ درخت کهن زبان "پارسی" میزند؟‬
‫حتی یکتعداد دانشمندان ایرانی از دری یا فارسی بصورت مترادف یدداد مددیکنندد‪ .‬ابدراهیم پدورداود‪،‬‬
‫استاد دانشگاه تهران مینویسد که کتابهددای شدداهنامه ابدو منصددوری (‪۳۴۶‬هجددری)‪ ،‬ترجمدده تفسددیر‬
‫طبری ( ‪ ۳۶۵‬هجری)‪ ،‬اشعار رودکی سمرقندی (‪۳۲۹‬هجری)‪ ،‬شهید بلخی (‪ ۳۲۵‬هجددری)‪ ،‬دقیقددی‬
‫طوسی (‪ ۳۷۰‬هجری)‪ ،‬شهنامه فردوسددی (‪ ۴۰۰‬هجددری) "همدده بدده زبددان فصددیح و اسددتوار و پختدۀ‬
‫دری یا پارسی نوشته و گفته شده است"‪ .7‬زبان دری در ادوار پیش از اسالم نیز همزمان بددا پهلددوی‬
‫وجود داشته است‪ .‬قراینی که این عقیده را حمایت میکنند موجودیت آثار کتبی (منثور و منظددوم) از‬
‫زمان نوح سامانی (‪ ۳۵۰-۳۶۵‬ه ق) و غیره است و داللت به آن میکند که در ظددرف دو سده قدرن‬
‫بعید است زبانی باین فصاحت و بالغدت رسددیده باشددد‪ .‬ابدراهیم پددورداود مینویسددد کده "بایددد پایدده و‬
‫شالوده این زبان قرنهددا پددیش از اسددالم ریختدده شدده و زبدان مزبدور بددا زبددان پهلددوی متوازیدا پددیش‬
‫میرفته است"‪ .8‬همین نویسنده در پاورقی همان صفحه مددی افزایدد کدده "منتهددی چددون زبددان پهلدوی‬
‫زبان رسمی بوده کتیبه ها و رسایل بدان زبان باقیمانددده و از زبددان دری پددیش از اسددالم – اگددر هددم‬
‫آتارمکتوب وجود داشته‪ -‬چیزی بما نرسیده است"‪ .‬بر همین اساس استاد مالیری میگوید بکداربردن‬
‫اصطالحات فارسی قدیم‪ ،‬فارسی میانه و فارسی جدید کددار متدداخرین اسدت کدده هددی ریشدده تداریخی‬
‫ندارد‪.‬‬
‫ابن الندیم از قول عبداله بن المقنع میگوید دری لغددت مددردم شددهرهای مددداین‪ ،‬دربددار پادشدداه‪ ،‬لغددت‬
‫مردم مشرق اهل بلخ است (الفهرست جاپ قاهره ص ‪ .)۱۹‬بنابر آن وقتاای در ساال ‪1964‬م دولاات‬
‫افغانستان کاربرد زبان "دری" را به عااوض "فارساای" بصااورت رساامی مااروج ساااخت عملاای در‬
‫مسخ هویت اش نبوده بلکه برعکس استفاده از نام درست تاریخی و اولی این زبان است‪.‬‬
‫کار خستگی ناپذیر محققین افغان در معرفی درست ریشه ها و تکامل زبان دری به فهم بهتدر مددردم‬
‫منطقده اعددم از افغانسدتان‪ ،‬ایددران و تاجیکسدتان از ایدن زبدان انجامیددده اسدت‪ .‬دانشددمندان افغانسددتان‬
‫میگویند زبان اصلی مردم خراسان و ماورالنهر زبان "دری" بدود کده در ایددن سددرزمینها در کنددار‬
‫زبان پارتی (پهلوی اشکانی) موجود بوده و گسترش یافت و دوصد سال بعدددتر بدده فددارس کده زبددان‬

‫‪ 7‬محمد معین‪" ،‬برهان قاطع"‪ ،‬دیباچه صفحه بیست وهفت جلد اول‪ ۱۳۳۰-‬تهران‬
‫‪ 8‬همانجا‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪131‬‬

‫مادری آنها "پهلوی ساسانی" بود معرفی شد‪ .‬ناگفته نماند که زبان هخامنشیها هم عیالمی بود‪ .‬این‬
‫برداشت مسخ هویت زبان "فارسی" نیست بلکه برعکس معرفی درست ریشه های زبدانی اسددت کدده‬
‫امروز در ایران به آن فارسی در تاجیکستان‪ ،‬تاجیکی و در افغانستان به آن دری میگویند‪.‬‬
‫بیشتر ایرانیها معتقد اند که دری مروج در افغانستان و لهجۀ رسمی مروج در افغانستان به مقایسددة‬
‫آنچه در ایران رواج دارد اصالت بیشتر داشددته و زبددان معیداری محسدوب مددیگدردد‪ .‬کوشااش دری‬
‫زبانان افغانسااتان در محافظات شاایوه هااای گفتااری و نوشااتاری زبااان مااروج در کشااور نااه ایااران‬
‫ستیزی و نه پارسی ستیزی بلکه حق آنها در حفظ و گسترش زبان مادری آنهاست‪.‬‬
‫به نوشتۀ محمد حیدری خبرنگار بی بی سی "مدا زبدان کدده میآمددوزیم‪ ،‬تنهددا اصددواتی کدده جدایگزین‬
‫مفاهیم شوند را یاد نمیگیریم‪" .‬فرهنگ" نیز با زبان‪ ،‬در جان ما سرازیر میشود‪ .‬با زبان اسددت کدده‬
‫تفکر میکنیم و هر زبانی با تاریخ کهن گذشتهاش و بددا سددرمایههای معندوی فرهنددگاش‪ ،‬زمینهدای‬
‫برای فکر میشود‪ .‬زبان تنها برای ارتباط با دیگران نیست‪ ،‬زبان راهددی بدرای پیمدودن گذشددته نیددز‬
‫هست‪ .‬گویی تاریخ در آن جاری است‪ .‬زبان چیزی فراتر از کلمات است‪ .‬زبددان سرچشدمه فرهنددگ‬
‫ما است‪".‬‬
‫این درست است که ما مشترکات فرهنگی زیادی با ایرانیان داریم‪ .‬اما در طددول تدداریخ صدددها سددال‬
‫در شرایط متفاوت حاکمیت ها تکامل کرده حیات بسر برده ایم و حاال نزدیک به سه صد سال اسدت‬
‫که راههای جداگانه حیات سیاسی‪ ،‬فرهنگی و اجتماعی را پیموده دستآوردهای متفدداوت و مشددخص‬
‫و منحصر به خود داریم‪ .‬بنابر آن حفاظت از شیوه های گفتدداری و نوشدتاری زبددان مددروج دری در‬
‫افغانستان حق مردم افعانستان در حفظ و گسترش زبان مددادری آنهدا و فرهنددگ مشددخص و متمددایز‬
‫شان است‪.‬‬

‫زبان دری مروج در افغانستان مادر زبان فارسی ایران است؟‬

‫زبان دری یکی از زبانهای بومی مردم افغانستان امروزی وزبان پیوند دهنددده اقدوام ایددن سدرزمین‬
‫است‪ .‬به گفته الیور روی و سایر دانشددمندان بلدخ‪ ،‬خراسددان و آسدیای میانده مهددد پیدددایش زبددان دری‬
‫امروزی به شددمول فارسددی ایددران میباشدد‪ .‬ایددن زبددان از ترکیدب زبانهددای کهددن پهلددوی اشدکانی‪،‬‬
‫تخاری‪ ،‬سغدی و غیره به وجود آمده است‪ .‬زبان دری دنباله زبان پهلوی یا پارتی نبوده‪ ،‬همزمددان و‬
‫موازی با آن وجود داشت و از آن متاثر بود و در طول قرنها بددا اسددتفاده از زبانهددای سانسددکرت‪،‬‬
‫هندددی‪ ،‬پشدتو‪ ،‬ترکددی و عربددی غنددی تددر شددده اسددت‪ .‬بعددد از معرفددی اسددالم در بدداختر‪ ،‬خراس دان و‬
‫ماورالنهر‪ ،‬زبان دری رسم الخط عربی را در عصر طاهریان هرات پذیرفت‪.‬‬
‫وقتی لشکریان مسلمان عرب به عراق عجم (ایدران امددروزی) حملدده کردندد مدردم آن سددرزمین بده‬
‫زبددان پهلدوی ساسددانی حددرف میزدنددد در حالیکدده مددردم خراسددان‪ ،‬تخارسددتان‪ ،‬کابلسددتان‪ ،‬سیسددتان‪،‬‬
‫ماورالنهر و غرجستان به زبان دری تکلم میکردند‪ .‬زبددان مددادری سددعدی و حددافظ پهلددوی ساسددانی‬
‫بود‪ .‬با آمدن اعراب مردم سرزمینهای ایران امروزی زبان خود را یا زبان پهلوی را به تددریج از‬
‫دست دادند‪ .‬به قول استاد مالیری عربها با زبان پهلوی خصومت خاص داشتند چون زبددان پهلددوی‬
‫زبان امپراطوری ساسانی بود و زبان مذهبی گبریهددا یدا آتشپرسددتان بدود‪ .‬عربهددا کتابسددوزیهای‬
‫زیادی کردند و موفق شدند زبان پهلوی رادر طی ‪ 200‬سال از استفاده بر اندازند‪ .‬بی جهدت نیسددت‬
‫که امروزه ایرانیها خصومت خاصی با عربها داشته و درصدد زدودن آثار زبان عربی از زبددان‬
‫فارسی دری امروزی هستند و میکوشند که افغانها نیز در این مبددارزۀ نامقدددس و بیلددزوم بددا آنهدا‬
‫شریک شوند‪.‬‬
 ‫‪ □ 132‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫در باال گفتیم که وقتی لشکریان مسلمان عرب به عراق عجم (ایران امروزی) حمله کردند مددردم آن‬
‫سرزمین به زبان پهلوی حرف میزدند در حالیکه مددردم خراسدان‪ ،‬تخارسددتان‪ ،‬کابلسدتان‪ ،‬سیسددتان‪،‬‬
‫ماورالنهر و غرجستان به زبان دری تکلم میکردند‪ .‬به مرور زمان زبان دری با به قدددرت رسددیدن‬
‫خراسانیها و غیر عربها به جای اعراب وبخصددوص از زمددان صددفاریهای نیمدروز بدده بعددد‪ ،‬جددای‬
‫عربی را به عنوان زبان رسمی مکاتبات در دربددار سددالطین ایددن سددرزمینها گرفددت‪ .‬بدده تدددریج بددا‬
‫جهانگشددایی سددلجوقیها و خوارزمشدداهیان از مدداورالنهر بدده سددرزمینهاییکه امددروز ایددران نامیددده‬
‫میشود زبان دری به این سرزمینها گسترش یافت و مددردم ایددران زبااان دری یددا زبدان مدردم بلدخ‪،‬‬
‫ماورالنهر و خراسان را به عوض زبان پهلوی پذیرفته و آن را "پارسی" نام دادند زیددرا بانددام زبددان‬
‫پارتی‪/‬پارثی زمان حکومت اشکانیان آشنا بودند و اعددراب چددون حدرف (پ)‪.‬ندارنددد آنددرا "فارسددی"‬
‫خواندند‪.‬‬
‫چرا در سرزمینهای غیر فارس به نام فارسی معروف شده است؟ استاد مالیری دلیل اسددم فارسددی‬
‫را سابقه تاریخی حکومتهای هخامنشی و ساسانی فارسها را بر سرزمینهای شرق یا مدردم بلدخ‪،‬‬
‫ماورالنهر و خراسان و اثرات فرهنگددی آن بیددان میدددارد‪ .‬اثددرات فرهنگددی سددلطة سیاسددی و نظددامی‬
‫صددفویها و افشدداریها را بدداالی سددرزمینهای افغانسددتان امددروزی و بخص دوص ب داالی رهبددران‬
‫افغانستان مستقل نیز نباید نادیددده گرفددت‪ .‬عددالوه بددر آن در زمددان صددفویها‪ ،‬قاجاریهدا و متعدداقبین‬
‫توجه به دانشمندان و ادبا در فارس کم بود و بسددیاری از آنهدا بدده دیددار هنددد و بدده آغدوش سددالطین‬
‫بابری هندوستان پناه بردند و این در بکارگرفتن اصددطالح فارسددی در هندد بدی اثددر نبددوده اسددت در‬
‫حالیکه خود پارسیان هنددد کدده بعدد از حملدده اعددراب صددها سددال قبدل از ایدن ادبددا و دانشدمندان بدده‬
‫هندوستان مهاجرت کرده بودند در بمبی و سایر نقاط هند زبان خود را همین امروز دری میگویندد‪.‬‬
‫یک استاد من در انستیتوت بینالمللی نفوس در بمبی‪ ،‬خانم شیرین جی جی بدوی کدده اوالده پارسددیان‬
‫هند بود‪ ،‬این مطلب را در سال ‪۱۹۸۰‬م به من واضح ساخت‪ .‬هر دلیلی که باشدد‪ ،‬ایدن یگانده زبدانی‬
‫است که به گفته یک دوست فیسبوکی اسم فرزند‪" ،‬فارسی"‪ ،‬اسم پدر‪" ،‬دری"‪ ،‬را تحت شددعاع قدرار‬
‫داده است‪.‬‬
‫باید بخاطر داشت که به گفتۀ استاد مالیری زبان دری (یا آنچه در ایران فارسی میگوینددد) همزمددان‬
‫با زبان پهلوی موجود بود و اصطالحات "فارسی قدیم"‪" ،‬فارسی میاندده" و "فارسدی جدیددد" بده قدول‬
‫ایشان ساخته و پرداخته سالیان اخیر بوده کدام اساس علمی تاریخی ندارند‪ .‬با توجدده بده اینکدده زبدان‬
‫مردم فارس در زمان هخامنشیها "زبان ایالمی یا عیالمی" بود نه پهلوی اشددکانی در حقیقددت بکددار‬
‫بردن این اصدطالحات دروغددین بددرای آن اسدت تدا بددا تزویدر بدده نحددوی بدداالی زبددان دری‪/‬فارسدی‬
‫امروزی مالکیت موروثی خود را قایم سازند‪.‬‬
‫زبان دری در سرزمینهای افغانسددتان امددروزی و تاجیکسدتان امددروزی و سددایر منداطق مدداورالنهر‬
‫مانند بخارا‪ ،‬سمرقند‪ ،‬ترمذ و خراسان (مرو‪ ،‬نیشاپور‪ ،‬بددادغیس و هدرات) و غیدره بده بلدوغ رسددید‪.‬‬
‫ادبا و شعرای اولیه از جمله حنظله بادغیسی‪ ،‬رودکی سمرقندی در خراسان‪ ،‬بلددخ و بدداختر زنددهگی‬
‫میکردند‪ .‬اولین آثار نظم و نثر زبان دری در ناحیه خراسان پیدا شددد بیجهدت نیسددت کدده سددبک ایددن‬
‫آثار خراسانی نامیده میشود‪ .‬پس سبک خراسانی یعنی سبک آثار نخستین و کهن زبان دری کدده در‬
‫مشرق یا افغانستان امروزی و ماورالنهر یا آسدیای میاندده شددکل گرفتدده اسدت‪ .‬از نظددر تدداریخی ایدن‬
‫سبک سلسلههای طاهری‪ ،‬صفاری‪ ،‬سامانی و غزنوی را شامل میشود کدده سدددههای سددوم تددا ششددم‬
‫هجری را احتوا میکند‪.‬‬
‫با گسترش سلطة سلجوقیها و خوارزمشاهیان به غرب و جنوب غرب‪ ،‬ترکیه و آذربایجان امددروزی‬
‫و عراق عجم (ایران امروزی) به مرور زمان ادبیات دری در آن سرزمینها گسدترش یافددت و سدده‬
‫صد سال بعد از آغاز سبک خراسانی‪ ،‬سبک شددعری عراقددی بدده میددان آمددد‪ .‬سددبک عراقددی محدددوده‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪133‬‬

‫زمانی قرون ‪ ۸ ،۷‬و‪ ۹‬را در بر میگیرد و اوایل قرن ‪ ۷‬زمانی است کده مغولهدا بدده آسددیای میاندده‬
‫(ماورالنهر)‪ ،‬باختر وخراسان حمله کرده دانشمندان و ادیبانی که جان بدده سددالمت بردندد ندداگزیر بدده‬
‫قونیه‪ ،‬تبریز‪ ،‬اصفهان‪ ،‬شیراز‪ ،‬بغداد و دیگر مناطقی که رفاه مادی و ذخایر معنوی آنها از نهدب و‬
‫غارت مغوالن در امان مانده بود گریختند‪.‬‬

‫فارسی زبان اصلی مردم فارس نیست!‬

‫به گواهی معتبر ترین فرهنگهای زبان چاپ ایدران ماننددد فرهنددگ دهخدددا‪ ،‬فرهنددگ معیدین‪ ،‬غیدره‬
‫فرهنگها زبان دری زبانیست که در آغاز معرفی اسالم در خراسان و مدداورالنهر مدروج بددود و بددا‬
‫اندک تغییری فارسی مروج امروزی از آن تکامل کرد‪.‬‬
‫آنچه امروز به نام زبان دری یا فارسی دری و یا به تنهایی بدده نددام فارسددی میشناسددیم زبددان اصدلی‬
‫مردم فارس نبوده بلکه زبان اصلی مردم ماست که قبل از اسالم موجدود بددوده‪ ،‬بعددد از اسدالم رسدم‬
‫الخط عربی را پذیرفته‪ ،‬رشد کرده واز این جا صدها سال بعد به فارس انتشددار یافتدده و زبددان مددردم‬
‫ایران منجمله سعدی و حافظ شده است‪ .‬پس چرا به نام فارسی معروف شده است؟‬
‫در یک ویدیو کلپ که در یوتوب موجود است یک استاد معروف زبانشناس ایرانددی‪ ،‬محمددد حیددری‬
‫مالیری‪ ،‬در مورد زبانهای ایالمی‪ ،‬پارتی‪ ،‬پهلددوی و دری صددحبت مینمایدد‪ .‬از توضددیحات اسدتاد‬
‫مالیری و سایر منابع میتوانیم چنین خالصه کنیم که‪:‬‬
‫‪ -‬زبان رسمی امپراطوری هخامنشیان (‪ ۵۵۰‬تا ‪ ۳۳۰‬قبل از میالد) دیلمی یا ایالمی بود؛‬
‫‪ -‬زبان رسمی اشکانیان (‪ ۲۴۷‬ق م ت‪ ۲۲۴‬بعد از میالد) پارتی یا (پهلوی اشکانی) بددود‪ ،‬آنهددا از‬
‫پارت (یا خراسان بعد از اسالم) در شرق بحیره کسپین برخواسته بودند؛‬
‫‪ -‬زبان رسدمی ساسدانیان کدده متعاقددب اشددکانیان (‪ ۲۲۴‬الدی اواخددر ‪ ۶۵۱‬بعددد از مددیالد) برفددارس‬
‫حکومت کردند پهلوی بود‪،‬‬
‫‪ -‬پارتی زبان مردم پارت در شرق ایددران امدروزی و شددمال غدرب افغانسدتان امددروزی و پهلددوی‬
‫زبان مردم در غرب یا سایر نقاط ایران امروزی (فارس‪ ،‬آذربایجان) بود؛‬
‫‪ -‬ساسانیها به تدریج پهلوی را جایگزین زبان پارتی کردند؛‬
‫‪ -‬زبانهای پارتی و پهلوی از هم متفاوت اند؛‬
‫‪ -‬وقتی لشکریان مسلمان عرب به عراق عجم (ایران امروزی به اسددتثنای خراسددان) حملدده کردندد‬
‫مردم آن سرزمین به زبان پهلوی حرف میزدند؛‬
‫‪ -‬زبان دری دنباله زبان پهلوی نیست و همزمان با آن وجود داشت و از آن متاثر بود؛‬
‫‪ -‬در زمان حملة اعراب زبان مردم تخارستان‪ ،‬مردم بلخ‪ ،‬ماورالنهر و خراسان زبان دری بود؛‬
‫‪ -‬با آمدن اعراب مردم سرزمینهای ایران امروزی زبان خود را یا زبان پهلددوی را بدده تدددریج از‬
‫دست دادند و به تدریج زبان دری یا زبان مردم بلخ‪ ،‬ماورالنهر و خراسان را پذیرفتند؛‬
‫‪ -‬بدده گفتدده الیددور روی بلددخ‪ ،‬خراسددان و آسددیای میاندده مهددد پیدددایش زبددان فارسددی دری امددروزی‬
‫میباشد؛‬
‫‪ -‬زبان دری زبان بومی برخی از مردم افغانستان امروزی وزبان پیوند دهنده اقوام ایدن سددرزمین‬
 ‫‪ □ 134‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫است که از ترکیب زبانهای کهن پهلوی اشکانی‪ ،‬تخاری‪ ،‬سغدی و غیره به وجود آمدده و در طددول‬
‫قرنها از زبانهای سانسکرت‪ ،‬ترکی و عربی غنی شده است؛‬
‫‪ -‬بعد از معرفی اسالم در باختر‪ ،‬خراسان و ماورالنهر‪ ،‬زبان دری رسم الخط عربی را پذیرفت و‬
‫به مددرور زمدان‪ ،‬بخصددوص از زمددان طاهریددان بدده بعدد‪ ،‬جددای عربددی را بده عندوان زبدان رسددمی‬
‫مکاتبات در دربار سالطین گرفت؛‬
‫‪ -‬زبان دری در سرزمینهای ما به بلدوغ رسددید‪ ،‬ادبددا وشددعرای اولیدده از جملدده حنظلدده بادغیسدی‪،‬‬
‫رودکی سمرقندی در خراسان‪ ،‬بلخ و باختر زندهگی میکردند‪ .‬سبک شعری خراسدانی درسددده هدای‬
‫سیصد تا ششصد هجری در این سرزمینها شگوفا شددد‪ .‬اولدین آثدار نظدم و نثدر زبدان دری پددس از‬
‫ورود اسالم در ناحیدده خراسدان پیدددا شددد‪ ،‬بده سددبک ایددن آثددار خراسددانی گفتدده میشددود‪ .‬پددس سددبک‬
‫خراس دانی یعن دی سددبک آثددار نخس دتین و کهددن زبددان دری کدده در مشددرق ی دا افغانسددتان ام دروزی و‬
‫ماورالنهر یددا آسدیای میاندده شددکل گرفتدده اسددت‪ .‬از نظددر تدداریخی ایددن سددبک سلسددله هددای طداهری‪،‬‬
‫صفاری‪ ،‬سامانی و غزنوی را شامل میشود که سده های سوم تا ششم هجری را احتوا میکند‪.‬‬
‫‪ -‬بددا جهانگشددایی سددلجوقیها و خوارزمشدداهیان بدده غددرب و جنددوب غددرب‪ ،‬ترکیدده و آذربایجددان‬
‫امروزی و عراق عجم (ایران امروزی) بدده مدرور زمددان ادبیدات دری در آن سدرزمینها گسددترش‬
‫یافت و سه صد سال بعد از آغاز سبک خراسانی‪ ،‬سبک شعری عراقی به میان آمدد‪ .‬سدبک عراقددی‬
‫محدوده زمانی قرون ‪ ۸ ،۷‬و‪ ۹‬را در بر میگیرد و اوایل قرن ‪ ۷‬زمانی است که مغولها به آسددیای‬
‫میانه (ماورالنهر)‪ ،‬باختر وخراسان حمله کرده دانشمندان و ادیبانی که جان به سالمت بردند ندداگزیر‬
‫به اصفهان‪ ،‬شیراز‪ ،‬بغداد و دیگر مناطقی که رفدداه مددادی و ذخددایر معندوی آنهددا از نهددب و غددارت‬
‫مغوالن در امان مانده بود گریختند‪.‬‬
‫‪ -‬آنچه امروز به نام زبان دری یا فارسی دری و یا به تنهایی به نام فارسی میشناسیم زبان اصلی‬
‫مردم فارس نبوده بلکه زبان اصلی مردم ماست‪ .‬پس چرا به نام فارسی معروف شده است؟‬
‫‪ -‬اسددتاد مالیددری دلیددل اسددم فارسددی را سددابقه حکومتهددای هخامنشددی و ساسددانی فددارس بددر‬
‫سرزمینهای شرق یا مردم بلخ‪ ،‬ماورالنهر و خراسان و اثرات فرهنگی آن بیان میدارد؛‬
‫‪ -‬برعالوه ناشی از اثرات سلطه حکومتهای صفوی و افشاری نیز باید دانست‪.‬‬

‫مهد پیدایش زبان دری (فارسی)‬

‫وقتی لشکریان مسلمان عرب به عراق عجم (ایران امروزی به استثنای خراسان) حمله کردند مددردم‬
‫آن سرزمین به زبان پهلوی حرف میزدند‪ .‬مؤرخین عرب در سدههای اول اسالمی از زبان دری به‬
‫عنوان زبان مردم بلخ و خراسددان و از زبددان پهلددوی بدده عنددوان زبددان مدردم عددراق عجدم یددادآوری‬
‫میکنند‪ .‬به گفته الیور روی بلخ‪ ،‬ابوسدعدید عبدالدحی بدن محدمود گدردیزی‪ ،‬در تاریدخ زیددن االخددبار‬
‫که بیدش از یک هدزار سدال قدبل تالیف کرده‪ ،‬چنیدن می نویسدد‪” :‬بهرام گددور بدده هدددر زبدان سدخدددن‬
‫گفتی‪ ،‬به وقدت چدوگدان زدن‪ ،‬پهدلوی گدفدتی و اندددر حدربدگددداه‪ ،‬تدددرکی گدفددتی و اندددر مجدلدددس‪ ،‬بددا‬
‫عامه دری گفدتی‪.“ ...‬‬
‫بنابر آن طوریکه میبینیم کدام مردم دیگری زبان دری را برای مددا نیدداورده انددد بلکدده زبددان بددومی‬
‫مردم ماست که از ترکیب زبانهای کهن پهلوی اشکانی‪ ،‬تخاری‪ ،‬سددغدی و غیددره بده وجددود آمدده و‬
‫در طول قرنها از زبانهددای سانسددکرت‪ ،‬ترکدی و عربدی غنددی شددده اسددت‪ .‬ایددن غنددی شدددن زبددان‬
‫همچنان ادامه دارد‪ .‬بعد از معرفی اسالم در بدداختر‪ ،‬خراسددان و مدداورالنهر‪ ،‬زبددان دری رسددم الخددط‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪135‬‬

‫عربی را پذیرفت و به مرور زمان جای عربی را به عنوان زبان رسدمی مکاتبددات دربددار سددالطین‬
‫گرفت و این مقام را تا امروز در افغانستان دارد‪ .‬زبان دری در سرزمینهای ما به بلوغ رسید‪ ،‬ادبددا‬
‫وشددعرای اولیده از جملدده حنظلده بادغیسددی‪ ،‬رودکددی سددمرقندی در خراسدان‪ ،‬بلددخ و بدداختر زندددهگی‬
‫میکردند‪ .‬سبک شعری خراسانی درسدههای سیصد تددا ششصددد هجدری در ایدن سددرزمینها شددگوفا‬
‫شد‪.‬‬
‫اولین آثار نظم و نثر زبان دری پس از ورود اسالم در ناحیه خراسان بزرگ پیدا شد‪ ،‬به سبک ایددن‬
‫آثار خراسانی گفته میشود‪ .‬پس سبک خراسانی یعنی سبک آثار نخستین و کهدن زبددان دری کدده در‬
‫مشرق یا افغانستان امروزی و ماورالنهر یا آسددیای میاندده شددکل گرفتده اسددت‪ .‬از نظددر تدداریخی ایدن‬
‫سبک سلسله های طاهری‪ ،‬صفاری‪ ،‬سامانی و غزنوی را شامل میشود که سده های سددوم تدا ششددم‬
‫هجری را احتوا میکنددد‪ .‬بدا جهانگشددایی سدلجوقیها و خوارزمشدداهیان بدده غددرب و جنددوب غددرب‪،‬‬
‫ترکیه و آذربایجان امروزی و عددراق عجددم (ایددران امددروزی) بدده مددرور زمددان ادبیددات دری در آن‬
‫سرزمینها گسترش یافت و سه صد سال بعد از آغاز سبک خراسانی‪ ،‬سبک شعری عراقی به میان‬
‫آمد‪ .‬سبک عراقی محدوده زمانی قرون ‪ ۸ ،۷‬و‪ ۹‬را در بر میگیرد و اوایل قرن ‪ ۷‬زمانی است کدده‬
‫مغولها به آسیای میانه (مدداورالنهر)‪ ،‬بدداختر وخراسدان حملدده کدرده و آسددیبهای بسدیاری بده نظددام‬
‫اقتصادی‪ ،‬زراعتی و فرهنگی این سرزمینها رسانیدند‪ .‬زمانی که مغددوالن خراسدان را بدده خدداک و‬
‫خون کشیدند دانشمندان و ادیبانی که جان به سالمت بردند ناگزیر به اصفهان‪ ،‬شیراز‪ ،‬بغداد و دیگر‬
‫مناطقی که رفاه مادی و ذخایر معنوی آنها از نهب و غارت مغوالن در امان مانده بود گریختند‪.‬‬
‫هی دلیلی وجود ندارد تا افغانها میان دری و فارسی تقسددیم شددوند‪ .‬فارسدی دری و یدا دری افتخدار‬
‫همه است‪ .‬اینکه دری‪ ،‬فارسی و تاجیکی همه یک زبان اند یا سه یا دو زبان‪ ،‬یا لهجه های متفاوت‪،‬‬
‫یک مباحثه اکادمیک بوده اهمیت عملی در زندهگی روزمره ما ندارد‪ .‬زبان رسددمی دری مددروج در‬
‫افغانستان‪ ،‬که در عوام به آن فارسی هم میگویند‪ ،‬یکی از زبانهای ملدی ماسدت‪ ،‬زبدان کهدن مددردم‬
‫بلخ و خراسان است‪ ،‬در باختر زمین تولد یافته بزرگ و شگوفان شددده اسددت‪ .‬افتخددارات زبددان دری‬
‫از رودکی سمرقندی‪ ،‬موالنا و فردوسی و تا امددروز افتخددارات همدده مددردم ماسدت‪ .‬اینکدده در عددوام‬
‫زبان فارسی میگوییم آنهم ناشی از حکومت صفویها بددر ایددن سددرزمین در قدرن ‪ ۱۷‬و اوایددل قددرن‬
‫‪۱۸‬م و اثرات فرهنگی آن است‪ .‬اسم درست منشأ آن پارتی است و نه فارسی و زبددان اصدلی مددردم‬
‫بلخ و خراسان بود نه زبان مردم فارس که زبان آنها آرامی بود‪ .‬تنها کم سدوادها و ایرانددی پرسددتان‬
‫زبان خود را و افتخارات آن را دو دسته به ایرانیها تقدیم میکنند‪.‬‬
‫موضوع اساسی این است که هرگاه افغانستان را به عنوان یک کشور مسدتقل قبددول داریددم بنددابر آن‬
‫این کشور هویت مشخص ملی خود را هم ناگذیر دارد که ما را از همسددایگان مدا مجددزا و مشدخص‬
‫میسازد‪ .‬زبان دری مروج در کشددور‪ ،‬شدیوه گفتداری و نوشددتاری آن‪ ،‬اصدطالحات دری مددروج در‬
‫کشور همه و همه اجزای الیتجزای هویت ملی مددا را میسددازند‪ .‬حفددظ و تقویددت ایددن زبدان و لهجدده‬
‫های محلی آن در افغانستان در مقابل هجوم فرهنگی شوونیستهای ناسیونالیست ایرانی که در فکددر‬
‫نابودی آن هستند وظیفه هر یددک ماسددت‪ .‬مددا بدا آنکدده هددی مشدکلی بددا ایرانیهددا در مددورد زبانشددان‬
‫نداریم‪ ،‬اما در کوشش بیمورد عرب زدایی‪ ،‬ترکی زدایی‪ ،‬اردو زدایی‪ ،‬انگلیسددی زدایدی وغیددره از‬
‫زبان دری با آنها شریک نبوده ونباید شریک شویم‪ .‬مشکالت ایرانیها با اعددراب و ترکهدا بدداالتر‬
‫از محدوده زبان است که به مردم افغانستان هی ارتباطی ندارد‪ .‬زبان فارسی دری مروج افغانستان‬
‫در طول قرنها با استفاده اززبانهای هندی‪ ،‬اردو‪ ،‬ترکی‪ ،‬عربی‪ ،‬پشددتو و زبانهددای اروپددایی غنددی‬
‫تر شددده و ماننددد سددایر زبانهددای زندده دنیددا روزبدروز بددا ورود اصدطالحات علمددی‪ ،‬ترانسددپورتی‪،‬‬
‫اداری‪ ،‬نظامی‪ ،‬فرهنگی و غیره که در زبان ما معادل آنهددا وجددوود ندارنددد غنددی تدر شددده میدرود‪.‬‬
‫اصطالحاتی مانند کمپیوتر‪ ،‬انترنت‪ ،‬فیسبوک‪ ،‬گوگل‪ ،‬لپ تاب‪ ،‬ندوت بددوک‪ ،‬تابلیدت‪ ،‬راکددت‪ ،‬الری‪،‬‬
 ‫‪ □ 136‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫موتر‪ ،‬رادیو‪ ،‬کست‪ ،‬تلویزیون‪ ،‬اس یو وی‪ ،‬جیپ‪ ،‬از این قبیددل بدده اصددطالحات جهددانی تبددییل شددده‬
‫ودر زبان ما معادل ندارند‪ .‬ساختن کلمات تازه برای اینگونه اصطالحات از یکطددرف عمددل اضددافی‬
‫است و از طرف دیگر ما را از جامعددة جهددانی دور میکنددد‪ .‬مددا میخددواهیم مشخصددات زبدان دری‬
‫خودرا‪ ،‬شیوه گفتاری و نوشتاری زیبا‪ ،‬فصیح و روان آن را حفظ و تقویه کنیم‪.‬‬
‫سنایی غزنوی میفرماید‪ :‬شکر هلل که ترا یافتم ای بحر سدخا از تو صفت زمن اشددعار بدده الفدداظ دری‬
‫عنصری بلخی میگوید‪ :‬آیا به فضل تو نیکو شده معانی خیر ویا به لفظ تددو شددیرین شددده زبدان دری‬
‫سعدی بزرگ شددیراز میفرمایددد‪ :‬هددزار بلبددل دسدتان سددرای عاشددق را ببایددد از تددو سدخن گفددتن دری‬
‫آموخت حافظ شیرین سخن میگوید‪ :‬ز شعر دلکش حافظ کسی شود آگاه که لطف طبع و سخن گفددتن‬
‫دری داند از اقبدال الهددوری میشدنویم کده‪ :‬گرچدده اردو در عددذوبت شددکر اسدت طددرز گفتددار دری‬
‫شیرین تر است‪.‬‬
‫سرنوشت زبان دری (فارسی) در دوقرن حاکمیت صفویها‬
‫آیا سوال بر انگیز نیست که در زمان حاکمیت غزنویان ترکمن (از قددوم اوغددوز تددرکمن) مددا صدددها‬
‫شدداعر‪ ،‬ادیددب و دانشددمند دری زبددان داشددتیم امددا در ‪ 200‬سددال حاکمیددت فارسهددا قبددل از قیددام‬
‫میرویسخان هوتکی هی خراسانی دری‪/‬فارسی زبان را که سرش به تنش به ارزد نمددی شناسددیم تددا‬
‫نام ببریم‪ .‬بددر عکدس در آن دوران نهضدتهای روشددانی و خوشددحال خدان ظهددور کددرد کدده متوجدده‬
‫استعمار زدایی مغوالن هند بر مناطق پشتوننشین بودند و در عین زمان میرویسخددان‪ ،‬شداه محمددود‬
‫هوتکی و ابدالیان هرات به حاکمیت صفویها خاتمه دادند‪.‬‬
‫صادقانه در جستجوی علل این عصر تاریک در فرهنگ غنددی و درخشدان خراسددانی هسددتم کده در‬
‫عصر حاکمیت تیموریان ترکتبار آثار جاودان آفرید اما در عصرحاکمیت پارسی زبانان فدارس در‬
‫عمق تاریکیهای تاریخ فرورفت! درمورد دو قرن تاریخ سرزمین خود طالب معلومات هستم!‬
‫محترم فرید بهمن در مورد علل این دوران سددیاه فرهنگدی مینویسددد‪” :‬دوره صددفويها دوره تاریدك‬
‫ادبي بود‪ .‬این همان دوره است كه "دهلوي" بودن مروج ميشود و شعراي فارسي زبان رو بده هنددد‬
‫مغلي میكنتد و صاحب عزت میشوند به شمول صایب تبریددزي‪ .‬بعضدي افغددان و افغانسدتان سددتیزان‬
‫بسیار هم "أگاه" چنان از "قبل از سلطه قبیله‪ ۳۰۰ ،‬سال پدیش" سددخن ميگوینددد تددو گدویي سددرزمین‬
‫فارس و خراسان ان عصدر در أوج شدكوه ادبددي‪ ،‬علمددي و سیاسددي بددوده اسددت و بددا سددلطه دودمدان‬
‫"افاغنه" ان شكوه به خاك یكسان شده كه تا امروز ادامه دارد‪ .‬انتباه كه جوانان گوشه گیر تنبددل فكددر‬
‫میگیرنددد ایددن اسددت كدده گویددا در قبددل از ‪ ۳۰۰‬سددال پددیش‪ ،‬دودمددان هدداي باشددكوه و بددا فرهنددگ‬
‫"پیشرفته!!!!؟" تاجیك و هزاره قدرت داشتند و شكوه مي افریدند‪“.‬‬
‫از شگفتیهای روزگار آن است که امروز خراسان طلبان دوآتشه دفاع از زبددان اصدیل دری را کده‬
‫در خراسان‪ ،‬بلخ و بدخشان تولد شده پددرورش یافتده و صدددها سددال بعددد بدده ایددران گسددترش یافتدده و‬
‫فارسی ایرانی را به میان آورده به دری زبانان قوم پشتون افغانستان وا گذاشته اند‪ .‬خراسددان طلبدان‬
‫ناجوانمردانه با ایرانیها در هجوم کلمات و واژههددای ندامنوس تهرانددی و واژههددای سدداخته شدده در‬
‫فرهنگستان ایران برضد زبان دری مدردم بدخشددان‪ ،‬بلددخ‪ ،‬کابدل و هددرات پددا اسددتفاده از مشددتی پددول‬
‫همکاری میکنند‪ .‬لطیف پدرام وکیل بدخشان در ولسی جرگه فریاد میزند که سرزمین مددن خراسددان‬
‫و زبان من فارسی است‪ .‬در حالیکه بدخشان مهد تولد زبان اصیل دری است که تا چند صد بعددد از‬
‫آن در ایران کسی به فارسی تکلم نمیکرد‪ .‬این خیانت ننگین در تاریخ ثبت خواهد شد‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪137‬‬

‫بخش پنجم‪ :‬آغازبیثباتی سیاسی در افغانستان‬

‫حوادث سیاسی امروز انعکدداس تدداریخ نزدیددک و تداریخ دور ماسددت‪ .‬از ایددن رهگددذر قددرار دادن و‬
‫تفسیر حوادث امروزی بر مبنای حوادث تاریخی کشددور در دانسددتن بهتدر حددوادث و یددافتن راههدای‬
‫گذر از پرتگاه فعلی کمک میکنند‪ .‬جوانان ما حق داردند تاریخ کشور خود را بدون تعصب و بدون‬
‫مداحی از حکمرانان وقت بدانند‪.‬‬

‫کودتای ‪ ۲۶‬سرطان ‪۱۳۵۲‬‬

‫در نتیجه این کودتا نظام شاهی مشروطه بزور تفنگ توسط افسران وابسته به حزب دموکراتیک‬
‫خلق و هواخواهان آنها به همکاری افراد بسیار نزدیک به داوود خان با پالنگذاری و قومانده‬
‫شخص داوود خان ساقط شد و بدینصورت عمل ناپسند کودتای نظامی در کشور رواج یافت‪.‬‬
‫جمهوری محمد داوود خان‬
‫سردار محمد داوود خان بنیانگذار نظام جمهوری‬
‫و نخستین رئیس جمهور (رییس دولت) افغانستان‬
‫بود‪ .‬او همچنین یکی از قدرتمندترین زمامداران‬
‫افغانستان در چند دهه اخیر شمرده می شود‪.‬‬
‫داوود خان با یک کودتای نظامی در ‪ ۲۶‬سرطان‬
‫‪ ۱۳۵۲‬شمسی مطابق به ‪1973‬م به قدرت رسید‬
‫و کودتای پیروزمند خود را "انقالب" نامید‪.‬‬
‫داوود خان با سرنگون کردن محمد ظاهر شاه‪،‬‬
‫پسر کاکا‪/‬عموی خود نظام سلطنتی را در‬
‫افغانستان پایان داد و در نخستین پیام رادیویی‬
‫خود‪ ،‬پس از پیروزی در کودتا‪ ،‬روی کار آمدن‬
‫نظام جمهوری را اعالم کرد‪.‬‬
‫پسرسردارمحمد‬ ‫داوودخان‬ ‫سردارمحمد‬
‫عزیزخان فرزند محمد یوسف خان‬
‫پسرسرداریحیي خان فرزند سلطان محمد خان طالیي واوالد سردارپاینده محمد خان محمد زایي‬
‫مي باشد‪ .‬داوود خان درسال ‪ ۱۲۸۸‬هجري شمسي مطابق ‪ 18‬جوالی ‪ 1909‬میالدی‬
‫درشهرکابل پابه عرصه وجود گذاشت تحصیالت ابتدایي خود را درلیسه حبیبیه ‪ ،‬تحصیالت‬
‫عالي خود را درفرانسه تکمیل وتحصیالت نظامي را درلیسه حربیه بپایان رسانید‪.‬‬
‫داوود خان پیش از آن که به مقام صدارت عظمی منصوب شود‪ ،‬در سمت های گوناگون نظامی‬
‫و امنیتی‪ ،‬منجمله الیت قندهار و وزیر حربیه کار کرد‪ .‬او برای مدتی در پست وزارت داخله هم‬
‫کار کرد‪ .‬اما او به اینها قناعت نکرد و در سال ‪ 1953‬به مقام صدراءظم منصوب شد و ده سال‬
‫در این مقام بود‪ .‬داوود خان آزادی نسبی را که در زمان صدارت شاه محمود خان‪ ،‬به میان آمده‬
‫بود محدود کرد و یک "حکومت پولیسی" را در کشور برقرار کرد‪.‬‬
 ‫‪ □ 138‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫اما داوود خان در زمینهٔ احداث زیربناهای اقتصادی در کشور کوشید‪ ،‬پالنهای پنجسالهٔ اقتصادی‬
‫و اجتماعی را اول و دوم را طرح و تطبیق کرد که به بهبود شاهراههای عمده کشور و احداث‬
‫بندهای برق و آبیاری انجامید‪ .‬همچنان بعد از سرنگونی نظام سلطنی به طرح و تطبیق پالن‬
‫هفتساله در سال ‪ ۱۳۵۵‬هجری شمسی اقدام کرد اما بعد از دوسال در هفتم ثور ‪27( ۱۳۵۷‬‬
‫اپریل ‪1978‬م) رژیم او سرنگون شد‪.‬‬
‫سردار محمد داود خان بعد از احراز قدرت سیاسی در اولین بیانیه رادیویی خویش در رابطه به‬
‫شکل نظام سیاسی گفت "من برای سعادت اینده وطن خود جز قایم ساختن یک دموکراسی واقعی‬
‫و معقول که اساس ان بر خدمت به اکثریت مردم افغانستان برقرار باشد راه دیگری سراغ نداشتم‬
‫و ندارم به نظر بنده تهداب چنین یک وضع اجتماعی تامین کامل حقوق مردم و اعتراف کامل به‬
‫اصل حاکمیت ملی است که باید به دو اصل فوق ظاهر و یا پوشیده خلل وارد نشود"‪.‬‬
‫اظهارات فوق که انعکاس نیت پاک و احساس میهن پرستانه محمد داود بود نباید مورد سوال‬
‫قرار داد‪ ،‬اما نسبت عوامل معین که شاید عدم تکوین و رشد سیاسی و بیسوادی گسترده در‬
‫جامعه ویا هم مصلحت زمان باشد سردارمحمد داود خان انچه در مورد دموکراسی و حاکمیت‬
‫ملی دراول تعهدکرده بود حین تدوین قانون اساسی طفره رفت ارزیابی مواد مبنی بر وظایف و‬
‫صالحیت های ریس جمهور در قانون اساسی حوت ‪ 1355‬جمهوری افغانستان نشان میدهد که‬
‫بیشترین صالحیت در مقام ریاست جمهوری که خود در ان قرار داشت متمرکز شده بود‪.‬مسلم‬
‫است که ملت و مردم از طریق نماینده گان یعنی اعضای پارلمان یا ولسی جرگه در حاکمیت‬
‫کشور سهم میگیرند اما در قانون اساسی حوت ‪ 1355‬جمهوری محمد داود حکومت مکلف به‬
‫اخذ رای اعتماد از پارلمان یا ولسی جرگه نبود‪،‬ولسی جرگه یا شورای ملی نمیتوانست از‬
‫حکومت یا اعضای کابینه سلب اعتماد نماید ‪،‬با این اساس مردم نمیتوانست از طریق نماینده خود‬
‫در اداره کشور سهم بگیرد و اراده خود را در حاکمیت دولتی تمثیل نماید ‪.‬تعیین ‪،‬برطرف‬
‫ساختن و قبول استعفای مامورین ریس جمهور و اعضای کابینه طبق ماده (‪ )87‬و قسمت‬
‫یازدهم ماده قانون اساسی از وظایف وصالحیت های ریس جمهور به شمار میرفت ‪.‬از همین‬
‫جهت ماده ‪ 21‬قانون اساسی جمهوری افغانستان که حکم میکرد"حاکمیت ملی در افغانستان به‬
‫مردم تعلق دارد "عمال تحت سوال قرار میگرفت‪.‬‬
‫در قانون اساسی محمد داود خان جز حزب انقالب ملی که مربوط به سردار محمد داود بود سایر‬
‫احزاب اجازه فعالیت نداشت ‪ .‬این موضوع در ماده چهلم قانون اساس چنین توضیح گردیده است‪.‬‬
‫"به خاطر روشنی خواست های اجتماعی و تربیت سیاسی مردم افغانستان تا زمانیکه این ارزو‬
‫براورده میشودو به شد طبیعی خود میرسد تحت رهبری حزب انقالب ملی که بناد گذار و پیش‬
‫اهنگ انقالب ملی و مترقی ‪ 26‬سرطان مردم افغانستان است در کشور صرف سیستم یک حزبی‬
‫مستقر میباشد‪ ".‬بدین ترتیب از نظر سردار محمد داود خان تا زمانیکه جامعه افغانستان به رشد و‬
‫پخته گی معین سیاسی میرسد برای دولت افغانستان شکل حکومتی یک حزبی را برگزیده بود‪.‬‬
‫صرف نظر از شخصیت قابل احترام و تقوای تحسین آفرین سردار محمد داوود خان و‬
‫آرزوهای ایشان برای پیشرفت اقتصادی کشور‪ ،‬نتایج این کودتا از لحاظ سیاسی و امنیتی و‬
‫پیشرفت اقتصادی و اجتماعی کشور فاجعه بار بوده اند‪ .‬عواقب فاجعه بار کودتای داوود خان‪،‬‬
‫که نقطهٔ چرخش سیاسی در تاریخ افغانستان است‪.‬‬
‫بیایید نتایج و عوقب این کودتا را بطور خالصه جمعبندی کنیم ‪:‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪139‬‬

‫‪ -１‬در نتیجه این کودتا نظام شاهی بزور تفنگ توسط افسران وابسته به حزب دموکراتیک‬
‫خلق و هواخواهان آنها به همکاری افراد بسیار نزدیک به داوود خان با پالنگذاری و قومانده‬
‫شخص داوود خان ساقط شد و بدینصورت عمل ناپسند کودتای نظامی در کشور رواج یافت؛‬
‫‪. ۲‬نظام شاهی مشروط ٔه پارلمانی متکی به قانون اساسی و دموکراسی ساقط شد و بجای آن یک‬
‫رژیم دیکتاتوری یکنفره متکی بر فرمان رییس دولت کودتا در کشور حاکم شد و نام آنرا‬
‫جمهوری گذاشتند؛‬
‫‪- ۳‬نه تنها هی تحول مثبت در حیات سیاسی‪ ،‬اقتصادی و اجتماعی مردم و کشوربوجود نه آورد‬
‫بلکه برعکس مردم افغانستان را از تمام دست آوردهای سالها مبارزات اجتماعی و سیاسی‬
‫محروم ساخت‬
‫‪- ۴‬مقام صدراعظم که در برابر پارلمان مسول بود لغو شد؛‬
‫‪- ۵‬پارلمان لغو شد؛‬
‫‪- ۶‬استقاللیت قوهٔ قضاییه لغو شد‪،‬‬
‫‪- ۷‬آزادی مطبوعات لغو شد‪،‬‬
‫‪. ۸‬با لغو مقام صدراعظم‪ ،‬پارلمان‪ ،‬لغواستقاللیت قوه قضاییه و لغو آزادی مطبوعات تمام‬
‫ارگانهای دولت در دست یک نفر تمرکز نمود؛‬
‫‪- ۹‬استقاللیت پوهنتونها در انتخاب رییس پوهنتون و روسای پوهنحئ ها بر اساس انتخابات‬
‫آزادانهٔ کدرها علمی پوهنتونها و پوهنحئ ها لغو شد‪،‬‬
‫‪- ۱۰‬آتحادیهٔ استادان لغو شد‪ ،‬اتحادیهٔ محصالن لغو شد‪ ،‬حق و آزادی بیان لغو شد‪ ،‬آزادی‬
‫اجتماعات لغو شد‪.‬‬
‫‪- ۱۱‬کودتای ‪ ۲۶‬سرطان شیرازه تاریخی نظام دولت افغانستان را برهم ریخت و به تمام عناصر‬
‫مخالف این نظام از یک طرف فرصت سرنگونی آنرا میسر ساخت و از جانب دیگر راههای‬
‫پیروزی وامید پیروزی را فراهم ساخت؛‬
‫‪- ۱۲‬رژیم کودتا به سرکوب خونین مخالفین بالقوه و بالفعل دست زد که تعداد زیاد افراد قربانی‬
‫این سرکوب شدند؛‬
‫‪- ۱۳‬در این سرکوب گروههای راستگرای مذهبی و روشنفکران دموکرات میانه رو هدف قرار‬
‫گرفتند‪ .‬از جمله محمد هاشم میوندوال صدراعظم روشنفکر و دموکرات در زیر شکنجه جالدان‬
‫رژیم جان داد و تعداد دیگری اعدام شدند؛‬
‫‪- ۱۴‬در نتیجه این کودتا رهبران گروههای افراطی راست مذهبی مانند ربانی‪ ،‬گلبدین و مسعود‬
‫از کشور فرار نموده به آغوش سازمان استخبارات نظامی پاکستان پناه بردند که نتایج فاجعه بار‬
‫آن تا امروز ادامه دارد؛‬
‫‪- ۱۵‬با استفاده از فرصت گروههای کمونیستی پرچم و خلق خودرا جانشین منطقی رژیم کودتا‬
‫دانسته مجددا متحد شدند و برای بدست گرفتن قدرت آمادگی گرفتند و در نتیجه با اولین فرصت‬
‫رژیم را ساقط کردند؛‬
‫‪- ۱۶‬اگر تمام دستآورد دوران صدارت داوود خان تطبیق پالنهای پنجساله اول و دوم بود در‬
‫دوره دموکراسی بعد از او نیز پالنهای پنجساله سوم و چهارم طرح و تطبیق شدند‪.‬‬
‫‪- ۱۷‬رژیم کودتا ناگزیر بدست همان کودتاچیان اولی و رفقای آنها ساقط شد‪.‬‬
‫‪- ۱۸‬کسانیکه حقوق و آزادیهای دوره دموکراسی‪ ،‬آزادی مطبوعات‪ ،‬استقاللیت قوهء اجراییه‪،‬‬
‫قوهء مقننه و قویهء قضاییه و سیستم مشروطه پارلمانی قدرت دولتی را محکوم کرده شرایط‬
‫بحران امروزی را ناشی از آن آزادیها میدانند باید بدانند که به حکم روند طبیعی تکامل سیاسی و‬
‫اجتماعی و اقتصادی جوامع بشری‬
‫ملتها دیر یا زود این آزادیها را میخواهند و بدست می آورند و کسانیکه این آزادیها را از مردم‬
 ‫‪ □ 140‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫سلب میکنند در هر فرهنگ و قاموس سیاسی به عنوان دیکتاتور شناخته میشوند!‬

‫‪- ۱۹‬کودتای ‪ ۲۶‬سرطان ‪ ۱۳۵۲‬در عمل نظام شاهی مشروطه متکی به دموکراسی پارلمانی را‬
‫ساقط کرد و بجای آن یک نظام حاکمیت مطلقه سیاسی را نصب کرد و اسم آنرا جمهوریت‬
‫گذاشت تا حدیکه دورنمای سیاسی آن نیز یک دیکتاتوری یک حزبی (حزب غورزنگ ملی)‬
‫بدون آزادی مطبوعات و دموکراسی را نوید میداد‪.‬‬
‫با آن که بسیاریها معتقدند که داوود خان با حمایت شوروی پیشین و حزب دموکراتیک خلق‬
‫افغانستان به قدرت رسید‪ ،‬اما نیرومند شدن روز افزون رهبران حزب دموکراتیک خلق در‬
‫سالهای آخر حکومت داوود خان برای او خوشایند نبود‪ .‬داوود خان در اوائل سال ‪ ۱۳۵۷‬شماری‬
‫از رهبران عمده این حزب را زندانی کرد‪ .‬ولی هواداران حزب دموکراتیک خلق با نفوذ زیادی‬
‫که در بدنه دولت‪ ،‬به خصوس در اردو و پولیس داشتند‪ ،‬دست به کودتا زدند‪ .‬کودتا علیه داوود‬
‫خان بامداد هفتم ثور به رهبری حزب دموکراتیک خلق آغاز شد و تا پایان روز همه چیز تغییر‬
‫کرد‪ .‬داوود خان با ‪ ۱۸‬تن از اعضای خانواده خود در داخل کاخ ریاست جمهوری کشته شدند و‬
‫قدرت به دست حزب دموکراتیک خلق افتاد‪.‬‬

‫سلسله بارکزایی‪-‬خانواده آل یحیی‬

‫دوره حکومت‬ ‫نام شاه‪/‬رییس‬
‫پایتخت‬ ‫نسبت با امیر قبلی‬ ‫شماره‬
‫(میالدی)‬ ‫دولت‬
‫محمد نادر خان پسر محمد یوسف‬
‫خان‪ ،‬نواسۀ سردار یحیی خان و‬
‫کواسهٔ سردار سلطان محمد خان‬
‫‪1929-1933‬‬ ‫کابل‬ ‫طالیی حکمران پشاور اوالد‬ ‫‪ ۱‬محمد نادرشاه‬
‫سردارپاینده محمد خان محمد‬
‫زایي برادر امیردوست محمد خان‬
‫بود‪.‬‬
‫‪1933-1973‬‬ ‫کابل‬ ‫پرس محمد نادر خان‬ ‫‪ ۲‬محمد ظاهر شاه‬
‫برادر ز ٔ‬
‫اده نادر خان‬
‫کابل‬ ‫پسرسردارمحمد عزیزخان فرزند‬ ‫‪ ۳‬محمد داوود خان‬
‫‪1973-1978‬‬ ‫محمد یوسف خان‬ ‫(رییس دولت)‬

‫فهرست منابع مآخذ این بخش‬

‫‪.1‬میر محمد صدیق فرهنگ‪ ،‬افغانستان در پنج قرن اخیر‪ ۱۳۸۵ ،‬هجری شمسی‪ ،‬عرفان‪،‬‬
‫تهران‪.‬‬
‫‪.2‬جواهر لعل نهرو‪ ،‬نگاهی بتاریخ جهان‪.‬‬
‫‪.3‬تاریخ وقایع و سوانح افغانستان‪ ،‬به تصحیح میرهاشم محدث‪ ،‬تهران‪ ،‬انتشارات امیرکبیر‪.‬‬
‫–‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪141‬‬

‫‪.4‬فکرت هروی‪ ،‬محمدآصف (به کوشش)‪ ،1369 ،‬عینالوقایع‪ ،‬تاریخ افغانستان در‬
‫سالهای ‪ 1207-1324‬ه ق‪ ،‬محمدیوسف ریاضی هروی‪ ،‬تهران‪ ،‬مجموعه انتشارات‬
‫ادبی و تاریخی موقوفات دکتر محمود افشار یزدی‪.‬‬
‫‪.5‬محمدحسن خان اعتمادالسلطنه‪ ،‬تاریخ منتظم ناصری‪ ،‬تهران‪ :‬دنیای کتاب‪ ،1367 ،‬ج‪،3‬‬
‫ص‪.1454‬‬
‫‪.6‬افغانستان در مسیر تاریخ‪ ،‬میر غلم محمد غبار‪،‬جلد اول چاپ کابل‪.‬‬
‫‪.7‬سیدال یوسفزئ‪ ،‬نادر چگونه به پادشاهی رسید‪ ،‬مرکز نشراتی میوند‪ ،‬سبا کتابخانه‪،‬‬
‫پشاور‪۱۳۷۸ ،‬‬
‫‪.8‬شهرت ننگیال‪ ،‬شاه سابق محمد ظاهر شاه‪ ،‬ترجمهء نصیر احمد نشاط‪ ،‬مرکز نشراتی‬
‫میوند‪ ،‬سبا کتابخانه‪ ،‬پشاور‪۱۳۷۹ ،‬‬
‫‪ .9‬محمد نجیم آریا‪ ،‬محمد هاشم میوندوال‪ ،‬مرکز نشراتی میوند‪ ،‬سبا کتابخانه‪ ،‬پشاور‪۱۳۷۸ ،‬‬
 ‫‪ □ 142‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫دولت جمهوری دموکراتیک افغانستان (‪1992-1978‬م)‬

‫خالصه‬
‫دولت جمهوری دموکراتیک افغانستان برای چهارده سال‪ ،‬از هفتم ثور ‪ ۱۳۵۷‬هجری شمسی‬
‫معادل ‪ 27‬اپریل ‪ 1978‬تا هشتم ثور ‪ ۱۳۷۱‬یا ‪ 28‬اپریل سال ‪1992‬م در قدرت بود‪ .‬در این‬
‫مدت چهار رهبر حزب دموکراتیک خلق در مقام رییس دولت و منشی عمومی حزب‬
‫دموکراتیک خلق دولت را رهبری نمودند که عبارت بودند از‪ :‬نورمحمد تره کی‪ ،‬حفیظ للا امین‪،‬‬
‫ببرک کارمل و داکتر نجیب للا‪.‬‬
‫گروههای کمونیستی پرچم و خلق‪ ،‬که صاحبمنصبان وابسته به آنها در پیروزی کودتای سردار‬
‫محمد داوود خان نقش اساسی داشتند خودرا جانشین منطقی رژیم کودتای داوود خان میدانستند‪.‬‬
‫بعد از اتحاد مجدد پرچم و خلق‪ ،‬که به تحکیم حزب دموکراتیک خلق افغانستان و صفوف آنها‬
‫منجر شد‪ ،‬برای بدست گرفتن قدرت آمادگی گرفتند‪ .‬در نتیجه با اولین فرصت که داوود خان با‬
‫زندانی نمودن رهبران این حزب بتایخ ششم ثور فراهم کرد‪ ،‬افسران وابسته به حزب دولت‬
‫جمهوری داوود خان رابتاریخ هفتم ثور سال ‪ ۱۳۵۷‬ه ش مطابق ‪ 27 April 1978‬ساقط‬
‫کردند‪.‬‬
‫در مدت کوتاهی بعد از بدست گرفتن قدرت خلقیها و پرچمیها با تطبیدق الگددوی انقدالب اکتدوبر و‬
‫ایجاد ساختمان سیاسی حزب‪-‬دولت مطابق آن مؤفق شدند تمدام اقشدار جامعدده را برضددد خددود قدرار‬
‫دهند و باالخره با دعوت از مداخلۀ اتحاد شوروی‪ ،‬یک مبارزه ایدیولوژیک را به جنگ آزادیبخش‬
‫ملی مبدل سازند‪ .‬اخیراا فرید مزدک معاون داکتر نجیب در مصاحبة با بی بی سی اظهار داشت‪ ،‬ای‬
‫کاش حزب دموکراتیک خلق افغانستان به قدرت نمیرسید‪ .‬به نظددر مددن آرزوی منطقددی نیسدت بایددد‬
‫میگفت که رهبری حزب با از دسدت دادن یددک فرصددت تدداریخی بددرای ایجدداد یدک جامعددة واقعددی‬
‫دموکراتیک که در نشرات حزب همیشه منعکس میگردید‪ ،‬از جمله ایجاد پلدورالیزم سیاسددی‪ ،‬تحقددق‬
‫آزادیهای دموکراتیک به مردم منجمله آزادی بیان و ایجاد سازمانهای اجتماعی‪ ،‬بدده صددفوف خدود‬
‫و به مردم افغانستان خیانت کرد و الگوی دیکتاتوری اتحاد شوروی را در عوض تطبیددق کددرد و بددا‬
‫شوروی یکجا به زبالهدان تاریخ فرو رفت!‬
‫بعد از خروج قوای اتحاد شوروی از افغانستان در سال ‪۱۹۸۹‬م و قطددع کمکهددای اقتصدادی آنهددا‬
‫دولت داکتر نجیب للا سه سددال دوام آورد و در ایددن سدده سددال توانسدت مؤفقانده از سددقوط دولددت بده‬
‫دسدت مجاهدددین جلددوگیری کنددد و بداالخره بددا خددتم منددابع مددالی‪ ،‬عدددم تحقددق یددک توافدق سیاسددی بدا‬
‫گروههای مجاهدین برای ختم جنگ و ایجاد یک دولت ملی‪ ،‬دوام دولت امکان نداشته جبراا آمدداده بدده‬
‫تسلیمی قدرت به مجاهدین گردید‪ .‬داکتر نجیب للا در آخرین اجدالس کابیندده از خددتم منددابع مددالی بدده‬
‫وزرای خود اطالع داد و با شکست کوششهای او برای رسیدن به یک توافددق سیاسددی در ژنیدوا بددا‬
‫گروههای مجاهدین به آخر کار دولت خود رسیده بود از این جهت به رفقا و وزرای خود اجددازه داد‬
‫تا در مورد سرنوشت آینده خود تصمیم بگیرند و خود نیز خواست تا به دهلی نزد فامیل خود بددرود‪،‬‬
‫اما ملیشههای دوستم که امنیت میدان هوایی کابل را بده دسددت داشددتند از پددرواز او جلدوگیری کددرده‬
‫موصوف ناگذیر به دفتر ملل متحد در کابل پناهنده شد‪.‬‬
‫با اعالن خاتمه کددار حکومددت بدده مجلددس وزرا و متعاقبدا ا ناکدامی داکتدر نجیددب للا بدرای خدروج از‬
‫کشور‪ ،‬بیجهت نیست که رفقا و وزرای دولت نجیب للا در مورد آیندة خود‪ ،‬خود تصمیم گرفتندد و‬
‫هر که به راهی رفت‪ .‬در این بحبوحه جانبداری فرصتطلبانه جنرال عبدالرشید دوستم از احمد شاه‬
‫مسعود و تسلیمی دولت و نیروهای نظامی داکتر نجیب للا توسط تعدادی عناصددر پرچمدی دولدت او‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪143‬‬

‫مانند وکیل‪ ،‬فرید مزدک‪ ،‬جنرال نبی عظیمی‪ ،‬جنرال علومی و غیره در سال ‪۱۹۹۲‬م‪ ،‬به احمد شدداه‬
‫مسعود و حزب جمعیت فرصت داد تا با نادیده گرفتن توافقات میان گروههای مجاهدددین تمددام قدددرت‬
‫را به دست گرفته حاکم مطلق گردند‪.‬‬

‫کودتای هفتم ثور ‪ ۱۳۵۷‬هجری شمسی‬

‫به تاریخ ‪ 7‬ثور ‪ 1357‬هجری شمسی (‪ 27‬اپریل ‪ 1978‬میالدی)‪ ،‬حزب دموکراتیک خلق‬
‫افغانستان (ح د خ ا) با کودتای خونینی به جمهوری محمد داوود خان پایان داد و شورای انقالبی‬
‫کودتا چیان دولت جمهوری دموکراتیک افغانستان را اعالم کرده نور محمد تره کی را به ریاست‬
‫شورای انقالبی و حکومت برگزید و ببرک کارمل به حیث معاون او و حفیظ للا امین به حیث‬
‫وزیر خارجه موظف گریدند‪.‬‬
‫دولت جمهوری دموکراتیک افغانستان برای چهارده سال‪ ،‬از هفتم ثور ‪ ۱۳۵۷‬هجری شمسی‬
‫معادل ‪ 27‬اپریل ‪ 1978‬تا هشتم ثور ‪ ۱۳۷۱‬یا ‪ 28‬اپریل سال ‪1992‬م در قدرت بود‪ .‬در این‬
‫مدت چهار رهبر حزب دموکراتیک خلق در مقام رییس دولت و منشی عمومی حزب‬
‫دموکراتیک خلق دولت را رهبری نمودند که عبارت بودند از‪ :‬نورمحمد تره کی‪ ،‬حفیظ للا امین‪،‬‬
‫ببرک کارمل و داکتر نجیب للا‪.‬‬
‫مبنای فکری حزب دموکراتیک خلق افغانستان را ایئولوژی مارکسیزم‪-‬لنینیزم تشکیل داده و از‬
‫الگوی حکومتداری و سیاستهای حزب کمونیست اتحاد شوروی پیروی و حمایت میکرد‪.‬‬
‫خلقیها و پرچمیها با تطبیق الگوی انقالب اکتبر و ایجاد ساختمان سیاسی حزب‪-‬دولت مطابق آن‬
‫موفق شدند در مدت کوتاهی تمام اقشار جامعه را برضد خود قرار دهند وبا دعوت از مداخلهء‬
‫ٰ‬
‫اخیرا فرید‬ ‫اتحاد شوروی‪ ،‬یک مبارزه ایدیولوژیک را به جنگ آزادیبخش ملی مبدل سازند‪.‬‬
‫مزدک معاون داکتر نجیب در مصاحبهء با بی بی سی اظهارداشت ای کاش حزب دموکراتیک‬
‫خلق افغانستان به قدرت نمی رسید و دولت و حزب را باهم مدغم نمیکرد‪ .‬به نظر من آرزوی‬
‫منطقی نیست باید میگفت که رهبری حزب با از دست دادن یک فرصت تاریخی برای ایجاد یک‬
‫جامعهء واقعی دموکراتیک که در نشرات حزب همیشه منعکس میگردید‪ ،‬از جمله ایجاد‬
‫پلورالیزم سیاسی‪ ،‬تحقق آزادیهای دموکراتیک به مردم منجمله آزادی بیان و ایجاد سازمانهای‬
‫اجتماعی‪ ،‬به صفوف خود و به مردم افغانستان خیانت کرد و آلگوی دیکتاتوری یک حزبی و‬
‫مدل ادغام دولت در حزب اتحاد شوروی را در عوض تطبیق کرد و با شوروی یکجا به زباله‬
‫دان تاریخ فرو رفت!‬
‫عوامل کودتای هفت ثور‬
‫علل و عوامل کودتا‪ ،‬کارروایی ها‪ ،‬نتایج و پیامدهایی که حکومت ‪ 14‬سالۀ حزب دموکراتیک‬
‫خلق افغانستان بر جای نهاد‪ ،‬وسیعترین برگ های تاریخ معاصر افغانستان را احتوا می نمایند‪.‬‬
‫قتل رمزآمیز میراکبر خیبر‪ ،‬یک تن از رهبران حزب ( ‪ 25‬حمل ‪1357‬هجری شمسی)‪ ،‬تظاهر‬
‫قدرت نمایانۀ حزب هنگام تشییع جنازه و خاکسپاری او‪ ،‬و اقدام داوود خان که چند تن از رهبران‬
‫حزب را دو روز پیش از کودتا توقیف نمود همه عوامل ظاهری کودتا را نمایش میدهند‪.‬‬
‫داوود خان طی چرخشی به امید کمکهای ملیارد دالری شاه ایران و عربستان سعودی همکاران‬
‫پرچمی خویش را از کابینه اخراج کرد و مورد بی لطفی قرار داد‪ .‬همزمان با آن‪ ،‬اتخاذ سیاست‬
‫تشنج زدایی با پاکستان‪ ،‬گسست از میزان سیاست اتکأ پیشین به شوروی‪ ،‬روابط نزدیک با ایران‬
 ‫‪ □ 144‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫و عربستان سعودی‪ ،‬کوششها در جهت ایجاد یک حزب واحد "غورزنگ ملی" همه نشانه های‬
‫اقدام قریب الوقوع مستقیم بر ضد عناصر سیاسی دست چپی میداد‪.‬‬
‫این بود که حزب آمادگیهای الزم را بخصوص در اردو اتخاذ کرده بود‪ .‬از آنجمله بود اقدام در‬
‫اتحاد مجدد دو جناح "خلق" به رهبری نورمحمد تره کی و جناح "پرچم" به رهبری ببرک کارمل‬
‫و ایجاد مجدد "حزب دموکراتیک خلق افغانستان" (ح‪ .‬د‪ .‬خ‪ .‬ا) در سال ‪1977‬م‪ .‬باری نور‬
‫محمد تره کی گفته بود‪ :‬آمادگی ها برای سرنگونی جمهوری داوود خان پیشتر از کودتای ثور‬
‫(تره کی همواره آن را انقالب ثور می نامید) در دستور کار قرار داشت‪ .‬در واقع "چپی ها"‪-‬‬
‫خلقی ها و پرچمی ها‪ -‬بدون بروز حادثۀ مرگ خیبر نیز آماده بودند که جلو حرکت داوود خان‬
‫را بگیرند‪ .‬کودتای ثور به قوماندۀ حفیظ للا امین‪ ،‬پاسخ به آن نیاز اساسی‪ ،‬افزون بر ضرورت‬
‫نجات رهبران حزبی بود‪ .‬به نظر نصیر مهرین "عوامل پیروزی کودتا را در موجودیت‬
‫تشکیالت منظم نظامیان در اردو‪ ،‬توسل به اعمال خشونت بار و ضعف و ناکارآیی نظام‬
‫جمهوری‪ ،‬و نظاره گری مردم می توان نشانی نمود"‪( .‬دویچه ویلی زبان دری)‪.‬‬
‫زمانی حفیظ للا امین گفته بود که "انقالب ثور به همان اندازه که واشنگتن را غافلگیر کرد به‬
‫همان پیمانه ماسکو را هم متعجب ساخت"‪ .‬به قول جاناتان ستیلل خبرنگار سابقهء گاردین (کتاب‬
‫ارواح میدانهای جنگ افغانستان‪ ،‬چاپ لندن سال ‪2012‬م بزبان انگلیسی) مسئوالن شوروی‪،‬‬
‫مشخصا اعضاء »‪ «KGB‬مأمور خدمت در کابل‪ ،‬از وقوع کودتای هفتم ثور غافلگیر شدند‪ .‬به‬
‫باور آنها نه افغانستان برای نیل به سوسیالیسم به پختگی رسیده و نه بیش از آن حزب‬
‫دموکراتیک خلق مهیای زمامداری بود‪ .‬در واقع حزب را شکافی میان دو جناح‪ ،‬از هم می درید‪.‬‬
‫«خلق»‪ ،‬جریان تندرو برخوردار از اکثریت‪ ،‬دسیسه کودتا را چیده بود‪ .‬این شاخه از پشتیبانی‬
‫گروهی از مردم «پشتو» زبانی برخوردار یود که به جستجوی کار یا دسترسی به نظام آموزشی‬
‫در شهرها سکنی گزیده بودند‪« .‬پرچم» جناح اقلیت و میانه رو‪ ،‬هم‪ ،‬به طبقات متوسط شهرنشین‬
‫«دری» زبان دلگرمی داشت‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪145‬‬

‫حزب دموکراتیک خلق افغانستان‬

‫میرغالم محمد غبار‪ ،‬نورمحمد تره کی‪ ،‬ببرک کارمل‪ ،‬میراکبر خیبر‪ ،‬صدیق للا روهی و علی‬
‫محمد زهما‪ ،‬از نخستین کسانی بودند که در کمیته تدارکات برای تشکیل حزب دموکراتیک خلق‬
‫تالش می کردند‪ .‬بعد از مدت کوتاهی طاهر بدخشی نیز به این کمیته پیوست و لی غالم محمد‬
‫غبار از این کمیته کنار رفت وعلی محمد زهما وصدیق للا روهی نیز به خارج از افغانستان‬
‫رفتند‪.‬‬
‫این افراد که بعضی از آنها از طرف اعضای خاندان شاهی نیز حمایت می شدند‪ ،‬توانستند در‬
‫سال ‪ ۱۳۴۲‬خورشیدی اولین هسته تشکیالتی را که به "کمیته اول" معروف شد‪ ،‬به وجود آورند‪.‬‬
‫با استفاده از فضای نسبتا ا آزادی که در دهه چهل شمسی (دهه دموکراسی افغانستان) بوجود آمده‬
‫بود‪ ،‬اعضای این کمیته در تاریخ ‪ ۱۱‬جدی ‪ ۱۳۴۳‬اولین گنگره حزب دموکراتیک خلق را به‬
‫صورت غیرعلنی در منزل نور محمد تره کی‪ ،‬در کارته چهار شهر کابل دایر کردند‪ .‬در این‬
‫گنگره که بیش از ‪ ۲۷‬نفر از اعضای حزب شرکت داشتند‪ ،‬طاهر بدخشی نخست زندگینامه‬
‫نورمحمد تره کی و ببرک کارمل را که از اعضای ارشد حزب بودند قرائت کرد و بعد یکی از‬
‫کهنسال ترین افراد جلسه‪ ،‬آدم خان جاجی بعنوان رئیس موقت جلسه انتخاب شد‪ .‬در این جلسه‬
‫پس از سخنرانی هر یک از اعضا‪ ،‬اساسنامه حزب دمکراتیک خلق‪ ،‬به تصویب رسیده و گروه‬
‫‪ ۱۸‬نفره به عنوان "پلنیوم" حزب انتخاب شد‪ .‬این پلنیوم‪ ،‬کمیته مرکزی حزب را که مرکب از ‪۷‬‬
‫عضو اصلی و چهار عضو علی البدل بود انتخاب کرد‪ .‬نورمحمد تره کی‪ ،‬ببرک کارمل‪ ،‬صالح‬
‫محمد زیری‪ ،‬طاهر بدخشی‪ ،‬سلطانعلی کشتمند‪ ،‬شهرللا شهپر و دستگیر پنجشیری از اعضای‬
‫اصلی و دکتر شاه ولی‪ ،‬ظاهر افق‪ ،‬دکتر ظاهر و نوراحمد نور‪ ،‬به عنوان اعضای علی البدل‬
‫انتخاب شدند‪.‬‬
‫همچنین کمیته مرکزی حزب‪ ،‬نورمحمد تره کی را به سمت منشی عمومی و ببرک کارمل را‬
‫بعنوان معاون منشی انتخاب کرد‪.‬‬
‫این حزب‪ ،‬در اولین حرکت جدی خود‪ ،‬توانست چند نفر از اعضای حزب را به عنوان نماینده در‬
‫دور دوازدهم شورای ملی‪ ،‬وارد پارلمان افغانستان کند‪ .‬در آن انتخابات‪ ،‬ببرک کارمل‪ ،‬آناهیتا‬
‫راتبزاد‪ ،‬نوراحمد نور و فیضان الحق فیضان توانستند به شورا راه پیدا کنند ولی نورمحمد تره کی و‬
‫حفیظ للا امین از راهیابی به شورا باز ماندند‪.‬‬
‫هی یک از این نامزدها‪ ،‬در تبلیغات انتخاباتی‪ ،‬خود را طرفدار اندیشه های مارکسیستی معرفی‬
‫نکردند‪ .‬کارمل و راتبزاد‪ ،‬که از کابل به مجلس رفتند خود را طرفدار دموکراسی و نوراحمد نور که‬
‫از پنجوایی قندهار رفته بود از نفوذ پدرش که مالک بزرگی در آن منطقه بود استفاده کرد‪.‬‬
‫پس از آغاز کار شورای ملی‪ ،‬ظاهر شاه‪ ،‬برای بار دوم محمد یوسف را به مقام صدارت پیشنهاد‬
‫کرد‪ .‬دکتر یوسف پس از رای اکثریت اعضای شورا‪ ،‬توانست این مقام را بدست آورد‪ .‬اعضای‬
‫حزب دموکراتیک خلق که می خواستند جلسات شورا‪ ،‬برای رای به اولین صدراعظم قانون اساسی‬
‫علنی بر گزار شود در سوم عقرب سال ‪ ۱۳۴۳‬خورشیدی‪ ،‬دست به تظاهرات زدند‪ .‬در نتیجه این‬
‫تظاهرات‪ ،‬درگیری خونینی بوجود آمد و فضای سیاسی افغانستان متشنج شد و دکتر یوسف مجبور‬
‫شد چهار روز پس از رای اعتماد استعفاء دهد‪.‬‬
‫در‪ ۲۲‬حمل سال ‪ ۱۳۴۵‬خورشیدی‪ ،‬اولین نشریه حزب دموکراتیک به نام "خلق" به صاحب امتیازی‬
‫نور محمد تره کی و مدیریت بارق شفیعی‪ ،‬در کابل آغاز به انتشار کرد‪ .‬نشریه خلق بیشتر به دنبال‬
‫تبیین اهداف سیاسی و ایدئولوژی حزب بود و به صورت غیرمستقیم اندیشه های مارکسیستی را نشر‬
‫و تبلیغ می کرد‪.‬‬
 ‫‪ □ 146‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫این نشریه در جوزای همان سال‪ ،‬به دلیل وجود مطالب یاد شده خشم مردم و پارلمان را برانگیخت و‬
‫پس از تصویب پارلمان‪ ،‬در حالی که تنها شش شماره آن منتشر شده بود‪ ،‬از سوی دولت توقیف شد‪.‬‬
‫ولی پس از توقیف به صورت غیر قانونی و پنهانی منتشر می شد‪.‬‬
‫صدیق وفا یکی از عضای سابقهء حزب دموکراتیک خلق در یک مباحثهء فیسبوکی با تعدادی از‬
‫رفقای سابقهء خود مینویسد‪" :‬حزب دموکراتیک خلق افغانستان بمثابه پیشاهنگ طبقه کارگر‬
‫(زحمتکشان) بادرنظرداشت اوضاع عینی وتحلیل مشخص از وضعیت سیاسی واجتماعی همان‬
‫زمان (‪ ۱۱‬جدی ‪ )۱۳۴۳‬بنیاد گذاشته شد‪ .‬این حزب برای بارنخست مسایل بنیادی جامعه افغانی‬
‫را ازدیدگاه جامعه شناسی علمی (ماتریالیسم تاریخی) مطرح کرد انقالبیون آنزمان با تکیه بر‬
‫بینش ایدیالوژی مترقی تضادهای اساسی زنده گی اجتماعی رانشان دادند ودگرگونی انقالبی‬
‫رابحیث وظیفه تاریخی مطرح ودرکلیت اهداف وبرنامه حزب منطبق به رهنمودهای پذیرفته شده‬
‫جهانی انترناسیونال کارگری وکنفرانسهای بین المللی) برای بسر رسانیدن انقالب ملی‬
‫دموکراتیک ازطریق جبهه گسترده نیروهای ملی وانقالبی وگزینش راه رشد غیر سرمایه داری‬
‫فورمول بندی وپیشکش نمود که درهمان وقت نجاب بخش و انقالبی خوانده شد واکثریت ماوشما‬
‫(کسانی که در این صفحه شامل اند ودیگران که عضو حزب بودند اما در این جا حضورندارند)‬
‫باشور وشوق انقالبی ووطنپرستانه آن مرام راپذیرفتیم و در راه تحقق آن رزمیدیم‪ ،‬بدون اینکه‬
‫کدام نگاه انتقادی ویا وبحث بر انگیز داشته باشیم‪ ،‬یا اینکه معلومات من تکمیل نیست ممکن‬
‫شماری از دوستان از این حلقه ازجمله مخالفان مخفی ویاعلنی آن مرام وآن خط مشی بودند که‬
‫من آگاهی ندارم بهرحال؛ اینکه چنین جبهه یی درافغانستان شکل نگرفت‪ ،‬شیوه تولید ماقبل‬
‫فئودالی وفئودالی ومناسبات اجتماعی مبتنی براین شیوه ها وهمچنان شتابزده گی وچنددسته گی‬
‫رهبران مانع تحقق تحول ملی دموکراتیک گردید ودرعوض کودتا جاگزین انقالب شد‪ ،‬وطبقه‬
‫کارگر نسبت میزان پایئن رشد صنایع به وجود نیامد‪ ،‬رهبران حزب ازپخته گی الزم سیاسی‬
‫وایدیالوژیک برخوردارنبودند وتفکر حاکم درحزب مجموعه ای ازذهنی گری ها وتوجیهات‬
‫نادرست ازتئوری ها بود که درخورد صفوف داده میشد‪ ،‬ودر نهایت حقایق رامسخ مینمودند‬
‫وباالخره اینکه بعد از احراز قدرت سیاسی حزب بحیث یک ساختار ناشناخته درتاریخ افغانستان‬
‫عرض اندام وحزب دولت شد‪ ،‬دیگر نقد از این نکته باید آغازشود نه از انجایی که نیاز به‬
‫ایجادحزب نبود ویا اینکه چرا جزب ایجاد شد؟"‬
‫انشعاب حزب‬
‫هنوز از تشکیل حزب زمان زیادی نگذشته بود که در ماه ثور ‪ ۱۳۴۶‬خورشیدی‪ ،‬این حزب‬
‫دستخوش جدایی گردید و به دو گروه تقسیم شد‪ .‬پس از انشعاب‪ ،‬هر یک از دو گروه خود را‬
‫حزب واقعی دموکراتیک خلق می شمردند‪ .‬در حوت سال ‪ ۱۳۴۶‬خورشیدی‪ ،‬نوراحمد اعتمادی‬
‫صدراعظم وقت‪ ،‬اجازه انتشار نشریه "پرچم" را به ببرک کارمل داد و این نشریه به صورت‬
‫هفتگی‪ ،‬با صاحب امتیازی میراکبر خیبر و مدیر مسئولی سلیمان الیق منتشر می شد‪ .‬بعد از‬
‫انتشار نشریه پرچم‪ ،‬گروه تره کی به نام خلق و گروه کارمل به نام پرچم مشهور شد‪.‬‬
‫اختالف بین خلق و پرچم ‪ ،‬بیشتر به خاطر تضادهای قومی و محلی بود از این رو بیشتر‬
‫اعضای پشتو زبان که دارای پایگاه قبیله ای و روستایی بودند درگروه خلق و بیشتر فارسی‬
‫زبانان که دارای پایگاه شهری بودند در گروه پرچم جمع شدند‪ .‬اختالفات در حزب دموکراتیک‬
‫خلق فقط به جناح خلق و پرچم خالصه نشد و عده ای نیز به رهبری طاهر بدخشی از شاخه‬
‫پرچم جدا شده و حزب تازه ای را به نام "سازمان زحمتکشان افغانستان" که به "ستم ملی"‬
‫معروف شد بوجود آوردند‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪147‬‬

‫طاهر بدخشی که از قوم تاجیک بود اعتقاد داشت که تضاد عمده و اساسی فعال تضاد قومی و‬
‫ملیتی است و بر سر مسایل قومی و زبانی با سران حزب دمکراتیک خلق اختالف پیدا کرد‪ .‬از‬
‫این جهت جناح او بنام گروه "ستم ملی" معروف شد که امروز داکتر لطیف پدرام از پیروان آن‬
‫میباشد‪ .‬بعدها ستم ملی نیز به دو جناح انشعاب پیدا کرد‪ ،‬گروه سازا (سازمان زحمت کشان‬
‫افغانستان) به رهبری طاهر بدخشی و گروه و "سفزا" (سازمان فدایی زحمت کشان افغانستان) به‬
‫رهبری "باعث بدخشی" اعالم موجودیت کرد‪.‬‬
‫در اواسط سال ‪1977‬م‪ ،‬طی جلسۀ مشترک مقامات رهبریکنندۀ پرچم و خلق ارگانهای رهبری‬
‫حزب دموکراتیک خلق افغانستان تشکیل شدند‪ .‬نورمحمد ترهکی بهصفت منشی عمومی کمیتۀ‬
‫مرکزی حزب واحد دموکراتیک خلق افغانستان اتنخاب گردید‪ .‬ببرک کارمل و دو نفر دیگر‬
‫(یکی از گروه پرچم و دیگری از گروه خلق) بهحیث منشیهای کمیتۀ مرکزی برگزیده شدند‪.‬‬
‫بدین گونه اتحاد مجدد دو جناح حزب تآمین گردید‪.‬‬
‫نور محمد تره کی‬
‫نور محمد تره کی فرزند نظرمحمد تره کی به تاریخ ‪ ۲۳‬سرطان‬
‫سال ‪ ۱۲۹۶‬هجری شمسی در قریه سور کلی ولسوالی ناوه والیت‬
‫غزنی در یک خانواده فقیر کوچی بزگر تولد یافت‪ .‬خانواده تره‬
‫کی از راه مالداری دهقانی و گاهی هم بصورت کوچی زنده گی‬
‫نموده و برای امرار معاش و دوام زنده گی کار و زحمت شاقه را‬
‫متحمل میشدند‪.‬‬
‫تره کی در سن پنج سالگی به کار و مزدوری نزد بیوه زنی‬
‫پرداخت تا از این راه به خانواده خویش کمک مالی برساند‪ .‬پدر‬
‫نور محمد تره کی از جمله اشخاص محدود دوران خویش بود که‬
‫عالقه وا فر به درس و آموزش اطفال خویش ابرازمینمود‪ .‬در اثر‬
‫توجه پدر وی به مکتب ابتدایی ولسوالی ناوه غزنی شامل شد‪ .‬بعد‬
‫از فراغت از مکتب تره کی معه برادرانش بواسطه پدر خویش به کندهار و بعدا به کویته جهت‬
‫تحصیل و کار هجرت نمودند‪ .‬به اساس گفته های برادر بزرگ تره کی مرحوم سلطان محمد تره‬
‫کی آنها در شهر کویته که در آنزمان یک کشورجداگانه تحت الحمایه بریتانیا بود به کار های‬
‫شاقه برای امرار حیات و ادامه تحصیل پرداختند‪ .‬زمانی هم برادربزرگ شان برای مدت معین‬
‫بحیث کارگرخرید و فروش شده اند‪ .‬مشکالت خانوادگی و فشار روزگار تره کی را مجبور نمود‬
‫تا از منتهی ذکاوت و پشت کار استفاده نموده و در کار های اداری خویش تالش موثر را در کار‬
‫گیرد‪ .‬بعد از مدت چندی وی مورد توجع مسوالن اداره شرکت پشتون قرار گرفته و بحیث‬
‫نماینده این شرکت به شهر بمبی هند رهسپار گشت‪ .‬در همین ایام نور محمد تره کی پدر خویش‬
‫را در زلزله مشهور شهر کویته که بتاریخ ‪ 31‬مه می ‪ 1935‬بوقوع پیوست از دست داد‪ .‬در‬
‫زمان مرگ پدرش تره کی در شرکت تجارتی پشتون مصروف کار بود ‪.‬زنده گی در هند تغیر‬
‫کلی در روان تره کی ایجاد نمود‪ .‬درین سالها هند دستخوش تغییرات ضد استعماری قرار گرفت‪.‬‬
‫وی اولین بار با افکار ضد استعماری از راه عدم تشدد آشنا شد‪ .‬تجربه هند تره کی را وا داشت‬
‫تا شیوه زنده گی خویش را تغییر دهد‪ .‬وی درین راه از رابطه فکری خویش با حزب کانگرس‬
‫هند که در آنزمان یک حزب ضد استعمار و چپ گراه بود استفاده جست‪ .‬این زمان آ غاز فعالیت‬
‫های ادبی وژورنالیستیک وی میباشد‪.‬‬
 ‫‪ □ 148‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫نور محمد تره کی در سال ‪ )1937( 1316‬بوطن باز گشت‪ .‬این بازگشت از لحاظ ماهیت و‬
‫شکل به مهاجرت های قبلی فرق داشت‪ .‬این بار او مصمم بود تا افکار آموخته در هند را در‬
‫وطن خود بگوش هموطنان خویش برساند‪ .‬تره کی بزودی در حلقات ژورنالیستیکی نام و جایی‬
‫یافت و در اداره مطبوعات کشوربه کار آ غاز نمود‪ .‬بزودی مقاالت عدالت خواهی ومترقی تره‬
‫کی او رامظنون آزار و اذیت بوروکراتان گردانید‪ .‬تا اینکه بخاطر آرامش از درد سراز‬
‫مقاالت تره کی او را به منطقه بروغل والیت بدخشان تبدیل نمودند‪.‬‬
‫در سال ‪ )1945( 1324‬با استفاده از دوره نسبتا نرم تر صدارت شاه محمود خان تره کی در‬
‫ایجاد هسته ویش زلمیان (جوانان بیدار) کمک کرد‪ .‬تره کی که درین هنگام مبارزه سیاسی را‬
‫پیشه خویش قرارد اده بود با روشنفکران زمان خویش دید و بازدید های مکرری انجام داد‪ .‬این‬
‫دید و بازدید هادر سال ‪ )1948( 1327‬منجر به تاسیس حزب ویش زلمیان (جوانان بیدار) شد‪.‬‬
‫نخستین مجلس موسس این جریان مترقی در منزل تره کی واقع چاردهی کابل با شرکت عده‬
‫کثیری از روشنفکران افغانی اعم از شاعر نویسنده ژورنالیست تاجر و مامور دولت‬
‫برگزارگردید‪ .‬تره کی در اخبار نشراتی حزب یعنی جریده انگار(شعله) تاثیر فکری عمیق داشت‬
‫و مقاالت متعددی در آن بچاب رسانید‪ .‬بین سالهای ‪ )1948(1327‬و ‪ )1953(1332‬تره کی‬
‫نخستین آثار ادبی سوسیالیستی رابزبان پشتو تحریر نمود‪.‬این آثار عبارت اند از "د غوایی الندی"‬
‫"دادی خدمت" "څرنگه آزادی"و "ماکسیم گورکی"‪ .‬درین جریان نورمحمد تره کی از طرف‬
‫حکومت شاه محمود خان بحیث نماینده کلتوری و مطبوعاتی افغانستان به ایاالت متحده امریکا‬
‫فرستاده شد‪.‬‬
‫نورمحمد تره کی از این زمان به نفع خویش استفاده نموده و تماس های خویش را با رفقای‬
‫خویش سریع تر ساخت‪ .‬با استفاده از شرایط نسبتآ دموکراتیک دهه دموکراسی وی توانست‬
‫زمینه تدویر نخستین مجمع حزب جدید را همراه با همفکران خویش بوجود بیاورد‪ .‬در یازدهم‬
‫جدی ‪ 1343‬مطابق اول جنوری ‪ 1965‬تره کی یکبار دیگر میزبان حزب سیاسی جدیدی‬
‫شد‪.‬این حزب که حزب دموکراتیک خلق نام نهاده شد از لحاظ کمی و کیفی با حزب ویش زلمیان‬
‫فرق داشت‪.‬این حزب دارای یک اساس محکم انظباط درون حزبی و یک نهاد با پایه وسیع بود‪.‬‬
‫افراد وابسطه به اقوام مختلف به رهبری حزب راه یافتند‪.‬اینبار جوانان روشنفکر و با انرژی‬
‫فراوان به رهبری حزب برگزیده شدند‪.‬‬
‫نورمحمد تره کی در سال ‪ 1344‬وقتی خویش را در ناوه غزنی برای عضویت در شورای ملی‬
‫کاندید نمود اما به شکست مواجه گشت‪ .‬به انتشار هفته نامه "خلق" دست زد ولی بزودی از‬
‫طرف وزارت کلتورمسدود گردید‪.‬‬
‫در جریان ده سال بعدی وی در صدد جلب و جذب در اردو بر آمد‪ .‬به نظر وی دیموکراسی‬
‫سالهای چهل تنها پوششی بود بروی حکومت دربار‪ .‬وی به این نتیجه رسید که دربار در نظر‬
‫ندارد تا قدرت سیاسی را با احزاب سیاسی تقسیم نماید‪.‬این یکی از دالیل عمده نفوذ در قوای‬
‫مسلح بشمار میآید‪ .‬تا سال ‪ 1352‬که سردار محمد داود طی کودتاهی به قدرت رسید حزب خلق‬
‫افراد کافی را در اردو به نفع خویش جذب نموده بود‪ .‬اسناد و شواهد نشان میدهد که یک تعداد‬
‫افسران اردوی عضو احزاب خلق و پرچم در کودتای سردار محمد داود رول عمده بازی کرده‬
‫اند‪.‬‬
‫در جریان حکومت پنج ساله محمد داود حزب خلق رشد وسیعی نمود‪ .‬خلقی ها و پرچمی ها‬
‫توانستند در قصبات دور دست کمیته های حزبی بر پا کنند‪ .‬خلقی ها بطور موثر در اردو راه‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪149‬‬

‫یافتند‪ .‬در آن دوران به مشکل میتوان حزبی را در افغانستان به بزرگی و قدرت تشکیالتی حزب‬
‫خلق سراغ داشت‪.‬‬
‫بعد از پیروزی کودتای ‪ 7‬ثور ‪ 1357‬هجری شمسی (‪ 27‬اپریل ‪ 1978‬میالدی) که به‬
‫جمهوری محمد داوود خان پایان داد شورای انقالبی کودتا چیان دولت جمهوری دموکراتیک‬
‫افغانستان را اعالم کرده نور محمد تره کی را به ریاست شورای انقالبی و حکومت برگزید‪.‬‬
‫فرامین رژیم جدید‬
‫سه روز بعد از کودتا طی فرمان شماره اول شورای انقالبی اعالم شد که ریاست شورای انقالبی‬
‫و صدارت به نور محمد تره کی رهبر حزب ( ‪ )1979 /1917‬سپرده شد ‪.‬پیرامون شکل نظام‬
‫چنین ابالغ گردید‪" :‬بعد از این تاریخ (‪ 10‬ثور ‪ 1357‬مطابق ‪ 30‬اپریل ‪ )1978‬افغانستان از‬
‫لحاظ سازمان سیاسی دولت جمهوری دموکراتیک افغانستان می باشد‪".‬‬
‫در ضمن همین فرمان مقررات نظامی اعالم شد و شورای انقالبی که متشکل از اعضای رهبری‬
‫حزب و قوماندانهای کودتاچی بود‪ ،‬به صدور قطعنامه ها پرداخت‪.‬جمهوری دموکراتیک‬
‫افغانستان فیصله های حزبی را طی فرمان های آتی اعالم کرد‪:‬‬
‫در فرمان شماره ‪ 2‬معاونین شورای انقالبی و اعضای حکومت اعالم شد‪ .‬نکتۀ مهم در آن‪،‬‬
‫دست باال داشتن جناح خلقی ها بود‪.‬‬
‫در شماره ‪ 3‬ابالغ شد که شورای انقالبی "به مقصد تنظیم وظایف ارگان های دولتی ‪ ...‬به‬
‫استثنای قانون اساسی مورخ ‪ 5‬حوت ‪ 1355‬که قبالا ملغی اعالم شده‪ ،‬سایر قوانین‪ ،‬مقررات و‬
‫فرامین نافذه به شرطی مرعی االجرا شمرده می شود که با اهداف جمهوری دموکراتیک‬
‫افغانستان موافق" باشد‪.‬‬
‫طی همین فرمان از "محکمۀ نظامی انقالبی شورای انقالبی " نیز خبر داده شد‪.‬‬
‫در فرمان شماره ‪ 4‬نشان دولتی و تغییر بیرق به رنگ سرخ و در وسط آن کلمۀ خلق اعالم‬
‫گردید‪.‬‬
‫فرمان شماره ‪ 5‬سلب تابعیت ‪ 23‬نفر اعضای خاندان سلطنتی را خبر داد‪.‬‬
‫در فرمان شماره ‪ 6‬منظور خویش را از " ‪ ...‬رهایی میلیون ها دهقان زحمتکش از یوغ‬
‫استثمارگران ستمگر‪ ". . .‬بیان داشتند‪.‬‬
‫فرمان شماره ‪" 7‬در جهت تأمین تساوی حقوق زن با مرد" و مواردی چون ازدواج های‬
‫اجباری‪ ،‬تعیین مهریه و ‪ ( ...‬ماه عقرب ‪ )1357‬صادر گردید‪.‬‬
‫و فرمان شماره ‪( 8‬ماه قوس ‪ )1357‬از جمله چنین اهدافی را ابراز داشت‪" -1 :‬امحای مناسبات‬
‫فیودالی و ماقبل فیودالی از نظام اجتماعی‪ ،‬اقتصادی کشور‪ -2 .‬تعمیم‪ ،‬تحکیم و تعمیق اتحاد‬
‫طبقۀ کارگر و طبقۀ دهقان به منظور نیرومندی هرچه بیشتر وحدت خلق افغانستان در جهت‬
‫اعمار جامعۀ بدون طبقات متخاصم و فارغ از هر نوع استثمار فرد از فرد‪ ،‬و ‪ -3‬بلند بردن حجم‬
‫تولیدات زراعتی به منظور تهیۀ غذای کافی و متنوع به خلق‪ ،‬تهیۀ مواد خام برای صادرات‬
‫زراعتی و صنایع "‪...‬‬
‫پیش از ابالغ برخی از فرمان ها‪ ،‬نورمحمد تره کی "خطوط اساسی وظایف انقالبی جمهوری‬
‫دموکراتیک افغانستان" را به حیث خط مشی و با ادعای ایجاد تحوالت اجتماعی به نفع اکثریت‬
‫مردم اعالم داشت ‪.‬‬
 ‫‪ □ 150‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫در خالل ابالغ چنان فرمان ها‪ ،‬اعمال روزانۀ حزب یا آنچه که برای مردم ملموس بود‪،‬‬
‫ستمگرانه و آزار دهنده بود‪ .‬یادآوری این موضوع از آن روی حایز اهمیت است که سرکوب ها‬
‫محور اصلی حیات جمهوری دموکراتیک افغانستان را تشکیل داد‪ .‬بسیاری از مخالفت ها و‬
‫هراس ها از ناحیۀ همان سرکوب های مهار نشدنی تبارز یافت‪ .‬در حالی که ‪ 9000‬زندانی‬
‫جنایی از زندان ها از طرف تره کی عفو و رها شدند‪.‬‬
‫اما صدور فرمان ها‪ ،‬به بخصوص فرمان های ‪ 7‬و ‪ 8‬تنها از منظر چگونگی پیاده نمودن آنها‪،‬‬
‫مطرح بحث نیست‪ .‬فرمان ‪ 8‬حاکی از فقدان معرفت و اطالع حزب از ساختارهای اقتصادی و‬
‫اجتماعی و تحمیل ارادۀ چند تن از خوش باوران‪ ،‬سطحی نگر بود‪.‬‬
‫افرادی که پنداشته بودند‪ ،‬جامعه فیودالی است‪ ،‬برای محو آن به دهقانان زمین داده شود و اسثمار‬
‫از بین می رود‪( ،‬در این جا بگذریم از این که نابودی چنان مناسبات در کشورهایی زمینداری‬
‫فیودالی را با چنان شعارها شکسته اند‪ ،‬پایان دهی بی عدالتی نبوده بلکه دولت ها نیز شیرۀ جان‬
‫دهاقین را مکیده اند‪ ).‬از فقدان تجانس ساخت اقتصادی در سراسر افغانستان نیز بی بهره بودند‪.‬‬
‫زیرا در بسا از نقاط افغانستان زمینداری خرده مالکی حضور داشته و در برخی مناطق فیودالی‬
‫وجود نداشت‪ .‬پس اتخاذ چنان تصامیم فقط می توانست به درد اغواگری و اقناع اذهان قرار‬
‫داشته باشد‪ .‬این منظور هم حصول نشد‪..‬‬
‫از سوی دیگر رهبران صادر کنندۀ فرمان ها ندانستند که تحوالت اجتماعی و اقتصادی افغانستان‬
‫با صدور چنان فرمان ها و اعمال متحقق نمی گردند‪ .‬اگر حزبی زیر نام خدمت به مردم فرمان‬
‫صادر کند‪ ،‬ولی عمال در حیات روزمره مردم را به اعدام گاه ها و شکنجه گاه ها بفرستد‪ ،‬مردم‬
‫را بر علیه خویش بر می انگیزد‪ .‬دقیقا ا همان نتایجی که سرنوشت جمهوری دموکراتیک‬
‫افغانستان را به عنوان سرکوبگر مردم تعیین نمود‪ .‬زیرا چنان سرکوب ها نتیجۀ منطقی ساختار‬
‫سیاسی آن جمهوری بود‪ .‬حزبی که با تصرف قدرت از راه کودتا در پی تحکیم مواضع بود‪ ،‬حد‬
‫اقل مظاهر موقع دهی به بقیه اجزای سیاسی جامعه را به رسمیت نمی شناخت و دیگران را ملزم‬
‫به اطاعت از خویش می نمود‪ ،‬مسلم بود که خشونت و خونریزی را اعمال می کرد‪.‬‬
‫رهبران جمهوری دموکراتیک افغانستان با وضاحت گفته بودند که"تبعۀ افغانستان مؤظف است‬
‫که از دستاوردهای بزرگ و شکوهمند ثور دفاع و پشتیبانی کند" ( از اجزای فرمان‪.)5‬‬
‫پس لزوما ا ( یا آنچه را که آنها اصوال ا می نامیدند)‪ ،‬بحث چنان فرمان ها و نتایج آن مطرح نبود‬
‫زیرا تحمیل ارادۀ حزبی‪ ،‬به عنوان شکل و الگوی استبداد حزبی شوروی آن را مطالبه می نمود‬
‫و دهقانان تا آن که حتا در چارچوب همان طرح های دور از واقعیت صاحب زمین شوند‪ ،‬حیات‬
‫خویش را در معرض از دست دادن می دیدند‪ .‬بقیۀ مردم تا آن که از زندگی بهتر بهره مند شوند‪،‬‬
‫برای نجات از شر سرکوب ها به مخالفت و مهاجرت روی آوردند‪ .‬دولت به تبلیغات روی آورد‬
‫که گویا فیودال ها و ضدانقالبی ها اشرار شده اند‪ .‬در حالی که شهرها فیودال نداشت و تعداد‬
‫فیودال ها هم اندک بود‪.‬‬
‫ساختار دیکتاتورانۀ حزبی‪ ،‬با همجوشی و همسویی که با اتحاد شوروی داشت‪ ،‬به سرکوب ها‬
‫عامل و بعد خارجی هم بخشید‪ .‬از آن رو اتحاد شوروی وقت در همه فعالیت ها و منجمله‬
‫سرکوب های مردم سهیم گردید‪.‬‬
‫دیکتاتوری حزبی جمهوری دموکراتیک افغانستان فرهنگ مورد نیاز چنان ساختار را اشاعه می‬
‫داد‪ .‬افکار واندیشه های اختناق آمیز و کسالت آور‪ ،‬کیش شخصیت نور محمد تره کی و حفیظ‬
‫للا امین در همه ادارات‪ ،‬موسسات تعلیمی و حتا موسسات سواد آموزی حاکم بود‪ .‬تنها روزنامۀ‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪151‬‬

‫انقالب ثور نبود که چنان وظیفه را عهده دار بود‪ .‬در تاریخ افغانستان برای نخستین بار تیراژ‬
‫بیشتر از صدها هزار به سود فرهنگ اختناق آمیز به خدمت گرفته شد‪ .‬افتتاح تلویزیون که کار‬
‫آن در زمان جمهوری داوود خان آغاز شده بود‪ ،‬وسیلۀ دیگری در اختیار پخش چنان فرهنگ‬
‫نهاد‪ .‬وادار سازی متعلمین و محصلین به تظاهرات بیهوده‪ ،‬شعاربازانه و بی محتوی هر چه‬
‫بیشتر به تنزل سطح معارف می انجامید‪ .‬افزون بر آن تعدادی از استادان و معلمین پوهنتون و‬
‫مکاتب اعدام و یا زندانی شدند‪ .‬گزینش هایی که با معیارهای حزبی عملی می شد‪ ،‬به تنزل‬
‫بیشتر آموزش و آموزگاری انجامید‪.‬‬
‫با استیالی چنان فضا از سیاست های دیکتاتورانه و سرکوبگرانه‪ ،‬مخالفت ها نیز وسعت یافت و‬
‫به گونۀ فزاینده یی تشدید گردید‪ .‬اما انگیزه های مخالفین یکسان نبود و مخالفت ها خاستگاه‬
‫مشترک نداشتند‪ .‬مخالفت ها از انگیزه های عقیده یی تا ضدیت با استبداد و وابستگی‪ ،‬از تبارز‬
‫نارضایتی کتله هایی که خود و یا نزدیکان شان خویش را در معرض ستم می دیدند‪ ...،‬گسترش‬
‫پیدا نمود‪ .‬نظامیان مخالف بارها به قیام ها و تشبثات سرنگون کنندۀ جمهوری د‪ .‬ا دست زدند‪.‬‬
‫روابط با پاکستان به تنش های بی سابقه یی رسید و آن کشور را برای مقابله و استفاده هایی‬
‫برانگیخت که برای مردمان افغانستان و پاکستان مصیبت آمیز و اندوهبار شد‪ .‬قتل دابس‪ ،‬سفیر‬
‫امریکا در کابل (‪ 14‬فبروری ‪ ،)1979‬به تیره گی بیشتر روابط افغانستان و امریکا انجامید ‪.‬‬
‫مجموع اوضاع که از نخستین روزهای حیات جمهوری د‪.‬ا بحران آمیز بود‪ ،‬افزون بر پرورش‬
‫تحوالت تکان دهنده و گذاشتن افغانستان در مسیر ستیزه های مختلف‪ ،‬بر روابط حزبی افراد و‬
‫جناح های حزبی نیز تأثیر پرتنش می نهاد‪ .‬تنش های داخلی پرچمی ها و خلقی ها بار دیگر به‬
‫نقطۀ حادی رسید‪ .‬ببرک کارمل و چند تن دیگر نخست به حیث سفیر و متعاقب آن به عنوان‬
‫جاسوس و توطیه گر از حزب اخراج شدند‪ .‬اوضاع در سال ‪ 1358‬شمسی‪ ،‬چنان بود که هردم‬
‫تصور احتمال از میان رفتن دولت می رفت‪ .‬برای مقابله با آن وضع و اتخاذ راه های جبران‬
‫کننده‪ ،‬مقام های شوروی در غیاب حفیظ للا امین‪ ،‬سعی نمودند توافقی را میان نور محمد تره کی‬
‫و ببرک کارمل در ماسکو به وجود آورده و امین را به زودی بکشند‪ .‬اما حفیظ للا امین که در‬
‫دستگاه حزبی نفوذ بیشتر داشت‪ ،‬از طرح آگاهی یافت‪( .‬امین از اول فبروری ‪ 1979‬به حیث‬
‫صدراعظم تعیین شده بود) طرح کشتن او ناموفق بماند و تره کی خود از طرف امین خلع و بعد‬
‫وسیلۀ بالشتی که روی دهنش گذاشته بودند‪ ،‬خفک گردید ( ‪ 25‬سنبلۀ ‪. )1358‬‬
 ‫‪ □ 152‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫حفیظ هللا امین‬

‫حفیظ هللا امین از قوم خروتی پشتون در سال‬
‫‪1929‬م (‪ 1308‬شمسی) در پغمان تولد شد‪ .‬درس‬
‫های مقدماتی را در مکاتب پغمان و کابل فرا گرفت‪.‬‬
‫به منظور تحصیل بیشتر به ایاالت متحدۀ امریکا‬
‫فرستاده شد و بعدآ مدیر لیسه دارلمعلمین کابل مقرر‬
‫شد‪ .‬در سال ‪1344‬عضویت حزب دموکراتیک خلق‬
‫افغانستان را حاصل کرد‪ .‬پس از انشعاب ببرک‬
‫کارمل و رفقایش‪ ،‬جانب نور محمد تره کی را گرفت‪.‬‬
‫در دور سیزدهم شورای ملی از پغمان به عنوان‬
‫نماینده تعیین شد و تبارز بیشتر سیاسی پیدا نمود‪.‬‬
‫مسوول امور سازمان نظامیان "خلق" دراردو بود‪.‬‬
‫هنگام وحدت مجدد گروههای خلق و پرچم عضویت بیروی سیاسی را گرفت‪ .‬پس از توقیف‬
‫برخی رهبران حزب از طرف محمد داوود خان‪ ،‬با استفاده از فرصت ها و امکانات‪،‬‬
‫رهنمودهایی را به افسران حزبی در اردو داد که پیروزی کودتای ثور را در قبال داشت‪ .‬با‬
‫اعالم اعضای کابینۀ نور محمد تره کی‪ ،‬امین سمت معاونت دوم شورای انقالبی‪ ،‬معاونت دوم‬
‫صدارت و وزیر خارجه را به عهده گرفت‪ .‬در ثور سال ‪ 1358‬مقام صدارت را نیز به دست‬
‫آورد‪.‬‬
‫ساحۀ قدرت حزبی‪ ،‬بیشتر در حیطۀ شخصی و فراکسیونی او محدودتر شد‪ .‬به دنبال راندن‬
‫برخی اعضای رهبری جناح پرچم و سرکوب آنها‪ ،‬وقتی نور محمد تره کی را زندانی کرد‪ ،‬چند‬
‫تن از طرفداران او که در حکومت و اردو نفوذ داشتند‪ ،‬برای حفظ جان به سفارت اتحاد شوروی‬
‫پناه بردند‪ .‬امین‪ ،‬برادر‪ ،‬برادرزاده و افراد مطمین خویش رادر پست های مهم گماشت‪ .‬در واقع‬
‫افزون به برانگیخته شدن دشمنی مردمان وسیع در برابر اعمال حزب و دولت‪ ،‬دامنۀ مخالفت‬
‫های جدی درون حزبی هم به سوی دشمنی با امین سمت یافت‪.‬‬
‫مناسبات با اتحاد شوروی با بی اطمینانی و بی اعتمادی آمیخت‪ .‬زیرا شوروی طرفدار مرگ تره‬
‫کی نبود‪ .‬وحدت و تفاهم پرچم و خلق را می خواست‪ .‬اما امین به این نتیجه رسیده بود که در‬
‫پشت طرح توطیۀ قتل او دست اتحاد شوروی و سفیر وقت (پوزانف) نهفته است‪ .‬همچنان آگاه‬
‫بود که چند تن از مخالفین او به سفارت شوروی پناه برده اند‪ .‬این بود که به زودی پوزانف را‬
‫روانۀ شوروی نمود‪ .‬عملی که برای مقامات ماسکو و بخصوص شخص برژنف بسیار ناخوشایند‬
‫و اهانت آمیز تلقی شد‪.‬‬
‫هنگامی که حفیظ للا امین قدرت را رسما ابه چنگ آورد‪ ،‬اوضاع افغانستان از حالت نخستین ماه‬
‫های بعد از کودتای ثور‪ ،‬تفاوت های بسیار کرده بود‪ .‬زیرا مظالم و ناهنجاری ها و مخالفت های‬
‫گوناگون دامن گسترده بود‪ .‬هزاران تن به قتل رسیده بودند‪ ،‬هزاران تن دیگر در زندان ها‬
‫بودند‪.‬عده یی که تعداد شان به شدت رو به افزایش بود‪ ،‬مهاجرت کرده بودند‪ .‬پس مسلم بود که‬
‫نه تنها از تحقق برنامه ها و فرمان های ابالغ شده حتا با همان شیوه های قبلی خبری نبود؛ بلکه‬
‫جنگ و خونریزی و ابقای قدرت در دستور کار بود‪.‬‬
‫در چنان اوضاع که شیرازه های پیشین نیز فرو می پاشید‪ ،‬وضعیت معیشتی‪ -‬اقتصادی‪ ،‬آموزشی‬
‫و روانی جامعه شاهد یکی از دردآمیزترین لحظات بود‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪153‬‬

‫حفیظ للا امین یک رژیم به تمام معنی دیکتاتوری استالینی را ایجاد کرد‪ .‬نه تنها تعداد زیادی از‬
‫اعضای حزب خودرا که وابسته به جناح پرچم بودند یا زندانی کرد یا اعدام نمود بلکه هر‬
‫مخالف بالقوه را از سر راه خود بر میداشت‪.‬‬
‫اما قیامهای مردم بر ضد دولت دیکتاتوری در تمام کشور افزایش یافتند‪ .‬از جمله در بادغیس و‬
‫در لوگر به قتل تمام کارمندان دولت توسط شورشیان انجامید و در هرات با شورش سربازان‬
‫فرقه و قیام مردم انجامید که بشدت سرکوب شدند‪.‬‬
‫حوادث ششم جدی سال ‪ ۱۳۵۸‬هجری شمسی‬
‫حفیظ للا امین در رابطه با اتحاد شوروی به رغم بی اطمینانی‪ ،‬سعی کرد که بر نیازهایی که‬
‫شوروی در افغانستان داشت اتکا کند‪ .‬این بود که تا آخرین لحظۀ حیات نیز از درخواست کمک‬
‫ابا نورزید‪ .‬او در واقع بدون توجه به آن بخش از مصالح شوروی که حزب و دولت یک پارچه‬
‫را برای تحقق اهداف خود در افغانستان می خواست‪ ،‬شوروی را می ستود و پشتیبانی اش را‬
‫برای خویش مطالبه می نمود‪ .‬گره اصلی جنجال امین و شوروی در این نکته نهفته بود‪ .‬بر همین‬
‫اساس حفیظ للا امین نا گذیر برای مقابله با آنچه او عناصر ضد انقالبی میخواند از اتحاد‬
‫شوروی تقاضای کمک نظامی کرد و قوای کوماندوی اردوی سرخ در طول یک هفته تا ششم‬
‫جدی سال ‪ ۱۳۵۸‬هجری شمسی با ایجاد یک پل هوائی به میدان هوائی کابل فرود آمدند‪.‬‬
‫این قوا در شام شش جدی شهر کابل را اشغال کردند بخصوص جنگهای شدیدی در اطراف‬
‫دستگاه رادیو و تلویزیون و هم چنان محل رهایش حفیظ للا امین در قصر تپهء تاج بیگ در‬
‫عقب قصر دار االمان به وقوع پیوست که در نتیجهء آن امین کشته شد و ببرک کارمل توسط‬
‫قوای شوروی بکابل آورده شد و به عنوان رییس شوارای انقالبی و رییس دولت قدرت را بدست‬
‫گرفت‪ .‬به تعقیب آن قوای اتحادشوروی در ابعاد بزرگی از بنادر مختلف وارد افغانستان گردید و‬
‫در اطراف و اکناف شهرهای بزرگ کشور مستقر شدند‪.‬‬
‫ببرک کارمل‬
‫ببرک کارمل در اوایل جدی سال ‪( ۱۳۵۸‬دسمبر ‪1979‬م)‬
‫توسط قوای شوروی از ماسکو بکابل آورده شد و بعد از‬
‫کشته شدن حفیظ للا امین و سقوط حکومت او به عنوان‬
‫رییس شورای انقالبی و رییس دولت قدرت را بدست‬
‫گرفت‪.‬‬
‫ببرک كارمل فرزند حسین به تاریخ ‪ 6‬جون ‪ 1929‬مطابق‬
‫‪ ۱۳۰۸‬هجرى شمسى در قریه كمرى واقع جنوب شرق‬
‫كابل زاده شده است اجداد كارمل از حاشیه سرینگر كشمیر‬
‫هندوستان به افغانستان مهاجرت كرده اند‪ .‬عده اى از‬
‫مورخین این روایت را نیز مطرح نموده اند كه او مربوط‬
‫به قوم كاكر كه شاخه اى از اقوام پشتون است میباشد‪ ،‬در‬
‫حالیكه هوا خواهانش او را تاجك معرفى میكنند‪ ،‬ولى اسمای مروج در این خانواده بجز نام‬
‫پسرش وستوك كه یك نام روسى است اكثرا ا اسما پشتو اند كه روایت دوم را قرین واقعیت‬
‫میسازد‪ .‬عده اى هم عقیده دارند كه جنرال حسین بخاطر تقرب به سردار داوود و كسب حمایت‬
‫او كه به عنوان یك پشتون متعصب شهرت داشت به نامگذارى پشتو به اعضا خانواده اش‬
‫مبادرت ورزیده است‪ .‬متاسفانه مدارك و مستندات قاطع براى اثبات این روایات وجود ندارد ولى‬
 ‫‪ □ 154‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫آنچه كه كامالا مسلم است و روایت اولى را بیشتر نزدیك به یقین میسازد اینست كه در سیستم ثبت‬
‫احوال نفوس كشور بجز از نام ببرك و پدرش حسین كس دیگرى قید نشده است یعنى اینكه از‬
‫پدر باال تر ریشه اى در این سرزمین ندارد‬
‫پدرش محمد حسین در اردوی ظاهر شاه به درجه جنرالى رسیده است‪ .‬ببرك در لیسه نجات شهر‬
‫کابل درس خوانده و در سال ‪ 1951‬مطابق ‪ ۱۳۳۸‬شامل پوهنزئ حقوق پوهنتون كابل شد‪ .‬او‬
‫در زمان تحصیل تحت تاثیر اوجگیرى مبارزات ضد استعمارى جهانى به مفكوره هاى كمونیستى‬
‫و فعالیتهاى چپى رو آورد و در مظاهرات و فعالیتهاى ضد دولتى اشتراک داشت‪ .‬ببرك از‬
‫سالهاى‪ ۱۳۳۱‬تا‪ ۱۳۳٦‬به خاطر فعالیتهاى چپى اش تحت تعقیب دولت وقت قرار داشت اما‬
‫بخاطر رابطه نزدیك پدرش با داود از مجازات در امان ماند هر چند بعد ها در همین راستا‬
‫زندانى گردید كارمل در سال ‪ ۱۳٤۳‬با نورمحمد تره كى و ‪ ۲۹‬تن از یاران همفكرش در ایجاد‬
‫حزب دیموكراتیك خلق شركت فعال داشت كه بعد ار مصادره جریده خلق او براى اولین انشعاب‬
‫اقدام نموده با جدا كردن نیم اعضا انشعاب را به آن حزب تحمیل و خود را به عنوان رهبر پرچم‬
‫معرفى كرد‪ .‬كارمل در سال ‪1965‬م از ناحیه شیر شاه مینه كابل كاندید و به حمایت حزب به‬
‫حیث وكیل در پارلمان راه یافت‪ .‬در جمهورى داود او با دولت روابط نزدیك داشت‪.‬‬
‫در سال ‪ ۱۳٥٦‬گروه هاى جدا شده خلق و پرچم مجددا ا وحدت نمودند‪ ،‬تره كى بحیث منشى‬
‫عمومى حزب و كارمل به حیث معاون او مورد توافق قرار گرفتند‪ .‬بعد از پیروزی کودتای ‪7‬‬
‫ثور ‪ 1357‬هجری شمسی (‪ 27‬اپریل ‪ 1978‬میالدی) که به جمهوری محمد داوود خان پایان‬
‫داد شورای انقالبی کودتا چیان ببرک کارمل را به عنوان معاون شورای انقالبی و معاون رییس‬
‫دولت اعالم کرد‪.‬‬
‫ببرك کارمل در ‪ 2‬دسمبر ‪ 1996‬وفات نموده ودر حیرتان دفن شد كه جسدش بعدا ا توسط‪ .‬طالبان‬
‫به دریا آمو انداخته شد‪.‬‬
‫تشدید جهاد‬
‫این اشتباه خواهد بود که قیام مردم افقانستان برضد حاکمیت جمهوری د خ را به نتیجهء تجاوز‬
‫اتحادشوروی خالصه کنیم‪ .‬حقیقت آن است که شش ماه قبل از شش جدی ‪ ۱۳۵۸‬و ورود قوای‬
‫شوروی به افغانستان‪ ،‬دولت کنترول بیش از ‪ 35‬فیصد کشور را در مناطق کوهستانی و دور‬
‫افتاده از دست داده بود‪ .‬مطابق احصاییه های رسمی اداره مرکزی احصائیه در جریان‬
‫سرشماری سال ‪ ۱۳۵۸‬این مناطق که ‪ ۳۵‬فیصد نفوس در آنجاها زندگی میکردند از لحاظ امنیتی‬
‫امن نبودند تا عملیات سرشماری در آنها تکمیل گردد‪ .‬اما ورود قوای اتحاد شوروی به وسعت و‬
‫کیفیت این قیام افزود و آنرا به یک جنبش آزادی بخش ملی مبدل کرد‪ .‬قیامهای خونین لوگر‪،‬‬
‫بادغیس و هرات (‪ 1979‬اسماعیل خان) اتفاق افتاد‪.‬‬
‫سید محمدباقر مصباحزاده مینویسد ( پیام آفتاب‪" )۱۳۹۶ ،‬در بهار سال ‪ ۱۳۵۸‬جهاد مقدس‬
‫اسالمی به صورت گسترده‪ ،‬مردمی و خود جوش بدون کوچکترین اثری آشکار از گروهها و‬
‫احزاب سیاسی و نشانهای از دخالت خارجی در هزارستان آغاز شد‪ .‬جهاد در تاریخ ‪۱۸‬حمل‬
‫‪ ۱۳۵۸‬به فرماندهی شیخ محمدحسین صادقی نیلی با شرکت حدود دو هزار مجاهد از مرکز‬
‫ولسوالی خدیر در والیت دایکندی (سابق بخشی از والیت بزرگ ارزگان بود) و همزمان به‬
‫فرماندهی سید محمدعلی لملم در بلخاب آغاز شد و به مناطق لعل و سرجنگل در والیت غور‪،‬‬
‫ورس و پنجاب در والیت بامیان‪ ،‬شهر بامیان و نیز بهسود در والیت میدان وردک گسترش‬
‫یافت‪ .‬ولسوالی مرکز بهسود در تاریخ ‪ ۱۳۵۸/۳/۸‬توسط مجاهدین پنجاب‪ ،‬شهرستان و دایکندی‬
‫و با همکاری مجاهدین و مردم بهسود فتح شد‪ ،‬و ولسوالی حصه اول بهسود در تاریخ‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪155‬‬

‫‪ ۱۳۵۸/۳/۲۰‬توسط مجاهدین پنجاب به فرماندهی استاد محمد اکبری و مجاهدین بهسود به‬
‫فرماندهی ارباب غریبداد از سلطه کمونیستها خارج ساخته شد‪ .‬پس از آزادسازی بهسود‪،‬‬
‫ارباب غریبداد و نیروهایش از طریق کوه زنبورک وارد درهٔ حصار در سنگالخ شدند‪ .‬مردم‬
‫سنگالخ با شور و شوق از مجاهدین بهسود استقبال کردند و مرحوم حجت االسالم سید میرآقا‬
‫موحدی از علمای سنگالخ‪ ،‬مجاهدین سنگالخ را سازماندهی نموده و قرارگاه مشترک تحت‬
‫ریاست ارباب غریبداد در منطقهٔ آهنگران در خانهٔ مرحوم رئیس میراحمدشاه تأسیس نمود‪.‬‬
‫مجاهدین سنگالخ به فرماندهی مرحوم موحدی همراه با مجاهدین بهسود در تاریخ ‪۱۳۵۸/۴/۱۷‬‬
‫ولسوالی جلریز را فتح کردند و به سوی میدان شهر در درهٔ میدان پیشروی نمودند‪ .‬مجاهدین‬
‫سنگالخ و بهسود در جنگ کوه مارشال در تاریخ ‪ ۱۳۵۸/۶/۲۳‬نیروهای دولت کمونیستها را‬
‫شکست دادند و پس از فتح کوته عشرو‪ ،‬مرکز سابق والیت میدان وردک‪ ،‬بسوی ارغندی و‬
‫پغمان حرکت کردند و برخی مناطق پغمان را تا آخر ماه سنبله (شهریور) از لوث وجود‬
‫نیروهای تحت امر دولت کمونیستها پاکسازی نمودند‪".‬‬
‫هفت گروه جهادی سنی مذهب مجاهدین در خاک پاکستان تنظیم شدند و هشت گروه شیعه‬
‫بخصوص گروههای هزاره در ایران تنظیم شده بر ضد دولت جمهوری دموکراتیک در‬
‫افغانستان به اجرای عملیات جهادی پرداخته این فعالیتها را به کمک کشورهای پاکستان و ایران‬
‫از یکطرف‪ ،‬عربستان سعودی‪ ،‬امریکا انگلستان و غیره تشدید نمودند‪ .‬مداخلهء مستقیم‬
‫اتحادشوروی منجر به توسعهء کمکهای این کشورها به مجاهدین افغان گردید و جنگ داخلی‬
‫افغانستان را ابعاد بین المللی بخشیده به نیروهای افراطی جهادی کشورهای عربی بخصوص‬
‫عربستان سعودی فرصت مناسب بدست داد تا در جهاد در کنار مجاهدین افغان سهم بگیرند‪ .‬در‬
‫این باره برژینسکی مشاور امنیت ملی جیمی کرتر رییس جمهور وقت امریکا در مصاحبهای‬
‫میگوید‪« :‬روزی که روسها بطور رسمی از مرز [افغانستان] گذشتند‪ ،‬من به رئیس جمهور‬
‫کارتر نوشتم که ما هم اکنون این فرصت را داریم که به روسها جنگ ویتنامشان را عرضه‬
‫کنیم‪ .‬واقعا ا این طور بود‪ ،‬برای مدت ده سال‪ ،‬مسکو مجبور بود در جنگی وارد شود که‬
‫حکومتش توانایی پیش برد آنرا نداشت" (یاسین رسولی‪ ،‬بی بی سی فارسی)‪ .‬زبیگینو‬
‫برژینسکی‪ ،‬دیپلمات و استراتژیست آمریکایی پولندی االصل‪ ،‬دانشآموخته هاروارد‪ ،‬شوروی‬
‫شناس برجسته و مشاور امنیت ملی جیمی کارتر و مشاور دولت ریگن بود‪ .‬او استفاده از‬
‫نیروهای جهادی علیه کمونیسم را وارد سیاست خارجی آمریکا کرد‪.‬‬
‫بدون شک برژینسکی را باید معمار ظهور و رشد جهادیستهای اسالمی در سیاست بینالمللی‬
‫دانست‪ .‬برژینسکی نظریههای ژئوپلیتکهای قبلی را بهروز نمود و قابلیت کاربردی در سیاست‬
‫خارجی آمریکا در برابر شوروی داد‪ .‬او در کتاب «برنامه بازی‪ ،‬چارچوب رویارویی آمریکا و‬
‫شوروی» نشان داد که برخورد ابرقدرتها امر «ناگزیر» است و «انتخاب» آنها نیست اما‬
‫ماهیت منازعه میان دو ابرقدرت تحول یافته است‪ .‬سه منطقه اوراسیا‪ ،‬ژاپن و کره در شرق‬
‫دور‪ ،‬افغانستان در مرکز اوراسیا و لهستان در شرق اروپا محلهای منازعه و رویارویی آمریکا‬
‫و شوروی است‪ .‬از آنجا که افغانستان به عنوان یک «کشور ارتباط دهنده» میان مناطق در قلب‬
‫اوراسیا است‪ ،‬آشفتگی در افغانستان تمام منطقه را ناآرام و بیثبات میسازد‪.‬‬
‫از نظر او‪ ،‬شوروی همواره یک کشور «محاط به خشکی» بوده است و در طول تاریخ روسیه‬
‫و پسان شوروی در پی دستیابی به دریای آزاد تالش کرده است‪ .‬تئوری محاصره شوروی بعد از‬
‫جنگ دوم جهانی در سیاست خارجی آمریکا تطبیق میشد و برژینسکی نوآرریهای بیشتر وارد‬
‫این سیاست نمود و از طرح کمربند سبز دور شوروی دفاع میکرد؛ بنابراین‪ ،‬برژینسکی تئوری‬
‫اتحاد آمریکا با کشورهای رقیب نزدیک شوروی مانند چین و ژاپن و کشورهای اطراف شوروی‬
 ‫‪ □ 156‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫در جنوب و غرب آسیا و اورپای شرقی را تکمیل و به روز نمود و با توجه به ماهیت ضد دینی‬
‫کمونیسم و دشمنی عقیدتی مسلمانان با کمونیسم بهرهبرداری نموده و توصیه کرد که یک‬
‫«کمربند سبز» از نیروهای جهادی مسلمان در برابر شوروی ایجاد شود‪.‬‬
‫برژینسکی در اواخر دهه ‪ ،۱۹۸۰‬در تقویت و تنظیم گروههای جهادی افغانستان نقش تاریخی‬
‫بازی کرده است‪ .‬برژینسکی به عنوان مشاور امنیت ملی آمریکا نقش محوری در هماهنگی‬
‫گسترده استخباراتی با کشورهای مسلمان مانند پاکستان‪ ،‬مصر‪ ،‬عربستان و کشورهای غربی و‬
‫اسرائیل و رقبای شوروی مانند چین و ژاپن برای تمویل تسلیحاتی و بشردوستانه مجاهدین‬
‫افغانستان را بازی کرد‪ .‬عملیات سایکلون سیا در افغانستان با مصرف حدود ‪ ۵‬میلیارد دالر‪،‬‬
‫بزرگترین و گستردهترین عملیات تحت پوشش استخباراتی سیا تا آن زمان بود که به گفته‬
‫برژینسکی از ‪ ۳‬جوالی یعنی شش ماه پیش از اشغال افغانستان توسط شوروی در ‪ ۲۴‬دسامبر‬
‫‪ ۱۹۷۹‬آغاز شده بود‪ .‬گرچه آمریکا دخالت مستقیم در توزیع کمکها به مجاهدین نداشت و تنها‬
‫تعداد انگشت شمار مأموران سیا از ساحات هم سرحد میان افغانستان مرتبا ا بازدید‬
‫مینمودند‪.‬برژینسکی انتقادهایی که طرح و نظر وی سبب رشد گروهای جهادی شده است را‬
‫نپذیرفته و میگفت‪« :‬چه چیزی در تاریخ مهمتر است؟ وجود طالبان یا فروپاشی شوروی؟ وجود‬
‫یک تعداد مسلمانهای به هیجان آمده یا آزادی اروپای مرکزی و پایان جنگ سرد؟‬
‫با گسترش قیام ضد دولت و مصارف هنگفتی که برای مقابله با آن اتحادشوروی متحمل میشد‬
‫دولت شوروی در صدد تغییرات در اداره دولت افغانستان گردید و داکتر نجیباهلل به عوض ببرک‬
‫کارمل به قدرت رسید‪.‬‬

‫داکتر نجیب هللا‬

‫در چهارم می ‪1986‬برابربا ‪13‬ثور ‪ 1365‬داکتر‬
‫نجیب للا به عوض ببرک کارمل به مقام منشی‬
‫عمومی کمیته مرکزی و رییس دولت برگزیده شد‪.‬‬
‫نجیب للا در سال ‪ ۱۳۲۶‬خورشیدی ‪1947‬م در‬
‫کابل به دنیا آمد‪ ،‬ولی پدر او‪ ،‬اختر محمد‪ ،‬اصالا‬
‫از قوم احمدزی پشتون های غلجایی پکتیا بود‪.‬‬
‫قریه ایکه نیاکان او متعلق به آن بودند در بین‬
‫شهرهای گردیز در والیت پکتیا و «سید کرم»‬
‫قرار داشت‪ .‬او در لیسه حبیبیه تحصیل کرد و از پوهنتون کابل با درجه دکترا در طبابت در سال‬
‫‪1975‬م فارغالتحصیل شد‪ .‬پدر نجیب للا در سالهای دهه ‪ ۱۳۴۰‬خورشیدی وابسته تجاری‬
‫کنسولگری افغانستان در پشاور پاکستان بود‪.‬‬
‫نجیب للا در سال ‪ ۱۳۴۴‬به حزب دموکراتیک خلق پیوست‪ ،‬به خواندن آثار مارکسیستی آغاز‬
‫کرد و در سخنرانی در همایش های دانشجویی و حزبی مهارت یافت‪ .‬او بزودی در میان‬
‫اعضای حزب درپوهنتون کابل به فرد شناخته شده ای مبدل شد و با پیشرفت سریع در تشکیالت‬
‫سازمانی بزودی در حلقه افراد بسیار نزدیک به ببرک کارمل‪ ،‬رهبر بخش جناح پرچم حزب‬
‫درآمد‪ .‬نجیب للا سخنران ماهری بود و زمانی که هنوز محصل پوهنتون کابل بود‪ ،‬دولت ظاهر‬
‫شاهی او را دو بار زندانی کرد و نشریه پرچم‪ ،‬تنها نشریه حزب دموکراتیک خلق در آن زمان‬
‫خبرهای زندانی شدن او و دیگر اعضای حزب را منتشر می کرد‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪157‬‬

‫بعد از طرد رهبران پرچمی از مقامات عالیرتبه دولتی‪ ،‬او را در ماه سرطان ‪ ۱۳۵۷‬به سفارت‬
‫افغانستان در تهران فرستادند‪ ،‬ولی دیری در مقام سفارت نماند و به کشور فراخوانده شد‪ .‬نجیب‬
‫للا برای مدتی به ماسکو رفت و در جدی سال ‪ ۱۳۵۸‬با اشغال افغانستان توسط اردوی سرخ‬
‫شوروی سابق‪ ،‬به کشور بازگشت‪.‬‬
‫او این بار به ریاست سازمان نیرومند اطالعاتی دولت تحت حمایت شوروی موسوم به خدمات‬
‫امنیت دولتی (خاد) رسید و بسیاری از افغانها از سازمان خاد در این دوره خاطرات بدی به یاد‬
‫دارند‪.‬‬
‫تعیین داکتر نجیب هللا به رهبری حزب و دولت‬
‫انتخاب نجیب للا در رهبری حزب دموکراتیک خلق به عنوان منشی عمومی کمیته مرکزی‬
‫حزب ظاهراا از طریق پلنوم هجدهم کمیته مرکزی حزب تحقق یافت‪ .‬پلنوم متذکره که در چهارم‬
‫می ‪1986‬برابربا ‪13‬ثور ‪ 1365‬تدویر گردید استعفای ببرک کارمل را از مقام منشی عمومی‬
‫کمیته مرکزی پذیرفت و بجای اونجیب للا رادراین مقام برگزید‪.‬‬
‫گورباچف بالفاصله بروز پنجم می ‪ 1986‬انتخاب نجیب للا را به حیث منشی عمومی حزب‬
‫دموکراتیک خلق تبریک گفت و در نامه ای به اونوشت‪« :‬سهم شما در تحکیم دوستی شوروی‪-‬‬
‫افغان‪ ،‬رشد و توسعه همکاری همه جانبه و ثمر بخش میان اتحاد شوروی سوسیالیستی و‬
‫جمهوری دموکراتیک افغانستان به خوبی آشکار است‪ .‬به شما رفیق نجیب و تمام اعضای حزب‬
‫دموکراتیک خلق افغانستان مؤفقیت های جدید را در امر تحقق اهداف و وظایف انقالب ثور‬
‫آرزو می نمایم"‪.‬‬
‫نجیب للا نه تنها از زاویه قابلیت های او در رهبری و ریاست سازمان استخباراتی دولت (خاد)‬
‫و کسب اعتماد بازیگران مهم و مقتدر در مراکزاصلی قدرت درشوروی موردتوجه بود‪ ،‬بلکه از‬
‫لحاظ هویت قومی او نیز اهمیت داشت‪ .‬سفیر شوروی به"دیه گوکوردووز" نماینده خاص‬
‫سرمنشی ملل متحد در امور افغانستان گفته بود که به رهبری یک عنصر پشتون به جای ببرک‬
‫کارمل در حزب و دولت نیاز است‪ .‬پاکستان نیز به چنین تعویضی تمایل داشت‪ .‬سلیک هریسن‬
‫متخصص امریکایی امور شوروی نیز به این نکته انگشت میگذارد‪:‬‬
‫"این واقعییت که نجیب للا یک پشتون بود‪ ،‬او را در نظر دیپلماتهای شوروی جالب توجه داد‪.‬‬
‫چرا که کارمل یک پشتون "واقعی" نبود و سیاست های قومی رژیم او نارضایتی وسیعی در‬
‫میان پشتونها ایجاد کرده بود‪ .‬کارمل اگر چه خود را منسوب به پشتون میدانست‪ ،‬اغلب پشتونها‬
‫با اشاره به منشأ فرهنگی او در میان نخبگان کابل او را جزئی از خود نمیدانستند"‪ .‬افزون براین‬
‫ها‪ ،‬شوروی تمایل جناح خلق را در انتخاب رهبری جدید حزب و دولت مد نظر داشت‪ .‬روس ها‬
‫فکر می کردند که نجیب للا بیشتر از هر کس دیگر درمیان جناح پرچم برای جناح خلق با توجه‬
‫به هویت اتنیکی او قابل پذیرش و اعتماد است‪ .‬نجیب للا نیز در دوران ریاست خاد این اعتماد‬
‫خلقی ها را جلب کرده بود‪ .‬مؤلفین افغانستان در منگنه ژئوپولوتیک به این نکته اشاره کرده می‬
‫نویسند‪« :‬فراکسیون بازان حزبی هم از شاخه پرچم و هم ازشاخه خلق می دیدند که نجیب‬
‫تمایالت فراکسیونی ندارد (چون او مستقیما ا درکشمکش بر سر رهبری در حزب میان تره کی و‬
‫کارمل در سالهای ‪ 70- 60‬دست نداشت‪ ).‬در دستگاه دولت روشن بودکه نجیب درکرسی رهبر‬
‫خاد جلو تمایالت موجود ضد خلقی کارمندان ارگانهای امنیت دولتی را میگرفت‪ ،‬با آنکه خود در‬
‫نهانخانه دل به پیمانه یی با آنان همنوا بود‪ .‬به یاری این گونه رفتار او توانست مناسبات شخصی‬
‫خوبی با شماری از خلقیهای برجسته چون نظر محمد‪ ،‬تنی‪ ،‬وطنجار و گالبزوی داشته باشد‪.‬‬
 ‫‪ □ 158‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫پلنوم هژدهم کمیته مرکزی حزب در واقع انجام کودتای بدون خون ریزی نجیب للا علیه ببرک‬
‫کارمل در درون حاکمیت حزب دموکراتیک خلق بود که در نتیجه حضور نظامی شوروی تحقق‬
‫یافت‪ .‬زیرا سناریوی این کودتا در مسکو نگاشته شده بود؛ برغم آنکه پلنوم هژدهم به آن نمایی‬
‫از یک دگرگونی عادی در تغیر تشکیالتی حزب ارائه کرد‪.‬‬
‫نجیب للا در آغاز رهبری حزب از رهبری جمعی سخن می گفت و تالش میکرد تا در گام‬
‫نخست از تشدید وگسترش اختالفات درون حزبی بکاهد واعتماد دو جناح اصلی خلق و پرچم و‬
‫فراکسیونهای مختلف این جناح ها را بسوی خود بکشاند‪ .‬او حتا به هوادارن ببرک کارمل‬
‫مراجعه میکرد و باسیاست ترعیب و ترغیب در صدد آن می شد تا از مخالفت آنها در برابر خود‬
‫بکاهد‪ .‬نکته درخور توجه آن بود که نجیب للا در جهت متقاعد کردن هواداران ببرک کامل به‬
‫پذیرش تغیر در رهبری حزب‪ ،‬این تغیر را خواست رهبری شوروی و زاده تحوالت در شوروی‬
‫تلقی می کرد ‪.‬‬
‫بعد از خروج قوای اتحاد شوروی از افغانستان در سال ‪۱۹۸۹‬م و قطع کمکهای اقتصادی آنها‬
‫دولت داکتر نجیب للا سه سال دوام آورد و در این سه سال توانست موفقانه از سقوط دولت‬
‫بدست مجاهدین جلوگیری کند و باالخره با ختم منابع مالی‪ ،‬عدم تحقق یک توافق سیاسی با‬
‫گروههای مجاهدین برای ختم جنگ و ایجاد یک دولت ملی‪ ،‬دوام دولت امکان نداشته جبرآ آماده‬
‫به تسلیمی قدرت به مجاهدین گردید‪ .‬داکتر نجیب للا در آخرین اجالس کابینه از ختم منابع مالی‬
‫به وزرای خود اطالع داد و با شکست کوششهای او برای رسیدن به یک توافق سیاسی در ژنیوا‬
‫با گروههای مجاهدین به آخر کار دولت خود رسیده بود از این جهت به رفقا و وزرای خود‬
‫اجازه داد تا در مورد سرنوشت آینده خود تصمیم بگیرند و خود نیز خواست تا به دهلی نزد فامیل‬
‫خود برود اما ملیشه های دوستم که امنیت میدان هوایی کابل را بدست داشتند از پرواز او‬
‫جلوگیری کرده موصوف ناگذیر به دفتر ملل متحد در کابل پناهنده شد‪.‬‬
‫اصالحات و سقوط دولت نجیب هللا‬
‫نجیب للا در دوره ریاست جمهوری خود دست به اصالحات گسترده ای در نظام و سیاست های‬
‫حزبی وارد کرد‪ ،‬حتی نام حزب را تغییر داد و حزب دموکراتیک خلق را به حزب "وطن" تغییر‬
‫نام داد‪.‬‬
‫او لویه جرگه را در سال ‪ ۱۳۶۶‬برگزار کرد و این جرگه قانون اساسی جدیدی را به تصویب‬
‫رساند‪ .‬در این قانون اساسی آزادی های زیادی برای شهروندان کشور‪ ،‬از جمله آزادی رسانه ها‬
‫و تشکیل احزاب سیاسی تضمین شد‪ .‬احترام به "دین مقدس اسالم" و پیروی از آن برای دولت‬
‫الزامی شد و نجیب للا حتی خود در برخی از گردهمای های مذهبی در کابل شرکت می کرد‪.‬‬
‫خروج اردوی شوروی سابق از افغانستان‪ ۲۶ ،‬دلو ‪ ۱۳۶۷‬و کودتای نافرجام شهنواز تنی‪ ،‬وزیر‬
‫دفاع دولت نجیب للا در ‪ ۱۶‬دلو ‪ ،۱۳۶۸‬از مهمترین رویدادهای نظامی دوره ریاست جمهوری‬
‫او شمرده می شود‪.‬‬
‫نجیب للا با خروج نیروهای شوروی از افغانستان با سخنرانی های مردم پسند خود از طریق‬
‫رادیو و تلویزیون دولتی با لحن صمیمانه و خودمانی تالش کرد سیاست آشتی جویانه خود را‬
‫توسعه دهد‪ .‬اما گروههای مجاهدین مستقر در پاکستان و ایران این سیاست او را ناشی از ضعف‬
‫دولت کابل و نوعی نیرنگ تلقی کردند و در سال ‪ ۱۳۶۸‬خورشیدی عملیات بزرگی را با هدف‬
‫سقوط دولت نجیب للا در جالل آباد در شرق افغانستان آغاز کردند‪ .‬ولی این عملیات با شکست‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪159‬‬

‫سختی مواجه شد و این شکست نظامی به نحوی این پیام را به مجاهدین رساند که دولت او علی‬
‫رغم خروج اردوی شوروی سابق از افغانستان‪ ،‬همچنان به قوت خود باقی است‪.‬‬
‫با این همه‪ ،‬نجیب للا به ادامه سیاست آشتی ملی خود تشکیل اداره موقت و حتی برگزاری‬
‫انتخابات را پذیرفت‪ ،‬اما اختالفات درونی در سالهای آخر حکومتش‪ ،‬او را در آستانه سقوط قرار‬
‫داد‪ .‬دولت نجیب للا با مخالفت ژنرال عبدالرشید دوستم‪ ،‬از فرماندهان عمده شبه نظامیان طرفدار‬
‫دولت نجیب در شمال افغانستان‪ ،‬با فروپاشی حتمی مواجه شد‪ .‬در نخستین ماه سال ‪۱۳۷۱‬‬
‫خورشیدی نجیب للا تصمیم به کناره گیری از قدرت و خروج پنهانی از کشور گرفت‪ ،‬اما‬
‫سربازان تحت امر ژنرال دوستم در فرودگاه کابل مانع خروج او از کشور شدند‪ .‬زمانی که راه‬
‫خروج از کشور هم بروی نجیب للا بسته شد‪ ،‬او به دفتر نمایندگی سازمان ملل در کابل پناه برد‬
‫و حدود پنج سال در آنجا بود‪.‬‬

‫گروههای مجاهدین در هشتم ثور ‪ ۱۳۷۱‬خورشیدی وارد کابل شدند؛ پس از آن بزودی درگیری‬
‫های مسلحانه در شهر کابل آغاز شد و این جنگ ها تا پنج سال در کابل و تا ده سال دیگر در‬
‫مناطق مختلف افغانستان ادامه یافت‪ .‬ویرانی‪ ،‬خونریزی و آوارگی که این جنگ ها برای مردم‬
‫در پی آورد‪ ،‬شماری از مردم به یاد سخنان نجیب للا افتادند که گفته بود اگر قدرت به یک اداره‬
‫مورد توافق همه افغانها منتقل نشود‪ ،‬در کشور "حمام خون" جاری می شود‪.‬‬
‫طالبان به محض ورود به شهر کابل نجیب للا و برادرش‪ ،‬ژنرال احمدزی را از دفتر سازمان‬
‫ملل در کابل بیرون کردند و در چهار راه آریانا به برج مراقبت ترافیک آویختند‪ .‬طالبان‬
‫جسدهای آنها را در همانجا گذاشتند تا همه کسانی که از آن جا می گذشتند‪ ،‬ببینند‪ .‬در باره انگیزه‬
‫و عامالن قتل نجیب للا مطالب زیادی منتشر شده است‪ .‬از جمله‪ ،‬برخی گفته اند که او را عوامل‬
‫با نفوذ پاکستانی در درون گروه طالبان به دلیل مخالفت نجیب با موافقتنامه دیورند کشتند‪ ،‬اما‬
‫برخی نوشته اند که او را مخالفان حزبی او‪ ،‬که در آن زمان با طالبان همنوا بودند‪ ،‬به دار‬
‫آویختند‪ .‬قابل یادآوری است که در آستانهء ورود طالبان به شهر کابل نجیب للا به خانم خود در‬
‫دهلی پیام کرده بود که نگران نباشد طالبان از خود هستند! این میرساند که کسانی در مقامات بلند‬
‫همراه با طالبان پیام نادرستی را به او داده بوند‪.‬‬
‫پس از سقوط طالبان در خزان سال ‪ ۱۳۸۰‬خورشیدی‪ ،‬که بازار عکس های رهبران مجاهدین‪،‬‬
‫به بخصوص حامد کرزی‪ ،‬رئیس جمهوری دولت پس از طالبان و احمد شاه مسعود‪ ،‬فرمانده‬
‫مشهور مجاهدین گرم شد‪ ،‬عکس های نجیب للا هم در کنار عکس های آنها قرار گرفت‪ .‬در‬
‫سالهای اخیر مجموعه سخنرانی ها و تصاویر ویدئویی او بر روی سایت های اینترنتی و‬
‫کتابفروشی های کابل و تقریبا ا همه شهر های افغانستان پیدا می شود‪ .‬حتی عکس های او با‬
‫عنوان "قهرمان شهید" در سالنامه ها به چاپ می رسد‪.‬‬
‫با این همه‪ ،‬سایه سنگینی که ریاست او در سازمان خاد بر شخصیت نجیب للا افگند‪ ،‬از ذهن‬
‫بسیاری از افغانها زدوده نشده و آنها هنوز هم او را با همین تصویر و از همین زاویه می‬
‫شناسند‪.‬‬
 ‫‪ □ 160‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫یکتعداد عوامل سقوط دولت داکتر نجیب هللا‬

‫در سال ‪ ،۱۹۸۵‬هنگامی که آقای «میخائیل گورباچف» به دبیر اولی حزب کمونیست اتحاد‬
‫شوروی گمارده شد‪ ،‬زمامداران‪ ،‬دیگر آنوقت به لزوم عقب نشینی از افغانستان پی برده بودند‪.‬‬
‫کارزار گسترده ای علیه جنگ‪ ،‬که خانواده سربازان‪ ،‬جنگجویان پیشین و حتی افسران زیر پرچم‬
‫براه انداخته بودند مسکو را بدان سمت راند‪ .‬دور نبود که نسیم »‪«perestroïka‬پربرسترایکا‬
‫و گالزنوست »‪ «glasnost‬بوزد‪ .‬در افغانستان‪« ،‬نجیب للا» که تازه به مقام ریاست جمهوری‬
‫برگمارده شده بود‪ ،‬به سودای ناسیونالیسمی عمل گرا‪ ،‬بیش از پیش از مارکسیسم – لنینسم فاصله‬
‫می گرفت‪ .‬در سال ‪ ۱۹۸۸‬او نام حزب دموکراتیک خلق افغانستان را به «وطن» تغییر داد‪ .‬در‬
‫فرجام دوران مأموریت خود‪ ،‬حتی در نظر داشت که مقام وزارت دفاع را به «احمد شاه‬
‫مسعود» بسپارد‪.‬‬
‫این نرمش پذیری ها‪ ،‬که از هنگام عزیمت «ببرک کارمل» و صعود «نجیب للا» احساس می‬
‫شد‪ ،‬سهمی در اتخاذ سیاستی رسمی موسوم به «آشتی ملی » داشت‪. «Artemy .‬‬
‫»‪Kalinovsky‬تاریخدان در اثر خویش با عنوان «بدرودی طوالنی» چشم انداز اجمالی خوبی‬
‫از این جنبه های دیپلوماتیک به دست می دهد‪ .‬او می نویسد‪" :‬از سال ‪ ۱۹۸۵‬تا سال ‪۱۹۸۷‬‬
‫سیاست مسکو در باره افعانستان را عزم پایان بخشیدن به جنگ بدون تن دادن به شکست پیش‬
‫می برد‪" .‬گورباچف" کمابیش به همان اندازه پیشینیانش از گزندهای عقب نشینی شتابزده ای که‬
‫ممکن بود حیثیت شوروی را خصوصا نزد شرکای جهان سومی اش خدشه دار سازد بیمناک‬
‫بود‪ .‬با اینهمه او به تعهد پایان بخشیدن به جنگ نیز کمر بسته بود‪ ،‬و هیئت سیاسی حزبش نیز‬
‫در این سمت و سو پشتیبان وی بود‪ .‬این جهت گیری متضمن جستجوی رویکردهای تازه ای بود‬
‫تا رژیم ماندگاری را در کابل بر جای بگذارد که پس از خروج سپاهیان شوروی بتواند دوام‬
‫آورد"‪.‬‬
‫برای توفیق در سیاست «آشتی ملی» به همکاری ایاالت متحده‪ ،‬نخستین پشتیبان مجاهدین نیاز‬
‫بود‪ .‬از بخت بد افغانستان و شوروی‪ ،‬دولت «ریگان» آنوقت میان »‪«Bleeders‬‬
‫(«خونریزان») و »‪«( «dealers‬آشتی جویان») به دو دستگی افتاده بود‪« .‬جرج شولتز »‬
‫)‪(George Shultz‬وزیر امور خارجه در میان مصالحه جویان اصلی هوادار کنار آمدن با‬
‫اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی جای داست‪ .‬موضع گیری آنها ساده بود‪ :‬معتقد بودند که‬
‫چنانچه ارتش سرخ از افغانستان عقب نشیند‪ ،‬ایاالت متحده باید از کمک به مجاهدین دست‬
‫بردارد‪ .‬اما «خونریزان» که در صحن »‪ «CIA‬و «البی افغان» در گنگره آمریکا حضوری پر‬
‫رنگ داشتند‪ ،‬گوششان به این حرف ها بدهکار نبود‪ :‬آنها پایان کمک به مجاهدین را به توقف‬
‫صاف و ساده هر گونه پشتیبانی شوروی از دولت «نجیب للا» مشروط می ساختند‪ .‬آنها بودند‬
‫که سرانجام به مقصود رسیدند‪.‬‬
‫در ماه فبروری ‪ ۱۹۸۹‬آخرین تانک شوروی پل دوستی در شمال رود آمو دریا را پشت سر‬
‫نهاد‪ .‬با اینحال‪ ،‬مسکو از یاری دادن به «نجیب للا» دست نکشید‪ .‬در ماه مارچ ‪ ۱۹۸۹‬وقتی‬
‫سپاهیان دولت افغانستان‪ ،‬که آنگاه دیگر به تنهائی می جنگیدند‪ ،‬محاصره مجاهدین را در جالل‬
‫آباد در نزدیکی مرز پاکستان شکستند‪ ،‬همه را به شگفتی انداختند‪ .‬چنانچه شورشیان موفق می‬
‫شدند این شهر را بگیرند‪ ،‬دور نبود که کابل مقصد بعدی آنان باشد‪ .‬پس از آن‪ ،‬هفت حزب‬
‫محاهدین‪ ،‬به رغم فن آوری نظامی عالی شان‪ ،‬همچنان از هم دریده و گرفتار ناساگاری های‬
‫راهبردی ماندند‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪161‬‬

‫به عقیده «بریث ویت»‪« ،‬ادوارد شواردنادزه )‪» (Edouard Chevardnadze‬که نمی‬
‫خواست نخستین وزیر امور خارجه شوروی باشد که به شکست تن در می دهد‪ ،‬پرشور و‬
‫حرارت ترین پشتیبان «نجیب للا» بود‪ .‬او مجاب شده بود که افغان ها قادر خواهند بود به لطف‬
‫جریان نفت و تسلیحاتی که از اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی می رسید تا ابد بجنگند‪ .‬در‬
‫حقیقت‪« ،‬نجیب للا» توانست سه سال بیش دوام آورد‪ .‬در پایان سال ‪ ۱۹۹۱‬وقتی «بوریس‬
‫یلتسین)‪« ،» (Boris Eltsine‬گورباچف» را برکنار کرد و اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی‬
‫فرو پاشید‪ ،‬جریان حیاتی کمک ها نیز قطع شد‪.‬‬
‫با بودن «یلتسین» در مسند قدرت در روسیه‪ ،‬رژیم «نجیب للا» از پای در افتاد‪ .‬اگر گفته‬
‫«بریث ویت» را مالک گیریم‪ ،‬گویا «یلتسین»‪ ،‬در مقام رئیس جمهور فدراسیون روسیه‪ ،‬حتی‬
‫پیش از سقوط آقای «گورباچف» رشته های پیوندی را با مجاهدین افغان به هم بافته بود‪ .‬از‬
‫دیگر سو به محض آنکه عرضه لوازم و ضروریات روسی قطع شد‪ ،‬آقای «عبدالرشید دوستم»‬
‫یکی از حامیان نظامی اصلی «نجیب للا»‪ ،‬به اردوگاه شورشیان پیوست‪.‬‬
‫با اعالن خاتمه کار حکومت به مجلس وزرآ و متعاقبآ ناکامی داکتر نجیب للا برای خروج از‬
‫کشور‪ ،‬بیجهت نیست که رفقا و وزرای دولت نجیب للا در مورد آینده خود خود تصمیم گرفتند و‬
‫هرکه به راهی رفت‪ .‬در این بحبوحه جانبداری فرصت طلبانه جنرال عبدالرشید دوستم از‬
‫احمدشاه مسعود و تسلیمی دولت و نیروهای نظامی داکتر نجیب للا توسط تعدادی عناصرپرچمی‬
‫دولت او مانند وکیل‪ ،‬فرید مزدک‪ ،‬جنرال نبی عظیمی‪ ،‬جنرال علومی و غیره در سال ‪۱۹۹۲‬ع‪،‬‬
‫به احمدشاه مسعود و حزب جمعیت به مسعود و حزب جمعیت فرصت داد تا با نادیده گرفتن‬
‫توافقات میان گروههای مجاهدین تمام قدرت را بدست گرفته حاکم مطلق گردند‪.‬‬

‫دستآوردهای جمهوری دموکراتیک افغانستان‬

‫اثرات سیاسی و اجتماعی‬
‫آغاز زمامداری جناح «خلق» حزب‪ ،‬خونبار بود‪ .‬چهل تن ژنرال و همپیمانان سیاسی «داوود»‪،‬‬
‫که دو صدراعظم پیشین نیز در میان آنان بودند بدون محاکمه اعدام شدند‪ .‬جزو دیگرانی که به‬
‫زندان افتادند یا به قتل رسیدند‪ ،‬اسالمگرایان‪ ،‬مائوئیست ها و حتی اعضای جناح «پرچم» نیز‬
‫دیده می شدند‪.‬‬
‫خشونتی که «خلق» بدان دست زد‪ ،‬زمامداران شوروی را نگران کرد‪ .‬باهمه اصالحات‬
‫ترقیخواهانه گوناگون –ممنوعیت ازدواج کودکان‪ ،‬کاهش میزان جهیزیه‪ ،‬حذف قروض رهنی‬
‫روستائی‪ ،‬پیکار با بیسوادی مردان و زنان (با آموزش جداگانه برای هر گروه)‪ ،‬اصالحات‬
‫ارضی‪ ،‬و جز اینها–‪ ،‬خطاهای مدیریت آنان‪ ،‬واکنش های خشن بخشی از مردم را برانگیخت‪.‬‬
‫آقای «صالح محمد زیرئ»‪ ،‬یکی از مسئوالن کهنسال کمونیست که «ستیل» توانسته بود رد پای‬
‫وی را در ساختمانی ساده و معمولی در لندن پیدا کند‪ ،‬مقاومت مردم را به این عبارات شرح می‬
‫داد‪« :‬در آغاز‪ ،‬روستائیان خشنود بودند‪ ،‬اما وقتی فهمیدند که ما کمونیست هستیم‪ ،‬رفتار‬
‫وسلوکشان را [نسبت به ما] عوض کردند‪ .‬سرتاسر جهان علیه ما بود‪ .‬مردم می گفتند که ما به‬
‫اسالم ایمان نداریم‪ ،‬و [البته] پر بیراه هم نمی گفتند‪ .‬آنها به خوبی می دیدند که نماز نمی خوانیم‪.‬‬
‫زنان را از سنگینی بار جهیزیه رهانیده بودیم و همین مردم می گفتند که ما هوادار بی بند و‬
‫باری هستیم»‪ .‬عضو پیشین دیگر حزب دموکراتیک خلق افغانستان که او نیز در پایتخت بریتانیا‬
‫رحل اقامت افکنده است‪ ،‬بیاد می آورد که رهبران حزبی که به قدرت رسیده بود «می خواستند‬
 ‫‪ □ 162‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫بیسوادی را در ظرف پنج سال ریشه کن سازند؛ خواب و خیالی مسخره‪ .‬مردم به طرح‬
‫اصالحات ارضی دل نمی دادند‪ .‬حاکمان فرمانهای با ظاهر انقالبی صادر می کردند که می‬
‫خواستند به زور به کار بندند‪ .‬جامعه آماده نبود‪ .‬با مردم مشوره نکرده بودند‪.‬‬
‫اصالحات حزب دموکراتیک خلق افغانستان که در اضطرار بدان پرداختند از گزند شکاف و‬
‫گسل کهن میان شهرها و روستاها در جامعه افغانی برکنار نماند‪ .‬جوانان شهرنشین آرمان گرا و‬
‫درسخوانده چیزی از سپهر روستائی سر در نمی آوردند و می خواستند ترکیب دیگری بدان‬
‫بخشند‪ ،‬در حالی که ساکنان دهکده ها با دیوارهائی از خشت خام‪ ،‬هیچگونه همدلی با‬
‫دیوانساالری شهری نشان نمی دادند‪ .‬از اینرو جای شگفتی نبود که ابعاد اجتماعی و فرهنگی‬
‫اصالحات کسانی را خوش نیاید‪ ،‬زیرا امتیازات مالیان و مالکان و صاحبان اراضی گسترده را‬
‫تهدید می کرد؛ اما آزار دهنده تر آن یود که دهقانان مؤمن‪ ،‬جنبه های اقتصادی ترقیخواهانه‬
‫برنامه را نیز یکسره بر نمی تافتند‪.‬‬
‫افغانستان سال های دهه ‪ ۱۹۷۰‬هرچند فقیر و بی بهره از مساوات بود‪ ،‬اما از آنگونه تمرکز‬
‫کشاورزی‪ ،‬به طور مثال‪ ،‬همچون عصر پیش از انقالب های چین و مکزیکو رنج نمی برد‪.‬‬
‫همانگونه که «جاناتان ستیل» تشریح می کند‪ ،‬رعایا غالبا «حلقه ها و پیوندهای مذهبی‪ ،‬عشیره‬
‫ای و خانوادگی با مالکان خویش داشتند و حاضر نبودند که از اقتدار آنان سرپیچی کنند»‪ .‬جامعه‬
‫روستائی که هموار نسبت به کابل به گونه ای خودمختار بود‪ ،‬احساس می کرد که دستخوش‬
‫تهدید است‪ .‬ناگزیر رفته رفته به مقاومت مسلحانه روی آورد و به احزاب اسالمی پیوست که در‬
‫دوران سرکوبی که «داوود» پیش می برد به پاکستان گریخته بودند‪.‬‬
‫برخی خطاهای فنی بازهم بیشتر به وخامت وضعیت حزب دموکراتیک خلق افغانستان دامن زد‪.‬‬
‫کمونیست های کابل در شتابزدگی خویش زمین ها را تقسیم کردند‪ ،‬ولی مالکیت آب را به حال‬
‫خود وانهادند‪ :‬اشتباهی که از بی خبری آنها از کشاورزی بومی پرده بر می داشت‪ .‬نظام‬
‫سودخوری ناعادالنه بازارها را ملغی کردند‪ ،‬ولی برنامه رهنی قرضه های زراعتی جایگزینی‬
‫را به منظور کمک به روستائیان تنگدست برپا نساختند‪ .‬از آنسو دولتمردان شوروی هم از‬
‫دعوت کابل به رها کردن یا به تعویق انداختن تندرو ترین اصالحات باز نمی ایستادند‪.‬‬
‫کمونیست ها نخستین تجددخواهان افغان نبودند که طعم ناکامی ها را چشیدند‪ .‬امان للا خان نیز با‬
‫شورشی عشیره ای در مخالفت با سیاست تجددگرای وی به الهام از اصالحات «مصطفی کمال‬
‫اتاتورک»‪ ،‬از سلطنت برافتاد‪ .‬او اصالحات کشاورزی حداقلی را روا داشته‪ ،‬به زنان حق رأی‬
‫داده و آموزش دختران را آغاز کرده بود‪ .‬نخبگان روستائی جاده های زیبا را ارج می نهادند‪ ،‬اما‬
‫دریافت مالیات برای تأمین هزینه آنها را نمی پسندیدند؛ روستانشینان بهبود کشاورزی و آموزش‬
‫را می پذیرفتند‪ ،‬اما تعدی به نظامی مردساالر را بر نمی تافتند‪.‬‬
‫حزب دموکراتیک خلق افغانستان در حالیکه از آغازین روزهای حیات خویش‪ ،‬مظالم حکومت‬
‫های پیشینه را نکوهش می گرفت‪ ،‬استبداد و گونه های دیده شدۀ آن را محکوم می کرد‪ ،‬اما‬
‫همین حزب همزمان با تبلیغاتی که در این زمینه داشت‪ ،‬با اعمال ظالمانه دل های مردم افغانستان‬
‫را به سختی آزرد و در ژرفای جامعه تخم دشمنی کاشت‪ .‬رهبران حزب هرگز سر در گریبان‬
‫فرو نبردند که ببینند‪ ،‬کجای تاریخ افغانستان حکایتگر چنان جفایی در حق مردم افغانستنان است‪.‬‬
‫آنها تا این که سیاست های غلط و اعمال جفاآمیز خود را منشأ بروز ناهنجاری ها ارزیابی کنند‪،‬‬
‫مخالفین شوروی را محکوم کردند‪ .‬گویی مخالفین شوروی هم از خدا بروز چنان روزی را‬
‫مطالبه می کردند تا اسباب مشغولیت نظامی برای شوروی و حکومت جمهوری د‪ .‬ا با بهره‬
‫برداری های مختلف سیاسی و "ایدیولوژیک" مساعد شود‪ .‬حکومت ‪ 17‬ماهۀ نورمحمد تره کی‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪163‬‬

‫مقدمات چنان بازی دردآمیز برای مردم افغانستان را ایجاد کرد‪ .‬دیکتاتوری و مظالم اعمال شده‬
‫از طرف دولت آن حزب یک بار دیگر به این تجربۀ گرانبها و نتیجه گیری برای کشور ما‬
‫افزوده است که نظام یک حزبی و متکی به بیگانگان‪ ،‬ظلم مضاعف را در حق مردم یک جامعه‬
‫اعمال می کند‪ .‬با بسا نتایج دیگری که در فرجام بررسی ‪ 14‬سالۀ حیات آن‪ ،‬باید گفته شود‪.‬‬
‫شایان یادآوری است که آن تعداد از رهبران حزب ‪.‬د‪ .‬خ ا که زنده هستند‪ ،‬و چند تنی که تا حال‬
‫کتاب ها و نوشته هایی راپیرامون زمانۀ مورد بررسی انتشار داده اند‪ ،‬برداشت دیگری ارایه می‬
‫دهند‪ .‬آنها منشأ اصلی آن همه تبهکاری در افغانستان را‪ ،‬در ساختار استبداد آمیز حزب وعقاید‬
‫حاکم بر آن نمی بینند‪ .‬همچنان اتحاد شوروی را به عنوان دوست خلق های جهان و منجمله خلق‬
‫افغانستان معرفی می کنند‪ .‬برخی به بخصوص جناح پرچم در ارزیابی از ستم های زمانۀ تره‬
‫کی‪ ،‬حفیظ للا امین را مقصر می دانند‪ .‬البته به عنوان گماشتۀ "سی ‪.‬آی ‪.‬ای"‪ .‬همه همنظر اند‪،‬‬
‫که نیات خوبی برای مردم افغانستان داشتند‪ .‬بر این مبنا از دید آنها این "ارتجاع داخلی و جهانی"‬
‫بود که مانع تحقق نیات و برنامه های خوب گردید‪ .‬اما هستند تعدادی از اعضای حزب که از‬
‫بیان حقایق حاکمیت ح‪ .‬د‪ .‬خ‪ .‬ا ابآ ندارند‪.‬‬
‫عبدللا نایبی یکی از تیوریسن های پرچمی اخیرآ در وبسایت "حزب نوین مردم افغانستان" زیر‬
‫عنوان مقالهء "انحطاط جامعهء افغانی" در مورد عوامل ناکامی حزب دموکراتیک خلق افغانستان‬
‫بخصوص عوامل داخلی حزب مینویسد‪ ..." :‬این جا روی کاستیهای سرشتی حزب مکث میکنم‬
‫که چگونه در امتداد چهارده سال حاکمیتش نقش بارزی را (خواسته یا ناخواسته) در استقرار‬
‫انحطاط در جامعه بازی کرد‪.‬‬
‫اصل «زرین» مرکزیت دموکراتیک که جوهر آرمانی زنده گی درون ‪ -‬حزبی پنداشته میشد‪،‬‬
‫هی گاهی از «اصل مرکزیت» فراتر نرفت‪ .‬اگر از یک سو شرایط عینی اختناق و ناعلنی بودن‬
‫حزب عامل بودند‪ ،‬از سوی دیگر رهبری حزب‪ ،‬آگاهانه یا ناآگاهانه‪ ،‬برای ایجاد و تقویت‬
‫دموکراسی در درون حزب برنامه یی را اجرا نکرد‪ .‬انسجام و یک پارچه گی ظاهری حزب و‬
‫تعمیل جانبازانۀ اوامر مقامهای باالیی از سوی رزمنده گان صف‪ ،‬این پندار واهی را در رهبری‬
‫و در صفوف حزب به وجود آورده بود که گویا روح و ایمان انقالبی یگانه غنای زنده گی درون‬
‫حزبی را میسازند و آن را از خطرهای هجوم هیئت حاکمه از یک سو و چند پارچه گی درونی‬
‫از سوی دیگر‪ ،‬در امان میدارند‪ .‬این از نخستین و بزرگترین اشتباههای رهبری ح‪ .‬د‪ .‬خ‪ .‬ا بود‪.‬‬
‫اولین پیامد نبود دموکراسی در درون حزب‪ ،‬برعکس انتظار‪ ،‬انشعاب حزب بود‪ .‬اما آنچه مهمتر‬
‫از انشعاب تبارز کرد دیکتاتوری آغاز احراز قدرت سیاسی بود‪ .‬حزبی که زنده گی درونی‬
‫غیردموکراتیک داشت‪ ،‬نمیتوانست (با حاکمیت بر دولت) دولت دموکراتیک را بنیاد گذارد‪.‬‬
‫بعد دموکراسی در اصل مرکزیت دموکراتیک به معنای ابراز عقیده و اندیشه یا به سخن دیگر‬
‫کاربرد "آزادی" است‪" .‬مانیفست" جامعۀ فارغ از بهره کشی را «فرمانروایی آزادی» تعریف‬
‫کرد و سارتر بر آن بود که "آزادی" (اختیار) بنیادی ترین و نخستین ارزش بشری است زیرا‬
‫تنها با کاربست اختیار است که میتوان دیگر ارزشها را برگزید‪ .‬اگر آزادی یا اختیار نباشد هرگز‬
‫نمیتوان یاری رساندن به یک "ناتوان" را به حیث یک ارزش هومانیستی برگزید‪ .‬آنچه در حزب‬
‫دموکراتیک خلق افغانستان از اعضای آن سلب شده بود آزادی بود بخصوص آزادی داوری!‬
‫اعضای حزب ناگزیر چون رهبری داوری می کردند و این داوری همه امور زنده گی به شمول‬
‫داوری در مورد ارزشها را در بر می گرفت‪ .‬حزبی ها در ژرفای وجدان شان زنده گی خود را‬
‫وقف دفاع از انسان مظلوم کرده بودند و حزب را شرف هستی خود و معنای زیستن خود تلقی‬
‫میکردند‪ .‬نخستین حادثه یی که روحیۀ "فداکاری" اعضای حزب را به حیث یک "ارزش بزرگ‬
‫اجتماعی" ضربه زد‪ ،‬استقرار دیکتاتوری یک گروه کوچک بر تمام حزب و از طریق آن بر‬
 ‫‪ □ 164‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫حزب – دولت و سپس بر جامعه بود‪ .‬رفاقت حزبی که برترین رابطۀ اجتماعی و غنی ترین‬
‫ارزش سیاسی تلقی می شد در پای سلطه و قدرت یک گروه کوچک قربانی شد و جای آن را‬
‫کدورت‪ ،‬دشمنی‪ ،‬تفتین و توطئه گرفت‪ .‬حزب دموکراتیک خلق افغانستان با آمیزش در دولت از‬
‫پی رویداد ‪ 7‬ثور از "ماهیت انقالبی" خود بیگانه گردید و از معنویت انقالبی خود تهی شد‪.‬‬
‫دیگر از "رفاقت" که بنیاد هستی حزب به حیث یک سازمان رهایی بخش وابسته به دنیای کار‬
‫پنداشته می شد‪ ،‬خبری نبود‬
‫رویداد ‪ 6‬جدی که به دیکتاتوری خونین یک گروه در حزب ‪ -‬دولت پایان بخشید‪ ،‬همراه بود با‬
‫تعمیق "از خود بیگانه گی" حزب ‪-‬دولت که دیگر کامالا در اختیار حزب ‪-‬دولت شوروی قرار‬
‫داشت‪ .‬در ‪ 7‬ثور حزب به حیث یک "ارادۀ دسته جمعی" در دولت مستحیل گردید و در ‪ 6‬جدی‬
‫حزب‪ -‬دولت به حیث یک ارادۀ اجتماعی افغانی در ارادۀ حزب‪ -‬دولت شوروی مستحیل گردید‪.‬‬
‫آن بخشهایی از جامعۀ افغانی که زیر اداره ‪ ،‬نفوذ و عملکرد حزب‪ -‬دولت قرار داشتند توان‬
‫تعیین سرنوشت خود را از دست دادند‪ .‬از این قرار سلب ارادۀ بخشی از جامعۀ افغانی ‪ -‬یعنی‬
‫سلب آزادی انتخاب ‪ -‬رکود ارزشها را شتابان تر ساخت‪ .‬این بخش جامعۀ افغانی هویت "جمعیت‬
‫گیرافتاده یی" را به خود گرفت که آزادی را چونان رؤیایی دست نیافتنی در پروازگاه تخیل خود‬
‫تصویر می کرد! "زد و بند" های درون حاکمیت بر اساس منافع گروهی (خانواده گی‪،‬‬
‫فراکسیونی‪ ،‬جناحی‪ ،‬قومی‪ ،‬زبانی‪ ،‬سمتی و ‪ )...‬آن بخش از اعضای حزب را که هنوز پابند‬
‫ارزشهای هومانیستی بودند و با دشواری توانسته بودند دستان خود را در زیر شادروان شفاف‬
‫آرمانهای واالی بشری پاکیزه نگه دارند‪ ،‬کامالا به حاشیه برد‬
‫گسترش دامنۀ جنگ و افزایش سرسام آور تلفات انسانی در دو سوی خط کارزار بارآور روحیۀ‬
‫کین توزی و انتقام جویی و بی ارزش ساختن "زنده گی انسانی" گردید‪ .‬در سالهای پسین حاکمیت‬
‫حزب دولت برخی از اعضأ‪ ،‬سپهبدان و گروه های حزبی نی تنها روی اصول حزبی شان پا‬
‫گذاشتند‪ ،‬بل‪ ،‬با در غلتیدن در لجن خیانت با دشمنان پیشین شان همدست شدند و بر رفقای شان‬
‫تاختند!‬
‫آن بخش از جامعه که با حزب دولت پیوند داشت باور و اعتقاد خود را نسبت به ارزشهایی که‬
‫حزب در آیین نامۀ رسمی خود درج کرده بود و خود را ممثل آنها در پهنۀ زنده گی اجتماعی‬
‫جلوه می داد‪ ،‬کامالا از دست داد‪" .‬سیاست بازی" گره یافته با فریب و نیرنگ جای کنش سیاسی‬
‫را به حیث پراتیک ارزشمند اجتماعی گرفت‪ .‬تسلیم دهی "قوای مسلح جمهوری دموکراتیک‬
‫افغانستان" یگانه عامل فروپاشی نظام نبود‪ ،‬بل‪ ،‬این فروپاشی نظام ارزشی و استقرار انحطاط‬
‫بود که عوامل تسلیم دهی قوای مسلح و افول حزب‪-‬دولت را ساختند‪ .‬ارزش ها دیگر از ذهن ها‬
‫کوچ کرده بودند و "معنویت" چیزی جز یک مفهوم میان تهی نبود‪ .‬اعضای حزب دموکراتیک‬
‫خلق افغانستان که دیگر در چرخهای دولت گیر مانده بودند محراب های مقدس گذشتۀ شان را‬
‫هیکل های مقوایی آلوده به پلشتیها یافتند! چنین است که امروز (پس از ربع قرن از فروپاشی‬
‫حزب ‪ -‬دولت) به جز شمار اندکی از حزبی های وفادار به آن ارزشهای واالی انسانی ‪ ،‬دیگران‬
‫در بستر پیامد های انحطاط به سر می برند !"‬
‫باید بر ابعاد منطقه ای و جهانی جهاد افغانستان نیز تاکید کرد‪ .‬در نتیجهء جنگ ‪ 14‬ساله در‬
‫افغانستان و مداخلهء اتحاد شوروی در آن به فروپاشی نظام فرسودهء اتحاد شوروی کمک کرد و‬
‫در نتیجه جنگ سرد پایان یافت‪ .‬این جنگ بساط کمونیزم را جمع کرد و ضربهء جبران ناپذیر به‬
‫تیوری حقانیت و موثریت سیستم سوسیالیستی و کمونیستی در سطح ملی و بین المللی وارد نمود‬
‫و جنبشهای چپگرا را در تمام منطقه و جهان دستخوش بحرانی بزرگ ساخت‪.‬اعتماد و اعتقاد به‬
 ‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪165‬‬

‫کمونیزم و سوسیالیزم به مثابه دورنمای نجات کشورهای عقب مانده از فقر و بی عدالتی و‬
‫نابرابریهای سیاسی برای همیشه خدشه دار شد‪.‬‬

‫اثرات و مصارف انسانی‬

‫اتحادشوروی سابق ساالنه پنج ملیارد دالر و در مجموع در مدت ‪ 9‬سال ‪ 45‬ملیارد دالر در‬
‫افغانستان مصرف کرد در حالیکه امریکا‪ ،‬عربستان سعودی‪ ،‬کشورهای اسالمی و اروپایی جمعآ‬
‫به ارزش ده ملیارد دالر کمک و سالح از سال ‪1980‬م تا ‪1992‬م در اختیار مجاهدین گذاشتند‬
‫(احمد رشید‪ ،‬طالبان‪ .)2000 ،‬مصارف حکومت افغانستان را در راه ادامهء جنگ باید به این‬
‫مبالغ افزود‪.‬‬
‫نتایج و اثرات انسانی ایجاد جمهوری دموکراتیک افغانستان میلیونها شهید و معلول و مهاجر‬
‫میباشد‪ .‬در طول ده سال اول ‪ 1987-1978‬حاکمیت جمهوری دموکراتیک افغانستان جمعآ‬
‫‪ 876,825‬نفر افغان منجمله ‪ 650،056‬مرد و ‪ 227،769‬زن در افغانستان حیات خودرا در‬
‫نتیجهء جنگها از دست دادند (نوراحمد خالدی‪1991 ،‬م‪ ،‬ص ‪ . )106‬به این حساب در این مدت‬
‫بطور متوسط ساالنه نزدیک به ‪ 88‬هزار نفر جان خودرا از دست داده اند‪ .‬اگر این رقم را باالی‬
‫‪ 14‬سال حاکمیت حزب دموکراتیک خلق توسعه دهیم تعداد مجموعی کشته شدگان افغان در‬
‫جنگهای زمان زعامت جمهوری دموکراتیک افغانستان به ‪ 1.32‬ملیون نفر بالغ خواهد شد‪.‬‬
‫مزید بر تعداد کشته شده گان‪ ،‬ملیونها نفر افغان نظر به سیاستهای دولت‪ ،‬نظر به حمالت‬
‫مجاهدین به دهات و شهر ها و نظر به جنگهای میان قوای دولتی و مجاهدین مجبور به ترک‬
‫خانه ها ‪ ،‬دهات و شهرهای خود شده به مناطق امن تر در داخل شهرها پناه بردند و یا به خارج‬
‫از کشور مهاجرت نمودند‪ .‬تعداد پناهنده گان به کشورهای پاکستان و ایران سر به ملیونها نفر‬
‫زد‪ .‬احصائیه های شامل گراف زیرین که از منابع ادارهء پناهندگان ملل متحد ترتیب شده نشان‬
‫میدهد که در سال ‪1988‬م تعداد پناهندگان (رفیوجی ها) و بیجا شده گان داخلی به بیش شش‬
‫ملیون نفر بالغ میگردید‪:‬‬

‫در مدت کوتاهی‬

 ‫‪ □ 166‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫در حالیکه پناهنده گان مستعد شهری به امید متوطن شدن به کشورهای امریکا‪ ،‬آسترالیا و اروپا‬
‫رو به پاکستان و هندوستان نهادند‪ ،‬پناهندگان دهاتی سنی مذهب در کمپهای مهاجرین در پاکستان‬
‫و شیعه مذهبان بخصوص هزاره ها به ایران مهاجر گردیدند‪ .‬بازگشت تعداد زیاد این پناهنده گان‬
‫دهاتی به افغانستان از سالهای ‪2002‬م به بعد اثرات قابل مالحظه ذهنیتی و فرهنگی در کشور‬
‫بوجود آورد که به مشکالت کشور افزود‪.‬‬
‫عالوه بر آن ساختمان دموگرافیکی نفوس افغانستان در نتیجهء این جنگها بطور قابل مالحظه‬
‫دستخوش تغییر گردید و بخصوص اکثریت نفوس اولیهء شهرها مجبور به مهاجرت شدند و‬
‫نفوس دهاتی جای آنها را اشغال نمود‪ .‬بدین ترتیب در ترکیب و کیفیت نفوس شهرها تغییرات‬
‫قابل مالحظه به وجود آمد و موازی به آن فرهنگ شهری نیز دستخوش تغییر شد‪.‬‬
‫فهرست منابع مآخذ این بخش‬

‫‪ .1‬جاناتان ستیل‪ ، ،‬کتاب ارواح میدانهای جنگ افغانستان‪ ،‬چاپ لندن سال ‪2012‬م ‪( :‬بزبان‬
‫انگلیسی)‬
‫‪ .2‬نوراحمد خالدی‪ ،‬عواقب دموگرافیکی جنگ در افغانستان‪ ،‬مجلهء سروی آسیای مرکزی‪،‬‬
‫انجمن مطالعات آسیای مرکزی‪ ،‬جلد ‪ ،10‬شماره ‪ 3‬سال ‪ ،1991‬آکسفورد‪( .‬بزبان انگلیسی)‬
‫‪ .3‬بصیراحمد حسین زاده وبسایت بی بی سی فارسی‬
‫‪ .4‬سلطان علی کشتمند‪ ،‬یادداشهای سیاسی و رویدادهای تاریخی‪ ،‬ناشر نجیب کبیر‪ ،‬سال ‪.2002‬‬
‫‪ .5‬صدیق وفا‪ ،‬مباحثات فیسبوکی‪.‬‬
‫‪ .6‬لوموند دپلوماتیک‪ ،‬بازنگری تجربه کمونیستی در افغانستان‪2012 ،‬م‬
‫‪ .7‬فرید مزدک‪ ،‬مصاحبه با بی بی سی فارسی‪.‬‬
‫‪ .8‬خاطرات سیاسی جنرال عبدالقادر‪ ،‬چاپ دوم‪ ،‬زمستان ‪ ،۱۳۹۲‬هامبورگ‪.‬‬
‫‪ .9‬صباح الدین کشککی‪ ،‬دههء قانون اساسی‪ ،‬ناشر مرکز نشراتی میوند‪ ،‬چاپ سوم‪،۱۳۷۷ ،‬‬
‫پشاور‬
‫عبدللا نایبی وبسایت "حزب نوین مردم افغانستان" عنوان مقالهء "انحطاط جامعهء‬ ‫‪.10‬‬
‫افغانی"‬
‫نصیر مهرین – صدای آلمان‬ ‫‪.11‬‬
‫‪Artemy Kalinovsky, A Long Goodbye:The Soviet Withdrawal from .12‬‬
‫‪Afghanistan, Harvard University Press, Cambridge, 2011‬‬
‫‪ .13‬یاسین رسولی دیپلمات پیشین افغانستان در لندن ‪ /‬بیبیسی‪ / ،‬برژینسکی؛ چه چیزی در‬
‫تاریخ مهمتر است؟ وجود طالبان یا فروپاشی شوروی؟‪ ،‬سه شنبه ‪ ۲۳‬جوزا ‪.۱۳۹۶‬‬
‫‪ .14‬سید محمدباقر مصباحزاده ( پیام آفتاب‪)۱۳۹۶ ،‬‬
‫‪ .15‬ادارهء پناهنده گان ملل متحد ‪UNHCR‬‬
‫‪ .16‬جریده انترنتی پیام آفتاب‪ ۸ ،‬ثور ‪۱۳۹۵‬‬
‫‪ .17‬احمد رشید‪ ،‬طالبان‪ ،‬اسالم نظامیگر‪ ،‬نفت و بنیاد گرائی در آسیای مرکزی‪ ،‬چاپ مطبعهء‬
‫پوهنتون یل‪ ،‬ایاالت متحدهء امریکا‪( 2000 ،‬بزبان انگلیسی)‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪167‬‬

‫حکومت مجاهدین (‪1996-1992‬م)‬

‫مقاومت علیه رژیم جمهوری دموکراتیک‬

‫در جامعهٔ عمیقآ عنعنوی افغانستان رهبری مقاومت در مقابل رژیمهای‪ ،‬تره کی‪ ،‬امین‪ ،‬کارمل و‬
‫نجیب للا متآسفانه بدست نیروهای سیاسی اسالمگرای جامعه افتاد‪ .‬این نیروها به دو گروه بودند‪:‬‬
‫گروه اسالمگرایان مکتبی (مکتب اخوان المسلمین محمد قطب) مانند گلبدین حکمتیار و برهان‬
‫الدین ربانی و گروه اسالمگرایان سنتی افراطی مانند مولوی یونس خالص‪ ،‬محمدی‪ ،‬حقانی‪ ،‬سید‬
‫احمد گیالنی و مجددی‪ .‬در میان گروه دومی همچنان میتوان گروه وهابی عبدالرب سیاف و‬
‫همچنان گروههای شیعی حزب حرکت و وحدت هزاره ها امثالهم را شامل نمود‪.‬‬
‫در پاکستان و ایران روحانیون مردم را به ادامه قیام علیه حکومت "کمونیستی" تشویق میکردند‪.‬‬
‫با آنکه هستهء اصلی این احزاب مانند حزب اسالمی گلبدین حکمتیار و جمعیت اسالمی برهان‬
‫الدین ربانی از زمان جمهوری داوود خان در پاکستان مستقر بودند اما برعالوه رفته رفته سائر‬
‫احزاب جهادی از بطن روحانیها و روشنفکران و مهاجرین بوجود آمد‪ .‬در پاکستان ‪ ۷‬گروه که‬
‫بعدها به ائتالف هفتگانه مشهور شد محور فعالیتهای مهاجرین و مجاهدین شدند و در ایران‬
‫شورای احزاب هشتگانه که مهمترین شان حزب حرکت اسالمی افغانستان بود و سازمان‬
‫نصر که شدیدا به ایران وابسته بودند‪.‬‬
‫تمام این احزاب و گروهها ریشه های سربازگیری آنها به وابستگی های قومی و زبانی و مذهبی‬
‫آنها مربوط میگردد و از اینجاست که سیاست در افغانستان از جنبش روشنفکری سالهای‬
‫‪1980-1960‬م به وابستگیهای مذهبی و قومی نزول میکند‪ .‬البته سیاسیهای فعال و انتخابی‬
‫قومیگرانه و مذهبی دولت های پاکستان و ایران و جریان دادن انتخابی کمکهای پولی‪ ،‬نظامی و‬
‫سیاسی به گروههای معین مورد نظر در تشکل و رشد این جهت گیریها نقش برازنده دارند‪.‬‬

‫ائتالف هفتگانه پشاور‬

‫مهمترین ائتالف مجاهدین شامل هفت گروه میشد که در سال (‪1985‬م)‪ ۱۳۶۴‬در شهر پشاور‬
‫پاکستان با یکدیگر متحد شدند‪ .‬همه این گروهها از مسلمانان سنی مذهب تشکیل شده و به جز‬
‫جمعیت اسالمی بقیه آنها عمدتا ا شامل مجاهدین پشتون میباشند‪:‬‬
‫حزب اسالمی ‪ -‬شاخه حکمتیار به رهبری گلبدین حکمتیار ‪ -‬عمدتا ا پشتون‬ ‫•‬
‫حزب اسالمی ‪ -‬شاخه خالص به رهبری یونس خالص ‪ -‬عمدتا ا پشتون‬ ‫•‬
‫جمعیت اسالمی افغانستان به رهبری برهانالدین ربانی و احمدشاه مسعود ‪ -‬عمدتا ا تاجیک‬ ‫•‬
‫اتحاد اسالمی افغانستان به رهبری رسول سیاف ‪ -‬عمدتا ا پشتون با گرایش وهابی‬ ‫•‬
‫محاذ ملی اسالمی افغانستان به رهبری پیر سیداحمد گیالنی ‪ -‬عمدتا ا پشتون با گرایش صوفی‬ ‫•‬
‫جبهه ملی نجات افغانستان به رهبری صبغتللا مجددی ‪ -‬عمدتا ا پشتون‬ ‫•‬
‫حرکت انقالب اسالمی افغانستان به رهبری محمدنبی محمدی ‪ -‬عمدتا ا پشتون‬ ‫•‬
‫گروه حقانی‬ ‫•‬
 ‫‪ □ 168‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫از نظر اعتقادات سیاسی چهار گروه اول به اسالم سیاسی مکتبی و برقراری حکومت مبتنی بر‬
‫شریعت معتقد بودند و سه گروه آخر بیشتر به اسالم عنعنوی متداول در افغانستان تعلق داشته و‬
‫رابطه خوبی با ظاهرشاه پادشاه سابق افغانستان داشتند‪ .‬جالب این است که هیچکدام این‬
‫تنظیمهای هفتگانه از سوی یک پشتون درانی رهبری نمیشد‪ .‬بخصوص بعد از تعیین حامد‬
‫کرزئ به حیث رییس جمهور افغانستان در سال ‪2001‬م ناگذیر این بیت پشتو که نمیدانم کی‬
‫سروده است مصداق واقعی پیدا میکند‪:‬‬
‫توره به غلجی کوی پاچاهی به دورانی کوی‬
‫ائتالف هشتگانه‬
‫ائتالف هشتگانه مستقر در ایران شامل مجاهدین شیعه میشد که بیشتر متعلق به قوم هزاره‬
‫بودند‪:‬‬
‫حزبللا افغان‬ ‫•‬
‫سازمان نصر به رهبری سید حسین حسینی دره صوفی و عبدالعلی مزاری‬ ‫•‬
‫سپاه پاسداران انقالب اسالمی افغانستان به رهبری محمد اکبری‬ ‫•‬
‫شورای انقالبی اتفاق اسالمی به رهبری سید علی بهشتی‬ ‫•‬
‫جنبش انقالب اسالمی به رهبری نصرللا منصور‬ ‫•‬
‫حرکت اسالمی افغانستان به رهبری آصف محسنی و شیخ صادق هاشمی‬ ‫•‬
‫اتحاد مبارزان اسالمی به رهبری مصباح زاده‬ ‫•‬
‫حزب رعد افغانستان عبدالجعفر نادری و اسماعیل بلخی‬ ‫•‬
‫اغلب احزاب شیعه با تشکیل حزب وحدت اسالمی به رهبری عبدالعلی مزاری در سال ‪1989‬م‬
‫جذب آن شدند و پس از آن حزب وحدت به عنوان نماینده اصلی هزارههای افغانستان عرض‬
‫وجود کرد‪.‬‬
‫مناطق تحت نفوذ تنظیمهای جهادی در افغانستان‬

‫منابع بین المللی تمویل کنندۀ پولی این جنگ دولت عربستان سعودی‪ ،‬دولت امریکا (سی‪.‬آی‪.‬ای‬
‫(شیخ های عرب و‪ ...‬و غیره بوده) و اسلحه و مهمات‪ ،‬توسط (سی‪.‬آی‪.‬ای)‪ ،‬از کشور های‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪169‬‬

‫مصر‪ ،‬ترکیه‪ ،‬انگلستان‪ ،‬چین و دولت اسرائیل و شبکه های بین المللی قاچاق اسلحه تهیه گردیده‬
‫است‪ .‬مجموع کمکهای مراجع فوق را به بیش از ده ملیارد دالر تخمین کرده اند‪.‬‬
‫نقش کلیدی سازمان استخبارات نظامی پاکستان (آی اس آی) را در رهبری نظامی و سیاسی‬
‫مجاهدین افغانستان میتوان از نوشته های نویسندگان کتاب "تلک خرس" بهتر دانست‪ .‬در کتاب‬
‫مذکور میخوانیم که‪" :‬جنرال اختر (جنرال عبدالرحمن اختر) طی هشت سال کار به حیث رئیس‬
‫عمومی (آی‪.‬اس‪.‬آی) در واقعیت طراح وسازمانده جهاد افغانستان بود‪ .‬وی توانست با رهبری‬
‫همه جانبه جهاد‪ ،‬زمینه را برای پیروزی نهایی مجاهدین آماده سازد‪ .‬جنرال اختر با ارائه اولین‬
‫پیشنهادات وتوصیه ها برای رئیس جمهور در حقیقت امر در عقب پشت پرده جهاد و جنگ‬
‫چریکی (در افغانستان) قرار گرفت‪ .‬او در عرصه سیاسی توانست اتحاد نسبی بین تنظیم های‬
‫مجاهدین به میان آورد ‪.‬وی با درک دقیق از روحیات افغانها‪ ،‬میدانست که قبل از بلند کردن‬
‫سرو صداهای سیاسی‪ ،‬باید پیروزی های نظامی را به دست آورد‪ .‬او عقیده داشت که رهبران و‬
‫قوماندانان مجاهدین باید جهاد را نسبت به سیاست ترجیح دهند ‪.‬از نظر وی پیروزی های‬
‫زودرس وناتوان سیاسی‪ ،‬جهاد را به شکست حتمی مواجه میسازد‪( ".‬تلک خرس" یا حقایق پشت‬
‫پردۀ جهاد در افغانستان‪ ،‬تألیف دگروال یوسف افسر متقاعد آی‪ .‬اس‪ .‬آی‪ .‬اردوی پاکستان و آقای‬
‫مارک ادکین امریکایی‪ ،‬ترجمه محمد قاسم آسمایی‪ ،‬نشر الکترونیکی‪2015:‬م) به قول نویسندهء‬
‫کتاب " وظیفهٔ من در (آی‪.‬اس‪.‬آی) سوق واداره امور "دفترافغانستان" بود‪ .‬این اداره مسؤولیت‬
‫پیشبرد جنگ علیه افغانستان را به عهده داشت" (همانجا)‪.‬‬
‫مترجم کتاب باال مینویسد‪" :‬نقش پاکستان وبه صورت مشخص (آی‪.‬اس‪.‬آی) در این جنگ عبارت‬
‫بود از سازماندهی وتعیین خط مشی برای تنظیم های جهادی‪ ،‬تالش برای وحدت آن‪ ،‬ایجاد کمپ‬
‫های تربیوی وآموزش مجاهدین‪ ،‬تمویل پولی آنان‪ ،‬نقل و انتقال سالح‪ ،‬مهمات وتجهیزات‪ ،‬دیپو‬
‫ساختن وتوزیع آن به تنظیم های جهادی‪ ،‬تهیه وتأمین وسایل ارتباطی ومخابروی‪ ،‬تهیه اطالعات‬
‫از طریق کانالهای استخباراتی واطالعاتی پاکستان وسی‪.‬آی‪.‬ای‪ ،‬تهیه وتدوین پاالنهای عملیاتی‬
‫برای تخریب وانفجار اهداف ستراتیژیک مانند پل وپلچک‪ ،‬بندهای برق‪ ،‬ذخایرآب‪ ،‬تونل سالنگ‪،‬‬
‫پایپ لین تیل وصدها وهزاران موسس ٔه عامل المنفعه دیگر مانند مکتب ومدرسه‪ ،‬شفاخانه ومرکز‬
‫صحی و اشتراک وهمکاری شانه به شانه با مجاهدین در اجرای پالنهای تخریبی در داخل‬
‫افغانستان"‪( .‬محمد قاسم آسمایی‪ .‬دوم اکتوبر‪2012‬م‪ ،‬همانجا)‪.‬‬
‫بنا به نوشتهء کتاب تلک خرس‪ ،‬شهر کابل هدف اولی واساسی در استراتیژی جنرال اختر بود؛‬
‫اما او نمیخواست که آن را با یک حمله تصرف نماید؛ بلکه خواست وهدف نهایی وی آن بود تا‬
‫تمام هست و نیست کابل اعم از تأسیسات سیاسی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬نظامی و خدمات اجتماعی آن نابود‬
‫گردد‪ .‬شعار او چنین بود «کابل باید بسوزد»‪ ،‬باید تمام خطوط ارتباطی واکماالتی آن قطع ودائما ا‬
‫تحت فشار باشد‪ .‬او میدانست که در اینصورت شهر را میتوان به سهولت وبدون مقاومت تصرف‬
‫کرد‪ .‬بزرگترین آرزوی وی این بود تا بعد از سقوط وویرانی کابل از آن بازدید بعمل آورده‬
‫و"نماز شکرانه" را در آنجا ادا نماید که این آرزوی او برآورده نشد ‪ ..‬در کتاب تلک خرس‬
‫میخوانیم که "جهت دوم استقامت کار او در عرصهٔ دیپلوماتیک وسیاسی بود‪ .‬البته نه دپلوماسی‬
‫وسیاست بین المللی‪ ،‬بل کاربرد دیپلوماسی درامورداخلی مجاهدین‪ ..‬از نظر من جنرال اختر‬
‫یگانه کسی بود که میتوانست تا اندازه یی وحدت را در بین گروپ های متعدد مجاهدین که دشمن‬
‫سرسخت یکدیگر بودند‪ ،‬تأمین نماید‪ .‬او میتوانست ولو برای مدت کوتاهی هم که شده‪ ،‬رهبران‬
‫جهادی را باهم نزدیک سازد‪ .‬از نظر او بدون این اتحاد‪ ،‬امکان وصول پیروزی در جبهه جنگ‬
‫موجود نبود‪ .‬او میتوانست برای منافع جهاد‪ ،‬افرادی را که حوصل ٔه دیدن چهره یکدیگر را‬
‫نداشتند؛ با یکدیگر متحد سازد ‪.‬علت عمدۀ موفقیت او در این بود که میتوانست بطور دوامدار‬
 ‫‪ □ 170‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫اضالع متحده امریکا را تحت فشار قرار دهد تا ماشین جنگی جهاد را طبق دلخواه او تقویه نماید‪.‬‬
‫امریکا از طریق (سی‪.‬آی‪.‬ای) همیشه تالش میورزید تا کانالهای اکماالتی‪ ،‬تجهیزاتی‪ ،‬آموزش‬
‫وتوزیع سالح به مجاهدین را در کنترول خویش داشته باشد واین از برکت مهارت جنرال اختر‬
‫بود که آنها نتوانستند آنرا طبق دلخواه خود عملی نمایند‪ .‬بنابر همین ملحوظ‪ ،‬جنرال اختر زمانی‬
‫از رهبری (آی‪.‬اس‪.‬آی) سبکدوش گردید که مجاهدین در آستانه پیروزی قرار داشتند‪( ".‬همانجا)‬

‫موافقتنامه جنیوا‬
‫بنن سوان دیپلمات قبرسی و مشاور ارشد و نماینده خاص سرمنشی سازمان ملل متحد در امور‬
‫افغانستان از طراهان ‪ .‬موافقتنامه جنوا (ژنو) بود‪ .‬در زمان ماموریت آقای سوان‪،‬‬
‫موافقتنامههایی میان افغانستان و پاکستان با نظارت شوروی و آمریکا‪ ،‬برای پایان جنگ در‬
‫افغانستان بتاریخ ‪14‬اپریل ‪1988‬م در جنیوا امضاء شد ‪ .‬بر اساس این توافق قوای‬
‫اتحادشوروی به خارج کردن قوای خود از تاریخ ‪ 15‬مئ ‪ 1988‬آغاز کرد و خروج کامل‬
‫بتاریخ ‪ 15‬فبروری ‪ 1989‬تکمیل گردید‪.‬‬
‫شوروی ها در واقع نخستین گام را در رویگردانی از نجیب للا و دولت حزب دموکراتیک خلق‬
‫با امضای توافقنامه ژنو و سپس خروج قوای خود برداشتند‪ .‬ادوارد شوارد نادزه وزیر خارجه‬
‫شوروی که در پای این توافقنامه با همتای امریکایی خود به عنوان تضمین کنندگان امضاء‬
‫گذاشت‪ ،‬بعداا از خیانت با نجیب للا سخن گفت‪" :‬من در وقت امضای این قطع نامه احساس بدی‬
‫داشتم و این کار برایم به شدت مشکل می نمود‪ .‬و در راه برگشت در طیاره فهمیدم که ما با‬
‫نجیب للا خیانت کردیم‪ ( ".‬گروگانهای تاریخ‪ ،‬بخش دوم‪ ،‬مزوروف‪ ،‬فارسی رو‪www.farsi.ru‬‬
‫)‪.‬‬
‫اما ایاالت متحدهء امریکا برخالف تعهدات جنیوا همچنان به ارسال اسلحه و مهمات به مجاهدین‬
‫از طریق پاکستان ادامه داد‪ .‬با توجه به ادامهء کمکهای نظامی و سیاسی امریکا و پاکستان‪،‬‬
‫گروههای مجاهدین که در مذاکرات و عقد توافقات جنیوا استراک نداشتند از قبولی این توافقات‬
‫اجتناب کردند‪.‬‬

‫عواقب سبوتاژ پروسهء مصالحهء ملی‬

‫جنگهای داخلی معموال به دو طریق خاتمه مییابند‪ :‬پیروزی کامل نظامی یکی از جانبین‪ ،‬ویا از‬
‫طریق رسیدن به یک مصالحه ملی‪ .‬ختم جنگهای سریالنکا (‪ 18‬مئ ‪ )2009‬و توافق اخیر (‪5‬‬
‫اگست ‪2016‬م) صلح در کولمبیا مثالهای زنده این دو طریق میباشند‪ .‬قرار بود جنگهای جهادی‬
‫که از سال ‪1979‬م در افغانستان جریان داشت در ماه اپریل سال ‪1992‬م با یک مصالح ٰه ملی و‬
‫انتقال قدرت به یک حکومت موقت مجاهدین خاتمه یابند‪ .‬اما در آخرین لحظات‪ ،‬به گفتهء احمد‬
‫شاه مسعود‪ ،‬او تصمیم گرفت که از تطبیق این پروسه جلوگیری نموده قدرت را بصورت‬
‫یکجانبه توسط نیروهاییکه از طرف مردم شمالی ایجاد شده بود بدست گیرد و به گفت ٰه او "از‬
‫تطبیق یک توطئهء بین المللی جلوگیری بعمل آمد"‪ .‬ناگفته نماند که پیوستن فرصت طلبان ٰه تعدادی‬
‫از عوامل پرچمی دولت داکتر نجیب للا و هم چنان جنرال دوستم با ملیشه های احمدشاه مسعود‬
‫این امکان را برای مسعود فراهم نمود و در نتیجه فرصت صلح در کشور از دست رفته کشور‬
‫غرق در جنگهای تنظیمی گردید‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪171‬‬

‫توافقنامهء پشاور‬
‫احزاب هفتگانهء جهادی مستقر در پیشاور پاکستان در ‪ 24‬اپریل ‪ 1992‬مطابق به ششم ثور‬
‫‪ ۱۳۷۱‬توافق کردند که یک شورای رهبری متشکل از رهبران جهادی به ریاست جمهوری‬
‫موقت صبغت للا مجددی برای دو ماه از تاریخ ‪ ۸‬ثور ‪ ۱۳۷۱‬تا ‪ ۷‬سرطان ‪ ۱۳۷۱‬همان سال‬
‫تشکیل شود‪ .‬پس از اتمام دوره دو ماهه صبغت للا مجددی‪ ،‬برهان الدین ربانی رهبر حزب‬
‫جمعیت اسالمی تا ‪ ۸‬ثور ‪ ۱۳۷۱‬به عنوان رئیسجمهور موقت انتخاب میشد‪ ،‬و همچنین توافق‬
‫شده بود در سال ‪1992‬م یک شورای ملی برای تصویب قانون اساسی موقت تشکیل شود و پس‬
‫از آن یک دولت موقت برای ‪ ۱۸‬ماه فعالیت میکرد و سپس انتخابات برگزار میش‪.‬د در این‬
‫توافقنامه‪ ،‬گلبدین حکمتیار به عنوان صدراءظم‪ ،‬احمد شاه مسعود به عنوان وزیر دفاع دولت‬
‫صبغت للا مجددی تعیین شده بود‪ .‬متن توافقنامه پشاور چنین است‪:‬‬
‫"ساختار و روند برای دوره موقت "دولت اسالمی افغانستان"به صورت زیر تنظیم گردید‪:‬‬
‫تصمیم گرفته شد که هیئت ‪ ۵۱‬عضوی به رهبری صبغت للا مجددی وارد افغانستان شوند و‬
‫قدرت را از حاکمان فعلی کابل بدون قید و شرط برای مدت دو ماه در اختیار بگیرند‪ .‬رئیس این‬
‫تشکیالت مثل «رئیس جمهور» در این دو ماه خواهد بود‪ .‬پس از این دوره این نهاد به عنوان‬
‫یک هیأت موقت مشورتی باقی خواهد ماند‪ .‬ریاست این دوره انتقالی را مجددی در اختیار خواهد‬
‫داشت و دوره این شورا برای چهار ماه میباشد‪.‬‬
‫تصمیم گرفته شد که برهانالدین ربانی برای چهار ماه به عنوان رئیس دولت موقت اسالمی‬
‫افغانستان و رئیس شورای رهبری تعیین و کار خود را پس از اتمام دوره دو ماهه انتقال قدرت‬
‫آغاز کند‪.‬‬
‫دوره مذکور حتی یک روز تمدید نخواهد شد‪.‬‬
‫سمت صدارت و اعضای کابینه از افراد درجه دوم تنظیمات توسط رهبران تنظیمها انتخاب‬
‫گردد‪.‬‬
‫سمت صدارت به حزب اسالمی اختصاص داده شدهاست‪.‬‬
‫سمت معاون صدارت و وزیر داخله به حزب اتحاد اسالمی اختصاص مییابد‪.‬‬
‫سمت معاون صدارت و وزیر معارف به حزب اسالمی مولوی خالص تعلق مییابد‪.‬‬
‫سمت معاون صدارت و وزارت خارجه به حزب محاذ ملی اسالمی افغانستان (پیر احمد گیالنی)‬
‫تعلق میگیرد‪.‬‬
‫سمت وزارت دفاع به حزب جمعیت اسالمی تعلق مییابد‪.‬‬
‫ستره محکمه کشور به حزب حرکت اسالمی (محمد آصف محسنی تعلق میگیرد‪.‬‬
‫همچنین تصمیم گرفته شد که شورای رهبری عالوه بر تقسیمات و تعیینات در وزارتخانهها‬
‫برای حزب وحدت و شورای ایتالف مولوی منصور و سایر برادران نیز وزارتخانه ها را تعیین‬
‫نماید‪.‬‬
‫مدت این دوره شش ماه خواهد بود و در این مدت دربار ٔه حکومت انتقالی آینده که دوره آن ‪۲‬‬
‫ساله خواهد بود شورا به اتفاق آرآ تصمیم میگیرد‪.‬‬
‫افرادی که این توافقنامه را امضا کردند‪.‬‬
 ‫‪ □ 172‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫• مولوی محمد نبی محمدی‬

‫• صبغت للا مجددی‬
‫• عبدالرب رسول سیاف‬
‫• قطب الدین هالل از حزب اسالمی گلبدین حکمتیار‬
‫• برهانالدین ربانی‬
‫• مولوی محمد یونس خالص‬
‫• پیر سید احمد گیالنی‬

‫جدول زمانی به قدرت رسیدن دولت اسالمی مجاهدین‪:‬‬

‫‪ ۱۹۹۲/۱/۱‬افسران و سربازان اردوی حکومت افغانستان در شهرک مرزی حیرتان به‬ ‫‪-‬‬
‫رهبری جنرال عبدالمومن علیه حکومت داکتر نجیب للا قیام کردند‪.‬‬
‫‪ ۱۹۹۲/۳/۱۵‬والیت سمنگان بدست مجاهدین سقوط کرد‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ ۱۹۹۲/۳/۱۸‬شهر مزار شریف با همکاری جنرال دوستم و مجاهدین از تصرف‬ ‫‪-‬‬
‫حکومت مرکزی افغانستان بیرون شد‪.‬‬
‫‪ ۱۹۹۲/۳/۲۰‬گروههای مخالف داکتر نجیب در شهر مزار شریف تجمع و سازمان‬ ‫‪-‬‬
‫جنبش اسالمی افغانستان را به رهبری جنرال دوستم بنهاد نهادند‪.‬‬
‫‪ ۱۹۹۲/۴/۱۴‬مجاهدین تحت فرمان قهرمان احمدشاه مسعود کنترل میدان نظامی بگرام‬ ‫‪-‬‬
‫را بدست گرفتند‪.‬‬
‫‪ ۱۹۹۲/۴/۱۶‬عبدالوکیل وزیر خارجه حکومت کابل به پروان رفت تا با احمدشاه‬ ‫‪-‬‬
‫مسعود دربارهٔ انتقال قدرت به مجاهدین مذاکره نماید‪.‬‬
‫‪ ۱۹۹۲/۴/۱۶‬داکتر نجیب للا به دفتر سازمان ملل متحد در کابل پناه برد‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ ۱۹۹۲/۴/۱۸‬والیت هرات بدست مجاهدین به رهبری امیر اسماعیل خان فتح شد‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ ۱۹۹۲/۴/۲۰‬مجاهدین از گروههای مختلف شهر قندهار را تسلیم شدند‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ ۱۹۹۲/۴/۲۳‬شهرهای جاللآباد‪ ،‬گردیز‪ ،‬مهترالم و قلعه نو تسلیم مجاهدین شد‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ ۱۹۹۲/۴/۲۴‬رهبران مجاهدین افغانستان باالی طرحی موافقت کردند که به اساس‬ ‫‪-‬‬
‫آن صبغت للا مجددی برای دو ماه به حیث رئیس حکومت انتقالی افغانستان تعین شد‪.‬‬
‫‪ ۱۹۹۲/۴/۲۵‬گروههای مختلف مجاهدین اداره شهر کابل را بدست گرفتند و همزمان به‬ ‫‪-‬‬
‫آن دور جدیدی از جنگهای داخلی بر سر قدرت شروع شد‪.‬‬
‫‪ ۱۹۹۲/۴/۲۵‬اولین اعالمیه دولت موقت اسالمی افغانستان مبنی بر امنیت شهر کابل‬ ‫‪-‬‬
‫صادر شد‪ .‬همزمان با صادر شدن ا عالمیه جنگ میان نیروهای حزب اسالمی و‬
‫متحدین جمیعت در اکثر نقاط جنوبی شهر کابل شروع شد و حزب اسالمی مجبور به‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪173‬‬

‫عقبنشینی با اطراف کابل گردی و نیروهای احمدشاه مسعود‪ ،‬جنرال دوستم و حزب‬
‫وحدت کنترول کامل شهر هابل را در اختیار گرفتند‪.‬‬
‫‪ ۱۹۹۲/۴/۲۸‬صبغت للا مجددی رئیس دولت موقت اسالمی افغانستان با کاروان‬ ‫‪-‬‬
‫مجاهدین وارد شهر کابل شد‪.‬‬
‫‪ ۱۹۹۲/۴/۲۸‬مراسم انتقال قدرت به مجاهدین در تاالر و زرات خارجه گشایش یافت و‬ ‫‪-‬‬
‫فضل حق خالقیار صدراعظم دوران حکومت داکتر نجیب للا رسما ا حکومت را به‬
‫آقای مجددی تسلیم کرد‪.‬‬
‫‪ ۱۹۹۲/۵/۲‬کابینه جدید حکومت مجاهدین اعالن شد‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ ۱۹۹۲/۵/۲۲‬صبغت للا مجددی رئیس حکومت موقت افغانستان به والیت مزار شریف‬ ‫‪-‬‬
‫رفته و در آنجا رتبه سترجنرالی را به عبدالرشید دوستم اهدا کرد‪.‬‬
‫‪ ۱۹۹۲/۶/۲۸‬صبغت للا مجددی زمام امور را به شواری قیادی تسلیم کرد و شورای‬ ‫‪-‬‬
‫قیادی برهان الدین ربانی را به حیث رئیس حکومت موقت مجاهدین برگزید‪.‬‬
‫‪ ۱۹۹۲/۱۲/۱۱‬روز ماتم ملی بخاطر کشته شدگان جنگهای اخیر ایکه بین مجاهدین‬ ‫‪-‬‬
‫در شهر کابل اتفاق افتاد تجلیل شد‪.‬‬
‫‪ ۱۹۹۲/۱۰/۳۱‬مدت ریاست جمهوری استاد ربانی خاتمه یافت ولی انتقال قدرت تا‬ ‫‪-‬‬
‫برگزاری شورای اهل حل و عقد به تأخیر افتاد‪.‬‬
‫‪ ۱۹۹۲/۱۲/۲۹‬شورای اهل حل و عقد در شهر کابل دایر گردید‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ ۱۹۹۲/۱۲/۳۰‬شورای اهل حل و عقد استاد برهان الدین ربانی را به حیث‬ ‫‪-‬‬
‫رئیسجمهور حکومت مجاهدین انتخاب نمود‪.‬‬
‫‪ ۱۹۹۳/۳/۸‬رهبران مجاهدین افغانستان بعد از امضا موافقتنامه اسالمآباد عازم مکه‬ ‫‪-‬‬
‫مکرمه شدند‪.‬‬
‫‪ ۱۹۹۴/۲/۲۱‬سه تبعه افغان بس حامل شاگردان یک مکتب در پیشاور را به گروگان‬ ‫‪-‬‬
‫گرفتند‪.‬‬
‫‪ ۱۹۹۴/۲/۲۲‬ربایندگان بس حامل هفتاد و چهار شاگرد مکتب که به اسالمآباد رسیده‬ ‫‪-‬‬
‫بودند خواستار ارسال مواد غذائی به شهر جنگ زده کابل شدند‪.‬‬
‫‪ ۱۹۹۴/۷/۲۰‬به ابتکار امیر اسماعیل خان والی هرات شورای با اشتراک شخصیتهای‬ ‫‪-‬‬
‫سیاسی علمی فرهنگی و نظامی خارج و داخل کشور در شهر هرات دایر شد تا راههای‬
‫بیرون رفت از بحران افغانستان را بررسی کنند‪.‬‬
‫چهارده روز حساس در تاریخ معاصر افغانستان‬
‫یک خبرنگار سعودی بنام جمال احمد خاشقجی (همان کسیکه در سال ‪2018‬م در قنسولگری‬
‫سعودی در استانبول توسط عمال دولت سعودی سالخی شد) در اپریل ‪1992‬م به همراهی قوای‬
‫جهادی گلبدین حکمتیار در ولسوالی سرخاب والیت کابل در انتظار تصرف کابل از طرف قوای‬
‫حکمتیار بود‪ .‬موصوف در روزنامه "الوطن" چاپ ریاض‪۲۰۰۶/۵/۹ ،‬م مینویسد‪" :‬روزهای سرخاب‬
‫با همۀ محدودیت و گمنامی آن‪ ،‬در واقع یک نقطۀ تحول مهم و قابل توجه در مسیر تاریخ‬
‫معاصر افغانستان به حساب میرود‪ .‬به دلیل اینکه اگر آنچه ما در خالل این روزها شاهد بودیم‬
 ‫‪ □ 174‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫بهوقوع نمیپیوست‪ ،‬مجاهدین افغانستان هرگز دستاوردهای جهاد یکونیم دهه و پیامدهای قربانی‬
‫دومیلیونی یک ملت در راه آزادی دین و وطن را از دست نمیدادند‪ .‬همین روزهای سیاه بود که‬
‫امیدواریها را به خاک زد‪ ،‬اهداف و برنامههای مجاهدین در قبال ایجاد یک دولت عدالتمند‬
‫‪Geo Hazara, October 17,‬‬ ‫اسالمی را برباد داد" (ترجمهء عبداالحد هادف‪ ،‬جیو هزاره‬
‫‪.)2018‬‬
‫گرایان امروزی‬
‫ِ‬ ‫خاشقجی ادامه میدهد‪" :‬گلبدین حکمتیار که اخیراً منحیث قهرمان جدید افراط‬
‫تبارز کرد‪ ،‬در آن زمان نیز قهرمان نس ِل ما جوانان پُرحماسه بود که همه شیفته و کشتۀ‬
‫ت او زمانی برای ما آشکار گردید که‬ ‫شخصیت بهاصطالح قوی و متحرک او بودیم‪ .‬ولی واقعی ِ‬
‫موشکها و خمپارههای او کابل و مردم بیپنا ِه آن را به کام آتش فرو برد و خودش علیه برادرا ِن‬
‫جان مسلمانان افتاد و در عین حال‪ ،‬ما از نزدیک خود‬
‫خود تیغ کشید و با لجاجت زایدالوصفی به ِ‬
‫مداوم او بودیم تا باالخره کارش به‬
‫ِ‬ ‫های‬ ‫کنی‬ ‫کارش‬ ‫شاهد چندگانهگیها‪ ،‬خالفورزیها و‬
‫پناهندهگی در ایران کشید‪.‬‬
‫ت خود قرار داشت و‬
‫من او را در سرخاب در حالی همراهی میکردم که در اوج غرور و نخو ِ‬
‫ان خویش هرگز گوش نمیداد‪ ،‬حتا‬
‫اندرز نزدیک ِ‬
‫ِ‬ ‫ت خود سخت میبالید و به پند و‬ ‫به توان و قدر ِ‬
‫به نصایح بزرگان نهضت اسالمی که در آن زمان در شهر پشاور بهخاطر جلوگیری از بروز‬
‫تشنج و جنگ میان مجاهدین حین تجمع نیروهایشان در اطراف کابل پس از آغاز فروپاشی‬
‫رژیم کمونیستی گردهم آمده بودند‪ ،‬با بیاعتنایی پشت پا میزد‪.‬‬
‫بنده در کنار حکمتیار به گوش خود صدای شهید احمدشاه مسعود را میشنیدم که از طریق‬
‫مخابره با کمال تواضع از حکمتیار خواهش میکرد تا به پشاور برگشته و در تفاهم با سایر‬
‫رهبران احزاب جهادی‪ ،‬یک حکومت مشترک و وسیعالبنیاد را تشکیل داده و یکجا باهم و بدون‬
‫کدام جنگ و درگیری وارد شهر کابل شوند‪ ...‬اما حکمتیار لجوجانه به او جواب رد میداد و‬
‫مکررا ً تأکید میورزید که میخواهد با غرور سالح و بیرقهای سبز وارد کابل شود‪.‬‬
‫البته در آن زمان‪ ،‬دالیل او برای ما خیلی موجه به نظر میرسید‪ ،‬چون ما از اول به آن تسلیم‬
‫بودیم و هیچیک از ما جرأت نمیکرد تا برای او حرفی را که مسعود میگفت‪ ،‬تکرار کرده و یا‬
‫الاقل از بابت نصیحت اسالمی یادآور شود که سنت نبوی برای ما سفارش میکند که تا زمانی که‬
‫میتوان از راههای مسالمتآمیز به هدف نایل آمد‪ ،‬نباید با دشمن وارد جنگ شد‪ .‬لذا همیشه مهر‬
‫سکوت بر لب داشتیم و یکجا با حکمتیار صاحب خواب و خیال ورود فاتحانه به شهر کابل طی‬
‫میپروراندیم‪.‬‬ ‫سر‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫آینده‬ ‫روز‬ ‫دو‬ ‫ـ‬ ‫یکی‬
‫در روز بعدی جریان گفتوگوی مخابروی شیخ محمدقطب (برادر سیدقطب) با حکمتیار را دنبال‬
‫میکردم که به او توصیه میکرد تا از اقدام یکجانبه در قبال فتح کابل دست بردارد و در تفاهم‬
‫ت عبوری جهت تسلیمگیری صلحآمیز قدرت در کابل‬ ‫با سایر مجاهدین‪ ،‬روی تشکیل یک حکوم ِ‬
‫موافقه کند‪ .‬استاد محمدقطب که در صحبتش با حکمتیار اندکی تند و جدی بود‪ ،‬به او میگفت که‬
‫نباید تنها خود را برحق و دیگران را یکسره باطل تصور کرد‪ .‬چون انسان هر اندازه که‬
‫صادق‪ ،‬دوراندیش و پاکنفس باشد‪ ،‬بازهم ممکن است اشتباه کند و به خطا رود‪ .‬ولی حکمتیار‬
‫که دارای هیچ یک از این خصلتها نبود‪ ،‬به او اطمینان میداد که گویا مجاهدین هرگز باهم‬
‫ح او برای حمله در برابر کابل آماده گی میگرفتند‬
‫نخواهند جنگید‪ .‬این در حالی بود که افراد مسل ِ‬
‫و خودش هم میدانست که در آنجا حتما ً با مجاهدین تحت فرمان احمدشاه مسعود درگیر خواهند‬
‫شد‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪175‬‬

‫حاال من اعتراف میکنم که خودم نیز همان روز با حکمتیار در جرم دروغ و فریبکاری شریک‬
‫شدم و از او خواستم تا به استاد محمدقطب پیشنهاد کند تا مجددا ً با سایر خیرخواهان در پشاور‬
‫گردهم آمده و طرح تازهیی را تصویب و بعدا ً با حکمتیار در تماس شوند‪ .‬حکمتیار بالفاصله این‬
‫نظر را به شیخ محمدقطب منعکس ساخت تا بتواند آنها را برای مدتی دیگر مصروف نگه داشته‬
‫و خودش با کسب وقت طبق برنامۀ قبلی‪ ،‬در روز مابعد نیروهایش را وارد کابل ساخته و بدین‬
‫ترتیب‪ ،‬همه را در مقابل یک عم ِل انجام شده قرار دهد‪.‬‬
‫پیش از پایان تماس مخابروی فوق الذکر‪ ،‬اسامه بنالدن نیز که در آن زمان یکجا با سایر‬
‫میانجیگران عرب در پشاور بسر میبرد‪ ،‬روی خط آمده و مراتب نگرانی خود را از بابت‬
‫ت ورود جداگانه و بدون توافق قبلی به شهر‬
‫حتمیت بروز جنگ داخلی میان مجاهدین در صور ِ‬
‫کابل به حکمتیار ابراز داشت‪ .‬حکمتیار به او اطمینان داد که گویا احتمال بروز جنگ میان‬
‫ت خود را با بنالدن قطع کرد‪ .‬در اثنایی که حکمتیار از‬
‫مجاهدین وجود ندارد و هماندم صحب ِ‬
‫دستگاه مخابره دور میشد‪ ،‬هنوز صدای بنالدن به گوش میرسید که به تکرار میگفت‪:‬‬
‫“انجنیرصاحب! میشنوید”‪ .‬اما حکمتیار به او اعتنایی نکرد و را ِه خود را پیش گرفت‪ .‬اینجا‬
‫یکی از همکاران حکمتیار گوشی را برداشت و به بنالدن گفت که انجنیرصاحب رفت‪ .‬درست‬
‫در روز مابعد بود که دروازههای جهنم به روی شهر کابل گشوده شد‪ .‬شاید این آخرین صحبت‬
‫میان حکمتیار و بنالدن بوده باشد‪( ".‬جمال احمد خاشقجی‪ ،‬روزنامه "الوطن" چاپ ریاض‪،‬‬
‫‪۲۰۰۶/۵/۹‬م‪ ،‬ترجمه عبداالحد هادف‪ ،‬جیو هزاره)‬
‫فرصت طلبی دوستم و برخی از رفقا و یاران پرچمی و تسلیمی آنها به احمدشاه مسعود امکانات‬
‫ایجاد یک دولت ملی مابعد داکتر نجیب للا را مطابق به توافقهای ژنیوا از میان برداشت و سر‬
‫آغاز جنگهای تنظیمی‪ ،‬تخریب شهر کابل و ایجاد یک سیستم ملوک الطوایفی قوماندانهای جهادی‬
‫بر مبنای خطوط قومی در سراسر افغانستان گردید‪.‬‬
‫تسلیمی دولت و نیروهای نظامی داکتر نجیب للا به احمد شاه مسعود و حزب جمعیت فرصت داد‬
‫تا از یک نیروی محدود محلی به یک قدرت حاکم در کشور مبدل گردند‪ .‬در نتیجه برای دومین‬
‫بار در تاریخی کشور‪ ،‬بعد از حکومت نه ماهء حبیب ٰاله کلکانی در سال ‪۱۹۲۹‬م‪ ،‬رهبری‬
‫سیاسی کشور کامال بدست تاجیکها قرار گرفت‪ .‬این نفوذ غیر متوازن در قدرت سبب بروز‬
‫جنگ های خانگی خانمانسوز میان گروههای مجاهدین گردیده ملیشه های حزب اسالمی حکمتیار‬
‫در مقابل جمعیت و دوستم و بعدا ا ملیشه های مسعود و سیاف در مقابل ملیشه های نظامی هزاره‬
‫به رهبری مزاری‪ ،‬و متعاقبا ا جنگ ها میان گروهها مختلف هزاره در شهر کابل هرکدام برای‬
‫توسعهء نفوذ خود در دولت وافزایش ساحه مناطق تحت کنترول شان کشور را به ویرانهء مبدل‬
‫گردیده‪ ،‬نفوذ دولت مرکزی وحاکمیت قانون از میان رفته کشور عمال میان جنگساالران جهادی‬
‫منقسم گردید‪.‬‬
‫احساسات قوم پرستانه و پشتون ستیزی در کشور با به قدرت رسیدن اولین حکومت مجاهدین در‬
‫سال ‪۱۹۹۲‬ع با کودتای جنرال دوستم و تسلیم دهی دولت داکتر نجیب للا و اردوی افغانستان‬
‫توسط عوامل پرچمی دولت وقت به احمدشاه مسعود‪ ،‬اوج گرفته و منجر به حاشیه راندن انزوای‬
‫سیاسی قوم پشتون‪ ،‬بزرگترین قوم از میان اقوام برادر کشور گردید‪.‬‬
‫در عین زمان در طول ‪ ۲۴‬سال گذشته هیچگونه سازمان متشکل سیاسی ملی که از آرمانهای‬
‫سیاسی و اجتماعی ملیت پشتون بدون دخالت دگم مذهبی نمایندگی کند وجود نداشته است‪ .‬باید‬
‫اظهار نمود که بدالیل اوضاع نا مساعد سیاسی سالهای جهاد‪ ،‬حزب افغان ملت نتوانست این خال‬
 ‫‪ □ 176‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫را پرکند‪ .‬متاسفانه این خالی سیاسی را افراطیون مذهبی از جمله حزب اسالمی گلبدین حکمتیار‬
‫در سالهای ‪۱۹۹۶-۱۹۹۲‬ع و بعد از آن جنبش طالبان پر کرده اند‪.‬‬
‫درتمام این قوم تاجیک وملیت هزاره از داشتن احزب متشکل و نیرومند مانند جمعیت و وحدت‬
‫که ممثل خواسته های قومی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬سمتی‪ ،‬اجتماعی و تاریخی آنها میباشند برخوردار بوده اند‪.‬‬
‫در حالیکه تنظیمهای جهادی‪ ،‬مانند سیاف‪ ،‬محمدی‪ ،‬خالص‪ ،‬حقانی‪ ،‬گیالنی و حکمتیار درمناطق‬
‫پشتون نشین بیشتربر ایدیولوژی مذهبی متکی بر خطر کمونیزم و مقابله با آن تکیه داشتند‪ ،‬در‬
‫مقابل حزب جمعیت اسالمی‪ ،‬رهبر و تشکیالت آن برای احمدشاه مسعود وهمفکران معتقد به‬
‫مفکورهء ستم ملی او یک پوشش مناسب و یک فرصت مطلوب برای خاتمه دادن به حاکمیت‬
‫سیاسی پشتونها‪ ،‬بخصوص در مناطق تاجیک نشین‪ ،‬محسوب میگردید‪ .‬بیمورد نیست که سایر‬
‫تنظیمها احمدشاه مسعود را به عقد توافقهای سری با قوای اتحاد شوروی و دنبال کردن مقاصد‬
‫قومی‪ ،‬زبانی و سمتی متهم میکنند‪.‬‬

‫صبغت هللا مجددی‬

‫صبغت هللا مجددی فرزند مال میا محمد‬
‫معصوم در سال ‪1926‬م معادل ‪۱۳۰۵‬‬
‫شمسی در یک خانواده روحانی در شهر‬
‫کابل به دنیا آمد‪ .‬صبغت للا مجددی اهل‬
‫هرات و از خانواده مشایخ طریقت نقشبندیه‬
‫و منتسب به شیخ احمد سرهندی‪ ،‬مشهور به‬
‫مجدد الف ثانی بود‪ .‬حضرات مجددی از‬
‫اوالده ی امام ربانی حضرت مجدد الف ثانی‬
‫الشیخ احمد سرهندی (رحمة للا علیه) می‬
‫باشند که سلسله ی نسب وی به خلیفه ی‬
‫دوم اسالم عمر بن الخطاب (رض) می‬
‫رسد‪ .‬امام ربانی (که عموما ا به لقب حضرت مجدد صاحب یاد می شود)‪ ،‬در جمله ی‬
‫مشهورترین علما و شخصیت های مذهبی قرون دهم و یازدهم هجری به شمار می رود‪ .‬ایشان‬
‫لقب مجدد (مجدد اسالم در هزاره ی دوم) را از جانب علما و مجتهدین اهل سنت درآن زمان به‬
‫دست آورد‪.‬‬
‫حضرت شمس المشایخ فضل محمد مجددی‪ ،‬جد حضرت صبغت للا مجددی و حضرت محمد‬
‫صادق مجددی‪ ،‬دو شخصیت مشهور خاندان پروفسور مجددی خدمات مهمی را در جهاد برای‬
‫آزادی افغانستان و همچنین سر و سامان بخشیدن به وضع سیاسی‪ ،‬اجتماعی و اداری افغانستان‬
‫انجام دادند‪.‬‬
‫حضرت صبغت للا مجددی بعد از اکمال دوره ثانوی در مکتب حبیبیه و کسب مبادی علوم‬
‫اسالمی به صورت تعلیمات خصوصی‪ ،‬وارد پوهنتون االزهر مصر در قاهره شد (‪1948‬م) و‬
‫تحصیالت عالی خود را در رشته حقوق و فقه اسالمی تا سطح فوق لسانس با کسب درجه‬
‫«شرف» به پایان رساند‪ .‬مجددی بعد از برگشت به افغانستان در سال ‪ ۱۳۳۳‬هجری شمسی‬
‫(مطابق ‪ ۱۳۵۲‬میالدی) در پوهنتون کابل و در مؤسسات عالی تربیه ی معلم و دارالعلوم عربی‬
‫کابل و نیز در لیسه های عالی در پایتخت کشور مشغول تدریس شد‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪177‬‬

‫مجددی در دوران سلطنت حفیظ للا امین در اواخر سال ‪ 70‬به شدت مورد سرکوب قرار گرفت‬
‫و در سال ‪ 1979‬افغانستان را ترک و جبهه ملی را برای نجات افغانستان)‪ (NFSA‬در پاکستان‬
‫تاسیس کرد‪.‬‬
‫پس از کودتای ثور ‪ ۱۳۵۷‬که حزب دموکراتیک خلق افغانستان طرفدار شوروی سابق در نتیجه‬
‫آن به قدرت رسید‪ ،‬مجددی به پاکستان رفت و با ایجاد حزب جبهه نجات ملی افغانستان به‬
‫مبارزات سیاسی و مسلحانه علیه دولت کابل آغاز کرد‪ .‬اعضای حزب او را عمدتا افراد حامیان‬
‫و طرفداران سنتی‪ ،‬نحلهای طریقتی که به آن منتسب است‪ ،‬تشکیل میدهند‪ .‬آقای مجددی در میان‬
‫رهبران جهادی افغان به میانهرویی و رکگویی شهرت داشت‪.‬‬
‫در سالهای ‪ ۱۳۶۸‬و ‪ ۱۳۶۹‬شمسی که حکومت در تبعید مجاهدین در پاکستان ساخته شد‪،‬‬
‫صبغتللا مجددی به عنوان رئیس دولت اسالمی افغانستان تعیین شد‪ .‬پس از پیروزی مجاهدین‪،‬‬
‫صبغت للا مجددی در تاریخ ‪ 28‬اپریل سال ‪ 1992‬به عنوان رئیس جمهور جمهوری اسالمی‬
‫افغانستان معرفی شد‪ .‬برای دو ماه به عنوان رئیس دولت موقت مجاهدین انتخاب شد و دولت را‬
‫رسما از فضل الحق خالقیار‪ ،‬نخستوزیر دولت نجیب للا تحویل گرفت‪ .‬صبغت للا مجددی پس‬
‫از دو ماه‪ ،‬زمامداری سکان دولت اسالمی را براساس توافقات اسالمآباد به برهانالدین ربانی‬
‫رهبر جمعیت اسالمی سپرد‪.‬‬
‫در دوران حکومت آقای مجددی و پس از آن‪ ،‬کابل به دلیل ورود جناحهای مختلف مجاهدین به‬
‫بخشهای مختلفی که در اختیار یکی از تنظیمهای مجاهدین قرار گرفته بود‪ ،‬تقسیم شد‪ .‬جنگهای‬
‫میانگروهی بین احزاب مختلف مجاهدین از مهمترین رویدادهای این دوران است‪.‬‬
‫پس از سقوط دولت مجاهدین بهوسیله طالبان آقای مجددی دوباره به پاکستان بازگشت با آن که از‬
‫طالبان انتقاد میکرد‪ ،‬اما عمال به جبهه شمال به عنوان مهمترین گروه مخالف طالبان در درون‬
‫افغانستان که توسط احمد شاه مسعود رهبری میشد‪ ،‬نپیوست‪ .‬در دوران حکومت دو ماهه آقای‬
‫مجددی‪ ،‬تنشهایی میان او و گلبدین حکمتیار و سپس میان او و برهانالدین ربانی به وجود آمد‪.‬‬
‫آقای مجددی پس از برکناری از مقامش گفته بود که اختیار چندانی در دولت نداشته است‪ .‬پس از‬
‫سقوط رژیم طالبان آقای مجددی به روند بن پیوست و در تعامالت مختلف سیاسی این کشور نقش‬
‫فعال داشت‪ .‬او ریاست لویه جرگه قانون اساسی را پس از فروپاشی طالبان به عهده داشت که‬
‫منجر به تصویب قانون اساسی کنونی این کشور شد‪.‬‬
‫حامد کرزی رئیسجمهوری پیشین افغانستان به آقای مجددی به دلیل این که یکی از اعضای‬
‫حزب او در دوران جهاد بود‪ ،‬ارادت خاص نشان میداد‪ .‬حامد کرزی در سالهای جهاد رئیس‬
‫دفتر صبغت للا مجددی در پاکستان بود‪.‬‬
‫صبغت للا مجددی به عنوان رئیس مجلس سنای افغانستان نیز کار کرده و همچنین ریاست‬
‫کمیسیون تحکیم صلح را به عهده داشت‪ .‬صبغت للا مجددی به دلیل مواضع معتدالنه خود‪ ،‬به‬
‫اسالم میانهرو گرایش داشت و به دلیل انتقادهای تند از برخی از سران مجاهدین و دولت پاکستان‬
‫به صراحت لهجه معروف بود‪.‬‬
‫او برخالف برخی از رهبران تندرو مجاهدین‪ ،‬مخالف حضور زنان در حیات سیاسی کشور نبود‬
‫و دست دادن با زنان را حرام نمیدانست‪ .‬آقای مجددی در انتخابات ریاست جمهوری سال‬
‫‪ ،۱۳۸۸‬حمایت خود را از نامزدی حامد کرزی اعالم کرد و گفت که در این مورد "استخاره"‬
‫کرده است‪ .‬او در دور قبلی انتخابات نیز از محمد اشرفغنی‪ ،‬رئیس جمهوری برحال افغانستان‬
 ‫‪ □ 178‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫حمایت کرد‪ .‬همچنین وی در سال ‪ 2004‬به عنوان رئیس لویه جرگه افغانستان نیز کار کرد و‬
‫در سال ‪ 2005‬ریاست کمیسیون تحکیم صلح را نیز به عهده داشت‪.‬‬
‫صبغت للا مجددی به سن ‪ 93‬سالگی بعد از یک مریضی طوالنی به تاریخ ‪ 11‬فبروری ‪2019‬‬
‫م در شهر کابل دار فانی را وداع گفت‪.‬‬

‫برهان الدین ربانی‬

‫ربانی سیاستمدار تاجیک تبار افغانستان‪،‬‬
‫و‬ ‫رهبران مجاهدین‬ ‫از‬ ‫یکی‬
‫رهبر حزب جمعیت اسالمی افغانستان بود‪.‬‬
‫آقای ربانی در سال ‪1940‬م در فیض آباد‬
‫والیت بدخشان‪ ،‬در شرق افغانستان بدنیا‬
‫آمده است‪ .‬او مکتب را در زادگاه خود‪،‬‬
‫والیت بدخشان و یک مدرسهء دینی را در‬
‫کابل تکمیل کرد و پس از آن وارد پوهنحٌئ‬
‫شرعیات پوهنتون کابل شد‪ .‬آقای ربانی در‬
‫سال ‪1968‬م از پوهنتون معتبر االزهر‬
‫مصر‪ ،‬در رشته فلسفه اسالمی درجه مافوق‬
‫لیسانس گرفت و به کابل بازگشت‪ .‬وی در مصر تحت تأثیر اندیشههای اخوان المسلمین قرار‬
‫گرفت‪ .‬در سال ‪ ۱۳۳۶‬در پوهنحٌئ شرعیات پوهنتون کابل همراه دیگر استادان نظیر استاد غالم‬
‫محمد نیازی‪ ،‬سید محمد موسی توانا‪ ،‬وفیللا سمیعی (آخرین وزیر عدلیهٔ حکومت ظاهرشاه)‬
‫استاد محمد فاضل‪ ،‬عبدالعزیز فروغ‪ ،‬سید احمد ترجمان و هدایت نهضت جوانان مسلمان را‬
‫تأسیس کردند که با استعفای غالم محمد نیازی از رهبری آن در سال ‪ ،۱۳۵۱‬ربانی رهبری آن‬
‫را با نام جمعیت اسالمی افغانستان به دوش گرفت‪ .‬حزبی که فراز و فرودهای زیادی را در‬
‫سالهای جنگ داخلی افغانستان تجربه کرد‪ .‬پس از کودتای محمد داوود خان علیه ظاهر شاه و‬
‫ایجاد دولت جمهوری در افغانستان‪ ،‬آقای ربانی به پاکستان رفت و سازماندهی حمالت مسلحانه‬
‫علیه دولت داوود خان را شروع کرد‪ .‬اما او مشخصا پس از ورود قوای شوروی سابق به‬
‫افغانستان به شهرت رسید و در همین زمان بود که توانست حزب جمعیت اسالمی را از طریق‬
‫پاکستان‪ ،‬با مقدار زیادی از سالح و پول مجهز کند‪.‬‬
‫بدنبال سالها جنگ علیه دولت وقت‪ ،‬گروه های مجاهدین در سال ‪1992‬م وارد کابل شدند و‬
‫نخستین دولت مجاهدین را به ریاست صبغت للا مجددی برای دوماه ایجاد کردند که به تعقیب او‬
‫برهان الدین ربانی به عنوان رییس جمهور به قدرت رسید‪.‬‬
‫اما توافق هفت حزب جهادی بر اینکه دولت مجاهدین به شکل دوره ای از سوی این احزاب‬
‫رهبری شود‪ ،‬رضایت خاطر آقای ربانی را جلب نکرد‪ .‬زمانی که آقای ربانی رئیس جمهور‬
‫دولت مجاهدین شد‪ ،‬به نظر می رسید که تمایلی به کناره گیری از قدرت پس از تکمیل دوره‬
‫ریاست جمهوری خود ندارد‪ .‬او قادر شد که زمان انتقال قدرت را در پایان دوره ریاست‬
‫جمهوری خود برای چندین ماه با ارایه این دلیل که مشکالت امنیتی وجود دارد‪ ،‬به تاخیر‬
‫بیاندازد و پس از آن به توافقی رسید که خود همچنان به عنوان رییس جمهور باقی بماند و رقیب‬
‫عمده ای او‪ ،‬گلبدین حکمتیار‪ ،‬صدراعظم افغانستان شود‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪179‬‬

‫افغانستان از سال ‪ ،1992‬وارد جنگ خونین داخلی شد که تلفات سنگینی را بر غیرنظامیان‬

‫وارد کرد و از کابل‪ ،‬پایتخت افغانستان‪ ،‬یک ویرانه ساخت‪ .‬سازمانهای بین المللی حقوق بشری‪،‬‬
‫از جمله سازمان عفو بین الملل می گویند که احزاب و گروه های درگیر در جنگهای داخلی‬
‫افغانستان‪ ،‬مسئول کشته شدن بیست و پنج هزار غیرنظامی هستند‪ .‬براساس نهادهای حقوق‬
‫بشری‪ ،‬در این سالها موارد زیادی از قتل‪ ،‬ناپدید شدن افراد‪ ،‬شکنجه و تجاوز جنسی نیز صورت‬
‫گرفته است‪.‬‬
‫وی در ‪ ۲۹‬سنبله ‪ ۱۳۹۰‬هجری شمسی یک حمله انتحاری در خانهاش در محله وزیر اکبرخان‬
‫کابل کشته شد‪ .‬ربانی در زمان مرگ رئیس شورای عالی صلح در افغانستان و مذاکرهکننده ارشد‬
‫دولت با گروه طالبان بود‪.‬‬

‫جنگهای تنظیمی ‪1996-1992‬‬

‫بسیاری افغانها ییکه در سالهای ‪1993-1992‬م در کابل نبودند‪ ،‬یک تصویر روشن از وقایع‬
‫جنگهای تنظیمی در افغانستان ندارند و به درستی علل‪ ،‬عاملین و نتایج و عواقب این جنگهای‬
‫خانمانسوز را که در آنها خونهای هزاران هموطن ما ریخته شد و هزاران خانواده بیگناه کشور‬
‫را آواره و دربدر ساخت نمیدانند‪ .‬اکثر رسانههای جهان در جریان چهار سال (‪)۱۳۷۱-۱۳۷۵‬‬
‫افغانستان را به باد فراموشی سپرده بودند و بهجز چند رسانه محدود بینالمللی‪ ،‬رسانههای طراز‬
‫اول جهان نه دفتری در افغانستان داشتند و نه خبرنگاری‪ .‬اما باوجود آن‪ ،‬شمهای از جنایات به‬
‫وقوع پیوسته در این چهار سال به آژانسهای خبری و رسانهها درز نموده که از آن میان چند‬
‫مطلب از این قرار اند‪( :‬جنگ و وحشت تنظیمی کابل بر اساس گزارش رسانههای جهان‪ ،‬حزب‬
‫همبستگی افغانستان سه شنبه‪ 08 ،‬ثور ‪)1394‬‬
‫گزارش «اسوشیتید پرس» منتشره روزنامه «دی نیوز» (‪ ۱۴‬مارچ ‪ ۲۳ – ۱۹۹۴‬حوت‬
‫‪ :)۱۳۷۲‬بیش از ‪ ۱۰۰۰‬تن در کابل کشته شدند و براساس اظهارات سازمانهای خیریه‪ ،‬جنگ‬
‫در حدود پنجصدهزار تن را مجبور به ترک کاشانه شان نمودهاست‪.‬‬
‫• گزارش «آژانس خبری فرانسه» منتشر روزنامه «دی نیوز» (‪ ۲‬فبروری ‪ ۱۳ – ۱۹۹۴‬دلو‬
‫‪ :)۱۳۷۲‬روز سهشنبه‪ ،‬سازمان «صلیب سرخ» اظهار نمود که در جریان جنگ تنظیمی بر له و‬
‫علیه رییسجمهور ربانی‪ ،‬آمار تلفات به ‪ ۱۲۰۰۰‬میرسد که ‪ ۸۰۰‬تا ‪ ۹۰۰‬تن آن کشته شدهاند‪.‬‬
‫این سازمان عالوه میکند که در ‪ ۲۸‬روز نخست جنگ‪ ۱۲۲۰۰ ،‬تن در جمع تلفات ثبت شده و‬
‫در حدود ‪ ۳۰۰۰‬که در گذشته نیز زخمی شده بودند‪ ،‬برای مداوای زخمهای جدید مراجعه‬
‫نمودهاند‪.‬‬
‫• گزارش «اسوشیتید پرس» منتشره روزنامه «دی پریسکوت کوریر» (‪ ۱۵‬جون ‪ :)۱۹۹۳‬در‬
‫شدیدترین جنگهای امسال‪ ،‬بین ‪ ۱۲‬الی ‪ ۲۳‬می‪ ،‬روزانه تا صد راکت باریدن گرفت که صدای‬
‫مهیب آن انفجار وحشتناک و ویرانی و کشتار را به تعقیب داشت‪ .‬از قدرت رسیدن جنگجویان‬
‫اسالمی بعد از سقوط کمونیستها در اپریل ‪ ۱۹۹۲‬بیش از ‪ ۱۱۵۰۰‬تن در کابل کشته شده اند‪.‬‬
‫در مناطق جنوبی و جنوب غربی هی تعمیری وجود ندارد که سالم مانده باشد‪.‬‬
‫• روزنامه «نیویارک تایمز» (‪ ۱۸‬می ‪ :)۱۹۹۳‬جنگ شش روزه در کابل‪ ۷۰۰‬تن را کشت‪...‬‬
‫بر اساس گفته کمیته بینالمللی صلیب سرخ در کابل‪ ،‬از آغاز مجدد جنگ‪ ،‬حداقل ‪ ۷۰۰‬تن از‬
‫مردم کشته و بیش از ‪ ۳۰۰۰‬تن زخمی گردیده اند ‪.‬‬
 ‫‪ □ 180‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫• بی‪.‬بی‪.‬سی از کابل گزارش داد که در طول روز‪ ،‬نیروهای وفادار به وزیر دفاع احمد شاه‬
‫مسعود‪ ،‬در بخش جنوبی شهر در جنگ کوچه به کوچه مصروف بودند‪ .‬نیروها تالش داشتند که‬
‫مناطق تحت کنترول گلبدین حکمتیار را که صدراعظم نامیده شد اما هیچگاه نتوانست این پست‬
‫را اشغال کند‪ ،‬پس بگیرند‪.‬‬
‫• گزارش خبرگزاری «رویترز» منتشره روزنامه «دی فرنتیر پست» (‪ ۲۹‬جون ‪۸ – ۱۹۹۲‬‬
‫سرطان ‪ :)۱۳۷۱‬مجددی در آخرین لحظات مقام خود‪ ،‬امضاکنندگان معاهده پشاور را متهم به‬
‫نقب حکومتش کرد‪ .‬او کارکرد وزیر دفاعش‪ ،‬احمدشاه مسعود که متحد ربانی است‪ ،‬را تقبیح‬
‫نموده گفت که وی اجازه داد تا نظم و قانون کابل وخیمتر گردد‪.‬‬
‫• گزارش خبرگزاریها منتشره روزنامه «دی نیوز» (‪ ۱۰‬جون ‪ ۲۰ – ۱۹۹۲‬جوزا ‪:)۱۳۷۱‬‬
‫او (گلبدین) اخطار داد که شهر یکونیم میلیونی را ویران خواهد کرد و در ماه گذشته سلسله‬
‫حمالت راکتی را انجام داد که صدها تن کشته و زخمی که اکثریت شان را افراد غیرملکی‬
‫میسازد‪ ،‬بر جا گذاشت‪.‬‬
‫• گزارش «آژانس خبری فرانسه» منتشره روزنامه «دان» (‪ ۱۹‬جون ‪ ۲۹ – ۱۹۹۲‬جوزا‬
‫‪ :)۱۳۷۱‬در تازهترین سلسله حمالت بر هندوها‪ ،‬براساس گفتههای منابع‪ ،‬روز پنجشنبه‬
‫جنگجویان گروه نامعلوم مجاهدین یک خانواده سه نفری اهل هنود را با کیبل برق بسته و آنان را‬
‫در شهر کابل بیپولیس به برق دادند‪.‬‬
‫• روزنامه «دی نیوز» (‪ ۱۷‬جون ‪ ۲۷ – ۱۹۹۲‬جوزا ‪ :)۱۳۷۱‬در حال حاضر‪ ،‬آالت موسیقی‬
‫غارتشده توسط مجاهدین افغان از شهر کابل‪ ،‬جاللآباد و شهرهای دیگر در شهر پشاور به‬
‫فروش میرسند‪ .‬بعضی از این آالت موسیقی به نرخ پایین در بازار دبگری شهر پشاور فروخته‬
‫میشوند‪.‬‬
‫• گزارش «آژانس خبری فرانسه» منتشره روزنامه «دی نیشن» (‪ ۳‬جون ‪ ۱۳ – ۱۹۹۲‬جوزا‬
‫‪ :)۱۳۷۱‬شاهدان عینی میگویند که در جریان جنگ بین حزب وحدت طرفدار ایران و اتحاد‬
‫اسالمی‪ ،‬راکتها بر نواحی کوت سنگی در نزدیکی پوهنتون کابل اصابت نمودند‪ .‬شلیک تانک‬
‫و توپخانه نیز بر آن عالوه گردید که زنان و کودکان وحشتزده را مجبور به فرار از این ساحه‬
‫نمود‪ .‬حینی که صفیر رگبار مسلسلها فضا را در خط اول جنگ پاره میکرد‪ ،‬زنی که چهار‬
‫کودکش را با خود حمل مینمود‪ ،‬فریاد میکشید‪« :‬لطفا‪ ،‬مرا کمک کنید»‪.‬‬
‫• گزارش «آژانس خبری فرانسه» منتشره «دی نیوز» (‪ ۲۷‬اپریل ‪ ۷ – ۱۹۹۴‬ثور ‪:)۱۳۷۳‬‬
‫‪ ۹۰۰‬تن در جنگ اخیر کابل زخمی شدند‪ .‬روز سهشنبه منابع شفاخانه گفتند که بیشتر از ‪۹۰۰‬‬
‫شهروندان ملکی افغان و مجاهدین در جریان جنگ شدید تنظیمی در شمال کابل زخمی شدند ولی‬
‫از تعداد کشتهشدگان آمار دقیق در دست نیست‪.‬‬
‫واقعهء افشار و جنگهای داخلی حزب وحدت‬
‫در اینجا سعی شده خالصه واقعات فوق از دیدگاه کسانیکه در متن حوادث بوده اند و بخصوص‬
‫از زبان‪ ،‬یا به قلم‪ ،‬نویسنده گان هزاره و یا سادات شیعه‪ ،‬دو قومیکه که بزرگترین مصیبتها‬
‫نصیب آآنها شده است بیان گردد‪.‬‬
‫یک مرور اجمالی جنگهای تنظیمی بعد از به قدرت رسیدن مجاهدین در کابل در سال ‪۱۳۷۱‬‬
‫هجری شمسی مطابق به ‪ 1992‬میالدی که در همهء آنها حزب وحدت به رهبری عبدالعلی‬
‫مزاری یک جناح متخاصم را تشکیل میداده وقایع آتی از همه برجسته تر نمایان میگردند‪:‬‬
‫‪ -‬به توپ بستن چنداول از سوى نظامیان شوراى نظار در خزان ‪۱۳۷۱‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪181‬‬

‫وقایع ‪ ۲۳‬سنبله ‪ :۱۳۷۳‬یک خانه جنگی به تمام معنی در خانه شیعیان یا کودتای حزب‬ ‫‪-‬‬
‫وحدت‬
‫فاجعه افشار که به تاریخ ‪ ۲۱‬دلو ‪ ۱۳۷۱‬شمسی (فبروری سال ‪1993‬م) بر مردم منطقه‬ ‫‪-‬‬
‫افشار کابل تحمیل شد‪ ،‬در واقع یکی از وحشتناک ترین و خونین ترین فاجعه ها‬
‫در تاریخ معاصر افغانستان می باشد‪ .‬استاد (صباح) در مقالهء تحت عنوان «مستنداتی‬
‫برسه و نیم دهه جنایت و آدم کشی در کشور» در مجلهء انترنتی "اصالت" تاریخی ‪14‬‬
‫اکتوبر ‪ 2013‬مینویسد‪" :‬این تراژدی غمناک که توسط اشخاصی چون‪ ،‬احمد شاه‬
‫مسعود رهبر شورای نظار‪ ،‬عبدالرب رسول سیاف رهبر گروه اتحاد اسالمی‪ ،‬محمد‬
‫قسیم فهیم رییس استخبارات حکومت ربانی‪ ،‬داکتر عبدللا رییس دفتر وزارت دفاع ملی‬
‫و فرمانده لوای راکت‪ ،‬یونس قانونی قوماندان عمومی گارنیزیون کابل و رییس عمومی‬
‫سیاسی وزارت دفاع ملی‪ ،‬بسم للا محمدی مسوول و فرمانده میدان هوایی بگرام‪ ،‬سید‬
‫حسین انوری‪ ،‬رییس شورای مرکزی حرکت اسالمی به رهبری شیخ آصف محسنی‪،‬‬
‫اکبری و سید مصفی کاظمی از تنظیم وحدت‪ ،‬برای نابودی بخشی از مردم افغانستان که‬
‫هزاره بودند‪ ،‬طراحی و اجرا شد و اکنون به عنوان جنایتی مسلم و انکار ناپذیر در‬
‫حافظه تاریخ افغانستان درج شده است‪( ".‬استاد صباح‪" ،‬اصالت" تاریخی ‪ 14‬اکتوبر‬
‫‪ .)www.esalat.org 2013‬حزب وحدت عبدالعلی مزاری‪،‬‬
‫او مینویسد‪" :‬ساعت یک بامداد ‪ ۱۱‬فبروی و زمانی كه ساكنان افشار در بستر خواب‬ ‫‪-‬‬
‫بودند‪ ،‬مؤسس ْه علوم اجتماعی از سه طرف مورد حمله قرار گرفت؛ از غرب توسط‬
‫نیروهای اتحاد اسالمی سیاف‪ ،‬از شمال و جنوب توسط نیروهای" دولتی" (به كمك‬
‫خیانت كارانی در حزب كه قبال خریداری شده بودند) منطقه را مورد هجوم قرار دادند‪.‬‬
‫آنان تا ‪ ۲۴‬ساعت بعد به قتل و كشتار‪ ،‬تجاوز و آتش زدن خانه ها پرداخته و دختران‬
‫و پسران جوان را اسیر كردند‪ .‬خبر این اعمال در همان زمان در كابل و در روزهای‬
‫بعد در سطح دنیا پخش شد‪ .‬در این جریان بر اساس براورد ها حدود ‪ ۷۰۰‬نفربه قتل‬
‫رسیده و یا ناپدید شدند‪ .‬یك سال بعد كه حزب وحدت این ناحیه را بازپس گرفت‪ ،‬چندین‬
‫گور دسته جمعی كشف كرد كه در آنها‪ ۵۸‬جسد یافت شد‪ .‬این قتل عام توسط كشورهای‬
‫همسایه و سازمانهای بین المللی حقوق بشر محكوم گردید؛ اما عامالن آن هی وقت‬
‫محاكمه و یا دست گیر نشدند‪ .‬اگرچه شخصا ربانی قتل عام را به عنوان یكی‬
‫از اشتباهات حكومتش محكوم كرد‪ ،‬حادثه به گردن سربازانش انداخته شد؛ كه چنین‬
‫سربازانی در هی كجا مسئول چنین جنایات جنگی شناخته نمی شوند ‪.‬آنروز‪ ،‬افشار به‬
‫یک منطقه ارواح شباحت داشت و تمام ساكنان آن پس از قتل عام از آنجا گریختند‪.‬‬
‫اما خاطرات تلخ آن در مغزها و قلبهای مردم به یادگار باقی مانده و به تشدید اختالفات‬
‫قومی – مذهبی دامن زده است‪ ".‬او ادامه میدهد‪ " :‬در افشار برعالوه کشتار دسته‬
‫جمعی‪ ،‬به زنان و کودکان نیز تجاوز شد‪ .‬جنایتکاران در افشار‪ ،‬با خون اطفال شش ماه‬
‫روی دیوار یادگاری نوشتند و گهواره های آنان را تیر باران کردند‪ ،‬بر زنان و‬
‫دختران تجاوز نموده‪ ،‬بخاطر بدست آوردن یک حقله انگشتر‪ ،‬ناخن و برای گوشواره‪،‬‬
‫گوش های زنان را بریدند‪ .‬اما متاسفانه امروز همین جنایت کاران جنگی در پست‬
‫های بلند دولتی ایفای وظیفه می کنند‪( ".‬استاد صباح‪" ،‬اصالت" تاریخی ‪ 14‬اکتوبر‬
‫‪.)2013‬‬
‫سید محمد علی جاوید یکی از متهمین فاجعه افشار در جریده انترنتی "جمهوری خراسان"‬ ‫‪-‬‬
‫تاریخی ‪ ۲‬دلو ‪ ۱۳۹۴‬مینویسد در چنداول در خزان ‪ ۱۳۷۱‬احتماالا به تعداد مردم افشار‬
‫به خاك و خون غلطیدند و در فاجعه ى ‪ ۲۳‬سنبله‪ ،‬چند هزار تن كشته شدند‪.‬در‬
 ‫‪ □ 182‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫مزارشریف در ماه اسد ‪ ۱۳۷۷‬ه ش هزاران نفر هزاره توسط طالبان به قتل رسیدند و‪.‬‬
‫در فاجعه ى یكاولنگ در زمستان ‪ ۱۳۷۹‬چند صد نفر غیر نظامى و بى گناه به دست‬
‫طالبان به رگبار بسته شده‪ ،‬به خون خویش غلطیدند و در جنگ هاى غرب كابل و غیره‬
‫ده ها هزار نفر كشته شدند‪.‬‬
‫‪ -‬سید محمد علی جاوید مینویسد که "در اوایل خزان سال ‪ ۱۳۷۱‬كه سید منصور نادرى به‬
‫كابل آمد‪ ،‬تعدادى از نظامیان فرقه ى هشتاد كه در كابل مستقر بودند‪ ،‬به استقبال سید‬
‫منصور‪ ،‬مسلح به فرودگاه كابل رفتند‪ .‬هرچند میدان هوایى در كنترول نیروهاى جنرال‬
‫دوستم بود اما در اطراف میدان قواى مسعود استقرار داشتند‪ .‬آنان نیرو هاى سید‬
‫منصور را نگذاشتند مسلحانه وارد میدان شوند و در نتیجه ى جدال لفظى‪ ،‬میان آنها بر‬
‫خورد نظامى پیش آمد و به زودى این جنگ تا حوالى تایمنى و كارته ى پروان گسترش‬
‫یافت‪ .‬متأسفانه هر دو طرف غیر نظامیان را دستگیر مى كردند‪ .‬افراد مسعود هر كسى‬
‫كه قیافه ى هزاره گى داشت به ظن اینكه از هزاره هاى اسماعیلى و طرفدار فرقه ى‬
‫‪ ۸۰‬است باز داشت و زندانى مى نمودند و نیرو هاى فرقه ى ‪ ۸۰‬هم هر كس شباهتى با‬
‫تاجیك داشت به حبس مى انداخت‪ .‬در نتیجه تعدادى از هزاره هاى حزب وحدت و‬
‫حركت اسالمى توسط نیرو هاى مسعود به حبس رفتند‪ (".‬محمد علی جاوید‪ ،‬جمهوری‬
‫خراسان‪ ۲ ،‬دلو ‪)۱۳۹۴‬‬
‫طوریکه دیده میشود لشکرکشی در سال ‪۱۹۹۳‬م (‪ ۱۳۷۱‬ه‪ .‬ش‪ ).‬باالی هزاره ها و سائر‬
‫شیعیان مستقر در افشار کابل‪ ،‬و متعاقب ان باالی چنداول در شهر کابل هی اختالفی با اقدام‬
‫امیر عبدالرحمن خان در هزاره جات ندارد‪ .‬اختالف در آنجاست که استاد ربانی و احمدشاه‬
‫مسعود صرف یکسال بعد از به قدرت رسیدن به این عمل دست زدند در حالیکه بیش از یکصد‬
‫سال بعد از ایجاد دولت ابدالیها امیرعبدالرحمن خان به این کار دست زد‪.‬‬
‫جریده انترنتی کابل پرس در مقالهء زیر عنوان " غارت دارایی های مردم در جنگهای تنظیمی‬
‫افغانستان" بتاریخ ششم اپریل ‪2006‬م مینویسد‪" :‬جنایاتی ضد بشری که در جریان جنگهای‬
‫تنظیمی احزاب جهادی افغانستان صورت گرفته‪،‬در تاریخ جوامع انسانی کمترنظیر آن دیده‬
‫شده است‪ .‬احزاب و گروه های مسلح که با اشغال کشور توسط اتحاد شوروی سابق‬
‫مخالفت میکردند و بنام جهاد (جنگ مقدس) به کمک ممالک غربی و متحدین منطقه ی‬
‫شان مبارزه مسلحانه را علیه اتحاد شوروی و دولت دست نشانده آن آغاز نموده بودند‪،‬بعد‬
‫ازسقوط دولت داکتر نجیب هللا این آخرین مهره شوروی ها به جان هم افتادند وجنایات‬
‫هولناکی را انجام دادند که در قاموس انسانیت بی مانند خوانده شده است‪ .‬یکی از این‬
‫جنگها در شهر مزار شریف بین حزب جمعیت اسالمی به رهبری برهان الدین ربانی و‬
‫جنبش ملی اسالمی به رهبری جنرال دوستم درزمستان سال ‪ 1372‬صورت گرفت‪ .‬یک‬
‫تن از اشتراک کننده گان این درگیری می گوید که این جنگ توسط رسول پهلوان معاون اول‬
‫نظامی دوستم آغاز شد‪ .‬محمد شریف در باره آغاز و غارت اموال مردم درین جنگ چنین‬
‫گفت‪":‬جنگ جمعیت و جنبش آغازاش از مرکز شد‪،‬بالخره جنگ در مزارشریف شروع‬
‫شد؛جنگ تقریبا سه روز دوام کرد؛حزب وحدت باآنها همکار شد؛ مناطق چون کوچه مارمول‬
‫کوچه دروازه شادیان‪،‬کوچه چغدک از طرف قوماندانهای اطراف درگیر در جنگ چپاول شد"‪.‬‬
‫آقای شریف از اموال مانند چاینک نکل‪،‬قالین‪،‬گلیم و غیره درین غارت نام برد‪ .‬اومدعی‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪183‬‬

‫شد که اموال فوق الذکر بصورت تقریبا کامل از خانه های مردم به یغما برده شده است‪.‬‬
‫غارت در جنگهای بین التنظیمی افغانستان بسیار معمول بوده و اکثر تنظیم ها بعد از‬
‫تسخیر مناطق گروه متخاصم دست به چور و چپاول اموال مردم زده اند و ازین غارت ها‬
‫قصر های افسانوی ساخته اند قصر های که در شیر پور کابل توسط قوماندان ها وسر‬
‫کرده گان گروه های مسلح آن وقت بعد از برقراری صلح در زمان حاکمیت آقای کرزی‬
‫ساخته شده است‪ .‬به باور بعضی از کارشناسان سرمایه های آن ازغارت مردم در جریان‬
‫جنگهای تنظیمی بدست آمده است‪ .‬میرزا محمد شاهدعینی این جنگ که کار مند یک‬
‫شرکت تجارتی میباشد چشم دید خود را چنین بیان میدارد‪":‬اموال مارا جنبش چور‬
‫کرد‪،‬یعقوب کچوک قوماندان جنبش ‪120‬تن روغن ‪،‬چار موتر چای سیاه چینایی که‬
‫‪ 1500‬کارتن بود چور کرد"‪ .‬آقای میرزا ادعا کرد که درین جنگ رهبران در گیر به‬
‫سربازان شان امر کرده بودند که” سرمردم از ما و مال شان ازشما”‪.‬‬

‫کنوانسیون ‪1949‬ژینو غارت اموال مردم را درسه کلمه خالصه کرده است"غارت ممنوع‬
‫است" این کنوانسیون هاهم چنان متقاضی اند که قیمت عادالنه برای اموال مورد ضرورت‬
‫نظامی ها که از مردم تقاضا میکنند باید پرداخته شود‪.‬‬

‫شرکت کننده دیگر این جنگ قوماندان فرقه ‪01‬جهادی علم خان آزادی یکی از مهره های‬
‫مهم جنگی جمعیت اسالمی در شمال‪ ،‬که سمت ریس ارکان قطعه ثقیله را به عهده داشت‪،‬‬
‫خاطرات خود را چنین حکایت کرد ‪":‬شورای هماهنگی در کابل ساخته شده بود ‪،‬دوستم با‬
‫شورای هماهنگی خود جنگ با جمعیت اسالمی را شروع کرد‪.‬نیرو های جنبش‪،‬حزب‬
‫اسالمی و حزب وحدت مشرکاشورای هماهنگی ساخته بودند که با نیرو های جمعیت‬
‫جنگیدند"‪.‬‬
‫آقای ریس حسن میزان وحشت وقساوت علیه مردم بی دفاع این جنگ را چنین تعریف‬
‫کرد‪" :‬مردم بی غرض و بی دفاع را اسیر گرفتند اطفال زنان در حال فرار به نهر های‬
‫آب غرق شد ‪،‬مال و حال به مردم نماند حتی سگها را به مرمی زدند وبه حیوانات دیگر هم‬
‫رحم نکردند"‪.‬‬
‫تنظیم های جهادی وقتی افراد یکدیگر را اسیر می گرفتند خالف تمام موازین انسانی با‬
‫اسرای جنگی برخورد میکردند نه تنها با اسرای جنگ حتی با مردم ملکی که در ساحه‬
‫حزب رقیب زنده گی میکردند مخالف قوانین جنگ و کنوانسیون های بین المللی عمل‬
‫صورت میگرفت ‪ .‬که از جمله دها نقض حقوق بشری ادرار خوراندن ‪،‬میخ کوبیدن در سر‪،‬‬
‫سینه بریدن ‪،‬رقص بسمل‪،‬تجاوزجنسی‪،‬قتل های دستجمعی‪،‬سنگ بستن به آله تناسلی و غیره در‬
‫رسانه ها بازتاب داده شده است‪.‬‬
‫برعکس اظهارات آقای حسن که شورای هماهنگی را مسول جنگ سال ‪ 1372‬میداند آقای‬
‫سردار سعیدی مسوول شمال حزب وحدت اسالمی مردم افغانستان نمی پذیرد که نیرو های شان‬
‫در جنگ مذکور سهیم بوده‬
 ‫‪ □ 184‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫تنظیمهای به اصطالح جهادی به کرات علیه یک دیگر مصاف داده اند بعد از هشتم ثور سال‬
‫‪1371‬که زمام امور بدست احزاب جهادی رسید و برهان الدین ربانی بر اریکه قدرت تکیه زد‬
‫جمعیت اسالمی او در یک ایتالف بااتحاد اسالمی رسول سیاف‪ ،‬جنبش ملی اسالمی دوستم‬
‫وحزب وحدت اسالمی عبدالعلی مزاری علیه حزب اسالمی گلبدین حکمتیار جنگ های خونیین‬
‫را در کابل براه انداختند و بعد از یکسال جنگ وخونریزی جنبش اسالمی و وحدت اسالمی با‬
‫حزب اسالمی گلبدین شورای هماهنگی بنانموده بر ضد متحد دیروزی زور آزمایی کردند که‬
‫دامنه این جنگ بزودی از کابل به والیات شمال کشور کشانده شد‪.‬‬
‫وابسته گان جنبش و تعدادی از قوماندانهای جنگی نیرو های مربوط به جنرال دوستم از صحبت‬
‫با گزارشگران درمورد جنگ با جمعیت اسالمی که امروز حاکمیت مزار را در اختیار دارند‬
‫خود داری میکنند و فقط با گفتن این نکته زمان صحبت نیست بسنده می کنند‪.‬‬
‫گل محمد پهلوان برادر رسول پهلوان که بعد از مرگ برادر ارشد خود وظیفه نظامی او را عهده‬
‫دار شد در یک تماس تیلفونی به گزارشگر گفت ‪":‬که من در آنوقت کدام وظیفه نظامی نداشتم ‪".‬ا‬
‫و از جنگ سال ‪ 1372‬اظهار بی اطالعی کرد‪.‬‬
‫نه تنها افراد وابسته به جنبش جنرال دوستم بل تعدادی از شهروندان عادی و حتی بعضی صاحب‬
‫نظران با قضایایی مربوط به عدالت انتقالی محافظه کارانه برخورد می نماییند تا خطری توسط‬
‫جنگ ساالران متوجه شان نگردد‪.‬‬
‫فعال جامعه مدنی در مزار شریف که نخواست نامش افشا شود در پاسخ به پرسشی گفت‪":‬من‬
‫شاهد عینی جنگ جمعیت و جنبش بودم نیروهای که بعد از جنگ از کوچه مارمول برمیگشتند‬
‫اموال مردم و حتی کم ارزش ترین چیز ها چون قفس کبک را هم می بردند"‪.‬‬
‫بنابر شرکت جنگساالران در دولت آقای کرزی به بسیاری از جنایت آنها پرداخته نشده است و‬
‫تصویب سند بنام منشورمصالحه ملی از طرف پارلمان فرهنگ معافیت را در کشور ما ترویج‬
‫نموده سبب ادامه جنایات و فساد در جامعه ما گردیده است‪.‬‬
‫منشور مصالحه ملی در یازدهم دلو ‪1385‬ازطرف پارلمان افغانستان تصویب شد و پیگیری‬
‫پروسه عدالت انتقالی را به چالش بزرگ مواجه نمود‪ .‬دراین منشور جنایات ‪28‬ساله حاکمان‬
‫برسرقدرت و اپوزیسون قدرت بخشیده شده است‪".‬‬
‫شرایط افغانستان و سقوط دولت مجاهدین‬
‫در واقعیت تبارز جنبش طالبان دراواسط سالهای ‪90‬م که به تسلط مجاهدین در افغانستان در‬
‫جریان سالهای ‪1996-1994‬م پایان داد‪ ،‬نتیجه ی سوء استفاده دولت پاکستان از استیالی‬
‫وسو استفاده از احساسات نشنالیستی پشتونها در کشور‬
‫ٔ‬ ‫انارشی حکومت مجاهدین در افغانستان‬
‫میباشد‪ .‬از این رو بی جهت نیست که ظهور طالبان در سال ‪1995‬م و پیروزی چشمگیر آنها در‬
‫سقوط حکومت مجاهدین و گرفتن کابل و والیات در سال ‪1996‬م‪ ،‬اکثرا ا بدون جنگ‪ ،‬در حقیقت‬
‫عکس العمل نشنلیزم پشتونها از یک طرف و نا رضایتی مردم از انارشی لجام گسیخته و بی‬
‫امنیتی مستولی در کشور بود‪.‬‬
‫پیش از ظهور طالبان در سال ‪1994‬م افغانستان بالقوه در حالت تجزیه قرار داشت و میان‬
‫جنگساالران تقسیم شده بود‪:‬‬
‫‪ -‬حکومت ربانی‪-‬مسعود کابل و اطراف آنرا تحت کنترول داشتند؛‬
‫‪ -‬سه والیت غربی در دست اسماعیل خان قرار داشت؛‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪185‬‬

‫سه والیت شرقی پشتون نشین همسرحد با پاکستان‪ ،‬ننگرهار‪ ،‬لغمان و کنرها‪ ،‬از‬ ‫‪-‬‬
‫طرف شورای مشرقی ادارم میشد؛‬
‫یک منطقهء در شرق و جنوب کابل در دست گلبدین حکمتیار بود؛‬ ‫‪-‬‬
‫جنرال رشید دوستم شش والیت شمال را در دست داشت؛‬ ‫‪-‬‬
‫گروههای هزاره والیت بامیان را در افغانستان مرکزی در اختیار داشتند؛‬ ‫‪-‬‬
‫افغانستان جنوبی و قندهار در بین جنگساالران خورد و گروههای سارقین تقسیم شده‬ ‫‪-‬‬
‫بودند‪.‬‬
‫این جنگساالران هر آن وفاداری خودرا به یکدیگر تغییر میدادند‪ .‬دوستم در جنوری ‪ 1994‬اتحاد‬
‫خودرا با حکومت ربانی‪-‬مسعود شکست و با حکمتیار پیوست و کابل را مشترکآ مورد حمله‬
‫قرار دادند‪ .‬پشتونها نتوانستند یک رهبری واحد داشته باشند‪ .‬به گفتهء احمد رشید "پاکستان‬
‫نمیخواست کمکهای نظامی خودرا در اختیار پشتونهای درانی بگذارد‪ .‬باین کار فقط حکمتیار را‬
‫تعیین کرده بود‪ .‬پشتونهای جنوب باهم در جنگ وستیز بودند" (احمد رشید‪ ،‬طالبان‪.)1990 ،‬‬
‫به گفته احمد رشید در قندهار شهر میان جنگساالران تقسیم شده بود‪ ،‬تمام داراییها به تاجران‬
‫پاکستانی فرخته شده بود بشمول سیمهای تلفون‪ ،‬پایه های برق‪ ،‬فابریکه ها و مشینها‪ ،‬حتی‬
‫رولرهای سرکسازی به پاکستان منتقل شده بود‪ ،‬خانه ها‪ ،‬باغها‪ ،‬و زمینهای مردم به حامیان و‬
‫جنگساالران توزیع شده بد‪ .‬قومندانها مردم را مورد ظلم و ستم قرار داده دختران و پسران جوان‬
‫را اختطاف میکردند‪ .‬تجار در بازار آرامنبودهموردس دستبرد قرار میگرفتند و دوام اینگونه‬
‫شرایط موج جدیدی از مهاجرین را به کویته جاری گردانید‪ .‬با استیالی اینگونه حاالت راههای‬
‫ترانسپرتی امنیت نداشتند‪ ،‬مافیای ترانسپورت و انتقاالت را که در کویته و قندهار مستقر بودند به‬
‫ستوه آورد‪.‬احمد رشید میگوید "در سال ‪1993‬م من فاصله ‪ 130‬مایل کویته و قندهار را با موتر‬
‫طئ میکردم حد اقل از طرف بیست گروه در طول راه توقف داده شدم و از ما پول حق العبور‬
‫خواسته شد‪( ".‬احمد رشید‪ ،‬طالبان‪ ،2002 ،‬ص ‪.)36‬‬
‫حکومت مجاهدین و عروج جمعیت اسالمی‬
‫در جامعة عمیقا ا عنعنوی افغانستان عنان مقاومت در مقابل رژیمهای‪ ،‬ترهکی‪ ،‬امین‪ ،‬کارمل و نجیددب‬
‫للا متأسفانه به دست ارتجدداعیترین نیروهدای سیاسددی جامعدده افتدداد‪ .‬ایددن نیروهدای ارتجدداعی بدده دو‬
‫گروه بودند‪ :‬گروه اسالمگرایان مکتبی (مکتب اخوان المسلمین محمد قطب) مانند گلبددین حکمتیدار و‬
‫برهان الدین ربانی و گروه اسالمگرایان سنتی افراطی مانندد یدونس خدالص‪ ،‬محمددی‪ ،‬حقدانی‪ ،‬سدید‬
‫احمددد گیالنددی‪ .‬در میددان گددروه دومددی همچنددان میتددوان گددروه وه دابی عبدددالرب سددیاف و همچنددان‬
‫گروههای شیعیة حزب وحدت هزارهها امثالهم را شامل نمود‪.‬‬
‫تمام این احزاب و گروهها ریشههای سدربازگیری آنهددا بدده وابسددتگیهای قددومی و زبدانی و مددذهبی‬
‫آنها مربوط میگردد و از اینجاست که سیاست در افغانستان از جنبش روشنفکری به وابسدتگیهای‬
‫مدذهبی و قدومی ندزول میکنددد‪ .‬البتدده سیاسددتهای فعدال و انتخددابی قومیگرانده و مددذهبی دولتهدای‬
‫پاکستان و ایران در تشکل و رشد این جهتگیریها نقش برازنده دارند‪.‬‬
‫فرصت طلبی دوستم و برخی از رفقا و یاران پرچمی و تسلیمی آنها به احمد شدداه مسددعود امکانددات‬
‫ایجاد یک دولت ملی مابعد داکتر نجیب للا را مطابق بده توافقهددای ژنیدوا از میدان برداشددت و سددر‬
‫آغاز جنگهای تنظیمی‪ ،‬تخریب شهر کابل و ایجاد یک سیستم ملوکالطوایفی قوماندددانهای جهددادی‬
‫بر مبنای خطوط قومی در سراسر افغانستان گردید‪.‬‬
‫تسلیمی دولت و نیروهای نظامی داکتر نجیب للا به احمد شاه مسعود و حزب جمعیت فرصت داد تدا‬
 ‫‪ □ 186‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫از یک نیروی محدود محلی به یک قدرت حاکم در کشور مبدل گردند‪ .‬در نتیجدده بددرای دومدین بددار‬
‫در تاریخی کشور‪ ،‬بعد از حکومت نه ماه حبیبللا کلکانی در سال ‪۱۹۲۹‬م‪ ،‬رهبری سیاسدی کشدور‬
‫کامالا به دست تاجیکها قرار گرفت‪ .‬این نفوذ غیر متوازن در قدرت سبب بروز جنگهای خانهگی‬
‫خانمانسوز میان گروههای مجاهدین گردیده‪ ،‬ملیشههای حزب اسالمی حکمتیار در مقابددل جمعیددت و‬
‫دوستم و بعداا ملیشههای مسعود و سیاف در مقابل ملیشددههای نظدامی هدزاره بدده رهبددری مددزاری و‬
‫متعاقبا ا جنگها میان گروههای مختلف هزاره در شهر کابل هرکدام برای توسعة نفوذ خود در دولت‬
‫و افزایش ساحه تحت کنترول شان‪ ،‬کشور را به ویرانه مبدل ساخته‪ ،‬نفوذ دولت مرکزی و حاکمیددت‬
‫قانون از میان رفته و کشور عمالا میان جنگساالران جهادی منقسم گردید‪.‬‬
‫احساسات قوم پرستانه و پشتون ستیزی در کشور با به قدددرت رسددیدن اولدین حکومددت مجاهدددین در‬
‫سال ‪۱۹۹۲‬م با کودتای جنرال دوستم و تسلیم دهی دولت داکتر نجیب للا و اردوی افغانستان توسددط‬
‫عوامل پرچمی دولت وقت به احمد شاه مسعود‪ ،‬اوج گرفته و منجر به حاشیه راندن اندزوای سیاسدی‬
‫قوم پشتون‪( ،‬بزرگترین قوم از میان اقوام برادر کشور) گردید‪.‬‬
‫در عین زمان در طول ‪ ۲۴‬سال گذشددته هی گوندده سددازمان متشددکل سیاسدی ملددی کدده از آرمانهددای‬
‫سیاسی و اجتماعی ملیت پشتون بدون دخالت دگم مددذهبی نماینددهگی کنددد‪ ،‬وجددود نداشددته اسددت‪ .‬بایددد‬
‫اظهار نمود که به دالیل اوضاع نامساعد سیاسی سالهای جهاد‪ ،‬حزب افغان ملت نتوانست ایدن خدال‬
‫را پرکند‪ .‬متأسفانه این خالی سیاسی را افراطیون مذهبی از جملده حددزب اسددالمی گلبددین حکمتیدار‬
‫در سالهای ‪۱۹۹۶-۱۹۹۲‬م و بعد از آن جنبش طالبان پر کرده اند‪.‬‬
‫در میان اینها قوم تاجیک و ملیت هزاره از داشتن احزب متشکل و نیرومند مانند جمعیت و وحدددت‬
‫که ممثل خواستههای قومی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬سمتی‪ ،‬اجتماعی و تاریخی آنها میباشند برخوردار بددوده انددد‪،‬‬
‫در حالیکه تنظیمهای جهادی‪ ،‬مانند سیاف‪ ،‬محمدی‪ ،‬خالص‪ ،‬حقانی‪ ،‬گیالندی و حکمتیدار در مندداطق‬
‫پشتوننشین بیشتر بر ایدیولوژی مذهبی متکددی بدر خطدر کمددونیزم و مقابلدده بددا آن تکیدده داشددتند‪ ،‬در‬
‫مقابل حزب جمعیت اسالمی‪ ،‬رهبر و تشددکیالت آن بدرای احمددد شدداه مسددعود و همفکددران معتقدد بده‬
‫مفکورۀ ستم ملی او یک پوشش مناسب و یک فرصت مطلوب برای خاتمه دادن به حاکمیت سیاسدی‬
‫پشتونها‪ ،‬بخصوص در مناطق تاجیک نشین‪ ،‬محسوب میگردید‪ .‬بیمورد نیست کدده سددایر تنظیمهددا‬
‫احمد شاه مسعود را به عقد توافقهای سری با قوای اتحداد شددوروی و دنبددال کددردن مقاصددد قددومی‪،‬‬
‫زبانی و سمتی متهم میکنند‪.‬‬
‫فهرست منابع و مآخذ این فصل‬
‫‪ .1‬جمال احمد خاشقجی‪ ،‬روزنامه "الوطن" چاپ ریاض ‪ 9‬مئ ‪2006‬م‪ ،‬ترجمه عبداالحد‬
‫هادف‪ ،‬جیو هزاره ه‪Geo Hazara October 2018‬م‪.‬‬
‫‪" .2‬تلک خرس" یا حقایق پشت پردۀ جهاد در افغانستان‪ ،‬تألیف دگروال یوسف افسر متقاعد آی‪.‬‬
‫اس‪ .‬آی‪ .‬اردوی پاکستان و آقای مارک ادکین امریکایی‪ ،‬ترجمه محمد قاسم آسمایی‪ ،‬نشر‬
‫الکترونیکی‪2015:‬م ‪The Bear Trap: Afghanistan's Untold Story‬‬
‫‪ .3‬گروگانهای تاریخ‪ ،‬بخش دوم‪ ،‬مزوروف‪ ،‬فارسی رو‪.www.farsi.ru‬‬
‫‪ .4‬استاد صباح‪« ،‬مستنداتی برسه و نیم دهه جنایت و آدم کشی در کشور»‪ ،‬مجلهء انترنتی‬
‫"اصالت" تاریخی ‪ 14‬اکتوبر‪2013‬‬
‫‪ .5‬وب سایت خبری آریانا نیوز‪،‬‬
‫‪ .6‬احزاب سیاسی افغانستان‪،‬جلد دوم‪ ،‬چاپ اول‪ ،‬زمستان ‪ ، ۱۳۸۴‬کابل‪ ،‬وزارت عدلیه‬
‫جمهوری اسالمی افغانستان‪،‬‬
‫‪ .7‬پایگاه اطالع رسانی پیام آفتاب‪ ،‬انترنت‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪187‬‬

‫‪ .8‬سید محمد علی جاوید‪ ،‬جریده انترنتی "جمهوری خراسان" تاریخی ‪ ۲‬دلو ‪۱۳۹۴‬‬
‫‪ .9‬جنگ و وحشت تنظیمی کابل بر اساس گزارش رسانههای جهان‪ ،‬حزب همبستگی افغانستان‬
‫سه شنبه‪ 08 ،‬ثور ‪1394‬‬
‫‪ .10‬جریده انترنتی کابل پرس " غارت دارایی های مردم در جنگهای تنظیمی افغانستان"‬
‫ششم اپریل ‪2006‬م‬
‫‪ .11‬محمدحسین جعفریان‪ ،‬جریدهء انترنتی "مشرق"؛‬
‫‪ .12‬دویچه ویلی دری؛‬
‫‪ .13‬احمد رشید‪ ،‬طالبان‪ ،‬ترجمهء عبدالودود ظفری‪ ،‬المیدا کلیفورنیا‪.2002 ،‬‬
‫‪ .14‬احمد رشید‪ ،‬طالبان‪ ،‬اسالم نظامیگر‪ ،‬نفت و بنیاد گرائی در آسیای مرکزی‪ ،‬چاپ‬
‫مطبعهء پوهنتون یل‪ ،‬ایاالت متحدهء امریکا‪( 2000 ،‬بزبان انگلیسی)‪.‬‬
 ‫‪ □ 188‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫حکومت دور اول امارت اسالمی طالبان (‪2001-1996‬م)‬

‫طالبان بتاریخ ‪ 26‬سپتامبر ‪ 1996‬کابل پایتخت افغانستان را تصرف کردند‪ .‬سپس نام حکومت‬
‫خود را امارت اسالمی افغانستان گذاشته و تشکیالت خود را از طریق رادیو افغانستان اعالن‬
‫نمودند‪ .‬کشورهای پاکستان‪ ،‬امارات متحده عربی و عربستان سعودی تنها سه کشوری بودند که‬
‫طالبان را به رسمیت شناختند‪.‬‬
‫برای یک ربع قرن اخیر‪ ،‬از سال ‪1994‬م که برای اولین بار نام تحریک طالبان در مطبوعات‬
‫سر زبانها افتاد تا امروز که ‪ 25‬سال از آن میگذرد تحریک طالبان نقش بارزی در شکل گیری‬
‫حوادث افغانستان و سرنوشت آن بازی کرده اند‪ .‬از این جهت مطالع ٔه چگونگی تشکیل‪ ،‬تبارز‪،‬‬
‫به قدرت رسیدن طالبان سیاستها اهداف آنها و حوادث مابعد آن‪ ،‬که همچنان امروز نیز فعاالنه‬
‫در حیات سیاسی کشور مطرح اند‪ ،‬از یک دید گاه تاریخی بیطرفانه برای نسل جوان افغانستان‬
‫بسیار ضروری پنداشته میشود‪.‬‬
‫در دوران حکومت طالبان‪ ،‬کریکت تنها ورزش مجاز در افغانستان بهشمار میرفت‪ .‬اما طالبان‬
‫با دیدگاهی بسته و افکاری متفاوت با محیط و جهان برخورد کردند و به نوعی با بازگشت به‬
‫نگرشهای مذهبی و با زیر فشار قرار دادن مردم موجبات نارضایتی قشر کثیری از‬
‫مردم افغانستان را فراهم ساختند‪ .‬آنها نام حکومت افغانستان از جمهوری اسالمی به "امارت‬
‫اسالمی افغانستان" تبدیل نموده و رهبر خود مال محمد عمر را به عنوان "امیرالمؤمنین" معرفی‬
‫نمودند‪ .‬قطعنامههای پیاپی شورای امنیت را نادیده گرفتند و تعدادی از خارجیان را از کشور‬
‫اخراج نمودند‪ .‬حکومت طالبان با رادیو‪ ،‬تلویزیون‪ ،‬موسیقی‪ ،‬نقاشی‪ ،‬مجسمهسازی و آثار هنری‬
‫مخالف بودند و مجسمههای بودا در بامیان را که از جمله غنائم فرهنگی و باستانی افغانستان بود‬
‫منهدم ساختند‪.‬‬
‫آنها به زنان اجازه نمیدادند تا به تنهایی از خانههایشان بیرون روند‪ .‬مجازات لواطکاران و‬
‫زناکاران مرگ بود و دست کسانی که دزدی میکردند باید قطع میشد‪ .‬مردم را برای ادای نماز‪،‬‬
‫بزور از مغازههایشان به مساجد میفرستادند‪ .‬ریش مردان در نظام طالبانی باید دراز میبود و‬
‫موهای سرشان را میباید کوتاه میکردند‪.‬‬
‫تآمین امنیت شاهراه ترانسپورتی میان پاکستان و آسیای مرکزی از طریق کویته‪ ،‬قندهار و‬
‫هرات و همچنان تمدید پایپالینهای نفت و گاز از ترکمنستان به پاکستان از اهداف بزرگی بود که‬
‫بر اساس آنها حکومت بینظیر بوتو در پاکستان و حکومت امریکا به حمایت مستقیم و غیر‬
‫مستقیم از طالبان دست زدند‪ .‬در زمان حکومت طالبان کمپنی بزرگ امریکائی یونیکال و‬
‫بریداس ارجنتاین کوششهای وسیعی برای جلب حمایت طالبان و کشورهای ذیدخل برای احداث‬
‫این پایپالینها انجام دادند ودر آنزمان بود که نامهای زلمئ خلیلزاد و حامد کرزئ به عنوان‬
‫مشاورین و کارمندان این شرکتها روی زبانها افتاد‪ .‬بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در‬
‫سال ‪ 1991‬میالدی و استقالل کشورهای آسیای میانه ترکمنستان درصدد صدور منابع سرشار‬
‫گازش به جنوب آسیا شد‪ .‬دو شرکت بریداس آرژانتینی و یونوکال آمریکایی برای اجرا این طرح‬
‫به رقابت افتادند‪ .‬طرح عبور خط لوله گاز از ترکمنستان به پاکستان و هند در سالهای ‪1994‬‬
‫میالدی بیشتر سر زبانها افتاد‪ .‬گفته میشود که ظهور گروه طالبان با حمایت سازمان اطالعات‬
‫اردوی پاکستان در این راستا بوده است‪ .‬مشکل اصلی ترکمنستان این بود که حضور شرکت‬
‫آرژانتینی را آمریکا نمیخواست و حضور شرکت یونوکال آمریکایی درمنطقه باعث میشد که‬
‫آمریکا مسایل حقوق بشری را مطرح کند‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪189‬‬

‫براساس گزارشها در دسامبر ‪1997‬م نمایندگان طالبان به دعوت یونوکال به شهر هوستون‬
‫آمریکا رفتند تا با آنان درباره کشیدن خط لوله گاز مذاکره شود‪ .‬قرار معلوم زلمی خلیل زاد‪،‬‬
‫میزبان هیات طالبان بود‪ .‬آقای خلیل زاد نیز تایید میکند که در نشست طالبان و مسئولین یونوکال‬
‫حضور داشته و صحبتهای تندی نیز با امیرخان متقی‪ ،‬از رهبران طالبان درباره برخورد آنان‬
‫با زنان داشته است‪ .‬خلیل زاد در کتابش(نماینده) نوشته که در اواسط دهه ‪1990‬م نهاد انرژی‬
‫کمبریج از او خواسته بود که در یک تحقیق امکان سنجی شرکت نفتی یونوکال شرکت کند‪.‬‬
‫نزدیکی گروه طالبان با اسامه بن الدن‪ ،‬رهبر شبکه القاعده باعث شد که آمریکا به گروه طالبان‬
‫به دیده شک نگرد و بعدا طالبان را به دلیل نقض حقوق بشر و ممانعت از کار زنان و آموزش‬
‫آنان تحریم کند‪ .‬یونوکال که به امید بدست آوردن این پروژه دفتر خود را به ریاست عبدالسالم‬
‫عظیمی‪ ،‬رئیس پیشین قوه قضایه افغانستان در کابل باز کرده بود‪ ،‬بعد از فشار فزاینده آمریکا به‬
‫دلیل رفتار طالبان با زنان و نقض حقوق بشر دوباره بست و افغانستان را ترک کرد‪.‬‬
‫شرایط افغانستان و ظهور طالبان‬
‫در واقعیت تبارز جنبش طالبان دراواسط سالهای ‪90‬م نتیجه ی سوء استفاده دولت پاکستان از‬
‫استیالی انارشی حکومت مجاهدین در افغانستان‪ ،‬سؤ استفاده از طالب افغان شامل مدارس دینی‬
‫وسو استفاده از احساسات نشنالیستی پشتونها در کشور میباشد‪ .‬از این رو بی جهت‬
‫ٔ‬ ‫در پاکستان‬
‫نیست که ظهور طالبان در سال ‪1995‬م و پیروزی چشمگیر آنها در سقوط حکومت مجاهدین و‬
‫گرفتن کابل و والیات در سال ‪1996‬م‪ ،‬اکثرا ا بدون جنگ‪ ،‬در حقیقت عکس العمل نشنلیزم‬
‫پشتونها از یک طرف و نا رضایتی مردم از انارشی لجام گسیخته و بی امنیتی مستولی در کشور‬
‫بود‪.‬‬
‫در آستانهء ظهور طالبان در سال ‪1994‬م افغانستان بالقوه در حالت تجزیه قرار داشت و میان‬
‫جنگساالران تقسیم شده بود‪:‬‬
‫حکومت ربانی‪-‬مسعود کابل و اطراف آنرا تحت کنترول داشتند؛‬ ‫•‬
‫سه والیت غربی در دست اسماعیل خان قرار داشت؛‬ ‫•‬
‫سه والیت شرقی پشتون نشین همسرحد با پاکستان‪ ،‬ننگرهار‪ ،‬لغمان و کنرها‪ ،‬از طرف‬ ‫•‬
‫شورای مشرقی ادارم میشد؛‬
‫یک منطقهء در شرق و جنوب کابل در دست گلبدین حکمتیار بود؛‬ ‫•‬
‫جنرال رشید دوستم شش والیت شمال را در دست داشت؛‬ ‫•‬
‫گروههای هزاره والیت بامیان را در افغانستان مرکزی در اختیار داشتند؛‬ ‫•‬
‫افغانستان جنوبی و قندهار در بین جنگساالران خورد و گروههای سارقین تقسیم شده‬ ‫•‬
‫بودند‪.‬‬
‫این جنگساالران هر آن وفاداری خودرا به یکدیگر تغییر میدادند‪ .‬دوستم در جنوری ‪ 1994‬اتحاد‬
‫خودرا با حکومت ربانی‪-‬مسعود شکست و با حکمتیار پیوست و کابل را مشترکآ مورد حمله‬
‫قرار دادند‪ .‬پشتونها نتوانستند یک رهبری واحد داشته باشند‪ .‬به گفتهء احمد رشید "پاکستان‬
‫نمیخواست کمکهای نظامی خودرا در اختیار پشتونهای درانی بگذارد‪ .‬باین کار فقط حکمتیار را‬
‫تعیین کرده بود‪ .‬پشتونهای جنوب باهم در جنگ وستیز بودند" (احمد رشید‪ ،‬طالبان‪.)1990 ،‬‬
‫هنوز سه ماه از صدارت بینظیر بوتو در پاکستان سپری نشده بود که کابل در آغاز زمستان‬
‫‪ 1994‬در یک جنگ خونین و ویرانگر دیگر فرو رفت؛ جنگی که دستان دولت پاکستان با‬
‫صدارت بینظیر بوتو در پشت سر آن قرار داشت‪ .‬احمدرشید نویسنده و ژورنالیست پاکستانی در‬
 ‫‪ □ 190‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫مورد دخالت و نقش پاکستان در این جنگ می نویسد‪" :‬در جنوری ‪ 1994‬همه گروه های‬
‫اپوزیسیون دست به دست هم داده و حمله ی مشترکی را علیه ربانی تدارک دیدند‪ .‬حکمتیار‪،‬‬
‫ژنرال عبدالرشید دوستم فرمانده ازبک شمال و هزاره های مرکز افغانستان که بخشی از کابل را‬
‫نیز در اختیار داشتند‪ ،‬با هم متحد شدند‪ .‬پاکستان به اتحاد جدید کمک کرد؛ زیرا حکمتیار هنوز‬
‫دوست پاکستان به شمار می رفت‪ .‬در آغاز همان سال حکمتیار مقدار زیادی راکت برای گلوله‬
‫باران شهر کابل از پاکستان دریافت نمود"‪.‬‬
‫جنگ حکمتیار در ائتالف شورای همآهنگی که برای تصرف کابل براه انداخته شده بود‪ ،‬منجر‬
‫به تصرف پایتخت و تصاحب قدرت از سوی او نشد‪ .‬در حالیکه این جنگ ویرانی و کشتار‬
‫زیادی بار آورد و هنوز شعله های آتش آن زبانه می کشید که اسالم آباد به آزمایش راهکار‬
‫جدیدی در دخالت به افغانستان و در جنگ افغانستان پرداخت‪ .‬زیرا به قول احمدرشید تحلیلگر‬
‫پاکستانی ‪" :‬پاکستان رغبتی به حمایت از یک شکست خورده (گلبدین حکمتیار) نداشت و در‬
‫جستجوی نیروی بالقوه جایگزین پشتون بود‪ .‬هنگامیکه بینظیر بوتو در سال ‪ 1993‬به صدارت‬
‫رسید‪ ،‬همچنین مشتاق بود مسیری به آسیای مرکزی باز کند"‪.‬‬
‫اشتیاق بینظیر بوتو در کرسی صدرات پاکستان برای گشودن مسیری بسوی آسیای میانه او را به‬
‫حمایت از شکل گیری و ظهور گروه طالبان در افغانستان برد‪ .‬هرچند که در این اشتها و اشتیاق‬
‫موصوف را حلقه ها و گروه های زیادی در داخل پاکستان و بیرون از پاکستان به خصوص‬
‫گردانندگان سیاست در واشنگتن‪ ،‬لندن و ریاض همراهی میکردند‪ .‬آنگونه که وی در مصاحبه با‬
‫نشریۀ لوموند در سال ‪ 2002‬گفت‪" :‬فکر روی کار آوردن طالبان ازانگلیس هابود‪ ،‬مدیریت آنرا‬
‫امریکائیها کردند‪ ،‬هزینۀ آنرا سعودی ها پرداختند و من اسباب آنرافراهم آوردم و طرح را اجرا‬
‫کردم‪".‬‬
‫ٔ‬
‫اسالمآباد ادامهٔ جنگی پیچیده در افغانستان و نبردهای تمامنشدنی میان جناح حکمتیار و جبههی‬
‫ربانی را به لحاظ استراتژیک و اقتصادی به سود خود نمیدید‪ .‬آنها عالقهمند بودند تا افغانستان‬
‫به نوعی ثبات دست یابد تا پاکستان بتواند از این کشور راهی به سمت بازارهای آسیای میانه‬
‫پیداکند‪ .‬راهی که با ادامة جنگ داخلی در افغانستان کامال مسدود به نظر میرسید‪ .‬پاکستان ثبات‬
‫در افغانستان را میجست و دریافت که بنیادگرایان طالبان احتماال همان حلقهی مفقودهای است که‬
‫قادر است سقوط کابل را رقم زند و به اهداف اسالمآباد جامهی عمل بپوشاند‪.‬‬
‫به گفته احمد رشید در قندهار شهر میان جنگساالران تقسیم شده بود‪ ،‬تمام داراییها به تاجران‬
‫پاکستانی فرخته شده بود بشمول سیمهای تلفون‪ ،‬پایه های برق‪ ،‬فابریکه ها و مشینها‪ ،‬حتی‬
‫رولرهای سرکسازی به پاکستان منتقل شده بود‪ ،‬خانه ها‪ ،‬باغها‪ ،‬و زمینهای مردم به حامیان و‬
‫جنگساالران توزیع شده بد‪ .‬قومندانها مردم را مورد ظلم و ستم قرار داده دختران و پسران جوان‬
‫را اختطاف میکردند‪ .‬تجار در بازار آرامنبودهموردس دستبرد قرار میگرفتند و دوام اینگونه‬
‫شرایط موج جدیدی از مهاجرین را به کویته جاری گردانید‪ .‬با اسیالی اینگونه حاالت راههای‬
‫ترانسپرتی امنیت نداشتند‪ ،‬مافیای ترانسپورت و انتقاالت را که در کویته و قندهار مستقر بودند به‬
‫ستوه آورد‪.‬احمد رشید میگوید "در سال ‪1993‬م من فاصله ‪ 130‬مایل کویته و قندهار را با موتر‬
‫طئ میکردم حد اقل از طرف بیست گروه در طول راه توقف داده شدم و از ما پول حق لعبور‬
‫خواسته شد‪( ".‬احمد رشید‪ ،‬طالبان‪ ،2002 ،‬ص ‪.)36‬‬
‫حوادث آتی در بقدرت رسیدن طالبان نقش اساسی دارند‪:‬‬
‫‪ -‬بروز ‪ 12‬اکتوبر ‪ 1994‬در حدود ‪ 200‬طالب از مدارس قندهار و پاکستان وارد سپین‬
‫بولدک شهرک سرحدی میان افغانستان و پاکستان شدند‪ .‬این شهرک در آنزمان در‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪191‬‬

‫اختیار افراد گلبدین حکمتیار بود‪ .‬قوای طالبان به سه دسته تقسیم شده باالی قوای‬
‫حکمتیار حمه کردند هفت نفرشانرا در بدل یکنفر کشتند و قوای حکمتیار فرار کرند در‬
‫نتیجه سپین بولدک و دیپوی بزرگ مهمات حکمتیار که در نزدیک آنجا قرار داشت‬
‫بدست طالبان افتاد که در آن برعالوه ‪ 18000‬کالشنکوف مقدار زیادی مهمات و‬
‫تعدادی عراده جات بود نیز بود؛‬
‫روز ‪ 20‬اکتوبر ‪1994‬م نصیرللا بابر وزیر داخلهء پاکستان با شش سفیر کشورهای‬ ‫‪-‬‬
‫غربی مقیم اسالم آباد بدون اطالع حکومت ربانی‪-‬مسعود به قندهار و هرات سفر نمود‪.‬‬
‫او گفته بود که ‪ 300‬ملیون دالر از موسسات بین المللی جمع آوری کرده شاهراه‬
‫کویته‪-‬هرات را باز سازی نماید؛‬
‫بتاریخ ‪ 28‬اکتوبر ‪1994‬م بینظیر بوتو صدراعظم پاکستان با اسمعیل خان و جنرال‬ ‫‪-‬‬
‫دوستم در عشق آباد مرکز ترکمنستان دیدار کرده تآکید کردند که راههای ترانسپورتی‬
‫بروی کاروانهای تجارتی پاکستانی از کویته از طریق قندهار و هرات بصوب‬
‫ترکمنستان در بدل حق العبور باز نگهداشته شود؛‬
‫بتاریخ ‪ 29‬اکتوبر ‪ 1994‬کاروان موترهاییکه متعلق به یونت لوژستیکی ملی اردوی‬ ‫‪-‬‬
‫پاکستان‪ ،‬که در دهه هشتاد توسط آی اس آی ایجاد شده بود تا سالح و مهمات امدادی را‬
‫به مجاهدین برساند‪ ،‬بود و توسط ‪ 80‬دریور سابقه سردوی پاکستان از کویته بسوی‬
‫هرات براه افتاد‪ .‬کرنیل امام افسر عالیرتبه آی اس آی و جنرال قونسل پاکستان در‬
‫هرات با دو قوماندان جوان طالبان بنام مال بورجان و مال ترابی کاروان را رهبری‬
‫میکردند‪ .‬کاروان در نزدیکی میدان هوایی قندهار توسط قوماندان اللئ و منصور‬
‫اچکزئ و قومندان استاد حلیم توقف داده شد و آنها تقاضای پول و سهم از اموال حامل‬
‫کاروان کردند‪.‬‬
‫روز دول نوامبر طالبان به حمله دست زدند قوماندانهای قندهار به فکر اینکه اردوی‬ ‫‪-‬‬
‫پاکستان حمله کرده از صحنه فرار کردند‪ .‬منصور تعقیب شد دستگیر و با ده نفر‬
‫محافظین او بقتل رسید‪ .‬جسد قوماندان منصور اچکزئ از میله یک تانک آویزان شد؛‬
‫شام همانروز طالبان به قندهار وارد شدند و بعد از دو روز جنگهای پراگنده قوماندانها را‬ ‫‪-‬‬
‫شکست دادند‪ .‬مال نقیب للا عمده ترین قوماندان شهر قندهار که ‪2500‬مجاهد داشت با‬
‫دریافت پول از آی آس آی با افراد خود به صفوف طالبان پیوستند؛‬
‫حکومت و جماعت المالهای اسالم پاکستان سقوط قندهار را بدست طالبان با شادمانی‬ ‫‪-‬‬
‫جشن گفتند‪ ،‬نصیرللا بابر وزیر داخله پاکستان کریدت پیروزی طالبان را از آن خود‬
‫ساخته به خبرنگاران گفت‪" :‬طالبان از خود ما هستند" (احمد رشید‪ ،‬طالبان‪،2002 ،‬‬
‫ص ‪.)47‬‬
‫متعاقب این پیروزی طالبان‪:‬‬
‫• ‪ ۱۹۹۴/۱۱/۵‬اکثر مناطق والیت قندهار را تصرف نمودند‪.‬‬
‫• ‪ ۱۹۹۴/۱۱/۱۲‬کنترل کامل والیت قندهار را بدست گرفته و مجاهدین قندهار به طرف‬
‫هرات فرار نمودند‪.‬‬
‫• ‪ ۱۹۹۵/۲/۱۰‬والیت میدان بعد از درگیری مختصری به دست طالبان سقوط کرد‪.‬‬
‫• ‪ ۱۹۹۵/۲/۱۱‬کنترل کامل والیت لوگر را به دست گرفتند‪.‬‬
‫• ‪ ۱۹۹۵/۲/۱۹‬کنترل شهر خوست را بدست گرفتند‪.‬‬
 ‫‪ □ 192‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫• ‪ ۱۹۹۵/۳/۱۱‬عبدالعلی مزاری رهبر حزب وحدت اسالمی که به اسارت طالبان درآمده‬

‫بود در والیت میدان به قتل رسید‪.‬‬
‫• ‪ ۱۹۹۵/۴/۱۷‬حمله وسیع را بخاطر تصرف والیت فراه آغاز کردند‪.‬‬
‫• ‪ ۱۹۹۵/۹/۵‬شهر هرات بدست طالبان سقوط کرد‪.‬‬
‫• ‪ ۱۹۹۶/۶/۲۶‬گلبدین حکمتیار که به حیث صدراعظم افغانستان تعین شد ه بود به شهر‬
‫کابل رسید‪.‬‬
‫• ‪ ۱۹۹۶/۹/۱۱‬شهر جاللآباد بدست طالبان افتاد‪.‬‬
‫• ‪ ۱۹۹۶/۹/۲۷‬شهر کابل توسط طالبان فتح شد‪ .‬داکتر نجیب للا رئیسجمهور پیشین‬
‫افغانستان توسط چند مرد مسلح از دفتر سازمان ملل متحد در کابل بیرون کشیده داکتر‬
‫نجیب للا و برادرش احمدزی و یاوراش به قتل رسیده و اجسادشان در چهارراهی‬
‫آریانا بدار آویخته شد‪.‬‬
‫• ‪ ۱۹۹۶/۱۲/۱‬ببرک کارمل رئیس سابق جمهور افغانستان در شهر مسکو وفات یافت‪.‬‬
‫• ‪ ۱۹۹۷/۵/۱۸‬جنرال عبدالملک ر ئیس سیاسی جنبش اسالمی افغانستان علیه جنرال‬
‫دوستم رهبر آن گروه قیام نمود و اداره مزار شریف را بدست گرفت‪.‬‬
‫• ‪ ۱۹۹۷/۵/۲۴‬شهر مزار شریف بدست طالبان افتاد‪.‬‬
‫• در سال ‪2001‬م طالبان صرف یک گوشهء کوچک ساحهء کشور در اطراف خواجه‬
‫بهاولدین والیت تخار و بدخشان در کنار دریای آمو خارج از حوزهء نفوذ طالبان در‬
‫دست طرفداران احمدشاه مسعود و برهان الدین ربانی باقیمانده بود بقیه تمام کشور در‬
‫دست طالبان بود‪.‬‬
‫با سقوط شهر مزارشریف و بعدآ قندز طالبان حکومت خودرا باالی بیش از ‪ 90‬فیصد خاک‬
‫افغانستان ایجاد کردند‪ .‬دولت طالبان به انارشی تنظیمهای جهادی و ملوک الطوایفی زمان‬
‫حکومت مجاهدین در افغانستان خاتمه داد و امنیت جان و مال مردم را تآمین نمود‪ .‬اما متأسفانه‬
‫طالبان یک رژیم اختناق مذهبی قرون وسطائی را در کشور برقرار ساخته هی اقدامی در راه‬
‫عرضهء خدمات صحی‪ ،‬تعلیماتی‪ ،‬تجارتی‪ ،‬صنعتی‪ ،‬ترانسپورتی‪ ،‬مخابراتی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬فرهنگی‬
‫برای استفاده مردم کشور انجام ندادند و هر آنچه هم از دوران قبل از مجاهدین بجا مانده بود‬
‫تعطیل یا با بی توجهی فرسایش یافتند‪ .‬طالبان به تخریب آثار گرانبهای تاریخی پرداخته از جمله‬
‫مجسمه های بودائی دو هزارسالهء بامیان را تخریب کردند‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪193‬‬

‫مال محمد عمر‬

‫افراد بسیار کمی مال محمد مجاهد را از‬
‫نزدیک دیده اند‪ .‬در جمله این اشخاص میتوان‬
‫از نصیرللا بابر وزیر داخله سابقه پاکستان‪،‬‬
‫رحیم للا یوسفزئ خبرنگار پاکستانی‪ ،‬و دو‬
‫نفر خبرنگار ایرانی نام برد‪ .‬به نقل از‬
‫جریدهء انترنتی "مشرق" محمدحسین جعفریان‬
‫یکي از این خبرنگاران جنگي ایرانی است که‬
‫بخشي از خاطرات جنگي اش را در روزنامه‬
‫خراسان منتشر کرد‪ ،‬او مینویسد "دو‬
‫خبرنگار از روزنامه الپاییس کشور اسپانیا به‬
‫تهران آمده بودند‪ ،‬اتفاقا به این دلیل که شنیده بودند که دو خبرنگار ایراني مدعي اند که مالمحمد‬
‫عمر را دیدند آن ها این عکس را با خودشان آورده بودند و به ما نشان دادند و این تصویر دقیقا‬
‫همان آدمي بود که من و آقاي برجي در مسیر بازگشت از قندهار او را دیدیم ‪".‬‬
‫عمر در حوالی سال ‪1959‬م در قریه نوده نزدیک قندهار در یک خانواده بی بضاعت دهاتی‬
‫مربوط قوم هوتک غلجائی با به عرصه وجود گذاشت‪ .‬در دهه هشتاد دوران جهاد خانواده عمر‬
‫به به ترنک والیت اروزگان نقل مکان نمود‪ .‬پدرق زمانی وفات کرد که عمر هنوز نیمچه جوان‬
‫بود و مسولیت مادرو فامیل بدوش او افتاد‪ .‬بنمظور پیدا کردن کار عازم قریه سنگ حسار در‬
‫ولسوالی میوند والیت قندهار شد ووظیفه امامت مسجد را حاصل نمود و یک مدرسه کوچک را‬
‫نیز تاسیس کرد‪ .‬عمر به حزب اسالمی مولوی خالص پیوست و در تحت قوماندانی نیک محمد‬
‫علیه رژیم داکتر نجیب للا از سال ‪ 1989‬تا سال ‪ 1992‬جنگید‪.‬‬
‫اطالعات ضد و نقیضی در مورد زمان و مکان تولد مال عمر وجود دارد‪ ،‬اما براساس‬
‫زندگینامه او که توسط طالبان نشر شده‪ ،‬او در سال ‪ 1960‬در ولسوالی خاکریز والیت‬
‫قندهار به دنیا آمد و در جریان جنگ علیه قشون سرخ شوروی یک چشمش را از دست‬
‫داد‪ .‬براساس این زندگینامه‪ ،‬مال عمر در سن پنج سالگی پدرش را از دست داد و به‬
‫والیت ارزگان نقل مکان کرد تا زیر سرپرستی کاکاهای خود زندگی کند‪ .‬او تحصیالت‬
‫دینی اش را در مدارس دینی ارزگان سپری کرد و پیش از ختم تحصیالت به جنگ علیه‬
‫نیروهای اتحاد جماهیر شوروی سابق پیوست که در سال ‪ 1979‬وارد افغانستان شده بودند‪.‬‬
‫خبرنگار ایرانی محمدحسین جعفریان مینویسد " در اسفند سال ‪ 73‬ما به مناطق تحت کنترل‬
‫طالبان رفتیم‪ .‬آن زمان شش ماه از تشکیل حکومت طالبان مي گذشت و ما در حال تولید مستندي‬
‫با عنوان سفر به جمهوري طالبان بودیم‪ .‬به همین مناسبت با چند نفر از مسئوالن سرشناس‬
‫افغاني که بعدها در بین طالبان صاحب مقامات مهمي شدند گفت وگو کردیم‪ .‬در قندهار دیدیم لقب‬
‫امیرالمؤمنین را براي مالمحمد عمر به کار مي بردند و مي گفتند نمي شود وي را دید‪ .‬ضمن‬
‫اینکه اجازه تصویربرداري در شهر هم به ما داده نشد‪ .‬گفتند از حیث مذهبي درست نیست‪ .‬به‬
‫سختي گاهي تصویربرداري مي کردیم‪ .‬وقتي کارمان تمام شد و از قندهار به سمت هرات بر‬
‫مي گشتیم در جاده ماشیني از روبه رو مي آمد که راهنما گفت‪ :‬ماشین مالمحمد عمر است‪.‬‬
‫ماشین آن طرف جاده نگه داشت و کسي از آن پیاده شد‪ ،‬ما هم پیاده شدیم‪ .‬راهنماي طالباني مان‬
‫به او توضیح داد که این دو نفر‪ ،‬خبرنگار ایراني هستند و مهمان ما بوده اند‪ .‬او هم به فارسي‬
‫خیلي بدي سواالتي کرد‪ .‬حدود پانزده دقیقه صحبت کرد و ما فقط صداي او را ضبط کردیم‪".‬‬
 ‫‪ □ 194‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫او مینویسد " مال محمد عمر ابتدا از راهنما سؤال کرد آیا به این دوستان ایراني ما رسیدهاید؟ آنها‬
‫جاي خوب و غذاي خوب داشتهاند؟ بعد از ما سؤال کرد که به شما بد نگذشته است؟ شما را آزار‬
‫ندادهاند؟ و سؤاالتي از این دست‪ ..‬پاي چپ و یک چشمش آسیب دیده بود‪ ".‬این خبرنگار ایرانی‬
‫ادامه میدهد " اصال فرصت سوال و جواب به ما داده نشد‪ .‬چیزي که در آن لحظه براي ما جالب‬
‫بود خود او بود به تعبیر ما فیلم بردارها دقایقي طول کشید که ما فوکوس کنیم که آیا این آدم واقعا‬
‫مالمحمد عمر است یا نه؟ نکته عجیبش هم این بود که او خودش راننده بود یعني وقتي ماشین‬
‫ایستاد یک ماشین دو کابین خالي که هی محافظي در آن نبود و این آدم خودش پشت فرمان‬
‫نشسته بود‪ .‬راهنماي ما توضیح داد که این عادي است و او با خودش محافظ نمي برد‪ .‬قبال هم‬
‫وقتي ما دنبال مالمحمد حسن والي قندهار (استاندار قندهار) مي گشتیم که معاون مال عمر و نفر‬
‫دوم طالبان بود‪ ،‬در خیابان کسي را دیدیم که پاچه هاي شلوار افغاني اش را باال کشیده بود پیاز و‬
‫سیب زمیني خریده بود که ما با او حرف زدیم‪ .‬از این جهت هم خیلي عجیب نبود ولي در وهله‬
‫اول وقتي ما این آدم را دیدیم‪ ،‬حیرت کردیم که آیا واقعا این آدم مالمحمد عمر است که تنها پشت‬
‫فرمان نشسته و از این مسیر خلوت دارد مي رود‪ ".‬او مینویسد‪ " :‬از حیث ظاهري آدم چهارشانه‬
‫و چاقي بود‪ .‬پاي چپش و یک چشمش آسیب دیده بود که اتفاقا چشم چپش هم بود گویي که ترکش‬
‫خورده بود‪ .‬ریش بسیار انبوه و عمامه اي هم به سر داشت شبیه اغلب چهره هایي که از طالبان‬
‫دیده ایم‪".‬‬
‫اطالعات زیادی در مورد مال عمر‪ ،‬رهبر سابق طالبان وجود ندارد‪ .‬ابتدا علیه تهاجم نیروهای‬
‫اتحاد جماهیر شوروی سابق در تنظیم جهادی "حزب اسالمی" مولوی یونس خالص جنگید و بعد‬
‫یک جنگ طوالنی را علیه نیروهای امریکایی‪ ،‬ناتو و حکومت افغانستان به پیش برد‪ .‬مال عمر‬
‫که در سالهای آخر دهه ‪ 1990‬حدود ‪ 90‬درصد خاک افغانستان را زیر کنترول خود داشت‪،‬‬
‫بخش اعظم زندگی خود را در اختفا به سر برد‪ .‬در زمان جهاد در قندهار تنظیمهای قومی بیشتر‬
‫نفوذ داشتند مانند حزب اسالمی مولوی خالص‪ ،‬حرکت انقالب اسالمی محمد نبی محمدی و تنظیم‬
‫محاذ اسالمی به رهبری پیر سید احمد گیالنی‪.‬‬
‫زمانی که نیروهای شوروی سابق در سال ‪ 1989‬از افغانستان خارج شدند ‪ ،‬مال عمر مانند‬
‫دیگر مجاهدین که از حمایت ایاالت متحده امریکا و کشورهای عربی برخوردار بودند‪ ،‬علیه‬
‫حکومت داکتر نجیب للا جنگید‪ .‬او مستقردر پاکستان بود‪.‬‬
‫براساس گزارشها‪ ،‬مال عمر به زبان عربی نیز صحبت میکرد که در جریان آموزشهای دینی‬
‫فرا گرفته بود‪ .‬افراد محدودی که با مال عمر دیدار کرده بودند‪ ،‬او را یک مرد ساده تعریف کرده‬
‫اند که امور را از طریق دیگر مالهای نزدیک با طالبان مدیریت میکرد‪.‬‬
‫اقدامات دولت امارت اسالمی طالبان‬
‫نیروی طالبان به محض ورود به کابل‪ ،‬در نخستین اقدام خود گستاخانه وارد حریم سازمان ملل‬
‫متحد شده و دکتورنجیب للا رئیس جمهور پناه گرفته در دفتر سازمان ملل متحد در کابل را به‬
‫همراه برادرش احمد زی به اسارت گرفتند‪ ،‬آنها درست به شیوه های قرون وسطایی و بربریت‬
‫عمل کردند و دکتور نجیب للا و برادرش را طناب پی کرده و در طول چند جاده شهر به مقصد‬
‫میدان آریانا‪ ،‬با ریسمان بر روی زمین کشیدند و در پی شکنجه های وحشتناک در برابر انظار‬
‫مردم این دو را تیر باران و جسد شان را در برابر مقر ریاست جمهوری آویزان کردند‪.‬‬
‫بااستقرار نیروی طالبان در کابل‪ ،‬اوج فاجعه ای بود که سالها سایه ننگ آن بر پیشانی افغانستان‬
‫سایه افگنده بود و مصیبت افغانستان بال زده هر گز چنین ابعادی به خود نگرفته بود و آسمان‬
‫تیره افغانستان هیچگاه چنین ظلمانی نشده بود‪ .‬چنانچه اقدام بعدی طالبان اعالم موازین شرع در‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪195‬‬

‫شهر کابل بود‪ ،‬طبق مقررات اعالم شده طالبان که نظارت بر اجرای آنها بر عهده یک هیئت‬
‫شش نفری بود‪ ،‬از این پس زنان حق اشتغال در ادارات را ندارند و هر زنی که بدون رعایت‬
‫حجاب کامل شرعی از منزل بیرون بیاید طبق دستورات شرع به سختی مجازات خواهد شد‪.‬‬
‫بدین ترتیب حقوق ابتدایی زنان و دختران به شمول کار در بیرون از خانه و رفتن به مکتب از‬
‫آنها گرفته شد‪.‬‬
‫رژیم مال عمر به نقض حقوق بشر و قتل عام در شمال افغانستان متهم است‪ .‬در زمان مال عمر‬
‫بود که افغانستان تبدیل به پناهگاه امن القاعده شد‪ .‬ظاهراا اسامه بن الدن‪ ،‬رهبر مقتول شبکه‬
‫القاعده در قندهار زندگی میکرد و رابطه نزدیک با مال عمر داشت‪.‬‬
‫به قول خانم بینظیر بوتو صدراعظم سابق پاکستان‪ ،‬که به خبر نگار بی بی سی اظهار داشته بود‬
‫"گروه طالبان به کمک دولت های ایاالت متحده امریکا‪ ،‬انگلستان و عربستان سعودی چند سال‬
‫قبل در پاکستان ایجاد گردیده که چهره های اساسی را طالبان مدارس دینی ازجمله مهاجران‬
‫افغان تشکیل میدهد که بعدأ گروپ فوق به نیروی طالبان مسلح مبدل گردید و رهبری آنها را‬
‫رهبران سازمان بنیادگرای پاکستان ( جمعیت العلما ) بدوش داشته و‪ ..‬سالح طالبان از امریکا و‬
‫انگلستان و پول از جانب سعودی اکمال میگردد"‪( .‬بی بی سی )‪.‬‬
‫مبانی فکری تحریک طالبان‬
‫جنبش طالبان‪ ،‬جنبشى است تشكیلیافته ازمالها و طالب افغان که در مدارس دینى عمدتا در‬
‫پاكستانتحصیل كردهاند‪ .‬تعداد این محصلین علوم دینى كه در سالهای ‪2000-1980‬م داخل‬
‫شهرهاى پاكستان و اردوگاههاى متعلق به مهاجرین در دوایالت «بلوچستان» و «سرحد»‬
‫مشغول فراگیرى علوم قرآنى وحدیثى بودهاند‪ ،‬به هزاران نفر مىرسد‪ .‬پس از كودتاى سال‬
‫‪ ۱۳۵۷‬صدها هزار اتباع افغانستان ازشهرها و روستاهایشان به جانب پاكستان مهاجرت كردند‪.‬‬
‫اینمهاجرین‪ ،‬اكثرا در داخل اردوگاههایى كه از طرف دولت پاكستان وسازمان ملل متحد با‬
‫حمایتهاى وسیع مالى كشورهاى غربى و عربى تاسیسشده بود‪ ،‬اسكان داده شدند‪ .‬نسل جدید این‬
‫مهاجرین كه دراردوگاهها و یا شهرهاى پاكستان نشو و نما یافته بودند‪ ،‬به راحتىجذب مدارس‬
‫دینى موجود در این كشور گردیده و در آنجا مشغولفراگیرى علوم دینى گردیدند‪.‬‬
‫طالبان به معنای طلبهها (جمع‪ :‬طالب) دارای عقاید دگماتیسم مذهبی و دارای ریشههایی در‬
‫مکتب حنفی دیوبندی و دیدگاههای جهادگرایی در دین اسالم است‪ .‬البته نمیتوان ادعا کرد که‬
‫طالبان متأثر از یک مکتب ایدئولوژیک خاصی بودند؛ بلکه ذهنیت و رفتار آنان آمیزهایی از چند‬
‫مکتب افراطگرای دینی است‪ .‬عالوه بر تأثیرپذیری از دو مکتب سلفیگری و دیوبندی طالبان‬
‫تحت تأثیر وهابیت نیز قرار داشت‪ .‬طالبان بیشتر از اینکه دیوبندی عمل کنند قشری و قبیله ای‬
‫برخورد میکنند‪ .‬آنها حتی با اخوانیها و جماعتیها و مودودیها سر سازش ندارند و عرف‬
‫عشیره و قبیله بر دین برتری دارد‪.‬‬
‫بیشتر افراد گروه طالبان پشتونهایی هستند که در مناطق شمال غربی پاکستان و دو سوی خط‬
‫دیورند‪ ،‬زندگی میکنند‪ .‬عالوه بر آن تعدادی از پشتونهائی که از تمرکز یکجانبهٔ قدرت بدست‬
‫حزب تاجیک تبار جمعیت اسالمی ربانی‪-‬مسعود و بخصوص انحصار دولت در دست پنجشیریها‬
‫ناراضی بودند و همچنان خلقیهای سابق نیز از طالبان حمایت کردند‪ .‬رهبر کنونی طالبان پس از‬
‫کشته شدن مال اختر منصور‪ ،‬مولوی هیبتللا آخوندزاده است‪.‬‬
‫هجوم گسترده مهاجرین به پاكستان‪ ،‬محدودیتهاى فراوانى را در زمینه مدارسجدید داخل‬
‫اردوگاهها ایجاد نمود‪ ،‬به طورى كه امكانات محدوداین مدارس جدید‪ ،‬توان پوششدادن كامل‬
 ‫‪ □ 196‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫نوجوانان و جوانان مهاجررا دارا نبود‪ .‬این در حالى بود كه مدارس دینى با كمترینامكانات‬
‫خویش‪ ،‬مىتوانستبیش از ظرفیت واقعى خود‪ ،‬طلبه ودانشآموز دینى جذب نماید‪ .‬احزاب تندرو‬
‫اسالمى پاكستان مانند جمعیة العلمای اسالم‪ .‬جماعت اسالمى و جمعیت اهل حدیث‪ ،‬تحت‬
‫تاثیرانگیزههاى دینى و قومی (پشتونگرایى) به كمك مهاجرین افغان شتافته و مدارس و مراكز‬
‫آموزشى متعددى براى فرزندان آنهاتاسیس نمودند و یا اینكه آنها را در مدارس وابسته به خود‪،‬‬
‫درشهرهاى مختلف پاكستان جذب كردند‪ .‬دهها مدرسه كه به وسیلهجمعیةالعلمای بنیادگذارى شده‬
‫بود‪ ،‬جوانان افغان را به خود جذب كردند‪ .‬افغانها نیز از اینكه مدارس فوق الذكر‪ ،‬مجانى بوده و‬
‫در آن قرآن كریم و مسایل دینى تدریس مىشد‪ ،‬به این مدارسپیوستند‪ .‬بنابر این‪ ،‬اولین آموزههاى‬
‫فكرى طالبان در اینمدارس انجام گرفت و طالبان نیز شدیدا تحت تاثیر مواد آموزشىآنها واقع‬
‫شدند‪.‬‬
‫احمد رشید در مورد طالبان مینویسد‪" :‬بسیاری از طالبان در کمپهای مهاجرین در پاکستان بدنیا‬
‫آمده و در مدارس آنجا آنجا درس خوانده اند‪ ،‬و مهارت جنگی را در دوران جهاد کسب کرده‬
‫اند‪ .‬طالبان جوان بسیار اندک از کشور خود و تاریخ آن اطالع دارند ولی دربارهء جامعه‬
‫مطلوب و دلخواه اسالمی که در زمان حضرت محمد علیه و سلم ‪ ۱۴۰۰‬سال پیش ایجاد شده‬
‫بود از مدارس خود معلومات کافی حاصل کرده و تطبیق آنرا اکنون خواهانند‪( ".‬همانجا‪ ،‬ص‬
‫‪.)37‬‬
‫بینظیر بوتو دالیل خود را برای امتناع از مبارزه با مدارس طلبگی که بسیاری از طالبان‪،‬‬
‫دانشآموخته و تربیت شدهی آنجا بودند چنین توجیه میکرد‪" :‬ما نمیتوانیم به یکباره مدارس را‬
‫تعطیل کنیم و به این مردمان ‪ -‬طلبگان‪ -‬اجازهدهیم که در سطح کشور گسترش یابند‪ .‬ما ترجیح‬
‫میدهیم آنان را محدود نگاه داریم‪( ".‬سخنان بوتو در مانیال پایتخت فلیپین)‪.‬‬
‫نقش جریان های فکری اسالمی پاکستان بر طالبان‬

‫مذاهب چهارگانهٔ اهل سنت‬

‫با توجه به اختالفات فقهی فراوانی که در بین مذاهب متعدد اهل سنت وجود داشت‪ ،‬نوعی‬
‫مقبولیت عمومی برای محدود کردن این مذاهب در بین مردم ایجاد شده بود‪ .‬البته نباید نقش‬
‫حکومت را در تعیین مصادیق مذاهب چهار گانه نادیده گرفت‪ .‬این مردم نبودند که می توانستند‬
‫مذاهب را در تعداد معینی محدود کنند‪ ،‬بلکه حکومت و دولت بود که مصادیق این انحصار را‬
‫مشخص می کرد و در برخی از اوقات یکی از مذاهب را بر دیگری ترجیح می داد و گاهی اگر‬
‫پیروان یک مذهب به مقام فتوا و قضاوت می رسیدند‪ ،‬مذهب مورد نظرشان را گسترش داده و‬
‫در صدد عمومی کردن آن بر می آمدند‪ .‬به طور مثال مذهب حنفی به علت قدرت و امکانات‬
‫پیروانش‪ ،‬بیشترین گسترش را در بین اهل سنت پیدا کرد‪ ،‬ابو یوسف‪ ،‬قاضی القضاة دولت‬
‫عباسی که مورد احترام آنان بود‪ ،‬این مذهب را ترویج می کرد و عمالا کسانی که منسوب به‬
‫مذهب حنفی بودند‪ ،‬منصب قضاوت را احراز می کردند‪ .‬امامان مذاهب اهل سنت به ترتیب از‬
‫این قرار است‪:‬‬
‫‪ .۱‬ابوحنیفه‪ ،‬نعمان بن ثابت (م ‪150‬ق)‬
‫‪ .۲‬مالک بن انس (م ‪179‬ق)‬
‫‪ .۳‬شافعی‪ ،‬محمد بن ادریس (م ‪204‬ق)‬
‫‪ .۴‬احمد بن حنبل (م ‪240‬ق)‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪197‬‬

‫شاگردان هر مذهب به آثار و آرای رئیس مذهب بسیار تعصب ورزیده و هر گونه مخالفت با آن‬
‫را جایز نمی دانستند‪ .‬این عامل بعد از عصر رؤساى مذاهب چهارگانه فقهى اهل سنت‪ :‬احمد بن‬
‫حنبل‪ ،‬محمد بن ادریس شافعى‪ ،‬ابوحنیفه و مالک بن انس‪ ،‬اثر خود را به طور ملموس در جامعه‬
‫اهلسنت و حوزههاى علمى آنان گذاشت‪ .‬گاهی در احکامی که محاکم مختلف صادر می کردند‪،‬‬
‫اختالفات شدیدی پیش می آمد‪ ،‬به طوری که اگر قاضی یک محکمه مجتهد بود‪ ،‬با توجه به‬
‫اجتهاد خودش فتوا می داد‪ .‬این امر موجب انتقاد های زیادی از طرف مردم شد؛ زیرا دیده می‬
‫شد که در هر محکمه برای یک موضوع خاص احکام گوناگونی صادر می شود‪ ،‬لذا حکومت بر‬
‫آن شد که جهت مقبولیت احکام نزد مردم و جلوگیری از برخی نزاع ها و درگیری ها‪ ،‬قضات را‬
‫موظف کند که به یکی از مذاهب چهار گانه فتوا دهند (اسالم کوست نت‪ ۱۳۹۱ ،‬ه ش)‪.‬‬
‫تفکر طالبانی و وهابیت‬
‫برای شناخت اندیشه سیاسی طالبان شناخت اندیشه سیاسی افرادی چون احمد ابن حنبل‪ ،‬ابن‬
‫تیمیه‪ ،‬محمد ابن عبدالوهاب و مکتب دیوبندی همراه با دو عنصر سلفی گری ضروری به نظر‬
‫می رسد‪ .‬بطور خالسه تفكر دینى طالبان درحقیقت همان تفكر دیوبندى است كه نسخه بدل‬
‫«وهابىگرى» درشبه قاره هند به شمار مىرود‪ .‬اندیشه سیاسی طالبان بازتاب دقیق اندیشه های‬
‫سلفی گری است‪ .‬ابن حنبل‪ ،‬ابن تیمیه و محمد ابن عبدالوهاب از بنیانگذاران حدیث نگری و‬
‫جنبش سلفیه هستند‪ .‬طالبان همان طلبه های پشتون افغان هستند که توسط گروههای دیوبندی‬
‫تعلیم دیده اند‪ .‬ریشه های فکری آنها را باید ابتدا در وهابیت عربستان و سپس در دیوبندی‬
‫پاکستان جستجو کرد‪ .‬دسته های دیگر جریان تشکیل دهنده طالبان‪ ،‬پشتونهای ناسیونالیست ویک‬
‫دسته هم پشتونهای خلقی بودند که پس از شکست دولت نجیب للا و بخصوص با تبارز افکار‬
‫پشتون ستیزان ٔه و انحصاری اقشاری در حاکمیت ربانی‪-‬مسعود‪ ،‬شورای نظار‪ ،‬ستمیها و اتحاد‬
‫شمال‪ ،‬به جرگه طالبان پیوستند‪.‬‬
‫تفکر طالبانی و وهابیت‪ ،‬به عنوان یکی از تاثیرگذارترین باورها در سه دهه اخیر‪ ،‬تفسیر جدیدی‬
‫از اسالم سنی است که محمد پسر عبدالوهاب سردمدار آن بود‪ .‬وی طرفدار و بسط دهنده اندیشه‬
‫های ابن تیمیه بود و بر اساس بنیانهای فکری او مکتب وهابیت بنا شد‪ .‬در حال حاضر‬
‫طرفداران القاعده و سلفی های جهادی یا تکفیری خود را پیروان راستین ابن تیمیه می شمارند ‪.‬‬
‫افکار ابن تیمیه روشن و صریح است‪ ،‬او با اندیشه و عقل به کلی مخالف است! و خواستار الغای‬
‫عملکرد عقل از تمام شئون زندگی روزانه است و با فکر کردن و اندیشیدن دشمن است‪ ،‬مگر‬
‫اینکه آن فکر و اندیشه در راستای تایید نقل باشد‪ .‬در واقع او همه نمادها و مظاهر زندگی این‬
‫عصر را نفی می کند‪ .‬به نظر او مهمترین مصلحت در این است که با کفار دشمن باشیم‪ .‬برای‬
‫او مهم نیست که در این راه غیرمسلمانان اذیت و آزار شوند و مسلمان نیز ضرر اقتصادی ببینند‪.‬‬
‫او با این کار‪ ،‬افکار تندروانه و نژادپرستانه و کراهیت را مورد تایید قرار می دهد و می گوید‪:‬‬
‫اینکه برخی از پیامبر نقل کرده اند که هرکس کافری را آزار دهد‪ ،‬من را آزار داده‪ ،‬این یک‬
‫دروغ بزرگ است‪ .‬شاگرد او ابن القیم الجوزی روایت کرده است‪ :‬در اینکه یهودیان می توانند‬
‫بر دین خود باقی بمانند می توان به این آیه استناد کرد "‪:‬قل یا ایها الکافرون ال اعبد ما تعبدون و‬
‫الانتم عابدون ما اعبد و ‪..‬و" این آیه از محکمات است و منسوخ نیست‪ ،‬ولی باهمه احوال او با‬
‫آنها در مورد تفسیر این آیه به جدل برخواست و گفت‪ :‬آنها کافر هستند و جایگاه ابدی آنها جهنم‬
‫است‪ .‬ابن تیمیه می گوید‪ :‬کسانی که به دین اسالم پایبند نیستند‪ ،‬دو دسته اند‪ :‬یا کافرند یا منافق و‬
‫مردم پس از هجرت پیامبر(ص) تاکنون سه طبقه هستند‪ :‬مومن‪ ،‬منافق و کافر‪ .‬سپس او خون‬
‫غیرمومن (منافق و کافر) را حالل شمرده و حتی در این راه دسته دیگری از مسلمانان مانند‬
‫شیعیان دوازده امامی را که از شیوه و روش فهم او از اسالم پیروی نمی کنند نیز در زمره‬
 ‫‪ □ 198‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫منافقان و کافران قرار می دهد‪ .‬ابن تیمیه از نظر شرعی‪ ،‬قتل و سلب و اغتصاب و مصادره‬
‫اموال و آزار زنان و کودکان و‪ ...‬را حالل اعالم می کند‪ .‬اما در مورد مسلمانان مانند شیعه بر‬
‫حسب ابن تیمیه‪ ،‬کفر آنها بزرگتر و گناه آنها عظیم تر از کفار اصلی است و بنابراین مجازات‬
‫آنها هم شدیدتر از مجازات کفار اصلی است‪ .‬به هر حال این برداشت فکری‪ ،‬برای فکر و‬
‫فرهنگ و تمدن احترامی قائل نیست ‪.‬‬
‫فرق ٔه "اهل سنت" که نسبش را به ذالثدیه رئیس فرقه خوارج رسانده اند‪ ،‬تندرو ترین و خشنترین‬
‫نظریه پرداز سیاسی اهل سنت است‪ .‬وی از عمده ترین پیروان اهل حدیث است‪ .‬او از عقل و‬
‫رای بیزاری جست و در استناد به حدیث هرچند ضعیف و غیرمستند بسیار مبالغه کرد به طوری‬
‫که بزرگان او را از ائمه حدیث شمرده اند و نه از فقها‪( .‬سیداحمد موثقی‪ -‬جنبشهای اسالمی‬
‫معاصر)‪.‬‬
‫مذهب ابن حنبل با گرایش شدید به ظواهر و قشری گری و اجتناب از هر گونه تاویل و حتی‬
‫تفسیر و نوآوری‪ ،‬شکل جمود و تحجر به خود گرفت‪ .‬عالوه بر تشیع‪ ،‬این مکتب با دیگر‬
‫جریانهای فکری دارای گرایشهای عقلی‪ ،‬استداللی و روشنفکری آزاداندیش نظیر معتزله نیز‬
‫مخالفت می ورزد‪.‬‬
‫محمد بن عبدالوهاب بن سلیمان بن علی بن محمد بن احمد تمیمی (‪1207-1111‬ق) بنیانگذار‬
‫جنبش وهابیت در عربستان از فقهای حنبلی مذهب بود که آثار ابن تیمیه بیشترین تاثیر را در وی‬
‫گذاشت‪ .‬وی با اعتقاد به سلفی گری و بازگشت به اصول اولیه و سنتی اسالم‪ ،‬مذهب وهابیه را‬
‫پایه گذاری کرد‪ .‬پس از آشنایی و تحت تاثیر قرار دادن ابن سعود حاکم منطقه نجد عربستان‪ ،‬این‬
‫دو حکومتی تشکیل دادند که امور فکری و سیاستگزاری برعهده محمد ابن عبدالوهاب و امور‬
‫سلطنتی و حکومتی بر عهده ابن سعود قرار گرفت‪ .‬جنبش وهابیه و خاندان آل سعود با کشتار و‬
‫قتل عام مردم مسلمان و بی گناه به جرم نپیوستن به وهابیت و تسخیر سرزمینها یکی پس از‬
‫دیگری پس از مدتی بر کل عربستان چیره شدند‪.‬‬
‫ضعف امپراتوری عثمانی به دلیل بی کفایتی خلیفه و جنگهای پی در پی‪ ،‬حمایت انگلستان از‬
‫وهابیت به خاطر تضعیف تنها دولت مقتدر اسالمی (عثمانی) و همچنین ایجاد تفرقه در دنیای‬
‫اسالم و در نهایت نفت عربستان و حیله های استعمارگران و ضعف دنیای اسالم و ناتوانی در‬
‫برابر جنبش وهابیت را از هر لحاظ می توان از عمده ترین دالیل موفقیت وهابیت دانست ‪.‬‬
‫وهابیت که توانسته بود با پول و قدرت و همراهی استعمارگران اندیشه خود را به سراسر جهان‬
‫گسیل دارد هند را نیز از این امر مستثنی نکرد ‪.‬‬
‫از آثار وهابیت در هند تشکیل نهضت اصول گرایی‪ -‬سنت گرایی شاه ولی للا دهلوی (‪-1703‬‬
‫‪1763‬م) و پسرش شاه عبد العزیز(‪1824 -1746‬م) و نوه اش شاه اسماعیل (‪1831-1781‬م)‬
‫و تاسیس مدرسه معروف دیوبند توسط قاسم نانوتوی در سال ‪1867‬م بود که بنیانگذاران آن‬
‫حنفیانی سختگیر و دقیق بودند که در مبانی تعلیم دگماتیسم و جزم اندیشی پیشرو و دانشهای جدید‬
‫را از مواد درسی خود حذف کردند‪.‬‬
‫جریانهای عمد ٔه فكرى اسالمى در پاکستان‬
‫از مهمترین مسائلی که در چند دهه ی اخیر امنیت داخلی پاکستان را به تهدید کرده و سیاست‬
‫خارجی این کشور را به شدت تحت تأثیر قرار داده‪ ،‬رشد و گسترش احزاب و گروه های تندرو‬
‫اسالمی است‪ .‬این حالت از یکطرف ناشی از خصلت بوجود آمدن پاکستان زیر شعار اسالم و از‬
‫جانب دیگر ناشی از استفاده ابزاری دولت پاکستان بخصوص از زمان ضیاالحق به بعد از‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪199‬‬

‫جنبشهای افراط گرای مذهبی زیر پوشش جهاد برای رسیدن به مقاصد سیاست خارجی پاکستان‬
‫میباشد‪.‬‬
‫به نقل از سایت انترنتی "الوهابیت" محمد اکرم عارفی در مقاالهٔ "مبانی مذهبی و قومی طالبان"‬
‫بحث مفصلی در مورد جریاهای عمده فکری اسالمگراهای پاکستانی و اثرات آنها روی شکل‬
‫گیری "تفکرطالبانی" دارد که مرور آن در اینجا بطور فشرده برای شاگردان تاریخ معاصر‬
‫افغانستان مفید میباشد‪ .‬عارفی مینویسد که بصورت عمومی مىتوان سه جریان فكرى اسالمى‬
‫عمده را در پاکستان مالحظه نمودكه منشا اولیه تمامى آنها‪ ،‬در تفكر اسالمى مستولی در‬
‫هندوستان (قبل ازتجزیه به هند‪ ،‬پاكستان و بنگالدش) برمىگردد که خود ناشی از تکامل تفکر‬
‫وهابیت در عربستان سعودی بحساب می آید‪ .‬در اینجا ذکر مختصر برخی وقایع و تاریخ اندیشه‬
‫سیاسی اسالم ضروری به نظر می رسد‪ .‬مذهب سلفیه‪ ،‬سنیان حنبلی مذهب پیرو ابن تیمیه هستند‬
‫که از جمله آنها می توان به وهابیت عربستان‪ ،‬دیوبندی هند و پاکستان‪ ،‬طالبان و القاعده و داعش‬
‫اشاره کرد ‪.‬‬
‫جریان اول‪ ،‬جریانبنیادگراي افراطى است كه ریشه در افكار و اندیشههاى شاهولىهللا دهلوى‬
‫(‪ )1762 - 1703‬دارد‪ .‬یكى از علمای برجسته پیرو نهضتشاهولىللا‪ ،‬به نام محمد قاسم‬
‫نانوتوى در سال ‪ 1284‬ه (‪1867‬م) مدرسه معروف «دیوبند» را در قصبهاى به همین نام‪ ،‬در‬
‫ایالتاتارپرادیش هند بنیانگذارى كرد‪ .‬مدرسه «دیوبندى» به تدریجتبدیل به یك مكتب فكرى به‬
‫همین نام گشت كه تا امروز‪ ،‬به افراد تحصیل كرده در آنجا و یا وابسته به طرز تفكر آن عنوان‬
‫«دیوبندى» اطالق مىشود‪« .‬بنیانگذاران این مدرسه‪ ،‬حنفیانىسختگیر و دقیق بودند و در‬
‫مبادى تعلیم و جزماندیشى‪ ،‬برعقاید و مذاهب كالمى اشعریه و ماتریدیه مشى مىكردند‪ ....‬مدرسه‬
‫آنها دانشهاى جدید را از مواد درسى خود حذف كرد‪.‬‬
‫مكتب دیوبندى پس از اینكه رنگ سیاسى نیز پیدا نمود‪ ،‬مالهاىوابسته به آن با همكارى تعدادى‬
‫از مالهاى وابسته به جناحهاىدیگر‪ ،‬گروه «جمعیة العلمای هند» را در سال ‪ 1919‬به‬
‫وجودآوردند‪ .‬پس از تجزیه هند و به وجود آمدن پاكستان‪ ،‬شاخهانشعابى آن‪ ،‬تحت عنوان "جمعیة‬
‫العلمای اسالم"‪ ،‬فعالیتهاى خودرا در پاكستان فعلى ادامه داد‪ « .‬جمعیة العلمای اسالم» بهرهبرى‬
‫مؤسس جدید خود‪ ،‬موالنا بشیر احمد عثمانى به حزب سیاسىمذهبى دیوبندىها تبدیل شد‪ .‬این‬
‫حزب‪ ،‬امروز به دو گروه اكثریتو اقلیت تقسیم گردیده است‪ .‬رهبرى جناح اكثریت را موالنا‬
‫فضلالرحمان و رهبرى جناح اقلیت را موالنا سمیع الحق به عهده دارد‪ .‬این دو رهبر‪ ،‬هر دو‬
‫متعلق به گروه قومى پشتون هستند و از لحاظ فكرى‪ ،‬طرفداران سرسخت قرآن و سنت و سیره‬
‫خلفا و صحابه و معتقدبه نظریات مالهاى سلف و مخالف با اجتهاد و تجدد به شمارمىروند‪.‬‬
‫روابط این دو رهبر«پشتون تبار دیوبندى» با گروهطالبان بسیار عمیق و ریشهدار است‪.‬‬
‫دومین جریان فكرى در پاكستان‪ ،‬جریان مواناابو ااعلى مودودى (‪ )1979 - 1903‬است كه‬
‫با اندكتسامح مىتوان آن را جریان «اخوانى» در این كشور نامید‪ .‬موالنا مودودى علىرغم اینكه‬
‫شخصیتى بنیادگرا و تا حدودى متاثراز افكار اصالحى شاه ولىللا دهلوى در قرن هیجدهم‬
‫میالدى است‪ ،‬اما با وجود این‪ ،‬میان اندیشه و روش سیاسى او با جمعیة العلمای اسالم تفاوت‬
‫زیادى مشاهده مىشود‪ .‬مودودى معتقد بهبرخورد نقادانه با تاریخ صدر اسالم بوده و در باره نوع‬
‫حكومتاسالمى‪ ،‬از «جمهورى الهى» (تئوكراسى جمهورى) نام برده است‪ .‬مودودى در كنار‬
‫تفكر سلفىگرى‪ ،‬از نوعى پذیرش روشهاى معاصردر نظام سیاسى غافل نمىباشد‪ .‬او به نظام‬
‫چند حزبى و انتخاباتآزاد اعتقاد كامل داشته و استفاده از شیوههاى دولتدارى مدرنرا در‬
‫حكومت دینى تجویز مىنمود و مىگفت‪" :‬تشخیص دادن افراد مورد اطمینان در محیط ما‪ ،‬با آن‬
‫راهى كه مسلمانان اولیه اسالم مىپیمودند‪ ،‬امكان ندارد‪...‬بنابراین‪ ،‬باید طبق مقتضیات زمانخود‪،‬‬
 ‫‪ □ 200‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫راههایى را به كار بریم‪ "...‬مودودى در سال ‪ 1941‬میالدىگروه «جماعت اسالمى پاكستان» را‬
‫بنیانگذارى نمود‪ .‬این حزب امروز بزرگترین حزب اسالمى در پاكستان به شمار مىآید‪.‬‬
‫رهبرىكنونى «جماعت اسالمى» را قاضى حسین احمد به عهده دارد‪ .‬قاضىحسین احمد طرفدار‬
‫وحدت اسالمى و مبارزه با نفوذ فرهنگ غربى است اما روش مبارزاتى او كامال مسالمتآمیز و‬
‫غیرنظامی بوده وتحول فكرى فرهنگى را قبل از هر نوع تحولى در نظام سیاسى‪،‬الزم و‬
‫ضرورى مىشمارد‪" .‬جماعت اسالمى" در دوران جهاد افغانستان از جمعیت اسالمى برهان‬
‫الدین ربانى و حزب اسالمىحكمتیار قویا حمایت مىنمود‪.‬‬
‫سومین جریان اسالمى در پاكستان جریان سید احمدخان (‪ )1898 - 1817‬است‪ .‬سید احمدخان‬
‫الگوى مسلمان لیبرال در محافل روشنفكرى پاكستان شناخته شدهاست‪ .‬او معتقد به مراجعه مستقیم‬
‫و بدون واسطه به قرآن بهعنوان بهترین راه شناخت دین بوده و نقش «سنت» و «اجماع»را در‬
‫منبعشناسى دین مورد تردید قرار مىداد‪ .‬سید احمدخان تحتتاثیر مكتب عقلگرایى و فلسفه‬
‫طبیعى قرن نوزدهم اروپا قرارداشت و قرآن را تفسیر علمى مىنمود‪ .‬مهمترین خصوصیت در‬
‫تفكراحمدخان‪ ،‬گرایش او به نوگرایى غرب بود‪ .‬گرایش غربى گرایانهسید احمدخان‪ ،‬انگیزه‬
‫خصومت مسلمانان سنتگرا با او گردید وسرانجام او را متهم به ارتداد و انحراف از دین‬
‫نمودند ‪ .‬مسلمانان روشنفكر و تا حدودى «مسلم لیگ» (اگر آنرا یك حزب صرفا ملى ندانیم) از‬
‫هواداران جریان سوم به شمارمىروند‪.‬‬
‫این سه جریان فكرى همان طورى كه اشاره گردید‪ ،‬هر یكبه نحوى ریشه در افكار علمای‬
‫مسلمان هند در دوران تحتسلطهبریتانیا داشت که منشا پیدایش گرایشهاى متعدد ومختلف در شبه‬
‫قاره شد‪ .‬اما آنچه پایه واقعى اندیشه دینى شاهولىللا را تشكیل مىداد‪ ،‬سلفىگرى یا بنیادگرایى از‬
‫نوع مشابهوهابیتبود تا آنجا كه دولت استعمارى بریتانیا او را متهم بهوهابیت كرد‪ .‬این سه‬
‫جریان فكرى اسالمى به طور كل‪ ،‬اكثریت عمدهمسلمانان پاكستان را در برمىگیرند و از لحاظ‬
‫صنفى‪ ،‬دربرگیرنده اصناف حوزوى‪ ،‬پوهنتونها و بازارى هر سه مىباشد‪ .‬اما با وجود این تقسیم‬
‫بندى سهگانه از جریانهاى فكرى اسالمىدر این كشور كه جنبه عمومى داشت‪ ،‬تقسیمبندى دیگرى‬
‫نیز وجوددارد كه مربوط به مدارس دینى و مالها و روحانیون مذهبى مىشود‪ .‬شهرت و رسمیت‬
‫تقسیم بندى دوم در خصوص محافل حوزوى و مذهبى‪،‬بسیار قابل توجه مىباشد‪.‬‬
‫در این تقسیم بندى اخیر‪ ،‬اكثر مدارسو مالهاى دینى سنتى‪ ،‬از لحاظ گرایشهاى كالمى و فقهى‬
‫به دو گروهعمده و مهم تقسیم مىشوند‪ ،‬گروه «دیوبندى» و گروه «بریلوى»‪ .‬این دو گروه‪،‬‬
‫نماینده دو نوع تفكر كالمى و فقهى (در چارچوب فقه حنفى) است كه هر یك به تدریج داراى‬
‫حزب سیاسىمستقلى نیز گردیدند‪ .‬دیوبندیها از نظر اعتقادى‪ ،‬شباهت كلى بهوهابیت پیدا‬
‫كردهاند‪ .‬آنها مانند وهابیت‪ ،‬در برابر سایرفرقههاى اسالمى‪ ،‬حساسیت زیادى نشان داده و از‬
‫«توحید و شرك» تفسیر مخصوصی ارائه مىدهند‪ .‬اما بریلویها حالت انعطاف پذیرىبیشترى‬
‫داشته و از «توحید و شرك» هی گاه تفسیر سختگیرانه و مغایر با مشهور ارائه نمىدهند‪.‬‬
‫بریلویها تا حدودى‪ ،‬گرایشهاىصوفیانه دارند‪.‬‬
‫مؤسس مكتب بریلوى‪ ،‬شخصى به نام احمد رضاخانبریلوى (‪ )1921 - 1856‬بود‪" .‬مكتب‬
‫بریلوى در واكنش نسبتبهجنبش محمد بن عبدالوهاب و در مخالفت با عقاید دینى شاه ولىهللا‪،‬‬
‫شاه اسماعیل و مالهاى دیوبندى پدیدار شد‪ ".‬نماینده سیاسى این مكتب در پاكستان‪ ،‬گروه‬
‫«جمعیة العلمای پاكستان» به رهبرى موالنا شاه احمد نورانى و عبدالستار نیازى مىباشد‪ .‬مكتب‬
‫«دیوبندى» در پاكستان كنونى‪ ،‬نماینده «دین رسمى» بهشمار مىآید و داراى اكثریت در میان‬
‫مسلمانان اهل سنت است‪ .‬طرفداران دیوبندى در این كشور‪ ،‬همواره در حال افزایش بودهاست‪.‬‬
‫در دو دهه اخیر‪ ،‬رشد دیوبندیها به دلیل رشد بنیادگرایى اسالمى در منطقه و سرمایه گذارىهاى‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪201‬‬

‫وسیع عربستان وهمچنین حمایتهاى دولت ضیاءالحق و جناح او از آنها‪ ،‬سرعتبیشترى یافت‪.‬‬
‫عمدهترین گروههاى وابسته به مكتب دیوبندىدر پاكستان عبارتند از‪« :‬جمعیة العلمای اسالم»‪،‬‬
‫«سپاه صحابه» و جمعیت «اهل حدیث»‪ .‬این سه جناح‪ ،‬متعلق به مكتب دیوبندى و داراى عقاید‬
‫مشابه و شعارهاى یكسان و حامیان خارجىواحدى هستند‪ .‬تنها تفاوت این سه جناح در این است‬
‫كه « جمعیة العلمای اسالم» به رهبرى فضل الرحمان و سمیع الحق‪ ،‬بهصورت یك حزب سیاسى‬
‫وارد صحنه سیاسى كشور گردیدهاست در صورتىكه «سپاه صحابه» و «اهل حدیث» به ترتیب‬
‫به فعالیتهاىنظامى و فرهنگى روآوردهاند‪.‬‬
‫جنبش طالبان با هر سه گروه نامبرده ارتباط نزدیک دارد و ازحمایتهاى معنوى و مادى و حتى‬
‫انسانى همه آنها در این سالها برخوردار بوده است‪ .‬در عین حال‪ ،‬این ارتباط با « جمعیة العلمای‬
‫اسالم» به دلیل عوامل فرهنگى‪ ،‬زبانى و نژادى و نیز تجربه سیاسى در عمل بیش از دو گروه‬
‫دیگر بوده و هست‪ .‬موالنا فضلالرحمان و سمیعالحق‪ ،‬هر دو پشتونتبار بوده و در‬
‫ایالتهاىبلوچستان و پشتونخوا كه موطن اصلى پشتونهاى پاكستان به شمارمىآید‪ ،‬داراى نفوذ فوق‬
‫العادهاى هستند‪ .‬طالب علوم دینى افغانستان‪ ،‬رابطه تاریخى دیرینهاى با مدارس دیوبندى در‬
‫شبهقاره هند داشتهاند‪ .‬قبل از تجزیه هند و به وجود آمدن كشورى بنام پاكستان در سال ‪،1947‬‬
‫اكثر طالب اهل سنت افعانستان براىادامه تحصیل به مدارس دیوبندیه در هند مىرفتند‪.‬‬
‫عزیزالرحمان سیفى از مترجمین معروف آثار سلیمان ندوى و شبلىنعمانى‪ ،‬نقش مهمى در این‬
‫امر داشته و ترجمههاى او در دهه ‪1340‬و ‪ 1350‬به وسیله «پشتو تولنه» در كابل انتشار‬
‫یافت‪ .‬رگههاىتفكر دیوبندى از این زمان به تدریج وارد افغانستان گردید‪ ،‬اما بیگانگى آن با دین‬
‫رسمى افغانستان‪ ،‬مانع از مقبولیت آن درسطح وسیع مىگردید‪ .‬آلیورروی محقق و كارشناس‬
‫غربى مسائلافغانستان درباره نفوذ تفكر دیوبندى در این كشور در قبل ازانقالب چنین‬
‫مىنویسد‪«:‬بعد از تجزیه هند در سال ‪ ،1947‬بسیارىاز طالب افغانى به مدارسى كه در نزدیك‬
‫آنها در ایالتسرحد شمالغربى ایجاد شده بود‪ ،‬رفتند‪ .‬آنها عمدتا پشتون و بعضا نورستانىو‬
‫بدخشانى بودند‪ .‬برخى از آنان به ایدیولوژى اهل حدیث گرویدندو هنگام بازگشت به افغانستان‪،‬‬
‫در مقابل تصوف و مذهب حنفىمبارزه كردند‪ .‬مثال زیارتهاى محلى را تخریب مىنمودند‪ .‬حنفي‬
‫هامعموال آنها را «وهابى» مىنامیدند لیكن آنها‪ ،‬خود را سلفىمىخواندند‪ ».‬ارتباط فكرى بین‬
‫طالب و مالهاى افغانستان از یكطرف و مدارس تحت نفوذ مكتب دیوبندى در پاكستان از طرف‬
‫دیگر‪،‬در طول دهههاى گذشته كم و بیش برقرار بوده است‪ .‬این ارتباط‪ ،‬تاقبل از دوران جهاد‬
‫افغانستان‪ ،‬حالت طبیعى و آرامى داشت اماپس از آغاز جهاد‪ ،‬ناگهان دگرگون شده و روند‬
‫شتابآلودى به خودگرفت‪.‬‬
‫شتاب این روند زمانى بیشتر محسوس گردید كه پاكستان وعربستان تصمیم گرفتند به جاى‬
‫حمایت از احزاب میانه رو اسالمىدر قضیه افغانستان‪ ،‬از احزاب تندرو اسالمى حمایت به عمل‬
‫آورند‪ .‬پس از همین مساله بود كه جمعیة العلمای اسالم و اهل حدیث باپشتوانه مالى و سیاسى‬
‫قوى‪ ،‬طرحهاى بنیادى و درازمدتى را براىمهاجرین و مجاهدین افغانى روى دست گرفته و با‬
‫حوصلهمندى تمام‪ ،‬براى اجراى كامل آن وارد عمل شدند‪« .‬اهل حدیث» با حمایتهاىمالى و‬
‫فكرى مؤسسات خیریه عربستان‪ ،‬عالوه بر توسعه برنامههاىفرهنگى و آموزشى خود در داخل‬
‫پاكستان‪ ،‬و در والیتهاى شرقىافغانستان نیز وارد فعالیت گردید‪.‬‬
‫رفتار خشونتآمیز وسختگیرانه طالبان و حركت انقالب اسالمى در برخى مناطق افغانستان در‬
‫زمان جهاد زبانزد همگان بود‪ .‬اما آنچه سرانجاماز طالبان و حامى پاكستانى آنان‪ « ،‬جمعیة‬
‫العلما» چهرهاىقهرمان و ناجى به تصویر كشید‪ ،‬تحوالتى بود كه پس از سال‪1992‬م صحنه‬
‫نظامى سیاسى افغانستان نمایان گشت‪ .‬در این تحوالت « جمعیة العلما » از لحاظ فكرى و‬
 ‫‪ □ 202‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫ایدیولوژیكى و حتى عملى نقشكلیدى در بسیج طالبان به عهده داشته و دارد زیرا « جمعیة‬
‫العلمای اسالم» نقش مؤثرى را در زمینه تعلیم و تربیتاطفال و نوجوانان‪ ،‬تحت نام عقیده و‬
‫مذهب‪ ،‬ایفا كرد‪».‬‬
‫مشتركات فرهنگى‪ ،‬قومى‪ ،‬زبانى و قبیلهاى سبب جذب جوانان افغان در مدارس جمعیة العلمای‬
‫اسالم شد‪ ،‬كه در نتیجه‪ ،‬عامل گرایش ناخودآگاه آنان به آموزههاى دیوبندى جمعیة العلمای اسالم‬
‫نیزگردید‪ .‬طالبان كه بینش وسیع نداشته‪ ،‬از قراء و قصبات‪ ،‬راسابه مدارس جمعیة العلمای‬
‫اسالم پیوسته اند یكباره‪ ،‬به مریدان بالقید دیوبندیها مبدل گشتند‪ .‬لذا تعبیر سختگیرانه طالبان‬
‫ازاسالم و تعصب دیوانه وار آنها در برابر زنان از آنجا ناشى شده است‪ .‬به طوركلى‪ ،‬مدارسى‬
‫كه متعلق به جناح دیوبندى در پاكستان بوده و طالبدینى را در آنها بر اساس آموزههاى دیوبندى‬
‫آموزش مىدهند‪ ،‬بعضاقرار ذیل هستند‪ :‬دارالعلوم حقانیه اكوره ختك در ایالت صوبه سرحد‪،‬‬
‫مدرسه اشرفیه در الهور‪ ،‬جامعه بنورى تاون ودارالعلوم كده در كراچى‪ ،‬دارالعلوم تندو للا‬
‫یارخان در سند‪ ،‬جامعه مدینه در الهور‪ ،‬مدرسه خیرالمدارس ملتان و چندین مدرسهمهم دیگر در‬
‫كوئته بلوچستان‪ .‬با توجه به مطالبى كه پیرامون منابع تاثیرگذار بر اندیشهطالبان و زمینه و بستر‬
‫آموزش و پرورش آنان بیان گردید سیر تفكردینى طالبان نیز تا حدودى روشن خواهد شد‪.‬‬
‫جهت روشن شدن بهتر مبانى فكرىطالبان و دیوبندى‪ ،‬چند محور را در اندیشه آنان مورد‬
‫ارزیابىقرار مىدهیم‪ .‬مهمترین اصل در اندیشهسیاسى دیوبندى و سایر گروههاى بنیادگراى‬
‫افراطى از جملهطالبان‪ ،‬احیاى اصل خالفت در نظام سیاسى اسالم است‪ .‬شاه ولىللا هندى سر‬
‫سلسله نهضتبیدارى اسالمى در شبه قاره كه مكتب بنیادگراى دیوبندى نیز متاثر از افكار اوست‪،‬‬
‫احیاى خالفت اسالمى راركن اساسى در اسالمى شدن جامعه دانسته است‪ .‬شاه ولىللا ماننداكثر‬
‫دانشمندان اهل سنت‪ ،‬شیوه ایجاد خالفت اسالمى را در چهارمورد خالصه مىكند‪ :‬بیعت اهل حل‬
‫و عقد‪ ،‬شورا‪ ،‬نصب و غلبه‪.‬جالب اینجاست كه شاه ولىللا یكى از ویژگیهاى خلیفه را«شرافت‬
‫نسبى و قومى» دانسته كه این امر با تفكر امروزىطالبان كه خود را منتسب به یك گروه قومى‬
‫برتر (پشتون) مىداند‪،‬كامال سازگارى دارد‪.‬‬
‫طالبان با اعتقاد به اصل خالفت‪ ،‬قبل ازدستیابى به هر نوع پیروزى قاطع در افغانستان‪ ،‬عجوالنه‬
‫خلیفهدولت احتمالى آینده خود را در قندهار تعیین نموده و باالگوپذیرى از ابوالكالم آزاد‬
‫تئوریسین جمعیة العلمای هند تئورى «امارت اسالمى» را در افغانستان به اجرا گذاشت‪ .‬تئورى‬
‫«امارت اسالمى» اولینبار در تاریخ معاصر شبه قاره هند به وسیله ابوالكالم آزاد وجمعیة‬
‫العلمای هند پیشنهاد گردیده و در دوره جهاد‪ ،‬گروههاىوهابى گراى پیرو دیوبند‪ ،‬آن را در برخى‬
‫والیات شرقى و جنوبشرقى كشور تجربه نمودند و هم اینك‪ ،‬طالبان نیز كه از اعقابفكرى‬
‫جمعیة العلمای هند به شمار مىرود‪ ،‬این طرح را در افغانستانپیاده نمودند‪.‬‬
‫در تئورى «خالفت» و «امارت» آن طورى كهطالبان آن را مىخواهد‪ ،‬مردم و احزاب‬
‫جایگاهى ندارند‪ .‬تعدادىاز سران قبایل و نخبگان دینى تحت عنوان اهل حل و عقد گرد همآمده و‬
‫فردى را براى این پست نامزد مىنمایند و آنگاه تماماختیارات كشور به شخص خلیفه یا امیر‬
‫المؤمنین منتقل خواهد شد‪ .‬طالبان به وضوح اعالم كرده است كه «در افغانستان انتخاباتبرگزار‬
‫نخواهد شد‪ ،‬چون انتخابات یك تقلید غیر اسالمى است‪ ».‬مخالفتبا مفاسد فرهنگو تمدن غربى‬
‫در كل‪ ،‬یكى از شعارهاى اساسى تمامى گروههاى اسالمىاست‪ ،‬اما آنچه بنیادگرایى افراطى از‬
‫نوع طالبان را از بقیهگروههاى اسالمى جدا مىسازد‪ ،‬نفى مطلق مدنیت غربى به‬
‫وسیلهآنهاست‪ .‬گروههاى دیگر اسالمى مانند اخوانیها با دید نقادانه بهتمدن غربى نگریسته و‬
‫ضمن رد جنبههاى منفى آن‪ ،‬از پذیرشجنبههاى مثبت آن استقبال مىنمایند در صورتى كه طالبان‬
‫و مكتبدیوبندى و وهابى در اوایل كار با هر نوع دستاورد تمدن غربى بهمخالفتبرخاسته و‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪203‬‬

‫سپس به تدریجبه سوى محافظه كارى تمایل پیدامىكنند‪ .‬برخورد غیر نقادانه‪ ،‬چه در امر پذیرش‬
‫و یا نفى فرهنگغربى‪ ،‬مشكالت بیشمارى را به همراه دارد‪ .‬مخالفت تعصبآمیزطالبان با‬
‫تلویزیون‪ ،‬وسایل تصویربردارى‪ ،‬لباس فرنگى‪ ،‬سینما وامثال آن‪ ،‬نشانه آشكارى بر روحیه‬
‫ستیزهجویى آنان با مظاهرتمدن غربى است‪.‬‬
‫چه اینكه تلویزیون و سینما در نزد طالبان از «ابزار شیطانى» به حساب آمده و در ردیف آالت‬
‫لهو و لعب كهمشروعیتى در دین ندارد‪ ،‬قرار مىگیرد‪ .‬وزیر امر به معروف و نهىاز منكر‬
‫طالبان در باره اقداماتش درخصوص جمعآورى دستگاههاى تلویزیون از شهر كابل گفته بود‪:‬‬
‫«ظرف دوروز گذشته‪ ،‬از فروشگاههاى نقاط مختلف شهر بیش از یكصد دستگاهتلویزیون‬
‫مصادره شده است» او گفت «دستگاههاى مصادره شدهسوزانده و یا منهدم مىشود»‪ .‬مخالفت‬
‫طالبان با ابزار تصویرىتا آنجا شدت و جدیتیافته است كه امیرخان متقى‪ ،‬وزیر اطالعات‬
‫وفرهنگ طالبان مىگوید‪« :‬پس از این‪ ،‬مردم عكسها و آلبومها را درخانههاى خود نگهدارى‬
‫نكنند‪ ،‬زیرا این مساله با اسالم در تضاداست»‪ .‬به نظر مىرسد كه طالبان در امر مبارزه با‬
‫مظاهر تمدنغربى‪ ،‬دچار نوعى تناقض گردیده اند‪ .‬چرا كه آنها از یك طرفمخالفت آشكار خود‬
‫را با مظاهر فرهنگ و تمدن غربى ابرازمىدارند و از طرف دیگر‪ ،‬به طور وسیع در فعالیتهاى‬
‫روزانه خودعمال از آنها سود مىجویند‪ .‬یكى از پیچیدگیهاى اساسى در بینش طالبان به طور‬
‫اخص و بنیادگرایىافراطى به طور اعم‪ ،‬روح تعبد گرایى به دستاوردهاى كالمى و فقهى‬
‫پیشینیان مىباشد‪.‬‬
‫بنیادگرایى افراطى‪ ،‬دوران صدر اسالم و میانه را دوره طالیى و مصون از هر نوع خطاتلقى‬
‫نموده و راجع به تفاسیر و تاویلهاى دینى این دوره‪ ،‬اعتقاد جزمگرایانه دارد‪ .‬اجتهاد و استنباط‬
‫تازه‪ ،‬در این مكتبجایگاهى ندارد و مردم عموما موظف به پیروى نقادانه از كلمات وگفتار‬
‫مالهاى سلف مىباشند‪ .‬برداشت صرفا تقلیدگرایانه اینها ازدین‪ ،‬سبب بدبینى و حتى دشمنى آنان‬
‫با الگوهاى زندگى رایج دردنیاى معاصر جهان اسالم گردیده است‪.‬‬
‫تنها الگوى مطلوب در نزدبنیادگرایان افراطى‪ ،‬الگوى زندگى جوامع روستایى قرون‬
‫اولیهاسالمى مىباشد و رفتار خشك و متحجرانه آنان با زنان و نوع نگرششاننسبتبه نقش‬
‫اجتماعى و تربیتى زن در جامعه‪ ،‬ریشه در همینروح سلفىگرى آنها دارد كه با ضروریات‬
‫زندگى كنونى كامالبیگانه است‪ .‬همچنین تفسیر آنان از مفاهیمى مانند «توحید وشرك» كه بنیاد‬
‫اندیشه كالمى بنیادگرایى افراطى را تشكیلمىدهد‪ ،‬در مغایرت آشكار با تفاسیر رایج آن مفاهیم‬
‫در نزد سایرمكاتب اسالمى است‪ .‬شاه ولىللا هندى‪ ،‬رهبر فكرى بنیادگرایىافراطى در شبه قاره‪،‬‬
‫دایره «توحید» را تا آنجا تنگ مىنمایدكه حتى هر نوع استمساك ظاهرى به وسایل دیگر را كه‬
‫در راستاىقدرت الهى در نظر گرفته شده باشد‪ ،‬شرك به شمار مىآورد‪.‬‬
‫ازدیدگاه شاه ولىللادهلوى ‪ ،‬نذر كردن براى ائمه و سوگند یاد نمودن به اسامى آنان و نیز‬
‫نامگذارى فرزندان به اسامىاى مانند «عبدالشمس» و غیره‪ ،‬از مصادیق شرك به شمار مىآید‪.‬‬
‫جلوههاى همین نوع طرز تفكر‪ ،‬در سران طالبان نیز مشهود است‪ .‬طالبان با تفسیر سختگیرانه‬
‫از اسالم‪ ،‬زندگى خصوصى و حریم شخصىافراد را تحت نظارت دقیق مامورین خود گرفته و‬
‫از «درازی موىسر» تا «كوتاهى موى صورت» و از حمام عمومى تا تردد زن درمحیط‬
‫بیرون از منزل‪ ،‬عموما تحت ضوابط و مقررات حكومتى آنها درآمده است‪ .‬و همچنین در مساله‬
‫اعتقاد به توحید و مبارزه بامظاهر شرك‪ ،‬تا آنجا شدت عمل به خرج داده كه حتى نگهدارى‬
‫عكسو اسباببازى كودكان در منزل را مغایر با عقاید توحیدى اسالماعالم كرده است‪.‬‬
 ‫‪ □ 204‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫بنیادگرایى افراطى از نوعوهابى‪ ،‬با توسل به حربه «تكفیر»‪ ،‬به مبارزه با تمامى مذاهبو فرق‬
‫اسالمى غیر از خود رفته و به جز خویشتن‪ ،‬سایر گروهها رایكسره بر باطل و حتى كافر‬
‫مىپندارد‪ .‬مكتب دیوبندى در پاكستان‪،‬جناح فكرى رقیب خود «بریلوى» را كه حلقه دیگرى از‬
‫سنیان حنفى مسلك است‪ ،‬كافر قلمداد نموده و مخالفتبا آن را از وظایفشرعى خود مىپنداشت‬
‫چنانكه «سپاه صحابه» در اوان ظهورش‪،‬مبارزه با بریلویها و شیعیان را در كنار هم‪ ،‬از اهداف‬
‫اصلىخود قرار داده بود اما پس از سیاسى شدن گروه مذكور‪ ،‬شیعیانبه عنوان تنها دشمن اصلى‬
‫براى آنها مطرح گردید‪ .‬دشمنى با شیعهدر تاریخ مكتب دیوبندى سابقه دیرینهاى دارد‪.‬‬
‫جنبش طالبان در افغانستاننیز داراى چنین تفكر ضد شیعى مىباشد‪ .‬طالبان پس از تصرف‬
‫شهرمزارشریف در سال ‪ ،1377‬دستور قتل عام وسیع شیعیانرا صادر كرده و نظامیان آن‪،‬‬
‫گروه گروه شیعیان را به عنوان «رافضى» و «كافر» به خاك و خون كشیدند‪ .‬افراد طالبان‬
‫كهدر جنگ اول مزار شریف (‪ )1376‬به اسارت نیروهاى حزب وحدتاسالمى درآمده بودند‪،‬‬
‫آشكارا از «وجوب جهاد» علیه ازبكهاى سخن بر زبان آورده و كشته شدن در مقابل«جبهه‬
‫متحد» را «شهادت» در راه خدا مىدانستند‪ .‬دشمنىطالبان با ایران نیز ریشه در همین باور‬
‫نادرست آنها دارد;چنانكه همفكران آنها (دیوبندیها) در پاكستان‪ ،‬خصومت آشكارشانرا با ایران‬
‫شیعى از كسى مخفى نمىدارند‪ .‬وجود پندار خود حقمدارى همراه با اعمال روشهاى ستیزجویانه‬
‫علیه افكار و جناحهاىدیگر‪ ،‬تصویرى كامال خشن و انعطافناپذیر از طالبان ارائه دادهاست‪.‬‬
‫حاكمیتیافتن كامل این تفكر در عرصه سیاسى و اجتماعى‪،‬خطر بزرگى براى آزادى اندیشه‪،‬‬
‫اعتقاد و بیان و در نتیجه‪ ،‬رشدعلم و دانش و خالقیت در پى خواهد داشت‪.‬‬
‫معموال در نظامهاى تحتاداره بنیادگرایى افراطى‪ ،‬بدیهىترین حقوق عمومى مردم درزمینههاى‬
‫سیاسى و فرهنگى نادیده گرفته مىشود و تشكلهاى مستقلدر سایه آن مىخشكد; چنانكه امروز در‬
‫شهرهاى تحت اداره جنبشطالبان‪ ،‬نمونههاى آن به وضوح به مشاهده مىرسد‪ .‬احزاب‬
‫وگروههاى نامدار جهادى و شخصیتهاى علمى و سیاسى مستقل‪ ،‬كمترینجایگاهى در نظام‬
‫سیاسى ادارى طالبان ندارند‪ .‬رسانهها ونشریههاى مخالفین علىرغم حفظ هویت اسالمى و علمى‬
‫به تعطیلىكشیده شده است و سرمایههاى علمى و باستانى‪ ،‬قربانى تعصبهاىناروا گردیده و اكثرا‬
‫به نابودى كشیده شده و یا در معرضنابودى قرار گرفته است‪.‬‬
‫میزان تاثیرپذیرى فرهنگ عمومى پشتونها از آداب و رسوم قبایلى‪ ،‬بسیار بیشتر از آن است كه‬
‫در فرهنگ سایر گروههاى نژادى اینكشور دیده مىشود‪ .‬پشتونهاى افغانستان داراى آداب و‬
‫رسوم متشکل و شناخته شد ٔه هستند كه به نام «پشتون ولى » یاد مىشود‪« .‬پشتونولى» در‬
‫عرف پشتونها «هم مجموعه قوانین و هم ایدیولوژىاست‪« ».‬قوانین و احكام پشتون ولى حوزه‬
‫وسیعى از رفتار وروابط انسانى پشتونها را در بر مىگیرد‪ .‬مهمترین اصول اینمجموعه‪ ،‬قوانین‬
‫ناظر بر كرامت انسانى‪ ،‬و مهماننوازىاند‪ ».‬با توجه به پیوندهاى پایدار قبیلهاى و استحكام‬
‫سنتهاى ملى پشتونى در جامعه پشتونها‪ ،‬این گروه نژادى داراىاحساس تعلق شدیدى نسبتبه‬
‫همنژادان خود بوده و همدردى وهمیارى یكدیگر را از وظایف رسمى قبیلهاى خود مىدانند‪.‬‬
‫وجوداین «احساس تعلق» شدید نسبتبه همدیگر‪ ،‬باعث گردیده كه اینقوم علىرغم نزاعهاى‬
‫ممتد داخلى‪ ،‬این خصومتها را در شرایطحساس و بحرانى كنار گذاشته و موقتا در موضوع‬
‫مربوط به سرنوشتمشترك‪ ،‬به دور هم گرد آیند‪.‬‬
‫جریان تاریخى مساله «پشتونستان» در پاكستان‪ ،‬ریشه در پیوندهاى خونى این مردم دارد كه‬
‫پشتونهاىدو طرف «خط دیورند» علىرغم دوگانگى در تبعیت و شهروندى‪،‬هی گاه همدیگر را‬
‫به فراموشى نسپردهاند‪ .‬اگر امروز «جمعیةلعلماى اسالم» به رهبرى موالنا فضل الرحمان و‬
‫سمیع الحق ودیروز «جماعت اسالمى» به رهبرى قاضى حسیناحمد‪ ،‬با تمامامكانات و علىرغم‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪205‬‬

‫مصالح عمومى ملت و مردم پاكستان‪ ،‬به حمایتاز گروههاى اسالمى در افغانستان شتافتند‪ ،‬بى‬
‫تاثیر از تمایالتقومى‪ ،‬قبیلهاى و پشتونى آنها نبوده است‪ .‬چه اینكه‪ ،‬هر سه رهبرنامبرده و‬
‫منحصرآ فعال در قضایاى افغانستان‪ ،‬وابسته به قوم پشتون مىباشند‪ .‬بنابراین‪ ،‬مىتوان مدعى شد‬
‫كه «عرف وسنت» جایگاه بس مهمى در جامعه پشتونها داشته و دارد‪.‬‬
‫اكنونكه جایگاه سنت و عرف را در فرهنگ و اندیشه پشتونها متوجه شدیم تاثیر این سنت را بر‬
‫افكار دینى و سیاسى سران جنبش طالبانبه طور فشرده مورد ارزیابى قرار مىدهیم‪ .‬جنبش‬
‫طالبان به عنوانیك جنبش برخاسته از جامعه پشتون افغانستان‪ ،‬آن هم از دلمردمان روستایى و‬
‫غیرشهرى كه داراى تعلقات سنتى و قبیلهاىشدیدترى هستند‪ ،‬نمىتواند از تاثیرپذیرى به‬
‫دورباشد‪.‬‬
‫اساس تاثیرپذیرى طالبان از فرهنگ پشتونها‪ ،‬در نوعتفسیر آنها از مفاهیم و قوانین دینى‪ ،‬كامال‬
‫محسوس است‪ .‬اولین ومهمترین گام در تاثیر فرهنگ پشتونها بر اندیشه دینى طالبان‪ ،‬در نوع‬
‫گزینش الگوى نظام سیاسى و راههاى مشروعیتدهى به آن بهوسیله آنها مشاهده مىشود‪ ،‬مثال‬
‫مدل نظام «خالفت» در تفكرسیاسى طالبان اگر چه در اصل‪ ،‬خود یك مدل اسالمى است كه‬
‫هی مسلمانى در اسالمى بودن آن تردید به خود راه نمىدهد‪..‬‬
‫جایگاهى كه «زن» در سایه حكومت دینى طالبان كسب نموده است‪ ،‬غیر از جایگاهى است كه‬
‫«زن» در نزد دیوبندیان پاكستان احرازكرده است‪ .‬بدون شك‪ ،‬اصل مكتب دیوبندى طرفدار عدم‬
‫حضور زن درمحیط خارج از منزل است اما با وجود آن‪ ،‬محدودیتهایى كه ازسوى طالبان در‬
‫حق زنان اعمال مىشود‪ ،‬هرگز قابل مقایسه باسیاستهاى جمعیة العلمای اسالم در پاكستان نیست‪.‬‬
‫عبدالحكیممجاهد‪ ،‬سفیر طالبان در پاكستان درباره نوع نگرش سنتى طالباننسبتبه آموزش‬
‫دختران چنین مىگوید‪« :‬تمام اردوی ملى و نیروىپلیس ما‪ ،‬داوطلبانى از مناطق پیر و سنتى‬
‫هستند و معتقدند فرستادن دختران به مدرسه‪ ،‬كارى بىشرمانه است‪« ».‬خشونت‬
‫وانعطافناپذیرى» دو ویژگى دیگر در شیوه سیاستمدارى طالباناست‪.‬‬
‫جنبش طالبان‪ ،‬جنبشى است كه از لحاظ فكرى‪ ،‬از خارج از مرزهاى افغانستان تغذیه مىشود‪.‬‬
‫تفكر مذهبىسیاسى كنونى طالبان‪ ،‬ریشه در اندیشههاى اسالمى شناخته شده درداخل جامعه‬
‫افغانستان ندارد‪ .‬تفكر رایج در جامعه افغانستان‪ ،‬تفكر اخوانى‪ ،‬لیبرالى و اصالحى از نوع‬
‫خردگرایانه آن است وبنیادگرایى افراطى نوع طالبانى‪ ،‬صرفا در مناطق روستایى در حدانسجام‬
‫نیافته‪ ،‬حضور داشته كه به عنوان یك اندیشه جدى هی گاهقابل توجه نبوده است‪ .‬اما تحوالت سه‬
‫دهه اخیر با توجه بهزمینههاى تاریخى‪ ،‬سبب شكلگیرى و رشد نوع تفكر طالبانى در اینكشور‬
‫گردید‪.‬‬
‫تفكر طالبانى اگر چه در ظاهر به عنوان تفكر خالصاسالمى در افغانستان تبلیغ مىگردد و حتى‬
‫بعضى از كشورهاىهمجوار را نیز تحت تاثیر ماهیت اسالمى خود قرار داده است‪ ،‬امابا یك‬
‫ارزیابى عمیق از سنتهاى قبیلهاى افغانستان و نقش عرف و«عنعنات» در فرهنگ روستایى و‬
‫قبایلى این كشور‪ ،‬درمىیابیم كهتفكر جدید به همان اندازه كه ماهیت مذهبى دارد‪ ،‬ماهیت‬
‫قبایلىنیز دارد‪ .‬درستى این ادعا با تحلیل مقایسهاى بین تفكر طالباندر داخل جامعه افغانستان و‬
‫الگوى مادر در دو كشور پاكستان وعربستان‪ ،‬بیش از پیش روشن مىگردد‪ .‬در عین حال‪ ،‬اندیشه‬
‫جنبشطالبان به دور از ویژگیهاى محلى و تفسیرهاى متاثر از فرهنگداخلى‪ ،‬اندیشهاى است كه‬
‫در شبه قاره هند و برخى از كشورهاىحاشیه خلیج فارس به صورت اندیشه رسمى مطرح بوده‬
‫و در میانتودههاى مردم (نه نخبگان) ریشه عمیقى پیدا نموده است‪.‬‬
 ‫‪ □ 206‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫تضاد درونی جنبش طالبان با سیستم عنعنوی قومی پشتونها‬

‫اما نباید فراموش کرد آنانیکه جنبش طالبان را جنبش خاص قوم پشتون میدانند از تضاد‬
‫نهفته درونی میان ارزشهای کود مدنی "پشتونولی" و ماهیت عمیقآ مذهبی جنبش طالبان‬
‫بی خبر اند‪ .‬یک محقق هزاره بنام صاحبنظر مرادی در مورد مقررات وضع شده توسط‬
‫احمدشاه ابدالی نوشته بود که‪" :‬احمد خان ‪...‬برای رهنمود سران قبایل مربوط خویش‬
‫همچو اساسنامه دینی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬ونظامی به کارگرفت‪ .‬ازتدوین مقررات نامبرده به خوبی‬
‫برمی آید که احمد خان به فقه وشریعت سرتاسری اسالم اکتفا نکرده برای تنظیم نظام‬
‫قبیلوی خویش به وضع مقررات ویژه قبیلوی نیازمندی احساس نموده است‪ ".‬دلیل وضع‬
‫مقررات توسط احمدشاه ابدالی آن بود که اصول "پشتونولی" به قول اولیور روی‪ ،‬که از‬
‫یکطرف یک ایدیولوژی بوده و از جانب دیگر یک مجموعهء حقوق مدنی را تشکیل‬
‫میدهد‪ ،‬در ذات خود غیر مذهبی بوده و درسطح قانون با "شریعت" در تضاد قرار دارند‪.‬‬
‫اولیور روی مینویسد در جوامع غیر پشتون چوکات اصلی اصول جزایی را "شریعت"‬
‫تشکیل میدهد اما در شرایطی که پیروی از شریعت صرف در حد شعار باقیست‪ ،‬هی‬
‫سیستم دیگری موجود نیست که جای آنرا بگیرد"‪ .‬نتیجه طبیعی چنین حالتی در‬
‫روستاهای غیر پشتون نشین بوجود آمدن حاکمیت مطلقه خوانین و زورگویان محلی و‬
‫رهبران دینی میباشد که اشکال افراطی آنرا در دهات هزاره نشین هزاره جات مشاهده‬
‫میکنیم‪ .‬موجودیت پشتونوالی خود از فرهنگ غنی مردم پشتون حکایت میکند‪.‬‬
‫در جوامع سنتی پشتونها‪ ،‬در دهات‪ ،‬مقام مال در آن سطحی نیست که در قرا و قصبات‬
‫غیر پشتون نشین افغانستان‪ ،‬بخصوص در میان اقوام هزاره وجود دارد‪ .‬مظاهر آنرا همه‬
‫روزه در بوسیدن دستهای محمد محقق توسط هواداران هزارهء او در صفحات تلویزیوبها‬
‫مشاهده میکنیم‪ .‬مقام مال و روحانی در هزاره جات‪ ،‬در میان شیعیان‪ ،‬در سطح پیشوا‪ ،‬و‬
‫مرجع تقلید است‪ .‬مال چنین مقامی در جامعه پشتون ندارد‪ .‬اکثر این مالها حتی در جرگه‬
‫های قومی دعوت نمیشوند‪ .‬نقش مال در جوامع سنتی پشتونها نقش مشورتی است نه نقش‬
‫تصمیم گیرنده‪ .‬از این رهگذر یک تضاد درونی میان جنبش طالبان و سیستم عنعنوی‬
‫قومی پشتونها موجود است‪.‬‬
‫فراموش نکنیم که طالبان دست آورد مدرسه های مذهبی در مناطق قبایلی و پشتون نشین‬
‫در پاکستان میباشند‪ .‬اکثر این افراد در کمپهای مهاجرین در خاک پاکستان تولد یافته‬
‫بزرگ شده و با ایدیولوژی وهابی تطبیق بدون چون و چرای"شریعت محمدی" تدریس‬
‫شده اند که با پول عربستان سعودی و با امامان سعودی و وهابی پاکستانی طرف اجرا‬
‫قرار کرفته است‪ .‬در وجود اکثر این افراد آن احساس تاریخی تعلق داشتن به افغانستان‪،‬‬
‫ارزشهای ملی افغانستان‪ ،‬اصول پشتونولی و ناسیونالیزم افغانستان وجود ندارد‪ .‬یک مثال‬
‫آنرا در تخریب مجسمه های بودایی بامیان میتوانیم ببینیم‪ .‬مجسمه های بامیان در طول‬
‫حیات نزدیک به سه صد سال دولتهای عنعنوی پشتون در افغانستان‪ ،‬به حیث سمبولهای‬
‫ملی و باستانی کشور دست نخورده باقی ماندند‪ .‬در حالیکه طالبان بنا بر تعصب مذهبی‬
‫خود و بخصوص با همدستی با متعصبین آی اس آی در ضدیت با هندوستان‪ ،‬از تخریب‬
‫آنها لذت بردند‪ .‬باآنهم‪ ،‬در زمان حاکمیت خود طالبان جرآت مداخله در اموری راکه بر‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪207‬‬

‫اساس اصول پشتونولی در دهات و روستاهای پشتون نشین اداره و اجرا میگردید‪،‬‬
‫نداشتند‪.‬‬
‫حمالت تروریستی یازدهم سپتمبر در امریکا و حکومت طالبان‬
‫ارتباط مال عمر با القاعده و رهبر سابق آن برای گروه طالبان حیاتی بود‪ ،‬زیرا القاعده در بدل به‬
‫دست آوردن پناهگاه به رژیم طالبان کمک مالی فراهم میکرد‪ .‬امریکا مسؤلیت حمله بر برجهای‬
‫دوگانه مرکز تجارت جهانی را در نیویارک به عهدهء اسامه بن الدن گذاشت‪ .‬بر اساس آن ایاالت‬
‫متحده خواستار تسلیمی اسامه بن الدم از مال عمر شد‪ .‬مال عمر به این تقاضا پاسخ منفی داد و‬
‫در نتیجه‪ ،‬ایاالت متحده امریکا علیه رژیم طالبان حمله کرد که سرآغاز یک جنگ طوالنی دیگر‬
‫برای مال عمر و افرادش شد‪.‬‬
‫سقوط طالبان و ایجاد دولت جدید‬
‫سرنگونی دولت طالبان در سال ‪2001‬م توسط قوای هوایی امریکایی با استفاده از ملیشه های‬
‫محلی در بدل هزارها ملیون دالر نقد‪ ،‬کمکهای تسلیحاتی و با همکاری نزدیک قوتهای خاص‬
‫امریکایی یکبار دیگر افغانستان را به حوزه های نفوذ جنگ ساالران مبدل ساخت‪ .‬در بلخ‪،‬‬
‫سمنگان‪ ،‬جوزجان و فاریاب ملیشه های دوستم‪ ،‬عطامحمد نور و محمد محقق به قدرت رسیدند‪،‬‬
‫در هرات اسمعیل خان‪ ،‬در قندهار ملیشه های حامد کرزی و گل آغا شیرزی‪ ،‬در ننگرهار ملیشه‬
‫های شورای مشرقی (حاجی قدیر‪ ،‬حضرت و غیره) و با خروج عجوالنهء طالبان از کابل‪،‬‬
‫ملیشه های شورای نظار شهر را بدون جنگ اشغال کرده زمام قدرت رابدست گرفتند‪.‬‬
‫دولت حاصله از کنفرانس بن در حقیقت انعکاس سیاسی این تقسیم بندی منطقوی قدرت در کشور‬
‫میباشد و تا امروز بعد از ‪۱۴‬سال دولت مرکزی نتوانست حاکمیت مرکزی را در کشور تامین‬
‫نماید‪.‬‬
‫با اشغال کابل توسط شورای نظار و همکاری دوامدار نیروهای بین المللی با آنها شرایطی را‬
‫فراهم ساخت تا شورای نظار و حامیان محلی آنها بصورت غیر متوازن به قویترین نیروی‬
‫سیاسی و نظامی در کشورمبدل گردند‪ .‬تمام قوماندان های جهادی شورای نظار به جنرالهای‬
‫اردوی ملی ارتقاء یافتند و پست های کلیدی سیاسی‪ ،‬اداری و نظامی را در طول ‪۱۴‬سال گذشته‬
‫در اختیار گرفتند و طوریکه انتخابات ریاست جمهوری سال ‪۲۰۱۴‬م نشان داد به هیچوجه حاظر‬
‫به از دست دادن این قدرت سیاسی‪ ،‬اداری و نظامی و حتی شراکت متناسب دیگران در آن‬
‫نیستند‪.‬‬
‫سقوط طالبان درسال ‪2001‬م توسط قوای امریکایی به کمک ملیشه های محلی و ایجاد یک‬
‫دولت مبنی بر اساسات دموکراسی و قانون اساسی بر مبنای توافقات بن با استقبال عظیم مردم‬
‫کشور و بخصوص روشنفکران مواجه گردید‪ .‬استیالی دولت مذهبی فاشیستی و قرون وسطائی‬
‫طالبان در سالهای ‪2001-1996‬م به کمک مستقیم پاکستان‪ ،‬لکه ی ننگی بر دامان ملت افغان و‬
‫بخصوص ملیت پشتون محسوب میگردد و بزرگترین قربانی تداوم تروریزم و جهل پرستی این‬
‫گروه تمام پشتونهای ساکن والیات پشتون نشین کنار سرحد با پاکستان است‪.‬‬
 ‫‪ □ 208‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫وفات مال عمر رهبر طالبان‬

‫ریاست جمهوری افغانستان به صورت رسمی تایید کرده است که مال محمد عمر‪ ،‬رهبر گروه‬
‫طالبان‪ ،‬در پاکستان وفات کرده است‪ .‬دفتر ریاست جمهوری افغانستان در اعالمیه ای گفته است‬
‫که مال عمر در ماه حمل ‪ 1392‬مطابق ماه اپریل سال ‪2013‬م در پاکستان مرده است‪.‬‬
‫بعد از مرگ مال عمر مال اختر منصور رهبری طالبان را بدوش گرفت که موصوف در ماه مئ‬
‫‪2016‬م با حمله یک طیاره بدون سر نشین امریکائی در نزدیکی کویته کشته شد و به تعقیب او‬
‫مولوی هیبت للا به عنوان رهبر تحریک طالبان برگزیده شد‪ .‬مال هیبت للا آخندزاده از قوم‬
‫نورزی از قندهار است‪ .‬مال منصور و مال عمر‪ ،‬دو رهبر پیشین طالبان نیز از قندهار‬
‫بودند‪ .‬به گزارش گروه وبسایت باشگاه خبرنگاران جوان‪ ،‬رهبر جدید طالبان به فرماندهان و‬
‫شورای عالی رهبری این گروه اعالم کرده است که "هی مذاکرات صلحی با دولت‬
‫افغانستان در کار نخواهد بود‪ ".‬این مطلب را یک منبع در درون طالبان از طریق یک‬
‫واسطه به شبکه سی ان ان خبر داد ‪ .‬این منبع گفته که "هیبت للا آخوندزاده"‪ ،‬همان مشی‬
‫نظامی را ادامه خواهد داد که توسط بنیانگذار طالبان‪ ،‬مالعمر‪ ،‬در پیش گرفته شده بود‪ .‬مال‬
‫هیبت للا یک عالم دینی از نسل بنیانگذاران طالبان و از نزدیکان مالعمر میباشد‪ .‬از این رو‬
‫احتماال او میتواند نسل جوان تر و جنگندهتر طالبان را متحد کند‪ .‬سید محمد اکبر آغا‪ ،‬از‬
‫اعضای موسس طالبان که در کابل زندگی میکند‪ ،‬میگوید که رهبر جدید طالبان را به خوبی‬
‫میشناسد‪ .‬به ادعای او‪ ،‬مال هیبت للا انسانی تحصیل کرده در علوم دینی و مورد احترام است‬
‫که جایگاه مذهبی او بر جایگاه نظامیاش در گروه غلبه دارد‪ .‬طبق گفته اکبرآغا‪ ،‬مذاکره برای‬
‫صلح با هیبت للا سخت تر از مال منصور کشته شده است ‪.‬‬
‫الجزیره در گزارش خود از سوابق هیبت للا نوشت که در زمان حمله اتحاد شوروی به‬
‫افغانستان در اواخر دهه ‪ ،1970‬او با خانواده خود به پاکستان مهاجرت کرد‪ .‬خود او به‬
‫عنوان مجاهد سالها با نیروهای شوروی جنگید‪ .‬پس از جنگ در شهر کویته پاکستان‬
‫تحصیالت دینی خود را تکمیل کرد و با تشکیل حکومت امارت اسالمی افغانستان توسط‬
‫طالبان‪ ،‬او مسوول امور قضایی این امارت شد‪ .‬در پی حمله نیروهای ائتالف به‬
‫افغانستان در سال ‪ 2001‬و سرنگونی حکومت طالبان‪ ،‬او به همراه بیشتر رهبران‬
‫طالبان دوباره به کویته بازگشت و از آن جا به عنوان عضو شورای کویته‪ ،‬در رهبری‬
‫گروه نقش آفرینی میکرد ‪«.‬تامس روتیگ»‪ ،‬عضو «شبکه تحلیل گران افغانستان»‪،‬‬
‫اخوندزاده را یک «انتخاب طبیعی» برای جانشینی منصور میداند‪" :‬مال هیبت للا معاون‬
‫ارشد مالمنصور بود‪ .‬انتخاب هوشمندانه او به این دلیل است که او یک عالم دینی از نسل‬
‫بنیان گذاران طالبان و از نزدیکان مالعمر بوده است"‪ .‬منبع درون طالبان از دو جلسه‬
‫سری درون شورای کویته‪ ،‬برای انتخاب رهبری جدید به ‪ CNN‬خبر داد‪ .‬این دو جلسه‬
‫در روزهای شنبه و سهشنبه برگزار شد‪ .‬به ادعای او‪ ،‬در جلسه اول تمایل اعضاء به‬
‫انتخاب «سراج الدین حقانی»‪ ،‬رهبر شبکه حقانی‪ ،‬به رهبری بود‪ .‬در جلسه روز سه‬
‫شنبه‪ ،‬حقانی به نفع مال هیبت للا از پذیرش رهبری خودداری کرد‪ .‬در نهایت در جلسه‬
‫سه شنبه‪ ،‬مالهیبت للا به عنوان رهبر و مالمحمد یعقوب و حقانی به عنوان معاونین او‬
‫انتخاب شدند‪ .‬این منبع معتقد است که انتخاب مال یعقوب (پسر مال عمر رهبر سابقه و‬
‫موسس تحریک طالبان) برای کسب وجهه و مشروعیت در خاستگاه اصلی طالبان‪ ،‬یعنی‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪209‬‬

‫والیت قندهار و انتخاب حقانی برای تحقق همین هدف در والیات مرزی با پاکستان چون‬
‫خوست‪ ،‬پکتیکا و پکتیا انجام گرفته است‪.‬‬
‫با وجود مطرح بودن نام مالیعقوب و سراج الدین حقانی‪ ،‬وجود برخی فاکتورها‪ ،‬عدم‬
‫انتخاب آنها را برای برخی کارشناسان قابل پیشبینی میکرد‪ .‬مالیعقوب‪ ،‬حدود ‪25‬‬
‫ساله‪ ،‬به شدت کم تجربه است‪ .‬او تازه چند ماه است که به عضویت شورای رهبری‬
‫درآمده است‪ .‬شورا به او فرماندهی اسمی ‪ 15‬والیت افغانستان را سپرده است ‪ .‬حقانی‪،‬‬
‫رهبر شبکه حقانی‪ ،‬هم که تجربه نظامی باالیی دارد و در یک سال گذشته بیشتر عملیات‬
‫نظامی طالبان را فرماندهی کرده‪ ،‬به دلیل ارتباطات نزدیک و عمیقش با سازمان‬
‫اطالعات نظامی پاکستان‪ ،‬چندان مورد وثوق شماری از فرماندهان گروه نیست ‪ .‬در‬
‫نهایت‪ ،‬بنا به اعالم ذبیح للا مجاهد‪ ،‬سخنگوی طالبان‪ 24 ،‬عضو دایم شورای رهبری‪ ،‬به‬
‫همراه ‪ 12‬نفر از شیوخ متنفذ گروه‪ ،‬روز سه شنبه هیبتللا را به رهبری برگزیدند‪.‬‬

‫جدول زمانی ظهور و سقوط طالبان‪:‬‬

‫‪ ۱۹۹۴/۱۰/۱‬کاروان مواد تجارتی پاکستان از طرف قوماندانان مجاهدین قندهار توقف‬ ‫‪-‬‬
‫داده شد‪.‬‬
‫‪ ۱۹۹۴/۱۰/۱۰‬گروهی که خود را طالبان مینامیدند به شهر سرحدی اسپین بولدک‬ ‫‪-‬‬
‫حمله کرده و آ نرا تصرف نمودند‪.‬‬
‫‪ ۱۹۹۴/۱۱/۵‬گروه نو بنهاد طالبان اکثر مناطق والیت قندهار را تصرف نمودند‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ ۱۹۹۴/۱۱/۱۲‬گروه طالبان کنترل کامل والیت قندهار را بدست گرفته و مجاهدین‬ ‫‪-‬‬
‫قندهار به طرف هرات فرار نمودند‪.‬‬
‫‪ ۱۹۹۵/۲/۱۰‬والیت میدان بعد از درگیری مختصری به دست طالبان سقوط کرد‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ ۱۹۹۵/۲/۱۱‬طالبان کنترل کامل والیت لوگر را به دست گرفتند‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ ۱۹۹۵/۲/۱۹‬طالبان کنترل شهر خوست را بدست گرفتند‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ ۱۹۹۵/۳/۱۱‬عبدالعلی مزاری رهبر حزب وحدت اسالمی که به اسارت طالبان درآمده‬ ‫‪-‬‬
‫بود در والیت میدان به قتل رسید‪.‬‬
‫‪ ۱۹۹۵/۴/۹‬طیارات روسی بازار تالقان را به شدت بمباران کردند‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ ۱۹۹۵/۴/۱۷‬طالبا ن حمله وسیع را بخاطر تصرف والیت فراه آغاز کردند‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ ۱۹۹۵/۹/۵‬شهر هرات بدست طالبان سقوط کرد‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ ۱۹۹۶/۶/۲۶‬گلبدین حکمتیار که به حیث صدراعظم افغانستان تعین شد ه بود به شهر‬ ‫‪-‬‬
‫کابل رسید‪.‬‬
‫‪ ۱۹۹۶/۷/۶‬صدراعظم و وزرا جدید اهدا سوگند را به جا آوردند‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ ۱۹۹۶/۹/۱۱‬شهر جاللآباد بدست طالبان افتاد‪.‬‬ ‫‪-‬‬
 ‫‪ □ 210‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫‪ ۱۹۹۶/۹/۲۷‬شهر کابل توسط طالبان فتح شد‪ .‬داکتر نجیب للا رئیسجمهور پیشین‬ ‫‪-‬‬
‫افغانستان توسط چند مرد مسلح از دفتر سازمان ملل متحد در کابل بیرون کشیده و به‬
‫محل نامعلوم برده شد‪.‬‬
‫‪ ۱۹۹۶/۹/۲۷‬داکتر نجیب للا و برادرش احمدزی و یاوراش به قتل رسیده و اجسادشان‬ ‫‪-‬‬
‫در چهارراهی آریانا بدار آویخته شد‪.‬‬
‫‪ ۱۹۹۶/۱۲/۱‬ببرک کارمل رئیسجمهور افغانستان در شهر مسکو وفات یافت‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ ۱۹۹۷/۵/۱۸‬جنرال عبدالملک ر ئیس سیاسی جنبش اسالمی افغانستان علیه جنرال‬ ‫‪-‬‬
‫دوستم رهبر آن گروه قیام نمود و اداره مزار شریف را بدست گرفت‪.‬‬
‫‪ ۱۹۹۷/۵/۲۴‬شهر مزار شریف بدست طالبان افتاد‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ ۱۹۹۷/۵/۲۶‬قیام عمومی علیه طالبان در شهر مزار شریف آغاز گردید‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ ۱۹۹۷/۵/۲۷‬طالبها بعد از تلفات سنگینی که بر نیروهای شان بوجود آمد از والیات‬ ‫‪-‬‬
‫شمالی کشور عقبنشینی کردند‪.‬‬
‫‪ ۱۹۹۷/۱۰/۲۶‬اداره طالبها نام رسمی کشور را به امارات اسالمی افغانستان تبدیل‬ ‫‪-‬‬
‫کردند‪.‬‬
‫‪ ۱۹۹۸/۱/۱۳‬یک فروند طیاره مسافربری مربوط آریانا در نزدیکی شهر کویته‬ ‫‪-‬‬
‫پاکستان سقوط کرد‪.‬‬
‫‪ ۱۹۹۸/۱/۲۳‬داکتر محمد یوسف صدراعظم سابق افغانستان در آلمان وفات یافت‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ ۱۹۹۸/۲/۴‬در اثر زلزله شدید در والیت تخار حداقل پنج هزار تن جان خود را از‬ ‫‪-‬‬
‫دست دادند‪.‬‬
‫‪ ۱۹۹۸/۳/۱۹‬یک بال طیاره بوئینگ مربوط شرکت هوائی آریانا در جنوب والیت‬ ‫‪-‬‬
‫کابل سقوط کرد‪.‬‬
‫‪ ۱۹۹۸/۴/۲۹‬مذاکرات میان نمایندگان طالبان و مالهای جبهه متحد در اسالمآباد آغاز‬ ‫‪-‬‬
‫ش د‪.‬‬
‫‪ ۱۹۹۸/۸/۸‬طالبان برای بار دوم کنترل شهر مزار شریف را بدست گرفتند‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ ۱۹۹۸/۸/۸‬نه دیپلمات و یک خبرنگار ایرانی در کنسولگری آنها در شهر مزار شر‬ ‫‪-‬‬
‫یف توسط طالبان به قتل رسیدند‪.‬‬
‫‪ ۱۹۹۸/۸/۱۱‬شهر تالقان والیت تخار بدست طالبان افتاد‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ ۱۹۹۸/۸/۸‬طالبان دست به قتلعام اهالی و افراد مسلح مزار شریف زدند‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ ۱۹۹۸/۸/۲۰‬دو اردوگاه نظامی در والیت خوست و ننگرهار هدف حمالت موشکی‬ ‫‪-‬‬
‫آمریکا قرار گرفت‪.‬‬
‫‪ ۱۹۹۸/۹/۱‬دولت اسالمی ایران اعالن کرد که یک مانور بزرگ نظامی را در‬ ‫‪-‬‬
‫سرحدات افغانستان اجرا خواهد کرد‪.‬‬
‫‪ ۱۹۹۸/۹/۱۳‬والیت بامیان بدست طالبان تصرف شد‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪211‬‬

‫فوریه ‪ ۱۹۹۹‬طالبان دو مجسمه بامیان را منهدم ساختند‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪ ۱۹۹۹/۷/۱۸‬مال محمد عمر رهبر طالبان طی اعالمیهای تحریم آمریکا علیه طالبان را‬ ‫‪-‬‬
‫محکوم کرد‬
‫‪ ۱۹۹۹/۷/۲۷‬طالبان حمله وسیع را بخاطر تصرف والیات شمال کابل براه انداختند‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ ۱۹۹۹/۱۰/۱۵‬بهدنبال تحریم اقتصادی طالبان پرواز هواپیماهای آریانا به خارج کشور‬ ‫‪-‬‬
‫ممنوع اعالن گردید‪.‬‬
‫‪ ۱۹۹۹/۱۰/۲۵‬سازمان ملل متحد اعتبار حکومت برهان الدین ربانی را به حیث دولت‬ ‫‪-‬‬
‫قانونی افغانستان برای یکسال دیگر تمدید کرد‪.‬‬
‫‪ ۲۰۰۰/۳/۱۸‬رادیوی طالبان در کابل اعالن کرد که مراسم سال نو خالف شریعت‬ ‫‪-‬‬
‫اسالمی است و نباید تجلیل گردد‪.‬‬
‫‪ ۲۰۰۰/۳/۲۶‬امیر اسماعیل خان والی سابق هرات از زندان طالبان در قندهار فرار‬ ‫‪-‬‬
‫کر د ‪.‬‬
‫‪ ۲۰۰۱/۲/۲۶‬رادیو طالبان در کابل فتوایی را به نشر رسانید که بر اساس آن باید تمام‬ ‫‪-‬‬
‫مجسمهها در افغانستان نابود گردد‪.‬‬
‫‪ ۲۰۰۱/۳/۹‬طالبان مجسمههای بامیان را که یکی از جمله آثار باستانی نایاب در جهان‬ ‫‪-‬‬
‫بود تخریب کردند‪.‬‬
‫‪ ۲۰۰۱/۴/۳‬احمد شاه مسعود به دعوت مقامات پارلمان اروپائی به آن قاره سفر کرد‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ ۲۰۰۱/۹/۹‬احمد شاه مسعود در منطقه خواجه بهاالدین والیت تخار توسط دو نفر‬ ‫‪-‬‬
‫عربی که خود را خبرنگار معرفی کرده بودند به قتل رسید‪.‬‬
‫‪ ۲۰۰۱/۹/۲۵‬طالبان سفارت آمریکا را در کابل به آتش کشیدند‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ ۲۰۰۱/۱۰/۷‬تهاجم آمریکا به افغانستان‬ ‫‪-‬‬
‫‪ ۲۰۰۱/۱۰/۲۶‬طالبان عبدالحق قوماندان سابق مجاهدین را اسیر و با همراهانش در‬ ‫‪-‬‬
‫والیت لوگر اعدام کردند‪.‬‬
‫‪ ۲۰۰۱/۱۱/۹‬شهر مزار شریف بدست نیروهای جبهه متحد ملی افغانستان فتح شد‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ ۲۰۰۱/۱۱/۱۲‬آخرین پایگاههای نظامی طالبان در اطراف شهر کابل از دستشان‬ ‫‪-‬‬
‫درآمد‪.‬‬
‫در واقعیت تبارز جنبش طالبددان در اواسددط سدالهای ‪۱۹۹۰‬م نتیجدۀ سدؤ اسدتفاده دولدت پاکسددتان از‬
‫استیالی انارشی حکومت مجاهدین در افغانستان و سؤ استفاده از احساسات نشنالیسددتی پشددتونها در‬
‫کشور میباشد‪ .‬از اینرو بیجهت نیست که ظهور طالبان در سال ‪۱۹۹۵‬م و پیروزی چشمگیر آنها‬
‫در سددقوط حکومددت مجاهددین و گدرفتن کابدل و والیدات در سدال ‪۱۹۹۶‬م‪ ،‬اکثدراا بدددون جنددگ‪ ،‬در‬
‫حقیقت عکسالعمل نشنلیزم پشتونها از یک طددرف و نارضددایتی مددردم از انارشددی لجددام گسدیخته و‬
‫بیامنیتی مستولی در کشور بود‪.‬‬
‫اما متأسفانه طالبان یک رژیم اختناق مذهبی قرون وسطایی را در کشور برقرار سدداختند کدده سدقوط‬
‫آنها در سال ‪ ۲۰۰۱‬توسط قوای امریکایی به کمک ملیشههای محلی و ایجدداد یددک دولدت مبنددی بدر‬
 ‫‪ □ 212‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫اساسات دموکراسی و قانون اساسی بر مبنای توافقات بن با استقبال عظیم مردم کشدور و بخصدوص‬
‫روشنفکران مواجه گردید‪ .‬استیالی دولددت مددذهبی فاشیسددتی و قدرون وسددطائی طالبدان در سددالهای‬
‫‪ ۲۰۰۱-۱۹۹۶‬به کمک مستقیم پاکستان‪ ،‬لکۀ ننگی بر دامان ملت افغددان و بخصدوص ملیدت پشدتون‬
‫محسوب میگردد و بزرگترین قربددانی تددداوم تروریددزم و جهددل پرسددتی ایددن گددروه تمدام پشددتونهای‬
‫ساکن والیات پشتوننشین کنار سرحد با پاکستان است‪.‬‬
‫احمد رشید در مورد طالبان مینویسد‪" :‬بسیاری از طالبان در کمپهای مهاجرین در پاکستان بدنیا‬
‫آمده و در مدارس آنجا آنجا درس خوانده اند‪ ،‬و مهارت جنگی را در دوران جهاد کسب کرده‬
‫اند‪ .‬طالبان جوان بسیار اندک از کشور خود و تاریخ آن اطالع دارند ولی دربارهء جامعه‬
‫مطلوب و دلخواه اسالمی که در زمان حضرت محمد علیه و سلم ‪ ۱۴۰۰‬سال پیش ایجاد شده‬
‫بود از مدارس خود معلومات کافی حاصل کرده و تطبیق آنرا اکنون خواهانند‪( ".‬احمد رشید‪،‬‬
‫طالبان‪ ،‬ص ‪.)37‬‬
‫حوادث آتی در بقدرت رسیدن طالبان نقش اساسی دارند‪:‬‬
‫• بروز ‪ 12‬اکتوبر ‪ 1994‬در حدود ‪ 200‬طالب از مدارس قندهار و پاکستان وارد سپین‬
‫بولدک شهرک سرحدی میان افغانستان و پاکستان شدند‪ .‬این شهرک در آنزمان در اختیار افراد‬
‫گلبدین حکمتیار بود‪ .‬قوای طالبان به سه دسته تقسیم شده باالی قوای حکمتیار حمه کردند هفت‬
‫نفرشانرا در بدل یکنفر کشتند و قوای حکمتیار فرار کرند در نتیجه سپین بولدک و دیپوی بزرگ‬
‫مهمات حکمتیار که در نزدیک آنجا قرار داشت بدست طالبان افتاد که در آن برعالوه ‪18000‬‬
‫کالشنکوف مقدار زیادی مهمات و تعدادی عراده جات بود نیز بود؛‬
‫• روز ‪ 20‬اکتوبر ‪1994‬م نصیرللا بابر وزیر داخلهء پاکستان با شش سفیر کشورهای غربی‬
‫مقیم اسالم آباد بدون اطالع حکومت ربانی‪-‬مسعود به قندهار و هرات سفر نمود‪ .‬او گفته بود که‬
‫‪ 300‬ملیون دالر از موسسات بین المللی جمع آوری کرده شاهراه کویته‪-‬هرات را باز سازی‬
‫نماید؛‬
‫‪ -‬بتاریخ ‪ 28‬اکتوبر ‪1994‬م بینظیر بوتو صدراعظم پاکستان با اسمعیل خان و جنرال‬
‫دوستم در عشق آباد مرکز ترکمنستان دیدار کرده تآکید کردند که راههای ترانسپورتی‬
‫بروی کاروانهای تجارتی پاکستانی از کویته از طریق قندهار و هرات بصوب‬
‫ترکمنستان در بدل حق العبور باز نگهداشته شود؛‬
‫‪ -‬بتاریخ ‪ 29‬اکتوبر ‪ 1994‬کاروان موترهاییکه متعلق به یونت لوژستیکی ملی اردوی‬
‫پاکستان‪ ،‬که در دهه هشتاد توسط آی اس آی ایجاد شده بود تا سالح و مهمات امدادی را‬
‫به مجاهدین برساند‪ ،‬بود و توسط ‪ 80‬دریور سابقه سردوی پاکستان از کویته بسوی‬
‫هرات براه افتاد‪ .‬کرنیل امام افسر عالیرتبه آی اس آی و جنرال قونسل پاکستان در‬
‫هرات با دو قوماندان جوان طالبان بنام مال بورجان و مال ترابی کاروان را رهبری‬
‫میکردند‪ .‬کاروان در نزدیکی میدان هوایی قندهار توسط قوماندان اللئ و منصور‬
‫اچکزئ و قومندان استاد حلیم توقف داده شد و آنها تقاضای پول و سهم از اموال حامل‬
‫کاروان کردند‪.‬‬
‫‪ -‬روز دول نوامبر طالبان به حمله دست زدند قوماندانهای قندهار به فکر اینکه اردوی‬
‫پاکستان حمله کرده از صحنه فرار کردند‪ .‬منصور تعقیب شد دستگیر و با ده نفر‬
‫محافظین او بقتل رسید‪ .‬جسد قوماندان منصور اچکزئ از میله یک تانک آویزان شد؛‬
‫‪ -‬شام همانروز طالبان به قندهار وارد شدند و بعد از دو روز جنگهای پراگنده قوماندانها را‬
‫شکست دادند‪ .‬مال نقیب للا عمده ترین قوماندان شهر قندهار که ‪2500‬مجاهد داشت با‬
‫دریافت پول از آی آس آی با افراد خود به صفوف طالبان پیوستند؛‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪213‬‬

‫‪ -‬حکومت و جماعت العلمای اسالم پاکستان سقوط قندهار را بدست طالبان با شادمانی جشن‬
‫گفتند‪ ،‬نصیرللا بابر وزیر داخله پاکستان کریدت پیروزی طالبان را از آن خود ساخته‬
‫به خبرنگاران گفت‪" :‬طالبان از خود ما هستند" (احمد رشید‪ ،‬طالبان‪ ،2002 ،‬ص‬
‫‪.)47‬‬
 ‫‪ □ 214‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫بخش ششم‪ :‬مداخل ٔه نظامی امریکا در افغانستان و دولت پسا طالبان‬

‫"دنیای غرب در تعقیب منافع خود ازافراطی ترین جهادیون اسالمگرا در افغانستان‪ ،‬عراق‪،‬‬
‫سوریه‪ ،‬یمن و لیبیا حمایت کرد و آنها را به قدرت رسانید! مجاهدین در سال ‪ ،1992‬طالبان‬
‫در سال ‪ 1996‬و ائتالف شمال در سال ‪ 2001‬مثالهای بارز آن در افغانستان اند‪ .‬منافع غرب‬
‫مطابق به زمان و مکان تغییر میابند و هماآهنگ به آنها‪ ،‬دوستان و دشمنان غرب در تغییر اند‪.‬‬
‫اگر کسی این الفبای سیاستهای جهان غرب را نداند‪،‬همیشه در تعجب‪ ،‬سردرگمی و گمراهی‬
‫خواهد بود!"‬
‫(دوکتور نوراحمد خالدی)‬
‫کنفرانس بن‪ ،‬قانون اساسی و امیدواریها‬
‫دویچه ویلی یا صدای آلمان در ‪ 2011‬نوشت‪ " :‬شهر بن در غددرب آلمددان بددا آن کدده بددا افغانسددتان‬
‫هزاران کیلومتر فاصله دارد‪ ،‬ولی حوادث ده سال گذشته نام آن را بددا سیاسدت ایدن کشدور جنددگ‬
‫زده گره زده است‪ .‬یک دهه پیش در سال ‪ 2001‬سرنوشت افغانستان در یکی از هوتل های ایدن‬
‫شهر رقم خورد‪".‬‬
‫سددرنگونی طالبدان در سددال ‪2001‬م‪ ،‬تشددکیل کنفددرانس بددن‪ ،‬ایجدداد دولددت مؤقددت بدده اشددتراک تمدام‬
‫نیروهای ضد طالبان و باالخره تصویب قانون اساسی نوین "جمهوری اسددالمی افغانسدتان" در سددال‬
‫‪ 2003‬توسط لویه جرگه با حمایت قاطع تمام نیروهای سیاسی و ملددی شددامل لویده جرگدده‪ ،‬و وعدددۀ‬
‫کمکهای ملیاردها دالر انکشافی از طرف کشورهای ایتالف ضد طالبان‪ ،‬برای مددردم بددال کشددیده و‬
‫ستمدیدۀ ما مانند نسیم فرحبخشی نوید یک دورنمددای درخشددان‪ ،‬یدک دورنمددای پدر از صدلح‪ ،‬صددفا‪،‬‬
‫آرامش و رونق میداد‪.‬‬
‫کنفرانس بن سال ‪ 2001‬یک کنفرانس نهادساز برای افغانستان بود‪ .‬در متن موافقتنامه کنفرانس‬
‫بن به این توجه شده بود که با ایجاد ساختارهای اساسی برای افغانستان‪ ،‬زمینه برای ایجاد و‬
‫شکل گیری دولت قوی و فراگیر ایجاد شود و از این طریق ثبات سیاسی در افغانستان به وجود‬
‫بیاید‪ .‬در کنفرانس بن اول در سال ‪ 2001‬میالدی‪ ،‬تعدادی از سیاستمداران افغان‪ ،‬از آدرس های‬
‫متعددی گرد هم آمده بودند تا در سایه همکاری بین المللی و با تکیه به سازمان ملل متحد‪ ،‬پالن‬
‫جدیدی را برای گریز از بحران تهیه کنند ‪.‬‬
‫شرکت کننده گان کانفرانس بن‬
‫در کنفرانس بن قانونی‪ ،‬فهیم‪ ،‬داکتر عبدللا‪ ،‬حاجی قدیر‪ ،‬عباس کریمی‪ ،‬حسین انوری‪ ،‬عارف‬
‫نورزی‪ ،‬مصطفی کاظمی‪ ،‬آمنه افضلی‪ ،‬میرویس صادق از جبههٔ متحد؛ نماینده گان جریان روم‬
‫به رهبری ظاهر شاه‪ :‬عبدالستار سیرت‪ ،‬عزیز للا واصفی‪ ،‬هدایت للا امین ارسال‪ ،‬محمد اسحاق‬
‫نادری‪ ،‬رلمی رسول‪ ،‬محمد امین فرهنگ‪ ،‬مصطفی طاهری‪ ،‬سیما ولی‪ ،‬رنا منصوری؛ از‬
‫جریان صلح قبرس ‪ :‬همایون جریر و اسحاق گیالنی بود و از جریان صلح پشاور انورالحق‬
‫احدی بود ‪ .‬این کنفرانس تحت نظر دهها نفر مشاور به رهبری لخضر ابراهیمی نمایندهٔ خاص‬
‫سازمان ملل در امور افغانستان و نماینده گان سایر کشور ها برگزار گردید‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪215‬‬

‫تصامیم کنفرانس بن‬

‫در سیزدهم دسمبر سال ‪ ۲۰۰۱‬میالدی به دنبال ‪ ۹‬روز بحث و مشاجره‪ ،‬شرکت کنندگان نشست‬
‫بن در آلمان‪ ،‬یک توافقنامه دو مرحله ای را امضا کردند که سنگ بنای ایجاد نظام جدید را پس‬
‫از بیست سال جنگ داخلی در افغانستان گذاشت‪.‬‬
‫براساس این توافقنامه تاریخی‪ ،‬چهره ها و گروه های کلیدی درگیر در مسایل افغانستان روی‬
‫ایجاد یک حکومت موقت شش ماهه توافق کردند و همچنین پذیرفتند که برای کمک به تامین‬
‫امنیت در افغانستان‪ ،‬پس از سالها بی ثباتی‪ ،‬نیروهای بین المللی حافظ صلح در افغانستان مستقر‬
‫شوند‪.‬‬
‫جناح های مختلف شرکت کننده در این نشست‪ ،‬از جبهه متحد شمال گرفته تا سایر گروه های‬
‫جهادی و نیز افراد طرفدار محمد ظاهرشاه این توافقنامه را امضا کردند‪.‬‬
‫توافقنامه بن‪ ،‬توانست به یکی از جنجالی ترین معضل سیاسی افغانستان در سه دهه گذشته که‬
‫تقسیم قدرت سیاسی بود پایان دهد و با انتخاب حامد کرزی‪ ،‬از چهره های جهادی پشتون تبار به‬
‫عنوان رئیس اداره موقت‪ ،‬روند جدیدی را در افغانستان آغاز کند‪.‬‬

‫ترکیب قومی کابینه موقت‬

‫کابینه ای به رهبری حامد کرزی‪ ۳۰ ،‬کرسی داشت که با توجه به ترکیب قومی میان گروه های‬
‫سیاسی افغان‪ ،‬تقسیم شد‪ .‬از این جمع‪ ،‬یازده کرسی به پشتونها رسید‪ ،‬هشت کرسی را تاجکها‬
‫اشغال کردند‪ ،‬پنج کرسی دیگر به هزاره ها داده شد‪ ،‬سه کرسی به افراد وابسته به قوم ازبک‬
‫تعلق گرفت و بقیه کرسیها به سایر اقلیت های قومی رسید‪.‬‬
‫دو زن ‪ -‬سیما سمر و سهیال صدیق – نیز به کابینه موقت راه یافتند و وزارتهای امور زنان و‬
‫صحت به آنها داده شد‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬خانم سمر‪ ،‬به عنوان یکی از پنج معاون آقای کرزی نیز‬
‫تعیین شد‪.‬‬

‫آزادی های اجتماعی و حقوق بشر‬

‫از نکات مهم توافقنامه بن‪ ،‬تاکید بر آزادی های اجتماعی افغانها‪ ،‬از جمله آزادی بیان و همچنین‬
‫حقوق زنان و حقوق بشر بود‪.‬‬
‫در این توافقنامه تصریح شده است که "حق مردم افغانستان به انتخاب آزادانه آینده سیاسی‬
‫کشورشان براساس اصول اسالمی‪ ،‬دموکراسی‪ ،‬پلورالیسم و عدالت اجتماعی" تضمین شود‪.‬‬
‫به سازمان ملل متحد در این توافقنامه صالحیت داده شد تا موارد نقض حقوق بشر را تحقیق‬
‫کرده و پیشنهادات و توصیه های خود را در این رابطه ارائه کند‪.‬‬
‫این توافقنامه همچنین در سطح بین المللی‪ ،‬کرسی دائمی افغانستان در سازمان ملل متحد را احیا‬
‫کرد و در بعد داخلی‪ ،‬خلع سالح عمومی گروه های مسلح غیرمسئول را منظور کرده و تمامی‬
‫کنترل بر اوضاع کشور را به حکومت "موقت" مرکزی واگذار کرد‪.‬‬
 ‫‪ □ 216‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫اداره انتقالی‬
‫براساس این توافقنامه‪ ،‬اداره موقت شامل کابینه ای با ‪ ۳۰‬کرسی و رئیس‪ ،‬کمیسیون مستقل تدویر‬
‫لویه جرگه اضطراری‪ ،‬بانک مرکزی و دادگاه عالی بود‪.‬‬
‫همچنین توافق صورت گرفت که یک کمیسیون عدلی‪ ،‬برای بازسازی و احیای سیستم عدلی و‬
‫قضایی افغانستان "مطابق با احکام اسالمی و قواعد بین المللی" تشکیل شود‪.‬‬
‫برگزاری لویه جرگه اضطراری برای ایجاد اداره انتقالی و تعیین رئیس اداره انتقالی ششماه پس‬
‫از تشکیل اداره موقت و برگزاری لویه جرگه دیگری برای تصویب قانون اساسی جدید‬
‫افغانستان‪ ،‬هجده ماه پس از ایجاد اداره انتقالی‪ ،‬از دیگر نکات مهم توافقنامه بن بود‪.‬‬
‫توافقنامه بن اول همچنین تصریح شده است که همزمان با انتقال قدرت‪ ،‬تمامی گروه های‬
‫جهادی‪ ،‬نیروهای مسلح افغانستان و سایر گروه های مسلح "تحت کنترل اداره موقت درآمده و‬
‫مطابق با نیازمندی های امنیتی نیروی مسلح افغانستان شناخته شوند"‪.‬‬

‫حضور سربازان بین المللی‬

‫در بخش دیگر توافقنامه بن‪ ،‬از سازمان ملل متحد خواسته شد تا با حضور نظامیان بین المللی در‬
‫کابل و مناطق اطراف آن توافق کند‪.‬‬
‫این نیروها باید برای کمک به امنیت به افغانستان اعزام می شدند‪ .‬و ) ‪ (ISAF‬نیروهای یاری‬
‫امنیتی‪ ،‬نام گرفتند‪.‬‬
‫گروه های حاضر در اجالس بن اول‪ ،‬توافق کردند که تمامی واحدهای نظامی خود را از کابل و‬
‫سایر مناطقی که نیروهای تحت حمایت سازمان ملل متحد در آن حضور می یابند‪ ،‬بیرون کنند‪.‬‬
‫برای حضور نیروهای بین المللی در افغانستان اما‪ ،‬تعداد دقیق این نیروها و زمانبندی برای‬
‫حضور آنها مشخص نشد‪.‬‬
‫همچنین توافق شد که حضور این نیروها با توجه به ضرورت‪ ،‬به سایر مناطق افغانستان گسترش‬
‫یابد‪.‬‬

‫عواقب کنفرانس بن‬

‫در متن موافقتنامه کنفرانس بن به این توجه شده بود که با ایجاد ساختارهای اساسی برای‬
‫افغانستان‪ ،‬زمینه برای ایجاد و شکل گیری دولت قوی و فراگیر ایجاد شود و از این طریق ثبات‬
‫سیاسی در افغانستان به وجود بیاید‪.‬‬
‫اما دریغا که گردانندگان کنفرانس بن و لویه جرگه با نادیده گرفتن و حذف یکدی از بددازیگران مهددم‬
‫سیاسی آن زمان در وجود طالبان دانسته یا نادانسته تخم ندداآرمی را در ایددن سدرزمین کاشددته بودنددد‪.‬‬
‫سوالهای زیادی در این مورد میتوان مطرح کرد‪:‬‬
‫‪ -‬آیا این نادیده گرفتن تصادفی بود‪ ،‬غفلت بود و یا قصدی و حساب شده؟‬
‫‪ -‬چه کسانی در این توطیه دخیل بودند؟‬
‫‪ -‬آیا کسی نبود که فکر کند چطور ممکن اسددت یددک نیرویدی کده در بدیش از ‪ 80‬درصددد ایددن‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪217‬‬

‫خاک حکومت میکرد با فرود آمدن چند بمب از طیددارات بددی ‪ 52‬عمدددتا ا بدددون مقاومددت بدده‬
‫زمین فرو رفتند!‬
‫‪ -‬این دایرکتران دورنمای حیددات سیاسددی کشددور چگونده نتوانسددتند موجودیددت قددویترین قدددرت‬
‫منطقوی را که حامی این نیروی سیاسی است نیز در معادالت خود در نظر بگیرند؟‬
‫‪ -‬آیا بدده فکددر کسددی خطددور نکددرد ایددن دیدوی کدده بدا سددالح خددود و مدوتر سددایکلهای خددود و‬
‫جیپهای پیکددپ خددود آب شدددند و بده زمدین فددرو رفتنددد بداالخره از جددایی سددر بددر آوردنددی‬
‫هستند!؟‬
‫‪ -‬با وجود آن وقتی این نیروی سیاسی پیشنهاد میکند که حاضر است در دولت افغانستان سددهم‬
‫بگیرد این پیشنهاد نادیده گرفته میشود‪.‬‬
‫مهرالدین مشید در مجله انترنتی آریایی نوشت‪" :‬از همه مهمتر‪ ...‬بی بدداوری امریکددا بده سددخت‬
‫جانی نیرو های جنگی وکم بها دادن به ویژه گی های تاریخی افغانسددتان بددود و فکدر میکددرد کدده‬
‫مخالفان مسلح به زودی سرکوب و مهار می شوند ‪ .‬در این رابطه مداخالت کشور هددای همسدایهٔ‬
‫افغانستان بویژه ایران و پاکستان را با توجه به اسددتراتیژی هددای بلنددد پروازاندده و سددیطره طلباندهٔ‬
‫آنان در افغانستان نیز کم بها کم گرفت ‪ .‬در کنار این سطحی نگری ها می توان‪ ٬‬از چشم پوشی‬
‫از نقش نماینده گان طالبان دراین نشست سخن گفت که دالیل شماری بده بهاندهٔ بوجددود آمدددن ایددن‬
‫کنفرانس بخاطر سرنگونی طالبان نمی تواند‪ ٬‬این خالی اشتباه آلود را پر کند ‪ .‬کشته شددن هشددت‬
‫هزار نیروی طالبان در شمال افغانستان بوسیل ٔه نیرو های دوستم در محضر امریکایی عمل اشتباه‬
‫آلودی بود که هرچه بیشتر خشم طالبان را برانگیخت ‪ .‬در این میان فیصله های یک جانبهٔ بددن و‬
‫واگذاری قدرت بیشتر برای گرو ٔه رقیب طالبان از جمله اشتباهات بزرگتری بود که هر نوع امیددد‬
‫واری صلح و ثبات در افغانستان را به یاس مبدل کرد ‪ .‬غارت های مافیایی زمددین و تدداراج هددای‬
‫سازمان یافت ٔه اقتصادی این ها با رفقای شریک قدرت آنان بعددتر تمدامی خددوش بیندی هددای مدردم‬
‫برای آیندهٔ مرفه را به خاک یکسان کرد "‪.‬‬
‫فرود آمدن ‪ ۲۵۰‬سرباز امریکایی در شمال همزمان با سقوط زود هنگام طالبان ناشدی‬
‫از یک نوع دست پاچگی های نظامی آندان بده گونده یدی پنتداگون را اغفدال کدرد و از‬
‫سویی هم گوش دادن امریکا به مشوره های شدماری تدازه بده میددان سیاسدت آمدده هدا‬
‫سبب شد که طالبان را دست کم گرفته و در سال ‪ ۲۰۰۳‬متوجه عراق شد‪.‬‬
‫تشکیل حاکمیت موقت‬
‫ایجاد و تاسیس اداره موقت برای رهبری سیاسی افغانستان و سازماندهی این کشور برای گذار‬
‫به سوی ثبات و دموکراسی‪ ،‬یکی از اولین و مهم ترین موضوعاتی بود که از سوی شرکت‬
‫کنندگان در کنفرانس بن بدان توجه گردیده بود‪ .‬در اولین بند از ماده اول مربوط به احکام‬
‫عمومی موافقتنامه بن‪ ،‬تاسیس حاکمیت موقت مورد توجه قرار گرفت‪ .‬شرکت کنندگان در این‬
‫موافقت نامه تصریح کرده بودند که یک حاکمیت موقت با کسب قدرت رسمی به تاریخ ‪22‬‬
‫دسمبر ‪ 2001‬تأسیس خواهد شد‪.‬‬
‫با تشکیل اداره موقت و قرار گرفتن حامد کرزی‪ ،‬در راس این اداره‪ ،‬جناح های سیاسی متعدد‬
‫در افغانستان نیز که خستگی مردم از جنگ را درک می کردند‪ ،‬از آن استقبال کردند‪ .‬برهان‬
‫الدین ربانی‪ ،‬رییس جمهور وقت دولت مجاهدین که نمایندگانش با اشتراک در کنفرانس‪ ،‬معاهده‬
‫بن را امضا کرده بودند‪ ،‬به تاریخ اول ماه جدی سال ‪ 1380‬برابر با ‪ 22‬دسامبر سال ‪2001‬‬
‫میالدی‪ ،‬در یک مراسم رسمی‪ ،‬قدرت را به حاکمیت موقت ایجاد شده تسلیم داد‪ .‬تسلیم قدرت از‬
‫سوی برهان الدین ربانی به حامد کرزی‪ ،‬در نوع خود در افغانستان بی نظیر بود‪ .‬این برای‬
 ‫‪ □ 218‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫اولین بار بود که در تاریخ افغانستان‪ ،‬قدرت ‪ -‬در بلندترین سطح‪ -‬بدون خونریزی‪ ،‬بدون کودتا و‬
‫بدون شورش و در آرامی از یک مرجع به مرجع دیگری سپرده می شد‪.‬‬
‫در کنفرانس بن‪ ،‬دولت موقت به اشتراک تمام نیروهای ضد طالبان که با امریکا در سقوط طالبان‬
‫همکاری کردند تآسیس شد‪ .‬گردانندگان کنفرانس بن‪ ،‬امریکا و بخصوص زلمئ خلیلزاد‪ ،‬بخوبی‬
‫از ترکیب قومی نفوس افغانستان باخبر بودند‪ .‬بر اساس تخمینهای ادارهء مرکزی استخبارات‬
‫امریکا (سی آی آی) وادارهء مرکزی استخبارات جغرافیایی امریکا ترکیب قومی نفوس‬
‫افغانستان از قرار آتی میباشد‪ :‬پشتون ‪ 42‬فیصد‪ ،‬تاجیک ‪ 27‬فیصد‪ ،‬هزاره ‪ 9‬فیصد‪ ،‬ازبک ‪۹‬‬
‫فیصد‪ ،‬ایماق ‪ 4‬فیصد‪ ،‬ترکمن ‪ 3‬فیصد‪ ،‬و سایر اقوام جمعآ ‪ 7‬فیصد نفوس افغانستان را تشکیل‬
‫میدهند‪ .‬بنابر آن تعیین حامد کرزئ که یک پشتون متجدد‪ ،‬وابسطه به یک خانواده صاحب رسوخ‬
‫و همچنان یکی از چهره های حکومت مجاهدین که در سال ‪1992‬م قدرت را در کابل بدست‬
‫گرفت میباشد قابل توجیه است چهره ایکه بتواند با رهبران تنظیمهای جهادی متحد امریکا در‬
‫سقوط دولت طالبان که حاال قدرت واقعی را در دولت در دست دارد یک حکومت موتر را ایجاد‬
‫کند‪ .‬قابل تذکر است که زلمئ خلیلزاد گرداننده کنفرانس بن بعدها تا ٔیید نمود که اسم حامد کرزئ‬
‫برای زعامت حکومت موقت از جانب عبدللا عبدللا به او پیشنهاد گردید‪.‬‬

‫ریاست جمهور حامد کرزئ‬

‫(زندگینامه حامد کرزئ از جریده انترنتی حقیقت‬
‫اقتباس شده است)‬
‫[حامد كرزى فرزند عبد االحد كرزى نواسۀ خیر‬
‫محمد خان به تاریخ ‪ ۳‬جدی ‪۱۳۳۶‬هجرى شمسى‬
‫مطابق ‪۲۴‬دسامبر ‪۱۹۵۷‬میالدى در قریۀ كرز در‬
‫نزدیكى شهر قندهار متولد گردید‪ .‬جد بزرگوار حامد‬
‫كرزى در دوران جنگ استقالل افغانستان و مبارزات‬
‫بعد از آن سهم فراوان گرفته و مدتى به حیث معین‬
‫مجلس اعیان افغانستان مصدر خدمت شده‬
‫است‪ .‬عبداالحد كرزى پدر حامد كرزى‪ ،‬از روساى‬
‫قوم پوپلزایى و از جملۀ رهبران سیاسى كشور بوده‬
‫كه در دهه شصت میالدى به حیث معین شوراى‬
‫افغانستان مصروف خدمت بود‪.‬‬
‫وقتى عبداالحد كرزى عضو پارلمان گردید با خانواده به كابل نقل مكان كرد‪ .‬حامد كرزى در آن‬
‫وقت در مكتب ابتدایى محمود هوتكى‪ ،‬سید جمال الدین افغانى و بعدا ا به لیسۀ عالى حبیبیه شامل‬
‫شد‪ .‬موصوف بعد از فراغت از لیسۀ حبیبیه در سال ‪ 1355‬مطابق ‪۱۹۷۶‬جهت ادامۀ تحصیل به‬
‫هندوستان رفت و در پوهنتون سمله آن كشور در رشته روابط بین المللى و علوم سیاسى تحصیل‬
‫را آغاز كرد‪.‬‬
‫حامد كرزى در رشتۀ متذكره به اخذ درجۀ ماسترى نایل آمد و در سال ‪۱۳۶۲‬هجرى شمسى‬
‫مطابق ‪۱۹۸۳‬میالدى از هند به پاكستان رفت و در صفوف مجاهدین بخاطر نجات وطن از‬
‫تجاوز شوروى شامل گردید و به جهاد و به مبارزه آغاز نمود‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪219‬‬

‫حامد كرزى در سال ‪۱۳۶۴‬هجرى شمسى مطابق ‪۱۹۸۵‬میالدى براى یك دورۀ آموزشى در‬
‫رشتۀ ژورنالیزم عازم فرانسه گردید و پس از تكمیل كورس سه ماهه در شهر لیل فرانسه به‬
‫پشاور عودت نمود و بحیث آمر ادارۀ رسانه ها و بعداا به صفت معاون دفتر سیاسى تنظیم جبهۀ‬
‫ملى نجات افغانستان به رهبرى پروفیسور صبغت للا مجددى ایفاى وظیفه نمود‪.‬‬
‫حامد كرزى با تشكیل حكومت موقت مجاهدین در سال ‪ 1368‬مطابق ‪۱۹۸۹‬مسئولیت ریاست‬
‫امور روابط خارجى دفتر رئیس حكومت موقت را در پشاور عهده دار شد‪.‬‬
‫حامد كرزى بعد از تاسیس حكومت مجاهدین در افغانستان در سال ‪۱۳۷۱‬هجرى شمسى مطابق‬
‫‪۱۹۹۲‬میالدى به حیث معین سیاسى وزارت امور خارجه افغانستان مقرر گردید‪.‬‬
‫دو سال بعد‪ ،‬زمانى كه جنگ هاى داخلى میان گروه هاى مجاهدین در كابل شدت گرفت حامد‬
‫كرزى مقام دولتى را ترك نمود و براى تدویر نمودن لویه جرگه فعالیت هاى خویش را آغاز‬
‫كرد‪.‬‬
‫قابل یاد آورى است‪ ،‬وقتى كه حل منازعات در افغانستان به بن بست مى رسید‪ ،‬حامد كرزى‬
‫یگانه كلید حل منازعات را تدویر لویه جرگه مى دانست و به همین خاطر موصوف از سال‬
‫‪۱۹۸۶‬الى تشكیل ادارۀ موقت پیوسته بر تدویر یافتن لویه جرگه هاى عنعنوى افغانستان تاكید‬
‫نموده و آن را براى نجات افغانستان حیاتى پنداشته است‪.‬‬
‫در سال ‪۱۳۷۹‬هجرى شمسى مطابق آگست سال ‪۲۰۰۰‬میالدى پدر حامد كرزى كه در شهر‬
‫كویته – پاكستان اقامت داشت ‪ ...‬ترور گردید‪.‬‬
‫كرزى به ادامۀ مبارزات خویش در اوایل اكتوبر سال ‪۲۰۰۱‬میالدى که مطابق ماه میزان ‪1380‬‬
‫با سه تن از هم فكرانش به والیت ارزگان رفته و در بسیج مردم كوشید و تا سرنگونى رژیم‬
‫طالبان در والیات مركزى افغانستان به مبارزه ادامه داد‪.9‬‬
‫حامد كرزى بتاریخ ‪ 14‬قوس ‪ 1380‬مطابق ‪ ۵‬دسامبر سال ‪۲۰۰۱‬میالدى‪ ،‬از طرف اشتراك‬
‫كننده گان جلسۀ بن – آلمان به حیث رئیس ادارۀ موقت انتخاب شد و بتاریخ ‪۲۲‬دسامبر همان سال‬
‫با اعضاى كابینه حلف وفادارى را یاد كرد‪].‬‬

‫دولت پسا طالبان‬

‫سرنگونی دولت طالبان در سال ‪ ۲۰۰۱‬توسط قوای هوایی امریکایی با استفاده از ملیشدههای محلددی‬
‫در ب ددل هزاره دا میلیددون دالددر نقددد‪ ،‬کمکهددای تس دلیحاتی و بددا همک داری نزدیددک قوتهددای خدداص‬
‫امریکددایی یکبددار دیگ در افغانسددتان را بدده حوزهه دای نفددوذ جنددگ سدداالران مبدددل سدداخت‪ .‬در بلددخ‪،‬‬
‫سمنگان‪ ،‬جوزجان و فاریاب ملیشههای دوستم‪ ،‬عطا محمد نور و محمد محقق به قدرت رسددیدند‪ ،‬در‬
‫هرات اسمعیل خان‪ ،‬در قندهار ملیشههای حامد کرزی و گل آغددا شددیرزی‪ ،‬در ننگرهددار ملیشددههای‬

‫‪ 9‬حامد کرزئ در ارزگان یک گروپ ملیشیه ضد طالبان را ایجاد کرد که از جانب یک تیم قوای خاص‬
‫امریکائی حمایت‪ ،‬تجهیز و تربیه شده و حمایت هوایی تامین گردید که در نتیجه ارزگان را از دست طالبان بیرون‬
‫کرده وجانب قندهار سوق داده شدند‪ .‬در نزدیکی قندهار طالبان با حامد کرزئ برای خروج و تسلیمی شهر مذاکره و‬
‫توافق کردند که بر اثر این توافق طالبان از جنگ دست کشیده حامد کرزئ و گل آقا شیرزئ که از یک جهت دیگر‬
‫به کمک امریکاییها بسمت قندهار در حرکت بود شهر قندهار را تسلیم شدند ‪ (.‬نویسنده)‪.‬‬
 ‫‪ □ 220‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫شورای مشرقی (حاجی قدیر‪ ،‬حضرت و غیره) و بددا خددروج عجوالنددۀ طالبددان از کابددل‪ ،‬ملیشددههای‬
‫شورای نظار شهر را بدون جنگ اشغال کرده و زمام قدرت را به دست گرفتند‪.‬‬
‫دولت حاصله از کنفرانس بن در حقیقت انعکاس سیاسی ایددن تقسددیمبندی منطقددوی قدددرت در کشددور‬
‫میباشد و تا امروز بعد از ‪۱۴‬سال دولددت مرکددزی نتوانسدت حاکمیددت مرکددزی را در کشدور تددأمین‬
‫نماید‪.‬‬
‫با اشغال کابل توسط شدورای نظددار و همکدداری دوامدددار نیروهددای بینالمللددی بددا آنهددا شددرایطی را‬
‫فراهم ساخت تددا شددورای نظددار و حامیدان محلدی آنهدا بصدورت غیرمتددوازن بدده قددویترین نیدروی‬
‫سیاسی و نظامی در کشور مبدددل گردنددد‪ .‬تمددام قوماندددانهای جهددادی شددورای نظددار بده جنرالهددای‬
‫اردوی ملی ارتقاء یافتند و پستهای کلیدی سیاسی‪ ،‬اداری و نظامی را در طول ‪۱۴‬سددال گذشدته در‬
‫اختیار گرفتند و طوریکه انتخابات ریاست جمهوری سال ‪۲۰۱۴‬م نشان داد به هیچوجدده حاضدر بدده‬
‫از دست دادن این قدرت سیاسی‪ ،‬اداری و نظامی و حتی شراکت متناسب آن نیستند‪.‬‬
‫با توجه به ترکیب قومی فوق با توجه به ماهیت تاریخی زعامت دولتهای افغانستان امریکاییها‬
‫حامد کرزئ را که یک سیاستمدار پشتون تبار است و امریکاییها با اعزام یک تیم قوای‬
‫اختصاسی نظامی در پس گرفتن ارزگان و قندهار از طالبان با موصوف همکاری کرده بودند‬
‫برای زعامت دولت جدید مابعد طالبان انتخاب کردند‪ .‬باید متذکر شد که این انتخاب با توافق‬
‫شورای نظار و اتحاد شمال که در کنفرانس بن به رهبری یونس قانونی حاظر بودند به شرطی‬
‫پذیرفته شد که پستهای کلیدی دولت به آنها تفویض گردد‪ .‬تقسیم قدرت میان جناح های جهادی‪،‬‬
‫و بخصوص نقش انحصاری شورای نظار و اتحاد شمال‪ ،‬یکی از انتقادها اساسی بر کنفرانس‬
‫بن سال ‪ 2001‬میالدی است‪.‬‬
‫لویه جرگه اضطراری‬
‫برگزاری لویه جرگه اضطراری برای تشکیل اداره انتقالی دومین دست آورد مهم کنفرانس بن‬
‫‪ 2001‬می باشد‪ .‬تشکیل کمیسیونی برای برگزاری لویه جرگه اضطراری و برگزاری این جرگه‬
‫برای تشکیل دولت انتقالی‪ ،‬از جمله موضوعات مورد تعهد رهبران شرکت کننده در کنفرانس بن‬
‫بود‪.‬‬
‫لویه جرگه اضطراری که از تاریخ ( ‪ ) 1381/3/28 – 1381/3/20‬در تاالر خیمه لویه‬
‫جرگه در کابل برگزار شد‪ ،‬یکی از تاریخی ترین رخدادهای افغانستان و از دست آوردهای مثبت‬
‫افغانستان محسوب می گردد‪ .‬زیرا این جرگه از این جهت ارزش داشت که در چند دهه اخیر‬
‫تاریخ افغانستان‪ ،‬برای اولین بار بود که بیش از یک هزار و پنجصد تن از افغان ها با زبانی‬
‫غیر از زبان تفنگ در رابطه به تعیین سرنوشت سیاسی کشور به بحث می پرداختند‪.‬‬
‫شمار اعضای لویه جرگه اضطراری یک هزار و شش صد و پنجاه و دو عضو اعالم شده است‬
‫که از میان مردم در داخل افغانستان و مهاجران افغان در کشورهای خارجی شرکت کرده بودند‪.‬‬
‫از این میان ‪ 50‬عضو انتصابی بودند که از سوی رییس اداره موقت تعیین شده بودند‪ .‬به عنوان‬
‫نخستین جرگه ی انتخابی در افغانستان‪ ،‬لویه جرگه اضطراری توانست از اقشار مختلف ملت‬
‫افغانستان‪ ،‬به شمول مهاجرین نمایندگی کند‪ .‬در این جرگه که توجه کشورهای مختلف دنیا را نیز‬
‫با خود داشت‪ ،‬حضور زن های افغان علی الخصوص بسیار چشمگیر بود‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪221‬‬

‫اداره انتقال با ترکیب نا متوازن‬

‫شرکت کنندگان در لویه جرگه اضطراری رییس دولت انتقالی افغانستان را انتخاب کردند‪ .‬حامد‬
‫کرزی رییس اداره موقت در رقابت با داکتر مسعوده جالل‪ ،‬توانست آرای بیشتر شرکت کنندگان‬
‫در این جرگه را به دست بیاورد‪.‬‬
‫اداره انتقالی دومین گامی بود که در راستای گذار افغانستان به دموکراسی و ثبات سیاسی در‬
‫کنفرانس بن در نظر گرفته شده بود‪ .‬در بند چهارم ماده اول از احکام عمومی معاهده بن‪ ،‬اداره‬
‫موقت به عنوان مسوول گذار افغانستان به سمت و سوی ثبات و دموکراسی معرفی شده بود‪ .‬در‬
‫بخشی از این بند آمده است‪ ":‬این اداره – اداره انتقالی ‪ -‬در مدت دو سال از تاریخ دایر شدن‬
‫لویه جرگه زمینه را برای ایجاد یک حکومت کامالا نماینده که در نتیجه انتخابات آزاد و مناسب‬
‫منتخب خواهد گردید آماده مي سازد"‪.‬‬
‫در سال ‪ 2002‬لویه جرگه اضطراری برگزار شد و حامد کرزی به عنوان رییس دولت انتقالی‬
‫انتخاب شد‪.‬‬
‫حکومت موقتی که برای دوره شش ماهه در نظر گرفته شده بود‪ ،‬هدفش این بود که حاکمیت ملی‬
‫را در افغانستان متمرکز سازد‪ .‬پیش از ایجاد حاکمیت موقت‪ ،‬افغانستان شاهد پراکندگی قدرت‬
‫بود‪ .‬رهبران متعدد در نقاط متعدد افغانستان بر اساس صالح دید خویش می توانستند قدرت را‬
‫اعمال کرده و مبادرت به جنگ و صلح کنند‪ .‬حاکمیت موقت توانست به این مشکل پایان دهد‪.‬‬
‫اداره انتقالی در گستره وسیع تری قرار بود فعالیت کند‪ .‬این اداره مسوولیت داشت تا راه هایی را‬
‫جستجو کند که بتواند به صلح و ثبات دایمی در افغانستان برسد‪ .‬یکی از مهم ترین این راه ها‬
‫قانونمند سازی جامعه می توانست باشد‪ .‬تیمور شاران در سال ‪ 2009‬در بی بی سی مینویسد‪:‬‬
‫"توافقات بن در سال ‪ 2001‬روی کاغذ بستری را برای یک حکومت دارای پایه های وسیع‪،‬‬
‫چند قومی و متوازن سیاسی به وجود آورد‪ .‬با این وصف‪ ،‬قدرت عمالً به صورت عمده در‬
‫اختیار آنچه که "ائتالف شمال" خوانده می شد و بویژه میان شاخه کوچک نظامی حزب جمعیت‬
‫متشکل از چهره های موسوم به 'پنجشیری' قرار داشت"‪.‬‬
‫ائتالف شمال‪ 17 ،‬پست مهم از میان جمعا ا ‪ 30‬پست را از آن خود کرد که وزارتهای مهم دفاع‪،‬‬
‫داخله‪ ،‬خارجه‪ ،‬پالن‪ ،‬تجارت و ریاست امنیت ملی جزو آنها می شد‪ .‬در این میان تنها دو پست‬
‫ریاست دولت و وزارت مالیه در اختیار گروه به اصطالح "روم" متشکل از طرفداران ظاهرشاه‬
‫قرار گرفت‪.‬‬
‫بدین ترتیب‪ ،‬ائتالف شمال‪ ،‬که به دنبال سقوط طالبان کابل را در کنترل خود گرفته بود‪ ،‬برنده‬
‫تمام عیار بازی بود‪ .‬این کابینه متوازن نبود‪ ،‬چرا که در آن به برخی از گروهها بیش از اندازه‬
‫الزم سهم داده شده بود و برخی دیگر از سهم واقعی برخوردار نشده بودند‪ .‬کوتاهی در عملی‬
‫کردن توافقات بن در زمینه برقراری مناسبات مبتنی بر تسهیم متناسب قدرت‪ ،‬کشمکش داخلی‬
‫شدیدی را میان چهره های مختلف داخل حکومت به دنبال داشت‪.‬‬
‫آقای کرزی که می توان گفت به نوعی در احاطه "جنگساالران" نیرومند بود و حوزه نفوذش به‬
‫کابل محدود می شد‪ ،‬از سال ‪ 2003‬سیاست کنارزدن حریفان از قدرت را در پیش گرفت و‬
‫تالش کرد تا سهم ائتالف شمال را در کابینه خود محدود سازد‪.‬‬
 ‫‪ □ 222‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫به همین دلیل دوره بین سالهای ‪ 2002‬تا ‪ 2005‬شاهد کشمکشها و منازعه شدید داخلی بین‬
‫نخبگان گوناگون دولتی بود که در جریان آن رییس جمهور و با متحدان نزدیک خود در یک‬
‫طرف و "جهادیهای" ائتالف شمال در طرف دیگر قرار داشتند‪.‬‬
‫قانون اساسی جدید‬
‫برای نیل به حاکمیت قانون‪ ،‬دولت انتقالی موظف شده بود تا لویه جرگه تصویب قانون اساسی را‬
‫دایر کرده و قانون اساسی جدیدی را برای افغانستان به تصویب برساند‪ .‬در بند ششم ماده اول از‬
‫بخش احکام عمومی موافقتنامه بن‪ ،‬دولت انتقالی موظف شده بود که لویه جرگه قانون اساسی را‬
‫طی هجده ماه از تأسیس حاکمیت انتقالی دایر کند تا قانون اساسی را برای افغانستان تصویب کند‪.‬‬
‫البته برای گریز از مواجهه با خالی قانونی در افغانستان‪ ،‬قانون اساسی ‪ 1343‬به عنوان قانون‬
‫اساسی نافذ بر افغانستان معرفی شده بود‪.‬‬
‫تدوین و تصویب قانون اساسی یک گام مهم در پیش برد پروسه ملت سازی در افغانستان بود که‬
‫به عنوان یکی از مهم ترین بخش های موافقت نامه بن محسوب می گردد‪ .‬تهیه یک سند مشترک‬
‫به عنوان مظهر خواسته مشترک تمام مردم افغانستان‪ ،‬می توانست به خستگی مردم خسته از‬
‫جنگ افغانستان پایان دهد‪.‬‬
‫در موافقتنامه بن تصریح شده بود که قانون اساسی جدید توسط لویه جرگه قانون اساسی که در‬
‫ظرف ‪ 18‬ماه بعد از تأسیس اداره انتقالی دایر می گردد‪ ،‬تصویب گردد‪ .‬همین موافقتنامه پیش‬
‫بینی کرده بود که یک کمیسیون قانون اساسی از سوی دولت انتقالی به همکاری ملل متحد تأسیس‬
‫خواهد شد‪.‬‬
‫بر اساس این تعهدات‪ ،‬حامد کرزی رییس دولت انتقالی به تاریخ ‪ 13‬میزان ‪ 1381‬برابر با ‪5‬‬
‫اکتوبر سال ‪ 2002‬میالدی‪ ،‬نه نفر را به عنوان اعضای کمیسیون تسوید قانون اساسی تعیین‬
‫کرد‪ .‬این کمیسیون تحت رهبری نعمت للا شهرانی‪ ،‬معاون رییس دولت‪ ،‬مسوده ابتدایی قانون‬
‫اساسی را تهیه و به کمیسیون تدقیق قانون اساسی سپرد‪.‬‬
‫قانون اساسی جدید در لویه جرگه قانون اساسی که در ماه های قوس و جدی ‪ 1382‬برگزار‬
‫گردید به تصویب رسید‪ .‬تصویب قانون اساسی مهم ترین و نهایی ترین گامی بود که برای گذار‬
‫افغانستان به ثبات و دموکراسی در توافقنامه بن پیش بینی شده بود‪ .‬تصویب قانون اساسی زمینه‬
‫را برای برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی و حاکم شدن یک دولت مقتدر‪ ،‬مردمی‬
‫و مشروع در افغانستان مساعد ساخت‪ .‬در پرتو قانون اساسی ‪ 1382‬انتخابات ریاست جمهوری‬
‫افغانستان در سال ‪ 1383‬و انتخابات پارلمانی در سال ‪ 1384‬برگزار شد و پروسه واگذاری‬
‫قدرت به مردم و ملی سازی حاکمیت که به عنوان زمینه رسیدن به ثبات در معاهده بن در نظر‬
‫گرفته شده بود‪ ،‬به اجرا گذاشته شد‪.‬‬
‫محتویات قانون اساسی چیست ؟‬
‫اکثرا ا قوانین عصری و از جمله قانون اساسی افغانستان مسایل ذیل را در بردارد‪.‬‬
‫– ارزش ها و اصول اساسی که برای مردم یک کشور ضروری است (این مسایل اکثرا ٌ در‬
‫مقدمه قانون اساسی تحریر می گردد)؛‬
‫– ساختار دولت؛‬
‫– حدود صالحیت ها و اقتدار دولت؛‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪223‬‬

‫– حقوق و مکلفیت های اتباع (که اکثرا ا در فصل حقوق وآزادی های افراد توضیح داده میشود)؛‬
‫– شورا؛ – لویه جرگه؛ – حکومت؛ – قضأ؛ – اداره؛ – حالت اضطرار؛ – تعدیل قانون‬
‫اساسی‪ – ،‬احکام انتقالی تصویب قانون اساسی نوین "جمهوری اسالمی افغانستان" در سال‬
‫‪ 2003‬توسط لویه جرگه با حمایت قاطع تمام نیروهای سیاسی و ملی شامل لویه جرگه‪ ،‬که‬
‫اکثریت آنها در حکومت وحدت ملی فعلی هم شامل هستند‪ ،‬و وعدهء کمکهای ملیاردها دالر‬
‫انکشافی از طرف کشور های ایتالف ضد طالبان‪ ،‬برای مردم بال کشیده و ستمدیدهء ما مانند نسیم‬
‫فرحبخشی نوید یک دورنمای درخشان‪ ،‬یک دورنمای پر ازصلح‪ ،‬صفا‪ ،‬آرامش و رونق میداد‪.‬‬

‫انتخابات ریاست جمهوری افغانستان ‪)2004( ۱۳۸۳‬‬

‫این انتخابات قرار بود در تاریخ ‪ ۱۵‬سرطان ‪ ۱۳۸۳‬برگزار شود اما برای دو بار به تعویق افتاد‪.‬‬
‫یک بار در ماه سنبله و بار دیگر به ماه میزان‪ .‬طبق ماده شصت قانون اساسی جمهوری اسالمی‬
‫افغانستان‪ ،‬به همراه رئیسجمهور دو فرد دیگر به عنوان معاون رئیسجمهور نامزد شدند‪.‬‬
‫بعضی کاندیداها برای کسب آراء بیشتر معاونین خود را از اقوام مختلف انتخاب میکردند‪ .‬اگر‬
‫کاندیدی نمیتوانست آراء بیش از ‪ ۵۰‬درصد افغانستان را کسب کند‪،‬‬
‫انتخابات سال ‪ 2004‬اولین انتخاباتی ریاست جمهوری در تاریخ افغانستان بود که مردم برای‬
‫تعیین رئیسجمهور و دو معاون وی به پای صندوقهای انتخابات رفتند‪ .‬این انتخابات در تاریخ‬
‫‪ ۱۸‬میزان ‪ ۱۳۸۳‬برگزار شد و حامد کرزی با کسب ‪ ۵۵،۴‬درصد آرا به عنوان اولین‬
‫رئیسجمهور منتخب افغانستان برگزیده شد‪.‬‬
‫این انتخابات با حضور گسترده ناظران داخلی و بین المللی برگزار شد‪ .‬مسئولیت برگزاری این‬
‫انتخابات را کمیسیون یازده نفری برعهده داشت که براساس فرمان رییس جمهور دوره انتقالی‬
‫تشکیل شده و پنج نفر از اعضای آن را که کارشناسان بین المللی امور انتخاباتی بودند‪ ،‬نمایندگی‬
‫سیاسی سازمان ملل متحد در کابل تعیین کرده بود‪.‬‬
‫حامد کرزی توانست در این انتخابات ‪ ۳‬برابر بیشتر از بقیه نامزدها رأی مردم را کسب کند‪.‬‬
‫دوازده نامزد دیگر در انتخابات کمتر از ‪ ۱‬درصد آراء را به خود اختصاص داده بودند‪ .‬تخمینها‬
‫نشان میدهد بیش از سه چهارم از جمعیت تقریبی ‪ ۱۲‬میلیونی واجد شرایط در این انتخابات‬
‫حضور پیدا کردند‪ .‬این انتخابات تحت نظارت سازمان مشترک انتخابات که به ریاست زکیم شاه‬
‫و معاون ارشدی ری کندی که آمریکایی کارمند سازمان ملل هست بود‪.‬‬
‫نامزدها و مسائل‬
‫در این انتخابات ‪ ۲۳‬نفر کاندید شدند‪ .‬پنج تن از کاندیداها کنار گذاشته شدند‪.‬‬
‫حامد کرزی رئیسجمهور موقت افغانستان بود‪ .‬گرچه وی در این انتخابات به صورت‬ ‫•‬
‫مستقل حضور یافت اما حمایت چند حزب سیاسی از جمله حزب افغان ملت که حزب سوسیال‬
‫دموکرات هست را داشت ‪.‬احمد ضیاء مسعود و محمد کریم خلیلی معاونین وی در این انتخابات‬
‫بودند‪.‬‬
‫در ابتدا‪ ،‬جنرال عبدالرشید دوستم‪ ،‬رهبر جنبش ملی اسالمی افغانستان و عضو اردوی‬ ‫•‬
‫ملی افغانستان در دوره دولت موقت کرزی را رقیب اصلی کرزی پیشبینی میکردند اما در‬
 ‫‪ □ 224‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫ادامه مبارزات انتخاباتی معلوم شد که محبوبیت وی محدود است‪ .‬شفیقه حبیبی ومصطفی کمال‬
‫مخدوم معاونین وی در این انتخابات بودند ‪.‬‬
‫یونس قانونی‪ ،‬که در چندین پست برجسته در دولت موقت فعالیت کرده بود‪ ،‬در این‬ ‫•‬
‫انتخابات خود را رقیب حامد کرزی و از مخالفین وی نشان داد‪ .‬قانونی از اعضای‬
‫برجسته ائتالف شمال بود و با حمایت محمد قسیم فهیم‪ ،‬معاون اول رئیسجمهور موقت که از تیم‬
‫کرزی کنار گذاشته بود حضور یافت‪ .‬قانونی ادعای میراث داری احمد شاه مسعود را میکرد‬
‫همانند برخی نامزدهای دیگر از جمله احمد ضیاء مسعود که در تیم حامد کرزی حضور داشت‪.‬‬
‫معاونین یونس قانونی در این انتخابات تاج محمد وردک و سید حسین عالمی بلخی بودند‪.‬‬
‫محمد محقق رهبر حزب وحدت اسالمی افغانستان‪ ،‬وزیر در دوران حکومت حامد‬ ‫•‬
‫کرزی و دولت برهانالدین ربانی و از متحدین عبدالرشید دوستم بود‪ .‬وی در دوران مبارزات‬
‫انتخاباتی کرزی را به عنوان یک رهبر ضعیف مورد انتقاد قرار میداد و تعهد کرده بود که با‬
‫جناحهای مختلف متحد شده و به تجارت مواد مخدر پایان دهد‪ .‬معاونین وی نصیر احمد‬
‫انصاف و عبدالفیاض مهرآیین بودند‪.‬‬
‫عبدالحفیظ منصور با ‪ ۴۱‬سال سن جوانترین کاندید انتخابات ریاست جمهوری بود‪ .‬وی‬ ‫•‬
‫از اعضای ائتالف شمال بود و ادعای میراث احمد شاه مسعود را داشت‪ .‬وی سابقه فعالیت‬
‫روزنامهنگاری و وزیر اطالعات و فرهنگ را داشت‪ .‬در طول مبارزات انتخاباتی وی حامد‬
‫کرزی را برای تالش دیکتاتوری انتخاباتی متهم کرد‪ .‬معاونین وی محمد اقبال منیب و محمد‬
‫ایوب قاسمی بودند‪.‬‬
‫احمدشاه احمد زی نامزد اصلی جناح راست دینی بود‪ .‬وی در دوران اشغال افغانستان‬ ‫•‬
‫توسط شوروی صدراعظم دولت در تبعید در پاکستان بود‪ .‬احمدزی قبالا رهبری یک گروه‬
‫رادیکال اسالمی که با مجاهدین‪ ،‬طالبان و القاعده همکاری داشت را رهبری میکرد‪ ،‬اما از آن‬
‫زمان هرگونه ارتباط با آنها را رد کرد‪ .‬معاونین وی عبیدللا عبید و عبدالمنان ارزگانی بودند‪.‬‬
‫همایون شاه آصفی نمایندگی گروه های سلطنت طلب را داشت‪ ،‬هرچند پادشاه پیشین‬ ‫•‬
‫افغانستان‪ ،‬محمد ظاهر شاه‪ ،‬این ادعا را رد کرد‪ .‬معاونین وی محمد هاشم عصمت للا و نیالب‬
‫مبارز بودند‪.‬‬
‫عبدالستار سیرتکه در دهه ‪ ۱۹۷۰‬در چندین پست وزارت فعالیت داشت بعدها نماینده‬ ‫•‬
‫پادشاه در تبعید افغانستان فعالیت کرد‪ .‬وی در ابتدا به عنوان رئیس دولت موقت تعیین شد اما به‬
‫نفع کرزی کنار رفت‪ .‬معاونین وی محمد امین وقاد و عبدالقادر امامی بودند‪.‬‬
‫مسعوده جالل داکتر طب و تنها زن در میان کاندیداها بود‪ .‬گرچه دو معاون زن نیز در‬ ‫•‬
‫این انتخابات حضور داشتند (نیالب مبارز و شفیقه حبیبی)‪ .‬معاونین خانم جالل در این‬
‫انتخابات میر حبیب سهیلی و سید محمد عالم امینی بودند‪.‬‬
‫عبدالطیف پدرام شاعر‪ ،‬روزنامهنگار و رهبر حزب کنگره ملی افغانستان در انتخابات‬ ‫•‬
‫از حقوق پناهندگان افغانستان حمایت میکرد‪ .‬معاونین وی احمد نیرو و محمد قاسم‬
‫معصومی بودند‪.‬‬
‫اسحاق گیالنی وابسته به حزب همبستگی ملی افغانستان و نماینده اقلیت‬ ‫•‬
‫مسلمانان صوفی در این انتخابات بود‪ .‬معاونین وی محمد اسماعیل قاسمیار و بریالی‬
‫نصرتی بودند‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪225‬‬

‫غالم فاروق نجرابی داکتر کودکان‪ ،‬وابسته به حزب استقالل افغانستان بود‪ .‬وی‬ ‫•‬
‫خواستار پایان دادن به تبعیض قومی‪ ،‬مذهبی و جنسی در افغانستان بود و ادعا میکرد که‬
‫میتواند با طالبان پل ارتباطی بسازد‪ .‬معاونین وی عبدالفتاح و عبدالحنان بودند‪.‬‬
‫عبدالهادی دبیر به صورت مستقل در این انتخابات حضور یافت‪ .‬وی دولت را به‬ ‫•‬
‫انتصابات قبیلهای متهم کرد و خواستار تشکیل بخش علمای ملی در پارلمان افغانستان شد‪.‬‬
‫معاونین وی عبدالرشید و داد محمدبودند‪.‬‬
‫عبدالهادی خلیلزی نامزد مستقل بود‪ .‬معاونین وی خدای نور مندو خیل و خداداد‬ ‫•‬
‫عرفانی بودند‪.‬‬
‫میر محفوظ ندایی نامزد مستقل وی سابقه وزیر معادن و صنایع را در دولت موقت در‬ ‫•‬
‫کارنامه داشت‪ .‬او دیگر کاندیداها را به قومگرایی و حزب گرایی متهم کرد که موفق به ارائه یک‬
‫برنامه درست وحدت ملی نشدند‪ .‬معاونین وی محمد عارف ابراهیم خیل و محمد حکیم‬
‫کریمی بودند‪.‬‬
‫محمد ابراهیم رشید نامزد مستقل بود و از حامیان حقوق پناهندگان افغانستانی بود‪.‬‬ ‫•‬
‫معاونین وی سید محمد هادی و حمید طاهری بودند‪.‬‬
‫وکیل منگل نامزد مستقل وی در دوران مبارزات انتخاباتی از حقوق زنان دفاع میکرد‪.‬‬ ‫•‬
‫معاونین وی محمد یونس مغول و دینه گل بودند‪.‬‬
‫عبدالحسیب آرین نامزد مستقل‪ .‬وی که با ‪ ۷۲‬سال سن پیرترین کاندید در این دوره از‬ ‫•‬
‫انتخابات بود از حقوق زنان حمایت میکرد و ادعا داشت که حقوق زنان در قانون اساسی‪ ،‬اسالم‬
‫و فرهنگ مردم افغانستان امری پذیرفته شدهاست‪ .‬معاونین وی دل آقا شکیب و سید محمد زمان‬
‫احمد یار بودند‪.‬‬
‫با همکاری سازمان مهاجرت )‪ (IOM‬بیش از دو میلیون مهاجر در کشور ایران و پاکستان در‬
‫انتخابات حضور یافتند‪ .‬در پاکستان تحت رهبری استوارت پوچر یک تیم کوچک از سازمان ملل‬
‫در کمتر از دو ماه ‪ ۴۰۰‬مأمور ارشد و ‪ ۶۰۰۰‬مأمور رأی دهی را برای آموزش دادن به ‪۸۰۰‬‬
‫هزار مهاجر برای رأی دادن استخدام کرد‪ .‬بیش از نیمی از این مهاجرین در انتخابات حضور‬
‫یافتند‪.‬‬
‫طالبان ادعا کردند که برگزاری این انتخابات جلوگیری میکنند‪ .‬آنها آمریکا را متهم به تسلط بر‬
‫منطقه میکردند‪ .‬در طی فرایند انتخابات‪ ،‬پنج سرباز اردوی ملی افغانستان به علت نا آرامی و‬
‫توسط مینهای زمینی جان خود را از دست دادند‪ ۱۵ .‬تن از کارمندان اداره مشترک انتخابا کشته‬
‫و ‪ ۴۶‬تن دیگر نیز زخمی شدند‪ .‬دو پیمانکار بینالمللی که در نورستان مشغول فعالیت بودند نیز‬
‫کشته شدند‪.‬‬
 ‫‪ □ 226‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫نتایج انتخابات ‪ 2004‬ریاست جمهوری‬

‫خالصه نتایج انتخابات ریاست جمهوری افغانستان تاریخ ‪ ۱۸‬میزان ‪۱۳۸۳‬‬
‫فیصدی از‬
‫مجموع‬ ‫قومیت‬ ‫نامزد حزب‪/‬حزب‬ ‫کاندیداها‬
‫آرأ‬ ‫تعداد آرأ‬
‫مستقل‪/‬جنبش ملی اسالمی‬
‫‪%10.0‬‬
‫‪804,861‬‬ ‫ازبکها‬ ‫افغانستان‬ ‫عبدالرشید دوستم‬
‫‪%0.4‬‬ ‫‪30,201‬‬ ‫ازبکها‬ ‫مستقل‬ ‫عبدالستار سیرت‬
‫مجموع رای‬
‫‪%10.4‬‬
‫‪835,062‬‬ ‫ازبک‬
‫‪%55.4‬‬ ‫‪4,443,029‬‬ ‫پشتون‬ ‫مستقل‬ ‫حامد کرزی‬
‫‪%1.0‬‬ ‫‪80,081‬‬ ‫پشتون‬ ‫همبستگی ملی‬ ‫اسحاق گیالنی‬
‫مستقل‪/‬حزب اتحاد اسالمی‬
‫‪%0.8‬‬
‫‪60,199‬‬ ‫پشتون‬ ‫افغانستان‬ ‫احمدشاه احمدزی‬
‫‪%0.3‬‬ ‫‪26,224‬‬ ‫پشتون‬ ‫مستقل‪Unity Party National/‬‬ ‫همایون شاه آصفی‬
‫‪%0.2‬‬ ‫‪18,082‬‬ ‫پشتون‬ ‫مستقل‬ ‫عبدالهادی خلیلزی‬
‫‪%0.2‬‬ ‫‪16,054‬‬ ‫پشتون‬ ‫مستقل‬ ‫میر محفوظ ندایی‬
‫‪%0.2‬‬ ‫‪14,242‬‬ ‫پشتون‬ ‫مستقل‬ ‫محمد ابراهیم رشید‬
‫‪%0.1‬‬ ‫‪11,770‬‬ ‫پشتون‬ ‫مستقل‬ ‫وکیل منگل‬
‫مجموع رای‬
‫‪%58.2‬‬
‫‪4,669,681‬‬ ‫پشتون‬
‫‪%16.3‬‬ ‫‪1,306,503‬‬ ‫تاجیک‬ ‫حزب افغانستان نوین‬ ‫یونس قانونی‬
‫‪%1.4‬‬ ‫‪110,160‬‬ ‫تاجیک‬ ‫کنگره ملی‬ ‫لطیف پدرام‬
‫‪%1.1‬‬ ‫‪91,415‬‬ ‫تاجیک‬ ‫مستقل‬ ‫مسعوده جالل‬
‫‪%0.3‬‬ ‫‪24,232‬‬ ‫تاجیک‬ ‫حزب استقالل افغانستان‬ ‫غالم فاروق نجرابی‬
‫‪%0.3‬‬ ‫‪24,057‬‬ ‫تاجیک‬ ‫مستقل‬ ‫سید عبدالهادی دبیر‬

‫‪%0.2‬‬ ‫‪19,728‬‬ ‫تاجیک‬ ‫مستقل‪/‬جمعیت اسالمی افغانستان‬ ‫عبدالحفیظ منصور‬

‫‪%0.1‬‬ ‫‪8,373‬‬ ‫تاجیک‬ ‫مستقل‬ ‫عبدالحسیب آرین‬
‫مجموع رای‬
‫‪%19.7‬‬
‫‪1,584,468‬‬ ‫تاجیک‬
‫حزب وحدت اسالمی مردم‬
‫‪%11.7‬‬
‫‪935,326‬‬ ‫هزاره‬ ‫افغانستان‬ ‫محمد محقق‬
‫مجموع رای‬
‫‪%11.7‬‬
‫‪935,327‬‬ ‫هزار‬
‫مجموع آرا صحیح (مشارکت‬
‫‪%100.0‬‬
‫‪8,024,537‬‬ ‫‪)۷۰٪‬‬
‫‪%1.3‬‬ ‫‪104,404‬‬ ‫آرا باطل‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪227‬‬

‫‪%101.3‬‬ ‫‪8,128,940‬‬ ‫کل آرا‬

‫منبع‪ :‬نتایج نهایی شمارش آراء انتخابات افغانستان‪ ،‬وبسایت بی بی سی فارسی‪ ،‬چهارشنبه ‪ 03‬نوامبر ‪2004‬‬

‫یاداشت‪ ٪ ۱٫۳ :‬کل آراء باطل گردید‪ .‬چندین نامزد به عنوان مستقل در این انتخابات شرکت کرند‪ ،‬به رغم‬
‫شناخت وابستگی به احزاب یا گروههای سیاسی‪ ،‬مسعوده جالل به عنوان تنها کاندید زن در این انتخابات‬
‫حضور داشت‪ ،‬تمامی رایها به صورت دستی شمرده شدند‪ ٪ ۷۰ ،‬افرادی که ثبتنام کرده بودند‪ ،‬در انتخابات‬
‫حضور یافتند‪.‬‬
‫تقلب‬
‫در این انتخابات نزدیک به پانزده تن از رقیبان حامد کرزی ادعای وجود تقلب در این انتخابات‬
‫را مطرح کردند‪ .‬معترضان‪ ،‬پاک شدن جوهر رنگی رایدهندگان و دخالت پولیس و نیروهای‬
‫خارجی به نفع حامد کرزی را دالیل اعتراض به وجود تقلب در این انتخابات‪ ،‬بیان کردند و‬
‫خواهان تحریم انتخابات و نتایج آن شدند‪ .‬در حالیکه سازمان امنیت و همکاری اروپا و مقامات‬
‫انتخاباتی بر صحت این انتخابات تأکید داشت‪.‬‬
‫اما برکناری چهره های مهم "جهادی" از پستهای فعال دولتی می تواند نقش آنها را به عنوان‬
‫حریف آقای کرزی در انتخابات ریاست جمهوری سال ‪ 2004‬توجیه کند‪ .‬یونس قانونی‪ ،‬محمد‬
‫محقق و ژنرال دوستم همگی با حامد کرزی از در رقابت وارد شده و تالش کردند تا از‬
‫گروههای مختلف قومی در این انتخابات نمایندگی کنند‪.‬‬
‫آقای کرزی از سال ‪ 2006‬و با برکناری حریفان "جهادی" از دولت‪ ،‬درعین حال سیاست‬
‫کنارزدن مخالفان را با سیاست مدارا و دلجویی عجین کرد و طی آن شبکه پیچیده ای از روابط‬
‫با فرماندهان‪ ،‬رهبران قومی و دیگر بازیگران قدرت به وجود آورد‪ .‬انتخابات سال ‪2009‬‬
‫بازتاب همین سیاست است که براساس آن وی با بازیگران عمده قدرت چون ژنرال دوستم‪ ،‬محمد‬
‫محقق و دیگران به معامله روی آورد تا در ازای حمایتشان پستهای دولتی و دیگر امتیازات را‬
‫در اختیار آنان قرار دهد‪ .‬یعنی همان کسانی را که پیش از این تالش کرده بود تا موقعیت شان را‬
‫در جامعه و سیاست افغانستان تضعیف کند‪.‬‬
‫‪ 2006‬و شروع دوبارهء ناآرامیها‬
‫متاسفانه درست در سال ‪2006‬م‪ ،‬اولین فیر مرمیها و انفجار بمبهای دشمنان ترقی‪ ،‬آزادی و‬
‫سعادت مردم‪ ،‬سایهء شومی باالی امیدواری مردم افگند‪ ،‬سایهء سیاه و شوم جنگ باز در افق‬
‫کشور از شرق ظاهر شدند‪ .‬آن دیوی که به زمین فرو رفته بود باز سر بر افراشت!‬
‫دشمنان کمین کردهء مردم ما بازهم از غفلت ما و از نفاق ما سو استفاده کردند و مارا بجان هم‬
‫انداختند‪ .‬بهانهء یافتند و تیشهء تیزی بدست این بازیگران فراموش شده دادند تا با آن دورنمای‬
‫امیدواری مردم مارا با خون رنگین کنند‪ .‬این خونریزی تا امروز با قوت هرچه بیشتر آن ادامه‬
‫دارد‪.‬‬

‫انتخابات ریاست جمهوری سال ‪ 2009‬افغانستان‬

‫برگزاری دومین انتخابات ریاست جمهوری افغانستان را کمیسیون مستقلی به عهده داشت که‬
‫تمامی اعضای آن افغان بودند‪ .‬کمیسیون مستقل انتخابات )‪ (IEC‬که براساس فرمان رییس‬
‫جمهوری افغانستان در نوزدهم جوالی سال ‪ ۲۰۰۵‬تشکیل شده‪ ۹ ،‬عضو‪ ،‬به شمول یک رییس و‬
‫یک معاون دارد و دو عضو آن زنان هستند‪.‬‬
 ‫‪ □ 228‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫عزیزللا لودین که لیسانس در رشته حقوق و علوم سیاسی و دکترا در اقتصاد دارد‪ ،‬رییس این‬
‫کمیسیون و جنرال ایوب اصیل که ماستری در رشته پولیس و عدالت دارد‪ ،‬معاون این کمیسیون‬
‫بود‪ .‬تعیین رییس کمیسیون انتخابات‪ ،‬براساس فرمان رییس جمهور صورت می گیرد‪.‬‬
‫انتخابات ریاست جمهوری افغانستان در ‪ ۲۹‬اسد ‪ ۱۳۸۸‬هجری شمسی برگزار شد‪.‬در ابتدا‬
‫میزان آرای حامد کرزای حدود پنجاه و پنج درصد آرای واجدین شرایط اعالم شد ولی با‬
‫برررسی تقلب در انتخابات آراء کرزی به زیر پنجاه درصد رسید و انتخابات به دور دوم کشید‪،‬‬
‫عبدللا عبدللا رقیب کرزی اعالم کرد که در اعتراض به عملکرد نادرست حکومت و عملکرد‬
‫نادرست کمیسیون انتخابات‪ ،‬در انتخابات شرکت نخواهد کرد [‪] ۱‬و در نتیجه کرزی رئیسجمهور‬
‫منتخب اعالم شد‪.‬‬
‫در پی این انتخاب و ابراز نگرانیها در مورد سالمت این انتخابات کمیسیون رسیدگی به شکایات‬
‫انتخابات بازشماری آرا را آغاز کرد‪ .‬به گزارش بیبیسی مبتنی بر اینست که در پی بازشماری‬
‫آرا رایهای حامد کرزی به زیر ‪ ٪ ۵۰‬سقوط کردهاست[‪ .‬طبق قوانین انتخاباتی افغانستان در‬
‫صورتی که هیچکدام از کاندیدها قادر به کسب ‪ ۵۱٪‬آرا نشوند انتخابات به دور دوم کشیده‬
‫میشود‪.‬‬
‫در جریان مبارزات انتخاباتی‪ ،‬یازده نامزد ریاست جمهوری به نفع نامزدهای دیگر کنار رفتند‪:‬‬
‫مولوی محمد سعید هاشمی ‪,‬باز محمد کوفی ‪,‬نصرللا بریالی ارسالیی ‪,‬عبدالمجید صمیم ‪,‬حکیم‬
‫تورسن ‪,‬یاسین صافی ‪,‬نصیر صافی ‪,‬هدایت امین ارسال ‪,‬شاه محمود پوپل‪ ،‬محمد نصیر انیس‬
‫‪،,‬سن علی سلطانی ‪,‬عبدالقادر امامی غوری ‪,‬محمد داود میرکی‪.‬‬
‫نتیجه انتخابات‬
‫در اول نومبر‪ ،‬داکتر عبدللا اعالن کرد‪ ،‬ازینکه شرایطش برای برگذاری دور دوم انتخابات‬
‫برآورده نشده است‪ ،‬او در دور دوم انتخابات که قرار بود بتاریخ هفتم نومبر برگذار شود‪ ،‬شرکت‬
‫نخواهد کرد‪ .‬تقاضا ها وشرایط داکتر عبد للا عبارت بودند از‪ :‬سبکدوشی عاجل رئیس کمیسیون‬
‫مستقل انتخابات‪ ،‬و معطل قرار دادن کار بعضی از اراکین دولت به شمول وزیر داخله‪ ،‬وزیر‬
‫معارف و وزیر سرحدات و اقوام وقبایل‪ .‬او همچنان نظارت بر اعمال وزارت مالیه‪ ،‬اطالعات و‬
‫فرهنگ‪ ،‬حج و اوقاف و رادیو وتلویزیون ملی را تقاضا کرده بود ‪.‬‬
‫به این ترتیب عبدللا عبدللا روش ناپسند و غیر دموکراتیک نه پذیرفتن نتایج انتخابات را آغاز‬
‫کرده و در دو انتخابات بعدی همچنان ادامه میدهد‪ .‬او همچنان ادعای غیر معمول تغییر روسای‬
‫کمسیون انتخابات را در جریان سه انتخابات ریاست جمهوری بعمل می آورد‪ .‬مانند این است که‬
‫کپتان تیم حریف در جریان یک مسابقه فوتبال خواهان تغییر ریفری بازی گردد!‬
‫در هی یک از قانون اساسی افغانستان‪ ،‬قانون انتخابات و طرزالعملهای کمیسیون انتخابات در‬
‫مورد انصراف یک کاندید قبل از انتخابات دور دوم چیزی ذکر نشده است‪ ،‬بر عالوه دور دوم با‬
‫نگرانی های امنیتی مواجه بود که امکان بر کذاری آن را مورد سئوال قرار میداد و پیشبینی شده‬
‫بود که در صورت برگذاری‪ ،‬تلفاتی را در قبال خواهد داشت‪.‬‬
‫در ‪ 2‬نومبر کمیسیون مستقل انتخابات رئیس جمهور کرزی را که در دور اول پیشتاز بود و‬
‫یگانه کاندید دور دوم بعد از انصراف داکتر عبد للا بود‪ ،‬برنده اعالن نمود‪ .‬این کمیسیون برای‬
‫این اقدام خود به مادە ‪ 61‬قانون اساسی اتکا نموده گفت که‪ :‬برگذاری انتخابات دور دوم در‬
‫صورتی امکان دارد که حد اقل دو کاندید پیشتاز در آن به رقابت پردازند‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪229‬‬

‫داکتر عبد للا به تاریخ ‪ 4‬نومبر یک کنفرانس مطبوعاتی را فرا خواند که در آن او گفت که این‬
‫تصمیم کمیسیون انتخابات کدام اساس قانونی ندارد و غیر قانونی میباشد‪.‬‬
‫ستاد انتخاباتی حامد کرزی‪ ،‬بر استقالل کمیسیون انتخابات افغانستان تاکید نموده گفتند که این‬
‫کمیسیون هی گونه جانبداری از آقای کرزی در انتخابات بیستم آگوست نکرده است‪.‬‬
‫نتایج نهائی انتخابات در جدول آتی به تفکیک کااندیدان ارائه شده است‪.‬‬
‫نتایج نهائی تصدیق شده انتخابات ریاست جمهوری‬
‫کمسیون مستقل انتخابات چهارشنبه ‪ ۲۹‬میزان ‪2009 ۱۳۸۸‬‬
‫فیصدی ‪%‬‬ ‫مجموع آرأ‬ ‫قومیت‬ ‫اسم کاندید‬
‫‪1.00%‬‬ ‫‪47,511‬‬ ‫پشتون‬ ‫میرویس یاسینی‬
‫‪0.20%‬‬ ‫‪9,283‬‬ ‫پشتون‬ ‫الحاج عبد الغفور (زوری)‬
‫‪49.70%‬‬ ‫‪2,283,907‬‬ ‫پشتون‬ ‫حامد کرزی‬
‫‪2.90%‬‬ ‫‪135,106‬‬ ‫پشتون‬ ‫اشرف غنی احمدزی‬
‫‪0.60%‬‬ ‫‪29,648‬‬ ‫پشتون‬ ‫شهنواز تڼی‬
‫‪0.40%‬‬ ‫‪19,997‬‬ ‫پشتون‬ ‫مال عبد السالم ( راکتی )‬
‫‪0.40%‬‬ ‫‪18,747‬‬ ‫پشتون‬ ‫داکتر حبیب منگل‬
‫‪0.40%‬‬ ‫‪18,248‬‬ ‫پشتون‬ ‫معتصم باهلل مذهبی‬
‫‪0.30%‬‬ ‫‪14,273‬‬ ‫پشتون‬ ‫محمد سرور احمدزی‬
‫الحاج رحیم جان شیرزاد (فی سبیل‬
‫‪0.20%‬‬ ‫‪7,197‬‬ ‫پشتون‬
‫للا)‬
‫‪0.10%‬‬ ‫‪6,190‬‬ ‫پشتون‬ ‫عبدالجبار ثابت‬
‫‪0.10%‬‬ ‫‪2,991‬‬ ‫پشتون‬ ‫محمد اکبر (اوریا )‬
‫‪0.10%‬‬ ‫‪2,346‬‬ ‫پشتون‬ ‫هدایت امین ارسل‬
‫‪%56.40‬‬ ‫‪2,595,444‬‬ ‫مجموع پشتون‬
‫‪30.60%‬‬ ‫‪1,406,242‬‬ ‫تاجیک‬ ‫عبد للا عبدللا‬
‫‪0.50%‬‬ ‫‪21,512‬‬ ‫تاجیک‬ ‫داکتر فروزان ( فنا )‬
‫‪0.30%‬‬ ‫‪15,462‬‬ ‫تاجیک‬ ‫عبداللطیف ( پدرام )‬
‫‪0.20%‬‬ ‫‪10,255‬‬ ‫تاجیک‬ ‫محبوب للا ( کوشانی)‬
‫پروفیسور دوکتور غالم فاروق (‬
‫‪0.10%‬‬ ‫‪4,528‬‬ ‫تاجیک‬
‫نجرابی)‬
‫‪0.10%‬‬ ‫‪4,472‬‬ ‫تاجیک‬ ‫عبدالحسیب ( آرین )‬
‫‪0.10%‬‬ ‫‪5,043‬‬ ‫تاجیک‬ ‫محمد هاشم توفیقی‬
‫‪0.10%‬‬ ‫‪2,457‬‬ ‫تاجیک‬ ‫بشیر احمد بیژن‬
 ‫‪ □ 230‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫‪%32.00‬‬ ‫‪1,469,971‬‬ ‫مجموع تاجیک‬

‫‪0.30%‬‬ ‫‪13,489‬‬ ‫سادات‬ ‫سید جالل کریم‬
‫‪0.20%‬‬ ‫‪10,687‬‬ ‫ازبک‬ ‫شهال ( عطا )‬
‫‪0.10%‬‬ ‫‪6,284‬‬ ‫نورستانی‬ ‫ذبیح للا غازی نورستانی‬
‫‪10.50%‬‬ ‫‪481,072‬‬ ‫هزاره‬ ‫رمضان بشردوست‬
‫‪0.10%‬‬ ‫‪4,880‬‬ ‫بسم للا شیر‬
‫‪0.10%‬‬ ‫‪3,518‬‬ ‫انجنیر معین الدین الفتی‬
‫‪0.10%‬‬ ‫‪3,221‬‬ ‫تاجیک‬ ‫گل احمد (یما)‬
‫‪0.10%‬‬ ‫‪3,180‬‬ ‫مال غالم محمد (ریگی)‬
‫‪0.10%‬‬ ‫‪2,434‬‬ ‫سنگین محمد ( رحمانی )‬
‫‪0.00%‬‬ ‫‪2,198‬‬ ‫عبدالمجید صمیم‬
‫‪0.00%‬‬ ‫‪1,679‬‬ ‫ضیأ الحق حافظی‬
‫مجموع‬
‫‪%0.50‬‬ ‫‪21,110‬‬
‫سائر‪/‬نامعلوم‬
‫‪100.00%‬‬ ‫‪4,598,057‬‬ ‫مجموع آرأ‬
‫منبع‪ :‬کمسیون مستقل انتخابات‬
‫افغانستان‪.‬‬
‫اما آنگونه که سپنتا در کتاب "روایتی از درون" می نویسد‪ ،‬حامد کرزی در سال های آخر‬
‫حکومتش‪" ،‬از یک آدم صبور به آدمی بیشتر خودمحور‪ ،‬یکدنده و ناشکیبا" بدل می شود‪.‬‬
‫بخصوص پس از جنجالهای انتخابات ریاست جمهوری در سال ‪ ،۲۰۰۹‬کرزی چنان به آمریکا‬
‫و غرب بدبین میشود که به گفته سپنتا "همواره منتظر توطئهای از جانب آمریکا" است‪.‬‬

‫دولت پسا طالبان وگسترش فساد اداری و مالی در افغانستان‬

‫نقل قول آتی از مهرالدین مشید‪ ،‬برگرفته از جریده انترنتی آریایی‪ ،‬سرآغاز مناسبی برای دانستن‬
‫ابعاد گسترده فساد در افغانستان میتواند باشد‪ .‬او نوشته است‪:‬‬
‫"دشواری های بزرگی مانند فساد بانکی ومالی‪ ،‬حق کشی ها‪ ،‬قانون ستیزی ها‪ ،‬تاراج دارایی های بزرگ‬
‫مالی‪ ،‬غضب زمین های عامه و دولتی به مثابۀ انبانی بر گلوی مردم ما سنگینی دارند که هر دولتمردان فاسد‬
‫و زمامداران معامله گربا چنگ و دندان بیشنر آنرا می فشارند و حتا آرمان آه گفتن را هم از مردم ما ربوده‬
‫اند‪ .‬مافیای برخاسته از بستر سه دهه حواث خونین کشور اعم از مافیای قاچاق مواد مخدر‪ ،‬مافیای قدرت و‬
‫سیاست‪ ،‬مافیای فساد اداری‪ ،‬مافیای مالی و اقتصادی‪ ،‬مافپای سازمان یافتۀ تاراج زمین های عامه و دولتی‪،‬‬
‫مافیای بیوروکراسی‪ ،‬مافیای تکنو کراسی و حتا مافیای پست مدرن‪ ،‬مافیای مدرن و مافیای های دیگر چنان‬
‫دست بر دست مافیای بین المللی مواد مخدر‪ ،‬مافیای اقتصادی و مالی‪ ،‬مافیای فساد اداری باالخره با مافیای‬
‫مدرن بین المللی وتمامی مافیای جنگ افروز جهانی دست به دست هم داده اند که تمامی ارزش های بزرگ ملی‬
‫و تاریخی افغانستان را به قربانی گرفته اند و حتا جهاد گران دیروزی را که خیلی ها مومنانه هست و بود‬
‫خویش را در پای باور های دینی خویش برای ازادی میهم در کاسۀ اخالص گذاشته بودند‪ ،‬چنان در تور‬
‫خویش افگندند که بزرگترین ارزش های جهاد که فراتر از"در دری" و به تعبیری "قند پارسی" است‪ ،‬نه در‬
‫پای خوکان؛ بلکه مانند خوکان در پای خوکان ریختند‪ .. .‬نسل کنونی اعم از وارثان جهاد و غیر جهاد همه به‬
‫نسل مافیا پیوسته یا مافیایی زده شده اند‪ .‬چنان سایۀ ثروت های ننگین بر ذهن و روان شان سنگینی دارد و‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪231‬‬

‫خانه های مجلل سوار بر شاخۀ خرمای خلیج روح عصیانی آنان را به گروگان گرفته است که تا مرگ از آن‬
‫رهایی ندارند‪( ".‬مهرالدین مشید‪ ،‬جریده انترنتی آریایی)‬
‫بر اساس گزارشهای نهادهای بین المللی‪ ،‬افغانستان پس از حمله نظامی آمریکا در سال ‪۲۰۰۱‬‬
‫در فهرست فاسدترین کشورهای جهان از نظر مالی و اداری معرفی شده است‪ .‬افغانستان طی‬
‫‪ ۱۸‬سال گذشته با سرازیر شدن صدها میلیارد دالرکمک های خارجی و حضور صدها موسسه‬
‫بین المللی و توصیه های مدیریتی نهادهای خارجی باید به یک کشور مدرن و رو به توسعه مبدل‬
‫می شد‪ ،‬برعکس با گسترش فساد ناشی از عدم طرح و برنامه های درست و عدم مدیریت‬
‫مناسب کمکها و عدم موجودیت سیستم های موثر مراقبت و حسابدهی مالی به یکی از‬
‫فسادخیزترین کشورهای جهان مبدل شده است‪.‬‬
‫مهرالدین مشید در آریایی مینویسد‪" :‬بعد از کنفرانس توکیو‪ ،‬لندن‪ ،‬پاریس‪ ،‬کابل‪ ،‬استانبول و ‪...‬‬
‫اضافه تر از‪ ۶۷‬ملیارد دالر برای افغانستان وعده داده شد که بیشتر از‪ ۴۵‬ملیارد دالر آن به‬
‫آدرس افغانستان آمده است و اما معلوم نیست که در کجا و چه پروزه هایی بوسیل ٔه کی ها به‬
‫مصرف رسیده اند‪ ۸۰ ...‬درصد پول های کمک شده برای مردم افغانستان حیف و میل مافیایی‬
‫داخلی و بین المللی شده و در پشت این تاراج دالالن خارجی و غارتگران داخلی را به تماشا‬
‫میگیری که با نوشیدن خون مردم فربه تر شده اند‪ .‬به عکس مردم افغانستان گرسنه تر شدند"‪.‬‬
‫سیگار‪ ،‬یا اداره تفتیش مالی مصارف دولت امریکا در افغانستان در یکی از گزارشهای خود از‬
‫یک شرکت سویسی و یک شرکت راجستر شده در امارات متحده عرب نام میبرد که در سالهای‬
‫‪2001-2014‬م وزارت دفاع امریکا را در قرارداهای تهیهٔ مواد غذائی و آب برای سربازان‬
‫امریکائی مستقر در افغانستان دوصد ملیون دالر اضافه چارج کرده بودند‪ .‬این شرکتها در‬
‫محکمه به جرم خود اعتراف کرده و به پرداخت حد اکثر جریمه محکوم شدند‪.10‬‬
‫با تا ٔیید موجودیت فساد گسترده مالی و اداری در افغانستان‪ ،‬حامد کرزی رییس جمهور وقت‪ ،‬که‬
‫در زمان زمامداری سیزده ‪ 2014-2001‬سالهٔ او افغانستان به خندق فساد مبدل گردید‪ ،‬دریک‬
‫گردهمایی به مناسبت روز جهانی مبارزه با فساد بتاریخ ‪ 22‬دسمبر سال ‪ 2012‬در کابل با تایید‬
‫اظهار داشت که "فساد در افغانستان یک حقیقت است‪ ،‬یک حقیقت تلخ است‪ .‬قسمتی از این فساد‬
‫که در ادارات ما است‪ ،‬فساد کوچک است دد رشوه است و از خود ما است‪ .‬قسمت دیگر فساد که‬
‫فساد بزرگ است و به صدها میلیون دالر میرسد‪ ،‬از ما نیست که با خروج خارجیها ریشههای‬
‫اصلی فساد خشک خواهد شد (بی بی سی فارسی)‪.‬‬
‫به ارتباط فساد اداری و موجودیت و یا عدم موجودیت تفتیش و حسابدهی مالی و اخالق مسولیت‬
‫در برابر بودجه دولت و دارائی های عامه‪ ،‬به روشنی موضوعی را بخاطردارم که در دفتر علی‬
‫احمد خرم وزیر پالن دولت جمهوی داوود خان واقع شد‪ .‬سال ‪ 1977‬بود ودرمقام مدیر عمومی‬
‫پروگرامهای انکشاف دورنمایی در دفتر وزیر پالن با ایشان مالقات کاری داشتم‪ .‬دت جریان این‬
‫مالقات مدیر عمومی اداری وزارت نیز داخل شد و به وزیر پالن از چگونگی مالقات خود با‬
‫عبدل للا وزیر مالیه به ارتباط بودجه سال مالی آینده وزارت پالن گزارش داد‪ .‬موصوف در‬

‫‪10‬‬ ‫‪Supreme Foodservice GmbH, a privately held Swiss company, and Supreme‬‬
‫‪Foodservice FZE, a privately-held United Arab Emirates (UAE) company, pled‬‬
‫‪guilty to a major fraud against the United States and agreed to resolve civil‬‬
‫‪violations of the False Claims Act, in connection with a contract to provide food and‬‬
‫‪water to the U.S. troops serving in Afghanistan. (Corporate Crime Reporter,‬‬
‫‪December 8th, 2014).‬‬
 ‫‪ □ 232‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫ضمن از وزیر پالن خواهش کرد تا تلفونی از وزیر مالیه بخواهد یکی از اقالم شامل بودجه را‬
‫که وزیر مالیه حذف کرده بود دوباره منظور نماید‪ .‬این قلم بودجوی خریداری یک عراده موتر‬
‫تیز رفتار مرسدس بنز برای استفاده مقام وزارت بود که جایگزین موتر موجوده بنزکه بعد از‬
‫شش سال استفاده کهنه شده بود و قرار بود لیالم شود میگردید‪ .‬علی احمد خان خرم بعد از اینکه‬
‫از مخالفت وزیر مالیه برای خریدای موتر نو مطلع شد به مدیر اداری گفت که موضوع را‬
‫فراموش کند و از خریداری موتر نو صرف نظر کرده است‪ .‬علی احمد خرم در مقام یک وزیر‬
‫بانفوذ دولت که صالحیت مصرف دالری تمام بودجه انکشافی افغانستان بدست او بود قادر نشد‬
‫یک موتر کهنه وزارت را فروخته و یک موتر جدید بنز برای مقام وزارت خریدای کند‪ .‬حاال‬
‫این را با سالهای ‪ 2001‬تا ‪ 2014‬حکومتهای پسا طالبان با اختیارات و صالحیتها و اضافه‬
‫خرجیهای وزرای حکومتهای حامد کرزی و حتی کسانیکه در دولت مقام رسمی نداشتند اما از‬
‫سو استفاده میکردند‪ ،‬و حتی حاال هم استفاده میکنند مقایسه کنید‪.‬‬
‫امتیازات دولت ٔ‬
‫برای مثال‪ ،‬در کتاب سپنتا وزیر خارجه و مشاور امنیت ملی کرزئ زیر عنوان "روایتی از‬
‫درون" آمده است که جنرال دوستم میخواست برای شرکت در مراسم فارغ التحصیلی پسرش‬
‫باتور از اکادمی نظامی به ترکیه سفر کند‪ .‬چون عارش می آمد با طیارات شرکتهای هوایی‬
‫مسافرت کند میخواست یک طیاره خاص کرایه کند‪ .‬در آن زمان دوستم هی کار و وظیفه رسمی‬
‫در دولت نداشت‪ .‬کسی برایش پیشنهاد کرد تا به رییس جمهور حامد کرزئ زنگ بزند و از او‬
‫کمک بخواهد‪ .‬دوستم این کار را میکند و کرزئ به او وعده میکند که کمک خواهد کرد‪.‬‬
‫یکساعت بعد از دفتر کرزئ به دوستم زنگ زده شد که یک طیارهٔ کام ایر برای او اجاره شده‬
‫است که او و همراهانش را به ترکیه برده و بعد از ختم مراسم و اقامت دوستم در ترکیه‬
‫موصوف را دوباره به کابل بیاورد و در عین زمان بیشتر از هشتاد هزار دالر هم مصارف خرج‬
‫سفر او منظور شده است!‬
‫دو مثال باال نشانهٔ دو طرز حکومتداری با دو موازین اخالق مالی و اداری و احساس مسولیت‬
‫در مقابل خزانه دولت را به وضاحت نشان میدهند‪.‬‬
‫مثال سومی از فساد در شورای ملی حکایت میکند که مبین گفته معروف زور باالی زور در‬
‫شبکهٔ فساد است‪ .‬عبدالباری جهانی که برای یکی دوسال در کابینهٔ اول اشرف غنی به حیث‬
‫وزیر اطالعات و کلتور وظیفه اجرا نمود پرده از رشوه ستانی وکالی ولسی جرگه ازکاندید‬
‫وزرأ در مقابل تا ٔیید کاندیداتوری آنها توسط پارلمان پرده بر میدارد‪ .‬به قرار یک نوشته در‬
‫روزنامه اطالعات روز دوشنبه ‪ 12‬سرطان ‪2017( 1396‬م) زیر عنوان "خاطرهی تلخ و‬
‫فراموشناشدنی عبدالباری جهانی" موصوف نوشته است که‪:‬‬
‫"اول صبح چهارم اپریل‪ ،‬غالمنبی فراهی‪ ،‬وزیر دولت در امور پارلمانی‪ ،‬از طریق تلفن به من گفت که شام با‬
‫هی کسی قرار نگذارم‪ ،‬چون جای مهمی میرویم‪ .‬شام همان روز به من گفت که برای صرف نان شب‪ ،‬مهمان‬
‫حاجی ظاهر قدیر‪ ،‬معاون اول مجلس نمایندگان هستیم‪ .‬حوالی ساعت هفت شام همان روز‪ ،‬به خانهی حاجی‬
‫ظاهر در شیرپور رفتیم‪ .‬در سرکها و خانه آنقدر موتر ایستاد بود که پیادهروی هم امکان نداشت‪ .‬در منزل‬
‫آخر‪ ،‬قبل از ورود به اتاق جلسه‪ ،‬تلفنهای تمام کاندیدوزیران گرفته شد‪ ،‬سپس به اتاق جلسه رهنمایی شدیم ‪...‬‬
‫دو ساعت ما بهشمول نان خوردن در این خانه سپری شد‪ .‬تمامش را حاجی ظاهر سخن گفت‪ .‬حقیقت این است‬
‫که من چیزی از تقریبا ا یک ساعت سخنرانی حاجی ظاهر نفهمیدم تا اینکه او به ما گفت که اعضای کابینه برای‬
‫بهدست آوردن رای اعتماد از پارلمان‪ ،‬با مشکل بسیار بزرگی مواجهاند‪ .‬پارلمان به گروههای جداگانه تقسیم‬
‫شده؛ احتمال رد شدن اکثریت کاندیدوزیران وجود دارد و اگر چنین شود‪ ،‬هم به حیثیت رییسجمهور صدمه‬
‫میرسد و هم بحرانی بهمیان خواهد آمد که هی کسی نخواهد فهمید که چه ممکن است اتفاق بیفتد‪ .‬او گفت که‬
‫رییسجمهور سه‪-‬چهار بار تقاضا کرده است‪ .‬دست زیر االشه گرفته و با زاری و عذر برایش گفته است که‬
‫بچهی ماما! هر قسمی که میشود حلاش کن! حاجی ظاهر بعد از صرف غذا‪ ،‬هنگام نوشیدن چای با اطمینان‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪233‬‬

‫گفت که برادران و خواهران! در ولسی جرگه‪ ،‬بدون کار گرفتن از پول نقد‪ ،‬امکان اخذ رای اعتماد وجود‬
‫ندارد‪ .‬او گفت که من میدانم که تمام کاندیدوزیران آنقدر پول ندارند که به وکال بدهند و رای بیاورند‪ .‬در همین‬
‫زمان‪ ،‬رویش را به طرف من چرخاند و با قیافهی حقبهجانب گفت که شما چه فکر میکنید؟ من همینطور مفت‬
‫معاون اول مجلس نمایندگان شدهام؟ من برای تصاحب این چوکی‪ ،‬سیصدوهفتاد هزار دالر مصرف کردهام‪.‬‬
‫حاجی ظاهر گفت که برای گرفتن رای هر وکیل‪ ،‬از پنج تا ده هزار دالر ضرور است‪ ،‬با این حساب هر‬
‫کاندیدوزیر باید برای بهدست آوردن رای اعتماد از پنجاه تا صدهزار دالر مصرف کند‪ .‬او گفت که من میفهمم‬
‫تمام کاندیدوزیران نمیتوانند این پول را فراهم کنند؛ ما برای آنعده وزیرانی که پول ندارند‪ ،‬همین لحظه یک‬
‫میلیون دالر در موتر خود آوردهایم (خدا کند که کسی نشنود و موترم را دزدی نکند‪ ،‬چونکه پول بسیاری است‪.‬‬
‫هرچند که موترم را جای درستی ایستاد کردهام) هر وزیر‪ ،‬هر مبلغ پولی که ضرورت داشته باشد‪ ،‬من برایش‬
‫میدهم‪ .‬وزیرانی که خود پول دارند‪ ،‬چارهی خود را بکنند‪".‬‬
‫طی مقالهٔ در جریده انترنتی مشعل مثالی از فساد توسط موسسات معتبر‬ ‫داکتر طاووس وردگ ٔ‬
‫بین المللی در پرداخت کمکهای خارجی به افغانستان ارا ٔیه میکند‪ .‬او نوشته است که‪:‬‬
‫"بطور مثال سرک حلقه وي کابل به سرمایه ‪ ۲‬ملیارد دالر باید ساخته شود و ( یو اس آی ډي ) شخص را برنده‬
‫اعالن می کند که مبلغ ‪ ۵۰۰‬ملیون دالر را فورا به حساب بانکی مخصوص در دوبۍ ویا در غرب تحویل نماید‬
‫ومتباقی پول به اقساط به شرکت قراردادی می دهد ودرین جا قراردادی برای اینکه ال اقل ‪۵‬ملیون عاید خالص‬
‫داشته باشد باید اول کارګران ارزان را باید استخدام نمایند وبعدا مواد بې کیفیت را در اعمار این پروژه به‬
‫مصرف برسانند و به این شکل که قراردادنموده بود از ان نیز یک اندازه کمتر مواد و ‪.‬مساله باب استعمال می‬
‫نمایند که این پروژه بعد از یک سال ازبین می رود ‪ ،‬چرا این کار می شود وچرا جلو این نوع فساد را کسې‬
‫ګرفته نمی تواند اول به خاطر اینکه دردولت کسانی نیست که چنین جرات داشته باشد که علیه امریکا ویا‬
‫غرب اقدام نمایند ویا با انها استدالل نمایند دوم انهایکه تمویل کننده است به کسې حق نمی دهند که در امورات‬
‫وپالن ګذاری شان مداخله نمایندسوم موسسه ویا اداره نورم وستندرد در کشور وجود نه دارد که از پروژه های‬
‫که غرب خودشان می سازد وارسی وتفتتیش نمایند‪( ".‬جریده مشعل)‬
‫طوریکه قبال نوشتیم براساس گزارش سازمان شفافیت بین الملل‪ ،‬افغانستان در سال ‪ ۱۳۹۶‬در‬
‫فهرست فاسدترین کشورهای جهان شناخته شد بطوریکه در بین ‪ ۱۸۷‬کشور جهان در رتبه‬
‫‪ ۱۸۴‬قرار گرفت که به این ترتیب جایگاه سومین کشور فاسد جهان را به خود اختصاص داد‪.‬‬
‫آمریکا مدعی است که بیش از یک تریلیون دالر در این کشور مصرف کرده است اما فساد‬
‫اداری و مالی باعث شده که از این کمک ها استفاده نادرست صورت گرفته و پیشرفت ها در این‬
‫کشور قابل مالحظه نباشد‪ .‬اما حقیقت آن است که آمریکایی ها با نحوه مصرف و کمک های‬
‫خود در ترویج فساد در افغانستان نقش داشته اند ‪.‬‬
‫متاسفانه آنچه گزارشهای بین المللی نمی نویسند عبارت از موجودیت شبکه و سیستم اجرائی‬
‫فاسد برای تطبیق کمکهای خارجی بخصوص کمکهای امریکا میباشد‪ .‬بیش از ‪ 20‬فیصد این‬
‫کمکها از خود امریکا خارج نمیشوند و این پولهایی است که به حساب کمک به افغانستان از‬
‫بودجه های پروژه های منظور شده به شرکتهای امریکایی به عنوان مصارف حقوقی‪ ،‬مصارف‬
‫مشاورتی و مصارف نظارتی و اجرای پروژه ها پرداخته میشود‪ .‬کشورهای کمک کننده بخش‬
‫اعظم کمکهای خودرا به افغانستان از طریق موسسات دولتی و خصوصی خود مستقیما به‬
‫شرکتهای قراردادی افغانی که خود انتخاب میکنند و موسسات ان جی او (‪ )NGO‬که بازهم خود‬
‫انتخاب میکنند میپردازد نه از طریق دولت افغانستان و مسولیت تفتیش و حساب دهی هم بدوش‬
‫خود این موسسات خارجی است‪.‬‬
‫تا سال ‪1992‬م که مجاهدین به قدرت رسیدند کمکهای خارجی به افغانستان به حساب هر پروژه‬
‫به د افغانستان بانک انتقال می یافت و یا از بانک کشور کمک دهنده به قراردادی خارجی با‬
‫تصدیق وزارت پالن پرداخته میشد‪ .‬در داخل مصارف از این پولها که برای خریداری ماشین‬
‫آالت از خارج و یا پرداخت مصارف پرسونل خارجی و یا خدمات پروژه سازی و تطبیق پروژه‬
 ‫‪ □ 234‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫ها به شرکتهای خارجی بود در مقابل اسناد حسابی و اسناد گمرکی از بودجه انکشافی دالری‬
‫دولت با تصدیق وزارت پالن صورت میگرفت طوریکه هر دالر مصرف شده قابل تفتیش و‬
‫سو استفاده شخصی شده نمیتوانست‪ .‬در معاهده بن‬
‫حسابدهی بود و از این کمکها به هیچصورت ٔ‬
‫ماد ٔه گنجانیده شد که به موجب آن اقتصاد افغانستان را "اقتصاد بازار آزاد رقابتی" توصیف‬
‫کردند و زیر این عنوان کوشیده شد تا نقش دولت افغانستان را در تطبیق کمکهای خارجی به حد‬
‫اقل آن پایان بیاورند‪ .‬مادر مشکالت حساب دهی مصارف کمکهای خارجی در افغانستان در‬
‫همین موضوع نهفته است‪.‬‬
‫آقای کرزی عامل افزایش فساد در دولتش را قراردادهای میلیارد دالری خارجیها خواند که به‬
‫باور او‪ ،‬نهادهای بینالمللی بدون مشورت با حکومت افغانستان با شرکتهای مختلف عقد‬
‫کردهاند‪.‬‬
‫آقای کرزی گفت که فساد توسط نیروهای خارجی با "تبلیغات گسترده" علیه حکومت او براه‬
‫انداخته شده است‪ .‬او افزود که اگر این کار از سر "اشتباه" باشد‪ ،‬افغانها آن را میبخشند‪ ،‬اما اگر‬
‫به هدف تضعیف حاکمیت و استقالل حکومت افغانستان به راه انداخته شده باشد "در آن صورت‬
‫مقابله میکنیم‪ ،‬مبارزه میکنیم و حق داریم که این کار را بکنیم و رسوا میکنیم"‪.‬‬
‫به باور حامد کرزی‪ ،‬با خروج نیروهای بینالمللی از افغانستان ریشههای "فساد بزرگ" خشک‬
‫خواهد شد و حکومتی که پس از ‪ ۲۰۱۴‬در افغانستان روی کار خواهد آمد با فساد مبارزه خواهد‬
‫کرد‪ .‬رئیس جمهوری افغانستان گزارش اخیر سازمان بینالمللی شفافیت را که افغانستان را در‬
‫شمار فاسدترین کشورهای جهان قرار داده‪ ،‬مورد شک و تردید قرار داد و آن را ناشی از اهداف‬
‫سیاسی دانست‪( .‬بی بی سی فاسی)‪.‬‬
‫با این حال‪ ،‬عزیزللا لودین رئیس اداره مبارزه با فساد اداری افغانستان گفت که به پروندههای‬
‫فساد در نهادهای دولتی رسیدگی نمیشود و در یک سال گذشته هی یک از متهمان این پروندهها‬
‫در دادگاه محاکمه نشده است‪.‬‬
‫آقای لودین پرسید که چرا حتی به دوسیه های عادی فساد اداری هم رسیدگی نشده و نتایج آن به‬
‫مردم گفته نشده است‪ .‬به نظر او‪ ،‬پاسخ این پرسش در مسایلی نهفته است که به گفته او‪ ،‬از‬
‫"چالشهای اساسی" مبارزه با فساد شمرده میشود‪.‬‬
‫رئیس اداره مبارزه با فساد این چالشها را چنین برشمرد‪" :‬اوال سیستم مبارزه با فساد اداری‬
‫کارآمد نیست‪ .‬ثانیا ا وجود ادارات موازی با دستگاه مبارزه با فساد اداری‪ ،‬عدم اجرای یکسان‬
‫قانون در مورد همه‪ ،‬ضعف اراده سیاسی برای پیگرد و به محاکمه کشاندن عامالن جرایم‬
‫بزرگ‪ ،‬عدم کفایت حقوق کارمندان دولت"‪.‬‬
‫به قول مهرالدین مشید یکی از نویسندگان افغان‪:‬‬
‫"فساد اداری در کشوربه هیوالی قدرتمند و غیر قابل کنترل مبدل شده است که نگرانی های جدی و شدید‬
‫برانگیخته است‪ .‬وی افزوده است که فساد به صورت مافیایی در رگه های حکومت خانه کرده است و در پیوند‬
‫با شبکه های اطالعاتی و مافیای مواد مخدر‪ ،‬غصب و غارت زمین های شخصی و دولتی و تمامی تبهکاران‬
‫به اژدهای هزار سر و هزار پای در کشور بدل شده است‪ .‬فساد اداری در افغانستان علل آشکار سیاسی دارد که‬
‫رفع آن نیز با شیوه های اداری ناممکن بوده وتنها با تحوالت سیاسی میسر است‪.‬مبارزه با عوامل فساد اداری‬
‫عزم و اراده جدی و برنامه عملی می خواهد که شواهدی از این عزم و اراده در دولت افغانستان کنونی دیده‬
‫نمی شود‪ .‬چون با گذشت دواز ده سال از حکومت کنونی هنوز هم تشکیل و ساختار ادارات دولتی ترکیب‬
‫های قومی و منطقوی رنگ و بوی تبعیض و تعصب را به خود دارد‪ .‬تمرکز گرایی بیش از حد حکومت و‬
‫ضعف ها و کاستی هایی که در سیستم اداری کشور وجود دارد زمینه را برای فساد اداری فراهم می کند‪".‬‬
‫(آریایی)‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪235‬‬

‫در حکومت ها در بسا از موارد مقرری های پست های مهم و کلیدی از دوستان و اقارب و‬
‫وابستگان نزدیک آمرین اعطا در ادارات دولتی میباشد مخصوصا پست هاخریداری میشود و‬
‫پست های پر منفعت به لیالم گذاشته شده و مزایده کنندگان داوطلب‪ ،‬برنده میگردند‪ .‬میزان فقر‪،‬‬
‫فساد در ادارات و موجودیت قراردادی ها سیاسی‪ ،‬نظامی ‪ ،‬بیکاری‪ ،‬معاش کم مأمورین دولتی‪،‬‬
‫سیاست غلط کادری متکی به روابط جیبی‪ ،‬فامیلی و استخباراتی عوامل است که در فساد اداری‬
‫جدا تأثیر ګذارند‪.‬اما عدم موجودیت اراده سیاسی برای تطبیق قانون‪ ،‬خفه کردن هر صدای ‪,‬عدم‬
‫تطبیق قانون‪ ،‬به قدرت رسیدن افراد و اشخاص که خود از قانون تخلف کردند عوامل است که‬
‫مانع از بین بردن فساد اداری‪ ،‬ظلم و بی عدالتی و حیف و میل کمک های خارجی و دهها‬
‫معضله دیګر در کشور ګشته و وضع را روز به روز به بحران میکشاند‪ .‬با این روش در داخل‬
‫یک اداره روحیه مسئولیت و اجراآت سالم بر هم خورده‪ ،‬نفاق‪ ،‬شقاق و بدبینی ها را بین مردم‬
‫کشور به وجود می آورد و از اینجاست که اعتماد مردم به موسسات و ادارات دولتی از بین‬
‫میرود‪.‬‬
‫دفتر ‪ UNODC‬سازمان ملل متحد در افغانستان اعالم داشت‪ ،‬که فساد اداری به ‪ 3.9‬میلیارد‬
‫دالر امریکایی افزایش یافته و ‪ 40‬درصد افزایش بین سالهای ‪ 2009‬و ‪ 2012‬رونما گردیده‬
‫است در ضمن سازمان دیدهبان شفافیت افغانستان‪ ،‬گفته است که اقتصاد افغانستان در تصرف تیم‬
‫حاکم وشماری از وزیران کابینه‪ ،‬نمایندگان شورای ملی‪ ،‬والی ها‪ ،‬فرماندهان پولیس و معاونان‬
‫وزیران‪ ،‬است که سیستم اقتصادی را در این کشور قبضه کرده اند واین افراد قراردادهای بزرگ‬
‫ساختمانی‪ ،‬واردات مواد نفتی و مواد غذایی را در انحصار خود گرفته اند‪ .‬فساد اداری ریشه در‬
‫عمیق ترین الیه های قدرت دولتی در افغانستان دارد و عوامل اساسی و عمده آن کسانی اند که‬
‫موفقیت و پیشرفت هرگونه مبارزه ای مشروط به همکاری آنان است‪ .‬در ضمن مسئوان شبکه‬
‫نظارت بر منابع طبیعی نیزمدعی شدند که بیش از ‪ ۱۴۰۰‬شرکت که فهرست آنها از سوی‬
‫وزارت معادن منتشر شده و بیشتر این شرکتها متعلق به زورمندان‪ ،‬فرماندهان محلی و‬
‫اعضای پارلمان هستند و در برخی مناطق مخالفان حکومت هم از پول آن استفاده میکنند‪.‬‬
‫زورمندان در قسمت تعیین قیمت امتعه‪ ،‬بخصوص قیمت مواد نفتی در بازار نقش اساسی را‬
‫دارند با دخالت در قیمت اجناس ساالنه میلیاردها دالر از این طریق به مردم ضرر میرساند‪.‬‬
‫افراد زورمند برای دستیابی به ثروت به فعالیتهای متنوع قانونی و غیر قانونی و به تجارتهای‬
‫متنوع رو آورده اند‪ .‬این افراد باعث محدودیت رقابت دربازار شده و زورمندان تعیین کنندگان‬
‫قیمتهای امتعه عمده هستند‪.‬‬
‫محمد عوض نبی زاده در جریده انترنتی مشعل مینگارد‪:‬‬
‫"در صورت عزم‪ ،‬داشتن قاطعیت و جسارت الزم سیاسی و حاکمیت قانون بخاطر برطرف کردن فساد اداری‬
‫با یک نیک نګری و نیک اندیشی راه های عملی برای نایل شدن به آن وجود دارد‪ .‬برحاکمیت است تا سطح‬
‫صالحیت‪ ،‬اتوریته‪ ،‬ظرفیت ها و امکانات ارګانهای عدلی و قضایی کشور را بلند برده و حین تطبیق عدالت با‬
‫قاطعیت تام برای تأمین عدالت عمل و کار عملی انجام دهد‪.‬مسلما منظور از به تندور انداختن‪ ،‬سربریدن و هر‬
‫ګونه افراط و تفریط در برابر عمل کرد متخلف نیست‪ .‬بلکه تطبیق قانون به صورت پیګیر وبا حوصله مندی‬
‫است‪.‬مبارزه با فساد ‪ ،‬جرایم ‪ ،‬مواد مخدر و دیگر پدیده های منفی اجتماعی با اجرای دو اسلوب عمده اقتصادی‬
‫و اداری ممکن است‪ .‬ریشه کن ساختن فساد اداری با کاربرد اقتصادی در صورتی برآورده می شود که‬
‫کارمندان دارای بیمه های اجتماعی ‪ ،‬انواع تضمین های اجتماعی ‪ ،‬تقاعد ‪ ،‬حق تشکیل اتحادیه های مسلکی و‬
‫دفاع از حقوق آنها در مقابل دسایس عاملین جرایم سازمان یافته و تضمین های مادی و اجتماعی برای خانواده‬
‫های کارمندان در حیات و بعد از مرگ قابل اجرا باشد‪ .‬موثر ترین شیوه در مبارزه با فساد اداری شیوه های‬
‫اقتصادی است ‪.‬شیوه دیگر مبارزه با فساد اداری شکل اداری یا اجباری است که با بکاربرد جبر و قیودات قابل‬
‫تطبیق است‪ .‬استفاده از اجبار مانند تفتیش ‪ ،‬تهدید ‪ ،‬استخبارات و تبدیلی موثریت کمتر از اسالیب اقتصادی را‬
‫دارد‪ .‬استفاده از هردو شیوه با یک موازنه درست و معقول موثریت کار را دو چندان می سازد و بکاربرد شیوه‬
 ‫‪ □ 236‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫اجباری بدون اقتصادی تاثیرات منفی خواهد داشت‪ .‬درضمن مبارزه با فساد و جرایم در افغانستان به اصالحات‬
‫سیاسی و اداری ضرورت دارد‪".‬‬
‫موصوف در ادامه مینگارد که‪:‬‬
‫"مبارزه علیه فساد اداری به فرمان نمیشودکه برای انجام این امر و هر امر دیګر نیت و اراده نیک ضرورت‬
‫است با ایجاد سیستم بهتر وتنظیم قوانین جدید مدرن و عامل انسانی ‪,‬سیاست کادری ‪ ,‬نیز در هر نظام مهم و‬
‫کلیدی است‪.‬معافیت ‪ ،‬تروریستان‪ ،‬آدم کشان‪ ،‬قاچاقبران‪ ،‬دزدان‪ ،‬انتحار کنندگان‪ ،‬مفسدین اداری‪ ،‬تولید کنندگان‬
‫مواد مخدر‪ ،‬قانون گریزان عدم ارادۀ نیرومند سیاسی در امر مبارزه علیه فساد اداری در کشور ونهادینه شدن‬
‫فرهنگ معافیت برای مجرمان که دارای پشتیبانی های سیاسی اند و محاکمه نشدن آنها ‪ ،‬از دیگر مشکالت‬
‫جدی بر سر راه مبارزه علیه فساد اداری می باشند‪ .‬باید عوامل کلیه بحران های داخلی و به خصوص عاملین‬
‫فساد اداری با زیر بنای آگاهی دینی‪ ،‬دانش‪ ،‬منطق و عقالنیت به طور اساسی شناخته شوند و بعد توسط یک‬
‫حاکمیت شایسته ساالر‪ ،‬مدیریت و با حمایت مردمی در برابر همه نابسامانی ها و بحران های موجود مبارزه‬
‫منظم و طوالنی مدت صورت گیرند؛ تا ریشه های آنها خشکانیده شوند‪".‬‬
‫گزارشها و مقاالت زیاد در مورد موجودیت فساد اداری و مالی در افغانستان موجود اند از جمله‬
‫الی سال ‪ 2014‬گزارشها و مقاالت زیرین قابل یادآور میباشند‪ :‬گزارش واشنگتن پُست –‬
‫مامورین حکومت کرزی بکرات تحقیقات فساد اداری را منحرف ساخته اند‪ .‬گزارش سازمان‬
‫دیدهبان شفافیت افغانستان‪ ،‬در باره نقش زورمندان دررشد فساد اداری‪ .‬صحبت محترم دوکتور‬
‫عزیزللا لودین رئیس عمومی ادارۀ عالی مبارزه علیه فساد اداری‪ .‬مقاله در مورد رشد فساد‬
‫اداری نشر شده در روزنامه افغانستان نویسنده ‪:‬داکتر حسین علی یاسا‪ .‬مقاله درباره‬
‫ستراتیژی وطرزالعمل اصالح اداره ومبارزه علیه فساد اداری»نویسنده ‪ :‬غالم سخی ارزگانی‪.‬‬
‫مقاله درباره مبارزه علیه فساد اداری نویسنده ‪:‬پروفیسور دکتور حسین علی راموزی لعلی‪ /‬کابل‬
‫‪ .1388‬مقاله در مورد عوامل فساد اداری در افغانستان نویسنده ‪ :‬محمد رضا هویدا‪.‬‬
‫انواع فساد اداری از نظر داکتر طاووس وردگ عبارت اند از‪:‬‬
‫"فساد تصادفی است ‪ -‬فساد تنظیم شده است ‪ -‬فساد کالن است ‪ -‬فساد خورد است ‪ -‬اختالس است ‪ -‬سرقت است‬
‫‪ -‬ازبین بردن اوراق واسناد است ‪ -‬تجاوز از حدود وصالحیت های قانون است استفاده از موقف ومقام است ‪-‬‬
‫دوری از وظیفه دولتی به خاطر انجام کارهای شخصی است ‪ -‬کتمان حقایق است ‪ -‬جعل اسناد است ‪ -‬اخذ‬
‫تحایف به خاطر اجرای کارهای مردم ‪ -‬رشوت است ‪ -‬تعلل بې مورد در اجرای دوسیه های بندیها ومردم ‪-‬‬
‫رویه غیر انسانی ونادرست با مراجعن و عارضین ‪ -‬واسطه شدن به مقامهای بلند پایه به خاطر کارهای مردم‬
‫در بدل پول که این کار را اعضای پارالمان کشور زیاد مروج ساخته است ‪ -‬دخیل ساختن مالحظات قومی ‪،‬‬
‫زبانی ‪ ،‬سمتی ‪ ،‬جنسي مخصوصا واسطه شدن دختران وزنان مقبول به خاطر انجام کارها"‪( .‬مشعل)‬
‫داکتر طاووس وردگ در جریده انترنتی مشعل نوشته است که‪:‬‬
‫"در افغانستان فساد اداری از طرف (حامد کرزۍ وبرادرانش در قدم اول و بعدا از طرف معاونین کرزۍ و‬
‫ثالثا از طرف وزرای کابینه کرزۍ ومشاورین وي هم چنان والي ها وولسوالها تا امروز به حیث یګانه منبع و‬
‫سالح بران علیه مردم عام افغانستان) استعمال و استفاده می نمایند‪... .‬این فاسد شدن تمام بدنه کشور از شرق تا‬
‫غرب از شمال تا جنوب را دربرګرفته موسسه ( یو ایس ای ډي ) امریکا در مقام اول وبعدا انجیو ها و سفارت‬
‫های مختلف غربی که تمویل کننده پروژه های مختلف در افغانستان می باشند برای خود شان سرمایه اندوزی‬
‫می نمایند واز هر قرارداد نصف پول سرمایه ګذاری شده خود شان به حساب خودشان ویا حساب بانکی‬
‫کشورهای شان دو باره ری اکسپورت می نمایند وبعدا قراردادیان افغانی از یک دست به دست دوم فروخته‬
‫ومفاد هنګفت را به دست می اورندو همین علت است که همیشه کیفیت کار بسیار پایین می باشد‪ ....‬ادارات‬
‫دولتی و وزرا نیز قبال حق خود را اخذ نموده ودهان شان قلف وخاموش است به مختصر باید اذعان کرد که‬
‫تمام ادارات دولتی و بعدا تمام موسسات خارجی و غربی ها در (کرپشن) یعنی فساد اداری دست باز‬
‫دارندودخیل می باشند و از داخلی کرده خارجی ها زیاد متهم می باشند ودر قدم دوم وسوم موسسات و شرکت‬
‫های ساختمانی و اکمال کننده در ان دست دارند‪".‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪237‬‬

‫به این ارتباط مهرالدین مشید در مقله خوددر سایت "آریایی" زیر عنوان "قصرهای مافیایی از‬
‫شیرپورتا جمیرا نمادی از فساد واشنگتن در کابل" مینویسد‪:‬‬
‫"نظام ‪ ...‬افغانستان‪ ،‬سیستم مافیایی در حوزه های گوناگون اقتصادی‪ ،‬مالی‪ ،‬سیاسی و اجتماعی را در این‬
‫کشور بوجود آورده است که اقتصاد مافیایی و مناسبات مالی مافیایی استوار بر ساختار قدرتمند سیاسی در این‬
‫کشو نمونه های بارز آن است‪ .‬این مافیا چنان نیرومند شده‪ ،‬بی باکانه قد راست کرده است و درحال توسعه‬
‫است ‪ ...‬که روز نامۀ واشنگتن پست امریکایی در این اواخر اندکی از چون و چند آن پرده برداشته است‪ .‬سر‬
‫این نظ ام مافیایی در امریکا ‪ ،‬بدنه اش در بستر اوقیانوس های جهان‪ ،‬دست هایش در اروپا و تنها پا هایی آن نیم‬
‫بند و لرزان در افغانستان شناور است‪( ".‬آریایی)‬
‫او ادامه میدهد که‪:‬‬
‫"شگفت آور اینکه هیکل این مافیا از شهرک زیبا و جزیرۀ نخل مانند " جمیرا"‪ 11‬باالخره بوسیلۀ "اندری وگنز"‬
‫روزنامه نگار واشنگتن پست آشکار گردید و این روزنامه نگار با کار تحیقیقاتی و خستگی ناپذیر پرده یی از‬
‫صد ها پردۀ مافیایی که به گونۀ تار عنکبوت و بد تر از کابوس بر روان مردم افغانستان سایه افگنده است ‪،‬‬
‫بیرون بدر آورد‪... .‬یا بنا بر دالیلی که شاید عدم دستیابی او به اسناد دیگر باشد‪ ،‬نتوانسته است تا از عهدۀ وصل‬
‫کردن این مثلث با مافیای اصلی مواد مخدر‪ ،‬مافیای قدرت و سایر شرکای مافیایی بیرون بدر شود‪ .‬او ناگزیر‬
‫شده تا با اکتفا کردن به این سه نمونه (سمپل)‪ ،‬اشاره یی به نمونه های فساد "مشت نمونۀ خروار" آنان در‬
‫شهرک های نخلی جمیرا نماید‪ ...‬اینکه این آقایان با شرکای مافیای قدرت در کابل به شمول تکنوکرات ها این‬
‫مافیای بوروکراسی اعم از وزرا‪ ،‬معینان ‪ ،‬والیان ‪ ،‬شماری نماینده گان ولسی جرگه و مشرانو جرگه و یک‬
‫رتبه باالتر ها و یک ربته پایینتر های دیگر چه "آرگاه (آرامگاه) و بارگاه" های افسانه یی دیگری در سایر‬
‫جزیره ها و سایر شهر های امارات‪ ،‬دوبی‪ ،‬لندن‪ ،‬دهلی و جاهای دیگر دارند تا باشد که این تاراجگری ها‬
‫نمونۀ آشکاری از یغماگری های دیگر در شاخه های زیبای نخلی خلیج در سیمای ویال های ننگین آنان باشد و‬
‫شمار شان از حساب انگشتان باال و باال تر برود‪ .‬باز هم روزنامه نگار امریکایی با وجود دشواری هایی که‬
‫برای دستیابی اسناد موثق فراه راهش قرار داشت‪ .‬کاربزرگی انجام داده و دست به افشاگری بی نظیری زده‬
‫است ‪ .‬او که در این گزارش از مناسبات کابل بانک با مقامات ارشد دولتی زیر نام "عالیم نظام کاپیتالیزم‬
‫استوار بر روابط صمیمانه" یاد آور شده که رابطۀ محکمی را میان دولت و سکتور خصوصی برقرار گردانیده‬
‫و مشکل گشایی میکند سخن گفته است و دراین گزارش آمده است‪ :‬محمود کرزی برادر رییس جمهور و‬
‫احمد ضیا ٔ مسعود در گذشته معاون اول رییس جمهور خانه هایی به ارزش ملیون ها دالر در دوبی دارند که به‬
‫نام خود شان ثبت نه؛ بلکه به نام شیرخان فرنود موسس مالک کابل بانک ثبت شده اند که او قرضه های چندین‬
‫ملیون دالری را به خانواده های حامد کرزی‪ ،‬اعضای حکومت و هوادارانش داده است تا در دوبی برای خویش‬
‫خانه های مجلل بخرند‪ .‬او در پاسخ این سوال که چرا پول های گزافی را دراختیار این ها قرار داده است؟ اینها‬
‫نمی خواهند به نام خود در دوبی خانه بخرند؛ اما محمود کرزی که هوتلی در شهر بلتیمور امریکا دارد‪ ،‬این‬
‫حرف ها را تکذیب کرده و با روزنامه نگار گفته بود که این خانۀ ‪ 5‬میلیونی و ‪ 500‬هزار دالری را به کرایه‬
‫گرفته است وبا کابل بانک یک قرار داد رهنی غیر رسمی دارد که ماهانه ‪ 7000‬دالر بطور سود به این بانک‬
‫می پردازد؛ ‪...‬او در پاسخ این سوال که ملیون دالر از کابل بانک قرضدار است‪ ،‬گفت‪ :‬یک ملیون دالر در‬
‫کابل بانک سهمدار هستم و قسمت دیگرش قرض کابل بانک است‪.‬‬
‫این روزنامه همچنین از خانه یی به قیمت ‪ 2‬ملیون دالر در پام جومیر متعلق به احمد ضیا مسعود سخن گفته‬
‫است که به نام شیرخان فرنود ثبت شده است‪ .‬این خانه در سال ‪ 2007‬به ارزش ‪ 2‬ملیون ‪ 300‬هزار دالر‬
‫خریداری شده بود که ابتدا این خانۀ مجلل به نام همسر او ثبت شده بود و بعد آنرا به نام شیرخان فرنود مالک‬
‫کابل بانک ثبت کرده است‪ .‬احمد ضیا مسعود در پاسخ به خبرنگار گفته است که فرنود دوست او است و با او‬
‫فوتبال و شطرنج بازی میکرده است‪.‬‬
‫در این گزارش از حسین فهیم برادر مارشال فهیم نیز ذکر شده است که به واشنگتن پست گفته است‪ :‬دو‬
‫شرکتش از کابل بانک ‪ 70‬ملیون دالر قرض دریافت کرده اند؛ اما اینکه آیا دادن این گونه قرضه ها به مقامات‬
‫فعلی و قبلی به چه حدی می توانند مایۀ نگرانی باشند‪ .‬این ها در برخی کشور ها می توانند مایه نگرانی باشند‪.‬‬
‫بویژه آن گونه پول هاییکه مخفی نگهداری می شوند ‪ ،‬به این داللت میکند که با استفاده از نفوذ شان در بدل‬
‫گرفتن قرضه به شکلی از اشکال به بانک کمک بکنند؛ اما در کشوری مانند افغانستان که در فساد در سطح‬

‫‪ 11‬یکی از سه جزیرۀ مشهور پالم جمیرا‪ ،‬دیرا و جبل علی در آب های خلیج فارس ساحل دوبئ است‪.‬‬
 ‫‪ □ 238‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫جهان مقام دوم را کمایی کرده و شاه‪ ،‬دربان‪ ،‬حاجب و پرده دارش دزد و قاضی اش مرتشی است‪ ،‬شاید کمتر و‬
‫حتا هی مایۀ نگرانی باشد‪ .‬بویژه زمانیکه دستان این ها از پشت با دستان خارجی ها زنجیر شده باشد‪ ...‬اما‬
‫حسین فهیم گوید‪ :‬گرفتن قرضه های داخلی اجتناب ناپذیر و حتا مطلوب است‪ .‬البته به باور او در عدم‬
‫موجودیت یک نظام حقوقی نیرومند و یک پارچه بیشتر داد و ستد ها روی اعتماد طرفین استوار است تا اسناد‬
‫رسمی‪ .‬او میگوید‪ :‬افغانستان امریکانیست‪ ،‬افغانستان از صفر شروع میکند‪.‬‬
‫یاران و فرماندهان مسعود حتی در زمان حیاتش ‪ ...‬به تاراج زمین های دولتی پرداخته و به پارک ها وساحات‬
‫سبز دولتی یورش بردند و همه را بعد از اشغال بفروش رساندند و خانه های مجللی هم برای خود در آنها‬
‫اعمار کردند و این روند نامیمون بعد از سقوط طالبان به شیوۀ هنجاز شکنانه تر ازگذشته سرعت یافت و زمین‬
‫های دولتی در دامنه های کابل از سوی قوماندان های شورای نظار و جمعیت اسالمی اشغال و به فروش‬
‫رسانده شدند‪.‬‬
‫محمود کرزی هم به گونۀ حسین فهیم نگرانی ییرا دراین باره احساس نمیکند و در گفت و گو با رادیو آزادی نه‬
‫تنها از خود برای دفاع ضعیف پرداخت‪ ،‬یک گام پیشتر نهاد و از براد ر فهیم شریک قدرت برادرخود نیز‬
‫دفاع کرد‪.‬‬
‫اما فرنود که با رادیو آزادی حاضر نشد‪ ،‬سخنی بگوید اما با روزنامۀ واشنگتن پست گفته بود‪ :‬افغانستان‬
‫نباید به اساس معیار های خارجی مورد قضاوت قرار بگیرد‪ ،‬آنچه که من میکنم نادرست است و درواقع نباید‬
‫بکنم اما این جا افغانستان است‪ .‬آری آقای فرنود راست گفته است که اینجا افغانستان است آنهم افغانستان بیمار‪،‬‬
‫جنگ زده و فاقد ادارۀ نیرومند و مدیر توانا که فساد در دم و دستگاۀ آن مانند شعله های آتش زبانه میکشد وهر‬
‫آن فریاد مظلومی در گلو اش شکسته می شود‪ .‬پس در چنین کشوری که هر ناروایی در آن مجاز و هر ستمی‬
‫درآن توجیۀ شرعی میگردد ‪ .‬آقای فرنود حق بحانب است که با جرئت عام و تام می تواند ملیون ها دالرغارت‬
‫شده را بدون حساب و کتاب از افغانستان خارج کند؛ زیرا او هراسی از قانون و بازپرس ندارد‪ ،‬در یک کنارش‬
‫برادر کرزی‪ ،‬درکنار دیگرش برادر مارشال و درعقب او هم احمدضیا مسعود‪ ،‬برادر شهید مسعود قرار دارند‪.‬‬
‫چنین آدمی که از حمایت همچو اشخاص برخوردار است‪ ،‬هر نوع قانون شکنی را برای خود نه تنها حق‬
‫میداند؛ بلکه می تواند که زبان بازپرس را از کامش در آورد‪.‬‬
‫در چنین کشوری پیدا کردن سر نخ پول های غارت شده کار ساده یی نیست‪ .‬گیریم به قول رییس بانک‪،‬‬
‫واشنگتن پست شایعه ییرا در مورد معامالت ملکیت ها انعکاس داده یا در حقیقت دلیل موجهی را در مورد‬
‫نگران بودن از "عالیم نظام کاپیتالیزم بر پایۀ روابط صمیمانه" برمال ساخته است؛ اما یک چیز را در گزارش‬
‫تحقیقی خود به اثبات رسانده است که کابل بانک ‪ 150‬ملیون دالر رادر دوبی سرمایه گزاری نموده است‪ .‬اینکه‬
‫این پول ها را در بستر داد وستد های ننگین و شرمبار جانانه از پیش چشمان این آقایان عبور داده و به آنجا‬
‫برده یا آنها را فریب داده و موفقانه تیر را به هدف زده است‪ .‬درهر دو حالت این آقایان نمی توانند با این گفته‬
‫های خویش رفع مسؤولیت نمایند‪ .‬چنانکه چندی پیش رسانه ها گرارش دادند که طی سه ماه ‪ 180‬ملیون دالر‬
‫از افغانستان بیرون شده است و این پول از پیش چشمان مسؤوالن میدان هوایی و وزارت مالیه به دوبی انتقال‬
‫داده شده است‪.‬‬
‫از این پیشترهم سلطان بچه های جهادی‪ ،‬شاه طلبان‪ ،‬دموکرات ها‪ ،‬تکنوکرات و بیورو کراتها در زیر ریش‬
‫قدرت جناب کرزی به غضب زمین های دولتی پرداخته و بدون در نظر داشت مقررات شهرداری و شهرسازی‬
‫به بهای آواری گردانیدن شماری محروم ترین مردم این شهر‪ ،‬قلعۀ تاریخی شیرپور را تخریب و از پول حرام‬
‫بدست آمده از معامله با اشغالگران‪ ،‬قاچاق هیرویین ‪ ،‬فروش سالح و رشوت روی آن بنا های مجللی اعمار‬
‫کردند‪ .‬از همین رو روزنامۀ نیویارک تایمز در گزارش از زبان مردم نوشته است که مردم این خانه ها را‬
‫"خانه های مواد مخدر" میگویند‪ .‬بی سبب نبوده است که اشرف غنی احمدزی در سال ‪ 2004‬گفت‪ :‬ازحکومت‬
‫کناررفت که دولت دردست تاجران موادمخدرافتاده بود‪.‬‬
‫این مافیا ها به گونۀ آمیب پا های کاذب دارند در زمان مناسب برای اخذ طعمه یی به هر سو دست و پا‬
‫میکشند و از این هم خطرناک تر چون عنکبوت به دور انسان مظلوم تار می تنند و تا زمانی که آخرین قطره‬
‫های خون او را نه مکند ‪ ،‬رهایش نمی سازند‪ ...‬این عنکبوت های موزی چنان خود را به بدنۀ قدرت می‬
‫چسپانند که حتا برای نصب فاسد ترین افراد مهارت عجیبی از خود نشان داده و با تار های خویش مهره های‬
‫مورد نظر خود را در بدنۀ قدرت می چسپانند ‪ .‬گاهی چنان شریک بال منازعۀ قدرت می شوند و سکان قدرت‬
‫را بدست میگیرند که هر کاری دل شان بخواهد‪ ،‬انجام میدهند‪ .‬وزرای بی سوادی را به اریکۀ قدرت می نشانند‬
‫و با عقد قرار داد های دولتی از آنها بهرۀ اقتصادی میگیرند یا شهر داری را به شکل فرمایشی تعیین و با‬
‫استفاده سؤ از قدرت او حتا آبروی او را به بازی میگیرند‪ .‬ورنه چه کسی باور کرده می تواند که شهر دار‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪239‬‬

‫شهر ویرانی زیر ریش حاکمیت کابل در هفته چند بار به دوبی میرود و دوباره برسر کارش به کابل باز گردد‪.‬‬
‫این بیچاره که در اصل طعمۀ چربی برای مافیای قدرت و مواد مخدر بود‪ ،‬بزودی در دام افتاد و به جرم سؤ‬
‫استفاده از قدرت دولتی به چهار سال زندان تنفیذی محکوم گردید؛ اما او بعد از مداخلۀ کرزی در امور قضا و‬
‫به مسخره گرفتن فیصلۀ محکمۀ ابتدائیۀ کشور‪ ،‬از حبس رها شد ‪ .‬معلوم می شود که از قبل معامله یی در کار‬
‫بوده است چگونه می توان باور کرد که شهر داری با این همه وظیفه نشناسی باز هم بر سکوی قدرت برای‬
‫مدتی باقی بماند‪ .‬آشکار است که زیر کاسه نیم کاسه یی وجود داشت وبعید نیست که نیم کاسۀ آن در جزایر‬
‫نخلی خلیج در میان کاخ های افتاده بر شاخۀ خرما موجود بوده باشد‪ .‬با افشای این رسوایی سر نخ شماری معما‬
‫ها گشوده شده و از این به بعد هم گشوده خواهد شد (مهرالدین مشید‪ ،‬جریده انترنتی آریایی‪.)12‬‬
‫نقل قول های انتخابی و خالصه شده باال از مضمون مهرالدین مشیط افشاگر موجودیت روابط‬
‫گستردهٔ فساد مافیایی در دولت افغانستان بوده و در حقیقت دالیل اساسی نه پذیرفتن پیهم نتایج سه‬
‫انتخابات و هیاهو و جار و جنجالهای بیشرمانه برای باقیماندن در قدرت دولتی توسط یک گروه‬
‫مشخص ملیونرهای جهادی را بخوبی بیان میدارد‪ .‬شگفت آور آن است که این همه فساد و تاراج‬
‫در پیش چشمان امریکاییها و با تایید آنها صورت گرفته است ورنه چگونه امریکاییها بعد از سه‬
‫انتخابات پیهم ریاست جمهوری از تجرید این ملیونرهای مافیایی از قدرت دولتی جلوگیری کرده‬
‫و به ادامه شمولیت آنها در قدرت دولتی تاکید نمودند‪ .‬بیجهت نیست که واشنگتن پوست در یک‬
‫مقاله به قلم کریگ ویتالک بتاریخ نهم دسمبر ‪2019‬م نوشت‪" :13‬دولت امریکا در مقابله با این‬
‫واقعیت که مسولیت تشویق فساد را در افغانستان بدوش میکشد ناکام ماند"‪.‬‬
‫نخستین محاکمه علنی یک وزیر به اتهام 'فساد‬
‫بر اساس گزارشهای منابع خبری ‪ 2‬جنوری ‪ 2018‬عبدالرزاق وحیدی‪ ،‬وزیر مخابرات‬
‫افغانستان در حکومت وحدت ملی بود که در زمستان سال ‪ ۱۳۹۵‬به اتهام فساد وظیفهاش به‬
‫تعلیق درآمد‪ .‬شاه حسین مرتضوی‪ ،‬معاون سخنگوی ریاست جمهوری افغانستان اعالم کرد که‬
‫در راستای مبارزه با فساد‪ ،‬برای اولین بار یک عضو قبلی کابینه در محکمه خاص و علنی‬
‫حضور خواهد یافت‪.‬‬
‫مهمترین اتهامهای آقای وحیدی "حیف و میل ‪ ۱۶‬میلیون افغانی عواید محصول مخابراتی و‬
‫استخدام ‪ ۳۷‬کارمند بالمقطع در اداره تنظیم مخابراتی افغانستان (اترا)" است‪.‬‬
‫محمدعلی فرهنگ‪ ،‬وکیل آقای وحیدی در جلسه علنی درباره استخدامها گفت که باید در این مورد‬
‫یک هیات بیطرف روند استخدام در تمام وزارتخانهها را بررس کند‪.‬‬
‫آقای وحیدی هزاره است و از تیم عبدللاعبدللا‪ ،‬رئیس اجرایی افغانستان به کابینه معرفی شده‬
‫بود‪ .‬از این جهت محمد محقق‪ ،‬معاون ریاست اجرایی بعد از اعالم آغاز محاکمه علنی آقای‬
‫وحیدی‪ ،‬در اعالمیهای شدیدالحن به آقای غنی حمله کرده و گفته "جمعآورى ده درصد مالیات‬
‫مخابرات وظیفه آقاى اکلیل حکیمى بود که انجام نداد‪ ،‬چون وزیر مالیه در حلقه خبیثه فساد‬
‫سیاسى و مالى ارگ شامل بود‪ ،‬نه تنها محاکمه نشد که مدال امانللا خان غازى دریافت کرد"‪.‬‬

‫‪ 12‬مهرالدین مشید گرفته شذه از سایت "آریایی" زیر عنوان "قصرهای مافیایی از شیرپورتا جمیرا نمادی از فساد‬
‫واشنگتن در کابل"‪.‬‬
‫‪13‬‬
‫‪About halfway into the 18-year war, Afghans stopped hiding how corrupt their‬‬
‫‪country had become. Dark money sloshed all around. Afghanistan’s largest bank‬‬
‫‪liquefied into a cesspool of fraud. Travelers lugged suitcases loaded with $1 million,‬‬
‫‪or more, on flights leaving Kabul. By Craig Whitlock Dec. 9, 2019.‬‬
 ‫‪ □ 240‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫آقای محقق با انتقاد از محاکمه آقای وحیدى گفته که "جناب آقاى غنى احساس میکند که هزارهها‬
‫در این کشور هیج پناه گاه سیاسى‪ ،‬امنیتى‪ ،‬حقوقى و قضایى ندارد و نیز انگیزه اصلى این نمایش‬
‫مسخره فقط میتواند‪ ،‬از حس عقدهمندى وانتقامجویى شخص آقاى غنى از راى یک پارچه مردم‬
‫هزاره در انتخابات ریاست جمهورى ‪ ۲۰۱۴‬باشد‪ .‬این حرکتها سر آغاز رویارویى با هزارهها‬
‫است و ما هم تدابیر الزم سیاسى و مدنى را خواهیم گرفت"‪.‬‬
‫از خبر فوق سه مطلب عمده را میتوان برجسته ساخت‪:‬‬
‫ا‪ -‬در مبارزه با فساد اداری رییس جمهور غنی یکی از وزرای سابق ٔه کابین ٔه خودرا به محاکمه‬
‫سوق داده است‬
‫‪ -۲‬وکیل مدافع به عوض آنکه بکوشد با دالیل به محکمه اثبات نماید که اقدامات وزیر متهم همه‬
‫در چوکات قوانین و مقررات دولت صورت گرفته و هیچگونه فساد و اختالس صورت نگرفته‪،‬‬
‫برعکس او به محکمه میگوید تا باید " روند استخدام در تمام وزارتخانهها را بررس کند"‪ .‬این‬
‫در حقیقت اعتراف به جرم است که دیگران میکنند ماهم کردیم! این وکیل یک اصل بسیار‬
‫ابتدایی قضایی را فراموش میکند و آن اینکه در این محکمه اتهام باالی عبدالرزاق وحیدی‪،‬‬
‫وزیر سابق مخابرات طرف رسیدگی قرار دارد نه از دیگران!‬
‫‪ .۳‬آقای محقق معاون رییس اجراییهٔ حکومت وحدت ملی به عوض آنکه قضاوت باالی اتهامات‬
‫عبدالرزاق وحیدیرا به محکمه واگذارد فورا مظلوم بودن وزیر هزاره متهم را برخ کشیده رییس‬
‫جمهور را تهدید میکند که این عمل "سر آغاز رویارویى با هزارهها است و ما هم تدابیر الزم‬
‫سیاسى و مدنى را خواهیم گرفت‪ ".‬این به این معنی است که دستگاه قضایی کشور حق ندارد‬
‫اتهام بر یک سیاستمدار هزاره را بررسی کند و اگر کرد دست به بلوا میزنیم!‬
‫مبارزه جدی و عملی با فساد اداری باید از جایی آغاز گردد‪ .‬اینکه اشرف غنی مبارزه با فساد‬
‫اداری در سطح باالیی دولت ر ا از یکی از وزرای حکومت وحدت ملی آغاز کرده است قابل‬
‫درک است‪ .‬زیرا به یقیین که همه حکومت حامد کرزئ غرق در فساد بود و به محاکمه کشانیدن‬
‫آنها شاید در ردیف بعدی باشد‪ .‬باشد که این محاکمه درس عبرتی باشد به سایر اراکین بلن پایه‬
‫دولت‪ .‬متآسفانه برچسپ قومی زدن بر این پروسه توسط محقق هی کمکی در جلوگیری از فساد‬
‫نمیکند‪.‬‬
‫عبدالرزاق وحیدی‪ ،‬وزیر پیشین مخابرات و فناوری که حدود یک سال قبل از طرف محمد‬
‫اشرف غنی‪ ،‬رئیس جمهوری افغانستان کارش به تعلیق درآمده بود‪ ،‬بعد از سه جلسه حضور در‬
‫"محکمه اختصاصی وزیران" امروز (سهشنبه‪ ،‬چهارم ‪25‬دسامبر ‪ 04 - 2018‬جدی ‪)1397‬‬
‫بیگناه شناخته شد و برائت گرفت‪ .‬مهمترین اتهامها علیه آقای وحیدی "حیف و میل میلیونها‬
‫افغانی برای استخدام ‪ ۳۷‬کارمند بالمقطع (موقت) در اداره تنظیم مخابراتی افغانستان (اترا)"‬
‫است‪ .‬در حکم امروز محکه آمده که هیأت قضایی "محکمه خاص وزیران" با حضور طرفین‬
‫دعوا بعد از بررسی به این نتیجه رسیده که به دلیل موجود نبودن "دالیل کافی الزام" در مورد‬
‫ادعای دادستان به برائت عبدالرزاق وحیدی حکم میکند‪.‬‬
‫اما مطابق اخبار رسانه ها در هشتم اپریل ‪19 – 2019‬مطابق نزدهم ثور ‪ 1398‬جمشید‬
‫رسولی‪ ،‬سخنگوی لوی ثارنوالی به رسانهها خبر داد که آقای وحیدی در دوم ماه دلو ‪ ۱۳۹۷‬در‬
‫محکمه ابتدایی در مرکز عدلی و قضایی مبارزه با جرایم سنگین فساد اداری غیابی محاکمه شده‬
‫و به جرم "سوء استفاده از صالحیت وظیفوی هنگام مأموریت در وزارت مالیه "به سه سال‬
‫زندان محکوم شده است"‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪241‬‬

‫ریاست جمهوری اشرف غنی‬

‫زندگی نامه رئیس جمهور اشرف غنى‬
‫(اشرف غنی همصنفی صنف ‪ 12‬لیسه حبیبیه نویسنده در‬
‫سال ‪۱۳۴۷‬هجری شمسی معادل ‪1968‬م بوده و این‬
‫زندگینامه از صفحه انترنتی پژواک افغان نیوز اقتباس‬
‫شده است)‪.‬‬
‫]اشرف غنی فرزند شاه جان احمدزی در ‪ ۲۹‬ماه ثور‪،‬‬
‫سال ‪ ۱۳۲۸‬ه ش در کابل تولد شده است‪ .‬دوره ابتدایه را‬
‫درلیسه عالی استقالل ‪ ،‬متوسطه را درلیسه عالی حبیبیه و‬
‫صنف یازدهم را تحت پروگرام یک ساله در ایاالت‬
‫متحده امریکا ) ‪ (AFS‬نیزفرا گرفته است ‪.‬‬
‫موصوف دورۀ لیسانس را براى مدت شش ماه‬
‫درپوهنتون کابل و بعدا دوره مکمل لیسانس را در‬
‫پوهنتون امریکایی بیروت در رشته علوم سیاسى پشت‬
‫سرگذشتانده است‪ .‬اشرف غنى اسناد ماستری در رشته‬
‫علوم سیاسی از پوهنتون امریکایی بیروت ‪ ،‬در رشته‬
‫راوبط بین المللی و انسان شناسی از پوهنتون کولمبیا‬
‫امریکا و در رشته روابط بین المللی از پوهنتون کولمبیا امریکا بدست آورده است ‪.‬‬
‫وى همچنان در رشته انسان شناسی (انترپولوجی ) ازپوهنتون کولمبیا امریکا سند دوکتورا دارد ‪.‬‬
‫نامبرده همچنان دوکتورای افتخاری از پوهنتون سکرانتن ایاالت متحده امریکا درسال ‪، 2007‬‬
‫ازپوهنتون گیلف کانادا در سال ‪ 2008‬م کمایى کرده است ‪ .‬قابل تذکر است که دوکتور اشرف‬
‫غنی از طفولیت تا امروز در کسب تعلیمات اسالمی سعی و کوشش ورزیده است که از ان جمله‬
‫حصول معلومات در باره سیرت نبوی در مدارس کراچی والهور از سال ‪1985‬الی ‪1986‬‬
‫قابل یادوریست وبه گفتی وی این تعلیمات برایش ارزش ویژه داشت‪ .‬همچنان از طرف پوهنتون‬
‫تفت امریکای برای اشرف غنی یک جایزه ممتازجهانی تحت عنوان وطندار جهانی اهدا گردیده ‪.‬‬
‫وظایف‬
‫به صفت استاد در رتبه پوهیالی و پوهنیار در پوهنځی ادبیات دیپارتمنت علوم بشری ان زمان‬
‫پوهنتون کابل ایفای وظیفه نموده است‪.‬‬
‫به صفت پروفیسور مهمان در پوهنتون آروس دنمارک در سال ‪ 1977‬م برای مدت کم تدریس‬
‫در پوهنتون معروف بکلی ایاالت متحده امریکا برای یک سال‪ .‬تدریس در پوهنتون مشهور جانز‬
‫هوپکنز امریکا به مدت ‪ 8‬سال‪.‬‬
‫اشرف غنی در بخش ساختن پالیسی و ستراتیژی بانک جهانی در یک سمت مهم برای مدت ‪10‬‬
‫سال ایفای وظیفه نموده است که در پنج سال اول برای کشورهای اسیای جنوبی وشرقی‬
‫کارمیکرد و در پنج سال اخر درساختار مسایل گوناگون اقتصادی جهان دخیل بوده که از ان‬
‫جمله ریفورم اقتصادی روسیه شامل آن میباشد ‪.‬‬
 ‫‪ □ 242‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫اشرف غنی مقاالت زیادی را در زبان انگلیسی در باره افغانستان نوشته که دررسانه های معتبر‬
‫ان وقت به نشر رسیده است‪.‬‬
‫در زمره تحقیقات دوکتور اشرف غنی یکی از کارهای بزرگ و مهم این است که درباره تاریخ‬
‫چهارصد ساله افغانستان تحقیق نموده است و اکثر موارد قرن پانزدهم میالدی گرفته تا قرن‬
‫نوزدهم میالدی را تحت پوشش تحقیق قرار گرفته است که این تحقیق مدت ده سال را دربر‬
‫گرفته است‪.‬‬
‫درین اواخر یک کتاب دوکتور اشرف غنی تحت عنوان (دول ناکام وستراتیژی موفقیت انها ) از‬
‫طرف پوهنتون اکسفورد انگلستان در اروپا و امریکا به نشر رسیده است که رسانه های جهانی‬
‫باالی شان تبصرهای گرمی داشتن‪.‬‬
‫دوکتور اشرف غنی بعد از یازده سپتمبر سال ‪ 2001‬که بیم یک فاجعه بزرگ دیگر در‬
‫افغانستان میرفت ‪ ،‬از بانک جهانی رخصتیهای بدون معاش گرفت و در یک تعداد مطبوعات‬
‫ازاد جهانی مقاالت خود رابه نشر رساند و مصاحبه ها را انجام داد ‪.‬دراین زمان جهانیان‬
‫تشویشها و نگرانیهای زیادی در باره افغانستان داشت‪ .‬سرمنشی ملل متحد ان وقت اقای کوفی‬
‫عنان از دوکتور غنی خواست تا در باره پیدا کردن حل بحران افغانستان همراه با مسول بلند پایه‬
‫ملل متحد و نماینده با صالحیت این سازمان برای افغانستان لخضدر ابراهیمی به صفت مشاور‬
‫همکاری نماید‪ .‬داکتر غنی پیشنهاد اقای عنان را پذیرفت ودر نتیجه سعی و تالشهای پی یکی‬
‫دیگر توانست تا در ترتیب نمودن موافقه بن سهیم شود و جهانیان را به این وادار سازد که افغانها‬
‫می تواند مشکالت و مسایل خود را در چوکات لوی جرگه عنعنوی حل وفصل نماید و قدرت را‬
‫از یک گروه منطقوی (سمتی) که نه میتواند از تمام کشور نماینده گی کند از طریق همین جرگه‬
‫به ملت منتقل سازد و در نتیجه همین فهماندن مراحل تعیین شد و بعدا اداره موقت به میان امد‪.‬‬
‫اقای اشرف غنی یک ماه بعد از ختم دوره موقت به ده والیت افغانستان عزیز سفرهای کاری‬
‫انجام داد‪ .‬و حاالت جاری را تحت بررسی قرار داد که بعدا به پیشنهاد اداری موقت از سمت‬
‫های خود در بانک جهانی و ملل متحد استعفی داد وبدون از هر نوع امتیاز مالی مشاور خاص‬
‫ریس جمهور تعیین گردید موصوف این مسولیت را برای یک مدت به بسیار موفقیت انجام داد‬
‫وبعدا ریْس اداره انسجام کمک ها در افغانستان گردید ‪ .‬غنی کارهای مهم را درین اداره انجام‬
‫داد که از ان جمله اولتر ازهمه نهادینه ساختن بازسازی ملی سرتاسری وساختن اصول و‬
‫مقررات ان بود وبعدا برای کنفرانس جذب کمک های جهانی برای افغانستان که در ماه حمل‬
‫همان سال درکابل تدویر گردید اماده گی گرفت ‪ ،‬درین کنفرانس داکتر غنی اولیت های مردم‬
‫وحکومت افغانستان را به جهانیان تشریح نمود ویک طرح سالم زمانی رابه انان تقدیم کرد‪ .‬بعد‬
‫از کنفرانس داکتر اشرف غنی از طرف همین اداره به صفت وزیر مالیه به لوی جرگه معرفی‬
‫گردید که این پیشنهاد انها از طرف اراکین جرگه قبول و نامبرده در اداره انتقالی به صفت وزیر‬
‫مالیه مقرر گردید‪.‬‬
‫د رکنفرانس برلین دنیا می خواست که به افغانستان تنها یک میلیارد دالر کمک نماید اما در‬
‫نتیجه سعی وتالش خسته نا پذیر وزیر مالیه وقت در همان کنفرانس دنیا حاضر شد که به‬
‫حکومت افغانستان وعده ‪ 8.2‬میلیارد دالر را بدهد و در همین زمان دنیا قبول کرد در افغانستان‬
‫به ‪ 26.5‬میلیارد دالر سرمایه گزاری ضرورت است در طول تاریخ افغانستان این یک کنفرانس‬
‫بی نظیر بود که یک کشور غریب وجنگدیده توانست که پروگرامهای بازسازی خود را به‬
‫جهانیان پیش و انرا قانع سازد‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪243‬‬

‫در نتیجه این موفقیت های بزرگ دوکتور غنی در سال ‪ 2003‬میالدی موفقترین وزیرمالیه به‬
‫سطح اسیا معرفی گردید که جایز وزیر سال را نیز از ان خود نمود‪.‬‬
‫وقتیکه در سال ‪ 2004‬میالدی دوره انتقالی به پایان رسید دوکتور اشرف غنی نخواست که در‬
‫کابینه دیگر اشتراک نماید و به هدف اصالحات در نظام تحصیالت عالی کشور و بازسازی‬
‫پوهنتون کابل رو اورد و به مدت یک سال با محصلین و استادان پوهنتون کابل دیدار و‬
‫گفتگوهای کاری داشت ‪.‬‬
‫داکتر اشرف غنی در سال ‪ 2006‬میالدی از طرف رسانه های بین المللی به کاندیداتوری سمت‬
‫سرمنشی ملل متحد مطرح گردید وبعدا این پیشنهاد رسما از طرف حکومت افغانستان به ملل‬
‫متحد فرستاده شد‪ .‬و در سال ‪ 2007‬میالدی رسانه های جهانی انرا به صفت ریس بانک جهانی‬
‫پیشنهاد کرد‪ .‬همچنان درماه نومبر سال ‪ 2010‬ازایشان خواسته شد که رهبری برنامه انتقال‬
‫مسولیت امنیتی از قوای بین المللی به قوای افغان را به عهده بگیرد که این کار را نیز به خوبی‬
‫انجام داد‪.‬‬
‫اشرف غنی در انتخابددات ریاسددت جمهددوری سددال ‪ 2009‬اشددتراک کدرد امددا موفقیددت بدسدت آورده‬
‫نتوانست‪ ،‬به تعقیب آن به موجب نتایج نهائی انتحابات ریاست جمهدوری سدال ‪2014‬م‪ 14‬موصددوف‬
‫با کسب ‪ 55.27‬فیصد آرآ در مقابل ‪ 44.73‬فیصد بدده پیددروزی چشددمگیر بررقیددب انتخابدداتی خددود‬
‫عبدللا عبدللا که از محوریت تاجیکها و هزاره ها کاندیددد بددود دسددت یافددت‪ .‬در جریددان شددمارش آرآ‬
‫بعد از آنکه عبدللا عبدللا از شکست فاحش خود مطلددع شددد‪ ،‬هماننددد انتخابدات سددال ‪2009‬م‪ ،‬نتددایج‬
‫انتخابات را ندده پذیرفتدده شکسددت خددودرا نتیجدده تقلددب گسددترد ٔه حریددف وانمددود سدداخت و بدده مبددارز ٔه‬
‫گسترده برای کسب امتیازات بدده خددود‪ ،‬جمعیددت اسددالمی و شددورای نظاروشددمولیت در اداره دولددت‬
‫پرداخت‪.‬‬
‫انتخابات ریاست جمهوری سال ‪ ۱۳۹۳‬هجری شمسی (‪2014‬م)‬
‫داکتر اشرف غنی احمدزئ در انتخابات ریاست سال ‪2014‬م به حیث کاندید مقام ریاست‬
‫جمهوری در یک تکت انتخاباتی با جنرال عبدالرشید دوستم (ازبک) در مقام معاونیت اول و‬
‫سرور دانش (هزاره) در مقام معاونیت دوم اشتراک کرد‪ .‬شمولیت دوستم با سایهٔ تعقیب ممکنه‬
‫قضائی به اتهامات جنایات جنگی سبب ابراز نارضایتیهای زیادی از جانب هواخواهان اشرف‬
‫غنی که نامزدی اورا از سنگر مخالفت با مافیای جنگساالر و مافیای فساد اداری و مالی میدیدند‬
‫گردید‪ .‬اما مبرهن بود که شهرت دوستم به عنوان بانک رأی باالی تصمیم اشرف غنی اثر‬
‫مستقیم داشته است‪.‬‬

‫‪ 14‬نتایج نهایی انتخابات سال ‪ 2014‬بتاریخ ‪ 24‬فبروری سال ‪ 2016‬توسط کمسیون مستقل‬
‫انتخابات اعالم شد‪.‬‬
 ‫‪ □ 244‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫نتایج دور اول انتخابات ریاست جمهوری سال ‪ 2014‬افغانستان‬

‫فیصدی آرأ‬ ‫تعداد آرأ‬ ‫قومیت‬ ‫کاندید‬
‫‪44.9%‬‬ ‫‪3,097,274‬‬ ‫تاجیک‬ ‫عبدللا عبدللا (‪)1‬‬
‫‪31.5%‬‬ ‫‪2,172,921‬‬ ‫پشتون‬ ‫اشرف غنی (‪)2‬‬
‫‪11.5%‬‬ ‫‪793,289‬‬ ‫پشتون‬ ‫زلمی رسول‬
‫‪7.1%‬‬ ‫‪489,769‬‬ ‫پشتون‬ ‫عبدربالرسول سیاف‬
‫‪2.7%‬‬ ‫‪186,250‬‬ ‫پشتون‬ ‫قطبالدین هالل‬
‫‪1.6%‬‬ ‫‪110,371‬‬ ‫پشتون‬ ‫محمدشفیق گل آقا شیرزی‬
‫‪0.5%‬‬ ‫‪34,491‬‬ ‫پشتون‬ ‫داوود سلطان زوی‬
‫‪0.2%‬‬ ‫‪13,796‬‬ ‫پشتون‬ ‫هدایت امین ارسال‬
‫‪100.0%‬‬ ‫‪6,898,161‬‬ ‫مجموع آرأ‬
‫‪44.9%‬‬ ‫‪3,097,274‬‬ ‫مجموع تاجیک‪/‬هزاره‬
‫‪55.1%‬‬ ‫‪3,800,887‬‬ ‫مجموع پشتون‪/‬ترکتبار‬
‫(‪ )1‬عبدللا عبدللا آرای هزاره ها را هم نظر به کاندیدی محمد محقق به حیث معاون دوم خود دارد‪.‬‬
‫)‪(2‬اشرف غنی آرای ترکتبار های افغانستان را نظر به کاندیدی جنرال رشید دوستم به حیث معاون اول‬
‫با خود دارد‪.‬‬
‫منبع‪ :‬بی بی سی ‪ 26‬آپریل ‪ 06 - 2014‬ثور ‪1393‬‬

‫عبدللا عبدللا با گرفتن ‪ 44.9‬فیصد و اشرف غنی با اخذ ‪ 31.5‬فیصد به عنوان کاندیدهای پیشتاز‬
‫که نتوانستند معیار ‪ 1+50‬را برای پیروزی در دور اول تکمیل کنند به دور دوم انتخابات رفتند‪.‬‬
‫انتخابات و برجستگی خطوط قومی‬
‫با آنکه عبدللا عبدللا‪ ،‬با درک ساختار قومی نفوس کشور‪ ،‬برخالف انتخابات سددال ‪ ،۲۰۰۹‬خددود را‬
‫به عنوان پشتون معرفی کرد‪ ،15‬اما ایشان در طول حیات سیاسی خود عمالا بدده مثابدده محددور تجمددع‬
‫خواستههای سیاسی و اجتماعی تاجیکها تبارز نموده است‪ .‬مزید بر آن‪ ،‬داکتددر عبدددللا نددزد جامعدده‬
‫پشتون و غیر پشتون چه در داخل افغانستان و چه در خارج افغانستان یک فرد تاجیک بوده و تجمع‬
‫چهرههای شناحته شده ضد پشتون‪ ،‬مانند مجیب رحیمی‪ ،‬به حیددث سددخنگو‪ ،‬مشدداور و همکددار دسددت‬
‫اول او به این برداشت مشروعیت میدهد‪ .‬از جمله هشت کاندید که در دور اول انتخابات در مرحله‬
‫رایگیری اشتراک کردند‪ ،‬عبدللا عبدللا یگانه کاندید تاجیک تبار بود و متباقی همه کاندیدددان از قددوم‬
‫پشتون بودند‪.‬‬

‫‪ 15‬هویت قومی عبدللا عبدللا موضوع مورد اختالف میباشد‪ .‬بر اساس معلومات منتشره در رسانه های اجتماعی‬
‫والدین پنجشیری تاجیک موصوف در عنفوان کودکی او از هم رسمآ جدا شده و مادر موصوف بعدآ با یک فرد‬
‫صاحب رسوخ قندهاری ازدواج میکند و عبدللا عبدللا زیر قیمومیت پدر خوانده پشتون تبار خود بزرگ میشود‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪245‬‬

‫نتایج دور اول انتخابات ریاست جمهوری سال ‪ 2014‬افغانستان از تقسیم آرا بر اساس خطوط‬
‫قومی و نژادی حکایت کرد‪:‬‬
‫‪ .１‬والیاتیکه اکثریت باشنده گان آنها اقوام غیر پشتون هستند به عالوه والیت وردک (‪ ۲٪‬آرا)‬
‫به عبدهللا عبدهللا رای داده اند‪ .‬طوریکه دیده میشودآقای محمد محقق در جلب حمایت رای دهنده‬
‫گان به داکتر عبدللا نقش تعیین کننده داشته است در حالیکه کاندید معاونیت دوم میباشد‪ .‬در‬
‫مقایسه کاندید معاونیت اولعبدهللا نقش بسیار ناچیزی در گرفتن آرا به نفع او داشته است‪.‬‬
‫طوریکه دیده میشود محمد محقق حتی رای مردم سرپل را از جنرال دوستم گرفته به عبدهلل تقدیم‬
‫کرده است‪ .‬در حدود چهل وپنج فیصد مجموع آرا به عبدهللا عبدهللا داده شده است‪.‬‬
‫‪ .２‬در والیاتیکه اکثریت باشنده گانآنها اقوام پشتون هستند‪ ،‬به استثنای والیت پشتون نشین‬
‫قندهار‪ ،‬اکثریت رای دهنده گان به داکتر اشرف غنی رای داده اند‪ .‬به عالوه جنرال‬
‫دوستم موفق شد والیات جوزجان و فاریاب را نیزبه اشرف غنی تقدیم کند (پنج فیصد آرا)‪ .‬تنها‬
‫وایت پشتون نشین وردک از این جریان مستثنی است که من دلیلی برایش ندارم‪ .‬قرار معلوم‬
‫در حدود سی و دو فیصد مجموع آرا به اشرف غنی داده شده است‪.‬‬
‫‪ .３‬دروایت پشتون نشین قندهار اکثریت رای دهنده گان به داکتر زلمئ رسول رای داده‬
‫اند که موصوف قادر شد دوازده فیصد مجموع آرا‪.‬را بدست آورد‪.‬‬
‫‪ .４‬محمدشفیق گلآغا شیرزی ‪ ۱.۴‬فیصد مجموع آرا را به خود جلب کرده است که عمدتآ از‬
‫والیات پشتون نشین است‪.‬‬
‫‪ .５‬به مقایسهٔ سایر والیات‪ ،‬فیصدی کمتر مردم وایات پشون نشین شرقی‪ ،‬جنوبی و جنوب‬
‫غربی که همسرحد با پاکستان هستند نظر به خطر تروریزم طالبان در انتخابات سهم گرفتند‪.‬‬
‫‪ .６‬آرای رای دهنده گان پشتون (‪ ۴۵‬فیصد مجموع آرا بدون پنج فیصد آرا ازبکها و‬
‫ترکمنهای جوزجان و فاریاب) میان اشرف غنی‪ ،‬زلمئ رسول‪ ،‬گل آقا شیرزئ‪ ،‬رسول سیاف و‬
‫هدایت ارسال تقسیم شده اند در حالیکه داکتر عبدهللا تمام آرایی را که انتظار داشت از ملیتهای‬
‫غیر پشتون شامل تاجک‪ ،‬هزاره‪ ،‬بدخشی‪ ،‬ایماق‪ ،‬نورستانی‪ ،‬ازبک و ترکمن (به استثنای پنج‬
‫فیصد آرای جوزجان و فاریاب) از آن خود ساخته است‪.‬‬
‫‪ .７‬بر اساس حساب سادهٔ ریاضی در دور دوم باید انتظار داشت که اشرف غنی حد اقل ‪۵۵‬‬
‫فیصد آرا را از آن خود سازد‪ .‬و هرگاه قادر شود باشندگان وایات پشتون نشین را تشویق به‬
‫سهمگیری بیشتر در دور دوم انتخابات نماید‪ ،‬بدست آوردن بیش از ‪ ۶۰‬فیصد آرا توسط داکتر‬
‫اشرف غنی دور از احتمال نیست‪.‬‬
‫با دانستن این واقعیت حامیان دکتددور عبدددللا از رفددتن انتخابددات بدده دور دوم کددامالا ناراضددی بودنددد‪.‬‬
‫داکتر عبدللا در دور اول تمام آرای ممکنه حامیان خود را بدستآورد‪ .‬با متمرکز شدددن آرای هشددت‬
‫کاندید پشتون در دور دوم انتخابات بددرای داکتددر اشددرف غنددی‪ ،‬پیددروزی او حتمددی بدود‪ .‬بایددد توجدده‬
‫داشت که حمایت گل آقا شیرزئ و زلمئ رسول کاندیدان پشددتون تبددار دور اول از داکتددر عبددللا در‬
‫دور دوم صرف جنبه سمبولیک داشته به معنی انتقال آرای پشتونها به عبدللا نمیباشد‪ .‬یددک تحلیددل‬
‫بیطرفانه و آگاهانه از نتددایج دور اول انتخابددات توسددط یددک مبصددری کدده بدده ترکیدب قددومی نفددوس‬
‫کشور آگاه باشد به سادگی پیروزی اشرف غنی را در دور دوم میتوانست پیشبینی کند‪ .‬اتفاقددا چنددین‬
‫پیشبینی را این نویسنده بتاریخ ‪ ۲۷‬اپریل ‪ ۲۰۱۴‬در یک مقالة در فیسبوک انجام دادم‪.‬‬
 ‫‪ □ 246‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫نتایج نهایی تفتیش شده دور دوم انتخابات‬

‫در حالیکه اقوام پشتون و تاجیک از لحاظ سهم خود فیصدی های بزرگ اول و دوم نفوس کشور را‬
‫تشکیل میدهند‪ ،‬در دور دوم انتخابات ریاست جمهوری سددال ‪ ۲۰۱۴‬افغانسددتان دو کاندیددد‪ ،‬یکددی از‬
‫قوم پشتون و دیگری ممثل تمایالت سیاسی تاجیکها‪ ،‬در مقابل همدیگر قرار گرفتند‪ .‬عالوه بددر آن‪،‬‬
‫داکتر اشرف غنی تکنوکرات‪ ،‬متخصددص اقتصدداد و سیاسددت بینالمللددی بدددون تعلددق بدده کدددام تنظددیم‬
‫جهادی با عبدللا عبدللا‪ ،‬سمبول قدرت و ثروت نامشددروع جنگسددالران و سددمبول تبدداهی جنگهددای‬
‫تنظیمی‪ ،‬مقابل هم قرار گرفتند‪ .‬برای نسل جوان رایدهنده که خاطره خوشایندی از جنگهای تنظیمددی‬
‫و سیاستهای مافیای تنظیمی نداشتند‪ ،‬انتخاب میان این دو کار سا ٔده بود‪.‬‬
‫طوریکه بعد از دور اول پیشینی کرده بودم‪ ،‬اشرف غنی در دور دوم انتخابات‪ ،‬در نتیجه تمرکز‬
‫آرای پشتونها‪ ،‬با اخذ ‪ %56.40‬فیصد آرأ در مقابل ‪ 43.60‬فیصد آرأ بر عبدللا پیروز شد و به‬
‫مقامریاست جمهوری رسید‪.‬‬
‫نتایج نهایی تفتیش شده دور دوم انتخابات ریاست جمهوری افغانستان سال ‪ ۱۳۹۳‬هجری‬
‫شمسی‪2014 ،‬م‬
‫عبدهللا عبدهللا‬ ‫اشَرف غنی‬ ‫مجموع‬
‫‪3,250,505‬‬ ‫‪4,258,740‬‬ ‫‪7,509,245‬‬ ‫تعداد آرأ‬
‫‪%43.60‬‬ ‫‪%56.40‬‬ ‫‪%100.00‬‬ ‫فیصدی‬
‫منبع‪ :‬کمیسیون مستقل انتخابات‬
‫صرف نظر از نتددایج انتخابددات در مندداطق پشتوننشددین‪ ،‬والیددت کابددل آییندده بسددیار خددوبی اسددت کدده‬
‫میتوان در آن بدون هیاهوی تقلب کاری نتایج آرای مردم را مشاهده کرد‪ .‬در دور دوم انتخابات در‬
‫انتخاب میان داکتر اشرف غنی تکنوکرات‪ ،‬متخصص اقتصداد و سیاسدت بینالمللدی‪ ،‬داکتددر عبدددللا‪،‬‬
‫سمبول قدرت و ثروت نامشددروع جنگسددالران و سددمبول تبدداهی جنگهددای تنظیمددی‪ ،‬اکثریددت مددردم‬
‫کابل به اشرف غنی رای دادند‪.‬‬
‫اشرف غنی مشروعیت مقام ریاست جمهوری خود را مدددیون رای ملددت و پیددروزی قدداطع خددود در‬
‫دور دوم انتخابات سال ‪2014‬م میداند‪ .‬طوریکه میدانیم ایدن پیدروزی بددا حمایددت یکپارچدده قدوم‬
‫پشتون‪ ،‬روشددنفکران ناراضددی سددائر ملیتهددا از تددداوم اسددتیالی قدددرت جنگسدداالران و بددا حمایددت‬
‫ترکتباران کشددور در حمایددت ازجنددرال دوسددتم کدده در تکددت انتخابدداتی غنددی بدده حیددث معدداون اول‬
‫معرفی شده بود صورت پذیرفت‪.‬‬
‫در حالیکه داکتر عبدللا‪ ،‬حزب جمعیت و جنگساالران سددابق در وجددود عطدا محمددد نددور‪ ،‬محقددق‪،‬‬
‫سیاف‪ ،‬اسمعیل خان و غیره بددا احسدداس خطددر از دسددت دادن موقددف برجسدته سیاسددی‪ ،‬اجتمداعی و‬
‫اقتصادی سیزده ساله خود‪ ،‬این مشروعیت سیاسی را در حقیقت مشروعیت دادن به برگشددت دوران‬
‫تفوق سیاسی پشتونها در جامعه دانسته آن را به رسمیت نمیشناسند‪.‬‬
‫طوریکه دیدیم در ماههای بعد از انتخابات در نتیجه هیاهوی این عوامل که در تمام زوایددای دولدت‬
‫افغانستان و رسانههای خبری و جامعه مدنی کشور از برکت سیاستهای سازشکارانه حامد کددرزی‬
‫نقش یکجانبه نا متعادل دارند با تهدید های آشکار به بغاوت و حملدده بددر ارگ‪ ،‬تدوهین و بدد و بیددراه‬
‫گفتن به رییس جمهددور حامددد کددرزی‪ ،‬تحقیددر و تخریددب ارکدان دولددت افغانسددتان از جملدده کمسددیون‬
‫مستقل انتخابات‪ ،‬حتی توهین و بد و بیراه گفتن به سازمانهای بینالمللی بعددد از انجددام تفتددیش کامددل‬
‫توسط مفتشین بینالمللی‪ ،‬سر انجام منجر به ایجاد دولت ائتالفی اشرف غنی و عبدللا عبدللا گردید‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪247‬‬

‫افغانستان یک کشور کثیرالقومی بددوده و از لحدداظ سدداختمان اجتمدداعی و سیاسدی عمیقددا یددک کشددور‬
‫عنعنوی متکی به وابستگیهای قومی میباشد‪ .‬بر عالوه‪ ،‬سددی و پددنج سددال جنددگ داخلددی‪ ،‬فرقددهیی‪،‬‬
‫تنظیمی و مداخالت اجنبی اختالفات قومی‪ ،‬سمتی و زبانی را در افغانستان عمیقتر ساخته اسددت‪ .‬در‬
‫یک کشور عنعنوی هرگاه به مردم بصورت دموکراتیک حق انتخاب داده شود آنهدا بددال درنددگ بدده‬
‫کاندیددد قددوم مربوطددۀ شددان رای میدهنددد‪ .‬نتددایج انتخاب دات اخیددر ریاسددت جمهددوری ایددن حقیقددت را‬
‫برجستهتر ساخت‪ .‬صرف نظر از مشتی روشنفکر‪ ،‬پشتون به پشتون رای داد‪ ،‬تاجیک به تاجیددک‪،‬‬
‫هزاره به هزاره و اوزبیک به ازبیک‪ .‬حتددی تعددداد کثیددری از روشددنفکران سرشددناس از ایددن قاعددده‬
‫مستثنی نشدند‪.‬‬
‫تفکیک آرأی نتایج نهایی دور دوم انتخابات سال ‪2014‬م به ترکیب قومیت که بر اساس نفااوس‬
‫وایات بطور تخمینی توسط نویسنده صورت گرفته است‪.‬‬
‫عبدهللا عبدهللا‬ ‫اشَرف غنی‬ ‫مجموع‬ ‫وایت‬
‫‪3,250,505‬‬ ‫‪4,258,740‬‬ ‫‪7,509,245‬‬ ‫مجموع آرآ‬
‫‪19.60%‬‬ ‫‪61.20%‬‬ ‫‪43.20%‬‬ ‫مجموع پشتون‬
‫‪42.30%‬‬ ‫‪17.70%‬‬ ‫‪28.40%‬‬ ‫مجموع تاجیک‬
‫‪14.90%‬‬ ‫‪12.70%‬‬ ‫‪13.60%‬‬ ‫مجموع ترکتبار‬
‫‪14.70%‬‬ ‫‪5.40%‬‬ ‫‪9.40%‬‬ ‫مجموع هزاره‬
‫‪8.50%‬‬ ‫‪3.10%‬‬ ‫‪5.40%‬‬ ‫مجموع سایر اقوام‬
‫‪100.00%‬‬ ‫‪100.00%‬‬ ‫‪100.00%‬‬ ‫مجموع فیصدی‬
‫(ارقام به تفصیل والیات در جدول بعدی درج است)‬
‫نتایج انتخابات عمالا نشان داد که مردم افغانستان‪ ،‬صرف نظر از هیاهوی تقلب انتخاباتی‪ ،‬عمدتا ا بددر‬
‫مبنای خطوط قومی و نژادی رای دادند‪ .‬مطابق تخمینهای جدول بدداال در حدددود ‪ 61.2‬فیصددد آرای‬
‫غنی را آرای پشتونها‪ 17.7 ،‬فیصد از تاجیکها‪12.7 ،‬فیصد از ترکتبارها‪ 5.4 ،‬فیصد از هزاره ها‬
‫و ‪ 3.1‬فیصد از سایر اقوام تشددکیل میدهددد‪ .‬در مقابددل ‪ 42.3‬فیصددد آرای عبدددللا را آرای تاجیکهددا‪،‬‬
‫‪ 19.6‬فیصد را آرای پشتونها‪ 14.9 ،‬فیصد را آرای ترکتبارها‪ 14.7 ،‬فیصد را آرای هددزاره هدا و‬
‫‪ 8.5‬فیصد را آرای سائر اقوام تشکیل میدهد‪ .‬مطلب مهم دیگر این است که در حمایت ازغنی کمددی‬
‫کمتر از ‪ 39‬فیصد آرای غیر پشتونها شامل است در حالیکه برای عبدللا آرای غیر تاجیکهددا بیشددتر‬
‫از ‪ 57‬فیصد مجموع آرای او را میسازد‪ .‬به بیان دیگر عبدللا بیشتر مدیون حمایت محقق هددم تکددت‬
‫هزاره خود است تا اینکه غنددی مدددیون دوسددتم باشدد‪ .‬ایددن حقیقددت در رفتدار غندی در طددول ‪ 5‬سددال‬
‫ریاست جمهوری دور اول او و در انتخاب همکاران تکتهای انتخاباتی سال ‪ 2019‬مشهود است‪.‬‬
‫پشتونها و ترکتبارها به اشرف غنی و جنرال دوستم رای دادند در حالیکه تاجیکهددا و هزارههددا‬
‫به داکتر عبدللا و محقق رای دادند‪ .‬حتی یک فددرد غیددر مسددلکی بددا یددک شددناخت عامیاندده از مددردم‬
‫افغانستان میتواند حساب کند کدده در افغانسددتان تعددداد پشددتونها و ترکتبارهددا بده مراتددب بیشددتر از‬
‫تعداد تاجیکها و هزارهها میباشند‪ .‬حتی با ارزیابی نتایج دور اول انتخابات که در آن هشت کاندیددد‬
‫پشتون اشددتراک داشددتند‪ ،‬نتددایج دور دوم قابددل پیشددبینی بددود‪ .‬نویسددنده ایددن مقالدده در ‪ ۲۷‬اپریددل سددال‬
‫‪ ۲۰۱۴‬در فیسبوک پیشبینی کرد که با تمرکز آرای رای دهندهگان پشتون‪ ،‬اشرف غنددی در دور دوم‬
‫انتخابات با بدستآوردن ‪ ۵۶‬تا ‪ ۶۰‬درصد آرا پیروز خواهد شد‪.‬‬
 ‫‪ □ 248‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫قابل توجه است که در رقابتهای انتخاباتی سددال ‪۲۰۱۴‬م هیچگوندده مباحثدده از طددرف جندداح داکتددر‬
‫عبدللا در جهت مخالفت با سیاستها و پالنهای اجتماعی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬امنیتی و سیاسی داکتر اشرف‬
‫غنی مطرح نگردید‪ .‬بر عکس‪ ،‬لبه تیز حمددالت از جانددب حامیددان دکتددور عبدددللا متوجده شخصددیت‬
‫کشددی بددا تمثیددل داکتددر اشددرف غنددی بدده عنددوان کددوچی‪ ،‬قومپرسددت‪ ،‬پشددتون متعصددب‪ ،‬فاشیسددت‪،‬‬
‫زبانپرست‪ ،‬حامی طالبان و اتهاماتی از این قبیل گردید که نشان میدهد حامیان دکتور عبدللا رقابددت‬
‫دور دوم را رقابت بین یک کاندید تاجیک در مقابل یک کاندید پشتون میدانستند‪.‬‬
‫حامیان دکتور عبدللا با شناحت از ساختار قومی نفوس کشددور میدانسددتند هرگدداه انتخابددات دور دوم‬
‫در فضای دموکراتیک انجام شود و به صندوقهای آرای مردم دستبرد صورت نگیرد‪ ،‬نتیجه نهددایی‬
‫به نفع داکتددر عبدددللا نخواهدد بددود‪ .‬داکتددر عبدددللا ایددن واقعیددت تلددخ را در همددان شددب خددتم دور دوم‬
‫انتخابات چند ساعت بعد از شروع شمارش آرا در تمددام حوزههددای انتخابدداتی دانسددت‪ .‬او هرگدداه بدده‬
‫دموکراسی معتقد میبود‪ ،‬با برداشددتن گوشدی تلیفدون موفقیددت داکتددر اشددرف غنددی را بدده او تبریددک‬
‫میگفت‪ .‬اما این کار‪ ،‬با توجدده بدده صددالحیتهای وسددیع ریددیس جمهددور در قددانون اساسددی‪ ،‬از نظددر‬
‫رهبران حزب جمعیت و حددزب وحدددت بده معندی شددروع پروسدده انتقددال دوبداره قدددرت سیاسددی بدده‬
‫اکثریت پشتون بود‪ ،‬قدرت سیاسی که به گفته پروفیسددور امددین صددیقل در سددال ‪ ۲۰۰۱‬توسددط قددوای‬
‫امریکایی به اقلیتهای غیر پشتون واگذار شده است‪ .‬از ایددن جاسددت کدده کمپدداین بددی اعتبددار سددازی‬
‫انتخابات و کمسیونهای انتخاباتی و سائر ارگانها و مقامددات دولددت افغانسددتان توسددط تددیم انتخابدداتی‬
‫داکتر عبدللا و حامیان ایشان در رسانهها آغاز میگردد‪.‬‬
‫افغانستان در نتیجه سی و پنج سال جنگ به حوزههای نفددوذ جنگسداالران مبددل شددده اسددت‪ .‬بددرای‬
‫کمسیون مستقل انتخابات نظارت الزم باالی پروسه اجرای انتخابات در این مناطق یک امر ناممکن‬
‫است‪ .‬اکثریت حوزههای انتخاباتی والیت بلخ در اختیار مطلق جنگساالران محلی وابسددته بده معلددم‬
‫عطا محمددد نددور اسددت‪ .‬در بدخشددان فامیددل ربددانی در حاکمیدت کامددل حکومددت میکنددد و در هددرات‬
‫جنگساالران وابسته به اسمعیل خان‪ .‬در پروان‪ ،‬پنجشیرو کاپیسا حاکمیت مطلق حامیددان احمددد شدداه‬
‫مسعود و حزب جمعیت استیالی بال منازع بدداالی همدده امددور منجملدده امنیتددی‪ ،‬سیاسددی‪ ،‬اجتمدداعی و‬
‫انتخاباتی دارند‪ .‬مناطق مرکزی کشور منجمله بامیان و دایکندی را حامیان محمددد محقددق هزارسددتان‬
‫مینامنددد و حاکمیددت دولددت مرکددزی را در ایددن من داطق برسددمیت نمددیشناس دند‪ .‬هرگدداه کسددی نت دایج‬
‫انتخابات در خوست و پکتیا را لکدده دار از تقلددب میخوانددد چگوندده میتوانددد از وجددود تقلددب مشددابه‬
‫انتخاباتی در پنجشیر‪ ،‬بلخ‪ ،‬بدخشان‪ ،‬هرات‪ ،‬بامیان و دایکندی انکار کند؟ در واقع مفتشین بینالمللددی‬
‫میزان نسبی تقلب را در تمام مناطق دور افتاده کشور مشابه هم یافتند‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪249‬‬

‫نتایج نهایی تفتیش شده دور دوم انتخابات ریاست جمهوری افغانستان سال ‪ ۱۳۹۳‬هجری‬
‫شمسی‬
‫‪Afghanistan 2014 Presidential election final audited results‬‬
‫(تفکیک آرأ به ترکیب قومیت نفوس وایات بطور تخمینی توسط نویسنده صورت گرفته است)‬
‫قومیت‬
‫عبدهللا عبدهللا‬ ‫شرف غنی‬
‫ا َ‬ ‫مجموع‬ ‫اکثرت‬ ‫وایت‬
‫نفوس‬
‫‪39,893‬‬ ‫‪21,016‬‬ ‫‪60,908‬‬ ‫ایماق‬ ‫بادغیس ‪% 40‬‬
‫‪166,812‬‬ ‫‪63,344‬‬ ‫‪230,156‬‬ ‫ایماق‬ ‫غور ‪%70‬‬
‫‪10,970‬‬ ‫‪20,668‬‬ ‫‪31,638‬‬ ‫بلوچ‬ ‫نیمروز‬
‫‪8,865‬‬ ‫‪4,670‬‬ ‫‪13,535‬‬ ‫پشتون‬ ‫بادغیس ‪% 20‬‬
‫‪40,133‬‬ ‫‪35,252‬‬ ‫‪75,385‬‬ ‫پشتون‬ ‫فراه‬
‫‪18,083‬‬ ‫‪40,943‬‬ ‫‪59,026‬‬ ‫پشتون‬ ‫هلمند‬
‫‪95,011‬‬ ‫‪102,217‬‬ ‫‪197,227‬‬ ‫پشتون‬ ‫کابل ‪%45‬‬
‫‪51,186‬‬ ‫‪268,946‬‬ ‫‪320,132‬‬ ‫پشتون‬ ‫کندهار‬
‫‪11,628‬‬ ‫‪388,532‬‬ ‫‪400,160‬‬ ‫پشتون‬ ‫خوست‬
‫‪25,521‬‬ ‫‪186,697‬‬ ‫‪212,218‬‬ ‫پشتون‬ ‫کنرها‬
‫‪81,375‬‬ ‫‪110,742‬‬ ‫‪192,117‬‬ ‫پشتون‬ ‫کندز‬
‫‪16,986‬‬ ‫‪102,556‬‬ ‫‪119,542‬‬ ‫پشتون‬ ‫لغمان‬
‫‪8,722‬‬ ‫‪86,567‬‬ ‫‪95,289‬‬ ‫پشتون‬ ‫لوگر‬
‫‪91,738‬‬ ‫‪318,348‬‬ ‫‪410,086‬‬ ‫پشتون‬ ‫ننگرهار‬
‫‪26,960‬‬ ‫‪307,445‬‬ ‫‪334,405‬‬ ‫پشتون‬ ‫پکتیا‬
‫‪47,389‬‬ ‫‪357,173‬‬ ‫‪404,562‬‬ ‫پشتون‬ ‫پکتیکا‬
‫‪6,709‬‬ ‫‪13,922‬‬ ‫‪20,631‬‬ ‫پشتون‬ ‫ارزگان‬
‫‪49,281‬‬ ‫‪186,382‬‬ ‫‪235,663‬‬ ‫پشتون‬ ‫وردگ‬
‫‪4,446‬‬ ‫‪55,408‬‬ ‫‪59,854‬‬ ‫پشتون‬ ‫زابل‬
‫‪54,537‬‬ ‫‪38,744‬‬ ‫‪93,281‬‬ ‫پشتون‬ ‫غزنی ‪%30‬‬
‫‪39,893‬‬ ‫‪21,016‬‬ ‫‪60,908‬‬ ‫تاجیک‬ ‫بادغیس ‪% 40‬‬
‫‪247,637‬‬ ‫‪64,578‬‬ ‫‪312,215‬‬ ‫تاجیک‬ ‫بدخشان‬
‫‪212,223‬‬ ‫‪172,317‬‬ ‫‪384,540‬‬ ‫تاجیک‬ ‫بغالن‬
 ‫‪ □ 250‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫‪325,843‬‬ ‫‪186,118‬‬ ‫‪511,961‬‬ ‫تاجیک‬ ‫هرات‬

‫‪95,011‬‬ ‫‪102,217‬‬ ‫‪197,227‬‬ ‫تاجیک‬ ‫کابل ‪%45‬‬
‫‪74,364‬‬ ‫‪10,756‬‬ ‫‪85,120‬‬ ‫تاجیک‬ ‫کاپیسا‬
‫‪60,214‬‬ ‫‪4,085‬‬ ‫‪64,299‬‬ ‫تاجیک‬ ‫پنجشیر‬
‫‪124,287‬‬ ‫‪20,044‬‬ ‫‪144,331‬‬ ‫تاجیک‬ ‫پروان‬
‫‪160,218‬‬ ‫‪146,648‬‬ ‫‪306,866‬‬ ‫تاجیک‬ ‫تخار‬
‫‪36,358‬‬ ‫‪25,829‬‬ ‫‪62,187‬‬ ‫تاجیک‬ ‫غزنی ‪%20‬‬
‫‪224,506‬‬ ‫‪131,259‬‬ ‫‪355,765‬‬ ‫ترکتبار‬ ‫بلخ‬
‫‪113,228‬‬ ‫‪217,895‬‬ ‫‪331,123‬‬ ‫ترکتبار‬ ‫فاریاب‬
‫‪25,179‬‬ ‫‪104,957‬‬ ‫‪130,136‬‬ ‫ترکتبار‬ ‫جوزجان‬
‫‪89,141‬‬ ‫‪51,962‬‬ ‫‪141,103‬‬ ‫ترکتبار‬ ‫سمنگان‬
‫‪31,059‬‬ ‫‪35,415‬‬ ‫‪66,474‬‬ ‫ترکتبار‬ ‫سرپل ‪%50‬‬
‫‪57,193‬‬ ‫‪23,722‬‬ ‫‪80,915‬‬ ‫نورستانی‬ ‫نورستان‬
‫‪21,113‬‬ ‫‪22,715‬‬ ‫‪43,828‬‬ ‫هزاره‬ ‫کابل ‪%10‬‬
‫‪71,491‬‬ ‫‪27,147‬‬ ‫‪98,638‬‬ ‫هزاره‬ ‫غور ‪%30‬‬
‫‪31,059‬‬ ‫‪35,415‬‬ ‫‪66,474‬‬ ‫هزاره‬ ‫سرپل ‪%50‬‬
‫‪126,570‬‬ ‫‪40,758‬‬ ‫‪167,328‬‬ ‫هزاره‬ ‫بامیان‬
‫‪136,779‬‬ ‫‪39,743‬‬ ‫‪176,522‬‬ ‫هزاره‬ ‫دایکندی‬
‫‪90,896‬‬ ‫‪64,573‬‬ ‫‪155,469‬‬ ‫هزاره‬ ‫غزنی ‪%50‬‬
‫‪3,250,505‬‬ ‫‪4,258,740‬‬ ‫‪7,509,245‬‬ ‫تمام والیات‬
‫‪43.60%‬‬ ‫‪56.40%‬‬ ‫‪100.00%‬‬ ‫فیصدی‬
‫‪206,705‬‬ ‫‪84,360‬‬ ‫‪291,064‬‬ ‫مجموع ایماق‬
‫‪10,970‬‬ ‫‪20,668‬‬ ‫‪31,638‬‬ ‫مجموع بلوچ‬
‫‪638,570‬‬ ‫‪2,604,544‬‬ ‫‪3,243,113‬‬ ‫مجموع پشتون‬
‫‪1,376,047‬‬ ‫‪753,608‬‬ ‫‪2,129,655‬‬ ‫مجموع تاجیک‬
‫‪483,113‬‬ ‫‪541,488‬‬ ‫‪1,024,601‬‬ ‫مجموع ترکتبار‬
‫‪57,193‬‬ ‫‪23,722‬‬ ‫‪80,915‬‬ ‫مجموع نورستانی‬
‫‪477,907‬‬ ‫‪230,351‬‬ ‫‪708,258‬‬ ‫مجموع هزاره‬
‫‪3,250,505‬‬ ‫‪4,258,740 7,509,245‬‬ ‫مجموع قومیت‬
‫‪6.4%‬‬ ‫‪2.0%‬‬ ‫‪3.9%‬‬ ‫مجموع ایماق‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪251‬‬

‫‪0.3%‬‬ ‫‪0.5%‬‬ ‫‪0.4%‬‬ ‫مجموع بلوچ‬

‫‪19.6%‬‬ ‫‪61.2%‬‬ ‫‪43.2%‬‬ ‫مجموع پشتون‬
‫‪42.3%‬‬ ‫‪17.7%‬‬ ‫‪28.4%‬‬ ‫مجموع تاجیک‬
‫‪14.9%‬‬ ‫‪12.7%‬‬ ‫‪13.6%‬‬ ‫مجموع ترکتبار‬
‫‪1.8%‬‬ ‫‪0.6%‬‬ ‫‪1.1%‬‬ ‫مجموع نورستانی‬
‫‪14.7%‬‬ ‫‪5.4%‬‬ ‫‪9.4%‬‬ ‫مجموع هزاره‬
‫‪100.0%‬‬ ‫‪100.0%‬‬ ‫‪100.0%‬‬ ‫مجموع قومیت‬
‫منبع ارقام انتخابات‪ :‬کمسیون مستقل انتخابات افغانستان‬
‫منبع تفکیک تخمینی قومیت دوکتور نوراحمد خالدی‬
‫‪Source: IEC of Afghanistan Website: http://www.iec.org.af/results/en/runoff‬‬

‫حکومت وحدت ملی غنی‪-‬عبدهللا‬

‫این حقیقت را باید دانست که برخالف تبلیغات مغرضانۀ جمعیتیها و شورای نظاریها‪ ،‬مشددروعیت‬
‫حکومت وحدت ملی ناشی از نتایج انتخابات بود نه توافق سیاسددی چددون ایددن توافددق میددان دو کاندیددد‬
‫نهائی انتخابات ریاست جمهوری صورت گرفته نه میان افراد خارج از انتخابات‪.‬‬
‫بخاطر بیاوریم که جان کیری وزیر خارجدده امریکددا کدده موقددف میددانجی را در کابددل بددازی کددرد در‬
‫حضور اشرف غنی و عبدللا در واشنگتن تاکید نمود که رییس جمهددورغنی بدده میددل و رغبددت خددود‬
‫در حالیکه هی اجباری نداشت به ایجاد حکومت وحدت ملی توافددق کددرد‪ .‬همچنددان بخدداطر بیدداوریم‬
‫که متعاقب تشکیل حکومت وحدت ملی کمسیون انتخابات نتایج نهایی تفتددیش شددده بینالمللددی را نشددر‬
‫نمود که مطابق آن اشرف غنی با کسب ‪ ۵۶‬درصد برنده انتخابات اعالن شد‪ .‬اشرف غنی و عبدددللا‬
‫عبدللا دو کاندید دور دوم انتخابات ریاست جمهوری بودند‪ .‬صرف نظر از اینکه داکتر عبدللا نتددایج‬
‫انتخابات را در آغاز قبول نکرد‪ ،‬به مجرد آنکه تقرر اشرف غنی را به حیث رییس جمهور پددذیرفت‬
‫و خود با فرمان ریددیس جمهددور بدده عندوان ریددیس اجرائیدده مقددرر شددد‪ ،‬در عمددل بدده معنددی پددذیرفتن‬
‫پیروزی اشرف غنددی درانتخابددات میباشددد‪ .‬بنددابرآن اگددر بدددون در نظرداشددت نتددایج انتخابددات یددک‬
‫حکومت وحدت ملی‪ ،‬میان دو شددخص ثالددث کدده در دور دوم اشددتراک نداشددتند بددا میددانجیگری جددان‬
‫کیری‪ ،‬میداشتیم‪ ،‬در آنصورت حکومت حاصله خارج ازانتخابات و خارج از چوکات قانون اساسددی‬
‫ناشی از توافق سیاسی میبود!‬
‫تبلیغات نادرست که گویا با ایجاد حکومت وحدت ملددی صددالحیتهای ریدیس جمهددور مندددرج قددانون‬
‫اساسی محدود شده و یا اینکه باخروج احتمددالی عبدددللا عبدددهلل از حکومددت ائتالفددی وحدددت ملدی در‬
‫نتیجه اختالف در تطبیق تذکرههای برقی جدید باالی ملیت افغان‪ ،‬مقام ریاست جمهوری مشددروعیت‬
‫خود را از دست میدهد؛ کامالا برداشتهای مغرضانه‪ ،‬فتنه انگیز و نادرست میباشند‪.‬‬
‫بزرگترین اشتباه سیاسی اشرف غنی قبل از امضای توافددق حکومددت وحدددت ملددی عدددم تاکیددد او بددر‬
‫پذیرش نتایج انتخابات از جانب عبدللا بعد از ختم پروسه تفتددیش بینالمللددی بددود‪ .‬در آنزمدان مشددوره‬
‫من به اشرف غنی چنین بود‪" :‬شرط تشکیل حکومت اتحاد ملی قبولی بالدرنددگ و بددی قیددد و شددرط‬
‫نتیجۀ انتخابات از جانب کاندید بازنده است‪ .‬هرچه غیر از ایددن‪ ،‬خریددد کرسددیهای دولتددی بدده قیمددت‬
 ‫‪ □ 252‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫پذیرش نتیجۀ انتخابات تلقی خواهد شد و زیربنای یک حکومت متزلزل را پیریزی خواهد کرد‪".‬‬
‫انتخابات سال ‪ ۲۰۱۴‬ریاست جمهوری با سهمگیری قهرمانانه نزدیک به هفت میلیون افغددان بددا رای‬
‫پاک و تفتیش شده بینالمللی بعد از باطل کردن بیش از یک میلیون رای مشکوک‪ ،‬بهترین انتخابددات‬
‫در شرایط یک کشور جنگزده و عقب مانده بود‪ .‬اگر در خوست و قندهار تقلب صورت گرفته باشددد‬
‫به همان میزان در پنجشیر و مزارشریف هم واقع میشددود‪ .‬بایددد فرامددوش نکددرد کده حتددی بددا باطددل‬
‫کردن تمام آرای پکتیا و خوست باز هم غنی برنده بود‪.‬‬
‫شرم آور است که مافیای شورای نظار و جمعیت شکسددت کاندیددد خددود را ندده پددذیرفت و بدده بدددنامی‬
‫انتخابات کوشید و با تهدید شورش و حمله بر ارگ کشور را دچار بحران مصنوعی نمود‪.‬‬
‫ائتالفهای سیاسی معموالا میان سازمانهای سیاسی بروز میکند و دوام آن به شناخت و احتددرام بدده‬
‫موقف و قدرت سیاسی جناحهای ذیدخل در جامعه و اهداف مشددترک اصددالحی و انکشددافی بسددتگی‬
‫دارد‪ .‬شددناخت دو قطددب ائتالفددی دولددت وحدددت ملددی افغانسددتان از قدددرتهای همدددیگر و موقددف‬
‫اجتماعی‪-‬سیاسی آنها و دورنمای اصالحات در نظام دولتی مملو از نواقص ذاتی است‪.‬‬
‫در طول حیات دولت دو قطبی "وحدت ملی" بارها به وضاحت عدم موجودیددت اتحدداد سیاسدی میددان‬
‫طرفین ائتالف را تبارز داد‪ .‬با وجود شراکت داکتر عبدللا‪ ،‬رییس اجراییه دولت‪ ،‬در تمددام تصددامیم‪،‬‬
‫حامیان او نه تنها از هی ابتکار دولت چه در ساحۀ سیاست خارجی و چدده در امددور داخلددی حمایددت‬
‫نمیکنند‪ ،‬بلکه آشکارا این ابتکارات را تحقیددر نمددوده بدده بدداد انتقدداد میگیرنددد‪ .‬بدددتر آن کدده بددا بددروز‬
‫کوچکترین مشکلی انگشت انتقاد را متوجه رییس جمهور اشرف غندی نمددوده خدود را از مسددوولیت‬
‫مبرا میسازند‪.‬‬
‫دوسال از عمر حکومت وحدت ملی نگذشته بود کدده عبدددللا عبدددللا و شددرکا ٔ از ایفددای نقددش دوم در‬
‫دولت خسته شدند‪ ،‬خواسددتند خودشددان حکومددت ایجدداد کننددد‪ .‬بهانددۀ آنهددا اجددرا نشدددن مدواد توافقنامددۀ‬
‫حکومت وحدت ملی بود‪ .‬اساسی ترین ماده این توافقنامه اصالح سیسددتم انتخابدداتی در کشددور اسددت‪.‬‬
‫پیشنهادات اصالحی آنها برای اصالح سیستم انتخابدداتی کدددامها انددد؟ تمددام مددرام از اصدالح سیسددتم‬
‫انتخاباتی برای آنها انتصدداب طرفددداران شددان در نقددش رهبددری کمسددیون مسددتقل انتخابددات خالصده‬
‫میگردید‪ .‬آنها با تمام کوششها برای معامله قانونی با مفسدین اداری‪ ،‬بطور مثددال بسددم للا محمدددی‪،‬‬
‫ضیأ مسعود‪ ،‬عطا محمد نور‪ ،‬امثالهم مخالفت کردند و با تقرر هر شخصیکه وابسته بدده جمعیددت و‬
‫شورای نظار نباشد مخالف هستند‪ .‬کسب تفاهم عبدددللا بددرای تقددرر یددک مقددام یددا اجددرای یددک عمددل‬
‫اصالحی‪ ،‬در بهترین حالت‪ ،‬ماهها را در بر می گیرد‪ .‬آنهددا از خلددع سددالح گروههددای شددبه نظدامی‬
‫واهمه دارند و حکومت قانون را مخالف آرمانهای خود میدانند‪.‬‬
‫جمعیددت و شددورای نظددار نمایندددۀ قددوم بددزرگ‪ ،‬روشددنفکر و شددریف تاجیددک نیسددتند همانطوریکدده‬
‫طالبان تروریست و قرون وسطایی نمایندددهگان قددوم پشددتون نبددوده بلکدده لکدده ننددگ بدددامان پشددتونها‬
‫میباشند‪ .‬این گروه اخیرا خودشان اصطالح عام "سددقوی" را بمثابدده اشداره بدده یددک جنددبش سیاسددی‬
‫نیمۀ اول قرن بیستم که خصلت ارتجاعی ضد ترقی‪ ،‬ضد تمدن و ضددد حکومددت قددانون داشددت و در‬
‫جامعه به نام جنبش "سقوی" معروف است‪ ،‬با بزرگداشت از حبیباله کلکددانی سددبب افتخددار دانسدتند‬
‫ورنه من چنین لقبی را بر هی شخصی روا نمیدانم‪ .‬فراموش نکنیم که سقویها در گذشته بددا مددرام‬
‫مخالفت با آزادی زنددان‪ ،‬مخالفدت بددا تعلددیم و تربیدده‪ ،‬مخالفددت بددا تمدددن و حکومددت قددانون بدده قدددرت‬
‫رسیدند‪.‬‬
‫دستآورد غم انگیز و فاجعه بار دولت ربانی‪-‬مسعود درهم شکستن ساختمان دولت افغانستان و خلع‬
‫اردوی مسلح و مسلکی کشددور‪ ،‬آغدداز جنگهددای تنظیمددی و جنددگ ضددد قددوم هدزاره آنهددا بددود کده‬
 ‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪253‬‬

‫هنوزهم بیاد ملت افغانستان است‪ .‬سقویهای امروزی به دموکراسی و حکومددت قددانون احتددرام و پددا‬
‫بندی ندارند‪ .‬عبدللا در نقش شخص دوم مملکت رییس جمهور خود را بیکفایت خطدداب کددرد‪ ،‬یددک‬
‫والی در وجود عطا محمد نور به رییس جمهور کشور گفددت تددو صددالحیت برطرفددی مددرا نددداری و‬
‫بعداا امانللا گذر اعالن کرد که کابل را به خاک و خون میکشد! از این بیشتر انارشددیگری را هددی‬
‫دولتی نمیتواند و نبایددد قبددول کنددد‪ .‬سدقویها زمزمدده اغتشدداش‪ ،‬کودتدا و ایجدداد حکومددت مددوازی را‬
‫چندبار سر دادند‪ .‬جلوگیری از به قدددرت رسددیدن مجددد سددقویها وظیفددۀ هددر روشددنفکر افغانسددتان‬
‫است‪.‬‬
‫ائتالفهای سیاسی معموالا میان سازمانهای سیاسی بروز میکند و دوام آن به شناخت و احتددرام بدده‬
‫موقف و قدرت سیاسی جناحهای ذیدخل در جامعه و اهداف مشدترک اصددالحی و انکشددافی بسدتگی‬
‫دارد‪ .‬شددناخت دو قطددب ائتالفددی دولددت وحدددت ملددی افغانسددتان از قدددرتهای همدددیگر و موقددف‬
‫اجتماعی‪-‬سیاسی آنها و دورنمای اصالحات در نظام دولتی مملو از نواقص ذاتی است‪ .‬در حالیکه‬
‫برنامددههای اصددالحی و انکشددافی پیشددنهادی ریددیس جمهددور غنددی بدده جلددوگیری از فسدداد اداری‪،‬‬
‫بازپرسی و به قانون سپردن کسانیکه به فسادهای بزرگ مالی با اسددتفاده از موقددف دولتددی خددود در‬
‫گذشته دست زده اند‪ ،‬تأمین حاکمیت دولددت مرکددزی بدداالی قدددرتهای محلددی‪ ،‬خددتم قدددرتهای نیمدده‬
‫مسقل محلی وابسته به جنگساالران گذشته‪ ،‬جوابدهی اداری و مددالی ارگانهددای محلدی بدده دولددت‬
‫مرکزی و غیددره ابتکددارات مدورد نیدداز ضددرورت دارد ایددن ابتکددارات در بسددیاری مددوارد بددا منددافع‬
‫حامیان رییس اجراییه در تناقض واقع شده با مقاومت شدید رییس اجراییه در نطفدده کشددته میشددوند‪.‬‬
‫بطور مثال عطا محمددد نددور سرپرسددت فعلددی والیددت بلدخ کدده در طددول یددازده سدال گذشددته بددا خددود‬
‫مختاری کامل والی والیت بلخ بوده است آشددکارا از تقددرر شددخص دیگددری بدده ایددن مقددام جلددوگیری‬
‫کرده و داکتر عبدللا از این موقف تمردی او حمایت میکند‪.‬‬

‫دو صف بندی مشخص نیروهای سیاسی شامل حکومت وحدت ملی‬

‫اشرف غنی‪:‬‬ ‫عبداله عبداله‪:‬‬
‫کسانیکه در محور رییس جمهور داکتر اشرف غنی قرار‬ ‫کسانیکه در محور رییس اجراییه داکتر عبداله عبداله‬
‫دارند‪ ،‬فعاالنه یا غیر فعاالنه ازاو حمایت میکنند در قبال‬ ‫قرار دارند‪ ،‬فعاالنه یا غیر فعاالنه ازاو حمایت میکنند در‬
‫مسایل سیاسی‪ ،‬تاریخی واجتماعی کشور بیش و کم دارای‬ ‫قبال مسایل سیاسی‪ ،‬تاریخی واجتماعی کشور بیش و کم‬
‫موقف آتی اند‪:‬‬ ‫دارای موقف آتی اند‪:‬‬
‫‪ .1‬نتایج انتخابات را قبول دارند‬ ‫‪ .1‬شکست در انتخابات را ناشی از موجودیت تقلب‬
‫گسترده دانسته نتایج انتخابات را قبول ندارند‬
‫‪ .2‬تقرر اشرف غنی را به مقام ریاست جمهوری ناشی‬
‫از پیروزی قاطع او در انتخابات میدانند‪.‬‬ ‫‪ .2‬تقرر اشرف غنی را به مقام ریاست جمهوری ناشی‬
‫از توافق سیاسی میدانند‬
‫‪ .3‬اسم افغانستان را تغییر ناپذیر میدانند‬
‫‪ .3‬اسم افغانستان را قبول نداشته خواهان تغییر آن به‬
‫‪ .4‬ایجاد دولت مستقل افغانستان را نتیجه طبیعی تکامل‬
‫خراسان میباشند‬
‫سیاسی و فداکاری ملت افغان و درایت بانیان اینکشور‬
‫دانسته و تداوم آنرا تا امروز نتیجه مبارزه قهرمانانهء‬ ‫‪ .4‬دولت افغانستان را ساخته استعمار انگلستان میدانند‬
‫ملت افغان در سه جنگ ضد استعمار انگلیس و همبستگی‬
‫‪ .5‬معتقد اند که اسم افغانستان را انگلیسها در قرن‬
‫منافع ملی تمام اقوام ساکن این سرزمین میدانند‬
‫نزدهم باالی این کشور گذاشتند‬
‫‪ .5‬معتقد اند که اسم افغانستان نظر به سابقه تاریخی آن‬
‫‪ .6‬به موجودیت ملت افغان معتقد نیستند‪ ،‬خودرا افغان‬
‫بصورت طبیعی طرف استفاده عموم قرار گرفته و شامل‬
‫نمیدانند و ملت افغان را معادل قوم پشتون دانسته و از‬
‫قاموسهای سیاسی شده است و جهانگردان و مورخین از‬
‫تعریف قانون اساسی در این مورد حمایت نمیکنند‬
‫این کشور و دولت در قرن هژدهم میالدی بنام افغانستان‬
 ‫‪ □ 254‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫یاد آوری کرده اند‬ ‫‪ .7‬دولتهای گذشته افغانستان را به استثنای دولت حبیب‬
‫اله کلکانی و دولتهای مجاهدین‪ ،‬دولتهای قبیله یی‬
‫‪ .6‬به موجودیت ملت افغان معتقد بوده و از تعریف‬
‫فاشیستی میخوانند و معتقد اند که این دولتها ممثل‬
‫قانون اساسی در این مورد حمایت میکنند‬
‫ناسیونالیزم پشتون و اعمال ستم ملی پشتونها باالی سایر‬
‫‪ .7‬دولتهای گذشته افغانستان را دولتهای ملی دانسته‬ ‫اقوام کشور اند‬
‫کوششهای دولتها را در استفاده نظامی در والیات سعی‬
‫‪ .8‬از بانیان دولت افغانستان‪ ،‬میرویس خان هوتک‪،‬‬
‫در جهت تحکیم پایه های دولت مرکزی‪ ،‬برانداختن نظام‬
‫احمدشاه ابدالی و سایر زمامداران افغان به حقارت و‬
‫ملوک الطوایفی و ایجاد یک اداره دولتی موثر قلمداد‬
‫توهین یادآوری میکنند‬
‫میکنند‬
‫‪ .9‬افتخارات تاریخی ملت افغان را تبارز نشنلیزم پشتون‬
‫‪ .8‬بانیان دولت افغانستان‪ ،‬میرویس خان هوتک‬
‫دانسته خودرا در آن شریک نمیدانند‬
‫واحمدشاه ابدالی قهرمانان ملی وواجب احترام میپندارند‬
‫‪.10‬قوم پشتون را از نظر فرهنگی عقب مانده میپندارند‬
‫‪ .9‬افتخارات تاریخی ملت افغان را متعلق به تمام اقوام‬
‫واقشار کشور میدانند‬ ‫‪.11‬پشتونها را از نظر نفوس بزرگترین قوم کشور قبول‬
‫ندارند‬
‫‪.10‬قوم پشتون را یکی از اقوام برادر کشور میپندارد که‬
‫وارث یک فرهنگ اجتماعی و سیاسی غنی بوده و‬ ‫‪.12‬رهبران‪ ،‬سیاستمداران و کارمندان عالیرتبه پشتون را‬
‫استیالی سیاسی و نظامی بیش از پنجصد ساله آنها را در‬ ‫بخاطر پشتون بودن شان حامی طالبان میدانند‬
‫نیمقاره هند و سهم پیشتاز آنها را در ایجاد و تداوم سه‬
‫‪.13‬زبان دری را با زبان فارسی یکی دانسته از بکار‬
‫صد سالهء دولت افغانستان ممثل این غنای فرهنگی ‪،‬‬
‫بردن اسم دری خودداری میکنند‬
‫اجتماعی و سیاسی میدانند‬
‫‪.14‬افغانستان را شامل قلمرو فرهنگی ایران زمین‬
‫‪.11‬پشتونها را از نظر نفوس بزرگترین قوم کشور قبول‬
‫میدانند‬
‫داشته موجودیت والیات پشتون نشین کشور را از کنرها‬
‫تا ارزگان و هلمند مبین این حقیقت میدانند‬ ‫‪.15‬استفاده از اسم ها و اصطالحات فارسی مروج در‬
‫ایران را به عوض اسمها و اصطالحات مروج دری‬
‫‪.12‬رهبران‪ ،‬سیاستمداران و کارمندان عالیرتبه پشتون به‬
‫درافغانستان ترجیح میدهند‬
‫قانون اساسی وفادار بوده و مخالف افکار و سیاستهای‬
‫افراطی طالبان میباشند‬ ‫‪.16‬از دوام و تقویت ملیشه های تنظیمهای جهادی در‬
‫کشور حمایت میکنند‬
‫‪.13‬مطابق به قانون اساسی زبان دری را یکی از‬
‫زبانهای ملی کشور دانسته جز الیتجزای هویت ملی‬ ‫‪.17‬با هرگونه پالیسی و اقدام دولت که موجب تضعیف‬
‫کشور میدانند‬ ‫نقش قوماندانهای ملیشه هایسابق تنظیمی جهادی گردد‬
‫مخالفت میورزند‬
‫‪.14‬افغانستان را شامل قلمرو فرهنگی آریانای باستان‬
‫میدانند‬ ‫‪.18‬با هرگونه پالیسی و اقدام دولت در جهت محاسبه‬
‫فساد مالی‪ ،‬غضب زمینهای دولتی‪ ،‬اختالسهای بزرگ‬
‫‪.15‬حمایت از اسمها و اصطالحات مروج دری‬
‫توسط قوماندانهای ملیشه های تنظیمی جهادی بعد از‬
‫درافغانستان در مقابل هجوم فرهنگی ایرانی را یک‬
‫احراز مقامات بزرگ دولتی میباشند‬
‫وظیفه ملی میدانند‬
‫‪.19‬با تهدیدهای پنهان و آشکار از برکناری قوماندانهای‬
‫‪.16‬دوام و تقویت ملیشه های تنظیمهای جهادی در کشور‬
‫سابق جهادی از مقامهای والیت جلوگیری میکنند‬
‫را مخالف مصالح مردم کشور میدانند‬
‫‪.20‬از تامین حاکمیت دولت مرکزی باالی والیات‬
‫‪.17‬تضعیف نقش قوماندانهای ملیشه های سابق تنظیمی‬
‫جلوگیری میکنند‬
‫جهادی را در دولت یک وظیفه و هدف مهم در راستای‬
‫ایجاد یک دولت مسلکی و نظام اداری سالم و حاکمیت‬ ‫‪.21‬طرفدار ایجاد یک دولت فدرالی و استقالل محلی‬
‫قانون میدانند‬ ‫والیات از نفوذ دولت مرکزی هستند‬
‫‪.18‬خواهان طرح پالیسی و اقدام دولت در جهت محاسبه‬ ‫‪.22‬خواهان ایجاد پست صدارت عظمی و تقلیل اختیارات‬
‫فساد مالی‪ ،‬غضب زمینهای دولتی‪ ،‬اختالسهای بزرگ‬ ‫مقام ریییس جمهور میباشند‬
‫توسط مقامات سابقه دولتی‪ ،‬قوماندانهای ملیشه های‬
‫‪.23‬مصالحه با طالبان را قبول نداشته و مخالف‬
‫تنظیمی جهادی بعد از احراز مقامات بزرگ دولتی‬
‫سهمگیری طالبان در دولت میباشند‬
 ‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪255‬‬

‫میباشند‬ ‫‪ .24‬طرفدار برسمیت شناختن خط دیورند از جانب دولت‬

‫افغانستان هستند‬
‫‪.19‬برکناری قوماندانهای سابق جهادی را از مقامهای‬
‫والیات و اداره محلی گامی ضروری برای تامین‬
‫حکومت قانون و ایجاد عدالت اجتماعی میدانند‬
‫‪.20‬تامین حاکمیت دولت مرکزی را باالی والیات و‬
‫ادارات محلی نیازمندی حاکمیت قانون میدانند‬
‫‪.21‬طرفدار دوام سیستم اداره ریاستی مطابق به قانون‬
‫اساسی میباشند‬
‫‪ .22‬ایجاد پست صدارت عظمی را را قابل قبول میدانند‬
‫مشروط بر اینکه صالحیتها و اختیارات اساسی مقام‬
‫ریییس جمهور بمثابه رییس دولت محفوذ باشند‬
‫‪.23‬مصالحه با طالبان را در چوکات احترام به قانون‬
‫اساسی‪ ،‬آزادیهای دموکراتیک و حقوق زنان قبول داشته‬
‫و طرفدار سهمگیری طالبان در دولت میباشند‬
‫‪.24‬مخالف برسمیت شناختن خط دیورند از جانب دولت‬
‫افغانستان هستند‪.‬‬

‫دوسال قبل یکی از دیپوهای بزرگ اسلحه که توسط یکی از قوماندددانهای سددابق حددزب جمعیددت در‬
‫قریۀ بایان والیت پروان در نزدیکددی پایگدداه بگددرام نگهددداری میشدد توسدط قددوای امریکددایی منهدددم‬
‫گردید‪ .‬این عمددل میبایددد در تمددام کشددور تکددرار شددده و تمددام سددالح کوتهددای قوماندددانهای سددابق‬
‫تنظیمی از میان بروند‪ .‬در حالیکه چنین برنامۀ کامالا مطابق اهداف اصالحی ریددیس جمهددور غنددی‬
‫بوده و اقدام قوای امریکایی به احتمال زیاد با اشاره او صورت گرفته بود‪ ،‬اما تخریددب ایددن دیپدو بددا‬
‫عکسالعمل بسیار شدید داکتر عبدللا و سددایر رهبددران و قوماندددانهای جهددادی شددورای نظددار واقددع‬
‫گردید‪ .‬تفتیشهای مالی از اختالسهای بسیار بزرگ در عقد قراردادهددای سددابق وزارت دفدداع ملددی‬
‫در زمان وزارت جنرال بسم اله خان‪ ،‬یکی از جنگساالران سابق حددزب جمعیددت‪ ،‬حکایددت میکندد‬
‫اما قراین نشان میدهد که دولت زیر فشار داکتر عبدللا قدرت بازپرسی این اختالسها را ندارد‪.‬‬
‫تزلزل ائتالف سیاسی میان اشرف غنددی و عبدددللا عبدددللا ناشددی از بددی مددوازنگی سدداختمان سیاسددی‬
‫دولت ائتالفی آنهاست‪ .‬در یک قطب داکتر عبدللا ریددیس اجراییدده از حمایددت یددک سددازمان متشدکل‬
‫سیاسی‪-‬نظامی در وجود حزب جمعیت و حزب وحدددت وحامیددان جهددادی آنهددا در داخددل سداختمان‬
‫دولتی سیزده ساله‪ ،‬در رسانههای وابسته‪ ،‬جامعه مدنی وابسته‪ ،‬در وجود وکالی وابسته در پارلمددان‬
‫و تمام عناصریکه در سیزده سال اخیر بددا اسدتفاده از قدددرت دولتددی بدده جداه و منددال رسددیده انددد بددر‬
‫خوردار است‪ .‬در قطب دیگر داکتر اشرف غنی بدون برخورداری از حمایت یک سددازمان متشددکل‬
‫سیاسی حزبی به حمایت روشنفکران و سازمانهای خورد و ریزه غیر جهددادی و افددراد عامددۀ ملددت‬
‫که از استیالی جنگساالران در ‪ ۲۴‬سال اخیر به ستوه رسیده اند‪ ،‬دل بسته است‪.‬‬
‫مضاعف بر آن‪ ،‬امتیاز دهیهای سخاوتمندانه اشرف غنی به داکتر عبدددللا در توافقنامدده سیاسددی و‬
‫دادن سهم پنجاه ‪ -‬پنجاه در دولت سبب نارضایتی عمومی پشتونها شد و اشرف غنددی را از حمایددت‬
‫مورد نیاز بسیار نزدیک بسیاری از سیاستمداران پشتون محروم ساخت‪ .‬ایددن امتیدداز دهیهددا عمدالا‬
 ‫‪ □ 256‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫امروز حکومت او را فلج نموده و در گروگان داکتر عبدللا قرار داده است‪ .‬از بیانات اشددرف غنددی‬
‫در زمان تشددکل توافددق سیاسددی معلددوم بددود کدده در دادن امتیدازات بدده داکتددر عبدددللا‪ ،‬موصددوف بدده‬
‫صراحت صالحیتهای وسیع رییس جمهور مندرج در قانون اساسی و حمایددت نیروهددای بینالمللددی‬
‫از پروسه قانونی در کشور تکیه میکرد‪ .‬در کشوری کده هنددوز حاکمیددت قددانون دردوران طفولیددت‬
‫خود قرار دارد و حمایت نیروهای خارجی بسته بدده تظمددین منددافع مشددخص آنهددا توسددط گروههددای‬
‫سیاسی‪-‬نظامی موجود در کشور است‪ ،‬حسدداب کددردن بداالی عوامددل مددذکور نتددایج مطلددوبی ندددارد‪.‬‬
‫اخطار نماینده ملل متحد در جلوگیری از نشر نتایج تفتیش شده انتخابات قبل از توافق سیاسی باید بدده‬
‫اشرف غنی از متزلزل بودن موقف حامیان خارجی کشددور و نقددش سددازشکارانه آنهددا هددی شددکی‬
‫باقی نمیگذاشت‪ .‬در نهایت طوریکه دیدیم با وجود پیروزی قاطع اشرف غنی که بزرگترین تفتدیش‬
‫انتخاباتی در جهان آن را تأیید نمود‪ ،‬موقف متزلزل و سازشکارانه امریکا سبب تحمیل ائددتالف ‪-۵۰‬‬
‫‪ ۵۰‬باالی اشرف غنی شد که نتایج نامیمون آن را امروز در کشور مشاهده میکنیم‪.‬‬
‫ایجاد یک دولت واقعا اتحاد ملی به اشتراک متوازن و نسبی نیروهددای سیاسددی شددامل قدددرت دولتدی‬
‫نیاز دارد‪ .‬امروز اهم ایجاد توازن سیاسددی در کشددور بددردوش روشددنفکران و سیاسدتمداران سدداکن‬
‫والیات پشتوننشین قرار دارد‪ .‬از امروز تددا انجددام انتخابدات پارلمددانی آینددده فرصددتی اسددت تداریخی‬
‫برای سیاستمداران و روشنفکران ساکن والیات پشتوننشین کشور تا با تعیین اهداف ترقیخواهاندده‬
‫برای رسیدن به آرمانهای ملی که متضمن سعادت تمام اقوام کشور باشد تشددکل و رهبددری سیاسددی‬
‫اقوام ساکن والیات خود را هدف قرار داده این تشکل ترقیخواهانه سیاسددی را در یددک جبهددۀ متحددد‬
‫به پارلمان آینده کشور منتقل نمایند‪ .‬تنها در چنین حالتی اسددت کدده میتددوان درائددتالف بددا نمایندددهگان‬
‫سائر احزاب در پارلمان منجمله جمعیددت‪ ،‬وحدددت‪ ،‬جندبش ملدی و سددائر نیروهددای وطنپرسددت‪ ،‬یدک‬
‫دولت واقعا موفق وحدت ملی ضامن منافع مشروع تمام ملیتها و اقوام کشور را تشکیل داد‪.‬‬
‫اوضاع سیاسی کشور آنقدر وخیم بود که من هرگز حتی در خوفناکترین کابوسهایم فکر نمیکددردم‬
‫روزی شددمولیت حددزب اسددالمی بدده قیددادت گلبدددین حکمتی دار را در حیددات سیاسددی کشددور و دولددت‬
‫افغانستان به مثابدده یددک وزندده الزم بددرای ایجدداد تددوازن در دولددت مفیددد بدددانم و از آن اسددتقبال کددنم‪.‬‬
‫امروز اهددم ایجداد تدوازن سیاسددی در کشددور بددردوش روشددنفکران و سیاسددتمداران سدداکن والیددات‬
‫پشتوننشین قرار دارد‪ .‬طرد و دوری کردن از هرگونه تفکر طالبانی وظیفۀ هر روشددنفکر پشدتون‬
‫است‪ .‬از امروز تددا انجددام انتخابددات پارلمددانی آیندده فرصددتی اسددت تدداریخی بددرای سیاسددتمداران و‬
‫روشنفکران ساکن والیددات پشتوننشددین کشددور تددا بددا تعیددین اهددداف ترقیخواهاندده بدرای رسددیدن بدده‬
‫آرمانهای ملی که متضمن سددعادت تمددام اقددوام کشددور باشددد تشددکل و رهبدری سیاسددی اقددوام سدداکن‬
‫والیات خود را هدف قرار داده این تشکل ترقیخواهانه سیاسی را در یددک جبهددۀ متحددد بدده پارلمددان‬
‫آینده کشور منتقل نمایند‪ .‬تنها در چنین حالتی است که میتوان در صورت امکددان بددا کسددب اکثریددت‬
‫پارلمانی یک حکومت مشروع و هدفمند را ایجاد کرد که در پیشگاه مردم‪ ،‬پارلمان و رییس جمهور‬
‫انتحابی کشورمسوول و متعهد باشد‪ ،‬یا در ائتالف بددا نمایندددهگان سددائر احددزاب در پارلمددان‪ ،‬منجملدده‬
‫جمعیت‪ ،‬وحدت‪ ،‬جنبش ملی‪ ،‬حددزب اسددالمی و سددائر نیروهددا یددک دولددت واقعددا مددؤثر وحددت ملددی‬
‫ضامن منافع مشروع تمام ملیتها و اقوام کشور را تشکیل داد‪.‬‬
‫انتخابات سال ‪ 2019‬ریاست جمهوری و تشدید بحران‬
‫کمسیون مستقل انتخابات افغانستان (نوت‪ :‬که به آرای کاندیدان مقام ریاست جمهوری تعیین شده‬
‫بودند) به روز سهشنبه ‪ ۲۹‬دلو ‪ ۱۳۹۸‬مطابق ‪ 18‬فبروری ‪ ،2020‬محمد اشرف غنی را برند ٔه‬
‫انتخابات ریاست جمهوری ‪ 2019‬اعالم کرد و وثیقه قانونی مقام ریاست جمهوری را به او‬
‫اعطا ٔ نمود‪ .‬متآسفانه رقیب اصلی انتخاباتی او آقای عبدللا‪ ،‬کاندید دسته ثبات و همگرایی‪ ،‬به‬
‫عوض پذیرش مردانه وار نتایج انتخابات و تبریک گفتن به رییس جمهور منتخب مطابق عرف‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪257‬‬

‫پذیرفته شده در جهان دموکراسی‪ ،‬نتیجه انتخابات را همانند دو شکست قبلی خود "تقلبی" خواند و‬
‫با شورش آشکار خودش اعالم پیروزی کرده گفت "حکومت همهشمول" تشکیل میدهد‪ .‬حدود‬
‫سه هفته پس از اعالم نتیجه انتخابات ریاستجمهوری افغانستان‪ ،‬محمد اشرف غنی رسما به‬
‫عنوان رئیسجمهور در "ارگ" سوگند ادا کرد‪ .‬در عین حال عبدللا عبدللا‪ ،‬رئیس اجرایی پیشین‬
‫که خودش را پیروز انتخابات میداند‪ ،‬نیز در یک شورش آشکار در برابر پروسه های قانونی به‬
‫طور جداگانه در قصر سپیدار (محل کارآقای عبدللا) مراسم تحلیف برگزار کرد‪ .‬شرکای اصلی‬
‫دست ٔه انتخاباتی "ثبات و همگرایی" را احزاب جمعیت به رهبری صالح الدین ربانی‪ ،‬جنبش به‬
‫رهبری جنرال عبدالرشید دوستم و حزب وحدت به رهبری محمد محقق تشکیل میدهند‪ .‬در سال‬
‫‪ 2001‬این گروهها "اتحاد شمال" را ایجاد کرده بودند که برای بر انداختن طالبان از قدرت‬
‫سیاسی کمکهای هنگفت مالی و نظامی از امریکا دریافت کرده و در نتیجه کنفرانس بن قدرت‬
‫سیاسی و نظامی در کشور عمدتآ به آنها تفویض گردید‪.‬‬
‫حقیقت آن است که انتخابات تکمیل شد و برنده مطابق احکام قانون اساسی توسط رییس کمسیون‬
‫انتخابات اعالم گردید و مراسم تحلیف اشرف غنی رییس جمهور منتخب انجام شد که رییس‬
‫ولسی جرگه‪ ،‬رییس مشرانوجرگه‪ ،‬قاضی القضات و اعضای ستره محکمه‪ ،‬دپلوماتهای خارجی‬
‫بشمول نماینده رییس جمهور امریکا و قوماندان قوای ناتو در افغانستان در مراسم تحلیف‬
‫اشتراک داشتند‪ .‬این که انتقال قدرت مطابق به احکام قانون اساسی از مجرای دموکراسی‬
‫صورت گرفت نه از طریق معامالت پشت پرده و تحمیلی مانند دولت موقت و یا ادامه حکومت‬
‫وحدت ملی مطابق منافع ملی کشور است‪ .‬به این صورت تمامیت نظام محفوظ و احترام‬
‫شد‪.‬عبدللا و گروهش با اجرای مراسم تمردی تحلیف جعلی خالف قانون خودرا در معرض‬
‫تعقیب عدلی به جرم خیانت ملی قرار دادند‪ .‬با تکمیل مراسم تحلیف دولت افغانستان در موقف‬
‫مستحکم برای مذاکرات صلح باطالبان قرارگرفته است‪ .‬حاال طالبان چار ٔه بجز مذاکره بادولت‬
‫ندارند! هر تصمیمی در مورد ترکیب حکومت بعد از تحلیف توسط رییس جمهور صورت بگیرد‬
‫معامله گفته نمیشود بلکه صوابدید رییس جمهوربخاطر مصالح ملی مطابق صالحیتهای شامل‬
‫قانون اساسی خواهد بود‪.‬‬
‫گفته میشود رییس جمهور غنی برای تطمیع شورش عبدللا و خواسته های دستهٔ ثبات و همگرایی‬
‫حتی پست ریاست و رهبری پروسه صلح با امتیازات یک معاون رییس جمهور را به عبدللا‬
‫پیشنهاد نموده به شرطیکه عبدللا نتیجهء اعالم شده رسمی انتخابات را قبول نماید (هفتم اپریل‬
‫‪2020‬م)‪ .‬با وجودیکه حامیان رییس جمهور غنی معتقد اند نباید به هی قیمتی سه بار نپذیرفتن‬
‫نتایج انتخابات به بهانه تقلب به یك سنت زورگویی برای باج گیری سیاسی و بدنامی انتخابات‬
‫مبدل شود‪ ،‬با آنهم این این پیشنهاد رییس جمهور با آنکه به معنی احیای شراکت در قدرت‬
‫رهبری نیست‪ ،‬یک پیشنهاد بسیار سخاوتمندانه تلقی میشود و تقاضاهای امریکاییها را برای ایجاد‬
‫یک دولت همه شمول باید مرفوع کرده باشد‪ .‬اما شوراى رهبرى ثبات و همگرایى بر لغو نتیجه‬
‫انتخابات تأكید دارد‪ .‬در حالیکه به موجب احکام قانون اساسی هی مرجع بشمول رییس جمهور‬
‫صالحیت ابطال نتایج انتخابات را ندارد‪ .‬یگانه امکان استعفای رییس جمهور است!‬
‫نگرانی اصلی نهفته در این موقف دست ٔه انتخاباتی ثبات و همگرایی و قبول شکست انتخاباتی به‬
‫معنی به حاشیه رفتن از قدرت سیاسی برای اتحاد شمال (جمعیت‪-‬جنبش‪-‬وحدت) و کوبیدن آحرین‬
‫میخ بر تابوت تنظیمهای سیاسی نهفته است‪ .‬نگرانی آنها در این است که پذیرفتن این شکست‬
‫آغاز پروسه های قانونی بازپرسی و جواب دادن به اتهامات نقض حقوق بشر‪ ،‬غضب زمینهای‬
‫دولتی‪ ،‬اختالس در قرادادهای دولتی‪ ،‬حیف و میل کمکهای خارجی و غیره میباشد‪.‬‬
 ‫‪ □ 258‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫اصرار عبدهلل و تیم او بر ابطال نتایج انتخابات نشان میدهد که اینها در رسیدن به خواسته های‬
‫خودهی احترام و اعتنایی به پروسه های قانونی ندارند! در حالیکه رییس جمهور غنی اقدامات‬
‫فراقانونی و نادیده گرفتن قانون اساسی را رد کرده است‪ .‬باید بخاطر داشت که حتی ریاست‬
‫اجراییه حکومت وحدت ملی سابقه نیز در چوکات قانون اساسی با اولین فرمان رییس جمهور‬
‫غنی بعد از اجرای مراسم تحلیف به حیث رییس جمهور ایجاد شده بود‪ .‬اما طوریکه مبرهن‬
‫است‪ ،‬با پافشاری باالی ابطال نتیجه انتخابات‪ ،‬گروه عبدللا تمام راههای تفاهم سیاسی را مسدود‬
‫کرده و در نتیجه دولت را به مقابله نهایی دعوت کرده است!‬
‫در هیاهوی این خیالپردازیهای سکناریستی تجزیه طلبانه؛ نباید روشنفکران تاجیک‪ ،‬هزاره و‬
‫ترکتبار فراموش کنند که آینده با عزت مترقی و عادالنه مردم این کشور در همبستگی آنها با‬
‫روشنفکران پشتون نهفته است نه در تقابل و مخاصمت با آنها‪.‬‬
‫حاال با شکست میانجیگری وزیر خارجه امریکا به وضاحت معلوم گردید که نظام سیاسی دولت‬
‫افغانستان با دو خطر جدی مواجه است‪ .‬خطر مافیای جهادی جنگساالران که با جوهر نظام و‬
‫حاکمیت قانون در تقابل قرار دارند و خطر سقوط به جهنم امارت اسالمی طالبان‪.‬‬
‫در این شرایط حساس تاریخی حمایت وطن دوستان که معتقد به حاکمیت قانون اساسی و دفاع از‬
‫حقوق اساسی مردم در یک نظام جمهوری میباشند از دولت متکی به نتایج اعالم شده انتخابات‬
‫اخیر یک امر ضروری است‪.‬‬
‫تحول ستراتژیک در بیالنس حاکمیت سیاسی‬
‫نتیجهٔ این انتخابات حایز اهمیت زیاد برای کشور بوده یک تحول ستراتژیک در بیالنس حاکمیت‬
‫سیاسی محسوب میگردد‪ .‬در فرجام نسل جوان روشنفکر توانست با حمایت از یک رهبر هدفمند‬
‫اکادمیک مافیای قومی جهادی تفنگساالران را با آنهمه سرمایه های بی حساب و ملیشه های‬
‫مسلح مزدور شان با پشتوان ٔه مردم‪ ،‬قلم ودموکراسی از صحنه سیاسی عقب زند! مافیای قومی‬
‫جهادی تفنگساالران و کاسه لیسان شان از این تحول استراتژیک بسیار ناراضی هستند‪ .‬بیجهت‬
‫نیست که عبدللا در طرح پیشنهادی "مصالحهٔ ملی" خود برگشت قدرت را به مافیای قومی‬
‫جهادی تفنگساالران پیشنهاد میکند "شورای عالی رهبری دولت همه شمول‪ ،‬متشکل ازرهبران‬
‫احزاب تاثیرگذار سیاسی و شخصیت های ملی میباشد"‪ .‬بنابر آن الزم است روشنفکران این‬
‫پیروزی را ارج گذارند واجازه ندهند این زراندوزان تاریک اندیش که با حاکمیت قانون و‬
‫دموکراسی بیگانه اند دوباره قدرت سیاسی را قبضه کنند!‬
‫در كشور ما‪ ،‬به گفتهٔ فرید بهمن "بیشرف ترین نوع اشرافیت سیاسي میراثي" شکل گرفته است‬
‫(از صفح ٔه فیسبوک فرید بهمن‪ ،‬ششم اپریل ‪2020‬م)‪ .‬مهره های جنگساالر تنظیمی مسلح به‬
‫عشق تبار‪ ،‬دین‪ ،‬مذهب و زبان از سال ‪2001‬م بدینسو قشر همیشه حاضر در قدرت سیاسی را‬
‫تشكیل داده که بخاطر حفظ قدرت سیاسی و ثروتهای چپاول شده قارونی خود از هیچگونه زد و‬
‫بندها و معامله و قرار و مدار دریع نمی ورزند‪.‬‬
‫متآسفانه از آنجاییکه این اشرافیت سیاسی در محوریت عبدللا عبدللا رنگ قومی ضد پشتون دارد‬
‫از حمایت کورکورانهٔ و بیدریغ پشتون‪-‬نفرتان تاجک و هزاره در جامعه و در رسانه های متکی‬
‫به سرمایگذاری ایرانیها‪ ،‬بشمول رسانه های اجتماعی‪ ،‬مستفید بوده به یک زبان همه پشتونها‬
‫منجمله رهبران پشتون تبار ارگ را فاشیست‪ ،‬طالب و طالب پرست و طالب پرور میدانند‪ .‬اتفاقآ‬
‫همین خصلت پشتون‪-‬نفرتی اشرافیت‪-‬سیاسی‪-‬قومی عبدللا محور‪ ،‬سبب یکپارچگی نامرئی‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪259‬‬

‫انتخاباتی پشتونها در حمایت از روشنفکران پشتون تبار ضد طالبان حاضر در قدرت سیاسی‬
‫گردیده عامل اصلی شکستهای چشمگیر انتخاباتی اشرافیت‪-‬سیاسی‪-‬قومی عبدللا محورمیباشد‪.‬‬
‫حیرت انگیز است که سایر بازیگران سیاسی داخلی و خارجی افغانستان از جمله امریکاییان‪،‬‬
‫پاکستانیها‪ ،‬روسها و ایرانیها در مخالفت با این قشر روشنفکر پشتون تبار حاضر در قدرت‬
‫سیاسی افغانستان و حامیان آنها با اشرافیت‪-‬سیاسی‪-‬تنظیمی‪-‬قومی عبدللا محور همدست میباشند‪.‬‬
‫یگانه دلیل مشترک این اتحاد نامقدس برداشت همگون آنها از خصلت جنگ جاری در افغانستان‬
‫است که آنرا جنگ قومی میان طالبان به نمایندگی از پشتونها و ائتالف شمال (جمعیت‪-‬جنبش‪-‬‬
‫وحدت) به نمایندگی ازغیر پشتونها برای احراز قدرت و برتری سیاسی در افغانستان میدانند‪ .‬به‬
‫این حساب‪ ،‬در این مبارزهٔ قدرت‪ ،‬روشنفکران پشتون تبار حاضر در قدرت سیاسی مخالف‬
‫طالبان و حمایت روشنفکران پشتون تبار خارج از قدرت سیاسی از آنها‪ ،‬همانند انگشت ششم به‬
‫یک نیروی ارتعاش آور‪ ،‬بطور یکسان برای اتحاد شمال و طالبان و حامیان خارجی آنها منجمله‬
‫امریکا و پاکستان مبدل شده اند‪ .‬عدم پذیرش دولت حامد کرزئ و متعاقب او دولت اشرف غنی‬
‫از طرف طالبان به عنوان یکطرف قضیهٔ افغانستان را باید از همین زاویه ارزیابی کرد‪.‬‬
‫به دالیل نامعلومی این اشرافیت سیاسی‪-‬تنظیمی‪-‬قومی با وجود شکستهای چشمگیر انتخاباتی‪ ،‬از‬
‫کمک و حمایت و تشویق آشکار امریکاییها برخورداراست‪ .‬شاید با توجه به پشتون محور بودن‬
‫جنبش طالبان‪ ،‬هدف استراتژیک به باور امریکا ایجاد یک توازن قومی در زعامت آیند ٔه سیاسی‬
‫افغانستان با جبران اشتباهات کنفرانس بن بهتر حافظ منافع آنها باشد‪.‬‬
‫در حالیکه امریکاییها این برتری و تفوق سیاسی را بدون در نظر داشت ترکیب قومی افغانستان‬
‫و سابق ٔه تاریخی زعامت سیاسی کشور در کنفرانس بن به اتحاد شمال ارزانی کردند‪ ،‬از سال‬
‫‪ 2009‬به اینطرف آشکارا از زدودن پایه ها و اثرات تفوق سیاسی اتحاد شمال در قدرت سیاسی‬
‫ناراضی اند‪ .‬در نتیج ٔه پایه گرفتن روند های دموکراسی در کشور واقعیتهای عینی ترکیب قومی‬
‫نفوس در جامعهٔ سنتی قوم محور افغانستان در نتایج انتخابات منعکس شده سبب شکست پیهم‬
‫انتخاباتی عبدللا به عنوان کاندید دلخواه اتحاد شمال در سه انتخابات پیهم گردید‪ .‬امریکاییها‬
‫آشکارا از این روند ناراضی بوده ناگذیر بر خالف روحیهٔ حمایت از خصلت دولت پسا طالبان‬
‫در مخالفت با روند انکشاف دموکراسی در کشور قرار گرفته اند‪ .‬امریکاییها آشکارا در انتخابات‬
‫‪ 2009‬برای شکست حامد کرزئ سرمایه گذاری و مداخله کردند که این مخالفت آنها در کتب و‬
‫نوشته های متعدد مقامات مسول و دخیل امریکایی تآیید شده است‪ .‬امریکاییها این مداخله را در‬
‫سال ‪ 2014‬تاسرحد ایجاد حکومت وحدت ملی و شمولیت ‪ ۵۰/۵۰‬عبدللا در دوره اول ریاست‬
‫جمهوری اشرف غنی ادامه دادند‪ .‬اخیرآ با وجود پیروزی آشکار رییس جمهور غنی در انتخابات‬
‫سال ‪ ،2019‬با پافشاری و ایجاد فشار باالی غنی برای تشکیل دولت همه شمول به معنی‬
‫شراکت مجدد عبدللا و همراهان در قدرت سیاسی پنجسال آینده بدون در نظر داشت نتایج‬
‫انتخابات‪ ،‬حمایت آشکار خودرا از اشرافیت‪-‬سیاسی‪-‬قومی عبدللا محور‪-‬پشتون ستیز ابراز‬
‫میکنند‪.‬‬
‫باالخره یکی از تئوری پردازان شورای نظار بنام آصف منصوری در صفحه فیسبوک خود (‪24‬‬
‫مارچ ‪2020‬م) نقاب و فریب "تقلب انتخاباتی" تیم عبدللا را بدور انداخت و واضح و پوست کنده‬
‫با تکیه به تعصب قومی این گروه نوشت که "رهبران داخلى و جهادى باید از دو دهه ‪ ...‬سیر‬
‫نزولى عبرت گرفته باشند كه در این كشور قدرت از میله تفنگ ‪ ...‬حاصل میشود نه از كار‬
‫مدنى یا مجراى پارلمان و انتخابات كه ما فرسنگ ها از آن فاصله دا‪.‬ریم‪ .‬کسی باید به این آقا‬
‫یادآوری کند که سیر نزولی سهم اتحاد شمال ‪.‬در قدرت سیاسی و اداری کشور ناشی از استفاده‬
 ‫‪ □ 260‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫از تفنگ توسط مخالفین سیاسی آنها نبوده بلکه این سیر نزولی ناشی از انتخابات و آگاهی مردم‬
‫و نفرت روز افزون از استیالی قدرت مافیایی جنگساالران در جامعه بوده است‪.‬‬
‫این برداشتی بود از طرز تفکر عبدللا و شورای نظار که تحلیلگران واقع بین برای توجیه‬
‫موضع گیریهای غیر دموکراتیک آنها ها باالی آن تاکید میکردند و حاال از زبان خودشان‬
‫میشنویم‪ .‬مافیای جهادی و جنگساالر و بخصوص شورای نظار که در بعد از ‪ ۲۰۰۱‬قدرت‬
‫سیاسی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬نظامی و اداری را قبضه کرده بودند با وجود شکست فاحش در سه انتخابات‬
‫پیهم‪ ،‬هرگز راضی به آن نیستند که این قدرت را در پای صندوقهای رای و اراده مردم از دست‬
‫بدهند با هزار حیله و توطئه همچنان به قدرت چسپیدند در حالیکه جوهر نظام متکی به قانون‬
‫اساسی موجوده را اراده آزادانه مردم و انتخابات تشکیل میدهد‪.‬‬
‫پس منظر بغاوت و ستون فقرات دولت تخیلی همه شمول عبدللا را تنظیمهای جمعیت‪ ،‬وحدت و‬
‫جنبش تشکیل میدهند‪ .‬بخصوص با فروپاشی جمعیت این ملیشه های وحدت و جنبش اند که با‬
‫خیالپردازی برگشت به دوران خودکامگی کامل در مناطق نفوذی خود به پشتوانه و تکیه گاه‬
‫بغاوت عبدللا مبدل شده اند‪ .‬دلیل اصلی این بغاوت را آصف آشنا یکی از فعالین هزاره چنین‬
‫خالصه میکند‪" :‬جان گپ این است که اگر در این مرحلهای حساس و تاریخی‪ ،‬ایستادگی نشود‪،‬‬
‫دستکم دو تا سه نسل دیگر را باید در ذلت و حقارت زندگی کنیم‪ .‬پس به هر طریقی و به هر‬
‫قیمتی که میشود بسیج شوید‪".‬‬
‫در غیاب چهره های مطرح تاجیک مانند احمدشاه مسعود‪ ،‬قسیم فهیم‪ ،‬قانونی و امثالهم این‬
‫عناصر ستمی سکتاریست اند که با طرح های ضد پشتون و ضد افغانی و مرکز گریز خود‬
‫زمینه های فکری شورش و بغاوت عبدللا را شکل داده رهبری میکنند‪ .‬این سه عنصر متشکله‬
‫بغاوت هرکدام با اهداف مشخص خود که داغها و تجربه جنگهای خانمانسوز برتری طلبی‬
‫فرقوی میان خودرا هنوز بخاطر دارند برای یک سازش تاریخی با طالبان به قیمت تمامیت دولت‬
‫افغانستان‪ ،‬آزادیهای مردم‪ ،‬دموکراسی و ترقی آمادگی کامل دارند‪ .‬بیجهت نیست که قریشی‬
‫وزیر خارجه پاکستان از نقش مهم عبدللا در آینده افغانستان صحبت میکند‪.‬‬
‫توافقنامه سیاسی میان رییس جمهور اشرف غنی وعبدهللا عبدهللا‬
‫از آنجاییکه نگرانیها در مورد توافقنامه سیاسی میان رییس جمهور اشرف غنی د عبدللا عبدللا‬
‫مورخ هفدهم ماه مئ سال جاری ‪ 2020‬میالدی بصورت عام در میان قشر ععظیمی از‬
‫روشنفکران کشور موجود بود الزم است این موافقتنامه را مورد ارزیابی قرار دهییم‪ .‬طوریکه‬
‫قبل گفته شد عبدللا حکومت موازی اعالم کرد‪ ،‬خواهان ابطال نتایج انتخابات و محاکم ٔه اعضای‬
‫کمیسیون مستقل انتخابات شد‪ ،‬سازش خودرا با غنی موکول به گرفتن شصت فیصد قدرت دولتی‬
‫و مقام صدراعظم اجرایی نمود‪ .‬اما باالخره به تقرر در پست رییس شورای مصالح ٔه ملی و سهم‬
‫‪ 50‬فیصد همکاران خود در حکومت و اعطای رتبهٔ اعزازی مارشالی به دوستم و شمولیت او‬
‫در کابینه و شورای امنیت ملی موافقه نمود‪.‬‬
‫اول – از اینکه با حصول توافق سیاسی میان رییس جمهور غنی و داکتر عبدللا عبدللا بحران‬
‫ناشی از عدم پذیرش نتایج انتخابات ریاست جمهوری اخیر توسط داکتر عبدللا عبدللا در فضای‬
‫مسالمت آمیز خاتمه یافت و در نتیجه بعد از این دولت قادر به عطف توجه کامل به وظایف‬
‫اصلی خویش میگردد موجب تا ٔیید شورای همبستگی افغانهای خارج از کشور میباشد‪.‬‬
‫دوم – امضای این توافقتنامه‪ ،‬و پذیرش مقام اشرف غنی به عنوان رییس جمهور کشور‪ ،‬در‬
‫حقیقت تا ٔیید نتایج رسمی اعالن شدهٔ انتخابات ریاست جمهوری اخیر از جانب داکتر عبدللا‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪261‬‬

‫عبدللا بوده که طرف تا ٔیید شورای همبستگی افغانهای خارج از کشور میباشد و آنرا برای‬
‫استحکام نظام جمهوری در افغانستان یک امر مثبت و طرف تا ٔیید تلقی مینماید‪.‬‬
‫سوم – در عین زمان نگرانی شورای همبستگی افغانهای خارج از کشور آن است که اگر قرار‬
‫باشد حکومتها بر اساس توافقهای سیاسی ایجاد شوند‪ ،‬اصل انتخابات و مصارف هنگفت آن مورد‬
‫سوال قرار میگیرند‪ .‬بنابر آن شورای همبستگی انعقاد این توافقنامه را مخالف اساسات‬
‫دموکراتیک شامل قانون اساسی که متکی به انتخابات زیر رهبری و مدیریت کمیسیون مستقل‬
‫انتخابات است میداند‪.‬‬
‫چهارم – شورای همبستگی افغانهای خارج از کشور انعقاد این توافقنامه را دادن پاداش به‬
‫شورش و بغاوت برای اشتراک در اداره دولت و حکومت زیر فشار ایجاد یک بحران مصنوعی‬
‫دانسته و آنرا مخالف پروسه های دموکراسی در کشور و تحکیم حکومت قانون دانسته و ایجاد‬
‫یک عنعن ٔه نا پسند میپندارد‪.‬‬
‫پنجم – شورای همبستگی افغانهای خارج از کشور سه ماد ٔه کلیدی مربوط به ایجاد شورای عالی‬
‫مصالحهٔ ملی‪ ،‬تقرری داکتر عبدهللا عبدهللا به حیث رییس شورای مصالحهٔ ملی و ماد ٔه مربوط به‬
‫تصامیم و تصاویب شورای عالی مصالحهٔ ملی شامل این توافقنامه را خارج از چوکات قانون‬
‫اساسی کشور پنداشته و بدین وسیله نگرانی عمیق خودرا از عواقب آنها ابراز میدارد‪.‬‬
‫ششم – در توافقنامه گفته شده که‪" :‬با امضاء این سند شورای عالی مصالحه ملی بر اساس‬
‫توافق سیاسی میان طرفها ایجاد میگردد‪ .‬محترم داکتر داکتر عبدهللا عبدهللا به عنوان رئیس‬
‫شورای عالی مصالحه ملی پروسه صلح را رهبری مینماید‪ ".‬به موجب ماد ٔه فوق ایجاد‬
‫"شورای مصالحه ملی" و تقرر عبدللا عبدللا به حیث "رییس شورای مصالحهَ ملی" بدون‬
‫صدور فرامین مقام ریاست جمهوری صورت میگیرد‪ .‬در عمل داکتر عبدللا خودش را خود‬
‫مقرر کرده است‪ .‬این دو عمل خارج چوکات قانون اساسی بوده اعمال غیر قانونی میباشند‪ .‬خطر‬
‫آن موجود است که مقام عالی ستره محکمه افغانستان در هرزمانی با صدور حکم الزم تشکیل‬
‫این شورا و مقرری داکتر عبدللا را به حیث رییس آن یک عمل غیر قانونی پنداشته این شورا را‬
‫فسخ نماید‪.‬‬
‫هفتم – در یک ماده توافقنامه سیاسی آمده است که "تصامیم و تصاویب شورای عالی مصالحه‬
‫ملی نهایی بوده و در پرتو قانون اساسی کشور عملی نمودن آن الزامی میباشد"‪ .‬شورای‬
‫همبستگی افغانهای خارج از کشور این ماده را نفس خود متضاد دانسته آنرا خارج از چوکات‬
‫قانون اساسی و غیر قانونی میپندارد‪ .‬نهایی بودن تصامیم و تصاویب شورای عالی مصالحهٔ ملی‬
‫در پرتو قانون اساسی کشور نبوده هی مقامی بشمول رییس جمهورخالف قانون اساسی نمیتواند‬
‫چنین صالحیتی به یک ارگان دولت که در قانون اساسی موجودیت حکمی ندارد اعطا ٔ نماید‪.‬‬
‫هشتم – تصامیم و تصاویب شورای عالی مصالح ٔه ملی به امر خطیر ختم جنگ و پیشنهادات‬
‫الزمه برای تعدیل نظام برای شمولیت طالبان در پروسه سیاسی و اجتماعی کشور سر و کار‬
‫دارد‪ .‬اینگونه تصامیم و تصاویب در درجهٔ اول به منظوری رییس جمهور و متعاقب آن به تایید‬
‫مجلسین شورای ملی و تصویب آن از طرف لویه جرگه نیاز دارند‪ .‬این مادهٔ توافقنامهٔ سیاسی‬
‫نقض واضح صالحیتهای مقام رییس جمهور بوده تجرید و نادیده گرفتن شورای ملی کشور در‬
‫مهمترین مسائل مربوط به ساختار نظام و آیند ٔه کشور است‪.‬‬
‫نهم – با توجه به توضیحات فوق تشکیل شورای عالی مصالحهٔ ملی درمغایرت با صالحیتهای‬
‫مقام ریاست جمهوری و مقام شورای ملی افغانستان بوده خارج از چوکات قانون اساسی و غیر‬
‫قانونی میباشد‪.‬‬
 ‫‪ □ 262‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫بخش هفتم‪ :‬شورای نظار فرصت طلبیهای سیاسی‪ ،‬تمامیت خواهی‬

‫طوریکه قبل دیدیم بر اساس توافق بن در سال ‪2001‬م جمعیت اسالمی و شورای نظار که ضلع‬
‫عمده اتحاد شمال را در جنگ امریکا برضد طالبان تشکیل میداد‪ ،‬به نقش کلیدی در دولت پسا‬
‫طالبان دست یافت که درکابین ٔه حامد کرزئ فهیم وزیر دفاع‪ ،‬قانونی وزیر داخله و عبدللا عبدللا‬
‫پست وزارت خارجه رااشغال کردند‪.‬‬
‫این گروه توانستند در همان سالهای اول دولت پسا طالبان قدرت اقتصادی کشور را با ایجاد‬
‫شرکتهای تجارتی‪ ،‬ترانسپورتی‪ ،‬بانکی‪ ،‬ساختمانی‪ ،‬مخابراتی‪ ،‬خدماتی و غیره بنام اعضای‬
‫فامیل و اقارب‪ ،‬همفکران و حامیان خود "شرکتهای شورای نظاری" بدست گیرند و با استفاده از‬
‫کمکهای هنگفت دالری خارجی و سرازیر کردن این پولها از طریق اعانات‪ ،‬کمکهای بالعوض‪،‬‬
‫قراردادهای بزرگ و کوچک به شرکتهای شورای نظاری به سرمایه های قارونی نایل گردند‪.‬‬
‫اما این ترکیب نامتعادل قدرت دولتی نمیتوانست زیاد ادامه یابد و ناگزیر با گذشت زمان نقش‬
‫شورای نظار در پوستهای کلیدی دولتی به تدریج رو به زوال گذاشت و همزمان با آن ترس‬
‫شورای نظار و جمعیت از رسیدن روز بازخواست و حساب دهی سبب آن شد تا چسپیدن به‬
‫مقامهای دولتی به هر قیمت از اهداف درجه اول پالیسی جمعیت و شورای نظار باشد‪ .‬در‬
‫شرایطیکه مردم با استفاده از دموکراسی و انتخابات بیش از پیش به سهمگیری همه شمول در‬
‫قدرت دولتی تاکید میکردند‪ ،‬ایجاد بحرانهای ‪،‬مصنوعی پیهم و مدیریت این بحرانها به هدف‬
‫تضعیف دولت مرکزی افغانستان استراتژی اعالن شده مافیای شورای نظارو جمعیت است‪.‬‬
‫در هر کشور دیگری در شرایط جنگ تروریستی نیروهای سیاسی و اجتماعی ضد جنگ‬
‫اختالفات خودرا کنار میگذاستند و با هم دست بدست داده جبههء واحدی در مقابل دشمان ترقی و‬
‫پیشرفت میگشودند‪.‬‬
‫در عین زمان تمام کوشش خودرا انجام میدادند تا با درک نارسایی پروسه صلح و دولت سازی‬
‫در سالهای ‪ 2003-2001‬به اصالح نواقص بپردازند‪ ،‬کوشش کنند دولت جدید افغانستان همه‬
‫پذیر و همه شمول گردد‪ .‬اما نه!‬
‫در افغانستان کسانیکه با بمبهای طیارات بی ‪ 52‬امریکایی‪ ،‬دالرهای سی آی ای‪ ،‬اسلحهء بی حد‬
‫و حسر اردوی امریکا به قدرت رسیدند‪ ،‬امروزه به فرعون های سیاسی‪-‬اقتصادی در کشور‬
‫مبدل شدند‪ ،‬راضی به همه پذیری نبودند‪ ،‬راضی به شراکت دیگران در قدرت نبودند و تمام‬
‫قدرت را برای خود میخواستند و میخواهند‪.‬‬
‫دولت پسا طالبان و تنظیم جمعیت اسالمی‬
‫در سال ‪ 2018‬جمعیت تالش کرد با سدؤ اسددتفاده از حالددت ایجداد شدده حمددالت تروریسدتی و زیددر‬
‫فشارهای گروههای معین امتیازات سیاسی کسب نمایند و از رییس جمهور خواهان برکناری مشاور‬
‫امنیتی رییس جمهور و مقامات رهبری ارگانهای امنیتی گردید‪.‬‬
‫اما معادله طوری دیگر تغییر کرد‪ .‬حرکات و اظهارت اخیر جمعیت نه تنها که قدومی بدودن نگددرش‬
‫سیاسی این حزب را بازتاب داد بلکه این را نیز نشان داد که جمعیددت هنددوز هددم حددزب ملددی و قابددل‬
‫اعتماد برای مردم نشده است‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪263‬‬

‫وقتی جمعیت با همان بزرگی خود میآیدد و اسدتعفای یددک مشدداور غیددر اجرایددی ریددیس جمهددور را‬
‫میطلبد در حالیکه کشور در وضعیت بحرانی قرار دارد و انتظار مردم از جمعیددت جسدتجوی راه‬
‫حلهای منطقی برای بیرون رفت از بحران حاضر و همچنان حفظ اتحاد و اتفاق در بین مردم بددود؛‬
‫نه تنها شکست سیاسی جمعیت بلکه یک تصویر ضعیفی و قومی را از جمعیت بازتاب میدهد‪.‬‬
‫صالح الدین ربانی حزب جمعیت را یکطرف شریک حکومت وحدت ملی تعریف کددرد در حالیکدده‬
‫توافق حکومت وحدت ملی میان اشرف غنی و داکتر عبدللا امضدأ شددده و اسددمی از حددزب جمعیددت‬
‫در توافق موجود نیست و اخیرا خود حزب جمعیت اسالمی داکتر عبدللا را در هیأت رهبددری خددود‬
‫شامل نکرده است‪.‬‬
‫انتقاد از نیروهای امنیتی از جانب صالح الدین ربانی نیز برای ملتی که همده روزه قربددانی میدهددد‬
‫خوشایند نبود و بوی حمایت مخالفین را می داد‪ .‬در نهایت از شخصددیکه عمدالا در حکومددت بعندوان‬
‫یک وزیر ایفای وظیفه میکند‪ ،‬انتقاد کردن از وضعیت رقم خددورده در حالیکده نماینددده جمعیددت در‬
‫حکومت هنوز هم موجود و از حکومت حمایت میکند‪ ،‬قطعا ا انتظار نمیرفت‪.‬‬
‫به گزارش شبکۀ اطالع رسانی افغانستان گفته میشود مقام های ارشد حزب جمعیت اسالمی بددرای‬
‫گرفتن قدرت رهبری حزب دندان را تیز کرده انددد‪ .‬در راپددوری شخصددی بدده نددام مدنجم زاده اخیددرا‬
‫مینویسد طوریکه در رسانههای مجازی دیده و شنیده میشود مقام های جمعیددت هدر روز درخانده‬
‫فردی جمع شده و به اصطالح استراتیژی می سازند و علیه همدیگر جبهه سدداخته و همدددیگر را بدده‬
‫همکاری به اشرف غنی متهم میسازند‪.‬‬
‫جمعیت اسالمی که در دهههای اخیر بنا به زورگوییها و وحشت و دهشت افگنیهای گددروه معینددی‬
‫از قلدران معلوم الحال (اکثرا) پنجشیری حیثیت و محبوبیت سیاسی اش را در میددان مدردم عددوام بدده‬
‫شدت از دست داده است‪ ،‬اینک باید بیشتر از پیش بترسد! تجرید عینددی ایددن حددزب از طددرف مدردم‬
‫عوام و موجودیت بحران درون حزبی این تنظیم‪ ،‬عوامل دیگری اند که رهبرانش را بیشتر از پددیش‬
‫بفکر فرو برده است تا بتوانند خود را جمع نمایند‪.‬‬
‫گفته میشود هریک از رهبران جمعیت اسالمی گروههای عملیاتی خود را دارندد و در برخددورد بددا‬
‫معامالت دولتی نیز از همین گزینهها کار گرفته اند‪ .‬جابجایی اعضای خانواده‪ ،‬اقارب‪ ،‬خویشدداوندان‬
‫و در نهایت همفکران شان از طرف رهبران تنظیم جمعیت در نهادهای دولتی دالیل دیگری انددد کدده‬
‫فراگیر بودن و همهگیر بودن این تنظیم را زیر سوال برده و وسعت محبوبیتش را تا سددطح یکددی دو‬
‫والیت پددایین آورده اسددت‪ .‬در وزارت داخلده‪ ،‬بطددور مثددال‪ ،‬اکثریددت کامددل مقامهدا و پسددتها توسددط‬
‫باشندهگان پنجشیر‪ ،‬تخار و پروان اشغال شده اند‪.‬‬

‫بحران در حزب جمعیت اسالمی‬

‫امضای توافقنامه صلح حکمتیار با دولت‪ ،‬بیرون شدن نام حکمتیدار از لیسددت سددیاه شدورای امنیدت‬
‫سازمان ملل متحد و بیرون کشیدن اعضای حزب اسالمی از محابس افغانسددتان‪ ،‬انکشددافات دیگدری‬
‫اند که جمعیت اسددالمی را بیشددتر بده بحددران کشدیده انددد‪ ،‬هرچنددد جمعیتیهددا ایددن موضدوع را بخددود‬
‫نگرفته و تالش دارند با تالش های ناکام برای احیای موقف سیاسی حزب شان دست و پا نمایندد امددا‬
‫از کجا معلوم که رهبران متفرق این حزب بتوانند حداقل پراگندگی خود را جمع و جور نمایند؟‬
‫جمعیت اسالمی که زمددانی یددک حددزب تمددام عیددار راسددتگرای افراطددی مددذهبی بدود‪ ،‬حدداال مشدداهده‬
‫میشود که موضعگیری راستگرایانه افراطدی مدذهبی را کنددار گذاشددته و موضددع گیدری اش بیشددتر‬
 ‫‪ □ 264‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫قومی و سمتی است و تالشش را به نفع گروه های سکتاریستی رقم میزند واین امددر اگددر در شدمالی‬
‫و بدخشان و تخار عالقمندانی داشته باشد‪ ،‬به حیثیت سیاسیش در سایر والیات کشددور بیشدتر ضددربه‬
‫زده است‪ .‬گفته میشود تعدادی از اعضای حزب با تمددایالت سددیکوالر کوشددیدند پسداوند اسددالمی را‬
‫از نام جمعیت بر اندازند‪.‬‬
‫ایددن امددر جمعیددت اسددالمی را در دو راهدده قددرار داده و انددزوا تشددکیالتی اش را حتم دی میسددازد‪.‬‬
‫سکتاریستان بی مایه که تعدادشان انگشت شمار و اکثرا پرچمیهای سابقه بوده و ساحه فعالیت شددان‬
‫از یکی دو والیت شمال کشور فراتر نبوده است‪ ،‬این وضعیت جمعیت اسددالمی را بددرای خددود یددک‬
‫شانس طالیی پنداشته و تالش دارند از تنور داغ بحران جمعیت اسالمی به نفع خود سدود ببرنددد امددا‬
‫سکتاریستان (چپگرا دیروز) کجددا و جمعیتیهدای (راسددتگرای افراطددی) کجددا؟ اخیددرا لطیددف پددرام‬
‫اعالن کرد که افکارش با عقاید احمد شاه مسعود همنوایی زیادی داشت‪.‬‬
‫آیا همانطوریکه بعضیها ادعا مددیکننددد جمعیددت اسدالمی بدده مرحلددة آخددر از همپاشددی اش رسدیده‬
‫است؟‬
‫مشکالت درون حزبی‪ ،‬چند دستگی رهبران و مهمتددر از همدده دوری جسددتن اعضددا و هددواداران از‬
‫تشکیالت حزبی اینهدا همدده از مسددایل و عددواملی فرعدی انددد کدده جمعیددت را از هددم پاشددانده و جددز‬
‫حضور حباب گونه چیزی بیشتری در بدنه ندارد‪ .‬اما عامل اصلی ریخت و شکست در این حزب و‬
‫دیگر احزاب جهادی ریشه از بیرون دارد‪ .‬اینان با افکار وارداتی طرح ریددزی شددده در اسددتخبارات‬
‫غربی و نه بر اساس نیاز جامعه ما سمارق وار سددر بلندد کردندد و اگدر پشددتیبانی طددوالنی غددرب و‬
‫بخصوص امریکا نمیبود جز نام چیزی از اینان در جامعه وجود نداشت‪.‬‬
‫جمعیت اسالمی افغانستان عمالا تنها راهددی کدده بدرایش مانددده بددازی بددا احساسددات قدومی و زبددانی و‬
‫سمتی مردم است تا برای مدتی بتواند آنان را فریفته به دامش اندازند‪.‬‬
‫رزاق مامون از فرهنگیان مشهور جمعیت که با داشتن روابط نزدیک با تنظیمهددای جهددادی‪ ،‬خددوبتر‬
‫از همه از مسایل درونی حزب جمعیت آگاه است در ویبالگ شخصی اش نوشت‪:‬‬
‫«جمعیت اسالمی در ظاهر امربه طور رسمی دستخوش انشعاب نشده؛ مگر از نظرعملی بده پیکددر‬
‫پارچه پارچه شدهای شباهت دارد که هر پارچه اش در مسلخ چند "فرد" آویزان اسددت؛ عالمتددی کدده‬
‫در دیگر جریددان هددای جهددادی مشدداهده نمیشددود‪ .‬ویدژه گددی فاجعدده ای کدده جمعیددت اسددالمی را در‬
‫برگرفتده‪ ،‬آن اسددت کدده پددنج یددا شددش "نخبده" درعددین حدالی کدده تعلقیدت اسددمی خددود را از جمعیددت‬
‫میگیرند‪ ،‬خود‪ ،‬احزاب یا تشکیالت سیاسی جداگانه ای را رهبری میکنند و از جمعیت اسددالمی در‬
‫مواقع بحران یا شکست به مثابۀ انبار تبلیغاتی استفاده میکنند‪».‬‬
‫این «نخبه» ها کیها اند؟‬
‫• عبدللا عبدللا با تقلید از اوباما نام «تغییر و امید» را بر تشکل نوبنیادش نهاد اما نتوانسدت کسدی‬
‫را بفریبد؛‬
‫• امرللا صالح که بیش از دیگدران مددورد توجدده امریکددا و سددی‪.‬آی‪.‬ای اسددت‪ ،‬جریددانی را بده نددام‬
‫«روند سبز» راه انداخته که با صرف دالر و فریددب یددک تعدداد جواندان و کودکددان ناآگدداه و مظلددوم‬
‫اینجا آنجا کمپاینهای لوکس راه میاندازد؛‬
‫• یددونس قددانونی چیددزی بدده نددام «افغانسددتان ن دوین» سدداخت‪ ،‬حزبددی ک ده در آن ج دز همددان افکددار‬
‫بنیادگرایی جمعیت هی چیز «نوین» عرضه نمیدارد؛‬
‫• ضیا مسعود با چند نفددر دیگددر «جبهدده ملددی» را سدداخت و بددا بدداد کددردن دالددر فعددالیتش بدده چنددد‬
‫گردهمایی جهت نمایش نیرو در اینجا و آنجا خالصه میشود‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪265‬‬

‫• ولی مسعود سرگرم تجارت از «بنیاد احمد شاه مسددعود» شدد کدده پددس از مددرگ مسدعود منبددع و‬
‫مرجع اصلی ثروت این خانواده به حساب میآید‪.‬‬
‫• عطا محمد نور به فکر غضب کامل جمعیت‪ ،‬هرچند حزبی نساخت‪ ،‬اما با توسل به افراد مسددلح‬
‫خود امپراطوری اش را در بلخ بنا نهاد و سرگرم سرمایه اندوزی شد‪.‬‬
‫• اسماعیل در هرات «شورای مجاهدین» را ساخت و همراه با فهیم بدرای نصدب افددراد شدان در‬
‫پستهای مهم و سودآور والیت‪ ،‬ریاسددت‪ ،‬گمددرک‪ ،‬قوماندددانی امنیدده و غیددره در سراسددر افغانسددتان‬
‫شدند‪.‬‬
‫• تعدادی از جمعیتیها نیز با استفاده از زور و تقلددب کرسددیهای پارلمددان را غصددب کدرده از آن‬
‫طریق به ستمگری و معاملهگری شان ادامه دادند‪.‬‬
‫«نخبه» های جمعیت خوب میدانند که با هویت فعلی و صدها دوسددیه جنایددت و آدم کشددی و قتددل و‬
‫چپاول دیگر نمیتوانند تحت نام «جمعیتی» نسل جوان را فریب داده مثل دوران جهاد بر شانه هدای‬
‫آنان سوار شوند‪ .‬بدده همددین علددت اینددان پیدداپی نهادهددای جدیدددی میسددازند و بددا عددالوه نمددودن کلمدده‬
‫«ملی» در نام آنها میخواهند عوامفریبی نموده ضد ملی بودن و قومی بودن حرکت شان را پنهددان‬
‫کنند‪.‬‬
‫حامد کرزی در دوازده سال با پرورش و نوازش گروه ها و احددزاب جهددادی و روی قدددرت آوردن‬
‫رهبران این گروه ها تالش زیاد به خرج داد تا پیشینۀ جنایات جهادیها را مسددتور نمایددد و از آنهددا‬
‫به منظور حفظ قدرت شخصی در ارگ کار بگیرد‪ .‬او ابتدا ضیاء مسعود را معاونش سدداخت و بعددد‬
‫هددم فهددیم و متعاق دب او قددانونی را در کنددارش نش داند و اردوی تددازه ایجدداد شدددۀ ملددی را تح دت امددر‬
‫فرماندهان جهادی جمعیت با اعطای رتبههای بلند نظامی در آورد‪ .‬اما روزی رسید کدده بددا فحددش و‬
‫ناسزا گویی همین افراد روبرو شد‪ ،‬عکسهایش را پاره کردنددد و از پشددت کمرههدای تلویزیونهددای‬
‫سرتاسری توسط افرادی مانند مجیب رحیمددی بدده او اهانددت شدد‪ .‬در (‪ 27‬سدپتمبر ‪ )2016‬شددورای‬
‫نخبگان جوان والیت پنجشیر خواهان محاکمۀ حامد کرزی رییس جمهور پیشددین افغانسدتان بدده اتهددام‬
‫«حامی» گروه تروریستی طالبان شد‪ .‬مصلحت گرایی حامد کرزی باالخره دامنش را گرفت‪.‬‬
‫اتفاقآ من هم موافقم که محاکمه شود مگر نه به اتهام اینکه حامی گروه طالبان بود بلکه محاکمه شددود‬
‫به جرم مصلحت گرایی و اینکه رشد دهنده عناصر شر و فساد گروه نظاری بوده واست‪.‬‬

‫حزب جمعیت اسالمی و سیاستهای قومی و سمتی‬

‫به وضاحت مشاهده میگردد که حزب جمعیت اسالمی هنوز هم در بند سیاسددتهای قددومی و سدمتی‬
‫شورای نظار زمان مقاومت برضد رژیم اختناق قرون وسطایی طالبان است‪ .‬متأسفانه با گذشت هدر‬
‫روز ب دا تشدددید فعالیتهددای تروریسددتی طالب دان‪ ،‬حددزب جمعیددت اسددالمی بددیش از پددیش در گددرداب‬
‫سیاستهای قومی و سمتی در حال غرق شدددن بددوده و هرگدداه ایددن سیاسدتها ادامدده یابنددد کشددور را‬
‫بسوی فاجعه و مصیبت سوق خواهد داد‪ .‬استفاده از سیاستهای زمان مقاومت در برابددر طالبددان در‬
‫برابر دولت موجوده‪ ،‬که خود شریک پنجاه درصد آن اند‪ ،‬از ریشه نادرست میباشد‪.‬‬
‫مشکل جمعیت این است که بخش عمدۀ نفوس کشور پشتون است و جمعیددت عمدالا خددالف پشدتونها‬
‫مبارزه میکند‪.‬‬
‫در حال حاظر استراتژی سیاسی حزب جمعیت اسالمی شامل عناصر تخریبی آتی میباشد‪:‬‬
‫‪ -‬تحقیر آشکار قوم پشتون‪ ،‬زبان پشتو‪ ،‬فرهنگ پشتونها؛‬
 ‫‪ □ 266‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫‪ -‬مساوی قرار دادن قوم پشتون با طالبان؛‬

‫‪ -‬اتهام همکاری زعامت پشتون در رهبری دولت با طالبان و داعش؛‬
‫‪ -‬دامن زدن و توسعة دایم تشنج با شرکای خود در دولت ایتالفی وحدت ملی؛‬
‫‪ -‬ادامة نقش اپوزیسیون در داخل دولت؛‬
‫‪ -‬عدم رضایت به سهم ‪ 50‬درصد خود در دولت و مبارزۀ روزانه برای توسعة نفوذ خود؛‬
‫‪ -‬بهره برداری سیاسی از هرگونه عمل تروریستی دشمنان کشور و تحریک مردم بدده اغتشدداش و‬
‫قیام در برابر دولت و باالخره‬
‫‪ -‬عدم موجودیت یک مرام سیاسی‪-‬نظامی روشن برای مقابله با تهدید تروریزم‪.‬‬
‫در این حال بعید میدانم روزی برسد که جمعیت قددرت را توسدط یددک پروسدده دموکراتیددک بدسددت‬
‫بیاورد‪.‬‬
‫تعقیب این گونه سیاستها بدده تحکدیم موقددف جمعیددت اسددالمی در جامعدده‪ ،‬بدده اسدتثنای مشددتی افددراد‬
‫قومپرست‪ ،‬زبان پرست و اوباشان‪ ،‬کمک نمیکند‪ .‬اگر این حزب عالقمند تبدیل شدن به یددک حدزب‬
‫ملی مطابق به نیازمندیهای تمام جامعه است‪ ،‬نیاز عاجل به تجدید نظر در اولویتهای سیاسی خود‬
‫دارد‪.‬‬
‫اطالعددات ارسددال شددده بدده گزارشددنامه افغانسدتان از سددوی مراجددع ندداظر بدر فعالیدت هددای جمیعددت‬
‫اسالمی‪ ،‬تصویری از یک سردرگمی و بحران رهبری را به نمایش می گذارد‪.‬‬
‫به نظدر میرسددد گددره اصددلی بحدران‪ ،‬در قدددم اول‪ ،‬حسددابگیری‪ ،‬برخددورد شددفاف بددا سددرمایه هددای‬
‫«تنظیم» است و این مسأله تنش سخت اما اعالم ناشده یی را دامن زده است‪.‬‬
‫درگزارش آمده است که دایرۀ رهبری جمیعت از چندین نقطه شکسته شده و صالح الدین ربددانی بدده‬
‫علت گیرمانده گی در کشاکشهای خانوادهگی‪ ،‬نداشتن تجربۀ مبارزه و رهبری و هنر کنار آمددن بددا‬
‫کادر های برجسته این تشکیالت در داخل و خددارج‪ ،‬بحدران تصددمیمگیریی را حدداد تددر کددرده اسددت‪.‬‬
‫مضاف برین‪ ،‬نخستین شکست سیاسی صالح الدین در ولسی جرگه‪ ،‬او گیج و حددواس پددرت سدداخته‬
‫است‪.‬‬
‫ندداظر ارسددال کننددده موضددوع مددورد بحددث‪ ،‬میگویددد کدده انتصدداب صددالح الدددین بدده «ریاسددت‬
‫مؤقت» زمینه ایجاد یدک کشددمکش خدداموش و ظدداهراا دوسددتانه بدین افددراد ردۀ اول را سددبب شددده و‬
‫شخصیت های پنجشیری از همان اول با نصددب مصددلحتی صددالح الددین بدده مقددام رهبددری جمیعددت‪،‬‬
‫دست به مخالفت زده بودند‪.‬‬
‫درسوی دیگر ماجرا‪ ،‬درحالی یک سر طومار کشمکش در دسددت اسددتاد عطددا محمدد «نددور» وسددر‬
‫دیگرش در دست امیراسددماعیل خاناسددت‪ ،‬پروسدده برگدذاری کنگددرۀ جمیعددت بدا سددبوتاژ چنددد سددویه‬
‫مواجه شده است‪ .‬درین جریان‪ ،‬چهرههای بارز و بخشی از آرمان گرایان جمیعتی کدده در خددارج از‬
‫افغانستان زندهگی به سر مددی برنددد؛ از هرگوندده تحددوالت و تصدمیمگیریی هددای اتخدداذ شددده و اتخدداذ‬
‫نشده‪ ،‬بدده طددور بایسددته آگدداه نشددده انددد و دقیقدا ا نمیداننددد ایددن کشددتی سددرانجام در چدده مسددیری لنگددر‬
‫میگیرد‪.‬‬
‫صالح الدین دردو راهه قرار دارد که رهبری این تشکیالت سیاسی‪ -‬نظامی نددیم قرندده را تحددت چدده‬
‫شرایطی و با چه تضمینهایی‪ ،‬به چه کسی تحویل دهد‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪267‬‬

‫در خبر واصله اشاره شده است که امیددر اسددماعیل خددان محاسدن سددپید جمیعددت مایددل اسددت تدا رفددع‬
‫بحران و احیای یک نظم جدید بددرای جمیعددت از سددوی جندداح هددای جددا افتدادۀ جمیعددت بددر سددکوی‬
‫رهبری باال آورده شود‪ .‬در جلسات داخلددی جمیعددت اسددالمی عدددهیی از کادرهددای میانده پایدده‪ ،‬بحددث‬
‫تغییر در متن اساسنامه را پیش کشیده اند و حتی برخی به دالیلی که هنوز در افکار عمومی واضددح‬
‫نشده‪ ،‬از حذف «پسوند اسالمی» سازمان حمایت کرده اند‪ .‬این طور پیداست که نوعی گرایش هددای‬
‫سکوالریستی درجمیعت رخنه انداخته است‪ .‬تجدید نظر طلبان‪ ،‬برآموزههای دشدوار چندد مرحلدده از‬
‫جنگ و دفاع در بیست و پنج سال اخیر استناد دارنددد‪ .‬سددکوالرها ممکددن اسدت بهتددرین گزیندده شددان‬
‫دکتور عبدللا باشد‪.‬‬
‫اکنون خطری که جمیعت را هدف گرفتدده‪ ،‬آمددن حکمتیددار درصددحنه اسددت‪ .‬حکمتیددار ممکددن اسدت‬
‫شاخههای قبالا بریده شدۀ حزب اسالمی را پیوند داده و جمیعت را در بستر اصلی ( شمال) نفسگیددر‬
‫کند‪ .‬این درحالی است کدده جمیعددت‪ ،‬بددین سددنت فکددری و مدرنیتده گرایددی پددس از قدددرت‪ ،‬درجددوالن‬
‫است؛ امدا شدداخه اسددماعیل خددان‪ ،‬برخدی فرماندددهان گسدترۀ کوهدددامن و شدماری از میاندده پایددههای‬
‫پنجشیر با حزب اتحاد اسالمی ( دعوت اسالمی) به رهبری استاد سیاف ملحق شوند‪.‬‬
‫در گزارش قید شده است که عطا محمد نور سرگرم ساختن یک حزب سیاسی تحت رهبری خدودش‬
‫است که بتواند با جناحهای رقیب زانو به زانو در معامله بنشیند‪.‬‬
‫صلح با حکمتیار عمالا جمعیت را بیشتر تقسیم نمود که باالخره بعددد از گفتگوهددا و نشسددتهای زیدداد‬
‫سران جمعیت‪ ،‬جمعیتیها خواستند یک سلسدده تغییدرات را در حدزب بددهوجود بیاورندد تددا بتواننددد بددا‬
‫حزب اسالمی رقابت سیاسی کنند‪.‬‬
‫هرچند بهوجود آوردن وحدت نظر در بین سران جمعیت در شرایط کنونی دشوار بنظر میرسد امددا‬
‫آنها ظاهراا سعی کردند یک توحید سیاسی را بهوجود بیاورند‪ .‬آنها تجددویز بددزرگ کدردن شدورای‬
‫رهبری جمعیت را کردند تا خود را بزرگتر نشان بدهند اما نددا آگدداه کده یددک اشددتباه سیاسددی بددزرگ‬
‫استراتیژیک را مرتکب شدند‪:‬‬
‫بزرگ کردن شورای رهبری عمل نادرست است‪ :‬احزاب سیاسی مقتدر و بزرگ هیچگداه خواهددان‬
‫بزرگ کردن شورای رهبری خود نیستند‪ .‬به هر اندازه کدده شددورای رهبددری کوچددک باشددد احددزاب‬
‫بیشتر میتوانند به توحید برسند و از پرستیژ برخوردار باشند‪ .‬بزرگ کردن شورای رهبددری نددهتنها‬
‫که توحید نظر و اجماع را به مشکل مواجه میسازد بلکه عمدالا ریسددک فروپاشددی و توطیدده را در‬
‫بین حزب فراهم خواهد کرد‪.‬‬
‫آیا جمعیت یک حزب قومی است؟‬
‫اگر شما تشکیل شورای رهبری جمعیت را مطالعه کنید مییابیددد کده جمعیددت بددرعکس ادعاهددایکدده‬
‫میکردند یک حزب قومی است بنظر میرسد‪ .‬مثالا در شورای رهبری ‪ ۲‬هزاره وجددود دارد و ‪۱۷‬‬
‫پشتون در حالیکه پشتونهای جمعیت نیز اشخاص خریداری شده و از تفکر آزاد برخوردار نیسددتند‪.‬‬
‫به همین شکل اوزبیک‪ ،‬ترکمن و سایر اقوام افغانستان در جمعیت جای الزم را ندارند‪ .‬نشددر لیسدت‬
‫شورای رهبری بزرگ جمعیت قومی بودن این حزب را عمالا ثابت کرد‪ .‬ایددن موضددوع مشدروعیت‬
‫سیاسی و شهرت این حزب را صدمه میزند‪.‬‬
‫جالب آن بود که چهرههایی مانند داکتر عبدللا و امرللا صالح شامل هیات رهبری نبودند‪.‬‬
‫دمیدن روح پدرام در کالبد جمعیت و شورای نظار‬
‫سوالی در فیسبوک مطرح شد که چرا جمعیت دنباله رو سکتاریزم ستم ملی پدرام شددده و اینهددا چدده‬
 ‫‪ □ 268‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫تفاوتی از هم دارند؟ چگونه خواستهای شکستن و تعویض سمبولهای کالن ملی پدددرام امددروز بدده‬
‫اهداف سیاسی جمعیت و شورای نظار مبدل شده اند؟ تاریخ افغانستان را قبول نداریم‪ ،‬بیرق ملددی را‬
‫قبول نداریم‪ ،‬افغانیت را قبول نددداریم‪ ،‬نددام افغانسددتان را قبددول نددداریم‪ ،‬سددرود ملددي را قبددول نددداریم‪،‬‬
‫احکام رئیس جمهور را قبول نداریم‪ ،‬دولددت مرکددزی را قبددول نددداریم‪ ،‬در مکاتددب تدددریس پښدتو را‬
‫قبول نداریم‪ ،‬وحدت ملي را قبول نداریم‪ ،‬قانون اساسي کشددور را قبددول ندداریم‪ ،‬بددا طالبددان صددلح را‬
‫قبول نداریم‪ ،‬زبان دری را قبول نداریم؟ خالصه هرچه به نام و مربوط افغانستان است قبول نداریم!‬
‫بخص دوص اگددر بدده سددخنان و موضددع گیریه دای مرح دوم فهددیم قسددیم توجدده کنددیم موصددوف ملددی‬
‫میاندیشید‪ ،‬افغانستان را قبول داشت و مخالف فدرالیزم و تجزیدده طلبددی هددم بددود‪ .‬چده واقددع شددد کدده‬
‫همقطاران قسیم فهیم دنباله رو پدرام شدند؟‬
‫از پاسخهای رسیده تددا حدال میتددوان چنددین جمعبندددی کددرد‪ :‬فطددرت افغددان مینویسددد پددرام نخسددت‬
‫ال مسددوول حددزب كنگدرس‬ ‫پرچمى بود بعداا عضو جمیعت ربانى و عضددو شددوراى نظددار گردیددد فعد ْ‬
‫تاجیکان و وكیل در پارلمان میباشد‪.‬‬
‫به تأیید سپنتا پدرام سر سپرده منافع رژیم اخوندى ایران است و مشاهده شده که قبددل از مسدایل مهددم‬
‫از سفارت ایران دستور میگیرد‪ .‬موصوف در عین زمان چیز فهم و زیرک است‪ .‬چونكدده شددوراى‬
‫نظار از خود كدام چیزى در راستای تیوری پردازی ندارند‪ ،‬بنا بر این هرچه كه پدرام برایشان مددى‬
‫گوید قبول دارند‪ .‬اما اکثر پاسخ دهندهگان یك تفاوت اساسی میان پدرام و جمعیت را برمال کددرده انددد‬
‫اینکه؛ جعمیت دنبال پول و پدرام دنبال مقاصد خاص سیاسی خود است‪ .‬طوریکه تجربه نشددان داده‬
‫جمعیتیها بخاطر قدرت و ثروت حاضر به هر کار هستند‪.‬‬
‫احمد شاه مینویسد جمعیت اسالمی وشورای نظار بخاطر رسیدن به قدرت و بقا در قدرت بددا چهددار‬
‫حزب مدغم شده است کدده عبددارت انددد از سددتم ملددی‪ ،‬پددرچم‪ ،‬ماووییسددتها واخددوانی هددای جمعیتددی‪.‬‬
‫اختالف گروه جمعیتی نورللا عماد هم ناشی از این فرصت طلبی و زراندددوزی جمعیددت و شددورای‬
‫نظارمیباشد‪.‬‬
‫مهجددان دو مینویسددد موضددوع اساسددی آن اسددت کدده گروههددای جهدادی ( هفتگاندده ‪ +‬هشددتگانه) در‬
‫بازیهای سیاسی همیشه از دو کارت استفاده کدرده و مدیکننددد؛ یکددی "جهداد" و دیگدری قددومگرایی‬
‫است‪ .‬درشرایط امروزی جهان و افغانستان شعارهای "جهاد" آنقدر مددوثر نیسددت بنددابر آن اینهدا از‬
‫کارت قومگرایی برای بقای خود استفاده میکنند‪.‬‬
‫تعدادی از پاسخها به این نکته نیز اشاره میکنند که اصالا خط مشي جمعیت به اساس تعصب قددومی‬
‫به میان امده است‪ ،‬مسعود نخستین کسی بود که افکار قومپرستانۀ تاجیددک و احساسددات ضددد پشددتون‬
‫را در صفوف مجاهدین به میان آورد‪.‬‬
‫نباید فراموش کرد که احمد شاه مسعود با کودتای هشت ثور به کمددک پرچمیهدا و دوسدتم از انتقددال‬
‫مسالمت آمیددز قددرت از حکومدت داکتددر نجیددب بدده حکومددت منتخبدده مجاهدددین طبدق معاهددده جنیددوا‬
‫جلوگیری کرد و یک حکومت یک حزبی تاجیک تبار ایجاد کرد که باعث آغدداز جنگهددای تنظیمددی‬
‫در کابل گردید‪.‬‬
‫از قول فرید بهمن ”براي حزب و دولت خلق‪-‬پرچم‪-‬وطن سقوط ساختار دولتددي‪-‬حزبددي شددان بحددران‬
‫ایدیالوژیك خلق كرد و یك شبه عریان بودن اصلیت شان را عیان دیدندد‪ .‬بدراي خیددلهدداي مجاهدددین‬
‫پیروزي در تصرف قدرت بحران هویت را به وجود اورد و یك شبه به اسالم كه تعریددف ميكردنددد‬
‫محكم ترین لگد را زدند‪ .‬این خالها‪-‬هردو طرف‪ -‬را اسان تددرین و بددي درد سددرترین ایدددیالوژي بدده‬
‫سرعت پر كرد‪ ،‬تبار گرایي منتج شده به تبارنفرتي‪ .‬به همین در صبح روز پیدروزي‪ ،‬سددگ جنگددي‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪269‬‬

‫كابل به نمایندگي از "اقوام" شروع شد‪ .‬حاال‪ ،‬در عصر دیموكراسي وارداتي‪ ،‬توافق ها و قراردادها‬
‫بین "سران" اقددوام محددور سیاسددت را تشدكیل مدديدهددد كدده بدده ان "دیموكراسدي تددوافقي" (از یعقددوب‬
‫ابراهیمي) قراردادي ميتوان گفت‪ ،‬علت همین است‪ .‬تفاضاي بازار سیاست تباري همین است”‪.‬‬
‫غددرزئ الیددق در دعددوت میددیا مینویسددد‪" :‬در پرخدداش شددرم آور تبدداری و برپددایی نددامیمون جنددگ‬
‫قومها‪ ،‬شماری تاجیک تباران به «آگاهی رسیده» و آموزش یافته برازندهگی ویژه نمددایش داده و در‬
‫آزمون افغان ستیزی‪ ،‬مرکز گریزی و جدایی خواهی‪ ،‬از دیگران‪ ،‬به فرسخها پیشی گرفته انددد‪ .‬ایدن‬
‫گروه تاجیک تباران مکتبی‪ ،‬از «چپ» افراطی تا «راست» افراطی‪ ،‬از «پرچمی» و «خلقددی» و‬
‫«شعله یی» و «جمعیتی» تا «اخوانی» و «ستمی» و «جهادی»‪« ،‬افغانستانی» یا «خراسدانی» و‬
‫یا «آریایی»‪ ،‬دولتی و یا غیر دولتی‪ ،‬فرا ویا فددرو افغددانی‪ ،‬در یددک سددمفونی واحدد و پندداه بدردن بدده‬
‫سخیف ترین اسلوب ها و نازل ترین فرهنگ گفتمان و زبان چرکین‪ ،‬استناد هددای پایددداری حاکمیددت‬
‫و یگانهگی افغانستان را مورد هجوم قرار داده‪ ،‬کتله های گستردهی باشددندهگان زیسددتگاه مددا را آمدداج‬
‫نکوهش و سرزنش قرار میدهند‪".‬‬
‫غرزئ ادامه داده مینویسد‪" :‬پشتون ستیزی متعرض و کینه جو جددوهر اصددلی پویندددهگیهای همددین‬
‫بدنۀ گمراه و فاسد شدۀ مکتبیهای تاجیک تبار را میسازد که با تولید و باز تولید پندددارهای سددقیم و‬
‫جعلی و به راه اندازی ترفندهای عوام فریب‪ ،‬تأریخ‪ ،‬معنویت و سربلندیهای باشندهگان سرزمین مددا‬
‫را مسدخره میسددازند‪ ....‬در پیشدینۀ ندده چندددان دور‪ ،‬از صددبحدم هجددوم نیدرو هددای نظددامی ندداتو بده‬
‫سرکردهگی ایاالت متحده در سال ‪ ۲۰۰۱‬تا همین امروز‪ ،‬چهرههددای بددنام وشددناخته شدددهی تاجیدک‬
‫تبار‪ ،‬همگام با یورش دیوانه وار بر سنتها‪ ،‬ارزشها‪ ،‬تاریخ‪ ،‬ثقافت و سربلندیهای پشددتونها و در‬
‫همچشمی کینه توزانه با آنها‪ ،‬گهشماری‪ ،‬جبود فرهنگ و معنویددت شدریف و بلنددد پایدة تاجیکهددا را‬
‫در پای رهزنان «سقاوی» با سخاوت ریختند و از کیش ننگین حبیب للا کوهدامنی‪ ،‬آن خصدم آدم و‬
‫آدمانه زیستن‪ ،‬فقط به پاداش عقیم ساختن «حاکمیت سدده صددد سددالۀ پشددتونها»‪ ،‬هیکددل «خددادم دیددن‬
‫رسول للا» تراشیده و در «اعزاز» روی سیاه وی‪ ،‬سنت پرستش باغیها و یاغیها را رونددق تددازه‬
‫بخشیدند‪ .‬چنین چهرهها و باندها‪ ،‬در آگاهانهگی عمل و اندیشدده‪ ،‬سرگذشددت پددر غددرور و بدا فرهنددگ‬
‫تاجیکهددای افغانسددتان را بددا ابددزار جانبددداری لجوجاندده از دزدان و آدمکش دان ش دهرۀ «جهددادی» و‬
‫قارونهای مافیایی تبار خویش لکه دار ساخته و به تاجیکهای سربلند افغانستان ذلددت و شرمسدداری‬
‫بار میآورند‪ .‬اینها‪ ،‬ابهت و عظمت تاجیک تبارهددای زادگدداه مددا را تدا سددطح حقیددر و فرومایدۀ چنددد‬
‫چورگر و چند دزد حرفوی سقوط میدهنددد‪ ".‬الیددق مینویسددد‪ :‬گمددراه شدددههای تاجیددک تبددار‪ ،‬همددین‬
‫هاییکه به ناجوری مدهش پشتون ستیزی سردچار اند‪ ... ،‬باور دارند که فرآیندهای طبیعی گذار بدده‬
‫آدمانه زیستن را با تازیانۀ زبان و ادبیات آلوده و کثیف‪ ،‬در پناه فریب و خدعه‪ ،‬به بهای هویت همدده‬
‫گانی‪ ،‬به سود کوچه و بازار محل خویش سمت و سو میبخشند‪ .‬در کددنش جدداری ایددن گددروه‪ ،‬جددای‬
‫درکي قانونمندی های زندهگی و گذار عقالیی به دولت مدنی و ضمانت ساالریت مردم را شددیوههای‬
‫نازل و بدوی سر به سنگ زدن‪ ،‬خشونت مآبی و گریز از گفتمان سازنده و هدفمند تسددخیر نمددوده و‬
‫در لحظههای کوتاهی در فرنودآوری‪ ،‬بدده فحددش و دشددنام و تحقیدر دگددر اندیشددان چنددگ میاندازنددد‪.‬‬
‫قانون گریزی و لجاجت در برابر راستینهگیهای جامعۀ افغانی و زیاده خواهی و اضددافه سددتانی در‬
‫وهلههای ناچاریهای حاکمیتها‪ ،‬سرشت چنین آدمها و خمیر ضمیر گنددهکار شددان را میسددازد‪... .‬‬
‫یکی از برآیندهای سر راست جنبشهدای جدداری افغددان سددتیز و مرکدز گریددز و سرکشددی در برابددر‬
‫حاکمیت به بهانۀ ناروای پشتونیزه سازی ساختار قدرت‪ ،‬بیگمان‪ ،‬در بستر سددازی بددرای دوام دسدت‬
‫اندازیهای خارجی و دنباله دار شدن و گسترش جنگ در ابعاد تازه تر‪ ،‬بازتاب ویژه دارد“‪.‬‬
‫آیا مجموعة تفکر سیاسی به نام تاجیکیزم وجود دارد؟‬
 ‫‪ □ 270‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫بسیاری نویسندهگان سیاسی تاجیک از اصطالحات پشتونیزم و پشتونیزه بیدریغ استفاده مددیکننددد‪ .‬در‬
‫ایددن رابطدده یددک تیوریسددن ضددد پش دتون تاجیددک بدده ن دام عب ددالحئ خراسددانی در فیسددبوک نوشددت‪:‬‬
‫"‪..‬رهبری افغانیسم‪ ،‬هم حامدکرزی و هم محمداشددرف غندی در ایددن سدالها شددبکههای ارتبدداطی بددا‬
‫طالبان ایجاد کرده اند و حتی حکمتیار با بدنه طالبان در ارتباط منظم به سر میبرد‪ .‬در این میان مددا‬
‫تاجیکها‪ ...‬طالبان تاجیک را فراموش کردیم و در ایجاد هیچگونه رابطۀ سیاسددی بدا آنهددا نبددودهایم‬
‫حاال زمان آن رسیده است کدده ایددن ارتبداط و شدبکه هدر چدده زودتددر ایجدداد گددردد و از آنددان حمایددت‬
‫صددورت گیددرد ‪...‬اکنددون اولویددت صددلح مهمتددر از انتخابددات ریاسددت جمهددوری اسددت‪ ،‬ضددرورت‬
‫استراتیژیک ما اتحاد تمام نیروهای جهاد و مقاومت در بعد سیاسی و نظددامی میباشددد‪ ...‬بهتددر اسددت‬
‫یک اطاق فکر سیاسی‪ ،‬نظامی و راهبردی تشکیل شود‪ .‬لندکروزر سواران ارجمند ما باید بدانند کدده‬
‫اگر بخود نیایند‪ ،‬فردا زود است که قطار لندکروزرهای شان توسط خرسواران طالددب بدده گورسدتان‬
‫تاریخ هدایت گردد‪".‬‬
‫فرید بهمدن در پاسدخ نوشددت "از دایدره خبیثدده جهدداد و امددارت و طالددب و افغددانیزه و تدداجكیزم رهددا‬
‫"نمیشوند"‪ .‬خلیل دهقانزاده منکرموجودیددت عنصددر "تدداجیکیزم" شددده نوشددت " تدداجیکیزم واژه تددازه‬
‫استفاده شده است که بار اول توسط خودتان استفاده شده ولی اصالا چنین رفتاری وجود ندارد"‪ .‬فرید‬
‫بهمن پاسخداد "وجود دارد و شدما نميخواهیددد ببینیددد"! دهقددانزاده بجددواب نوشددت "اگددر باشددد حتمددا‬
‫میخواهم ببینم!"‬
‫سؤال این است که آیا رفتاری یا دکتورینی موجود است کدده "تدداجیکیزم" نامیددده شددود؟ هرگدداه چنددین‬
‫رفتاری یا طرز دیدی موجود باشد اصول‪ ،‬موازین و اهداف آن کدامها اند؟‬
‫عناصر شناخته شدۀ تاجیکیزم‪:‬‬
‫عنصر اول‪ :‬زمانی احمد شاه مسعود گفته بود "تاجیکها اصیل ترین مردم این سددرزمین میباشدند"!‬
‫(به نقل از ویدیوی سخنرانی احمد شاه مسعود به شاگردانش)‪ .‬این برداشت را میتوان اولین عنصددر‬
‫تفکر "تاجیکیزم" حساب نمود‪.‬‬
‫عنصر دوم‪ :‬بی فرهنگ خواندددن قدوم پشدتون (بدده نقددل از ویدددیوی سددخنرانی احمددد شداه مسددعود بدده‬
‫شاگردانش)‪ ،‬حقیر شمردن پیهم زبان‪ ،‬ادب و ادبای پشتو توسط ادیبان تاجیک؛‬
‫عنصر سوم‪ :‬مخالفت با افغانسددتان‪ ،‬ملیددت افغددان و اساسددات تدداریخ افغانسددتان از دیددگاه ناسددیونالیزم‬
‫ایرانی؛‬
‫عنصددر چهددارم‪ :‬منحص در شددمردن زبددان و ادب دری‪/‬فارسددی بدده ق دوم تاجیددک و کمددک در هج دوم‬
‫فرهنگی ایران برای زدودن هویت مستقل ملی زبان دری در افغانسدتان و جددایگزینی آن بددا فارسددی‬
‫مروج در ایران؛‬
‫عنصرپنجم‪ :‬انحصددار قددرت سیاسددی ودر غیددر آن حضددور در قدددرت دولتددی و حفدظ آن کدده بددرای‬
‫دستیابی‪ ،‬کسب و حفاظت از سرمایه های غیر مشروع به هر قیمت؛‬
‫عنصر ششم‪ :‬زر اندوزی بیباکانه با استفاده از فساد و قدرت و امکانات دولتی‬
‫عنصر هفتم‪ :‬نا امیدی از راههای دموکراتیک انحصار قدرت؛ قبددول نقددش دومددی در میددان رهبدران‬
‫جهادی تاجیکو تبارز این نا امیدی در نزد روشنفکران تاجیک در شعار غیر عملی خراسان طلبی؛‬
‫عنصر هشتم‪ :‬سیاست بحران سازی پیهم و مدیریت بحران با استفاده از زورگویی‪ ،‬بداالتر از قددانون‬
‫شمردن خودی‪ ،‬تهدید حمله بر ارگ‪ ،‬اوباشی گری تنظیمددی‪ ،‬هجومهددای مسددلح اوباشدانه در شددهر و‬
‫بحران سازی پیهم!‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪271‬‬

‫عنصر نهم‪ :‬مساوی قرار دادن و یکی شمردن روشنفکران پشتون با طالبان؛‬
‫عنصر دهم‪ :‬چسپیدن به شعارهای "جهاد و مقاومت" برای توجیه استمرار رهبری شددورای نظدار و‬
‫جمعیت و جلوگیری از تکامل مستقالنۀ جناح روشنفکر ملی اندیش از میان قوم تاجیک؛‬
‫عنصر یازدهم‪ :‬استفاده از کارتهای "جهاد" و قومگرایی بخصوص اینکه درشرایط امروزی جهدان‬
‫و افغانستان شعارهای "جهاد" آنقدر موثر نیست بنابرآن اسدتفاده گسددترده از کددارت قددومگرایی بددرای‬
‫بقای جمعیت و شورای نظار‪.‬‬
‫گستردگی تبارز عناصر فددوق در نوشددتهها‪ ،‬اعمددال و تفکددر بسددیاری نویسددندهگان‪ ،‬سیاسددتمداران و‬
‫فعالین اجتماعی تاجیک مانع بزرگی در راه ایجاد و تقویت وحدت ملی مردم افغانستان در مقابلدده بددا‬
‫تروریزم و بی امنیتی میباشد‪.‬‬
‫در حالیکه تروریزم طالبان بیشترین صدددمه هدا را در قدددم اول بدده قدوم پشددتون وارد کددرده و مددانع‬
‫انکشدداف اقتصددادی و اجتمدداعی مندداطق پشتوننشددین گردیددده‪ ،‬روشددنفکران پشددتونرا مددانع راه خدود‬
‫میدانند؛ انکار و نادیده گرفتن قصدی این حقیقت توسدط نویسدندهگان و سیاسددتمداران تاجیددک هددی‬
‫کمکی در هدف شکست و غلبه بر طاعون طالبانی و حتی در مذاکرات آینده صلح نمیکند‪.‬‬
‫پشتونیزم به مفهوم تفوق طلبی قومی و تاجیکیزم دو طددرف یددک سددکه انددد و از موجودیددت یکدددیگر‬
‫تغذیه میکنند‪ .‬یگانه راه در مقابل مردم افغانستان ملی اندیشی است بر مبنای قانون اساسی کشور‪.‬‬

‫جمعیت اسالمی‪ ،‬شورای نظار و سقاوی چهارم‬

‫مفهوم نوین اصطالح "سقاوی"‬
‫دیده میشود که بسیاریها معنی اصطالح "سقوی" را نمیدانند و کامنت مینویسند‪ .‬سقوی اشاره بدده‬
‫جنبش سیاسی برهبری حبیباله کلکانی برای سقوط دولت امانللا خددان‪ ،‬خددتم برنامددههای اصددالحی‬
‫او‪ ،‬تأمین سدلطه ارتجدداع مددذهبی بدود کدده در میدان عامده مددردم اعدم از تاجیددک‪ ،‬پشدتون‪ ،‬هددزاره و‬
‫اوزبیک در نزدیک به صد سال گذشته به همین نام مشهور بوده است‪ .‬به کتاب تدداریخ فددیض محمددد‬
‫کاتب هراره‪ ،‬تاریخ غبار‪ ،‬هروی و غیره مراجعدده کنیددد‪ .‬ایددن جندبش مرامهددای سیاسددی و اجتمدداعی‬
‫داشت مانند جنبش بلشویکی‪ ،‬پرچمی‪ ،‬مجاهدین‪ ،‬باسدمچی‪ ،‬طددالبی و غیددره‪ .‬هرگدداه کسددانی درصددد‬
‫اعاده حیثیت و اعمار آبده یادگار و آرامگاه بدده حبیبالدده کلکددانی هسددتند بنددابر آن بدا اهددداف و نتدایج‬
‫جنبش او یا جنبش سقوی موافق هستند و اطالق لقب سقوی برای آنها کامالا مجاز بوده جدای گلدده و‬
‫شرم نیست‪.‬‬
‫دوسددال قبددل بددا تجلیددل رسدمی شددورای نظدار و حدزب جمعیددت اسددالمی از امیددر حبیبالدده کلکدانی‪،‬‬
‫اصطالح "سقاوی" بدار دیگددر سددر زبانهددا افتدداد‪ .‬ایددن موضددوع بددرای رهبددران و تیددوری پددردازان‬
‫شورای نظار واضح ساخت که نمیتوان این اصطالح صد ساله را که در افغانستان نزد عامدده مددردم‬
‫و روشنفکران تمام اقوام و قشر های جامعه با خصلت و سرشت ارتجاع سددیاه مددذهبی ضددد ترقدی و‬
‫ضد هر نوع نهضت اجتماعی و ضد معارف گره خورده است از سر زبانهددا بددر انددداخت‪ .‬بنددابرآن‬
‫قرار معلوم تصمیم بر آن شده تا بهتر است این "مشکل" تاریخی را بده یددک "فرصددت" مبددل کددرده‬
‫سددر و صددورت و خصددلت "ارتج داعی و ضددد ترقددی" اصددطالح "سددقاوی" را بددا آرایددش و مکیدداژ‬
‫عوامفریبانۀ روشدنفکری‪ ،‬قسدمیکه رزاق مددامون میگویددد‪ ،‬یددک جنددبش "‪ ...‬در اسددتفاده از فرصددت‬
‫سیاسی در مبارزه با غدر و حذف درتاریخ" لقددب داد‪ .‬بده ایددن ارتبداط رزاق مددامون مینویسددد‪" :‬از‬
‫میرغالم محمد غبار تا فیض محمد کاتب درخواب هم نمی دیدند که روزی‪ ،‬نسل های پسین سقاوی‪،‬‬
 ‫‪ □ 272‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫در عصر ارتباطات دیجیتالی‪ ،‬این واژه را به یک ارادۀ عظیم سیاسی ترجمه خواهد کرد"‪.‬‬
‫در حالیکه سکتاریستهای چپگرای اوایل سالهای ‪ 70‬میالدی میکوشیدند شورش سقاوی را جنبددۀ‬
‫طبقاتی داده به عنوان جنبش دهقانی به جوانان انقالبی تبلیغ کننددد‪ ،‬تیددوری پددردازان امددروز شدورای‬
‫نظار‪ ،‬بدون هرگونه معذرت خواهی و خجالت پذیری‪ ،‬از ماهیت قددومی ایدن شددورش بدده وجددد آمددده‬
‫هی واهمۀ از خصلت عمیقا ارتجاعی ضد ترقی آن ندارند‪.‬‬
‫رزاق مامون بتاریخ شنبه ‪ ۱۳‬سنبله ‪ ۱۳۹۵‬هجدری شمسددی در سددایت انترنتددی خدود "گددزارش نامددة‬
‫افغانستان" در مقالة تحت عنوان "تقدیم به حبیب للا‪ ٬‬نخستین خط شکن پس از هزار سال" اصطالح‬
‫"سقاوی" را به عنوان یک جنبش سیاسی "در استفاده از فرصت سیاسی در مبارزه با غدر و حددذف‬
‫درتاریخ" بیان میکند‪.‬‬
‫او مینویسد "در حال حاضر‪ ،‬نسل جدید "سقاوی" از مقاومت همدده جانبددۀ سیاسددی چهددل سدداله علیدده‬
‫بیدادگری نسدب میگیددرد و بدددین سددان‪ ،‬ترمینولددوژی یدک مجموعدۀ فراگیددر بددا همدین واژه اسددتفهام‬
‫میشود‪ .‬اختراع کلمه "سقاوی" برسبیل کم زنی‪ ،‬دشمن شماری و نجددس پنددداری مخالفددان در زمددان‬
‫نادرخان‪ ،‬سپس احیای آن در ادبیات قدرت در دورۀ طالبان‪ ،‬به جای آن که دربرابر ذخیره بغددض و‬
‫سرکوفت خوردهگی دههددا سددال مدردم‪ ،‬بدداز دارنددده باشددد‪ ،‬بده نمدادی از پیگیددری و عدزم در گفتمددان‬
‫قدرت‪ ،‬بازبینی تاریخ‪ ،‬به پا ایستادن تاریخ جعلی به فرق ایستاده‪ ،‬بددازی در میدددان «تدداج وتخدت» و‬
‫پایان ابدی سنت تک اندیشددی سیاسدی مبدددل گشددته اسددت‪ .‬ایددن واژه در شددرایط کنددونی و اوج گیددری‬
‫مطالبات "عصری برای عدالت" از زهر طعن و ترس‪ ،‬تهی گشته است‪".‬رزاق مامون" بدون تددرس‬
‫از "زهر طعن"‪ ،‬نسل خود را "نسل پسین سقاوی" میداند که رسالت دارند اصطالح "سددقاوی" را "‬
‫به رمز عبور هویت سیاسی و گفتمان تاریخی ریشه دار و ضد تک قطبی" مبدل کنند‪.‬‬
‫بدون شک اشارۀ رزاق مامون به "سقاوی" شهرت عامۀ حبیباله کلکانی به ارتبدداط پیشددۀ "سددقاوی"‬
‫پدر او بود که در میان عامه مردم افغانستان به عنوان"بچۀ سقاء" در زمان امانللا خان و نادر خان‬
‫و متعاقب شناخته میشددد و شددورش او را بدده عنددوان شددورش "سددقاویها" یدداد میکردنددد‪ .‬در مددورد‬
‫اشارۀ او به "پس از هزار سال" فاصلۀ تقریبی زمان ایست که از ختم دوران حاکمیت سددامانیها در‬
‫ماورالنهر تا حاکمیت نه ماهۀ حبیباله کلکانی میگذرد‪ .‬در "ویکی پدددیا دانشددنامۀ آزاد" از قلددم یددک‬
‫ایرانی میخوانیم که "امیرحبیبللا کلکانی تاجیکان افغانسددتان را بعددد از تقریبدا ا یدک هدزار سددال در‬
‫محور قدرت سیاسی قرار داد‪ ،‬ازاین نگداه دارای اهمیددت فددراوان تدداریخی و هددویتی ميباشدد‪ ،‬امیددر‬
‫حبیب للا كلكاني بعد از نددادر افشددار دومددین كسددي بددود كدده حكومدت تدك قددومي پشدتونها را در هددم‬
‫شكست و یك حكومددت مردمددي را ایجدداد كددرد"‪ .‬اشدداره بده نادرشدداه افشددار‪ ،‬اگددر از موضدوع درهدم‬
‫شکستن حاکمیت پشتونها بگذریم‪ ،‬اشارۀ نادرستی اسددت زیددرا نددادر افشددار خددودش تددرکمن بددود ندده‬
‫تاجیک و فارسیوان‪.‬‬
‫حبیباله کلکانی در سال ‪ ۱۳۰۸‬ه ش (‪1929‬م) دولددت امیددر امدانللا خدان را کدده نددزد عامدۀ مددردم‬
‫افغانستان تا امروز به عنوان شاه آزادی خواه‪ ،‬تجدد طلب و ترقددی خددواه شدهرت دارد بددا شددعارهای‬
‫"کفر" و "التی" سرنگون کرد‪ .‬در دوران حکومت ‪ 9‬ماهۀ امیر حبیباله کلکانی زیددر القدداب "خدادم‬
‫دین رسولاله" تمام پروگرامهای اصالحی و انکشافی امانللا خددان متوقددف شدد‪ ،‬معددارف و تعلدیم و‬
‫تربیه عصری و مکاتب ممنوع اعالن گردید‪ .‬در طول تاریخ افغانستان چیزی شبیه این نوع ارتجاع‬
‫سیاه را به عنوان سیاست رسمی دولت حاکم تنهدا در دوران حاکمیددت اسددتبدادی پنجسددالۀ طالبددان در‬
‫سالهای ‪2001-1996‬م میتوان مشاهده کرد با آنکه در دوران حاکمیت آنها حد اقل حق معددارف‬
‫و تعلیم و تربیه برای پسران و مردان ممنوع اعالن نشده بود‪.‬‬
‫همانگونه که برای اکثریت قاطع مردم افغانستان اعم از هر قوم محبوبیت امیدر امددانللا خددان ناشددی‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪273‬‬

‫از استقالل طلبی‪ ،‬تجدد خواهی و ترقی پسندی او بود نه وابستگی قومی موصوف‪ ،‬که حتی قادر به‬
‫تکلم به زبان پشتو نبود‪ ،‬به همان اندازه تنفر از طالبان برای اکثریت قدداطع مددردم افغانسددتان اعددم از‬
‫هر قوم‪ ،‬ناشی از خصلت ارتجاعی ضد تجدد و ضد ترقی آنهددا بددود تددا وابسدتگی آنهددا بدده عنددوان‬
‫عناصددر سددنتی قددوم پشددتون‪ .‬همانطوریکدده امددروز تعددداد معدددودی از شددورش ارتجداعی "سددقاوی"‬
‫بخاطر وابستگی حبیباله کلکانی و سایر رهبران آن به قوم تاجیدک حمایددت مددیکننددد‪ ،‬هسددتند تعددداد‬
‫افرادیکه از طالبان بخاطر پشتون بودن آنها حمایت میکنند‪.‬‬
‫بدون تردید منظور رزاق مامون از "حذف در تاریخ" هزار ساله‪ ،‬که شورش "سقاوی" بدده آن پایددان‬
‫بخشید‪ ،‬ظهور مجدد قوم تاجیک به قدرت سیاسی بعد از حاکمیت سامانیان ماورالنهر‪ ،‬هرچنددد کوتدداه‬
‫نه ماهه میباشد‪ .‬آیا این حذف تاریخی هددزار سدداله تاجیکهدا از قدددرت سیاسددی توسدط قددوم پشددتون‬
‫عملی شده بددود؟ واضددح اسددت کدده جددواب ایددن سدوال منفدی اسددت زیددرا از احددراز زعامددت سیاسددی‬
‫پشتونها صرف سه صد سال میگذرد‪ .‬در هفتصد سال قبل از آنها چدده کسددانی قددوم تاجیددک را از‬
‫حاکمیت سیاسی حذف کردند؟ حاکمیددت سددامانیها را کدده اتفاقددا بدداالی تمددام سدرزمینهای افغانسددتان‬
‫امروزی نیز شامل نمیشد‪ ،‬غزنویها بخصدوص سددلطان محمددود غزنددوی خاتمدده بخشددید‪ .‬غزنویهددا‬
‫ترکمن اوغوز بودند از ماورای سدرحدات افغانسدتان امددروزی آمدندد و بدرای بددیش از دوصدد سددال‬
‫(‪977‬م تا ‪1186‬م) در این سرزمینها حکومت کردند‪ .‬متعاقب آنها غوریهددا بدده قددرت میرسددند‬
‫که در اتحاد سیاسی و نظامی با پشتونها حاکمیت خود را برای ‪ 67‬سال (‪1215‬م تددا ‪1148‬م) ندده‬
‫تنها باالی تمام سرزمینهای امروزی افعانستان بلکه باالی تمام شمال هندوستان نیز گسددترش دادندد‪.‬‬
‫همزمان و بدده تعقیددب غوریهددا‪ ،‬سددلجوقیهای ترکتبددار قدددرت را بدسددت گرفتدده بددرای ‪ 157‬سدال‬
‫(‪ 1037‬تا ‪1194‬م) باالی مناطق غربی افغانستان امروزی و تمددام اسدیای میاندده‪ ،‬آسددیای صددغیر و‬
‫فارس حکومت کردند‪ .‬به تعقیب آنهددا خوارزمشدداهیان بدده قدددرت میرسددند کدده از مدداورالنهر بدداالی‬
‫غرب سرزمینهای افغانستان امروزی حکومت مددیکننددد و حاکمیددت آنهدا در سددال ‪1220‬م توسددط‬
‫چنگیز خان مغول بر انداخته میشود‪ .‬مغولها و به تعقیب آنها تیموریان ترکتبار تا سددال ‪1510‬م‬
‫با کشته شدن شیبانی خددان اوزبیددک در مددرو بدسددت شدداه اسدداعیل صدفوی بدداالی تمددام مدداورالنهر و‬
‫سرزمینهای افغانستان امروزی حکومت میکنند‪ .‬متعاقب آنها سرزمینهای افغانستان امددروزی از‬
‫غرب تا قندهار توسط صفویان ترکتبار فارس و از شرق و جنوب توسط دودمانهای بددابری دهلددی‬
‫اداره میشود‪.‬‬
‫پشتونها برای بار اول در سال ‪1709‬م توسط میرویسخان هوتک به تسلط دوصد سددالۀ صددفویها‬
‫و بابریها خاتمه داده یک دولت پشتون را در این سرزمینها ایجاد میکننددد کدده بعددد از یدک توقددف‬
‫دورۀ نادر شاه افشار‪ ،‬با ایجاد دولت احمد شاه ابدالی و به تعقیب او پسرش تیمورشاه به عنددوان یددک‬
‫دولت ملی تا امروز ادامه دارد‪ .‬تیمورشاه پایتخت را ز قندهار به کابل که شهر تاجیددک نشددین اسدت‬
‫انتقال میدهد تا دولت او از نفوذ فیودالهای پشتون دور شود‪ .‬بددا ایددن عمددل در طدول چنددد نسددل در‬
‫نتیجة ازدواجهای مختلط قشر جدیدی از پشتونها دری زبان به وجود میآیند کدده از لحدداظ فرهنگددی‬
‫آنقدر که به تاجیکها نزدیک اند به همددان میدزان از پشددتونها سددنتی بدددور هسددتند‪ .‬ایددن قشددر جدیددد‬
‫بیروکرات است که در حقیقت زمام امور دولتهای افغانستان را از امیر دوست محمد خددان بدده بعددد‬
‫در همکاری با روشنفکران تاجیک و سایر اقوام در اختیار دارند‪ .‬بنددابر آن بدده دولتهددای افغانسدتان‬
‫از زمددان امیددر دوس دت محمددد خددان بدده ایددن طددرف برچسددپ قبیل دوی زدن بدده ن دادانی و بیخب دری‬
‫نویسندهگان از ساختمان اجتماعی و سیاسی اقشار حاکم کشور نمایندگی میکند‪.‬‬
‫سوال این جاست که این‪ ،‬به گفتۀ رزاق مامون‪" ،‬حددذف در تدداریخ" و یددا بهتددر تددر بگددوییم کمرنگددی‬
‫نقش تاجیکها در تاریخ هزار سالۀ سیاسی این سرزمین ناشدی از چدده عدواملی اسددت؟ آیددا ناشددی از‬
‫کمتر بودن نسبی تعداد نفددوس آنهاسددت؟ مبددرهن اسددت کدده تعددداد نفددوس تاجیکهددا کمتددر از نفددوس‬
 ‫‪ □ 274‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫پشتونها است اما نفوس تاجیکها به مراتب بیشتر از ترکتبارهددا میباشددد در حالیکده ترکتبارهددا‬
‫نقش بسیار برازنده و چشمگیری در تاریخ ایدن سدرزمین بددازی کددرده اندد‪ .‬بنددابر آن علدل آن را در‬
‫سایر زمینهها باید جستجو کرد که این خود یک مباحثۀ جدی و مهمی را نیاز دارد و بایددد بددر اسدداس‬
‫یک تحقیق دقیق حوادث تاریخی و اجتماعی به آن پرداخته شده عوامل ان مشخص شددوند‪ .‬امددا آنچدده‬
‫از بررسددی ت داریخ یددکهزار سددالۀ منطقدده مبددرهن اسددت ایددن کمرنگددی ناش دی از تخویددف و اعمددال‬
‫سیستماتیک زور و تشدد توسط قوم پشتون نبوده است‪.‬‬
‫بر اساس نوشتۀ رزاق مامون جنبش "سقاوی" را به چهار مرحله آتی میتوان تقسیم کرد‪:‬‬
‫‪ .1‬سقاوی اول (جدی ‪ -۱۳۰۷‬میزان ‪ ۱۳۰۸‬ه ش) یا زمان حاکمیت حبیباله کلکانی؛‬
‫‪ .2‬سقاوی دوم (‪ ۱۳۷۱-۱۳۷۵‬ه ش) حکومت ربانی‪-‬مسعود؛‬
‫‪ .3‬سقاوی سوم (‪ ۱۳۸۰-۱۳۹۳‬ه ش) دوران مقاومت ضد طالبان شورای نظار؛ و‬
‫‪ .4‬سقاوی چهارم (‪ ۱۳۸۱‬ه ش ‪ )-‬بازگشت شورای نظار و شرکت در قدرت سیاسی‪.‬‬

‫سقاوی اول (جدی ‪ -۱۳۰۷‬میزان ‪ ۱۳۰۸‬ه ش) یا زمان حاکمیت حبیباله کلکانی‬

‫به گفتۀ رزاق مامون "پیدایش «سقاوی اول» در شرایط ویژه سیاسدی و اجتمدداعی دهدده اول ‪1300‬‬
‫خورشیدی‪ ،‬چیزی در مقیدداس نخسددتین اقامددۀ نددیم بندد وتددوان سددوز تدداریخی (کمترآگاهاندده) در نبددرد‬
‫عدددالت خواهاندده بددرای اثبدات حضددور و سدهم در قدددرت بددود‪ .‬سدقاوی اول‪ ،‬بددرای پاشددیدن خشددم و‬
‫خروش‪ ،‬خط سرنوشت خویش‪ ،‬تئوری مدون نداشت؛ اکنون که قریب نود سال از آن میگددذرد‪ ،‬نیددز‬
‫از داشتن تئوری مبتنی بر ارزیابی انتقادی و طبقه بندی شددده محدروم اسددت‪ .‬در آن ایددام‪ ،‬ابددزار نقددد‬
‫وضعیت و روش مقابله‪ ،‬با یک رشته قواعد مذهبی و عامیانه صورت میگرفت‪".‬‬
‫آیا این تئوری بافی درست است؟ آیا شورش "سقاوی اول" واقعا "نبرد عدالت خواهانده بددرای اثبددات‬
‫حضور و سهم در قدرت بود" یا یک شورش ضد ترقی و ضد تجدد ارتجاع سددیاه مددذهبی کدده بددرای‬
‫برگرداندن چرخ زمان و چرخ معارف و تعلدیم و تربیدده عصددری بدددوران تاریدک پندددارهای قددرون‬
‫وسطایی؟ این شددورش از شددورش سددلف خددود شددورش مددالی لنددگ در پکتیددا در سددال ‪1924‬م چدده‬
‫تفاوتی داشت؟‬
‫باید بخاطر آورد که در سال ‪1924( ۱۳۰۳‬م) شماری از مالها و روحددانیون افراطددی بدده تحریدک‬
‫انگلیسها علیه دولت امانللا خدان دسددت بدده تبلیددغ زده مددردم را بده شددورش واداشدتند‪ .‬آنددان تمددامی‬
‫اصالحات دورۀ امانی را خالف دین اسالم خوانده‪ ،‬ایددن شدداه مترقددی و وطندوسددت را کددافر و جهدداد‬
‫علیه او را فرض اعالن کردند‪ .‬مگر این مال در دستی قرآن و در دست دیگر قددانون جددزاء امدانللا‬
‫خان را گرفته در میان قبایل که متأسفانه از سواد و دانش بیبهره بودند فریاد نمیزدند که‪ :‬کدددامیک‬
‫را قبول دارید! قرآن یا قانون را؟ طبعا ا مردم میگفتند‪ :‬قرآن را‪ .‬باید بخدداطر آورد کدده انگلیسهددا کدده‬
‫خددود را در ایددن توطئ ده پیددروز میدانسددتند دسددت ب ده مداخلدده مسددتقیم زده و یددک تددن هندددو بدده نددام‬
‫عبدالکریم را زیر نددام پسددر امیددر محمددد یعقددوب خددان داخددل قدوم ځددران پکتیددا نمدوده کده رهبددری‬
‫اغتشاش را به دست گرفت‪ .‬در آغاز جنگ به نفع شورشیان پیش میرفت چون از یددک سدو بودجده‬
‫دولت به اتمام رسید و از سوی دیگر ‪ ۸۰۰‬عسکر دولددت بدده یکبددارگی کشددته شدددند کدده ایددن ضددربه‬
‫سختی بر پیکر رژیم نوپای امانی بود‪ .‬در همدین دوره بددود کدده عبدددالکریم بدا حمایددت انگلیسهدا در‬
‫پکتیا دعوای امارت نمود‪ .‬از آنجایی که اکثریت مددردم افغانسددتان از خدددمات دولدت امددانی راضدی‬
‫بودند‪ ،‬جمع وسیع یکصدا علیه این اغتشاش جاهالن برخاستند که منجددر بدده سددرکوب آن شدد‪ .‬میددر‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪275‬‬

‫غالم محمد غبددار در «افغانسددتان در مسددیر تدداریخ» (جلددد اول‪ ،‬ص ‪ )۸۰۹‬مینویسدد‪...« :‬همینکدده‬
‫دانستند اغتشاش پاکتیا ماهیت مذهبی نی‪ ،‬بلکه ماهیت سیاسی و آنهم به مداخله دولددت انگلددیس دارد‪،‬‬
‫همه به حمایت دولت برخاستند و بر ضد نفوذ خارجی متحد گردیدند‪ ".‬مهار این شورش که بدیش از‬
‫یکسال به طول انجامید بار سنگینی بر دولت امانی بود‪ .‬تقریبا مالیات یکساله در آن به هددر رفدت و‬
‫متعاقبا ا در لویه جرگه پغمان شاه امانللا مجبور شد کدده بدا روحددانیون مرتجددع از راه مماشددات پدیش‬
‫رفته بخشی از برنامه اصالحاتش را کنار گذارد‪ .‬در نتیجدده ایددن زحمددات و همکداری وسددیع مددردم‪،‬‬
‫شورش سرکوب و سران باغی فراری شدند‪ .‬درین میان مالی لنگ و مال عبدالرشددید کدده بده کوههددا‬
‫پناه برده بودند توسط مردم دستگیر و تسلیم دولت داده شدند‪ .‬به تاریخ ‪ ۴‬جوزای ‪ ۱۳۰٤‬مالی لنددگ‬
‫و مال عبدالرشید با ‪ ۵۱‬تددن از همدسددتان شددان بعددد از اینکدده حکددم اعدددام بددر آندان صدادر شددد‪ ،‬طددی‬
‫مراسمی در تپه مرنجان اعدام شدند و چندصد تن دیگر به والیات شمالی تبعیدد شدددند‪ .‬حدداال اگددر مددا‬
‫شورش "سقاوی اول" را "نبرد عدالت خواهانه" میدانیم آیا شورش سلف او شورش مالی لنددگ هددم‬
‫نبرد عدالت خواهانه است یددا خیدر؟ یددا اینکدده افتخددار "نبددرد عدددالت خواهاندده" را تنهدا یددک تاجیددک‬
‫میتواند داشته باشد و نه سایر اقوام؟‬
‫سقاوی دوم (‪ ۱۳۷۵-۱۳۷۱‬ه ش) حکومت ربانی‪-‬مسعود‬
‫رزاق مامون مینویسد که "«سددقاوی دوم» شصددت وسدده سدال بعددد از سددرکوب دولددت اضددطراری‬
‫«سقاوی اول»‪ ،‬در یک نبرد سرنوشت ساز‪ ،‬قدرت سیاسی را دراختیار خود گرفت‪ .‬ظهددور دوبددارۀ‬
‫خود را با جنگ تعریف کرد و دورۀ چهار ساله حکومت گری را با جنددگ پایددان داد و بدده فداز پددنج‬
‫سالۀ «مقاومت تاریخی» گذر کرد؛ مقاومتی که حبیب للا باالثر اشتباه بزرگ‪ ،‬مختومه اعددالم کددرده‬
‫بود‪".‬‬
‫این " نبرد سرنوشت ساز" که سددقاوی دوم در نتیجددة پیددروزی در آن "قدددرت سیاسددی را در اختیدار‬
‫خود گرفت" کدام نبرد است؟ آیدا منظددور در ایددن جددا نبددرد بددا دولتهدای حدزب دمکراتیددک خلددق و‬
‫حامیان اردوی سرخ آن است؟ به یقیین که چنین نیست‪ .‬در هشت سال از حاکمیددت ‪ 14‬سددالۀ حددزب‬
‫دمکراتیک خلق ببرک کارمل و بیروی سیاسی عمدتا ا غیر پشتون او قدرت سیاسی را بدست داشددتند‬
‫و همچنان به گواهی اکثر مجاهدین آنزمان و اسددناد محددرم کدده امدروز از محرمیددت خدارج شدده اندد‬
‫احمد شاه مسعود سالهای زیاد این دوران را در تبانی بددا اردوی سددرخ در حالددت آتددش بددس سددپری‬
‫نمود‪.‬‬
‫به تعریف رزاق مامون «سقاوی دوم» "ظهور دو بارۀ خود را با جنگ تعریف کرد"‪ .‬از احمد شدداه‬
‫مسعود ویدیو کلپی در یوتیوب موجود است که در آن به صراحت اعددالم میکنددد در بحبوحدة انتقدال‬
‫قدرت از داکتر نجیب اله به دولت ائتالفی مجاهدین مطابق به توافق جنیوا‪ ،‬با اقدام یکجانبۀ خددود در‬
‫بدست گرفتن قدرت دولتی به کمک جنددرال دوسددتم "از یددک توطئدده بینالمللددی جلدوگیری کددرد"‪ .‬بدده‬
‫اینصورت احمد شاه مسعود از شددراکت قدددرت دولتددی بددا سددائر احددزاب ائددتالف جهدادی جلددوگیری‬
‫نموده تمام قدرت نظامی را در اختیار خود گرفته سبب مشتعل شدن یک جنگ خانمانسددوز تنظیمددی‬
‫در کابل شد که به قیمت هزاران باشندۀ شهر کابل‪ ،‬جنوساید افشار و تخریب شهر انجام یافددت‪ .‬بنددابر‬
‫آن طوریکه میبینیم منظور نویسنده از "نبرد سرنوست سدداز" نبردیسددت کدده احمدد شداه مسددعود در‬
‫مقابل سایر گروههای جهادی منجمله حزب اسالمی و حزب وحدت انجام داد‪ .‬نا گفته پیداست کدده در‬
‫این تخریب شهر کابل و کشتار هزاران باشندۀ بیگناه شهر نقش گلبدین حکمتیارو راکددت اندددازیهای‬
‫بیدریغ او باالی شهریان بیدفاع را نیز نمیتوان نادیده گرفت‪.‬‬
‫حاکمیت "سقاوی دوم" بجز درد‪ ،‬رنج و بی عدددالتی چددور و چپدداول و بددی امنیتددی و اسددتقرار مجدددد‬
‫حکومتهای ملوکالطوایفی ارتجاعی‪ ،‬عقب گرا و ضد ترقی دستآورد دیگری برای مددردم کشددور‬
 ‫‪ □ 276‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫اعم از پشتون‪ ،‬تاجیک‪ ،‬هزاره‪ ،‬اوزبیک و سایر اقوام نداشت‪ .‬به جهت نبددود کدده سددقوط ناگددذیر ایددن‬
‫رژیم انارشی با تأیید اکثریت کافۀ مردم کشور روبروشد‪.‬‬
‫نباید فراموش کرد که پیروزی سهل و سادۀ جنبش طالبددان در برابددر انارشددی "سدقاوی دوم" قبددل از‬
‫همه چیز ناشی از خصلت خرابکارانه‪ ،‬چپاولگرانه‪ ،‬هرج و مرج‪ ،‬انارشی‪ ،‬بیامنیتی‪ ،‬بیحرمتددی‪،‬‬
‫بیدولتددی‪ ،‬بددی قددانونی و شددرایط ملوکالطددوایفی اسددت کدده در دوران حاکمیددت "سددقاوی دوم" در‬
‫افغانستان حکمفرما بود‪ .‬مردم افغانستان از دولت قبل از همه چیزامنیت میخواستند و این امنیددت را‬
‫دولت طالبان برایشان به قیمت استیالی یک رژیم دراکددونی اسددالم قددرون وسددطایی فدراهم کددرده بدده‬
‫آرزوی آنانیکه استقرار حاکمیت صدر اسالم را تمنا داشتند جامۀ عمل پوشانید‪.‬‬
‫سقاوی سوم (‪ ۱۳۹۳-۱۳۸۰‬ه ش) دوران مقاومت ضد طالبان شورای نظار‬
‫رزاق مامون مینویسد‪" :‬در فاز سوم «سقاوی»‪ ،‬همزمددان بددا سددقوط جبهددۀ قدومی‪ -‬نظددامی طالبددان‪،‬‬
‫برآیندی با محتوای پخته تر‪ ،‬از شکم جنگی ریشهدار به مشاهده رسید‪ .‬در اردوگاه کالسددیک قددرت‬
‫«پشتون»‪ ،‬تغییری به وجود آمد‪ .‬مالهای ساخت پاکستان‪ ،‬بافتار رهبری قبیلهیی در شددرق و جنددوب‬
‫مملکت را که همواره بر سکوی جرگده و خدود گردانددی قددومی اسددتوار بددود‪ ،‬بده هددم زد و بده جدای‬
‫بزرگ قبیله‪ ،‬مالی افراطی نشسددت‪ .‬یکددی از دالیددل پددا برچددا مانددن مقاومدت «سددقاوی سددوم» تنهددا‬
‫بیداری و تجربه جنگ نبود؛ این نکته نیز مطرح بود که مالهای پشتون‪ ،‬فقاهت غنی شدۀ مددذهبی را‬
‫جایگزین اصول مدارا و تدبیر قبیله یی کردند‪".‬‬
‫در این تفسیر رزاق مامون از خصلت اجتماعی و سیاسی حاکمیددت طالبددان و اخددتالف فداحش آن بددا‬
‫اردوگاه کالسیک قدرت «پشتون»‪ ،‬به نکتۀ جالبی‪ ،‬یا بهتر بگوییم به اعتراف مهمی بددر میخددوریم‪.‬‬
‫موصوف در ضددمن تئددوری پددردازی ناخواسددته تأییددد میکنددد در حالیکدده اردوگدداه کالسددیک قددرت‬
‫«پشتون»‪ ،‬همواره بر سکوی جرگده و خددود گردانددی قددومی و اصددول مدددارا و تدددبیر قبیلدده یدی بدده‬
‫زعامت بزرگ قبیله استوار بوده است‪ .‬ناگذیر این اصول مدددارا و تدددبیر قبیلدده یددی عامددل مهمددی در‬
‫عدم موجودیت جنگهای قومی و مذهبی سنی و شیعه در طددول سده صددد سددال گذشددته بددوده اسددت‪.‬‬
‫برعکس در رژیم طالبان این نظم اجتماعی برهم خورده به جای بزرگ قبیله‪ ،‬مالی افراطی پشددتون‬
‫تبار ساخت مدارس پاکستان با "فقاهت غنی شدۀ مذهبی" نشست که در غیاب اصددول مدددارا و تدددبیر‬
‫سنتی قبیله یی پشتونها یکی از عوامل بروز جنگهددای قددومی و مددذهبی شددیعه و سددنی و در نتیجدده‬
‫تداوم مقاومت "سقاوی سوم" محسوب میگردد‪.‬‬
‫سقاوی چهارم (‪ ۱۳۸۱‬ه ش ‪ )-‬بازگشت شورای نظار و شرکت در قدرت سیاسی‬
‫رزاق مامون مینویسد که‪" :‬عصر«سقاوی» چهارم‪ ،‬هم اکنون نیمی از قدرت سیاسدی را در دسدت‬
‫دارد و از نظر تئوری‪ ،‬بر کارشیوه های مقاومت مستمر برای تقسددیم عادالندۀ قدددرت در آینددده تکیده‬
‫دارد‪ ".‬او مینویسد که‪" :‬استراتیژی نسل تازۀ «سددقاوی» تسددجیل هویددت سیاسددی پایدددار در منازعددۀ‬
‫قدرت‪ ،‬با تکیه بر آموزههای منفی و مثبت «سقاوی اول»است؛ ورنه‪ ،‬حاکمیت تددک قدومی از بهددار‬
‫سال‪ 1371‬به بعددد دفددن شددده اسددت‪ ".‬رزاق مددامون بطددور ناگهددانی دوران پنجسدالۀ حاکمیدت "تددک‬
‫قومی" طالبان را به فراموشی سپرده با بی مروتی از کمک بزرگی که طیارات بددی ‪ 52‬امریکددایی‪،‬‬
‫قطعات خاص قوای امریکایی‪ ،‬میلیونها دالر سی آی ای و وسایط و تجهیزات نظامی امریکددایی در‬
‫باز گرداندن "سقاوی چهارم" به قدرت ایفا کرد اظهار امتنان نمیکند‪.‬‬
‫رزاق مامون اضافه میکند که "درایام حاضر‪ ،‬جامعه از حالت انجماد بیدرون آمددده و دوام حکومددت‬
‫گری تک قطبی زیرسوال رفته است‪ ".‬او مینویسد‪" :‬مانور اجتماعی‪ -‬تباری امروز‪« ،‬سقاوی هدا»‬
‫معطوف بر درس گیری از فرهنگ سیاسی عقب گرایانۀ پیشین و تالش برای انجماد آن است تددا دو‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪277‬‬

‫باره مکرر نشود‪ .‬حبیبللا دانش سیاسی بر مقتضای موقعیت خویش نداشت‪ ...،‬شاهکار تدداریخی او‪،‬‬
‫شکستن بنیاد یک سو پنداری قدرت بود و او خیلی ساده اثبات کدرد کدده «حددق پادشداهی» از بارگداه‬
‫عرش برای کسی وکسانی نازل نشده است‪ .‬مهم ترین مؤلفۀ ماندگار کارنامه او‪ ،‬مقاومت سرسددختانه‬
‫درجنگ گرم‪ ،‬تا آخرین نفس بود؛ به همان میزانی که تسلیم شدن ناگهددانی اش بدده سددوگند نادرخددان‪،‬‬
‫سخت بیهوده و غیرقابل جبران بود‪ .‬در این قضیه معلددوم میشدود کده بددر عکددس حبیبالدده کلکددانی‪،‬‬
‫سلف همفکر و هم عقیدۀ او مالی لنگ و همراهانش تسلیم نشدند بلکه دستگیر شده و هماننددد کلکددانی‬
‫و همراهان او اعدام شدند‪ .‬بنابر آن اگر شداهکار تدداریخی کلکدانی‪ ،‬شکسددتن بنیدداد یددک سدو پنددداری‬
‫قدرت بوده باشد در شکسدتن ایددن قدددرت مددالی لنددگ و همراهدان او هددم کوشددیدند امدا بدددون پدداداش‬
‫پادشاهی و بدون پاداش احیای حیثیت و تدفین مجدد‪.‬‬
‫رزاق مامون مینویسد "ما شاهد بودیم کدده «سددقاوی دوم» ازنظددر سیاسددی و مددذهبی بدده همدان خددط‬
‫حبیبللا قدم گذاشت؛ مگر بخش آخر داستان تسلیمی وی به دشمن را از کارنامدده خددود حددذف کددرد‪.‬‬
‫احمد شاه مسعود باری دربارۀ امیرحبیب للا خان با سخنانی مملو از حددس دریدغ چنددین گفددت‪ « :‬آدم‬
‫به دشمن تسلیم میشود؟ هی جنگی اگر نمیکردی و فقط در دامندده هدای شددمالی گشدت مددی زدی و‬
‫هر یک ماه یا سه ماه بعد یک تک تفنگ می کردی‪ ،‬سرنوشت نظام وسیاسددت درافغانسدتان دربسددت‬
‫دردست یک خاندان باقی نمی ماند‪]».‬‬
‫برنامۀ سیاسی عصر "سقاوی چهارم"‬
‫اما آنچه را رزاق مامون نمیگوید آن است که عصر«سدقاوی» چهددارم‪ ،‬اکنددون بدده ظدداهر نیمددی از‬
‫قدرت سیاسی را در دست دارد و از نظر تئوری وشیوة کار‪ ،‬برای بدداز گددرفتن تمددام قدددرت کدده در‬
‫دوران "سقاوی دوم" در اختیارش بود در یک مبارزۀ مداوم بر ضد حرکددت زمددان در تکداپو اسدت‪.‬‬
‫بدنام کردن انتخابات سال ‪ 2009‬و به تعقیب آن بدددنام کددردن انتخابددات بعدددی سددال ‪ 2014‬و سددال‬
‫‪ 2019‬به بهانه های تقلب‪ ،‬تهدید حمله بر ارگ‪ ،‬سرازیر کردن اوباشان مسددلح در سددالگرد شددهادت‬
‫احمد شاه مسعود‪ ،‬تهدید قیامهای سبز‪ ،‬نارنجی و گالبی‪ .‬تهدید آوردن صد هزار نفر بدده کابددل‪ ،‬ایجدداد‬
‫ائتالفهای سیاسی با بازیگران تاریخی شورای نظار‪ ،‬شعارهای تغییر نظام سیاسی‪ ،‬سیسددتم فدددرالی‬
‫و غیره همه در جهت تأمین هژمونی قدرت یکه تاز سیاسی اعمال میشود‪.‬‬
‫نباید فراموش کرد که بعد از به قدرت رسیدن مجدد شورای نظار در سال ‪ 2001‬با مداخلۀ نظدامی‬
‫امریکا‪ ،‬سقاوی چهارم‪ ،‬اگر ترمینالوژی رزاق مامون را بکار گیریم‪ ،‬قدرت حقیقددی مطلقدۀ سیاسددی‪،‬‬
‫نظامی و فرهنگی را در افغانستان بدست گرفت و تدا امددروز در دسددت دارد‪ .‬بطددور نمونده در یددک‬
‫مرحله احمد ضیا مسعود معاون اول رییس جمهور بود‪ ،‬فهیم قسیم وزیر دفاع‪ ،‬یددونس قددانونی وزیددر‬
‫داخله‪ ،‬داکتر عبداله وزیر خارجه و امراله صالح رییس عمومی امنیت ملی‪ .‬سقاوی چهارم در عقب‬
‫چپن حامد کرزی‪ ،‬که از پشتیبانی کدام حزب سیاسی متشدکل و تنظدیم جهددادی برخددوردار نبددود‪ ،‬بدده‬
‫اعمال قدرت مطلقۀ خود میپرداخت‪ .‬اقمار محلی قدرت در والیات دوباره احیدا شددد‪ ،‬در نتیجددة فسداد‬
‫گسترده مالی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬غضب زمینهای دولتی‪ ،‬سوء استفاده از قراردادهای دولتی‪ ،‬چپاول عوایددد‬
‫گمرکی‪ ،‬چپاول ملیاردها دالر کمکهای خارجی از طریق ایجاد سازمانهای غیر دولتی (ان جی او‬
‫ها) که این کمک هارا تطبیق میکردند‪ ،‬رهبددران شددورای نظددار یددا سددقاوی چهددارم بدده فرعونهددای‬
‫زمان مبدل شدند‪ .‬خانواده های ربانی‪ ،‬مسعود‪ ،‬فهیم‪ ،‬عطا محمد نور‪ ،‬اسماعیل خددان‪ ،‬قددانونی‪ ،‬غیددره‬
‫با ایجاد صدها شرکت خصوصددی‪ ،‬شددهرکهای رهایشددی‪ ،‬بلندد منزلهدا‪ ،‬شدرکتهای ترانسددپورتی‪،‬‬
‫دستگاههای تلویزیونی و رسانه یی و غیره اقتصاد کشور را دربست در اختیار خود گرفتند‪.‬‬
‫تمام استراتیژی نسل تازۀ «سقاوی» را تحکیم قدددرت سیاسددی یکدده تدداز قددوم تاجیددک تشددکیل داده بددا‬
‫هرگونه احیای مجدد و شراکت در قدرت توسط پشتونها مخالفت میکنند‪ .‬بده ایدن ارتبدداط فرامددوش‬
 ‫‪ □ 278‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫نکنیم اخطار های مکرر لطیف پدرام را که‬

‫"با استفاده از امکاناتی که موجودیت نیروهای بینالمللی برای ما فراهم کددرده بایددد کددار را یکطرفده‬
‫کرد و سمبولهای بزرگ ملی را در افغانستان تغییر داد و افغانستان را از ریشه عوض کرد‪".‬‬
‫در این گیر و دار سقاوی چهارم در تالش شکستن تمام سددمبولهای ملددی افغانسددتان‪ ،‬از جملدده اسددم‪،‬‬
‫ملیت‪ ،‬هویت و تاریخ‪ ،‬زبددان‪ ،‬لهجدده‪ ،‬مصددطلحات ملددی و تمامیدت ارضددی آن گددام برداشددته شددعارها‬
‫طوریست که اگر تمام قدرت سیاسی دوباره حاصل نشود‪ ،‬فدرالیزم قددومی و تجزیدۀ کشددور راه حدل‬
‫ثانی خواهد بود‪.‬‬
‫امیدوارم هرگز استیالی فاشیزم و استبداد قومی را تجربه نکنیم‬
‫در یک مقالة کوتاهی در فیسبوک نوشته بودم که در اکثر مناطق پشتوننشین افغانسددتان‪ ،‬منجملدده در‬
‫خوگیانی ننگرهار‪ ،‬در مساجد تمام قریه جات به کودکددان اعددم از پسددر و دختددر در کندار کتابهددایی‬
‫مانند قرآن شریف‪ ،‬پنج کتاب‪ ،‬کتابهای بوستان و گلستان سددعدی شدیرازی و همچنددان اشددعار حددافظ‬
‫تدریس میگردید و مالها به حافظ و سعدی با القاب حظرت خطاب میکردند‪.‬‬
‫هدف از آن نوشته من در مورد هم پذیری فرهنگی‪ ،‬کوششی صادقانه بددرای نزدیکددی و تفدداهم اقددوام‬
‫برادر کشور بود‪ .‬برای دست یافتن به این هدف‪ ،‬اشداعه فرهندگ خدوب و دانسددتن بهتددر همدددیگراز‬
‫دوران کودکی الزم است‪ .‬تعامل نیکوی مساجد در قریههای پشتوننشین مثال خوبی بود کده مطددابق‬
‫آن از صدها سال به اینطرف شاگردان پشتو زبان در پهلوی قرآن شریف و پنج کتاب‪ ،‬بددا کتابهددای‬
‫گلستان و بوستان سعدی و اشعار حافظ آشنا میشددوند‪ .‬ایکدداش چندین عملدی در قددرا و قصددبات غیددر‬
‫پشتوننشین هم رواج یابد و شاگردان با نوشتههای پشتونهایی مانند رحمان بابا و خوشحال خان نیز‬
‫اشنا شوند‪.‬‬
‫متأسفانه از میان صدها کامنت رسیده‪ ،‬حتی یک تاجیک شناخته شدۀ روشنفکر پیدانشددد کده تجربدۀ‬
‫مدارس مناطق پشتوننشین را به دیده تحسین بنگرد‪ .‬برای این متعصددبین ضددد قددوم پشددتون‪ ،‬پشددتو و‬
‫پشتون همسان با زبان دری و قوم تاجیک نیست و نمی خواهند پروسة هم پذیری موجود باشددد‪ .‬ایددن‬
‫متعصبین فکر میکنند از یک قوم برتر و نژاد باالتر هستند و پشتونها را بدیدددۀ حقددارت مینگرندد‪.‬‬
‫خدا را شکر که پشتونها یک قوم بسیار شریف‪ ،‬با ادب وبردبار هستند و ‪ 15‬سال میشددود کدده هدر‬
‫روز توهینهای این متعصبین را میشنوند اما بازهم تحمل میکنند‪.‬‬
‫زب دان دری را پشددتونها فددرا قددومی سدداختند‪ ،‬بددا خددود بدده هندوسددتان بردنددد (اکثری دت افددراد اردوی‬
‫غزنویها و غوریها را پشتونها تشکیل میدادند)‪ ،‬در افغانستان زبان دری را زبان رسددمی اداری‬
‫ساختند‪ .‬اگر پشتونها متعصب و فاشیست میبودند و زبان خود را بر مردمدان غیددر پشددتون تحمیددل‬
‫میکردند امروز بعد از ‪ 300‬سال حکومت کردن کسددی در افغانسددتان دری را یداد نمیداشددت همدده‬
‫مجبور بودند پشتو تکلم کنند‪ .‬مانند عربها که در ظرف دوصد سال اسدتیالی فاشیسددتی خددود بدداالی‬
‫فارس زبان آنها را‪ ،‬زبان پهلوی را‪ ،‬از استفاده بددر انداختنددد تدا آنکدده فارسهددا ناگدذیر زبددان مددردم‬
‫خراسان‪ ،‬زبان دری را زبان خود ساختند‪ .‬متأسفانه ایرانیها امروز همان کار را با ترکها‪ ،‬کردهدا‬
‫و عربها میکنند در تمام ایران نشرات ترکددی‪ ،‬کددردی و عربددی وجددود ندددارد میدانیددد چددرا؟ بددرای‬
‫اینکه فاشیزم فارس کردی‪ ،‬ترکددی و عربدی را اجددازه نمیدهددد‪ .‬هزارههددا در ایددران حددق دخددول بدده‬
‫پارکها و بعضی شهرها را ندارند‪ ،‬در گورسددتان ایرانیهددا دفددن شدده نمیتواننددد‪ ،‬در شددفاخانهها بدا‬
‫آنها با تعصب برخورد میگردد‪.‬‬
‫خوشبختانه پشتونها متعصب نبودند‪ ،‬به ارزش دری بیشتر از نظاریهای امروزی پدئ بددرده بودنددد‬
‫و آن را طرف استفاده قرار دادند‪ .‬متأسفانه این به قیمت نادیده گرفتن انکشاف زبان خودشددان‪ ،‬زبددان‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪279‬‬

‫پشتو تمام شد و این در حقیقت خیانت زمامداران پشتون بدده فرهندگ خودشددان بددود‪ .‬اگددر زمددامداران‬
‫پشتون در ‪ ۳۰۰‬سدال متعصددب و فاشیسدت میبودندد اینهمدده هنرمنددد طددراز اول‪ ،‬دانشددمند‪ ،‬داکتددر‪،‬‬
‫انجنیر‪ ،‬متخصص‪ ،‬کارمندان عالیرتبه دولتی‪ ،‬دیپلمات‪ ،‬سفیر‪ ،‬وزیددر و صدددراعظم غیددر پشددتون در‬
‫کشور موجود نمیبود‪ .‬اینهمه وصلتهای خانوادهگی با غیر پشتونها انجام نمیشد‪.‬‬
‫در طول ‪ 300‬سال حکومات افغان به استثنای حادثه هزارهجددات در زمدان عبدددالرحمن خددان‪ ،‬هددی‬
‫واقعة قابل تذکر سرکوب قومی در کشور صورت نگرفته اسددت‪ .‬تمددام اقددوام کشددور در کنددار هددم بددا‬
‫برادری و صلح زندهگی کرده اند‪ .‬قریهها و شهرهای پشتوننشین‪ .‬نهتنها رندگ و روندق بهتددری از‬
‫قریه ها و شهرهای غیر پشتوننشین ندارد بلکه خرابتر هم هسددتند‪ .‬سددطح تعلددیم و تربیدده در مندداطق‬
‫پشتوننشین بهتر از سایر مناطق نیست‪ ،‬ثروت در دسدت پشددتونها نیسددت‪ .‬بلنددد منددزل هددا‪ ،‬گنجهددای‬
‫قددارونی‪ ،‬ملیشددههای مسددلح‪ ،‬ماشددین دولتددی در اختیددار پشددتون نیسددت‪ .‬پدس ایدن فاشددیزم پشدتون کده‬
‫میگویند در ‪ 300‬سال در افغانستان پا برجا بوده در چه مظاهری امدروز خددود را نشددان میدهددد و‬
‫در چه مظاهری به نفع قوم پشتون تمام شده است که روشدنفکران تاجیددک و هددزاره دهددل بدده گددردن‬
‫آویختدده روز و شددب در کوچدده و بددازار جددار میزنن دد؟ آنچدده در افغانسددتان موج دود ب دود اسددتبداد و‬
‫بیعدالتی بود‪ ،‬عدم موجودیت دموکراسی بود‪ ،‬فساد اداری بددود‪ ،‬عقددب ماندددهگی مددزمن اقتصددادی و‬
‫فرهنگی بود‪ ،‬جهل و بیدانشی بود که عواقب آن را تمام اقوام برادر کشور تجربه میکردند‪.‬‬
‫از ‪ 15‬سال به اینطرف‪ ،‬بطور مثال‪ ،‬که در هزارهجات قدرت محلی عمالا بطور خود مختار بدسددت‬
‫احزاب جهادی هزاره اسددت و از بخددش بددزرگ کمکهدای بینالمللددی نیددز برخدوردار بددوده انددد چدده‬
‫دستآورد قابل مالحظۀ به مقایسه زمامداران گذشته افغانستان دارند؟‬
‫تعدادی پیوسته از ناقلین پشتون در صفحات شمال به عنوان یک عمل فاشیسددتی یدداد آوری مددیکننددد‪.‬‬
‫این اشخاص فراموش میکنندد کدده در عددین زمددان صدددها هددزار خددانواده ناقددل تاجیدک‪ ،‬اوزبیددک و‬
‫ترکمن بعد از استیالی بخدارا و سددمرقند و خیددوه و مددرو در دو مدوج‪ ،‬اول بعدد از اسددتیالی روسددیة‬
‫تزاری باالی این سرزمینها و بار دوم بعد از انقالب بالشددویکی روسدیه بدده صددفحات شددمال کشدور‬
‫سرازیر شدند و زمامداران افغانستان با آغوش باز آنهددا را پذیرفتده خاندده و زمدین در اختیددار آنهددا‬
‫قرار داده اند‪ .‬من حتی یک روشنفکر تاجیک را ندیدم که از این ناقلین یاد آوری نمایند‪.‬‬
‫هرگاه بجای حامد کرزی مصلحت گرا یک سیاسددتمدار دیگددر پشددتون‪ ،‬مدثالا اشددرف غنددی‪ ،‬بددا دیدد‬
‫روشن سیاسی استراتژیک در قدرت میبود امروز ایددن شددورای نظاریهددا بده گنجهددای قدارونی از‬
‫راههای غیر قانونی دست نمی یافتند‪ ،‬امروز این متعصبین قدرت دولتددی را بدده قیمددت نادیددده گددرفتن‬
‫پشتونها‪ ،‬اوزبیکها‪ ،‬ترکمنها و بلوچها و غیره اقوام در اختیددار نمیداشدتند‪ ،‬امددروز جنگسدداالران‬
‫جهادی سالحکوتها و اردوهددای شخصدی نمیداشددتند‪ ،‬امددروز تلویزیونهددا‪ ،‬رادیوهدا‪ ،‬روزنامددهها و‬
‫مجالت شخصی با پول سپاه انقالب ایران به تهاجم فرهنگی خود در کشور ما فعال نمیبودند‪.‬‬
‫به گفته آقای شفیع اعظم یک دوست فیسبوکی "در ‪ 15‬سال متددواتر توسدط افغدان و خددارجی بمبدارد‬
‫شدیم خانه زمین و اطفال ما اینده ما دور از تعلیم شد و اینها هنوز هم بر این فکر اسددت کدده مددا بددر‬
‫ایشان حاکمیت داریم و حکمرانی‪ .‬ای کاش زندهگی پشتون را با دیگدران مقایسدده میکدرد در میافدت‬
‫که ما مظلوم بوده ایم یا حاکم!" آقای روشان خادم مینویسد‪" :‬تمددام کامنتهددا را خواندددم بدده دو چیددز‬
‫تاسف کردم اول به نظر تنگ و فاشیستی و از اخدالق دور بعضددی غیدر پشددتونها و دوم تاسددف بده‬
‫خوشباوری پشتونها که هنوز هم شما فاشیستهای پوچ مغز غیر پشددتون را بددرادر میداننددد‪ .‬یددک‬
‫روز این پلنگ از خواب بیدار میشود"‪.‬‬
‫آن کسی راکه ما روشنفکر غیر پشتون تصور میکردیم روز و شب در فکر نوشتن جعلیات ایسددت‬
‫تا چهرههای فرهنگی پشتونها را شخصیت کشی کند‪ ،‬تا از قوام فرهنگی قوم پشتون جلوگیری کند‪،‬‬
 ‫‪ □ 280‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫تا فرهنگ آنها را بهباد تمسخر بگیددرد‪ .‬تدداکئ ایددن فتنددهگری ادامدده خواهدد یافددت؟ آن یکددی دیگددری‬
‫تاریخ کشور خود را بدده تمسددخر میگیدرد‪ ،‬بدده تددوهین بانیددان اینکشددور میپددردازد زیدرا اتفاقددا آنهددا‬
‫پشتون بوده اند‪.‬‬
‫هرگاه ایدن وضدع ادامدده یابددد‪ ،‬در نتیجددة دامددن زدن بدده تعصددبات ضددد پشددتون‪ ،‬بدده احتمددال زیداد در‬
‫انتخابات بعدی یک پشتونخواه شناخته شددده مقددام ریاسددت جمهدوری را بددا بدیش از دو میلیددون رای‬
‫اضافی از آن خود خواهد ساخت و اینبار بهانۀ تقلب هم مانند قصۀ چوپددان و گددرگ‪ ،‬گددوش شددنوایی‬
‫نخواهد یافت‪ .‬حتی اگر پشتونها متفق شوند و یک کاندیددد در دور اول معرفددی کننددد انتخابددات آینددده‬
‫در دور اول تمددام خواهددد بددود‪ .‬میگوینددد جدواب بددی پیددر را ب دی مددذهب میدهددد‪ .‬آنوقددت بدده ارزش‬
‫پشتونهای دموکرات معتدلی مانند ظاهرشاه‪ ،‬میوندددوال‪ ،‬اعتمددادی‪ ،‬شدفیق‪ ،‬داکتددر نجیددب‪ ،‬کدرزی و‬
‫اشرف غنی پی برده خواهد شد‪.‬‬
‫شاید هم این رییس جمهور جدید اسماعیل یون یا حکمتیار باشد!‬
‫سپوتنیک دری در مقالة بتاریخ اول جوزا مینویسد بدده گددزارش رسددانههای هندددی و هددورا مانپریددد‬
‫سفیر هند در کابل دیداری با گلبدین حکمتیار داشددته و ایددن دیددار را یدک دیدددار «بدده یادماندددنی» و‬
‫تاریخی خوانده و گفته است که حکمتیار اکنون سکوی اصلی رقابت بین هند و پاکستان است‪.‬‬
‫این ناظر هندی با صراحت نوشته است که برای «بازگشددت دوبدداره حکمتیددار» دههددا سددال سددرمایه‬
‫گزاری شده و او به بزرگ تددرین قددرت در افغانسددتان مبدددل خواهدد شددد‪ .‬امدا از مندابعی کدده چنددین‬
‫سرمایه گزاری را انجام داده اند‪ ،‬نامی نبرده است‪.‬‬
‫نویسنده هندی گفته است که دیدار سفیر هند با رهبر حزب اسدالمی اسددباب شددگفتی آی اس آی نشددده‬
‫است زیرا آی اس آی همه روزه از تمامی فعالیتهای حکمتیار به طددور مددنظم مطلدع اسددت و آن را‬
‫زیر نظر دارد‪.‬‬
‫وی زمان برگشت حکمتیار به کابل را به دلیل ضعف سیاسی حکومت «وحدت ملی»‪ ،‬تغییر وضدع‬
‫امنیتی به نفع طالبان‪ ،‬نتیجه گیری امریکا در مورد برنده نشدن در جنددگ و نیداز بدده یددک چهدره ای‬
‫قدرت مند در افغانستان‪ ،‬بسیار با اهمیت خوانده است‪.‬‬
‫این منبع در مورد جزئیات و موضوع اصلی دیدار سفیر با حکمتیار معلومات نداده است؟ اما دیدددار‬
‫رهبر حزب اسالمی با سفیر هند در کابل را یک دیدار تاریخی خوانده شده است‪".‬‬
‫متأسفانه با گفتار و اعمال متعصبین تاجیک و هزاره یکروز به گفتۀ برادر هزاره مددا احمددد سددعیدی‪:‬‬
‫"این دیو پشتون بیدار شدنی است" و آنروز شما معنی سلطۀ استبدادی و فاشیزم را خواهید دانست و‬
‫تفاوت انسان فاشیست را از انسان دمددوکرات خواهیددد شددناخت‪ .‬خدددا کنددد هرگددز اسدتیالی اسددتبداد و‬
‫فاشیزم قومی را تجربه نکنیم‪.‬‬

‫چرا یک تعداد برای تغییر نظام در عجله هستند؟‬

‫فرصت طلبان سیاسی از این حالت بهره برداری سیاسی نمددوده بددا بددراه اندددازی حرکدت "رسدتاخیز‬
‫تغییر"علنآ سقوط دولت را شعار روز ساخته‪ ،‬با اشاعۀ دروغ‪ ،‬تفتین‪ ،‬فریددب مددردم را بدده اغتشدداش‪،‬‬
‫برهم زدن نظم و امنیت عامه تشویق کرده و دامنۀ این فعالیتها را توسعه دادند‪.‬‬
‫طوریکه دیده میشود‪ ،‬صلح با حکمتیار و ظهور مجدد او در کابل معادالت قدرت را در افغانستان‬
‫تغییر داده است‪ .‬جمعیت اسالمی‪ ،‬شورای نظار‪ ،‬سکتاریسددتان سددتم ملددی بدده همکدداری جامعددة مدددنی‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪281‬‬

‫وابسته و مطبوعات ومبصرین سیاسی وابسددته بددرای تغییددر نظدام در عجلده هسددتند‪ .‬بدده گفتدۀ لطیددف‬
‫پدرام میخواهند "تا دیر نشده کار را یکطرفه کنند!"‬
‫موصوف به تاریخ دوم ماه ثور سددال جدداری یدک بیانیدۀ مطبوعدداتی بده دفتددر منطقددهای خبرگددزاری‬
‫ایرانی تسنیم‪ ،‬فرستاد و در آن نکات ضمن سایر مطالب یاد آور شد که‪:‬‬
‫• " در برابر انحصارگریهای دولت میایستد و ساختار سیاسی افغانستان باید تغییر کند؛‬
‫• حکومت افغانستان بگذارد که اقوام این کشور مسوولیت حفظ مناطق محددل سکونتشدان را خددود‬
‫به عهده بگیرند؛‬
‫• زمانی که از اهمیت تغییر در ساختار سیاسی افغانستان سخن به میان میآیددد و راه حلهددا بددرای‬
‫رسیدن به صلح و ثبات شناسایی میشود‪ ،‬هم خودیها و هم انحصار طلبددان بده برگددزاری انتخابددات‬
‫وعده میدهند؛‬
‫• در کشوری که نهادهای دموکراتیک هنوز شکل نگرفته اند چگونه به انتخاباتی که تبلیغ میکننددد‬
‫باید امیدوار بود؛‬
‫• در انتخابات افغانستان از خداک پاکسددتان دههددا هددزار نفددر بیگاندده شدرکت مدیکننددد و سرنوشددت‬
‫انتخابات این کشور را رقم میزنند؛‬
‫• تالشهایی وجود دارد تا در انتخابات آینده افغانستان زمینه تک قومی شدن پارلمان فراهم شود؛‬
‫• برای یک مقاومت سراسری آمادگی خواهیم گرفت؛"‬
‫پیشنهاد او در مورد اجازه دادن دولت افغانستان "به اقوام ایددن کشددور بددرای مسددئولیت حفددظ منداطق‬
‫محل سکونتشان" ماهیت سیستم فدرالی او را بر مالء میسازد‪ .‬برای یک لحظه فرض کنیم دولددت‬
‫چنین اجازه را به زون قطغن که شامل والیات قندز‪ ،‬تخار‪ ،‬بدخشان و بغدالن اسددت بدده عنددوان یددک‬
‫واحد فدرالی داد و اقوام این زون خود را مسلح سداختند؟ آیددا میتددوان نتددایج فاجعدده بدار تطبیدق ایددن‬
‫پیشنهاد را تصور کرد؟‬
‫اگرچه پدرام تأیید میکند که در انتخابات شرکت خواهد کرد اما طوریکه از بیانیدۀ او دیددده میشددود‬
‫از همین حاال زمینههای تکرار شعارهای "تقلب انتخاباتی" را فراهم میسازد تا در صورت شکست‬
‫خود و همفکران او بهانههای مطلوب داشته باشد‪ .‬او به انتخابات و پروسة دموکراسی عقیدده ندددارد‪.‬‬
‫بنابر آن سوء استفاده از هر مصیبتی‪ ،‬هر فاجعۀ ایکه او بتواند خشم مردم را به عددوض تروریسدتان‬
‫متوجه دولت کند و دولت را ضعیف سازد برای او غنیمت است‪.‬‬

‫اجندای نظام فیدرالی قابل پذیرش افغانها نیست‬

‫یکی از علتهای دیگر شکست و ناکامی جمعیت مبارزه برای اهداف غیددر قابددل پددذیرش در کشدور‬
‫است‪ .‬خراسان خواهی جمعیتیها یکی از این مثالهاست که خالف احکام قانون اساسددی در ضدددیت‬
‫با قدوم پشددتون خواهددان تغییددر اسددم افغانسدتان‪ ،‬بدداز نگددری بده تدداریخ افغانسددتان‪ ،‬تغییددر هویددت ملدی‬
‫افغانستان بوده هویت "افغان" را کده معددرف تمددام مددردم ایدن سدرزمین باشدد قبددول ندارنددد‪ .‬همچنددان‬
‫جمعیت میخواهد افغانسددتان دارای نظددام فیدددرالی باشددد در حالیکدده اکثریدت مدردم بددا ایددن اجندددای‬
‫جمعیت نه تنها که مشکل دارند بلکه آن را تالش برای تجزیه کشورشان تلقی میکنند‪.‬‬
‫اتحاد های موقت تنظیم ها‬
 ‫‪ □ 282‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫بحرانهای سیاسی در افغانستان بطور مصددنوعی ایجدداد میشددوند‪ ،‬ریشدده در قدددرت طلبددی و تددرس از‬
‫دست دادن قدرتهای انحصاری شانزده سال اخیر دارد‪.‬‬
‫بر اساس گزارشهای مطبوعات عطا محمد نور از حزب جمعیت اسالمی و محمد محقددق از حدزب‬
‫وحدت اسالمی مردم افغانستان در مراسم نامزدی باتور دوستم پسر جنرال عبدالرشددید دوسددتم رهبددر‬
‫حددزب جنددبش اسددالمی در شددهر انقددره ترکیدده ائدتالف کددرده و مجموعدده از خواسددت هددا و مواضددع‬
‫مشترک شان را اعالم داشته اند‪.‬‬
‫این سه تن که هم اکنون عضو دولت می باشند‪ ،‬از جمله جنرال عبدالرشید دوستم که فعال در ترکیدده‬
‫به سر می برد‪ ،‬معاون اول ریاست جمهوری‪ ،‬محمد محقق معاون دوم ریاست اجرائیدده افغانسددتان و‬
‫عطا محمد نور نیز والی بلخ میباشد‪ .‬گفته میشود که صالح الدین ربانی وزیر خارجه افغانسددتان و‬
‫احمد ضیا مسعود اعضای حزب جمعیت اسالمی نیز از این ائتالف حمایت میکنند‪ .‬از سخنان اخیدر‬
‫احمدولی مسعود هم بر میآید که او هم کاله خود را در معرکه به نفددع "اتحدداد جدیددد شددمال" انداختدده‬
‫است‪.‬‬
‫این ائتالف جدید توسط کسانی که خودشان را در تشکیل حکومت "به حاشیه رانددده شددده و مندزوی"‬
‫میدانند و محمد اشرف غنی رئیس جمهور افغانستان را بدده "انحصدار قدددرت" مددتهم مددیکننددد ایجداد‬
‫شده است‪.‬‬
‫تشکیل این ائتالف جدید این را می رساند که آنها از کاخ سپیدار نیز نا امید شددده اندد و خددود بددرای‬
‫آنچه حق شان در ساختار نظام میخوانند‪ ،‬آستین بر زده اند‪ .‬رئیس اجرائیه که مشددکالت خدودش را‬
‫با ریاست جمهوری دارد‪ ،‬هنوز در مورد این ائتالف اظهار نظر نکرده است‪.‬‬
‫به وضاحت معلوم است که تمام اختالفات بر سر تقسیم قدرت است‪ .‬تمام این جناهها از سهم خود در‬
‫دولت ناراضی هستند‪ .‬این آقایان مردانگی و شهامت آن را هددم ندارندد کدده از مقامهددای خدود اسددتعفا‬
‫داده و یک اپوزیسدیون سیاسددی را در مقابددل دولدت تشددکیل داده بددرای پیدروزی در انتخابدات بعدددی‬
‫دست بکار شوند‪.‬‬
‫آنچه را این آقایان فراموش میکنند این است که در یک نظام ریاستی مجریددان ادارة دولددت مرکددزی‬
‫تنها و تنها به سلیقه و نظر رییس جمهور انتصاب میشوند تا رییس جمهور قادر باشد برنامدۀ دولدت‬
‫خود را به میل خود عملی نماید‪ .‬این سیاستها و برنامهها است که باید ملی بوده منافع تمام اقددوام را‬
‫در نظر بگیرند نه اینکه چند نفر از چند قوم که صالحیت نمایندگی از قوم خود را ندارنددد‪ ،‬در رآس‬
‫امور باشند‪.‬‬
‫مهمتر از همه آنکه برای ولینعمت دولددت موجددوده‪ ،‬یعنددی حکومددت امریکدا‪ ،‬دانسدتن و تأییددد موقدف‬
‫رییس جمهور غنی هی مشکلی ندارد زیرا این سیسددتم مطددابق نورمهددای سیسددتم ریاسددت جمهدوری‬
‫امریکا طراحی شده است‪.‬‬
‫این مثلث ائتالفی جدید سالها را در اتحاد و هم در مخاصدمه بددا هددم گذشددتانده انددد‪ .‬دوسددتم‪ ،‬محقددق و‬
‫عطا محمد نور در رآس سه قوای ملیشۀ ضد طالبان به پول و اسلحۀ سددی آی ای و بددا کمددک قددوای‬
‫اختصاصی امریکدایی و بمبهددای طیددارات اف ‪ 18‬در ماههدای اکتددوبر تددا دسددمبر سددال ‪ 2001‬از‬
‫استقامتهای کیشنده‪ ،‬بامیان و سر پددل بدداالی مزارشددریف هجددوم آوردنددد‪ .‬اینهددا در حددود دهدددادی‬
‫رسیده بودند که طالبان شهر مزارشریف را تخلیه کرده عقب نشینی کرده و شهر را بدون جنددگ بده‬
‫این سه نفر واگذاشتند‪ .‬متعاقبا ا عملکرد ایددن سدده جنگسدداالر در کشددتار تسدلیم شدددهگان و زندددانیان در‬
‫مکتب سلطان رضیه‪ ،‬در قلعۀ جنگددی مزارشددریف و در دشددت لیلددی‪ ،‬هرسدده را متهمددین درجدده اول‬
‫نادیده گرفتن حقوق بشر و اجرای جنایات جنگی قابل کیفر در محاکم بینالمللی میسازد‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪283‬‬

‫اتحاد این سه در مزارشریف تا سدال ‪ 2003‬دوام کددرد و در آنسددال در مزارشددریف در یددک بددازی‬
‫قدرت باهم درگیر شدند که عطا از آن پیروز سر بددر کددرد‪ .‬آخددرین برخوردهددای آتشددار دوسددتم و‬
‫عطا محمد نور نزدیک به یکنیم سال قبل بود‪.‬‬
‫موقف سیاسی ایتالفیون از چه قرار بود‬
‫· دوستم در معرض بررسددی قضددایی اتهامددات تجداوز جنسددی توسددط او بدداالی ایشددجی والددی سددابق‬
‫جوزجان قرار دارد‪ .‬دوستم میخواهد طراح و مجری پالیسیهای امنیتی دولت غنی باشد‪ .‬درحالیکه‬
‫اشرف غنی رییس جمهور است و حق دارد سیاستهای استراتژیکی امنیتددی خددود را و تددیم اجرایددی‬
‫خود را طوریکه دلش میخواهد انتخاب کندد‪ .‬یددک کددودک هددم میتوانددد بفهمدد کدده حددذف دوسددتم و‬
‫تضعیف او که کمر رییس جمهور را در انتخابات بسته کددرد‪ ،‬بددیش از همدده بده ضدرر خددود اشددرف‬
‫غنی است‪ .‬متأسفانه این عملکردهای غیر مسووالنه و تفنگسدداالرانۀ خددود دوسدتم اسدت کدده او را بددا‬
‫افراد قوم خودش در گیر کرده و امروز تجریدشده از ترس پیگرد قضددایی در تبعیددد داوطلباندده بسددر‬
‫میبرد‪.‬‬
‫· محمد محقق رهبر حزب وحدددت اسدالمی مددردم افغانسددتان چندددی قبددل شددکایت کدرد کدده مقامهددای‬
‫پولدار را به دیگران میدهند‪ .‬موقف موصوف به عنوان رهبر سیاسی قدوم هددزاره بددا بددروز جنددبش‬
‫روشنایی شدیدآ در معرض خطر قرار گرفته است!‬
‫· بعد از تشدید اختالفات عطا محمد نور با داکتر عبداله و عدم شامل کردن عبداله در هیآت رهبری‬
‫حزب جمعیت اسالمی‪ ،‬عطا محمد نور تهدید کرد که با صدهزار نفر بکابددل خواهددد آمددد تددا خواسددته‬
‫های جمعیت را بر آورده سازد! این خواسته ها را عطا محمد نور مدتی قبل ‪ 30‬سدفیر و ‪30‬معددین‪،‬‬
‫چندین رییس مستقل و ‪ 15‬سناتور انتصابی برای جمعیت اسالمی خوانده بود‪ .‬والی بلخ اخیرا هم از‬
‫گسترش دولت (تعداد وزرآ) سخن گفته است تا تعدادی را او نامزد کند‪.‬‬
‫بنابر آن این ایتالف نه کسی را غافل گیر میکند و نه وزن زیادی را به همراه دارد‪.‬‬

‫راه حل بحران چگونه پیشبینی میشد؟‬

‫صرف دوسال از میعاد پنج سالۀ دورۀ ریاست جمهوری اشرف غندی باقیمانددده بددود و قددرار بددود در‬
‫سال آینده انتخابات شددورای ملددی و شددورا هددای ولسددوالیها برگددزار گردنددد‪ .‬وخامددت بیشددتر فضددای‬
‫سیاسی اگر رییس جمهدور اشددرف غنددی را بدده اعددالن حالددت اضددطرار وادار کندد بدده نفددع مخددالفین‬
‫سیاسی دولت نیست‪.‬‬
‫من فکر نمیکنم اعالن حالت اضطرار به نفع حزب جمعیت‪ ،‬شورای نظددار‪ ،‬حددزب وحدددت‪ ،‬جنددبش‬
‫اسالمی دوستم و جنبش روشنایی و سائر مخالفین دولت باشد برای اینکه مددردم عددادی کدده از حالددت‬
‫موجود و مانور های سیاست بازان تبدارگرا خسددته شددده و بازگشددت بدده زندددهگی عددادی روزمددره را‬
‫خواهان اند از اعالن حالت اضطراری استقبال خواهند کرد‪.‬‬
‫با اعالن حالت اضطرار‪ ،‬رییس جمهور اشرف غنددی چیددزی را از دسددت نخواهددد داد‪ .‬از روز اول‬
‫ریاست جمهوری تا امروز او را فاشیست‪ ،‬تمامیت خواه‪ ،‬قومپرست‪ ،‬طالددب و داعدش میگوینددد واز‬
‫اینها بدتر صفتی باقی نمانده تا به او نسبت دهند‪.‬‬
‫بنابر آن نباید وخامت اوضاع سیاسی را بطور مصنوعی تا آنجا باالبرد که رییس جمهور مجبور بدده‬
‫استفاده از آخرین حربۀ قانونی که در اختیارش است گردد‪.‬‬
 ‫‪ □ 284‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫پایین بودن سطح درک افراد از دموکراسی و عملکرد غیر دموکراتیک مقامددات مسددوول کده داد از‬
‫دموکراسی میزنند نیز یکی از دالیل اساسی ناموفق بودن پروسۀ دموکراتیزه ساختن جامعده اسددت‪.‬‬
‫صالح الدین ربانی با حفظ مقام وزارت خارجه از اشتراک در یددک جلسدۀ بینددالمللی کدده وزارتخاندۀ‬
‫خودش دعوت کرده بود خود داری میکند‪ .‬عطا محمد نور مکرر به دولت مرکزی التیماتوم صددادر‬
‫کرده دست زدن به اغتشاشهای رنگارنگ را تهدیددد میکنددد‪ .‬دوسددتم معدداون اول ریاسددت جمهددوری‬
‫تقاضاهای مکرر مقام لوی ثارنوالی را برای انجام تحقیق در قضیۀ ایلچی نادیده گرفته خود را تبعید‬
‫کرد‪.‬‬
‫من شخصا ا برای موجودیت میکانیزمهای مناسب قانونی برای تضمین سهمگیری متناسب اقلیتهددای‬
‫قومی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬مذهبی در امور ادارة دولتی‪ ،‬چه در سطح ملی و چده درسددطوح والیتددی و محلددی‬
‫مخالف نیستم‪ .‬بطور مثال در سیستم ریاستی فدرالی امریکا رییس جمهددور بددر اسدداس مجمددوع آرای‬
‫مستقیم مردم انتخاب نمیگردد بلکه ریددیس جمهدور بطددور غیددر مسدتقیم توسددط یددک کددالج انتخابدداتی‬
‫انتخاب میگردد‪ .‬هر واحد فدرال (ایالت) دارای یک سهمیة معینی از اعضای کددالج انتخابدداتی اسدت‬
‫که متناسب با درصدی نفوس ایالت مربوطه نمیباشد‪ .‬این عدددم تناسددب کدده در ظدداهر یددک بیعدددالتی‬
‫آشکار اسددت بخدداطر جلددوگیری از نفدوذ بددیش از حددد والیددات پرنفددوس ماننددد کالیفورنیددا‪ ،‬نیویددارک‪،‬‬
‫ماساچوست و غیره باالی نتایج انتخابات ریاست جمهوری وضع شده و امکان آن را فراهم کرده تدا‬
‫ایاالت مرکزی کم نفوس نیز در انتخاب رییس جمهور نقشی داشته باشند‪.‬‬
‫در قانون اساسی موجودة افغانستان میکانیزم الزم برای دادن صالحیتهای بیشتر به والیات موجود‬
‫است (میتوان زونهددای اداره ملکدی منطقدوی ماننددد زون مرکدز‪ ،‬مشدرقی‪ ،‬جنددوبی‪ ،‬شدمالی‪ ،‬قطغددن‪،‬‬
‫ترکستان‪ ،‬هرات‪ ،‬هزارهجددات یاهزارسددتان‪ ،‬سیسددتان‪ ،‬لددوی کندددهار ایجدداد کددرد)‪ .‬لویدده جرگدده آینددده‬
‫میتواند سیستمهای انتخابی شوراهای والیتی و محلی را تقویت نموده و مقامهای وزیدر اعدالی هددر‬
‫والیت را از میان اعضای شورای والیتی در نظددر بگیدرد تددا امددور اجرایددی و انکشددافی والیددات را‬
‫مطابق به نیازهای محلی هدایت نمایند اما تعیین مقام والی هددا بایددد از صددالحیتهای ریددیس جمهددور‬
‫باقی بماند‪.‬‬
‫با موضوع تعدیل قانون اساسی برای ایجاد مقام ”صدراعظم اجرایی“ و یا آنطوریکه یددونس قدانونی‬
‫تصریح کرد‪ ،‬ایجاد یک ”نظام پارلمانی“‪ ،‬بایددد بسددیار مسددووالنه برخددورد کدرد‪ .‬الزم اسددت هرندوع‬
‫اقدام از مجرای میکدانیزمی کدده در خددود قددانون اساسددی تصددریح شددده صددورت بگیدرد‪ .‬ایددن وظیفدۀ‬
‫حکومت وحدت ملی است تا کمسیونی را از اهل خبره در مددورد تعیددین نمایددد تدا ایدن کمسددیون تمددام‬
‫جوانب قضیه را‪ ،‬نظریات موافق و مخالف و عوقب آنها را ارزیابی کند‪ .‬کمسیون باید‪:‬‬
‫اول‪ :‬از تمام احزاب سیاسی‪ ،‬سازمانهای اجتماعی مدددنی‪ ،‬اهددل خبددره و شخصدیتهای ملددی تقاضدا‬
‫نماید تا پیشنهادات خود را در مورد تا یک زمان مشخص به کمسیون ارایه نمایند؛‬
‫دوم‪ :‬کمسیون پیشنهادات رسیده را جمعبندی و ارزیابی نموده از مجموع آنها چندد امکدان مشددخص‬
‫تغییر در مواد مربوطة قانون اساسی را تنظیم نموده به مباحثه همگانی برای مدت معین و محدددودی‬
‫از طریق مجالس مستقیم گفت و شنود درمرکز و والیات و هم توسط رسانهها قرار دهد؛ و‬
‫سددوم‪ :‬کمسددیون نتددایج نهددایی مباحثددات و عکسالعمددل عام ده را کدده در رسددانهها انعکداس یافتدده انددد‬
‫جمعبندی و ارزیددابی نمددوده از مجمدوع آنهددا چندد امکددان مشددخص تغییددر در مددواد مربوطددة قددانون‬
‫اساسی را که جامعه بر آنها تاکید نموده اند تنظیم نموده به حکومت وحدت ملی تقدیم نماید‪.‬‬
‫چهارم‪ :‬حکومت وحدت ملددی بعددد از ارزیدابی نظریددات کمسددیون تعدددیل قددانون اساسددی‪ ،‬پیشددنهادات‬
‫الزمه را (پیشنهادات مواضع متفاوت) را برای مباحثه در لویدده جرگدده تنظدیم نمددوده لویدده جرگدده را‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪285‬‬

‫برای مباحثه و تصمیمگیریی در مورد آنها دعوت نماید‪.‬‬

‫با پیروی از اینگونه یک پروسة تفاهم ملی میتوان راههای حل به مسایل ملی پیدا کرد‪.‬‬

‫گسترش ابعاد مذهبی جنگ در افغانستان‬

‫قرار اطالعددات در حملدده دو انتحددار کنندده بدر مسددجد الزهددرا در غددرب کابددل‪ ،‬ایددن دو انتحدداری بددا‬
‫شجاعت یک افسر پولیس نتواسنتند داخل مسجد شوند‪ ،‬در نتیجه یکی از این حملدده کننددگان کشددته و‬
‫حمله کننده دیگر خود را در داخل آشپزخانه این مسجد منفجر کرد کدده ‪ ۴‬کشددته و ‪ ۸‬زخمددی برجددای‬
‫گذاشته است‪ .‬حمله کننددده گدان را بعضدیها دو و بعضددی دیگدر سدده نفددر نوشددته انددد کدده در شدامگاه‬
‫بیستمین روز ماه مبارک رمضان انتحاریها بددر نمددازگزاران مسددجد الزهددرا در غددرب کابدل حملدده‬
‫کردند‪.‬‬
‫تروریست ها به کمک هوشیاری و بیداری نیروهای امنیتی‪ ،‬نتوانستند به هدف اصلی خود که هدددف‬
‫قرار دادن وحشیانه جماعت نماز گزار بود‪ ،‬دست پیدا کنند؛ اما با این وجود‪ ،‬شماری نظامی و غیددر‬
‫نظامی‪ ،‬از جمله حاجی رمضدان حسددین زاده یددک متنفددذ قدومی در جریددان ایددن رویددداد بده شددهادت‬
‫رسیدند‪.‬‬
‫داعش مسوولیت عملیات را بر عهده گرفت‪.‬‬
‫تروریستها به کمک هوشیاری و بیداری نیروهای امنیتی‪ ،‬نتوانستند به هدف اصلی خددود کده آمدداج‬
‫قرار دادن وحشیانه جماعت نمازگزار بود‪ ،‬دست پیدا کنند؛ اما با این وجود‪ ،‬شماری نظددامی و غیددر‬
‫نظامی‪ ،‬از جمله یک متنفذ قومی در جریان این رویداد به شهادت رسیدند و ایددن حملدده‪ ،‬بازتابهددای‬
‫وسیعی را در سراسر کشور بر انگیخت‪.‬‬
‫باید به خاطر داشت که اینگونه حمددالت سدالها قبددل از بددروز داعددش بددا اوجگیددری جنددبش تکفیددری‬
‫وهابی در پاکستان در سی سال گذشته به تکرار واقع شده بود‪ .‬حاال با صدور جنبش تکفیری وهددابی‬
‫داعش به افغانستان‪ ،‬ما شاهد اینگونه حمالت هستیم‪.‬‬
‫هدف از این حمالت اشاعه نوعی رویارویی فرقه ای و جنگ مذاهب اسددالمی در افغانسددتان اسددت‪.‬‬
‫این اصلی ترین هدفی است که دشدمن تروریسددتی بددا حملدده مکدرر بددر مسدداجد و مراکددز مددذهبی در‬
‫افغانستان در پی دست یافتن به آن است‪.‬‬
‫حمله بر عزاداران حسینی در زیارتگاه سخی در کابل و بلخ‪ ،‬حمله بر عزاداران اربعین حسددینی در‬
‫مسجد باقرالعلوم کابل‪ ،‬حمله بر مسجد جامع هرات‪ ،‬حمله بر مسددجد الزهددرای کابددل و چندددین حملدده‬
‫دیگر از این نوع در غزنی‪ ،‬ننگرهار و‪ ...‬همه اینها تنها به این هدف صورت میگیرد که شددیعه و‬
‫سنی به عنوان دو فرقدده بددزرگ و مهدم اسدالمی در افغانسددتان‪ ،‬رویداروی همدددیگر قددرار بگیرنددد و‬
‫تجربه تلخ جنگ فرقهای در عراق و لبنان و پاکستان‪ ،‬این بار در افغانستان نیز عملیاتی شود‪.‬‬
‫وهابیون و تکفیریهای سلفی‪ ،‬بارها به صورت آشکار‪ ،‬اذعان کرده انددد کدده امدام ابوحنیفدده را قبدول‬
‫ندارند و با اهل سنت حنفی از اساس و در اصول‪ ،‬مشکل دارند‪.‬‬
‫بددا ایددن حسدداب‪ ،‬وضددعیت امددروز جهددان اسددالم و در ایددن مددورد خدداص‪ ،‬سرنوشددت مشددترک مددردم‬
‫افغانستان اعم از شیعه و سنی‪ ،‬تقابل تاریخی با وهابیت تکفیری است‪.‬‬
‫شخصی با تخلص قزلباش چه خوب در فیسبوک نوشت‪:‬‬
 ‫‪ □ 286‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫"مذهب حنفى بهترین مذهب اهل سنت و اهل سنت افغانستان بهترینى اهل تسنن دنیا اند‪.‬‬
‫منحیث یك شیعه من تا سالیان زیاد فرق شددیعه و سددنى را نميدانسددتم و همدده دوسددتانم از اهددل تسدنن‬
‫بودند‪.‬‬
‫این خودش نمایانگر اتحاد و یكدلى ما بود‪.‬‬
‫امروز هم بهترین دوستانم سني اند و به وجود هر یك شان افتخار ميكنم‪.‬‬
‫نخیر ایران به هی صورت رهبر ما شیعیان افغان شده نميتوانند و نه وهابى هاى سعودي رهبریددت‬
‫سددنىهاى افغددان را دارنددد‪ ،‬چدون ایددن دو كشدور مدذهب را بددا سیاسددت یكددى نمدوده تجددارت مددذهبى‬
‫ميكنند"!‬
‫واقعا همین طور است اگر اسالم گرایان سیاسددی بگذارنددد مددردم مددا از هددر مددذهب هددی مشددکلی بددا‬
‫همدیگر ندارند‪.‬‬
‫در قدم نخست باید این حقیقت را روشن کرد که وهابیددت تکفیددری و تروریددزم برآمددده از آن‪ ،‬ندده بدده‬
‫شیعه ارتباطی دارد و نه به سنی‪ .‬آنها عمال و ایادی استکبار‪ ،‬صددهیونیزم و مسددیحیت صهیونیسدتی‬
‫هستند که هدف شان‪ ،‬در نهایت نابودی اسالم و استیالی کفر بر سرنوشت جمعی مسلمین است‪.‬‬
‫خوشددبختانه واکنشهددای خردمنداندده ای کده از سددوی مراجددع و مجددامع مختلددف سیاسددی و مددذهبی و‬
‫مردمی در سراسر کشور نسبت به حمله اخیر تروریزم وهابی بر مسجد الزاهرای غرب کابل نشددان‬
‫داده شد‪ ،‬این امیدواری را ایجاد کرد که شیعه و سنی باهم برادر اند و میدانند کدده وهابیدت تکفیدری‬
‫دشمن مشترک هردو است و باید دست به دست هم با ایددن تهدیددد فراگیددر و در حددال شددیوع‪ ،‬مبددارزه‬
‫کرد و این مهم به کمک حرکتهای جوانان آگاه و بیدددار کشددور ماننددد حرکدت زیبدایی کدده از سددوی‬
‫دانشجویان شیعه و سنی دانشگاه پولی تخنیک کابل نشددان داده شددد‪ ،‬موضددع گیریهددای صددریح‪ ،‬بدی‬
‫پرده و شجاعانه علما و مراجع معتبر مسلمان و همراهی و حضددور بده هنگددام و فراگیددر مددردم‪ ،‬بدده‬
‫سرعت محقق خواهد شد و حامیان صهیونیست و استکباری ایددئولوژي مددنحط و انحرافدی تکفیدر و‬
‫ترور و رژیمهای مزدور و دست نشددانده منطقدده را از رسددیدن بدده اهددداف شدوم شددان بددرای همیشدده‬
‫ناامید و سرخورده خواهد کرد‪ .‬باید خاطر نشان کرد که‪:‬‬
‫• اینجا ایران نیست که سنیها حتی یک مسجد نداشته باشند؛‬
‫• اینجا عربستان نیست که شیعهها حق عبادت نداشته باشند؛‬
‫• اینجا بحرین نیست که اکثریت شیعه از تمام حقوق سیاسی و اجتماعی محروم باشند؛‬
‫اینجا افغانستان است که از سالهای سددال مسددجد و تکیدده خاندده در یدک کوچدده اعمددار و مددردم اش‬
‫برادرانه مصروف عبادت اند ودر مقابل قانون حقوق‪ ،‬وجایب ومسوولیت های هردو برابر است‪.‬‬
‫پس زنده باد افعانستان و زنده باد مردم نجیب و شریف ان به هر قوم و مذهبی که هستند نددور چشددم‬
‫یک دیگر هستند‪.‬‬

‫عنصر حکمتیار‬
‫هر چند بسا از تحلیلگران و صاحب نظران‪ ،‬در مورد صلح با حکمتیار دیدگاههای مختلفی را ارایده‬
‫میدارند و هریک از این دیدگاهها نشاندهنده عالیق این تحلیلگران نسبت به حکمتیار میباشد‪.‬‬
‫با آنکه حکمتیار اعالن داشت که در حال حاطر در فکر شمولیت در دولت نیسددت امدا آنچده واضددح‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪287‬‬

‫است این است که آمدن حکمتیار به کابل در نهایت بر هددم خددوردن فرمدول ‪ 50-50‬شددراکت قددرت‬
‫دولتی حتمی است که در ایددن میددان جمعیدت اسدالمی از همددین حداال نمیتوانددد بدر هددم خددوردن ایددن‬
‫فرمول خود ساخته خاینانه را تحمل نماید‪.‬‬
‫در عین زمان بعضی اعضای بلند پایۀ دولت تمامیت داخلی دولت را بدرهم زده علنددا‪ ،‬بددا حفددظ مقددام‬
‫خددود در دولددت‪ ،‬خدالف احکددام ق دانون اساسددی بدده فعالیتهددای حزبددی‪ ،‬سددمتی و قددومی ضدد دولددت‬
‫میپردازند و به دولت اولتیماتوم صادر میکنند‪ .‬امراله صالح با حفظ مقام وزارت به انتقاد شددید از‬
‫گلبدین حکمتیار پرداخت و صالح الدین ربانی وزیدر خارجده از تریبیدون حددزب جمعیددت بدده دولددت‬
‫اولتیماتوم داد تا رییس جمهور حنیف اتمر مشاور امنیتی و سائر مقامات رهبدری ارگانهددای امنیتدی‬
‫را برکنار کند و هم چنان بر اساس فیصددلۀ حددزب جمعیدت از اشددتراک در اجددالس بینالمللددی صدلح‬
‫کابل خودداری کرد‪.‬‬
 ‫‪ □ 288‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫بخش هشتم‪ :‬مسائل مبرم سیاسی امروزی و ریشه های آن‬

‫مسائل مبرم سیاسی کدامها اند؟‬

‫سوالهایی که به تکرار در مطبوعات‪ ،‬رسانه ها و بخصوص رسانه های انترنتی اجتمدداعی مطددرح‬
‫گردیده مورد مباحثه قرار میگیرند عبارت اند از اینکه‪:‬‬
‫• ریشههای بیثباتی سیاسی در کشور کدامها اند؟‬
‫• آیا در شرایط جنگ تحمیلی طالبان‪ ،‬دفدداع از جمهوریددت و ارزشددهای دموکراتیددک آن ارجحیددت‬
‫دارد یا پرداختن به مسائل ملی و نابرابریهای سمتی‪ ،‬قومی و زبانی؟‬
‫• آیا ما یک ملت واحد از مجموع اقوام کشور داریم یا خیر‪ ،‬مانند ملت ایران‪ ،‬ملت پاکستان‪ ،‬ملددت‬
‫هند؟‬
‫• هرگاه قبول کنیم که ملت واحد از مجموع اقوام کشور داریم کده در جهدان بدده نددام "ملددت افغدان"‬
‫معروف است‪ ،‬آیا این ملت با وجود داشتن مشخصات قومی‪ ،‬زبانی‪ ،‬مددذهبی و سدمتی اقدوام متشددکله‬
‫خود آیا دارای هویت مشترک ملی است یا خیر؟‬
‫• هرگاه ملت مشترک داشته باشیم‪ ،‬هویت ملی ما در بر گیرنده کدام عناصر میباشند؟‬
‫• آیا انکار کردن از موجودیت ملت واحد و هویت مشترک ملی راه و اقدددام مناسدب بددرای مرتفددع‬
‫کردن نابرابریهای ملی گذشته است؟‬
‫• ریشههای موضعگیریهای ضد ملی در کجاها نهفته اند؛‬
‫• واقعیتهای تاریخی‪ ،‬آریانا‪ ،‬ایران‪ ،‬خراسان و افغانستان کدامها اند؛‬
‫• آیا تأسیس این کشورناگذیر بود؟‬
‫• آیا بانیان دولت افغانستان برخالف خواستههای اقوام کوچکتر کشور عمل کردند؟‬
‫• آیا میشد اسم دیگری باالی این کشور در وقت تأسیس آن گذاشت؟‬
‫• آیا شیوة حکومتداری سالطین ما متفاوت از همسایگان بود؟‬
‫• پشتونها چه نقشی در دولتهای افغانستان داشته اند و آیا نقش آنها در مقابددل سددایر اقددوام کشدور‬
‫ظالمانه و خصمانه بود؟‬
‫• چگونه میتوان جلو افراط گرائی مذهبی را گرفت؟‬
‫• چگونه میتوان این جنگ تباهکن را ختم کرد؟‬
‫• چگونه میتوان یک دولت مؤثر را کدده برابددری اجتمداعی‪ ،‬آزادی سیاسددی و حاکمیددت قددانون را‬
‫تأمین کرده راه را برای پیشرفت اقتصادی و اجتماعی کشور هموار کند ایجاد کرد؟‬
‫اینها از جمله سوالهایی هستند که جوانان ما درصدد پیدا کردن پاسخهای مستدل به آنها هستند‪ .‬در‬
‫این مجموعه کوشش میگردد تا جای امکان پاسخهای الزم به این سواالت و دهها سددوال دیگددر پیدددا‬
‫گردد‪.‬‬
‫ریشههای بیثباتی سیاسی در کشور‬
‫کودتای نظامی ‪ ۲۶‬سرطان سال ‪ ۱۳۵۲‬نقط ٔه عطفی در تاریخ معاصر کشور ما محسددوب میگدردد‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪289‬‬

‫با این کودتا دولت شاهی مشروطه متکی به قانون اساسی در افغانستان سددرنگون شددد و یددک دولددت‬
‫جمهوری مطلقه به زعامت سردار محمد داوود خان صدر اعظم اسبق و پسر کاکای شاه جانشین آن‬
‫گردیددد‪ .‬دوران پنجس دال ٔه بعدددی باآنکدده یددک دوران سددرکوب و خفگددان آزادیهددای سیاسددی محسددوب‬
‫میگردد اما از نظر امنیت‪ ،‬آرامش و رفاه اجتماعی و بنیددان گددذاری زمینده هددای انکشدداف اقتصددادی‬
‫یک دوران استثنایی طالیی را در کشورتشکیل میدهد‪ .‬متاسفانه عمر این دوران توأم با امنیت کوتدداه‬
‫بود‪ .‬با توجه به ترکیب نیروهای درونی بنیان گذار نظام جمهوری داوودخان و نادیده گددرفتن داوود‬
‫خان به خطریکه کنار زدن این نیروها میتوانست بددرای رژیددم او فددراهم کنندد میتددوان ایددن دوران را‬
‫دوران آرامش قبل از توفان نامید‪ .‬بخصوص با توجه بده آن سددهلی کده عدداملین کودتددای هفددت ثددور‬
‫‪ ۱۳۵۷‬قادر به سرنگونی نظام جمهوری داوود خان شدند میتوان باور داشت که ایدن توفددان اجتنداب‬
‫ناپذیر بود‪.‬‬
‫اگر کودتای داوود خان شیراز ٔه نظام تاریخی‪-‬عنعنوی سیاسی کشور را که از زمان احمدشدداه ابدددالی‬
‫ادامه داشت با یک ایدیولوژی ملی گرایانه برهم زد‪ ،‬کودتای هفت ثور ‪ ۱۳۵۷‬شیرازه نظددام سیاسدی‬
‫و اجتماعی کشور را با تکیه بر یک ایدیولوژی طبقاتی تهدید کرد و با اقدامات ناشددیانه‪ ،‬ظدداهری‪ ،‬و‬
‫دنباله روی از الگوی نظام پوسید ٔه سیاسی یک حزبددی اتحدداد شددوروی تمددام عناصدر سددازند ٔه جامعد ٔه‬
‫افغانستان را به خطر انداخت‪ .‬در نتیجه مقاومت در برابر آن همگانی شد تا جاییکه یک و نددیم سددال‬
‫بعد از کودتدا دولدت بدداالی ‪ 35‬فیصددد سدداح ٔه کشددور حاکمیددت خدودرا از دسددت داده بددود (در زمددان‬
‫سرشماری سال ‪۱۳۵۸‬هجری شمسی در زمان حکومت حفیظ للا امین در ‪ 35‬فیصد منداطق کشددور‬
‫امنیت موجود نبود)‪ .‬اقدامات داکتر نجیب للا برای برگشت به ارزشهای ملی گرایانه در شددرایط بدی‬
‫تفاوتی جامع ٔه جهانی بشمول اتحاد شوروی سابق و خشکیدن منابع مالی دولت پسا اتحدداد شددوری در‬
‫افغانستان بسیار دیر و بسیار کم بود‪.‬‬
‫بنابر آن در نتیج ٔه دو کودتای نظامی پیهم ثبات سیاسی افغانستان برهم خورد و افغانستان دچددار یدک‬
‫بحران سیاسی شد که امروز ‪ 42‬سال است ادامه دارد‪.‬‬
‫دو طرز دید متفاوت از دولت افغانستان‬
‫در فضددای پددر دود سیاسددی و اجتم داعی امددروز کشددور مددا دو ط درز دیددد بسددیار متفدداوت از دولددت‬
‫افغانستان وجود دارد‪ .‬طرز دید اولی طرز دیدیست که در طدول حیدات دولدت افغانسددتان تدا امددروز‬
‫نزد مردم موجود بود و در قوانین اساسی گذشته و حال کشور منعکس شده است‪ .‬در این طددرز دیددد‬
‫هی قوم کشور باالی دیگران برتری ندارد‪.‬‬
‫در طددرز دیددد مقاب دل‪ ،‬یددا طددرز دیددد شددورای نظددار و حامیددان آنهددا بدده شددمول تعددداد قاب دل مالحظ دة‬
‫پرچمیهای تاجیکتبار که امروز به فارسیستهای طراز اول مبدل شده اند‪ ،‬تداریخ سیاسددی و دولتددی‬
‫کشور و همسانی اقوام برادر کشور مورد سوال قرار میگیرد‪.‬‬
‫طوریکه قبالا اشاره شد‪ ،‬امروز بعضیها برداشددتهای نادرسددتی را در مددورد تدداریخ کهددن و تدداریخ‬
‫نوین افغانستان مطرح میکنند‪ .‬تعدادی افغانستان امروزی را قبول نداشته ایددن سدرزمینها را "ایددران‬
‫زمین" دانسته (مجیب الرحمان رحیمددی‪ ،‬عزیدز آرینفددر‪ ،‬عبدددالحی خراسدانی‪ ،‬عبدددل لعلددزاد‪ ،‬آصدف‬
‫منصوری‪ ،‬حفیظ منصور‪ ،‬فضل احمد معنوی‪ ،‬و امثالهم) خود را شهروندان خراسان بزرگ‪ ،‬حتددی‬
‫ایران بزرگ و فرزندان کوروش کبیدر معرفدی نمددوده در فکددر ایجدداد کشدور تداز ٔه بدده نددام خراسددان‬
‫هستند‪.‬‬
‫عدهیی هم تنها قوم تاجیک را آریایی دانسته و پشتونها را خارج از آن میپندارند‪ .‬تعدادی هم بددا آن‬
‫که ریشههای قومی تاتاری‪-‬مغولی آنها مبرهن است تنها بر مبنای زبان محاورة امروزی خود را بدده‬
 ‫‪ □ 290‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫آریاییها مربوط میدانند‪ .‬تعدادی با بد و بیراه گفتن به ظاهرشاه او را متهم میکنند که اسددم "ایددران"‬
‫را که وابسته بدده افغانسددتان بددود بدده شداه ایدران در سددال ‪۱۹۳۲‬تحفدده داد‪ .‬ایددن اشددخاص افسدانههای‬
‫شاهنامة فردوسی را در مورد "ایران" به اشتباه متون تاریخی پنداشته در تخیل شاه فریددون هسددتند‪.‬‬
‫تعدادی کوشیدند اصطالح تاریخی "آریانای باسددتان" عصددر یوندانو بداختری را از رواج انداختدده در‬
‫عوض اسم نامسمی شووینیستی "ایران بزرگ" و "پشتة ایران"‪" ،‬ایران شرقی" پددان ایرانیسددتها را‬
‫به کار گیرند (داکتر احمد جاوید‪ ،‬داکتر روان فرهادی و امثالهم)‪ .‬بر همددین اسداس لطیددف پدددرام در‬
‫یک مصاحبه با یکی از تلویزیونهای ایرانی پیهم از"ایران بزرگ" حرف میزند‪.‬‬
‫احمد شاه مسعود زمانی در یک خطابدده بده شدداگردانش گفتده بددود‪ " :‬تاجیکهددا اصددلیترین و اولدین‬
‫باشندهگان این سرزمین بوده‪ ،‬تمدن کوچکی پیدا میکنند و از همین جهددت در شددهرها هسددتند‪ ،‬بددازار‬
‫در هرجا در دست اینها است‪ .‬در اورگون و گردیز بازارها در دست اینهاست‪ .‬پشدتونها در جنددوب‬
‫این کشور زندهگی میکنند و یک قوم بیفرهنگ بوده و از تمدن عقب مانده اند و تا حال رفتار شددان‬
‫همانطور است‪ .‬حکومتها در دو سه صد سال گذشته قومی و فامیلی و ظالمانه بوده مردم دیگددر آن‬
‫را قبول ندارند‪ ،‬مردم امروز همه مسلح هستند‪".‬‬
‫بیجهت نیسدت کدده اخیددرا یکدی از شدداگردان او‪ ،‬جاویددد کوهسددتانی‪ ،‬بدده صددراحت پشدتونها را بدی‬
‫فرهنگ میداند و ادعا میکند که قوم اکثریت در این کشور وجود ندارد‪ .‬این آقا فراموش میکند کدده‬
‫تمام تیمهای انتخاباتی در رآس خود یک پشتون را برگزیده بودند و حتی عبدللا عبدللا ناگهان به یدداد‬
‫نطف ٔه پشتون خود افتاد!‬
‫آیا پشتونها همانطور که احمد شاه مسعود بیان داشت یک قوم بیفرهنگ و عقب مانده بودندد؟ اتفاقددا‬
‫بررسی این مساله آسان است‪ .‬انعکاس فرهنگ باالتردر چه چیزهائی است؟ آیا سیستم های زراعتی‬
‫در مناطق تاجیک نشین پروان‪ ،‬کاپیسا‪ ،‬پنجشیر‪ ،‬غوربند‪ ،‬سالنگ و بدخشان بهتدر و پیشددرفته تددر از‬
‫ننگرهار‪ ،‬کنر‪ ،‬لغمان‪ ،‬پکتیا‪ ،‬قندهار و هلمند میباشددد؟ جددواب ایددن سددوال منفددی اسدت‪ .‬آیدا مناسددبات‬
‫زراعتی در مناطق تاجیک نشین بهتر از مناسبات زراعتددی در منداطق پشتوننشددین اسددت؟ بدداز هددم‬
‫جواب آن منفی است‪ .‬آیا خالقیت هددای هنددری در مندداطق تاجیددک نشدین پددروان و بدخشدان بهتددر از‬
‫ننگرهار و کندهار است؟ باز هم جواب آن منفی است‪ .‬بنابر آن ایددن برتدری فرهنگددی تاجیکهددا در‬
‫برابر پشتونها در افغانستان در چه عناصری انعکاس یافته است؟ مثال احمد شدداه مسددعود موضدوع‬
‫شهر نشینی تاجیکها در مناطق پشتوننشین اورگون و گردیز میباشد‪ .‬آیدا ایددن درسددت اسددت؟ بایددد‬
‫یاد آوری کرد که تاجیکها در ارگون و گردیز جوامع اقلیت قومی را تشکیل میدهند و این جوامددع‬
‫اقلیت به زمین درسترسی نداشتند‪ .‬مانند هر جامعة اقلیت در جوامع فیودالی در سراسددر دنیددا ناگدذیر‬
‫به مشاغل حرفوی‪ ،‬تجارت و صنعت دست میزندند‪ .‬بدده هندددوها و سددیکها در ننگرهددار‪ ،‬پددروان و‬
‫کندهار توجه کنید‪ .‬به یهودیهای در سراسر دنیا توجدده کنیددد‪ .‬همددة ایددن اقلیتهددا شهرنشددین و تدداجر‬
‫پیشه بوده اند چون به زمین دسترسی نداشتند‪ .‬بنابر آن این فرضیه درست نیست‪.‬‬
‫اولیور روی در کتاب اصلی و معروف خود را جع به افغانسدتان (اولیددور روی‪ ،‬اسددالم و مقاومدت‬
‫در افعانسددتان‪ ،‬کمبددریج‪ ،‬چدداپ دوم ‪ )1990‬کددود مدددنی پشددتونها ی دا "پشددتونولی را "دموکراتیددک"‬
‫خوانده (ص ‪ )36‬مینویسد "در زونهای قومی یک سیستم مثبته که شامل کددود مدددنی پشددتونولی و‬
‫سیستم جرگهها اند موجود میباشد‪ .‬پشتونولی از یکطرف یدک ایدددیولوژی بددوده و از جاندب دیگدر‬
‫یک مجموعة حقوق مدنی را تشکیل میدهد‪ .‬کود مدنی قبایلی در ذات خود غیر مددذهبی بددوده و‪ ،‬در‬
‫سطح قانون‪ ،‬پشتونولی و شریعت حتی مخالف همدیگر اند"‪ .‬اولیور روی مینویسد در جوامع غیددر‬
‫پشتون چوکات اصلی اصول جزایددی را "شددریعت" تشددکیل میدهددد امددا در شددرایطی کدده پیددروی از‬
‫شریعت صرف در حد شعار باقیست‪ ،‬هی سیستم دیگری موجود نیست که جای آن را بگیدرد" (ص‬
‫‪ .)35‬نتیجدده طبیعددی چنددین حددالتی در روسددتاهای غیددر پشتوننشددین بددهوجود آمدددن حاکمیددت مطلقدده‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪291‬‬

‫خوانین و زورگویان محلی و رهبران دینی میباشد که اشکال افراطددی آن را در دهددات هزارهنشددین‬
‫هزارهجدات مشدداهده مددیکنیم‪ .‬موجودیددت پشددتونوالی خددود از فرهنددگ غنددی مددردم پشددتون حکایدت‬
‫میکند‪.‬‬
‫مجیب رحیمی ادعا میکند که رقابت امپراطوری انگلستان و روسددیه منجددر بده ایجدداد دولددت حددایلی‬
‫میشود که اسمش را گذاشتند افغانسان‪ .‬پیروان این طرز فکر هویت سیاسدی دولددت افغانسددتان را از‬
‫عصر امیر عبدالرحمن خان به بعد محسوب میکنند‪ .‬ما در فصل قبلددی نادرسددتی ایددن ندوع تفکددر را‬
‫ثابت کردیم‪.‬‬
‫لطیف پدرام در یک خطابة تلویزیونی در سدال ‪ ۲۰۱۵‬اظهدار داشددت‪" :‬افغانسددتان را بایددد بصددورت‬
‫رادیکال عددوض کنددیم و بدا اسددتفاده از فرصددتهایی کده نیروهددای بینالمللددی بددرای مددا فددراهم کددرده‬
‫سمبولهای ملی را بشکنیم‪ ،‬ساختمان دولت افغانستان را بشددکنیم‪ ،‬نیروهدای محلددی ایجدداد کنددیم و در‬
‫والیات غیرپشتون اعالن خودمختاری کنیم‪".‬‬
‫الزم به یادآوری است که تیوری شکستن و انحالل ساختمان ملکی و نظامی دولت افغانستان بعددد از‬
‫گرفتن قدرت توسط دولت مجاهدین برای بار اول‪ ،‬تاجاییکه مددن اطددالع دارم‪ ،‬در نوشددتههای داکتدر‬
‫امین صیقل تاجیک تبار واستاد پوهنتون ملی آسترالیا در شهر کانبیرا در اواخر دهة هشتاد مددیالدی‬
‫پیشنهاد گردید که بعداا توسط حکومت ربانی‪-‬مسددعود عملددی شددد‪ .‬بایددد بخداطر داشدت کدده پروفیسدور‬
‫امین صیقل در طول سالهای گذشته به مثابة یکددی از هواخواهددان و نظریددهپردازان حددزب جمعیددت‬
‫اسددالمی شددناخته شددده و ع دالوه بددر آن در شددمار مشدداورین و مبصددرین سرشددناس سیاسددی بددرای‬
‫دولتهای غربی به ارتباط افغانستان و شرق میانه محسوب مددیگددردد و بددرادر کددوچکتر او محمدود‬
‫صیقل یکی از حامیان دست اول داکتر عبدللا عبدللا در انتخابددات گذشددته در حکومددت وحدددت ملددی‬
‫برای چندین سال به حیث نمایندة افغانستان در ملل متحد ایفای وظیفه نمود‪.‬‬
‫حقیقت تلخ برای روشنفکران ما آن است که ریشهی اصلی اختالفات سیاسی موجدوده ندده در تفدداوت‬
‫نظر باالی پالیسیهای سیاسی‪ ،‬اجتماعی و اقتصادی میان دو جناح دولت وحدت ملی و حامیان آنها‪،‬‬
‫بلکه در شکلگیری ترکیب قومی حکومت بر سر اقتدار نهفته است‪ .‬جناح عبدللا عبدللا‪ ،‬حتی بددون‬
‫شمولیت افراطیون قومی تاجیک‪ ،‬میکوشد به هر قیمتی از نفوذ مجدد پشدتونهددا در مقامددات کلیدددی‬
‫قدددرت سیاسددی و نظددامی جل دوگیری نمایددد‪ .‬دالی دل ایددن طددرز دیددد را در بحبوح دة بحددران انتخابددات‬
‫افغانستان به تاریخ ‪ ۵‬ماه می سال ‪ ۲۰۱۴‬داکتر امین صیقل پرفیسور علوم سیاسی در پوهنتون ملددی‬
‫آسترالیا در ای بی سی نیوز آسترالیا چنین خالصه میکند‪:‬‬
‫"این واقعیتهای تاریخی به یکتعداد رهبران و چهرههای پشتون آنگونه تفکری را ایجدداد نمددوده کدده‬
‫تصور میکنند تفوق سیاسی حق طبیعی پشتونها میباشد‪ .‬برای آنها قبول این امر دشددوار اسددت کدده‬
‫مداخلة نظامی امریکا و متحدین آن سبب به قدرت رسیدن اقلیتهای غیر پشددتون در افغانسددتان شددده‬
‫و این اقلیتها دیگر حاضر به قبول تفوق تاریخی سیاسی پشتونها نیستند‪".16‬‬
‫حل مسئل ٔه ملی در افغانستان!‬
‫در فضای سیاسی و اجتماعی امدروز کشددور مددا تعدددادی یددک طددرز دیددد مخربدی را‪ ،‬یددا طددرز دیدد‬
‫شورای نظار و حامیان آنها‪ ،‬را به شدت اشاعه میکنند که اساسا بر بنیاد فکددری "سددتمیها" (طدداهر‬
‫بدخشی) استوار بوده با عقیده به موجودیت "سددتم ملددی" در کشددور موضدوع حدل مسدئل ٔه ملددی را در‬
‫صدر مصائب کشور قرارداد میدهند‪ .‬هدف از این موصع گیری تخریب اساسات تدداریخی‪ ،‬سیاسددی‪،‬‬

‫‪ 16‬ترجمه دری از نویسنده است‪.‬‬

 ‫‪ □ 292‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫فرهنگی دولت افغانستان و ایجاد نفاق غیر قابل آشتی میان اقددوام بددرادر کشددورو ایجدداد زمینده هددای‬
‫تجزیۀ این کشور است‪.‬‬
‫این صفبندیها امروز تا جایی پیش رفته که گروهی بددا وضدداحت آنچدده را کده هویدت ملددی کشددور‬
‫میدانیم؛ مورد سوال قرار میدهند‪ .‬تعدادی به موجودیددت ملددت در ایددن کشددور بدداور نداشددته هویدت‬
‫قومی خود را باالتر دانسته خود را "افغان" نمیدانند اسم افغانستان را اسددم جددز بددر کددل میپندارنددد‪.‬‬
‫اینها به زبان دری مروج در افغانستان که یکی از مبانی هویت ملی مردم کشور افغانسددتان اسددت بددا‬
‫دیده تحقیر مینگرند و از استفاده از اصدطالحات مددروج دری در کشددور ابدآ ورزیددده‪ ،‬اصددطالحات‬
‫مروج فارسی ایران را به کار میگیرند‪ .‬در عین زمان جددای تآسددف در آن اسددت کدده ایددن اشددخاص‬
‫کوشش در جهت حفظ زبان دری و مصطلحات متداول در کشور را در مقابدل ایددن هجددوم فرهنگددی‬
‫ایددران "پارسددی سددتیزی" قلمددداد مددیکنن دد‪ .‬شددگفت انگیددز آن اس دت کدده تعددداد زیددادی پرچمیه دای‬
‫انترناسیونالیست دیروزی به یکباره در موضع "ستم ملی" طدداهر بدخشددی سکتاریسددت تاجیددک ضدد‬
‫پشتون قرار گرفته و از جمله با خطاب کردن لفظ عامیانة "اوغان" آشکارا به تددوهین قددوم پشدتون و‬
‫پشتونستیزی میپردازند‪.‬‬
‫مطابق به نظر مبلغین این طرز تفکر سیاسی؛ جنگ موجددوده در افغانسدتان جنددگ میددان قددومی بددین‬
‫پشتونها از یکطرف و تاجیکها و هزارهها در جانب دیگر میباشد‪ .‬ایددن همددان نظددری اسددت کدده‬
‫پرویز مشرف رییس جمهور اسبق پاکستان تبلیغ میکرد و مطابق به آن امریکا و انگلسددتان را قددانع‬
‫ساخت طالبان را دشمن ندانند‪ .‬برای مبلغین این تفکر سیاسی تمام پشدتونهااا فر ادار فالااه هساات د‪،‬‬
‫تمام رهبران پشتون در دولت فالهپرست هست د‪ .‬حمایت از پشتونها مساااوب بااا حمایاات از فالااه‬
‫است‪ .‬مبلغین این فرز دید و تفکر سیاسی با تعریف ملت "ا غااان" در قدانون اساسددی کشددور کدده در‬
‫برگیرنده افراد تمام اقوام برادر کشور است‪ ،‬عقیده نداشته موجودیت ملت افغانسدتان را انکددار کددرده‬
‫خود را "افغان" نمیدانند‪.‬‬
‫سلیم آزاد در روزنامة هشت صدبح چهارشددنبه ‪ ۴‬سددنبله ‪ ۱۳۹۴‬پیشددنهاد میکنددد تددا عبدددللا عبدددللا و‬
‫جناح وی لویه جرگة قانون اساسی را دایر کند تا اسم افغانستان و ملت مردم افغانستان را تبدیل کند‪.‬‬
‫مگر این آقایان همانهایی نبودند که همیشه "لویه جرگه" را یک مجمع‪ ،‬یددک عنصددر قبیلددهیی پشددتون‬
‫نامیده و دایر کردن آن را در شرایط امددروزی بددیلددزوم مدیدانسددتند؟ حدداال کدده منددافع ایشددان تقاضدا‬
‫میکند چگونه میخواهند از لویه جرگه سؤ استفاده کنند؟‬
‫نطاقان و خبرنگاران تلویزیونهای طلوع و یک وغیره می کوشند با لهجده فارسددی ایرانددی صددحبت‬
‫کنند‪ ،‬از استفاده از اصطالحات مروج دری در کشور اباء کرده‪ ،‬اصطالحات مددروج فارسدی ایدران‬
‫را بکار میگیرند‪ .‬تعادی کوشش در جهت حفظ زبددان دری و مصددطلحات متدداول در کشددور را در‬
‫مقابل هجوم فرهنگی ایران "پارسی ستیزی" قلمداد میکننددد‪ .‬شددگفت انگیددز آن اسددت کده تعدددادی از‬
‫انترناسیونالیستهای دیروزی ح‪.‬د‪.‬خ ‪.‬ا نیزبه یکباره در همگددام بددا شددورای نظددار در موضددع "سددتم‬
‫ملی" طاهر بدخشی سکتاریست تاجیک ضددد پشددتون قددرار گرفتدده آشددکارا بدده تددوهین قددوم پشددتون و‬
‫پشتون ستیزی میپردازند‪.‬‬
‫در تاریخ معاصر افغانستان سه دوران به مثابه مخرب ترین و تدداریکترین‪ ،‬دوران درج شددده اسددت‪:‬‬
‫حکومت کلکانی (‪۱۹۲۹‬م)‪ ،‬حکومت ربانی (‪ )۱۹۹۲-۱۹۹۶‬و حکومت طالبددان (‪۱۹۹۶-۲۰۰۱‬م)‪.‬‬
‫حبیباله کلکانی تمام اقدامات دولت امانی را برای ایجاد یک کشور متمدن آراسدته بدده زیدور علددم و‬
‫تکنالوژی معاصر متوقف ساخت و در نتیجه اثرات دولت نه ماهه او کشور مددا دههدا سددال از تمدددن‬
‫متعارف زمان به عقب مانددد‪ .‬نفددوذ غیددر متددوازن شدواری نظدداردر حکومددت مجاهدددین سددبب بدروز‬
‫جنگهای خانمانسوز میان گروههای مجاهدین گردیده هرکدام برای توسددعة نفددوذ خددود در دولددت و‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪293‬‬

‫افزایش ساحه مناطق تحت کنترول شان کشور را بدده ویرانددۀ مبدددل گردیددده‪ ،‬نفدوذ دولددت مرکددزی و‬
‫حاکمیت قانون از میان رفته کشور عمالا میان جنگساالران جهادی منقسم گردیددد‪ .‬بددی جهددت نیسددت‬
‫که ظهور طالبان در سال ‪ ۱۹۹۵‬و پیروزی چشمگیر آنهددا در سددقوط حکومدت مجاهدددین و گددرفتن‬
‫کابل و والیات در سال ‪۱۹۹۶‬م‪ ،‬اکثرا بدون جنگ‪ ،‬در حقیقت عکسالعمل نشنلیزم پشتونها از یددک‬
‫طرف و نا رضایتی مردم از انارشی لجام گسیخته و بی امنیتی مستولی در کشور بود‪ .‬امددا متأسددفانه‬
‫طالبان یک رژیم اختناق مذهبی قرون وسطائی را در کشور برقرار ساختند که سقوط آنهددا درسددال‬
‫‪ ۲۰۰۱‬توسط قوای امریکایی به کمک ملیشههای محلی با استقبال عظیم مددردم کشددور و بخصدوص‬
‫روشنفکران مواجه گردید‪ .‬استیالی دولددت مدذهبی فاشیسددتی و قددرون وسددطائی طالبددان در سددالهای‬
‫‪ ۱۹۹۶-۲۰۰۱‬به کمک مستقیم پاکستان‪ ،‬لکۀ ننگی بر دامان ملت افغددان و بخصددوص ملیددت پشددتون‬
‫محسوب میگردد و بزرگترین قربانی تداوم تروریزم و جهل پرستی این گروه در سیزده سددال اخیددر‬
‫تمام پشتونهای ساکن والیات پشتوننشین کنار سرحد با پاکستان است‪.‬‬
‫سرنگونی دولت طالبان در سال ‪ ۲۰۰۱‬توسط قوای هوایی امریکایی با استفاده از ملیشددههای محلددی‬
‫در ب ددل هزارهددا میلیددون دالددر نقددد‪ ،‬کمکهددای تس دلیحاتی و بددا همک داری نزدیددک قوتهددای خدداص‬
‫امریکددایی یکبددار دیگددر افغانسددتان را ب ده حوزههددای نفددوذ جن دگ سدداالران مبدددل سدداخت‪ .‬در بلددخ‪،‬‬
‫سمنگان‪ ،‬جوزجان و فاریاب ملیشههای دوستم‪ ،‬عطامحمد نور و محمد محقق به قدددرت رسددیدند‪ ،‬در‬
‫هرات اسمعیل خان‪ ،‬در قندهار ملیشههای حامد کرزی و گل آغدا شددیرزی‪ ،‬در ننگرهدار ملیشددههای‬
‫شورای مشرقی (حاجی قدیر‪ ،‬حضرت و غیره) و بدا خددروج عجوالنددۀ طالبدان از کابددل‪ ،‬ملیشددههای‬
‫شورای نظار شددهر را بدددون جندگ اشددغال کددرده زمددام قدددرت رابدسدت گرفتندد‪ .‬دولدت حاصددله از‬
‫کنفرانس بن در حقیقت انعکدداس سیاسدی ایدن تقسدیم بندددی منطقددوی قدددرت در کشددور میباشددد و تدا‬
‫امروز بعد از ‪۱۴‬سال دولت مرکزی نتوانست حاکمیت مرکزی را در کشور تأمین نمایددد‪ .‬بدا اشددغال‬
‫کابل توسط شورای نظار و همکاری دوامدار نیروهای بینالمللی با آنها شرایطی را فددراهم سداخت‬
‫تا شورای نظار و حامیان محلی آنها یکبار دیگر بصورت غیر متوازن به قویترین نیروی سیاسی‬
‫و نظامی در کشورمبدل گردند‪ .‬تمام قوماندان های جهادی شورای نظار بدده جنرالهددای اردوی ملددی‬
‫ارتقاء یافتند و پست هددای کلیدددی سیاسدی‪ ،‬اداری و نظددامی را در طددول ‪۱۴‬سددال گذشدته در اختیددار‬
‫گرفتند و طوریکه انتخابات ریاست جمهوری سال ‪۲۰۱۴‬م نشان داد به هیچوجه حاظر به از دسدت‬
‫دادن این قدرت سیاسی‪ ،‬اداری و نظامی و حتی شراکت متناسب آن نیستند‪.‬‬
‫اخیرا شواهد نشان میدهد که شورای نظار به سر کددرده گددی عبدددللا عبددللا از ایفددای نقددش دوم در‬
‫دولت خسته شده اند‪ ،‬میخواهند خودشان حکومت ایجاد کنند‪ .‬ایدن گددروه بدده دموکراسدی و حکومددت‬
‫قانون احترام و پا بندی ندارند‪ .‬عبدللا در نقش شخص دوم مملکت ریدیس جمهددور خددود را بیکفایددت‬
‫خطاب میکند‪ ،‬یک والی در وجود عطا محمد نور به رییس جمهدور کشددور میگویددد تددو صددالحیت‬
‫برطرفی مرا نداری و امروز امانللا گذر اعالن میکند که کابل را به خاک و خون میکشم‪ .‬از ایددن‬
‫بیشتر انارشیگری را هی دولتدی نمیتوانددد و نبایدد قبددول کنددد‪ .‬سددقویها زمزمدده اغتشداش‪ ،‬کودتدا و‬
‫ایجاد حکومت موازی را دوباره سر داده اند‪ .‬جلوگیری از به قدرت رسدیدن مجدددد سددقویها وظیفدده‬
‫هر روشنفکرافغانستان است!‬
‫مشکل افغانستان بیعدالتی‪ ،‬فساد‪ ،‬عقب ماندهگی است نه قومی و زبددانی! فوزیده افشدداری اخیددرا در‬
‫فیسبوک نوشت‪" :‬جایي شنیدم كه حزب جمعیت اسددالمي و شداید هدم حبیدب كلكدداني‪ ،‬رهبریددت هدداي‬
‫مردمان فارسي زبان افغانسددتان بددوده انددد‪ .‬اگدر قشددر كددم سددواد و بیسددواد فارسددي زبددان را در نظددر‬
‫بگیریم‪ ،‬این شاید به واقعیت نزدیك باشد اما براي قشر روشنفكر فارسي زبانان كدده خیلددي هدم وسدیع‬
‫است داشتن رهبر و دنباله رو شدن شخصیت ها ندده چندددان رائددج اسددت و ندده چندددان قابددل احتدرام"‪.‬‬
‫برای من نوشته باال امیدواری داد که هنوز وجدانهای بیدار و روشدنفکرانی کده بیدرون از محدددوده‬
 ‫‪ □ 294‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫تنددگ قددومی فکدر مددیکننددد وجددود دارنددد‪ .‬خوانددده بددودم کدده صدددها روشددنفکر پشددتون در فیسدبوک‬
‫عناصدری ماننددد‪ ،‬امددین‪ ،‬مالعمدر و حکمتیددار را نماین دده گددان فکددری خددود قبددول ندارنددد‪ .‬امیدددوارم‬
‫روشنفکران زیادی از اقوام غیر پشتون با فوزیه افشاری همصدا شده و از عناصر ارتجداعی ضدد‬
‫دموکراتیک‪ ،‬جنگساالر‪ ،‬زورگوی‪ ،‬دزد و چپاول فاصله گرفته بدرادری‪ ،‬خددواهری و همکدداری را‬
‫میان اقوام ستمکشیده کشور تبلیغ کنند‪ .‬مشکل این کشور قومی و زبانی نیست‪ ،‬بلکه بیعدالتی‪ ،‬فسدداد‪،‬‬
‫دگم مذهبی‪ ،‬عقب ماندهگی و ارتجاع است‪ .‬همانقدر که مردم هزاره ما از بیعدالتی و عقددب ماندددهگی‬
‫در بامیان زجر میکشند به همان اندازه مردم پشددتون و تاجیددک در ننگرهددار‪ ،‬پکتیددا‪ ،‬پددروان‪ ،‬بلدخ و‬
‫بدخشان زجر میکشند‪.‬‬
‫وابستگی های عنعنوی قومی‬
‫مطالعات بسیار دقیق ژنیتیکی نفوس افغانستان توسط دانشمندان پوهنتون پورت سموث انگلسدتان کدده‬
‫باالی اقوام افغانستان در سالهای اخیر انجام یافته و نتایج آن در یک مقاله تحلیلی در جریددده پلددوس‬
‫وان بتاریخ هشتم مارچ سال ‪۲۰۱۲‬م‪ ،‬به نشر رسیده نشان میدهد که ساختمان ژنیتیکی اقوام پشتون‬
‫و تاجیک افغانستان شباهتهای بسیار زیاد باهم داشته و همچندان نشددان میدهددد کدده اقددوام پشددتون و‬
‫تاجیک افغانستان از لحاظ ژنیتیک با نفوسهای اقوام شمال و غرب هند بسیار نزدیکتر انددد تددا اقددوام‬
‫شمال قفقاز‪ ،‬اروپا و ایران امروزی‪ ..‬ایددن نتیجده میرسدداند کده تیددوری قبلددی مهدداجرت آریایهدا از‬
‫شمال قفقاز به افغانستان امروزی و از آنجا به هندوستان نادرست میباشددد‪ .‬ایددن مطالعددات بددرعکس‬
‫قضیه را ثابت میکند به این معنی که اقوام پشتون و تاجیک افغانسددتان شددباهتهای بیشددتر بددا مددردم‬
‫شمال هند دارند تا همسایههای آنها در غرب و شمال قفقاز‪.‬‬
‫مناسبات قبیلوی پشتونها یکی از پشتوانه های دوام دولت افغانستان در سه صد سال اخیر است‪ .‬در‬
‫این شکی نیست که جرگهها و لویه جرگهها سنتهای قبایلی اقوام پشتون هستند‪ .‬هی کسدی هدم ادعدا‬
‫ندارد که این سازمانهای اجتماعی بر اساس اصول دموکراسی جوامع غربی ایجاد و انکشاف یافتدده‬
‫انددد‪ .‬ام دا در طددول تدداریخ ایددن جرگ دهها ب ده اقددوام ش دامل ملددت افغانسددتان فرصددتهای الزم ب درای‬
‫تصمیمگیریی مشترک باالی موضوعات مبرم ملی فراهم کرده اند‪ .‬مثالهای سالهای نزدیدک را در‬
‫نظر بگیریم‪ .‬تصامیم کنفرانس بن تنها بعد از تصویب آن از طرف یک لویه جرگه مشروعیت یافددت‬
‫و متعاقب آن لویه جرگه سال ‪2004‬م قانون اساسی جمهوری اسالمی افغانسددتان را تصدویب نمدود‪.‬‬
‫من حتی یکی از رهبران تاجیک و هزاره و اوزبیک را بخاطر ندارم که این دو لویدده جرگدده را بدده‬
‫مثابه سنتهای عقب افتاده محلی قبایلی تحریم کرده باشند‪ .‬اما چنددین تحدریم از طددرف داکتددر عبدالدده‬
‫عبداله در سال ‪ 2013‬در مقابل لویدده جرگددة مشددورتی کدده از طددرف ریددیس جمهددور حامددد کددرزی‬
‫دعوت شده بود صورت گرفت و حامیان او با هیاهو به تحقیر و ذلیل کردن لویه جرگدده پرداختنددد و‬
‫تشکیل آن را در موجودیت شورای ملی غیر الزم و یددک عنعندة مددردود قبیلددوی خواندنددد‪ .‬عبدالدده و‬
‫حامیان آنها فکر میکردند که حامد کرزی لویه جرگه را دعوت کرده تددا بدده واسددطة آنهددا معاهددة‬
‫امنیتی با امریکا را رد کند‪ .‬با وجود آنکه حامد کرزی چنین توقعی داشت اما خالف آرزو و نیت او‬
‫لویه جرگه معاهدة امنیتی با امریکا را تأیید کرد و نشان داد که قادر است مستقالنه از نیت حکمددران‬
‫وقت تصمیم بگیرد‪ .‬از شگفتیهای روزگار یکی هم آن است که این روزها این داکتر عبداله عبدالدده‬
‫و حامیان او اند که حاال بیصبرانه در انتظار تدویر لویه جرگة بعدددی هسددتند چددون تنهددا و تنهددا یددک‬
‫لویه جرگه میتواند قانون اساسی کشور را تعدیل نموده مقام جدید "صدراعظم" را در تشکیل دولددت‬
‫افغانستان اضافه کند و به نقس او در دولت افغانستان مشروعیت ببخشد‪.‬‬
‫آنانیکه جنبش طالبان را جنبش خاص قوم پشتون میداننددد از تضدداد نهفتدده درونددی میددان ارزشهدای‬
‫کود مدنی "پشتونولی" و ماهیت عمیقا مذهبی جنبش طالبان بی خبددر انددد‪ .‬صدداحبنظر مددرادی نوشددت‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪295‬‬

‫بود که "احمد خان‪ ...‬برای رهنمود سددران قبایدل مربددوط خددویش همچددو اساسدنامه دینددی‪ ،‬سیاسددی و‬
‫نظامی به کارگرفت‪ .‬از تدوین مقررات نامبرده به خوبی برمی آید که احمد خددان بدده فقدده و شدریعت‬
‫سرتاسری اسددالم اکتفددا نکددرده بددرای تنظددیم نظددام قبیلدوی خدویش بده وضددع مقددررات ویددژه قبیلددوی‬
‫نیازمندی احساس نمددوده اسدت‪ ".‬دلیددل وضددع مقددررات توسددط احمددد شدداه ابدددالی آن بددود کدده اصددول‬
‫"پشتونولی" طوریکه در باال از قول اولیور روی دیدیم در سطح قانون با "شریعت" در تضاد قرار‬
‫دارند‪ .‬در جوامع سنتی پشتونها‪ ،‬در دهات‪ ،‬مقددام مددال در آن سدطحی نیسدت کدده در قددرا و قصددبات‬
‫غیر پشتوننشین افغانستان‪ ،‬بخصوص در میان اقدوام هددزاره وجددود دارد‪ .‬مظدداهر آن را همده روزه‬
‫در بوسددیدن دسددتهای محمددد محقددق توسددط هددواداران هددزارة او در صددفحات تلویزیونهددا مشدداهده‬
‫میکنیم‪ .‬مقام مال و روحانی در هزارهجات‪ ،‬در میان شیعیان‪ ،‬در سدطح پیشدوا‪ ،‬مرجدع تقلیددد اسددت‪.‬‬
‫مال چنین مقامی در جامعه پشتون ندارد‪ .‬اکثر این مالها حتی در جرگههای قومی دعوت نمیشدوند‪.‬‬
‫نقش مال در جوامع سنتی پشتونها نقش مشورتی است نه نقش تصدمیمگیرینده‪ .‬از ایددن رهگددذر یددک‬
‫تضاد درونی میان جنبش طالبان و سیستم عنعنوی قومی پشتونها موجود است‪ .‬فرامددوش نکنددیم کدده‬
‫طالبان دستآورد مدرسه های مذهبی در مناطق قبایلی و پشتوننشین در پاکستان میباشند‪ .‬اکثر ایددن‬
‫افراد در کمپهای مهاجرین در خاک پاکستان تولد یافته بزرگ شده و بددا ایدددیولوژی وهددابی تطبیددق‬
‫بدون چون و چرای"شریعت محمدی" تدددریس شددده انددد کدده بددا پدول عربسدتان سددعودی و بددا امامددان‬
‫سعودی و وهابی پاکستانی طددرف اجددرا قددرار کرفتدده اسددت‪ .‬در وجدود اکثددر ایددن افددراد آن احسدداس‬
‫تدداریخی تعلددق داشددتن بده افغانسدتان‪ ،‬ارزشهددای ملددی افغانسددتان‪ ،‬اصددول پشددتونولی و ناسددیونالیزم‬
‫افغانسددتان وجددود ندددارد‪ .‬یددک مثددال آن را در تخریددب مجسددمههای بددودایی بامیدان میتدوانیم ببینددیم‪.‬‬
‫مجسمههای بامیان در طول حیات نزدیک به سه صد سال دولتهای عنعنوی پشددتون در افغانسدتان‪،‬‬
‫به حیث سمبولهای ملی و باسددتانی کشددور دسددت نخددورده بداقی ماندندد‪ .‬در حالیکدده طالبدان بنددا بدر‬
‫تعصب مذهبی خود و بخصوص با همدسددتی بدا متعصددبین آی اس آی در ضدددیت بدا هندوسدتان‪ ،‬از‬
‫تخریب آنها لذت بردند‪ .‬با آنهم‪ ،‬در زمان حاکمیت خود طالبان جرآت مداخلدده در امدوری راکدده بددر‬
‫اساس اصول پشتونولی در دهات و روستاهای پشتوننشین اداره و اجرا میگردید‪ ،‬نداشتند‪.‬‬
‫باید در نظر داشت که دولتهای متکی بدده نظددام بده اصددطالح قبیلددوی در یددک کشددور کثیرالقدومی‬
‫افغانسددتان کدده شددامل سددرزمینهای تدداریخی خراس دان‪ ،‬سیسددتان‪ ،‬بلوچسددتان‪ ،‬زابلسددتان‪ ،‬کابلسددتان‪،‬‬
‫ترکستان‪ ،‬بدخشان‪ ،‬غرجستان‪ ،‬افغانستان و غیره بود توانست برای بیش از سه صد سال بدون کدددام‬
‫جنبش جدی تجزیه طلبی‪ ،‬دوام کند‪ .‬جالب ایددن اسددت کدده در برنامدده سیاسددی و اجتمدداعی بددیش از ده‬
‫نامزد ریاست جمهوری در آخرین انتخابات ریاست جمهوری (‪2014‬م) نه تنهددا تجزیده طلبددی بلکدده‬
‫حتی موضوع فدرالیزم گنجانیده نشده بود‪ .‬در مورد عوامل این اسددتقرار سیاسددی تومدداس بارفیلدد در‬
‫مقدمة کتاب خود تحت عنوان "تاریخ فرهنگی و سیاسی افغانستان"‪ ،‬مینویسددد کدده "سددالطین دراندی‬
‫از سال ‪ 1747‬تا ‪1778‬م با وجودیکه از نظام اجتماعی قبیلوی پشتون برخواسته بودند امدا تسلسددل‬
‫زمامداری خود را بر اساس یک مدل حکومت متکی بر سلسله مراتب درونی خانوادهگی خود تنظیم‬
‫میکردند‪ .‬این زمامداران از تطبیق مدل دموکراتیک قبیلوی که در سطح محلی قبایل پشتون موجدود‬
‫بود‪ ،‬خود داری کردند" (توماس بارفیلد‪ ،‬ص ‪ .)4‬با این شیوه زمامداران پشتون قدادر شدددند مددعیان‬
‫سلطنت و زمامداری را از حیطره وسیع قوم و قبیله خارج کرده در یک محدوده خدداص خدانوادهگی‬
‫محدود بسازند و بالقوه سطح مخاصمات ممکنه را کاهش دهند‪.‬‬
‫تاریخ نزدیک به سه صد سدال دولتهدای افغددان از همزیسددتی مسدالمت آمیددز اقددوام کشدور حکایددت‬
‫میکند‪ .‬در این هی جایی شکی نیست که سالطین افغان از جمله امیر عبدددالرحمن خددان و سددالطین‬
‫قبل و بعد خانواده او افراد مستبدی بودند‪ .‬این اسدتبداد بدداالی تمددام مخدالفین بالددذات و بددالقوه صددرف‬
‫نظر از قوم و نصب اجرا میگردید‪ .‬بسیاری بزرگان قددوم پشدتون از خاندده و مدداوای خددود بدده سددایر‬
 ‫‪ □ 296‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫نقاط کشور تبعید شدند‪ .‬حتی در زمان نادر خان و برادران او اشخاصی ماننددد ملدک قددیس از مددردم‬
‫خوگیانی ننگرهار در تبعید در سایر نقاط کشور بسر میبردند‪ ،‬ملک خددان وزیدر مالیدده بیشددتر عمددر‬
‫خود را در زندان سپری کرد‪ .‬دولتها مستبد بوده انددد امدا ایددن اسددتبداد بدداالی همدده اقددوام و مددذاهب‬
‫صورت گرفته است‪ .‬مناطق پشتوننشین کشور در طول زمامداری به اصطالح سددالطین پشددتون از‬
‫لحاظ اقتصادی و جتماعی و زیربناهای مواصددالتی و مخدابراتی و انددرژی بدده مقایسددة مندداطق غیدر‬
‫پشتوننشین کشور نه تنها در وضع بهتری قرار ندارند بلکه در وضع بدتری هم هستند‪.‬‬
‫هرگاه افغانستان یک کشور باسواد و پیشرفته صنعتی غیر عنعنوی میبود‪ ،‬انتقددال حاکمیددت سیاسددی‬
‫از پشتونها به سایر اقوام میتوانست بر مبنددای اصددول دموکراتیددک از راه انتخابددات آزاد صددورت‬
‫بگیرد‪ .‬اما متأسفانه چنین نیست در افغانستان عمیقا عنعنوی به گفته پروفیسور امین صددیقل "مداخلدده‬
‫نظامی امریکا و متحدین آن سبب به قدرت رسیدن اقلیتهای غیر پشتون در افغانستان شددده" و حدداال‬
‫این اقلیتهای غیر پشتون حاظر نیستند‪ ،‬طوریکه اخیرا مالحظه کردیم‪ ،‬این "قدرت سیاسدی" را از‬
‫راه انتخابات دوباره با پشتونها شریک بسازند‪ .‬بیجهت نیست که لطیدف پدددرام میگویددد بددا اسددتفاده‬
‫از فرصتهایی که نیروهای بینامللی فراهم کرده اند بهتر است کددار را یکطرفده کنددیم و در والیددات‬
‫غیر پشتون اعالن خود مختاری کنددیم‪ .‬از محمددد سددعیدی در وبدالگ "هددزاره پیونددد" میخددوانیم کدده‪:‬‬
‫"تاکی باید خاموش باشیم تا مبادا دیو از خواب بیدار شود‪ .‬دیدو کدده بالخددره آخددرش از خددواب بیددار‬
‫میشه"‪ .‬افغانستان از لحاظ ساختمان اجتماعی و سیاسی عمیقا یک کشور عنعنوی متکی به وابسدتگی‬
‫های قومی میباشد‪ .‬بر عالوه‪ ،‬سی و پنج سال جنگ داخلی‪ ،‬فرقه یدی‪ ،‬تنظیمددی و مددداخالت اجنبددی‬
‫اختالفات قومی‪ ،‬سمتی و زبانی را در افغانستان عمیقتر ساخته است‪ .‬در یک کشور عنعنوی هرگدداه‬
‫به مردم بصورت دموکراتیک حق انتخاب داده شود آنها بددال درندگ بده کاندیددد قددوم مربوطددۀ شددان‬
‫رای میدهند‪ .‬نتایج انتخابات ‪ 2014‬ریاست جمهوری ایددن حقیقددت را برجسددته تدر سداخت‪ .‬صددرف‬
‫نظر از هیاهوی تقلب انتخاباتی‪ ،‬صرف نظر از رای مشتی روشنفکر‪ ،‬عمدتا ا پشتون به پشددتون رای‬
‫داد‪ ،‬تاجیک به تاجیک‪ ،‬هزاره به هزاره و اوزبیک به ازبیددک‪ .‬حتددی تعددداد کثیدری از روشددنفکران‬
‫سرشناس از این قاعددده مسددتثنی نشدددند‪ .‬در چنددین شددرایطی هرگداه کاندیددد غیددر پشدتون در دور اول‬
‫انتخابات نتواند به اکثریت عددی‪ ۵۰ +1‬دست یابد امکان پیروزی این کاندید در دور دوم در مقابل‬
‫یک کاندید واحد پشتون تبار ناممکن اسددت‪ .‬بددا ارزیددانی نتددایج دور اول انتخابدات توسدط یددک ندداظر‬
‫بیطرف‪ ،‬آگاه از ساختمان دموگرافیکی و قومی کشدور‪ ،‬نتددایج دور دوم قابددل پیشددبینی بددود‪ .‬اینجانددب‬
‫نتایج دور اول انتخابددات را ارزیدابی نمددوده در فیسدبوک بتدداریخ ‪ ۲۷‬اپریددل سددال ‪۲۰۱۴‬م نوشددتم‪" :‬‬
‫‪...‬بر اساس حساب سادۀ ریاضی در دور دوم باید انتظار داشت که اشرف غنی حد اقددل ‪ ۵۵‬درصددد‬
‫آرا را از آن خود سازد‪ .‬هرگاه قدادر شددود باشدندگان والیددات پشتوننشددین را تشددویق بدده سدهمگیری‬
‫بیشتر در دور دوم انتخابات نماید‪ ،‬بدستآوردن بددیش از ‪ ۶۰‬درصددد آرا توسددط داکتدر اشددرف غنددی‬
‫دور از احتمال نیست‪".‬‬
‫طوریکه مالحظه شد ظاهراا تمام کاندیداهای مقام ریاست جمهوری در انتخابددات ‪ 2014‬از ترکیدب‬
‫ساختمان قومی و دموگرافیکی کشور و بخصوص تفوق عددی نفوس پشتون آگاه بددوده و از عواقددب‬
‫آن در انتخابات مطلع بودند‪ .‬همین آگاهی سبب آن شده بود که کاندید مقام ریاست جمهددوری در تمددام‬
‫تیمها پشتون تبار بود و این معاونین بودند که از اقوام مختلف برادر انتخاب شده بودند‪ .‬داکتر عبدالدده‬
‫بر اساس ریشه تباری پدر خود خود را پشتون معرفدی کددرد درحالیکدده از نظددر فرهنگددی و سیاسدی‬
‫موصوف در انظار قوم پشتون و مجموع جامعه به تمددام معنددی یددک تاجیدک بدوده و بخصددوص کدده‬
‫تمام فعالین سیاسی آشکار ضددد پشددتون و ضددد افغانسددتان در اطددراف او حلقدده زده انددد ماننددد مجیددب‬
‫رحیمی که سددخنگو وریددیس دفتددر او اسددت‪ .‬از ایددن جاسددت کدده بسددیاری از فعددالین سیاسددی و مدددنی‬
‫شوونیست تاجیک و هزاره از روی ناچاری به آشتباه فدرالیزم و تجزیه طلبی را مطددرح مددیکننددد و‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪297‬‬

‫بددرای ف دراهم کددردن زمیندده هددای ت داریخی‪ ،‬سیاسددی و فرهنگددی و فریددب جوامددع خ دود بخصددوص‬
‫روشنفکران که خواهان مرتفع کردن یک شبه نابرابریهای اجتماعی هستند بدده جعددل تداریخ کشددور‬
‫میپردازند‪ ،‬از موجودیت ملت در افغانستان انکار میکننددد‪ .،‬ایدن اشددخاص پشددتونها را بدده گددواهی‬
‫اعمال و افکار طالبان‪ ،‬قبایل عقب افتاده و غیر متمدن می نامنددد‪ ،‬اقددوام غیدر پشددتون را در سددطحی‬
‫باالتر می بینید که راهددی ندارندد جددز جدددایی! در هددر فرصددتی و بدده هددر دلیلددی پشددتونها را مددورد‬
‫سرزنش قرار داده توهین میکنند تا زمینه های الزم تجزیه کشور فراهم گردد‪.‬‬
‫قومیگری پشتون نفرتی تا حد وطن ستیزی‬
‫کار ناسیونالیزم تنگنظرانۀ قومی ضد پشتون تعداد زیادی از روشنفکران تاجیددک بدده جددایی رسدیده‬
‫است که امروز به وطن ستیزی تمام عیار مبدل شددده و هدددف آن تنهددا و تنهددا تخریددب‪ ،‬ویرانگددری‪،‬‬
‫ذلیل کردن و تحقییر کشور و دولت افغانستان و در نهایت تجزی ٔه کشورچیز دیگدری نیسددت‪ .‬اگدر مددا‬
‫آغاز این پروسة خرابکاری را با تخریب سازمان دولتی افغانستان و اردوی آن از زمان بدده قدددرت‬
‫رسیدن ربانی‪-‬مسعود به مشدورۀ روشدنفکران هدم قددوم و همفکدر آنهددا و مشدداورین بینالمللددی شددان‬
‫(مراجعه کنید به نوشتههای پروفیسور امین صیقل و بددل میلددی هددردو از پوهنتددون ملددی آسدترالیا در‬
‫سالهای ‪1990‬م) در نظر بگیریم هدف امروزی این تخریبکاری بدده فددروریختن هویددت تداریخی‪،‬‬
‫هویت جغرافیایی و هویت ملی و ارزشهای ملی‪ ،‬ادبی و فرهنگی کشور افغانستان انجامیده است‪.‬‬
‫فساد اندیشه و آرمان سیاسی این افدراد وقتددی ماننددد آفتدداب بددرای ملددت افغانسدتان هویددا شددد کده در‬
‫تلسکوپهای جستجوگر تاریخ سیاسی گدشتۀ خود صرف حبیباله کلکانی مشهور بدده بچددۀ سددقاو را‬
‫تنها چهرۀ درخشان تاریخی یافته و استخوانهای او را بردوش کشیدند‪ .‬عدددۀ هددم کمددی جلددوتر رفتدده‬
‫درصدد قهرمان سازی نادرشاه افشار به مثابه آخرین شاه خراسددان بددر آمدنددد در حالیکده در جهدان‬
‫سیاستهای منطقوی امروزی یگانه امید رسیدن به خراسان موعود هم پیوستن به صددفوف داعددش و‬
‫ایجاد والیت خراسان خواهد بود!‬
‫پروسة پشتون ستیزی ووطن ستیزی و تخریب وطن و هرچدده در گذشدته بده ندام افغانسددتان و افغددان‬
‫وجود داشته بخصوص بعد از شکسددتهای انتخابدداتی مددهش عبدددللا عبدددللا کاندیدد مشددترک شددورای‬
‫نظار تاجیکها و حزب وحدت هزارهها و هواخواهان چپی و راستی آنها از تریبیون سیاسددی ضددد‬
‫پشتون با وجود حمایت یک دستگاه عظیم تبلیغاتی رسانه یددی وابسددته و منددابع پدولی بددی حسدداب‪ ،‬بدده‬
‫اوج جنون آمیددزی رسدید‪ .‬ایددن اوجگیددری پشتونسددتیزی و وطدن سدتیزی در میددان ناسیونالیسدتهای‬
‫افراطی قومگرای تاجیک ناشی ازهضم نکردن این حقیقت تلخ اسددت کدده قدددرت سیاسددی را در یددک‬
‫کشور عنعنوی مانند افغانستان‪ ،‬که عمدتا ا معیدار تعلددق داشددتن قددومی کاندیدددها محددک انتخدداب مدردم‬
‫اسددت‪ ،‬یددا باداشددتن اکثریددت قددومی در پددای صددندوقهای رایدددهی‪ ،‬یددا بددا پشدتیبانی طیدارات بدی ‪52‬‬
‫امریکایی میتوان بدستآورد‪ .‬شورای نظار قدرت سیاسددی را در سددال ‪2001‬م بدده کمددک طیدارات‬
‫بی ‪ 52‬امریکایی بدستآورد (لطیف پدرام‪ ،‬امین صیقل) و داکتر عبداله عبداله قددادر شددد بددا مداخلددۀ‬
‫مستقیم وزیر خارجۀ امریکا مقام ریاست جمهوری اشرف غنی را نصف کنددد و خدود را شددریک او‬
‫ساخته بدینگونه یک حکومت ناتوان و منقسم شده را در بدترین شرایط سیاسددی‪ ،‬امنیتددی و اقتصدادی‬
‫باالی مردم افغانستان تحمیل نماید‪.‬‬
‫شخصی بنام فیسبوکی مولوی "عبدالبصیر بهراوي" خطاب به قوم پشتون در یک کامنت چنین‬
‫نوشت‪" :‬با چه بی شرف قومی گرفتار آمده ایم"؛ شخص دیگری از زبان پشتو بنام "زبان‬
‫دوزخی" یاد کرد‪ .‬چون کامنت را حذف کردم اسمش را نمیدانم‪ .‬به هی قوم و زبان مردم ما نباید‬
‫توهین کرد‪ .‬روزی خواهد رسید که در این مملکت کدام خالص گیر موجود نخواهد بود!‬
‫محترم فرید بهمن در این مورد چنین مینویسند‪ ..." :‬فرقه هاي مشخص از میان گروه هاي‬
 ‫‪ □ 298‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫سیاسي هزاره تبار و تاجیك تبار با داشتن قدرت عظیم دسترسي به نشرات مجازي و با اتكا بر‬
‫پشتیباني مافیاي قدرت تبار خودشان و سپاه پاسدار ایران و اي اس اي سیل توهین و دروغ و‬
‫تهمت و دشنام و نفرت را به ادرس مردم پشتون افغانستان جاري ساخته اند‪ .‬اینها فرقه هاي كم‬
‫تعداد اما به شدت متعصب و كونه اندیش استند‪ .‬بین أفراد این گروه ها شدت تبارنفرتي درجات‬
‫متفاوت دارند‪ ،‬بعضن به روشني و بدون اندك تأملي دست به نفرت پراگني علیه كتله فرهنگي‬
‫پشتون میكنند و تعدادي با مخفي گویي پنهان در روس ابراز مطالب نفرت پراگني میكنند‪ .‬این را‬
‫هم باید متوجه باشیم كه هزاره هاي فرقه گراي كویته پاكستان در قدم نخست و بعد هزاره هاي‬
‫فرقه گرا استرالیا و كانادا فعال تر در این عرصه هستند‪ .‬ناگفته نماند كه اكثر این هزاره هاي‬
‫فرقه گرا مهاجر شده در استرالیا و كانادا اصلن شهروندان پاكستاني هستند كه با استفاده از تذكره‬
‫و پاسپورت افغاني خود را افغان جا زده اند‪ .‬توجه كنید كه فقط تعداد هزاره هاي فرقه گرا تبار‬
‫نفرت مقصدم است‪( .‬صفح ٔه فیسبوک فرید بهمن ‪ 15‬مارچ ‪2020‬م) "‬
‫بدبختانه این در حالی است که کشور در آتش تروریزم مذهبی طالبان میسوزد و اخیرا هیوالی سیاه‬
‫داعش به آن اضافه شده ودشمنان منطقوی تیغهای خود را برای تجزیۀ این کشور نیز تیزتر کرده‬
‫اند (اظهارات اخیر ضمیر کابلوف نماینده روسیه برای افغانستان پالن "ب" رابرت بلکویل سفیر‬
‫سابق امریکا در دهلی و نک کلگ عضو پارلمان انگستان در سال ‪ 2011‬و پالن سال ‪2008‬م‬
‫امریکا و اسراییل در مورد تغییر نقشة شرق میانه)‪.‬‬
‫اشاع ٔه فدرالیزم وتجزیه طلبی بر مبنای خطوط قومی!‬
‫قومپرسددتی از هددر نددوعی و زیددر هددر ندامی منجملدده «حددل مسددئله ملددی» مخدرب بدوده و در نهایددت‬
‫هیاهوی تجزیه افغانسددتان را بدده میدان مددیآورد بخصددوص در شددرایط جدداری کدده تقسدیم میهنمدا را‬
‫دشمنان ما آسانترین راه برای غلبه برما بدرای مقاصددد توسددعه طلباندده و اسدتعماری خددود تشددخیص‬
‫کرده اند‪ .‬بنابر آن حدل مسددئله ملددی در افغانسددتان نده از راه برخددورد قومگرایاندده‪ ،‬ندده از راه تجزیدده‬
‫کشور‪ ،‬بلکدده تنهددا از راه دموکراسددی و مددردم دوسددتی‪ ،‬واقعبینددی‪ ،‬اعتمدداد و همکدداری اقددوام‪ ،‬تددأمین‬
‫حکومت قانون‪ ،‬ختم استیالی مافیایی جنگساالران یا قوماندانهای جهادی سابق که در مناطق زیددر‬
‫کنترول خود به فرعونهای زمان مبدل شده اند میسر است‪.‬‬
‫سددوال ایددن اسددت کدده جدددایی شددمال از جنددوب چدده نفعددی بددرای باشددندهگان والیددات تاجیددک نشددین و‬
‫هزارهنشددین کشددور کدده در جنددوب کوههددای هندددوکش زندددهگی مددیکنن دد ببددار مددیآورد؟ از لحدداظ‬
‫جغرافیایی والیات پنجشددیر‪ ،‬پددروان‪ ،‬کاپیسدا‪ ،‬بامیددان‪ ،‬دایکنددی و غزنددی عمددتا ا در جنددوب کوههددای‬
‫هندوکش قرار دارند‪ .‬تنها موجودیت تونل سالنگ و چندین گردنه صعب العبوری این والیددات را بدده‬
‫والیات واقع درشمال هندوکش وصل میکنند‪ .‬دسترسددی بده والیدت هددرات و بددادغیس از جنددوب بده‬
‫مراتب آسانتر از شمال‪-‬شرق کشور است‪ .‬بنابر آن باشددندهگان همده ایددن والیددات بده اجبددار موقعیدت‬
‫طبیعی و جغرافیایی خویش از قرنها به اینسو در ازدواج با باشندهگان والیددات پشتوننشددین شددرقی‪،‬‬
‫جنوب شرقی و جنوب غرب کشور بوده و برای ابد شریک روزهای خددوب و بدد زنددهگی همدددیگر‬
‫هستند‪ .‬هرگاه آرمان ناسنجیده جدایی طلبددان تاجیددک و هددزاره بده حقیقددت مبدددل گددردد‪ ،‬تاجیکهددا و‬
‫هزارههای ساکن والیات جنوب هندوکش ناگزیر همچنان اتباع کشور افغانستان باقی خواهند ماند اما‬
‫این بار با کم شدن درصدی نفوس شان به اقلیت کوچکتری مبدل خواهند شد‪ .‬در عین زمان با تقسیم‬
‫افغانستان به شمال و جنوب‪ ،‬تاجیکهای ساکن والیات شدمالی خددود را دفعتدا‪ ،‬شددهروندان‪ ،‬بده گفتدده‬
‫خودشان‪ ،‬کشور جدیدالتأسیس "ترکستان" خواهند یافت‪ .‬بلی ترکستان چون اسم تاریخی ایددن والیددات‬
‫در گذشته نه چندان دور "ترکستان افغانی" بود‪.‬‬
‫از جانب دیگر کسانیکه به نادانی از تاریخ به ایجاد خراسان در شدمال دل بسددته انددد بایددد بدانندد کدده‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪299‬‬

‫آنچه از خراسان باستانی در افغانستان باقیمانده صرف شامل والیات بادغیس و هرات و بخشهایی‬
‫از غور میگردد در حالیکه بلددخ شددامل تخارسددتان باسددتان اسددت‪ .‬در حقیقددت از تقسددیم افغانسددتان و‬
‫ایجاد کشور "ترکستان" تنها کسانیکه مستفید خواهند شد اقوام ترکتبار و مغولی اوزبیددک‪ ،‬هدزاره‪،‬‬
‫ترکمن‪ ،‬یوغور‪ ،‬قرغیز ساکن شمال هندددوکش خواهنددد بدود‪ .‬ایددن اقددوام بدده گددواهی تدداریخ مغولهددا‪،‬‬
‫سلجوقیان‪ ،‬خوارزمشاهیان‪ ،‬شیبانیها‪ ،‬تیموریها همه سرباز و بددا اسددپ و شمشددیر زاده میشدوند و‬
‫ناگزیر حاکمیت تاریخی خود را باالی این سرزمینها دوبدداره اعدداده خواهنددد کددرد‪ .‬در عمددل بازنددده‬
‫گان حقیقی در این سناریو تاجیکهای بدخشان و هزارههای مغولی دری زبان بلخ خواهند بود که با‬
‫جدایی از پیکره اصلی هم نژادان خود در جنددوب هندددوکش دفعتددا بده یددک اقلیدت بسدیار محدددود در‬
‫کشور ترکتبار "ترکستان" به حاکمیت شیبانی خان های امروزی تن در خواهند داد‪.‬‬
‫اکرام اندیشمند مینویسد که‪" :‬اگر در یک احتمال فرضی نظام فدرالی در افغانستان محقددق شددود کدده‬
‫بصورت طبیعی معیارهای قومی نقش اصدلی را در شددکل گیددری واحدددهای فدددرال خواهددد داشددت‪،‬‬
‫تاجیکها و زبان فارسی دری بازندگان اصلی در این نظام هستند‪ .‬تاجیکهددا بددرخالف سددایر اقددوام‬
‫در بخش بزرگ جغرافیای افغانستان سکونت دارند‪ .‬تاجیکها به همان حدی که در شهرهای شمالی‬
‫قندز و بغالن به سر میبرند به همددان حددد در شدهرهای جنددوبی گردیددز و غزنددی زندددهگی مدیکننددد‪.‬‬
‫تاجیکها به همان حدی که در والیات شمال شرقی تخار و بدخشان هسددتند بیشددتر از آن در والیددات‬
‫غربی و شمال غربی بادغیس‪ ،‬فراه و هرات موقعیت دارند‪ .‬تاجیکها آنگونه که در والیددات شددمالی‬
‫فاریاب‪ ،‬جوزجان و سرپل زندهگی میکنند در والیات شرقی و جنوبی ننگرهار‪ ،‬لغمددان و لددوگر هددم‬
‫حضور دارند‪ .‬حضور و سکونت تاجیکهددا در مندداطق مرکددزی افغانسددتان و والیددات مرکددزی نیددز‬
‫بسیار گسترده است‪ .‬تشکیل نظام فدرالی و مرزبندی های والیات در واحدهای فدرال شددرایط بسددیار‬
‫دشواری را برای تاجیکها تحمیل میکند‪ .‬تاجیکها در بسیاری از این واحد ها به اقلیتهای قددومی‬
‫تحت فشار تبدیل میشوند‪ .‬در حالی که هنوز هددی نشددانی از ایجدداد نظدام فدددرال در افغانسدتان دیددده‬
‫نمیشود مرزهای که هواداران قومی این نظام به واحدهای فدرالی میکشند ترسیمی از بددی عدددالتی‬
‫و تصویری از آتیۀ تاریک سقوط در خصومت و منازعات قومی است‪ .‬زیان و ضددرر نظدام فدددرال‬
‫برای زبان فارسی دری‪ ،‬زبان فراقومی و زبان تفاهم ملی در افغانستان جبددران ناپددذیر خواهددد بددود‪.‬‬
‫کاربرد زبان فارسی دری که زبان اول و زبان مادری تاجیکها و هزارهها و زبددان دوم تمددام اقددوام‬
‫افغانستان است در نظام فدرالی محدود میشود‪ .‬ندده تنهددا زبددان فارسددی دری قلمددرو حضددور و نفددوذ‬
‫سرتاسری خود را در افغانستان از دست میدهد‪ ،‬بلکه مردم اقوام دیگر از بزرگترین زبان تداریخی‬
‫و علمی سرزمین خود و از یگانه زبان تفدداهم بددین القددومی محددروم میشددوند‪ .‬ایددن محرومیددت بددرای‬
‫جوامع اقوام دیگر که ظهور نخبگان آنها در تاریخ کهن و معاصددر ایددن سدرزمین پیوسددته بددا زبددان‬
‫فارسی دری پیوند دارد غیر قابل جبران خواهد بود“‪.‬‬
‫بدده گفتدده رزاق مددامون (کابددل پددرس جددون ‪ )۲۰۱۱‬مشددکل هزارههدا دریددن کشدور و در کشددورهای‬
‫همسایه‪" ،‬قومی" نیست؛ "بی عدالتی" است‪ ،‬حاصل ارادۀ رهبددران محلددی‪ ،‬جامعدة مسددلط روحانیددت‬
‫شیعه است‪ ،‬فرماندهان و معامله گران هم تبددارخود شدان اسددت‪ ،‬نبددودن منددابع طبیعددی اسدت‪ ،‬نبددودن‬
‫زیربناه دای اقتصددادی و مواصددالتی اسددت‪ ،‬نبددودن زیربناهددای تعلیمددی و فرهنگددی اسددت‪ ،‬در اخیددر‬
‫محصور بودن جغرافیایی آنهاست‪ ،‬مشکل متفاوت بودن فزیکی آنهاست و بعضا هددم مسددلۀ متفداوت‬
‫بودن مذهبی آنهاست در میان محیط بزرگتری که زندهگی میکنند"‪ .‬آیا این مشکل بددا قطددع وفدداداری‬
‫به افغانستان حل میشود؟ معلوم است که جواب منفی است چون اگر حل میشددد در طددول ‪ ۱۴‬سددال‬
‫اخیر که مناطق هزاره نشتن عمالا با خود مختاری توسظ احزاب و رهبران خودشان اداره مددیگدردد‬
‫حل میشد چون به منابع بزرگ کمکهای جامعة جهانی نیز دسترسی داشتند‪ .‬آقای خلیلی بددرای ‪۱۲‬‬
‫سددال معدداون ریددیس جمهددور کددرزی ب دود ام دا هزارهجددات صدداحب بددرق نشددد! در ایددن زمیندده تمددام‬
 ‫‪ □ 300‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫دستآورد خلیلی برای هزارهجات چند تددا دسدتگاه بددرق آفتددابی و دیددزل جنریتددر بددود کدده قیمددت فددی‬
‫کلیوات برق آن ‪ ۴۵‬افغانی اسددت بده مقایسدده ‪ ۲‬افغدانی در کابددل‪ .‬حدداال آقدای خلیلددی نبایددد دولتهددای‬
‫افغانستان را مقصر بداند‪.‬‬
‫هویت ملی یک احساس تعلق داشتن به یک ملددت و یدک کشدور و احسدداس غدرور وطدن پرسددتی و‬
‫احساس مباهات به افتخارات یک کشور بصددورت طبیعددی و داوطلباندده میددان افدراد بدهوجود میآیددد‪.‬‬
‫هرگاه افددرادی و قدومی بعددد از زنددهگی سدده صدسدداله نتواننددد چنددین احسدداس تعلدق داشدتن بدده ملددت‬
‫افغانستان و کشور افغانستان را در خود بیابند‪ ،‬مبارزات مردم آن در کسب خودمختداری و اسددتقالل‬
‫برایشان افتخار آفددرین نبددوده باشددد‪ ،‬جنگهددای میهنددی و مقاومددت در مقابددل اسددتعمارگران انگلیسددی‬
‫غرور وطن پرستی را در آنها به شور نیاورده باشدد و بدرعکس ایددن کشدور را سداخته و پرداختددة‬
‫استعمار قلمداد کنند و کددوروش کبیددر را خراسددانی بخواننددد و در تخیددل افتخددارات کددوروش کبیدر و‬
‫ایران بزرگ و ایرانزمین در موجودیت دولددت موجددوده ایددران در همسددایگی مددا زندددهگی کنندد‪ ،‬بددا‬
‫حسددرت از نددادر شدداه افشددار و امپراطددوری صددفوی یدداد نماینددد‪ ،‬کوشدش مددردم افغانسددتان را بددرای‬
‫حفاظت از زبان فارسی دری متداول در این کشور در مقابل هجوم فرهنگی ایران "پارسی ستیزی"‬
‫قلمداد کنند‪ ،‬پیوسطه استبداد بیش از صدسال قبل امیرعبدالرحمن خددان را بددرخ بکشددند و در عددوض‬
‫جنگ افشار و میخ کوبیدن بر سرها و رقص مرده را فراموش کننددد‪ ،‬مانندد آن اسددت کدده ایددن افدراد‬
‫عمالا دریک سرزمین بیگانه زندهگی کددرده ودر راه خطرندداکی قدددم میزننددد‪ .‬ایدن راه بده بددن بسددت‬
‫برمیخورد و مقصد دلخواه ندارد‪.‬‬
‫جیوپولیتیک افغانستان‬
‫کشور موجودة افغانستان نظر به شرایط دشوار طبیعی و جغرافیددایی آن و پراگندددگی محددل سدکونت‬
‫اقوام آن قابل تجزیه نیست‪ .‬اگر چنین تجزیه هم صورت بگیرد بازهم به مفاد قددوم تاجیدک و هددزاره‬
‫که مدعیان اصلی تجزیه هستند هم نمیباشد و عمالا آنها را به اقلیتهای کددوچکتری در کشددورهای‬
‫"افغانستان" در جنوب و "ترکستان" در شمال هندوکش مبدل خواهد سداخت‪ .‬جبددر زمددان و موقعیددت‬
‫طبیعی و جغرافیایی اقوام پشتون‪ ،‬تاجیک‪ ،‬هزاره‪ ،‬اوزبیک و غیددره را در ایددن کشددور در کنددار هددم‬
‫قرار داده و باید راههای زندهگی باهمی را بیابند‪ .‬آقای دسدتگیر روشددنایی در صددفحه فیسددبوک خددود‬
‫بتاریخ ‪ ۱۴‬مئ سال جاری مینویسد‪ " :‬تا هنوز امکانات و ظرفیدت هدای جلددوگیری از حددوادثی کدده‬
‫هی کس وقوع آن را آرزو نمی کند و هی کس نمی خواهد آن را ببینددد وجددود دارد‪ .‬قددوم و قومیدت‬
‫را سیاست نکنید‪ .‬این کار نفرت انگیز فاجعه آور است‪ .‬اگر در افغانستان چنددین فاجعدده ای رخ دهددد‬
‫آنانی وارد عمل خواهند شد که تعصب ها و نفرتهای کور قومی و مذهبی را تحریک کنند و آنددانی‬
‫به میدان خواهند آمد که در انسان کشی و ریختاندن خون به مرحلۀ جنون رسیده اند و آماده هستند تا‬
‫هزارها انسان از جمله کودکان‪ ،‬زنان و مردان را به نام قوم‪ ،‬مذهب‪ ،‬زبدان و منطقده بکشددند"‪ .‬نبایددد‬
‫پلها را در عقب خود تخریب کنیم‪.‬‬
‫حل مسئله ملی در افغانستان نه از راه برخورد قومگرایانه‪ ،‬نه از راه تجزیه کشور‪ ،‬بلکه تنها از راه‬
‫دموکراسی و مردم دوستی‪ ،‬واقعبینی‪ ،‬اعتماد و همکاری اقوام‪ ،‬تأمین حکومت قانون‪ ،‬خددتم اسدتیالی‬
‫مافیایی جنگساالران یا قوماندانهای جهادی سابق که در مناطق زیددر کنتدرول خددود بدده فرعونهددای‬
‫زمان مبدل شده اند میسر است‪ .‬اصالح سیستم اداره محلی‪ ،‬تجدیدد نظددر بددر حدددود جغرافیدده ادارات‬
‫محلی بر اساس عالیددق مشددترک قددومی‪ ،‬فرهنگددی و دادن اختیددارات الزم بده باشددندهگان والیدات در‬
‫انتخاب رهبران خود و پیشبرد امور محلی با حفظ اقتدار و حاکمیت دولت مرکدزی‪ ،‬در حددل مسددایل‬
‫ملی کمک میکند‪ .‬سیستم اداره محلی مندرجۀ قانون اساسی نافذه ششم دلو ‪ ۱۳۸۲‬ه ش کشور زمینه‬
‫های سهمگیری الزم مردم والیات را در اداره امور محلی آنها فراهم نمیکند‪ .‬احترام به حق مدردم‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪301‬‬

‫والیات در سهمگیری بیشتر در اداره امور محلی آنهددا مددردم و اقدوام مختلدف کشددور را در اکنداف‬
‫کشور مالک سرنوشت خددویش سدداخته پروسدۀ انکشدداف ملددت واحدد افغانسدتان را تحکددیم میبخشددد‪.‬‬
‫میتوان با تفاهم ملی این نقیصه را از طریق لویه جرگه بعدی مرتفع کرد‪.‬‬
‫اقدامات یک اقلیت فاسد در جهت تضعیف و بی اعتبار کردن ادارهء دولت‪ ،‬بی اعتبار کردن نظام‬
‫دموکراسی و بی اعتبار کردن ساختارهای دموکراسی مستقیمآ به ادامهء جنگ تروریستی در‬
‫کشور توسط طالبان که به نیابت از استخبارات بیگانه جریان دارد کمک کرده و خروج نیروهای‬
‫خارجی را از کشور به تعویق انداخته است‪ .‬استخبارات پاکستانی دالیل این جنگ تروریستی را‬
‫در افغانستان "جنگ بین القومی" تعریف نموده اند (پرویز مشرف‪ )2013 ،‬و این درست همان‬
‫برداشتی است که اقلیتهای به قدرت رسیده توسط امریکاییها در افغانستان از این جنگ دارند و‬
‫دینامیزم ادامهء جنگ را نه تروریزم صادر شده توسط استخبارات اردوی پاکستان برای تبدیل‬
‫افغانستان به یک دولت تحت الحمایه‪ ،‬بلکه "مسائل ملی" حل ناشده در کشور بخصوص تالش‬
‫قوم پشتون برای اعادهء زعامت سیاسی تاریخی خود میدانند‪.‬‬
‫حوادث صد سال قبل و ارتباط آن با شرایط امروزی افغانستان‬
‫در صد سال اخیر در افغانستان تسلسل مبارزه میان خوب‪ ،‬بد و زشت بطور واضح مشهود است‪.‬‬
‫از روز استقالل در سال ‪1919‬م تا امروز مبارزه میان جنگساالران و زورگویان محلی و‬
‫حکومت مرکزی و همچنان مبارزه میان عناصر بنیادگرای عنعنوی به رهبری روحانیون و‬
‫نیروهای ترقیخواه که آرزومند پیشرفت کشور در قطار کشورهای پیشرفته دنیا میباشند همچنان‬
‫جریان دارد‪ .‬شباهت مسائل و عوامل شکست نهضت امانی با مسائل و عوامل ارتجاعی امروزی‬
‫که در مقابل توسعهٔ دموکراسی‪ ،‬حقوق اساسی مدنی مردم‪ ،‬توسعهٔ حقوق بشر منجمله حق تعلیم و‬
‫تربیه و حقوق و آزادیهای ابتدایی فردی مانند مساوات در برابر قانون‪ ،‬پوشیدن لباس‪ ،‬کار و‬
‫اشتغال هنوز هم به همان شدت صد سال خود باقیست‪ .‬حتی نسلهای امروزی افراد در همان‬
‫نقشهای متخاصم پدران و پدر کالنهای خود قرار دارند‪ .‬بطور مثال اگر نزدیک به صد سال قبل‬
‫خلیل للا خلیلی به حمایت از حبیب للا کلکانی در کنار او قرار گرفت‪ ،‬پسر او امروز در کنار‬
‫شورای نظار قرار دارد! امروز هم اشخاصی هستند که برای ادامهٔ سلطهٔ مافیای جهادی فرد‬
‫مجاهد را برتر از سائر افراد جامعه پنداشته امتیازات بیشتر برای آنها تقاضا دارند‪ .‬این تنها‬
‫طالبان نیستند که مخالف مظاهر فرهنگ متداول امروزی در جهان اند و جز از شریعت هی‬
‫قانون دیگری را برسمیت نمیشناسند بلکه هستند باندهایی از مجاهدین سابق که در شهرها‪،‬‬
‫اطراف و اکناف کشور در مخالفت با مظاهر تمدن و فرهنگ متداول امروزی محاکم صحرایی‬
‫برپا کرده فرمان به سنگسار مردم میدهند‪ .‬مانند آنست که زمان در افغانستان منجمد شده است!‬
‫در طول یکصد سال گذشته عناصر متعصب مذهبی که در مخالفت با ترقیخواهی یا مدرنیزم‬
‫قرار گرفتند شامل بنیادگرایان‪ ،‬اسالمگرایان‪ ،‬و اخیرآ گروههای وهابی و تکفیری میباشند‪.‬‬
‫کسانیکه با نهضت امانی مخالفت کردند در ده ٔه دموکراسی ‪ 1973-1964‬میالدی با آزادی های‬
‫فردی و اجتماعی سر مخالفت گشودند‪ .‬در این دوران تیزاب پاشیدنها بروی دختران مکاتب رواج‬
‫یافت و عامل شهادت عبدالرحمن در لغمان‪ ،‬عبدالقادر در هرات و سیدال سخندان در پوهنتون‬
‫کابل گردیدند‪.‬‬
‫اسالمگرایان متعاقبآ بر مبنای فتوای به خطر افتیدن دین اسالم در مقابل جمهوری داوود خان‬
‫بغاوت نموده در سال ‪ 1975‬به اعزام گروپهای مسلح خرابکار از پاکستان اقدام کردند که ترور‬
‫علی احمد خرم وزیرپالن در کابل و شورش پنجشیر را میتوان نام برد‬
 ‫‪ □ 302‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫بر همین تسلسل کسانیکه با نهضت امانی مخالفت کردند در دهه های ‪ 1980‬و ‪ 1990‬میالدی‬
‫حیات دوباره یافته به عنوان تنظیمهای جهادی بنیاد گرا و اسالمگرا در صفوف قیامهای مردمی‬
‫رخنه کرده رهبری مقاومت مردم را در برابر حکومتهای خود کامه کودتای هفتم ثور گرفته‬
‫هزاران مکتب را ویران کردند و آتش زدند وهزاران معلم و متعلم بیگناه را به شهادت رسانیدند‪.‬‬
‫متاسفانه امروز بعد از گذشت ‪ 19‬سال از سقوط حکومت قرون وسطایی طالبان و سپردن زمام‬
‫امور افغانستان به گروههای جهادی بنیادگرایان و اسالمگرایان ذهنیت افراط گرایی مذهبی‬
‫تکفیری مجاهد پرور در نصاب درسی مضامین دینی سیستم تعلیم و تربیهٔ کشور داخل شده است‬
‫و تراوشات چنین ذهنیت مخرب از پشت تریبیونهای مهم از طریق رسانه های ملی در جامعه‬
‫منتشر میگردد‪ .‬به همین ارتباط میر عبدالواحد سادات مینویسد‪" :‬ذهنیت تکفیری ‪ ...‬مخالفان را‬
‫«کافر» خوانده و برای مشروعیت «فتوای» خویش به آیات و احادیث استناد مینماید‪ .‬این ذهنیت‬
‫در طول تاریخ و از جمله درصد سال اخیربا الهام از مدرسه دیوبند وبه اشکال مختلف تاکنون‪،‬‬
‫در جدل تاریخی علم و جهل و بعد از شمس النهار که تجدد و تقابل آن با سنت مطرح است و‬
‫طی جنبش های مشروطیت اول و دوم و نهضت امانی و «ال تی» خواندن شاه امان اله و ‪ ...‬تا‬
‫کنون از جهل پاسداری و برای بغاوت زمینه سازی نموده است‪ ...‬اعالم‪...‬در نهم سپتامبر و در‬
‫خیمه لویه جرگه این ذهنیت بگونه دیگر و توسط یکی از بلند گویان ارشد این تفکر بیان گردید ‪،‬‬
‫( تا جایگاه شکست خورده و تاریخ تیر شده ارستوکراسی «جهاد» و سیطره تسلط مافیایی آنان‬
‫تحکیم یآبد) و صاف وساده شهروندان کشور به درجه یک و ثانوی تقسیم واعالم گردید که «‬
‫مجاهد » برترو با دیگران مساوی نمی باشد و منکر آن « کافر باللا » است‪( .‬میر عبدالواحد‬
‫سادات‪ ،‬ذهنیت تکفیری و تداوم کشتار‪ ،‬سالخی ارزشهای مدنی و ‪ ،...‬سایت انترنتی هود)‪.‬‬
‫طالبان و داعشیان نیز افراد خودرا "مجاهد" و عملیات خودرا "جهاد" مینامند‪ .‬امروز مبارزه با‬
‫طاعون طالب و داعش نباید منحصر به دفاع مسلحانه در برابر تجاوزات آنها و حمالت مسلحانه‬
‫برای نابودی آنها باشد‪ .‬بنابرآن مبارزه با ذهنیت جهادی‪-‬طالبانی و ذهنیت تکفیری‪-‬داعشی که بر‬
‫مبنای آنها تروریست در مدارس پاکستان و افغانستان تولید میگردد‪ ،‬باید در صدر پالن کاری‬
‫ترقیخواهان قرار داشته باشد‪.‬‬
‫همانطوریکه تا صد سال قبل استعمار کهن در تقابل با بنیادگرائی مذهبی از روش دوگانهٔ مقابله و‬
‫حمایت کار میگرفتند‪ ،‬امروز نیز استعمار نوین غربی با روش امپریالستی خود مطابق منافع‬
‫روز و منافع دراز مدت استراتژیک خود به مقابله و یا حمایت از افراط گرائی میپردازند و در‬
‫رشد و اشاع ٔه تروریزم افراط گرای مذهبی نقش مهمی داشته و با سرنوشت ملتها‪ ،‬منجمله‬
‫سرنوشت ملت ما‪ ،‬به یک بازی بزرگ استعماری نوین مشغول اند‪.‬‬
‫چه راهی در مقابل وجود دارد؟‬
‫قومپرستان تنگ نظر ضد پشددتون بایددد تددا حددال دانسدته باشدند کده آرایددش قددومی و جغرافیددایی ملددت‬
‫افغانستان طوری است که بدون مداخلۀ مستقیم نظامی و سیاسی خارجی توان گددرفتن قدددرت سیاسددی‬
‫را نه با لولۀ تفنددگ دارندد و ندده از راه یددک انتخابددات آزاد و مسددتقل و نظددارت شددده‪ .‬قددومی سددازی‬
‫هرچه بیشتر مسایل ملی به انجماد هرچه بیشتر این حالت افزوده روشنفکرانی راکه خواهددان تقویددت‬
‫بنیاد های ملی و مدنی دموکراتیک کثیرالقومی بر مبنای حقوق مساویانه افراد و اقوام اندد از صدحنه‬
‫دور میسازد‪ .‬باید پذیرفت که تجزیۀ این کشور هم امکان پذیر نبوده و این کشددور بددا همددین جغرافیدده‬
‫واسم به مثابه وطن مشترک تمام اقوام برادر این سرزمین باقی خواهد ماند‪ ،‬همانطوریکه در قانون‬
‫اساسی کشور تصریح شده است‪ .‬باید پذیرفت که مشکل افغانسددتان بیعدددالتی و فسداد اسدت‪ ،‬مشدکل‬
‫این کشور قبضۀ قدرت دولتی و اقتصادی توسددط مافیدای جهددادی و قددومی‪ ،‬از هددر تباریکدده هسدتند‪،‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪303‬‬

‫میباشد‪ .‬بنابرآن اینرا هم باید پذیرفت که تنها از روی تفاهم صددادقانۀ ملددی‪ ،‬تنهددا از راه دمددوکراتیزه‬
‫کردن هرچه بیشتر حیات سیاسی و اقتصادی و فرهنگی کشور و حمایت از حاکمیت قانون میتددوان‬
‫به حل مسایل ملی پرداخت از آن جمله اسددت دادن قدددرت و امکانددات بیشددتر بددرای مددردم والیددات و‬
‫ولسوالیها برای سهمگیری مستقیم و موثر در امور اداری و اقتصادی شان‪.‬‬
‫قومی سازی هرچه بیشتر مسایل ملددی بدده گسسددتن پیوندد هددای مشددترک ملددی انجامیددده آن نیروهددایی‬
‫افراطی شوونیستی قومی را در صددف مقددم سیاسددت کشددورخواهد آورد کدده عواقددب آن بددرای همدده‬
‫مرگبار خواهد بود‪.‬‬
‫اخیرآ به سلسل ٔه مالی لنگها‪ ،‬بچ ٔه سقاو ها و مالعمرها یک مالی انصاری تازه در غرب کشددور بدده‬
‫تبلیغ افکار افراطی مذهبی آغاز نموده و عناصر اخوانی معروف از جملدده اسددماعیل خددان و عبددللا‬
‫عبدللا بیدرنگ به حمایت از او پرداخته اند‪ .‬آنچه این مبلغ مطدرح میکنددد همددان طددرز تفکددر منجمدد‬
‫ضد کوششهای مدرنیته در کشور است که طالبددان و داعدش میخواهندد بدده زور تفنددگ تطبیددق کننددد‪.‬‬
‫بااین طرز دید باید مبارزه کرد و هرگونه اغماض در این خصوص عواقب ناگواری دارد‪.‬‬
‫اتحاد در محور منافع ملی‬
‫بر خالف تبلیغات زهرآگین مغرضین در صفوف جمعیت‪ ،‬جنبش‪ ،‬وحدت و شورای نظار که‬
‫میگویند بجز از منافع قومی و سمتی‪ ،‬چیزی بنام منافع ملی وجود ندارد ؛ منافع ملی که برای‬
‫پشتون‪ ،‬تاجک‪ ،‬ازبک و هزاره یکسان با ارزش باشد وجود دارند‪ .‬دفاع ازتمامیت ارضی کشور‪،‬‬
‫تآمین صلح‪ ،‬تحکیم حکومت قانون‪ ،‬بهبود امنیت جانی و مالی مردم‪ ،‬تحکیم دموکراسی‪ ،‬دفاع‬
‫ازحقوق و آزادیهای سیاسی و اجتماعی‪ ،‬زدودن فقر‪ ،‬افزایش عواید ملی و تولیدات ملی‪ ،‬افزایش‬
‫فعالیتهای اقتصادی‪ ،‬زراعتی‪ ،‬تجارتی و صنعتی که به ارتقای استحدام و تقلیل بیکاری کمک‬
‫کند‪ ،‬استفادهٔ موثر از منابع معدنی‪ ،‬نفتی و‪ ،‬آبی و گازی کشور‪ ،‬افزایش صادرات‪ ،‬جلوگیری از‬
‫فساد اداری‪ ،‬بهبود صحت عامه‪ ،‬اصالح افزایش موثریت و مسلکی ساختن ادار ٔه دولت و خدمات‬
‫دولتی‪ ،‬انکشاف زیربناههای اقتصادی‪ ،‬مواصالتی‪ ،‬ترانسپورتی‪ ،‬مخابراتی‪ ،‬گسترش مطبوعات‬
‫و رسانه ها بر مبنای منافع ملی‪ ،‬و صدها موضوع مشابه در جملهٔ منافع ملی کشور اند که مفاد‬
‫آنها برای هر فرد این کشور یکسان است‪.‬‬
‫وقت آنست که هواداران جمعیت‪ ،‬جنبش‪ ،‬وحدت و شورای نظار در فکر شخصیت سازی و‬
‫تبارز چهره هایی با عقاید منافع ملی همه شمول مردم افغانستان از میان همقطاران خود باشند‪ .‬با‬
‫توجه به تجرب ٔه ‪ 28‬سال ٔه اخیر این تنظیمها‪ ،‬تآکید مزید بر دیدگاههای پشتون ستیزانه و‬
‫تحقیرزبان‪ ،‬تاریخ و فرهنگ قوم پشتون و نفرت پراگنی بر ضد آنها به جز از تجرید مزید خود‬
‫شان از سیاست و ادار ٔه کشور عاقبتی نخواهد داشت‪ .‬این واقعیت را از تجربه شکست پیهم عبدللا‬
‫در سه انتخابات اخیر باید آموخت‪ .‬نمیتوان برای همیشه در عقب نقاب دروغین تقلب انتخاباتی‬
‫نارساییهای خودرا و ناتوانی خود را درجلب حمایت مردم پنهان کرد‪ .‬عبدللا نتوانست نه تنها‬
‫منافع ملی بلکه منافع جمعیت‪ ،‬جنبش‪ ،‬وحدت و شورای نظاررا تآمین نماید‪ .‬همگامی با او دیگر‬
‫هی سودی بجز بد نامی و نفرت برای هواداران خودشان بدست نمی آورد‪.‬‬
‫توجه کنید که روشنفکران پشتون چهره های جنگساالر‪ ،‬فاسد‪ ،‬جهاد فروش وقاچاقبر قوم خودرا‬
‫تجرید کرده اند و هرگز از آنها دفاع نمیکنند‪ .‬وقت آن است که روشنفکران غیر پشتون نیز همین‬
‫کار را انجام دهند و چهره هایی با داشتن عقاید ملی همه شمول مردم افغانستان را از میان‬
‫همقطاران خود تبارز دهند‪ .‬منافع جمعیت‪ ،‬جنبش‪ ،‬وحدت و شورای نظار و سایر گروههای‬
‫قومی در همکاری و همفکری با روشنفکران پشتون است نه در مخالفت با آنها‪ .‬همین اکنون این‬
‫روشنفکران پشتون اند که سد راه بازگست به جهنم امارت اسالمی طالبانی میباشند درحالیکه‬
 ‫‪ □ 304‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫رهبران جهادی این تنظیمها برای معامله با طالبان بر ضد منافع مردم افغانستان صف بسته اند‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪305‬‬

‫بخش نهم‪ :‬دیدگاه های قومی در برابر ملی گرایی‬

‫بحران سیاسی‬
‫همة ما با نگرانی روز افزون از تداوم بحران و وخامت اوضاع سیاسددی موجددود کشددور و ابهددام در‬
‫دورنمای سیاسی آیندده آن رنددج میبریم‪.‬متاسددفانه انتخابدات دو دوره اخیددر ریاسددت جمهدوری صدف‬
‫بندیهای سیاسی و اجتماعی کشور را بر مبنای خطوط قومی‪ ،‬زبانی و سمتی برجسددته تددر سدداخت‪.‬‬
‫میلیونها نفر از مردم کشور با شور و شوق در سدایة تهدیددد تروریسدتان بده پددای صددندوقهای آراء‬
‫رفتند و در انتخابات سهم گرفتند‪ .‬آنچه بررسی آرای ریخته شده به وضداحت نشددان داد ایدن بددود کدده‬
‫مردم ما بطور عمده‪ ،‬و گذشته از بعضی استثناآت محدود‪ ،‬همه بددر اسدداس خطددوط قددومی‪ ،‬زبددانی و‬
‫سمتی رأی داده اند‪ .‬بصورت عمددوم پشددتون بده پشددتون رای داده‪ ،‬تاجیدک بدده تاجیددک و هدزاره بدده‬
‫هزاره‪ ،‬اوزبیک به اوزبیک‪ .‬روشنفکران ما و حتی روشنفکران چپی ما از این امر مستثنی نبودندد‪.‬‬
‫از یک کشور عمیقا ا عنعنوی نمیتدوان چیددزی غیدر از ایددن توقددع داشددت‪ ،‬بخصدوص کده احددزاب و‬
‫تنظیمهای جهادی در سالهای مقاومت بر ضد اتحدداد شدوروی و دولددت حدزب دموکراتیدک خلددق و‬
‫وارث آن حددزب وطددن‪ ،‬بددر مبنددای خطددوط ق دومی‪ ،‬زبددانی‪ ،‬م دذهبی و سددمتی تشددکل یافتدده فعالیددت‬
‫میکردند‪.‬‬
‫وخامت اوضاع سیاسدی موجددود کشددور و ابهدام در دورنمددای سیاسددی آیندد ٔه آن ناشددی از دو پروسد ٔه‬
‫متفاوت است‪:‬‬
‫اول‪ -‬تقدالو مقاومددت مذبوحاند ٔه تنظیمهددای جهددادی و جنگسدداالر در محوریددت عبدددللا عبدددللا کدده از‬
‫زدودن روز افزون نفوذ مافیایی خود در دولت بنابر گسددترش روندددهای دموکراسدی و انتخابددات در‬
‫کشور شدیدآ نگران هستند؛ و‬
‫دوم‪ -‬روند صلح با طالبان و سرنوشت نظام جمهوریت در کشور‪.‬‬

‫در بخشهای زیرین این مسائل را به تحلیل میگیریم‪.‬‬

‫بحران افغانستان و منافع جهان غرب‬

‫دنیای غرب در تعقیب منافع خود از افراطیترین جهادیون اسالمگرا در افغانستان‪ ،‬عددراق‪ ،‬سددوریه‪،‬‬
‫یمن و لیبیا حمایت کددرد و آنهددا را بدده قدددرت رسددانید! مجاهدددین در سدال ‪ ،1992‬طالبددان در سددال‬
‫‪ 1996‬و ائتالف شمال در سال ‪ 2001‬مثالهای بارز آن در افغانستان اند‪.‬‬
‫منافع غرب مطابق به زمان و مکان تغییر مییابند و هماآهنگ به آنها‪ ،‬دوستان و دشددمنان غدرب در‬
‫تغییر اند‪ .‬اگر کسی این الفبای سیاستهای جهدان غددرب را ندانددد‪ ،‬همیشدده در تعجددب‪ ،‬سدردرگمی و‬
‫گمراهی خواهد بود! تشویش از آیندۀ کشور از دور نمای حیات سیاسی‪ ،‬اجتماعی و اقتصادی کشور‬
‫انگیزه نوشتن این پارچه شعر کوتاه در سال ‪۱۹۹۶‬م گردید‪ .‬در آنزمان طالبان بددا حاکمیددت اسددتبداد‬
‫مذهبی قرون وسطایی خود کشور را باالی ساکنین آن به جهنمی مبدل کرده بودند‪:‬‬
 ‫‪ □ 306‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫بخت ما‬
‫رعد از شتاب حادثه هددا نالدده میکندد‬ ‫ابددر سددیه بدده حالددت مددا گریدده میکنددد‬
‫کون و مکان به نالش ما خنده میکند‬ ‫فریدداد زدیددم و شددیون مددا ناشددنیده مانددد‬
‫هربند استخوان به خدا نوحدده میکنددد‬ ‫این کولهبار قامت ما را شکست و ریخت‬
‫کزروزتار ما شددب مددا قصدده میکندد‬ ‫ای بخت نامراد چه سددیه کددردی روز مدا‬

‫ای "ندددددددددددور" تدددددددددددرا شدددددددددددکوه از ایدددددددددددن بخدددددددددددت مدددددددددددا چددددددددددده سدددددددددددود‬

‫چدددددددددددددون بخدددددددددددددت مدددددددددددددا ز کدددددددددددددوری مدددددددددددددا شدددددددددددددکوه میکندددددددددددددد‬

‫نوراحمد خالدی‪ ،‬کانبرا‪ ،‬آسترالیا‪ ۱۲ ،‬فبروری ‪۱۹۹۶‬‬

‫متأسفانه ‪ 24‬سال بعد هنوز هم "ابر سیه به حالددت مدا گریدده میکنددد و رعددد از شددتاب حادثددهها نالدده‬
‫میکند" هنوز هم تشویش از دورنمای کشور همانند سال ‪1996‬م در تار و پود مردم مددا الندده کددرده‬
‫است‪ .‬همه ساله مناطق سرخ رنگ و مناطق زرد رنگ که نقشههای امنیتی والیددات و ولسددوالیهای‬
‫کشور را لکهدار کددرده انددد و نمایشددگر مندداطق تحددت اداره و مندداطق زیدر حملدة طالبددان میباشددند‪،‬‬
‫گسترش مییابند‪.‬‬
‫با سقوط دولت طالبان و ایجاد قانون اساسی جدیددد و تشددکیل حکومددت جمهددوری اسدالمی افغانسددتان‬
‫(‪۲۰۰۳‬م) امیدواریهای زیادی برای آینده موجود بود‪ .‬سددوال ایددن اسددت کدده چدرا و چگوندده وضددع‬
‫اینگونه شد؟‬

‫‪ 2006‬و شروع دوبارۀ ناآرامیها‬

‫در سال ‪2005‬م به کابل مسافرت کردم‪ ،‬در همه جا شوق و امیدواری موجددود بددود‪ ،‬سددازندهگی در‬
‫شهر دیده میشد‪ ،‬جنگ نبود‪ ،‬آزادی بود و دورنمای کشور روشن و شگوفان معلوم میشد‪.‬‬
‫متأسفانه درست در سال بعدش‪ ،‬یعنی سال ‪2006‬م‪ ،‬اولین فیر مرمیها و انفجدار بمبهدای دشددمنان‬
‫ترقی‪ ،‬آزادی و سعادت مردم‪ ،‬سایۀ شومی باالی امیدواری مردم افگند‪ ،‬سایۀ سیاه و شوم جنگ بداز‬
‫در افق کشور از شرق ظاهر شدند‪ .‬آن دیوی که به زمین فرو رفته بود باز سر بر افراشت!‬
‫دشمنان کمین کردۀ مردم ما بازهم از غفلت ما و از نفاق ما سؤ استفاده کردنددد و مددا را بده جددان هدم‬
‫انداختند‪ .‬بهانۀ یافتند و تیشۀ تیزی بده دسددت ایددن بددازیگران فرامددوش شددده دادنددد تددا بددا آن دورنمدای‬
‫امیدواری مردم ما را با خون رنگین کنند‪ .‬این خونریزی تا امدروز بددا قددوت هرچده بیشدتر آن ادامدده‬
‫دارد‪.‬‬
‫شکستهای پیاپی در پروسههای دموکراتیک نه تنها چشمان این فرصددت طلبددان و تمامیدت خواهدان‬
‫را باز نکرد بلکه تصمیم آنها را در تخریددب شددالودههای تدداریخی و ملددی ایددن کشددور و ایدن دولددت‬
‫جدیتر‪ ،‬راسختر و عاجلتر ساخت‪.‬‬
‫یا همة قدرت در دست این فرعونها باشد یا این که این کشور را خددراب مددیکننددد! اینهددا فکددر شدان‬
‫اینست که سیاست همان جدایی است؛ بزن و خراب کن! هر چیز که دم دستت آمد‪ ،‬خراب کن!‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪307‬‬

‫بعد از حادثۀ سددقوط قنددز لطیددف پدددرام بدده وضدداحت از رهبددران اقددوام غیرپشددتون دعدوت کددرد تدا‬
‫سمبولهای ملی این کشور را بشکنند‪ .‬به گفتۀ او با استفاده از فرصتهایی کدده موجودیددت نیروهددای‬
‫بینالمللی برای آنها فراهم کرده است باید این کار را یکسددره کننددد چددون بعددداا بدده گفتدۀ آقددای پدددرام‬
‫چنین فرصتی میسر نخواهد شد‪.‬‬
‫طوریکدده مددیبینیم هدددف شکسددتن اسددت‪ ،‬هدددف تخریددب و فددروریختن هویددت تدداریخی‪ ،‬هویددت‬
‫جغرافیایی و هویت ملی و ارزشهای ملی‪ ،‬ادبی و فرهنگی کشور افغانستان است‪.‬‬
‫یکی قبول ندارد که در ایددن سددرزمین از دههدا هدزار سددال بده اینطدرف انسددانها میزیسددته انددد‪ ،‬از‬
‫پنجهزار سال به اینسو تمددنی را ایجدداد کددرده انددد کده بعدد از معرفددی اسدالم سلسددله هدای معددروف‬
‫تاریخی از همین خطدده بددر منطقدده حکومددت کددرده انددد ماننددد غزنویهددا‪ ،‬غوریهددا‪ ،‬تیموریددان هددرات‪،‬‬
‫بابریهای کابل‪ ،‬هوتکیها و از زمان احمددد شدداه ابدددالی (سددال ‪1747‬م) بده اینطددرف کشددور و دولددت‬
‫مستقلی را بنیاد نهاده اند‪.‬‬
‫دیگری تاریخ سیاسی دولت افغانستان را از یکصد سال به اینطرف‪ ،‬از زمان امیر عبدالرحمن خددان‬
‫حساب میکند! گویا جنگهای اول و دوم انگلیسها در این سرزمین با گلههای مردم بددون رهبدر و‬
‫دولت بوده اند!‬
‫آن که چند کلمة در مورد پروسة تکامددل دولتهددا خواندده اسددت بددا طمطددراق اسددتدالل میکنددد چددون‬
‫سرحدات کشور در زمان عبدالرحمن خان بصورت رسمی ترسیم و تسجیل شدند‪ ،‬پددس آغدداز دولددت‬
‫افغانستان هم از همین زمان است‪ .‬اگر این منطق را قبول کنیم دولتهای روسیه تزاری و ایران هدم‬
‫از زمان عبدالرحمن خان ایجاد شده اند!‬
‫دیگددری کشددور مسددتقل و دولددت افغانسددتان را سدداختۀ اسددتعمار انگلسددتان میدانددد و بددا گسددتاخی‬
‫امپراطوری ابدالی و سه جنگ قهرمانانۀ مردم افغانسددتان در مقابدل تجاوزهددای اسددتعمار انگلددیس را‬
‫نادیده میگیرد‪.‬‬
‫هرات را جزٔ "ایران زمین" مینامند و افغانستان را "ایران شرقی"‪ .‬حتی اگر فددرض کنددیم ایدن بیددان‬
‫بر اساس افسانههای شاهنامه حتی درست هم باشد آیا در موجودیت ادعددای تدداریخی دولدت ایددران و‬
‫ایرانیها برای مالکیت این شهر آیددا همچدو بیددان از جانددب شدخص مهمددی در دولددت افغانسددتان کددار‬
‫مناسبی است؟‬
‫روشنفکرنمای دیگری به وضاحت در صفحۀ فیسدبوک خدود مینویسددد کدده او ایراندی اسددت (عزیدز‬
‫آریانفر) و جالب این که این شخص مدتی هم به عنوان سددفیر کبیدر افغانسددتان در یددک کشددور ایفددای‬
‫وظیفه کرده است‪.‬‬
‫شخص دیگری تا آنجا پیش میرود که مدعی اسدت شددعرای معددروف از فرخددی تددا عنصددری بلخددی‬
‫سلطان محمود غزنوی و شاهان بعدددی را در اشددعار خددود شدداه ایددران میخواندنددد (چدده شددد ادعدای‬
‫خراسان!)‪ .‬در حالی که در زمان سلطان محمود غزنوی بده سددرزمین ایددران امددروزی عدراق عجددم‬
‫گفته میشد (به اشعار نظامی گنجوی مراجعه کنید)‪.‬‬
‫شخصدی بندام همدایون حددامی ‪ Homayon Hami‬در فیسددبوک مینویسددد کدده "در هددی كتدداب‬
‫تاریخى نیامددده اسددت كدده پشدتونها قبددل از حمددالت احمدشدداه درانددى در هنددد جایگدداهى داشددته انددد‪.‬‬
‫وهمچنان در هی كتاب تاریخى نیامده است كه پشتون هددا در گسددترش زبددان فارسددى سددعى كددرده‬
‫باشند‪".‬‬
‫شخص دیگری بنام عبید آرین ‪ Obaid Aryan‬مینویسد "یک سددند هددم ارائدده کددن کدده نشدان بددده‬
 ‫‪ □ 308‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫پشتون ها قبل از استعمار هند توسط انگلیس و ظهوراحمد شاه ابدالی وجود داشتن؟"‬
‫از دو حالت خارج نیست‪ ،‬یا این آقایان هی ٰچیزی از تاریخ نمیدانند و هی مطالعه ندارند یا اینکه‬
‫میدانند اما با تعصب ضد قوم پشتون جاهالنه مینویسند تا تعدادی مانند خدودرا گمددراه کنندد‪ .‬بددرای‬
‫معلومات در مورد اثرات تاریخی پشتونها در منطقه از بغداد تا بنگال قبل از استعمار انگلددیس در‬
‫هندوستان‪ ،‬تنها کتابهددای تداریخی ایرانیهددا در مددورد سددقوط امپراطددوری صددفوی بدسددت هوتکیهددا‬
‫وکتابهای تاریخ هندوستان بخصدوص تدداریخ سدلطنتهای دهلددی ماننددد لودیهددا و سددوریها و بابریهددا‬
‫کفایت میکند و برای دانستن نقش زبان فارسی‪/‬دری در دربارهای لودی و سوری در هندد تدداریخ‬
‫هندوستان را باید مطالعه کرد (مانند ثاریخ فرشته)‪ ،‬و همچنان برای دانسددتن نقددش زبددان دری بدده‬
‫مثابه زبان دربار و خط و کتابت دولتی و زبان معارف کشددور در عصددر شدداهان افغددان از احمددد‬
‫شاه ابدالی تا محمد ظاهر شاه و جمهوری داوود خان تاریخ افغانستان معاصر (بطور مثدال غدالم‬
‫محمد غبار‪ ،‬صدیق فرهنگ) را باید مرور نمود‪.‬‬
‫چهرۀ دیگری موجودیت جنوساید قومی یا قتل عام را در افغانسددتان (مانندد آنچدده در کشددور روواندددا‬
‫در افریقا اتفاق افتاد) جعل میکند و میکوشد اقوام کشور به جان هدم افتدداده در مندداطق خددود اعددالن‬
‫خود مختاری کنند‪.‬‬
‫عدۀ در تالش شخصیت کشی چهرههای ملی ادبی و آثار ادبی و تاریخی پشتونها اند‪.‬‬
‫یکی از همچددو عناصدر تعجددب میکنددد کدده چددرا ترکمنهددای افغانسددتان در موجودیددت کشدور مسدتقل‬
‫ترکمنستان تا حال به آن کشور نپیوسته اند!‬
‫فردی هم به تلخی از لغزیدن تدریجی قدرت مطلق دولتی ازپنجههای شورای نظددار از سددال ‪2001‬‬
‫به اینسو شکایت میکند‪.‬‬
‫عدۀ میگویند یا مرام ما بر آورده شود یا اینکه کشور را تجزیه مددیکنیم! بدددون توجدده بده اینکدده هدر‬
‫اقدددامی در جهدت تجزیدده و فدددرالیزم قددومی‪ ،‬مصدیبت بدار خواهددد بددود زیددرا بدده تصددفیۀ حسدداب بددا‬
‫اقلیتهای ناراض خواهد انجامید‪.‬‬
‫اخیراا تعداد دیگری از افغان بودن خود انکار میکنند و چون میدانند بددا موجودیدت اسددم افغانسددتان‪،‬‬
‫ملیت مردم آن ناگذیر "افغان" خواهد بود بنابر آن ایجاد اتوپیای خیالی خود را با تغییر نام افغانسدتان‬
‫میخواهند آغاز کنند!‬
‫تخریب کردن سمبولهای ملی کار ناسیونالیزم تنگنظرانۀ قومی ضد پشتون تعدادی افراد است‪.‬‬
‫این کار امروز به جایی رسیده کدده بده وطدن سددتیزی تمددام عیددار مبددل شدده و هدددف آن تنهدا و تنهددا‬
‫تخریب‪ ،‬ویرانگری‪ ،‬ذلیل کردن و تحقیر کشور و دولت افغانستان چیز دیگری نیست‪.‬‬
‫این پروسة خرابکاری با تخریب سازمان دولتی افغانستان و اردوی آن از زمان بدده قدددرت رسددیدن‬
‫دولت مجاهدین به مشورۀ مشاورین خودی و بیگاندده (مراجعده کنیددد بدده نوشدتههای پروفیسددور امدین‬
‫صیقل و بل میلی هردو از پوهنتون ملی آسترالیا در سالهای ‪1990‬م)‪ .‬آغاز میگردد‪.‬‬
‫این پروسة پشتون ستیزی و وطن ستیزی و تخریدب وطددن و هرچدده در گذشددته بدده نددام افغانسددتان و‬
‫افغان وجود داشته بخصوص بعددد از انتخابدات سددال ‪ 2014‬بدده اوج جنددون آمیددزی رسددید‪ .‬یددا مددا یددا‬
‫هیچکس!‬
‫کسانیکه در سال ‪ 2003‬به قانون اساسی جدید رای دادند امروز در فکر تعدیل آن هستند‪.‬‬
‫در قانون اساسی مسجل شد که‪:‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪309‬‬

‫ملددت افغانسددتان متشددکل از اقددوام پشددتون‪ ،‬تاجیددک‪ ،‬هددزاره‪ ،‬اوزبیددک‪ ،‬تددرکمن‪ ،‬بلددوچ‪ ،‬پشددهیي‪،‬‬
‫نورستاني‪ ،‬ایماق‪ ،‬عرب‪ ،‬قرغیز‪ ،‬قزلباش‪ ،‬گوجر‪ ،‬براهوي و سایر اقدوام ميباشدد‪ .‬برهدر فددردي از‬
‫افراد ملت افغانستان کلمه افغان اطالق ميشود‪( .‬مادة چهارم)‪.‬‬
‫امروز تعدادی از همان افراد مدعی اند که آنها "افغان نیستند"‪.‬‬
‫پیشنهاد میکنند تا داکتر عبدللا و جناح وی لویه جرگه قانون اساسی را دایر کند تا اسددم افغانسددتان و‬
‫ملیت مردم افغانستان را تبدیل کند‪.‬‬
‫آیا تبدیل کردن نام افغانستان و تبدیل کردن ملیت افغانستان از مسددایل مبددرم و ترجیحددی روز کشددور‬
‫است؟‬
‫از قضا این همه هیاهو در حالی است که کشور در آتش تروریزم مذهبی طالبان میسددوزد و اخیددرا‬
‫هیوالی سیاه داعش به آن اضافه شده ودشمنان منطقوی تیغهای خود را برای تجزیۀ این کشددور نیدز‬
‫تیزتر کرده اند‪.‬‬
‫آیا مدعیان تغییر نام کشور و تغییر ملیت کشور فکر کرده اند که ایددن عمدل شدان چدده تعدددادی را بده‬
‫دامان طالبان میراند؟‬
‫ایکاش تغییر نام‪ ،‬حالل مشکالت ما میبود‪ .‬برعکس هرگوندده اقدددام در ایددن جهددت‪ ،‬بدددون توجدده بدده‬
‫اینکه قوم پشتون از لحاظ عددی قوم بسددیار بزرگددی اسددت کده در بیشددترین سدداحات جغرافیددایی ایددن‬
‫کشور مسکون هستند؛ فاجعه آمیز خواهد بود‪.‬‬
‫به گفتۀ آقای حنیف معروف در فیسبوک‪" :‬گیریم کدده ندام را بدده آریانددا‪ ،‬خراسددان وووو تبدددیل کددردیم‬
‫گیریم که دوباره آن جمشید را با نسیم وجشن مالیم نوروزی از زیر آوار ام الددبالد بیدرون آوردیددم و‬
‫بر تخت نشاندیم؟ کی ضمانت آوردن گفتار نیک‪ ،‬پندار نیک و کردار نیک را میکند؟ ما خو بد رقم‬
‫پر عقده هستیم‪".‬‬
‫جریانهای فکری موجوده حاکم بر جامعهء ما‬
‫با به قدرت رسیدن مجدد جنگساالران جهادی‪ ،‬بخصوص اتحدداد شدمال‪ ،‬در کشددور در سددال ‪،۲۰۰۱‬‬
‫این بار به کمک طیارات بی ‪ ۵۲‬و پولهای بادآوردة امریکدایی احساسددات قومپرسددتانه ضدد پشددتون‬
‫چنددان اوج گرفددت کدده در دو انتخابددات اخی در ریاسددت جمهددوری (‪۲۰۱۴‬م‪۲۰۱۹ ،‬م) تمددام مظدداهر‬
‫ناشایست آن را در تمام زوایای حیات سیاسی و اجتماعی و نظامی کشور برجسته سدداخت‪ .‬از جملده‬
‫در عمل دیدیم که حتی روشنفکران‪ ،‬منجمله روشنفکران وابسته به احزاب چپی در وجدود سدتمیها‪،‬‬
‫ماوویسددتها‪ ،‬پرچمیهددا و خلقیهددا موضددعگیریهای قومپرس دتانه کردن دد‪ .‬بطددور مثددال در حالیکدده‬
‫خلقیهای سابق عمدتا ا به حمایت از اشرف غنی پرداختند‪ ،‬بسیاری از پرچمیها به حمایت از عبدددهلل‬
‫عبدللا پرداختند‪ .‬افرادی هم در نقاب "جامعه مدنی" هی فرصتی را برای کوبیددن اشددرف غنددی از‬
‫دست نمیدهند‪ .‬تعدادی این موقف خود را تا سددرحد موضددعگیری ضدد پشددتون‪ ،‬ضددد دری حتددی تددا‬
‫سرحد تجزیة افغانستان گسترش داده اند‪.‬‬
‫متأسددفانه اینگوندده موضددعگیریهای قومپرسددتانه آنچنددان اوج گرفددت کدده تعددداد قابددل مالحظددة‬
‫روشنفکرنماهای تاجیک و هزاره امروز اسددم افغانسدتان را قبددول ندارنددد‪ ،‬خددود را افغددان نمیداننددد‪،‬‬
‫اصلیت خود را ایرانی و کوروشی میدانند‪ ،‬تاریخ شناحته شدة سیاسی کشور را قبول ندارند‪ ،‬دولددت‬
‫افغانستان را ساخته و پرداختة استعمار انگلسددتان میداننددد‪ ،‬از بده کددار گدرفتن اصددطالحات متددداول‬
‫دری و پشتو در کشور خددودداری کددرده از اصدطالحات مددروج در ایددران اسددتفاده مددیکننددد و حتدی‬
‫گویندهگان تعدادی رسانهها‪ ،‬از جمله طلوع‪ ،‬کامالا با لهجة ایرانی بی بی سی فارسی صددحبت نمددوده‬
 ‫‪ □ 310‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫و بدینگونه تغییر هویت مشخص فرهنگی کشددور مددا را هددف قددرار داده اندد‪ .‬بددرای ایددن افددراد هددر‬
‫پشتون فاشیست‪ ،‬قبیلهگرا‪ ،‬قومپرست‪ ،‬طالبپرسدت و حتددی طالدب و ایجنددت پاکسددتان اسددت‪ .‬ایددن در‬
‫حالیست که مناطق پشتوننشین و مردم آن بزرگترین قربانیان تروریزم طالبانی و مدداخالت اجنبدی‬
‫بوده و در نتیجه نفوذ بالانقطدداع ایددن نمایندددگان جهددل‪ ،‬مندداطق پشتوننشددین از مزایدای پیشددرفتهای‬
‫اجتماعی و اقتصادی به مقایسة سایر مناطق کشور به دور مانده اند‪.‬‬
‫در جوف سیاسی موجوده حاکم بر کشور جریانهای فکری آتی را میتوان تشخیص کرد‪:‬‬
‫‪ .۱‬کشور اشغال شده است و بر ضد اشغال باید جنگید و دولت امارت اسالمی را دوباره تشکیل‬
‫نمود؛ تحریک طالبان در این قطار اند‪.‬‬
‫‪. ۲‬کشور اشغال شده است‪ ،‬آمریکا خالق کل است و هرچه خواسته باشد همان میشود‪ ،‬از ما‬
‫چیزی ساخته نیست بنابر آن در چیزی هم سهم نمی گیریم و حمایت نمیکنیم؛ (جپی های افراطی‬
‫و ملی فکران مایوس و خارج نظام را میتوان در این سلسله شمار کرد)‪.‬‬
‫‪. ۳‬از فرصتهای میسر شده توسط آمریکا برای انحصار قدرت سیاسی و حد اکثر سرمایه اندوزی‬
‫از هر طریق و تجرید پشتون ها از قدرت سیاسی‪ ،‬با بازنگری تاریخ کشور و قبول اینکه دولت‬
‫افغانستان توسط انگلیسها ایجاد شده است‪ ،‬استفاده اعظمی باید کرد؛‬
‫‪. ۴‬از فرصتهای میسر شده توسط آمریکا برای تغییر رادیکال افغانستان به خراسان و درهم‬
‫شکستن سمبولهای بزرگ ملی بشمول هویت ملی افغانستان متکی به اهداف ایران بزرگ و ایجاد‬
‫یک کشور فدرالی باید استفاده کرد؛‬
‫‪. ۵‬از فرصتهای موجود برای ایجاد یک جامعهء دموکراتیک مترقی متنوع القومی متکی به‬
‫قانون اساسی وبا احترام به تاریخ سیاسی کشور و آموختن از آن‪ ،‬تجرید جنگساالران و مفسدین‪،‬‬
‫رشد جوانان وسهیم ساختن شخصیت های بیطرف ملی وعلمی در اداره دولت این مبارزه باید‬
‫استفاده کرد؛‬
‫‪. ۶‬از فرصتهای میسر شده توسط آمریکا برای ایجاد حکومت تنظیمهای جهادی و تحکیم نقش‬
‫آنها در دولت باید استفاده کرد؛‬
‫‪. ۷‬از فرصتهای موجود برای ایجاد لویه افغانستان از آمو تا ختک باید استفاده کرد؛‬
‫شاید جریانهای فکری دیگری هم موجود اند که شامل لست باال نیست با مخلوطی از این حریانها‬
‫میباشند‪.‬‬
‫تعلق داشتن به یکی از این جریانهای فکری تعیین کنند ٔه موضعگیریهای ما در قبال حوادث و‬
‫مسایل مبرم سیاسی موجود کشور میباشد‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪311‬‬

‫بخش دهم‪ :‬تحکیم یک نظام مستقر متکی به قانون‬

‫دموکراسی‪ ،‬انارشی‪ ،‬دیکتاتوری!‬

‫امروز تعدادی از انارشی ایجاد شده توسط بازمانددگان جهددادیون خسددته شددده اندد امددا بددا دموکراسددی‬
‫میجنگند و در آرزوی یک رژیدم توتدالیتر دیکتداتوری هسددتند تددا حددالل مشدکالت مددا باشددد‪ .‬اگددر از‬
‫انارشی خسته شده ایم باید با انارشی بجنگددیم ندده بددا دموکراسددی! ایدن افددراد شدداید از نددام دموکراسددی‬
‫بدشان میآید‪.‬‬
‫هستند کسانیکه تحمل آزادیهای سیاسی و مطبواتی دهة دموکراسی ظاهرشاه را تحمل نتوانسددته آن‬
‫را دهة انارشی میدانند‪ .‬در آنزمان نیز با انارشی ندده جنگیدنددد‪ ،‬حاکمیدت قدانون را تقویددت نکردندد‪،‬‬
‫نهادهای دموکراسی را تقویت نکردند اما دموکراسی را سر به نیسددت کردندد! دریغددا کدده شکسددتن و‬
‫ریختن چه آسان است به عوض ساختن و پرورش دادن!‬
‫شکایت از قانون شکنان باید کددرد از دولددت بدددون قاطعیددت‪ ،‬از کسددانی کدده نهادهددای دموکراسددی را‬
‫تضعیف میکنند نه از نظام دموکراسی‪ .‬تقویت دموکراسی یعنی تقویددت حکومددت قددانون‪ ،‬یعندی یدک‬
‫نظام متکی به حاکمیت قانون‪ .‬این جنگ را با تقویت نهادهای دموکراسی به پیش ببریددد‪ .‬دموکراسددی‬
‫در شرایط از قبل آماده شده ایجاد نمیشود‪ .‬دموکراسی در بطن مشکالت و نارسدداییها بایددد پددرورش‬
‫یابد‪.‬‬
‫دموکراسی لنگ لنگان یا دموکراسی نیم بند‪ ،‬تکامل نیافته‪ ،‬در نطفه‪ ،‬پددر از گددل و الی هدزاران بددار‬
‫بهتر از یک رژیم توتالیتر است‪ .‬نظام دموکراسی دست و پا شکسته موجددوده در افغانسددتان هدزاران‬
‫بار بهتر از انارشی زمان تیکه داران مجاهدین سالهای ‪ ۱۹۹۲-۱۹۹۶‬است و میلیون بددار بهتددر از‬
‫رژیم جهنمی اختناق مذهبی طالبان ‪۱۹۹۶-۲۰۰۱‬م‪ .‬این دموکراسی نیسددت کدده سددبب بدروز و ادامده‬
‫جنگ موجوده در افغانستان شددده بلکدده موجودیددت عناصدر مخددالف دموکراسددی در وجددود طالبددان و‬
‫موجودیت عناصر انارشی در وجود جنگسدداالران و تیکدده داران جهددادی اسدت کدده مسدوول ادامددة‬
‫جنگ فعلی اند‪.‬‬
‫به نوشته محترم ملکیار "مشکل اکثر ما افغانها این است که نظددام را بددا تخلددف از نظدام قدداطی مددی‬
‫سازیم‪ .‬بدین معنی که تخلف از قانون‪ ،‬دلیل معیوبیدت قددانون نیسددت‪ ،‬بلکدده عیددب در تطبیددق کنندددگان‬
‫قانون است‪ .‬بدیل بهتر برای دیموکراسی وجود ندارد‪ ،‬جز اصالح و تطبیق متداوم قانون‪ ،‬تطبیددق بددا‬
‫دسیپلین آن‪".‬‬
‫بددارور شدددن دموکراسددی در نظددام توتددالیتر میسددر نیسددت‪ .‬بددارور شدددن دموکراسددی در موجودیددت‬
‫دموکراسی تحقق مییابد‪ .‬دموکراسی یک نظام آمدداده شدده پدداک و صداف در طاقچده نیسددت کدده هددر‬
‫وقددت از فق در بیددرون رفتددیم و بددا سددواد ش ددیم میددل کن دیم و آن را تطبیددق کنددیم‪ .‬دموکراسددی در مددتن‬
‫مشکالت‪ ،‬کم سوادی و فقر میتواند انکشاف کند‪ .‬هندوستان بهترین مثال آن است ‪.‬‬
‫با انارشی باید جنگید‪ .‬دموکراسی را تقویت کرد‪ .‬زمینه های دموکراسی سالم در یک رژیددم توتددالیتر‬
‫رشد نمیکنند و به پختگی نمیرسند‪ .‬شما نمیتوانید یک توتالیتر و دیکتاتور خوب و مددورد نظددر تددآن‬
‫را انتخاب کنید‪ .‬داوود خان‪ ،‬حفیظ للا امین و مال عمر نمونه هایی از دیکتانوران خوب و بد و بدددتر‬
‫بودند‪ .‬اینها برای ما دموکراسی نه آوردنددد و نظامهددای متکددی بدده قددانون را ایجدداد و تقویدده نکردنددد‬
‫درعوض شرایط نامطلوبی را ایجاد کردند که ملت افغانستان تا امروز دسدت بدده گریبددان عواقددب آن‬
 ‫‪ □ 312‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫است‪ .‬دیکتاتور خودش میآید و دموکراسی هم نمی آورد!‬

‫چه باید کرد؟ چگونه باید به جلو رفت؟‬

‫کسانی پیشنهاد میکنند که براى بیرون رفت از بحددران سیاسدى موجددود بایدد لویدده جرگدده دایددر شددده‬
‫حکومت موقت ایجاد شود‪ .‬آیا در شرایط موجوده لویه جرگدده و ایجدداد دوبداره یددک حکومددت موقددت‬
‫میتواند حالل مشکالت باشد؟‬
‫قانون اساسی کشور درست با توجه به بروز شرایط بحرانی نظیددر آنچدده فعددال جریددان دارد‪ ،‬اعددالن‬
‫حالت اضطرار را پیشبینی کرده و در جملۀ صالحیتهای رییس جمهور شامل نموده است‪.‬‬
‫باید بخاطر داشت که صالحیتهای رییس جمهور مندرج در قانون اساسی باالتر از هرگوندده توافدق‬
‫سیاسی بوده به رییس جمهور اجازه میدهد که کشور را با فرمان اداره کند‪.‬‬
‫به یقیین وخیمتر شدن اوضاع سیاسی و نظم عامه اگر ادامة نورمال وظایف دولت و زندددهگی مددردم‬
‫را ناممکن سازد به رییس جمهور چارة باقی نمیگذارد مگدر اعددالن حالددت اضددطراری‪ .‬آیددا همچددو‬
‫انکشافی به نفع مخالفین معلوم الحال دولت است؟‬
‫در حالت اضطرار‪ ،‬صالحیتهای پارلمان محدود میگردد‪ ،‬آزادیهای مطبوعددات محددود میشدود‪،‬‬
‫آزادیهای تبارز حرکات سیاسی محدود میگردد‪.‬‬
‫من فکر نمیکنم اعالن حالت اضطرار بده نفددع حددزب جمعیددت‪ ،‬شددورای نظددار‪ ،‬جنددبش روشدنایی و‬
‫سائر مخالفین دولت باشد برای اینکه مردم عادی که از حالت موجود و مددانور هددای سیاسدت بددازان‬
‫تبارگرا خسته شده و بازگشت به زندهگی عادی روزمره را خواهان اند از اعالن حالت اضددطراری‬
‫استقبال خواهند کرد‪.‬‬
‫با اعالن حالت اضطرار‪ ،‬رییس جمهور اشرف غنددی چیدزی را از دسددت نخواهددد داد‪ .‬از روز اول‬
‫ریاست جمهوری تا امروز او را فاشیست‪ ،‬تمامیت خواه‪ ،‬قومپرست‪ ،‬طالددب و داعددش میگوینددد واز‬
‫اینها بدتر صفتی باقی نمانده تا به او نسبت دهند‪.‬‬
‫تا جاییکه به ثبات و موثریت دولت در مقابله با مشکالت متعدد مربوط است کلید حل آن بیشتر ندزد‬
‫حزب جمعیت اسالمی‪ ،‬شورای نظار بشمول داکتر عبدللا است‪.‬‬
‫اگر این جناح عالقمند تبدیل شدن به یددک حددزب ملددی مطدابق بدده نیازمندددیهای تمددام جامعدده اسددت‪،‬‬
‫خواسته باشد به یک شریک مطمددن و مددوثر در دولددت مبدددل گددردد نیدداز عاجددل بده تجدیددد نظددر در‬
‫اولویتهای سیاسی خود دارد که میباید شامل اهداف آتی باشند‪:‬‬
‫• تحکیم موقف خود در جامعه و دولت با برخورد مسووالنه و مثبت به نقش خود به مثابه شددریک‬
‫دولت؛‬
‫• حفظ وحدت و تمامیت دولت در مواقع مصیبت ملی و حمالت تروریستی؛‬
‫• طرد عادت نامطلوب بهره برداری سیاسی در مواقع مصیبت ملی و حمالت تروریستی؛‬
‫• تشویق مردم به حمایت از دولت در مقابل دشمن مشترک در وجود طالبان‪ ،‬گروه حقانی و سددائر‬
‫گروههای تروریستی و حامیان خارجی آنها؛‬
‫• تدوین یک استراتژی روشن سیاسی همه جانبه یا مانیفیست بشمول مرام سیاسددی‪-‬نظدامی روشددن‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪313‬‬

‫برای مقابله با تهدید تروریزم‪ ،‬به مثابه رهنمود حددزب و اعضددا و طرفددداران بخصددوص بده مقصددد‬
‫شرکت در انتخابات سال آیندة شوراهای ولسوالیها و ولسی جرگه؛‬
‫• طرد شیوة مبارزات سیاسی منفی و شخصیت کشی مخالفین سیاسی‪-‬اجتماعی‪-‬فرهنگی رقیددب بدده‬
‫مثابة یک حربة انتخاباتی؛‬
‫• طرد عملی هددر نددوع قددومیگری‪ ،‬سددمت پرسددتی‪ ،‬زبددان پرسددتی بدده مثابدده حربدده هددای مبددارزات‬
‫سیاسی‪-‬اجتماعی؛ و باالخره‬
‫• کوشش در افزایش جذابیت حزب برای باشندهگان سائر والیات برعالوه از حوزة شددمال کابدل و‬
‫والیات شمال شرق کشور‪.‬‬
‫• استقبال صددادقانه و اشددتراک در انتخابدات سددال آیندددة شدوراهای ولسدوالیها و ولسددی جرگدده بدده‬
‫منظور ایجاد یک دولت موثر و خدمتگزار مردم؛‬
‫• جستجو فعال در جهت یافتن یک راه حل سیاسی قابل قبول بره همه طرفین‪.‬‬

‫پار ٔه برداشتهای نادرست‬

‫به وطندوستان هوشدار دادم که انتخابات آینده برای "افغانستان" به عنوان یک کشور با "هویت ملددی‬
‫مستقل" سرنوشت ساز است! سقاویها‪-‬ستمیها‪-‬هزارستانیها‪-‬خراسدان طلبددان و فارسیسدتها در یددک‬
‫جبهة نامقدس برای خاتمه دادن به دولت افغانستان زیر شعارهای پوچ ودروغین مبارزه با فاشیزم و‬
‫انحصار طلبی صف خواهند بست! شکست دادن به این توطئة شوم وظیفه و مسوولیت هدر افغدان و‬
‫طندوست است! وطن پرستان افغانستان در انتخابات آینده در مقابددل دو جبهدده مبددارزه خواهنددد کددرد‪:‬‬
‫برای دفدداع از افغانسددتان و هویددت ملددی ملددت افغدان؛ دوم در مقابددل قدددرتهای مافیددایی فسدداد‪ ،‬دزد‪،‬‬
‫زورگو و چپاولگر!‬
‫پاسخ مرضیه سادات حسینی در حقیقت نشان داد کدده هوشدددار بدداالیی مددن کددامالا بدده موقددع اسددت‪ .‬او‬
‫نوشدددددددددددت‪" :‬انﺘﺨابات پﻴﺶ رو خﻴلي چﻴﺰها را تغﻴﻴﺮ خﻮاهﺪ داد‪ ،‬حﻜﻮمﺖ سﻴﺼﺪساله ي قﺒﻴله پایان‬
‫خﻮاهﺪیافﺖ و ملﻴﺖ هاي آزاده حﻜﻮمﺖ خﻮد را خﻮاهﻨﺪ ساخﺖ‪ .‬پﻴﺶ بﺴﻮي كﺸﻮر مﺴﺘقﻞ خﺮاسان با‬
‫اتﻜا به تاریخ پﻨج هﺰار ساله!"‬
‫در این اواخر به همین رابطه عبدالحئ خراسانی یکتن از تیددوری پددردازان جمعیددت اسددالمی نوشددته‬
‫بود‪” :‬بیایید همه با هم قبول کنیم که همراه بددا انتخابدات آینددده ریاسددت جمهددوری گزیندده ندام کشدور و‬
‫هویت ملی هم به ریفرندم برود و به گزینه یی که مردم افغانستان رأی دادند مورد قبول همه باشد‪".‬‬
‫هرگدداه جمعیددت و شدورای نظددار ظرفیددت و قابلیددت اخالقددی پددذیرفتن نتدایج انتخابددات گذشددته را کدده‬
‫باالخره از جانب بیش از ‪ ۳۰۰‬مفتش بینالمللی تأییددد شددد نداشددتند چگوندده انتظددار داشددت نتدایج یددک‬
‫ریفراندم را بپذیرند!‬
‫به این ارتباط آقای کبیر قادر نوشت‪" :‬واقعا مبارزه دشوا ري در پیشرو است بسیج مددردم بده خدداطر‬
‫افغانستان متحد ویك پارچه ضروري است"‪.‬‬
‫کسی تهدید کرد که " با این حساب باهشتاد درصد مردم افغانستان طرف هستید!"‬
‫رقیدده بدداقر عزیددزی جددواب داد‪" :‬دروغ نگوییددد مددن یددک هددزاره هس دتم ولددی طرفدددار سددر سددخت‬
‫افغانستان"‪ .‬من افزودم که اگر سقاویها‪-‬ستمیها‪-‬هزارستانیها‪-‬خراسان طلبان و فارسیستها هشتاد‬
 ‫‪ □ 314‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫درصد نفوس افغانستان باشند در آنصورت نوش جان شان حق شان اسددت کدده هددر نددامی میخواهنددد‬
‫باالی این کشور بگذارند و هر دولتی را که خواسته باشند بسازند!‬
‫آقای عبدلغفور لطیفی به توضیح انحصددار قددرت پرداختدده نوشددت‪" :‬انحصددارگر و متعصددب معلددوم‬
‫است‪ ،‬انحصارگران شورای نظار و تنظیم جمعیت است‪ .‬در طول ‪ ۱۷‬سال قدرت سیاسدی را توسددط‬
‫غربیها در اختیار داشددتند همدده چیدز گددل گلددزار بددود امددروز کدده فهمیددده انددد کدده قدددرت سیاسدی از‬
‫انحصارشان می براید‪ ،‬به همین خاطر غوغا را به راه انداخته اند که تعصب و هزاران تهمت دیگر‬
‫میبستند‪ ... .‬ملت افغانستان دیگران ملت ‪ ۳۰‬سال قبل نیست این گروه بددد نددام نددام افغانسددتان را نمددی‬
‫پزیرد قانون اساسی را نمی پزیرد افغانیت را نمی پزیرند افغانها دیگر بیدار شده اند جلددو ایددن دانده‬
‫سرطانی را ازخود سری ها حتما می گیرند‪".‬‬
‫شخص دیگری ادعا کرد که گویا‪" :‬طالبی ها‪ ،‬داعشی ها و فاشیست ها در جبهه مقدس برای تقویدت‬
‫نظام کار میکنند!"‬
‫پاسخ دادم که نخیر طالبی ها‪ ،‬داعشی هددا و فاشیسددت هدا در جندگ گددرم رویددا روی بددا نظددام دولددت‬
‫افغانستان میجنگند نه مانند خفاشان سقاویها‪-‬ستمیها‪-‬هزارسددتانیها‪-‬خراسدان طلبددان و فارسیسددتها‬
‫که هم در داخل نظام هستند و عالیترین مقامات دولتی و نظامی را در اختیار دارند امددا از داخدل بدده‬
‫نظام خنجر میزنند‪.‬‬
‫شخص دیگری میگوید‪" :‬پیش از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری خواسددتن لویده جرگدده بدرای‬
‫تعدیل قانون اساسی و تغییر ساختار نظام متمرکز به غیر متمرکز ضروری است"‪.‬‬
‫توضیح کردم در صورتیکه انتخابات آیندة پارلمانی و شوراهای ولسوالیها تکمیل نشددود یددک سددوم‬
‫تعداد نمایندهگان لویه جرگه موجود نمیباشد بنابر آن لویه جرگه تنهددا و تنهددا بعددد از انجدام انتخابددات‬
‫میتواند دایر گردد‪ .‬در این لویه جرگه بر اسدداس توافددق سیاسددی میددان غنددی و عبدددللا تنهددا میتوانددد‬
‫روی تشکیل پست صددراعظم اجرایدی فیصددله صددورت گیدرد ندده بداالی تغیددر نظددام از ریاسدتی بدده‬
‫صدارتی و یا متمرکز به غیر متمرکز‪.‬‬
‫شخص دیگری نوشت که‪" :‬هددر زمانیکدده افغددان ملتددی هدا از بددین برونددد‪ .‬افغانسدتان و افغانهددا آرام‬
‫خواهند شد زیرا همه گروههای فاشیستی دیگر از اثرات این گروه فاشیست به وجود آمده‪".‬‬
‫پاسخ دادم که چه کسی در حکومت موجوده مربوط حزب به افغان ملددت اسددت؟ هیچکدددام! آیدا بددا از‬
‫بین رفتن حزب افغان ملت مردم از اسم افغانستان و ملیت افغان میگذرند؟ هرگز نه! آیا پافشاری بددر‬
‫رعایت قانون اساسی افغانستان و ارزشهای مندرج در آن که شامل نام افغانستان و اطالق "افغددان"‬
‫باالی تمام مردم کشور است و با توافق قسیم فهدیم‪ ،‬قددانونی‪ ،‬عبدددهلل عبدددهلل‪ ،‬خلیلددی‪ ،‬محقددق‪ ،‬دوسددتم‪،‬‬
‫اسماعیل خان و امثالهم تدوین و نافذ شده عمل فاشیستی است؟‬
‫مینویسددند "اگددر در انتخابددات آینددده ریاسددت جمه دوری تمددام اقددوام شددریف کشددور بددا یددک دیدددگاه‬
‫وطندوستانه به یک شخصیت ملی رای بدهند و این شخص روانی‪ ،‬متعصب و قوم گرا که وطددن را‬
‫به پرتگاه نابودی کشانده است‪ ،‬از صحنه دور نمایند‪ ،‬بزرگترین موفقیت شان خواهد بود‪".‬‬
‫این شخص یا از روی تعصب و نادانی مینویسد و یا از روی فتنه گری! کدام عمل غنی قومگرایی‬
‫بوده است؟ غنی با توافق بدده تشددکیل حکومددت ‪ ۵۰/۵۰‬اکثریدت حامیددان خددود را در قددوم پشددتون از‬
‫دست داد‪ .‬نیم حکومت او را حامیان جمعیت و شورای نظار میسازند!‬
‫کسی نوشت " آقای خالدی آیا من شما را یک فاشیست تفرقه انداز گفته میتوانم؟"‬
‫پاسخ دادم مثل اینکه شما معنی تفرقه اندازی را نمیدانید! چده کسددی تفرقدده انددداز اسدت؟ آیددا کسددیکه‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪315‬‬

‫مردم را بدور ارزشهای مندرج قانون اساسی کشور جمع میکند تفرقدده انددداز اسددت و یددا کسددانیکه‬
‫مردم را برای نادیده گرفتن قانون اساسی ترغیب میکندد؟ شددما معنددی فاشدیزم و فاشیسددت را هددم بدده‬
‫یقین نمیدانید! امیدوارم فاشیزم را نه شما تجربدده کنیدد و نده مدن‪ .‬آیدا حمایددت از دولددت افغانسدتان و‬
‫قانون اساسی آن عمل فاشیستی است؟‬
‫آقای طاهر سالری افزود "معنی فاشیسددت را نمددی داننددد و خودشددان از موضددع فاشیسددتی کده همددان‬
‫خودی و غیر خودیست به دکتور اشرف غنی ایراد میگیرنددد‪ .‬اگددر همدین دروغ را هددم نگوینددد چدده‬
‫بگویند اشرف غنی نه دزد است و نه هم اخددتالس گددر طددرح هددای مختلددف زیددر بنددایی بددرای آبددادی‬
‫کشور را یکی بعد از دگری پیاده میکند بساط شان بر اساس دروغ استوار است"‪.‬‬
‫آقای جمشید سپین غرنوشت‪" :‬پشتونها باید از این جوان مسود پشددتون‪ ،‬منظددور احمددد‪ ،‬بیداموزد کده‬
‫در مقابل مقتدرترین دستگاه دولتی پاکستان و یا دولت که اردو باشد ایستاد و برای اولین بار پشددتون‬
‫قبایلی را با پشتون غیر قبایلی در مقابل این دستگاه بیرحم و ظالم متحد سدداخت و بدده اردو گفددت کدده‬
‫اگر دهشتگرد است ان اردوی پاکستان است‪ .‬اگر افغانها در مقابل تجزیه طلبدان و انانیکدده سیاسددت‬
‫شان بر نفرت بنا شده متحد نشده و عمل نه کنند روزگار پشتون را بد تر از انچه که هست میبینید"‪.‬‬
‫آقای داوود کرانسائی نوشت که‪" :‬با عرض معذرت که اوال طرح انتخابددات در چنددین فضددای آشدفته‬
‫پیش از وقت است حتما تدابیری اجرا وعملدی خواهددد شددد کدده مدردم چندان صددف بندددی را کدده شددما‬
‫کردید‪ .‬نخواهند بطرف انتخابات رفت‪ .‬دوم ‪-‬این شعار ها وشعار های مقابددل آن کده عددده ای بدده ندام‬
‫حمایت از پشتون والی براه می اندازند در سطح ساختار های اتنیکی مردم افغانستان قرار دارندد نده‬
‫در عمق تودهای مردم‪ .‬بعضی تقاضاها وپیشنهادات مردم در مورد رشدد همگدون وهمزمددان مندداطق‬
‫عقبمانده ای کشور حقایق انکار نا پذیر اند‪ .‬که حتی مددردم در مغارههدا زنددهگی مددیکننددد اگددر کسددی‬
‫چنین مطرح کند حق است نباید به آنها تاپه زد‪ .‬ایددن مشددکل اقتصدادی‪-‬اجتمدداعی اسدت‪.‬نه هدویتی و‬
‫ملیتی‪ .‬دلیل چندین مشددکل در بامیددان‪ ،‬کندر‪ ،‬نورسددتان بدخشددان و فاریداب همگددون اسددت‪ .‬کدده در آن‬
‫محالت ملیت ها مختلف زندهگی میکنند‪ ...‬تبلیغات ما در مورد انتخابات باید بر مبنای رای دادن بدده‬
‫انسانهای شایسته وکارکن باشد تا مردم را متحد سازیم نه پراگنده‪".‬‬
‫پاسخ دادم هوشدار دادن به مردم در مورد انتخابات آینددده بایددد دیددروز صددورت میگرفددت تددا تددابیر‬
‫الزم قبددل از آنکدده وقددت از دسددت بددرود انجددام گی درد‪ .‬موضددوعات عق دب ماندددهگیهای اقتصددادی و‬
‫اجتماعی جامعه و مناطق مختلف در اینجا مورد مباحثه نیسدت و هدی تقاضدای مشدروع را در ایددن‬
‫مورد کسی نمیتواند مردود بشمارد‪ .‬من سالها در وازارت پددالن افغانسددتان کددار کددرده ام و منشدی‬
‫کمیته توحید و انسجام پالن هفت ساله داوود خان بودم‪ .‬مسددایل و مشدکالت اقتصدادی کشددور را مددن‬
‫بهتر از بسیاری میدانم‪ .‬دشمنان نام و نشان افغانستان از مدددتها بددرای انتخابددات آینددده صددف آرایددی‬
‫کرده اند‪ .‬وطن پرستان افغانستان در انتخابات آینده درمقابل دو جبهه مبارزه خواهند کددرد‪ .‬در مقابددل‬
‫سقاویها‪ -‬ستمیها‪-‬هزارستانیها‪-‬خراسان طلبان و فارسیستها برای حفاظت از افغانستان و هویدت‬
‫ملی افغان دوم در مقابل قدرتهای مافیای محلی دزد‪ ،‬زورگویی و چپاول‪.‬‬

‫اقدامات یک رییس جمهور با کفایت چه خواهد بود؟‬

‫یکی از دوستان فیسبوکی از من سؤال کرد اقدامات یک رییس جمهددر باکفایددت چده خواهدد بددود؟ بدده‬
‫نظر من اقدامات آتی خطوط کلی و فشردة پالیسیها و احکام یک رییس جمهددور خیددالی بددا قدددرت و‬
‫دموکرات را در شرایط امروزی افغانستان خالصه میکنددد‪ .‬هدددف نجددات از انارشددی و بددی قددانونی‬
‫برای شکست تروریزم‪ ،‬مقابله با تخریب دولت افغانستان‪ ،‬دفدداع از منددافع ملددی و ایجداد یددک کشددور‬
 ‫‪ □ 316‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫دموکراتیک و تابع قانون‪ .‬هدف آن است تا سیاسددت را از ادارة دولددت و نیروهددای امنیتددی جددداکرده‬
‫ادارة دولت و نیروهای امنیتی را مسلکی و غیر سیاسی ساخته زمینه هددای سدهمگیری تمددام اقددوام و‬
‫اقشار ووالیددات کشدور را در یددک پروسدده قانونمنددد دموکراتیددک در دولددت مرکددزی و ادارة محلددی‬
‫فراهم گردد‪ ،‬به جوانان تحصیل یافته مسلکی فرصت سهمگیری در دولت داده شود و از انارشددی و‬
‫فساد جلوگیری بعمل آید‪ .‬بنابر آن اگر من رییس جمهور باشم‪:‬‬
‫‪ )1‬با تعدیل قانون خدمات اداره ملکی‪ ،‬سازمان ادارة دولت افغانستان را با ارتقای کارمندان مسلکی‬
‫غیر تنظیمی و با استخدام فارغان موسسات تعلیمات عالی در کشور‪ ،‬از مقام معیین تا پیاده‪ ،‬به یددک‬
‫سازمان مسلکی غیر حزبی و غیر سیاسی مبدل خددواهم کددرد‪ ،‬ماننددد پابلددک سددرویس در آسددترالیا و‬
‫انگلستان و امریکا تا سازمان ادارة ملکی دولددت خدمتگددذار مددردم بددوده از هرگوندده فعالیدت سیاسددی‬
‫کارمندان دولت در وقت تصدی وظیفه جلوگیری بعمل آید؛‬
‫‪ )2‬با تعدیل قانون خدمات نظامی و امنیتی‪ ،‬اردوی ملی و پولیس ملی و امنیت ملددی را‪ ،‬بدده اسددتثنای‬
‫مقامهای وزیر دفاع و وزیر داخله که مقامات سیاسی انددد‪ ،‬بددا ارتقددای کارمندددان و پرسدونل مسددلکی‬
‫غیر تنظیمددی و بدا اسددتخدام فارغددان موسسددات تعلیمددات نظددامی و پولیسددی در کشدور از مقدام لددوی‬
‫درستیز و معیین داخله و رییس امنیت ملی تا پیاده‪ ،‬به سازمان هددای مسدلکی غیددر حزبددی و سیاسددی‬
‫مبدل خواهم کرد‪ ،‬مانند سازمانهای امنیتی در استرالیا و انگلستان؛‬
‫‪ )3‬کمسیون مستقل انتخابات را از رییس تا پیاده به یک سازمان مسلکی غیر حزبی و غیددر سیاسددی‬
‫و تنظیمی مبدل خواهم کرد‪ ،‬مانند کمسیونهای مشابه در آسترالیا‪ ،‬انگلستان و امریکا؛‬
‫‪ )4‬با تعدیل قانون اساسی از طریق لویه جرگه‪ ،‬نظام ریاستی را با ایجدداد مقددام صددراعظم اجرایددی‬
‫گسترش خواهم کرد تا رهبری طرح و اجرای سیاستهای اقتصددادی‪ ،‬تجدارتی‪ ،‬اجتمدداعی‪ ،‬تعلیمددی‪،‬‬
‫زیربنایی‪ ،‬انکشافی حکومت را عهده دار شود؛‬
‫‪ )5‬صدراعظم اجرایی شخصی خواهد بود که با طرح سیاسدتهای اقتصددادی‪ ،‬تجددارتی‪ ،‬اجتمدداعی‪،‬‬
‫تعلیمی‪ ،‬زیربنایی‪ ،‬انکشددافی حکومدت بدده مشددورۀ ریددیس جمهدور قدادر باشددد از ولسددی جرگده رأی‬
‫اعتماد بگیرد؛‬
‫‪ )6‬با تعدددیل قددانون اساسددی از طریددق لویدده جرگدده و بددرای جلددوگیری از فسدداد در ولسددی جرگدده و‬
‫جلوگیری از مداخالت روزانة وکال در امور وزارت خانه ها‪ ،‬صالحیت رأی اعتمداد ولسددی جرگدده‬
‫را به خط مشئ حکومت و کابینة پیشددنهادی در کددل محدددود خددواهم کدرد و وزرا مجبددور بده گدرفتن‬
‫رأی اعتماد انفرادی از ولسی جرگه نخواهند بود؛‬
‫‪ )7‬با تعدیل قانون اساسی از طریق لویه جرگه‪ ،‬به رییس جمهور در حاالت اضطراری‪ ،‬صدالحیت‬
‫عزل پارلمان و اعالن انتخابات جدید پارلمانی را در ظرف شش ماه بعد از آن‪ ،‬خواهم داد؛‬
‫‪ )8‬وزرأ و هئیات کابینة مقامات سیاسی بوده از کسانیکه از نظر سیاسی بددا پالیسددیهای اقتصدادی‪،‬‬
‫تجارتی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬تعلیمی‪ ،‬زیربنایی‪، ،‬انکشافی رییس جمهدور و صدددراعظم اجرایددی توافددق کامددل‬
‫داشته باشند‪ ،‬تعیین شده به ولسی جرگه معرفی خواهند شد؛‬
‫‪ )9‬درمقام رییس جمهور تمام سیاستهای امنیتی‪ ،‬دفاعی و خارجی کشدور توسددط وزرای مربوطده‬
‫مستقیما ا توسط رییس جمهور اداره خواهد شد؛‬
‫‪ )10‬بدده کمددک دوسددتان بینالمللددی درصدددد خشددک کددردن تمددام چشددمه هددای تمویددل و عایدددات‬
‫تروریستها و تجرید بینالمللی دولتهای حامی از تروریزم خواهم بود؛‬
‫‪ )11‬با طرح و تطبیق قانون مبارزه با تروریزم به تعریف تروریزم‪ ،‬عمل تروریستی‪ ،‬تروریست‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪317‬‬

‫و اعمال دفاع و حمایت از تروریزم‪ ،‬از نظر مالی‪ ،‬تبلیعاتی‪ ،‬رسانه یی و غیددره خددواهم پرداخددت تددا‬
‫صفوف مردم از تروریستها و حامیان آنها جدا گردد؛‬
‫‪ )12‬با طرح و تطبیق قانون "تعلیم و تربیه و تبلیغات مددذهبی" مقددام مدال را ارتقددآ داده‪ ،‬از اشدداعۀ‬
‫عقاید تروریستی در مساجد جلوگیری کرده‪ ،‬برای مالی مسجد از مساجد قریه تا مولدوی در مسداجد‬
‫جمعه و عیدگاه سلسددله مراتدب تعیددین نمددوده شددامل بودجدة وزارت "حددج‪ ،‬اوقدداف و تعلیمددات دینددی"‬
‫خواهم کرد؛‬
‫‪ )13‬شرایط مل شددن را داشددتن تعلیمددات عمددومی تددا خدتم صددنف نهددم (دورۀ ثددانوی) از مکاتددب‬
‫عمومی قبل از پیگیری تعلیمات دینی در مدارس عالی دینی باالتر از صنف نهم تعیین خواهم کرد؛‬
‫‪ ۱۴ )14‬مالهای فارغ از مدارس دینی پاکستان را اجازه ورود به مساجد افغانستان نخواهم داد؛‬
‫‪ )15‬انتخابات پارلمانی را با تکددت حزبددی و تکدت مسددتقل‪ ،‬تحددت نظددر مسددتقیم کمسدیون مسدتقل‪،‬‬
‫مسلکی و غیر حزبی انتخابات اجرآ خواهم کرد تا در پارلمان صددفوف احدزاب طرفدددار حکومددت و‬
‫مخالف حکومت (اپوزسیون دولت) مشخص گردند؛‬
‫‪ )16‬آزادی مطبوعات‪ ،‬رسانهها و حرکات مدنی را در چوکددات معیارهدای منددافع ملدی‪ ،‬اسددتقالل‬
‫ملی‪ ،‬امنیت ملی‪ ،‬حفاظت از هویت ملی کشور طوریکه در قددانون اساسددی تعریددف و تصددریح شددده‬
‫تنظیم و رهبری خواهم کرد؛‬
‫‪ )17‬با تعدیل قانون اساسی از طریق لویه جرگه بدده والیددات در انتخدداب ریددیس اجراییددة و هیدأت‬
‫اجراییة والیددت از میددان اعضددای شددورای والیتددی بددرای اجددرای پالیسدیها و پددروژه هددای اداری و‬
‫انکشافی والیتی صالحیت خواهم داد‪ ،‬در حالیکدده انتصدداب والیهددا و قوماندددانهای امنیده را بددرای‬
‫تأمین پالیسیهای امنیتی در حدود صالحیتهای رییس جمهور حفظ خواهم کرد؛‬
‫‪ )18‬با هرگونه فساد اداری سرسختانه مبارزه خواهم کرد و هرگونه عمل فساد‪ ،‬اختالس‪ ،‬غضب‬
‫داراییهای عامه و زمینهای دولتی‪ ،‬را که در ‪ 16‬سال اخیر صورت گرفته با قاطعیت تعقیب و از‬
‫طریق ایجاد یک محکمۀ باصالحیت خاص قانونآ محاسبه خواهم کرد؛‬
‫‪ )19‬با هرگونه تمرد در داخل دولت با قاطعیت برخورد خواهم کرد‪.‬‬
 ‫‪ □ 318‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫بخش یازدهم‪ :‬موجودیت ملت و هویت مشترک ملی در افغانستان‬

‫تالشهای زیادی در جریان است که ما را بىهویت کنند‬

‫بعضیها با شعف آشکاری از مؤفقیت استعمار بریطانیه در تضعیف دولتهای افغان و قیچی کددردن‬
‫حدود آن یادآوری کرده تاریخ کشور را بدده دو دوره تقسددیم مددیکننددد‪ :‬دوره بعدد از جنگهددای اول و‬
‫دوم افغان و انگلیس‪ ،‬بخصوص از عبدالرحمن خان به بعد را مربدوط دولدت "افغانسددتان" دانسددته و‬
‫دوره ماقبل آن را "بخش انشعابی از قلمرو نادرشاه افشددار"‪" ،‬بخددش وابسددته بدده یددک هویددت سیاسددی‬
‫بزرگتر" و اگر سخاوت نمایند‪" ،‬خراسان" مینامند‪ .‬این کوششهاییست مذبوحانه در جهت بیهویددت‬
‫کردن ملت افغانستان و کشددور افغانسددتان‪ .‬کوشددش بددرای شکسددتن سددمبولهای ملددی مددا اسدت و ایددن‬
‫کوشش برخی از اجزای هجوم فرهنگی هویت ایرانی است که بیامان از طریق رسدانههای وابسددته‬
‫و افراد وابسته دنبال میگردد‪.‬‬
‫دوستی در فیسبوک نوشته بود‪" :‬تالشهای زیادی در جریان اسددت کدده مددا را بىهویددت کننددد‪ ،‬وقتدى‬
‫قومى بىهویت شد دیگر هر بالیى را مىتوان سر او آورد‪ .‬لکن تا هنددوز در ایددن کدار شدان تددوفیقى‬
‫نداشته اند‪ .‬من وقتى در این موضوع فکر مىکنم‪ ،‬بالفاصله یک کاریکاتور در نظرم مجسم میشود‬
‫که در جریددان جنددگ دوم جهددانى در مطبوعدات بینالمللدى چدداپ شددد و تددا هنددوز در منددابع تداریخى‬
‫مربوطه ثبت است‪ .‬آن کاریکاتور‪ ،‬اینگونه رسم شده بود که جوزف استالین رهبر وقت شددوروى را‬
‫بدده صددورت یددک مجسددمهى خیلددى بدزرگ پددوالدین در آورده بدود و سدربازان آدولددف هیتلددر را بدده‬
‫صورت مورچههاى ریزى که دسته دسته از هر طرف به آن مجسمه حمله برده و سر تا پدداى آن را‬
‫پوشانیده بودند؛ آن مورچهها هر کارى که میکردند‪ ،‬دندان شان به جداى از ایددن مجسددمهى پددوالدین‬
‫کار نمیکرد‪ .‬عاقبتاالمر همینطور هم شد‪ .‬هویدت ملدی مدردم افغانسددتان هددم یدک مجسدمۀ پددوالدین‬
‫است که دندان مورچهها باالی آن کارگر نبوده و نخواهد بود‪".‬‬
‫در خارج از محدوده هویت سیاسی افغانستان ما هیچکسی نیستیم مگر این که هنوز هددم بددر انشددعاب‬
‫از قلمرو نادرشاه افشار اشکریزی کنیم و هنوز هم وفددادار بده ایدران بدزرگ باشددیم یددا از حاکمیددت‬
‫فرو ریخته امپراطوری مغولی بابری هند به حسرت یاد کنیم و یا خواب حاکمیت پنجصددد سددال قبدل‬
‫تیموریان هرات را بخوریم و یا هنوز هم خوابهای ما را تخیل کوروش کبیر و افسانههای شدداهنامه‬
‫فردوسی رنگین بسازد‪ .‬وفاداری ما در کجا است؟‬
‫متأسفانه این کشور در طول قرن نزدهم در میددان بددازی بددزرگ دو امپراطددوری اسددتعماری زمدان‪،‬‬
‫یکی هند بریطانوی در شرق و جنددوب و دیگددری روسددیۀ تددزاری در شدمال‪ ،‬گیدر افتدداد‪ ،‬مواجدده بدده‬
‫لشکر کشیهای متعدد استعمارگران گردید و سالطین آن در دام دسایس آنها گیر افتادندد‪ .‬در نتیجدده‬
‫قلمروهای تحت حاکمیت آن قیچی و از پیکرش جدا گردیده و سالطین آن برای حفاظت نیم باقیماندده‬
‫از سرزمینهای تاریخی کشور خددود‪ ،‬ناچددار بده قبددولی معاهدددات تحمیلددی سددرحدی دو امپراطددوری‬
‫بزرگ استعماری زمان‪ ،‬یعنی هند بریطانوی و روسیۀ تزاری شددند‪ .‬کشدور عمدالا بدده یددک مملکددت‬
‫حایل مبدل شد‪.‬‬
‫گذشته از این فدراز و نشددیبهای تداریخی‪ ،‬واقعیددت پذیرفتدده شدده بینالمللددی آن اسدت کده افغانسددتان‬
‫امروزی میراث همان امپراطوری احمد شاه ابدالی است که با گذشت زمان اسم افغانسددتان‪ ،‬کده اسددم‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪319‬‬

‫مناطق پشتوننشددین آن بدود‪ ،‬بده تمددام کشددور تعمددیم یافتدده اسددت‪ .‬طبیعدی اسدت کدده دولتهددا بدده اسددم‬
‫بزرگتدرین قدوم آن بخصددوص اگدر ایدن قدوم حدداکم هددم باشددد‪ ،‬نامیدده میشددوند‪ .‬کشدورهای روسدیه‪،‬‬
‫قزاقسددتان‪ ،‬ترکیدده‪ ،‬عربسددتان‪ ،‬تاجیکسددتان‪ ،‬اوزبیکسددتان‪ ،‬ترکمنسددتان و دههددا کشددور دیگددر همدده بده‬
‫نامهای بزرگترین اقوام ساکن آن کشورها نامیده شده اند‪ .‬افغانستان اسددتثنی نیسددت‪ .‬مسددخ تدداریخ درد‬
‫هی کسی را دوا نمیکند‪ .‬اسم سریالنکا در سددالهای ‪ ۱۹۷۰‬بداالی کشدور سددیلون گذاشددته شددد‪ ،‬اسددم‬
‫ایران در سال ‪ ۱۹۳۵‬به سطح بینالمللی باالی فارس گذاشته شد و اسم میانمددار در سددالهای ‪۱۹۸۰‬‬
‫باالی برما گذاشته شد‪ ،‬اما این تغییر نام تغییر دولت نبوده ادامده همدان هویددت سیاسدی دولتددی سددابق‬
‫اند‪ .‬ایران امروزی بازمانده همان دولت فارس تاریخی است و سریالنکا بازمانده همان سیلون اسددت‬
‫و میانمار ادامة همان دولت برما میباشد‪.‬‬
‫آقای بگرامیان در کامنتی نوشت‪" :‬خالدي گرامي‪ ،‬خودت میداني كه نام كشور ما بحددث بدر انگیددز و‬
‫چالشزا شده است‪ .‬آیا ممكن اسدت كدده مددا هددم نددام كشددور خددویش را مانندد ایددران‪ ،‬میانمددار‪ ،‬ایتوپیدا‪.‬‬
‫سریالنكا حتي پاكستان كه همه نامهاي غیر قومي اند‪ ،‬تغییر دهیم و سرزمین خویش را براي همیشه‬
‫از كشمكشهاي امروزي نجات بدهیم؟" پاسددخ مددن آن بدود کدده روشدنفکران کشددورهای تاجیکسدتان‪،‬‬
‫ترکمنستان‪ ،‬اوزبیکستان‪ ،‬روسیه‪ ،‬قزاقسددتان‪ ،‬قرغیزسدتان‪ ،‬مغولسددتان‪ ،‬فرانسده‪ ،‬عربسددتان سددعودی‪،‬‬
‫صدها مثال مانند آنها با مسئله ملی برخورد قومگرایانه نکرده اند‪ .‬این اسدمها بصددورت طبیعددی در‬
‫طول تاریخ بر این کشورها تعمیم یافته اند‪ ،‬فکر نمیکنم که ملت پشدتون بدده ایددن سددادگی اجددازه دهددد‬
‫مشتی قومپرست اسم کشور آنها را تبدیل کنندد‪ .‬هرگدداه ایدن مباحثده تبددیل اسددم افغانسدتان خدارج از‬
‫محدوده قومپرستی‪ ،‬مسخ کردن تاریخ‪ ،‬بیحرمتی و توهین به ملت پشدتون و فرهنددگ آنهددا؛ خددارج‬
‫از کوشش برای بیهویت کردن کشور‪ ،‬خارج از محدوده هجوم فرهنگی ایران و کوشددش در جهددت‬
‫تغییر زبددان و مصددطلحات مددروج دری در کشددور مطدرح میشدد اولدین شخصددی کدده بدده آن توافددق‬
‫میکرد و اسم تاریخی "آریانا" را ترجیح میداد من بودم آنچنانکدده زمزمددۀ تغییددر ندام افغانسددتان بدده‬
‫"آریانا" در زمان لویه جرگۀ داوود خارج از محدودة قومپرستی به گوشها رسید و من با آن موافددق‬
‫بودم‪.‬‬

‫تبارز هویت ملی‬

‫هویت ملی و احساس تعلدق داشدتن بده یددک ملددت و یددک کشددور و احسدداس غددرور وطدن پرسدتی و‬
‫احساس مباهات به افتخارات یک کشور‪ ،‬بصورت طبیعی و داوطلبانده میددان افددراد بددهوجود میآیددد‪.‬‬
‫هرگاه افرادی و قومی بعد از زندهگی سه صدساله نتوانند موجودیت ملت افغانسددتان را حددس کنندد و‬
‫نتوانند احساس تعلق داشتن به ملت و کشور افغانستان را در خددود بیابنددد چندین افدراد و اقدوام حیدات‬
‫بیهدفی را در ایددن کشددور بده سددر بددرده روزگددار سددختی داشدته و خواهنددد داشدت‪ ،‬زیددرا تداریخ را‬
‫نمیتوان عوض کرد و آینده را نیز میتوان بددر مبنددای روندددهای تدداریخی‪ ،‬داشددتههای عینددی و روندد‬
‫امروزی پیشبینی کرد‪ .‬سوال این است که ملت افغانستان و کشور افغانستان چگونه تکامل کرد و بده‬
‫مرحلة امروزی رسید که برخی از ساکنان این سرزمین آنها را میبینند و لمس میکننددد و خددود را‬
‫متعلق به آن میدانند درحالیکه تعدادی آنها را نمیبینند‪ ،‬خود را به آنها متعلق نمیدانند و شاید هم‬
‫هرگز در جستجویش نبوده و نیستند!‬
‫سه صد و هفت سال قبل‪ ،‬در اوایل قرن هژدهم میالدی‪ ،‬سرزمینی را کدده امددروز بدده ندام افغانسددتان‬
‫میشناسیم اسددم مشخصددی نداشددت و شددامل بخشهددایی از خراسدان‪ ،‬ترکسددتان‪ ،‬بدخشددان‪ ،‬کابلسددتان‪،‬‬
‫افغانستان‪ ،‬سیستان‪ ،‬غرجستان و بلوچستان میگردید‪ .‬درآن سددرزمین بددیش از شدانزده قددوم از جملدده‬
‫پشتون‪ ،‬تاجیک‪ ،‬هزاره‪ ،‬اوزبیک‪ ،‬پشددهیی‪ ،‬عددرب‪ ،‬قرقیددز‪ ،‬تددرکمن‪ ،‬بلددوچ‪ ،‬قزلبدداش‪ ،‬بیددات و غیددره‬
 ‫‪ □ 320‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫زندهگی میکردند‪ .‬این سرزمین بعد از تیموریان هرات برای بیش از دوصد سال از غرب‪ ،‬شرق و‬
‫جنوب و از شمال توسط سالطینی اداره میشد که پایتختهای آنها اصفهان‪ ،‬دهلدی و بخددارا بودندد‪.‬‬
‫با قیام میرویسخان هوتک بر ضد حاکمیت صفوی فارس در سال ‪۱۷۰۹‬م در قندهار و متعاقددب آن‬
‫با قیام ابدالیهای هرات و اعالن خودمختاری اولین دولت بومی در این سرزمینها ایجاد گردیدد کدده‬
‫حتی قادر شد امپراطوری صفوی را در سددال ‪۱۷۲۲‬م سدداقط کندد‪ .‬ایددن اولددین دولددت بدومی در ایدن‬
‫سرزمین بیست سال بعد توسط نادرقلی افشار سرنگون شد‪ .‬اما بعد از کشته شدن نادر افشددار توسددط‬
‫درباریان خودش‪ ،‬دوباره به همت احمد شاه ابدالی و سایر افسدران و بزرگددان افغددان احیددا گردیددده و‬
‫تحکیم یافت‪ .‬احمد شاه ابدالی توسددط یددک جرگده ملددی بعددد از مباحثدده هشددت روزه بده حیدث پادشدداه‬
‫انتخاب شد و در مراسم تاجگذاری او سران اقوام پشتون‪ ،‬تاجیک‪ ،‬هزاره و قزلباش حضددور داشددتند‬
‫(مراجعه شود به کتاب الفنستون‪ ،‬گزارش سلطنت کابل)‪.‬‬
‫در اول این کشور نو تأسددیس اسدم معددین نداشددت عدددۀ آن را خراسددان‪ ،‬برخددی افغانسددتان و عدددۀ هددم‬
‫پختونخوا (مراجعه شود به کتاب الفنستون‪ ،‬گزارش سلطنت کابددل) مینامیدنددد‪ .‬امددا بدا گذشددت زمدان‬
‫اسم افغانستان‪ ،‬که اسم منداطق پشتوننشددین آن بددود‪ ،‬بده تمددام کشددور تعمددیم یافددت‪ .‬طبیعددی اسددت کدده‬
‫دولتها به اسددم قومیکدده بیشددترین جمعیددت را دارد و قددوم حدداکم اسدت نامیددده میشددوند‪ .‬کشددورهای‬
‫روسیه‪ ،‬قزاقستان‪ ،‬ترکیه‪ ،‬عربستان‪ ،‬تاجیکستان‪ ،‬اوزبیکستان‪ ،‬ترکمنستان و دهها کشددور دیگددر همده‬
‫به نامهای بزرگترین اقوام ساکن آن کشورها نامیده شده اند‪ .‬افغانستان استثنی نیست‪ .‬مورخ انگلیسدی‬
‫جورج فورستر که در سال ‪۱۷۸۲‬م یعنی ‪۲۳۴‬سال قبل از امروز از طریق کابددل‪ ،‬قندددهار و هددرات‬
‫از طریق فارس و روسیه به لندن رفت از این کشور به نام "افغانستان" در عنوان کتاب خددود و هدم‬
‫چنان باربار در متن کتاب یاد میکند و حدود آن را از شرق کشمیر و ملتان‪ ،‬در غددرب مشددهد و در‬
‫شمال از پنجده تا دریای آمددو و در جنددوب بحیددره عددرب میدانددد‪ .‬بدده گفتدده جددورج فورسدتر در ایددن‬
‫سرزمینها خطبه نماز چمعه به نددام تیمورشدداه خوانددده میشددد (جددورج فورسددتر‪ ،‬سددفر از بنگدال بدده‬
‫انگلستان از طریق شمال هند‪ ،‬کشمیر‪ ،‬افغانستان‪ ،‬فارس و روسیه‪ ،‬چاپ لندن)‪.‬‬
‫متأسفانه این کشور در طول قرن نزدهم در میدان بددازی بدزرگ دو امپراطددوری اسدتعماری زمددان‪،‬‬
‫یکی هند بریطانوی در شرق و جنددوب و دیگددری روسدیۀ تددزاری در شددمال‪ ،‬گیدر افتدداد‪ ،‬مواجدده بده‬
‫لشکر کشیهای متعدد استعمارگران گردید و سالطین آن در دام دسایس آنها گیر افتادنددد‪ .‬در نتیجدده‬
‫قلمروهای تحت حاکمیت آن قیچی و از پیکرش جدا گردیده و سالطین آن برای حفاظت نیم باقیمانددده‬
‫از سرزمینهای تاریخی کشور خدود‪ ،‬ناچدار بدده قبددولی معاهددات تحمیلدی سدرحدی دو امپراطددوری‬
‫بزرگ استعماری زمان‪ ،‬یعنی هند بریطانوی و روسیۀ تزاری شدددند‪ .‬کشدور عمدالا بدده یددک مملکددت‬
‫حایل مبدل شد که استقالل خود را در امور خددارجی از دسدت داد‪ .‬موضددوع مهددم ایددن اسددت کدده آن‬
‫دولت مقتدر افغان که دولت انگلستان آن را زمانی خطری برای هند بریطانوی میدانست و با تبانی‬
‫با دولت قاجاری فارس کوشش به تضعیف آن کرد (محمود محمود‪ ،‬تاریخ روابط سیاسددی انگلددیس و‬
‫ایران)‪ ،‬به هر اسم و نامی که قبل از آغاز ‪« The Great Game‬بازی بزرگ» میددان انگلسددتان‬
‫و روسیه یاد میگردید‪ ،‬به کشور کوچک‪ ،‬حایل و ضددعیفی مبدددل گردیدد‪ .‬افغانسددتان در جریدان ایددن‬
‫بازی بزرگ و تا امروز عمالا به عنوان یک کشددور حایددل باقیمانددده اسددت‪ .‬امددروز مددا یددک کشدور‬
‫حایل میان گروههای افراطی مذهبی بینالمللی مستقر در پاکستان از یکطرف و آسیای میانده هسددتیم‪.‬‬
‫باالخره در سال ‪۱۹۱۹‬م استقالل در سیاست خارجی دوباره توسط امیر امانللا خان اعاده گردید‪.‬‬
‫تجدد پسندی و اقدامات ترقیخواهانه شاه امانللا با مقاومت ارتجاع مددذهبی بدده شکسدت انجامیددد‪ .‬در‬
‫دوران سلطنت نادر خان و متعاقب او پسرش ظاهرشدداه از سدال ‪۱۹۲۹‬م تددا سددال ‪۱۹۶۴‬م انکشدداف‬
‫اجتماعی و سیاسی در کشدور بسدیار بطددی بدده جلددو رفددت تددا آن کدده قدانون اساسدی سددال ‪۱۹۶۴‬م و‬
‫متعاقب آن دهۀ دموکراسی چهره سیاسددی کشدور را بصدورت رادیکددال عددوض کدرد‪ ،‬امددا متأسددفانه‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪321‬‬

‫سردار محمد داوود با کودتددای نافرجدام سددال ‪۱۹۷۳‬م کشددور را از مسددیر طبیعددی تکامدل سیاسددی و‬
‫اجتمدداعی آن خددارج کددرده ثب دات سیاسددی و امنیددت داخل دی‪ ۳۴‬سدداله را ب درهم زد کدده بددا سددرنگونی‬
‫موصوف در سال ‪۱۹۷۸‬م افغانستان دستخوش طوفان سیاسی‪ ،‬اجتماعی و جندگ داخلددی شددد کدده بددا‬
‫گذشت چهل سال هنوز هم ادامه دارد‪.‬‬
‫بعضی از نویسندهگان شرایط موجدود در سدرزمینی را کدده امددروز کشددور افغانسددتان میشناسددیم در‬
‫زمان ایجاد آن کامالا نادیده گرفته این حقیقت را کتمان میکنند که احمد خان ابدالی بنای حکومددت را‬
‫در سرزمینی گذاشت که طی بیشتر از دو قرن قبل از آن فاقد هرگونه حکومت و حاکمیت خددودی و‬
‫باجگاه بیگانگان بود‪ .‬حتی سرزمین خراسان که این نویسندهگان سددنگ وفداداری بده آن را بده سدینه‬
‫میزنند‪ ،‬در زیر سم اسپهای سالطین غیر خراسانی؛ مغولها‪ ،‬تیموریها‪ ،‬صفویها و اوزبیکهددا‬
‫قرار داشت و مناسبات مستبدانه قبیلددوی فیددودالی مشخصددۀ تمددام ایدن دولتهددا بدود و بخصددوص در‬
‫ایران با تعصب افراط آمیز مذهبی شیعه در زمان صفویها مدددغم گردیددده بددود‪ .‬ندادرقلی افشدار کدده‬
‫اخیراا او را بعضی نویسندهگان ما به عوض ایرانی "خراسانی" خطاب مدیکننددد‪ ،‬در حقیقددت آخددرین‬
‫زمامداری بود که از خراسان برخواسته بود‪ ،‬در قوم ترکمن بود که اجداد او از جاهددای دیگددری بدده‬
‫خراسان کوچیده بودند‪ .‬این شخص آنقدر خشن بود و بر اطرافیان خود ظلم روا داشت که حتی پسددر‬
‫خود را کور کرد تا اینکه محمد خان قاجار یکی از نزدیکترین رجال او سرش را از تنش جدددا کددرد‬
‫و بعدها کریم خان زند میت بیسرش را از گور بیرون کرده به دور انداخت‪.‬‬
‫بعضی نویسندهگان با به کار بردن اصطالحات دولت قبیله‪ ،‬دولت قبیلوی به مفهددوم تحقیرآمیددز آنهددا‬
‫در معرفی دولتهای افغان‪ ،‬فراموش میکنند که تمام دولتهای قرون هژده و نزده میالدی و ماقبددل‬
‫مانند بابریها‪ ،‬تیموریها‪ ،‬صفویها‪ ،‬افشاریها‪ ،‬زندیها‪ ،‬قاجاریها و امثالهم‪ ،‬در تمددام کشددورهای‬
‫همسایه طوریکه از نامهای آنها پیداست‪ ،‬دولتهای متکی بر مناسدبات قددومی و قبیلددوی بدوده انددد‪.‬‬
‫حتی اکثر سالطین کشورهای شمال اروپا باهم روابط فامیلی و قومی داشتند‪ .‬نزدیک به یکصد سددال‬
‫بعد از احمد شاه ابدالی دولتهای اروپددایی در قبضددۀ یددک فامیددل بددود کدده اعقداب ملکدده ویکتوریدای‬
‫انگلسددتان (‪1901-1832‬م) و کریسددتیان نهددم پادشدداه دنمددارک (‪1906-1818‬م)؛ خانوادههددای‬
‫سلطنتی انگلستان‪ ،‬بلجیم‪ ،‬دنمارک‪ ،‬لوکزامبورگ‪ ،‬ناروی‪ ،‬سویدن‪ ،‬هسپانیه را تشکیل میدهند‪.‬‬
‫بعضی منتقدین دولتهای افغان اوایل قرن هژدهم تا شروع قرن بیستم را با معیارهای قرن بیسددت و‬
‫یکم ارزیابی کرده فراموش میکنند که در آن زمان داشتن اسم معین‪ ،‬حدود اربعددة معددین و فرهندگ‬
‫معین مشخصۀ ایجاد دولتهددا نبودنددد‪ .‬از اصددطالح حقددوق بشدر‪ ،‬حقددوق زندان و دموکراسدی در آن‬
‫زمان خبری نبود‪ .‬در چنین شرایطی بود که احمدخان ابدالی دولت افغان را تأسیس و آن را بدده یددک‬
‫امپراطوری بزرگی مبدل میکند که از نیشاپور تددا کشددمیر و سدند وسددعت داشددت‪ .‬مبددرهن اسددت کدده‬
‫اساسات دولت افغان را نظام اجتماعی قبیلوی پشتون که بر مبانی پشدتونولی‪ ،‬یدا کددود مددنی جوامددع‬
‫پشتونها‪ ،‬استوار بود موازی به احکام شریعت اسالمی تشکیل میداد‪ .‬مگدر میتدوان انتظدار داشددت‬
‫کدده در س دال ‪1747‬م احمددد شدداه ابدددالی یددک ق دانون اساسددی جفرسددونی تدددوین میکددرد یددا اص دول‬
‫دموکراتیددک حاصددله از انقددالب کبی در فرانسدده را کدده بددیش از سددی سددال بع دد معرفددی گردیددد در‬
‫سرزمینهای تحت قیمومیت خود تطبیق میکرد؟ در شرایط آن زمان "پشتونولی" یا کود مدنی قبایددل‬
‫پشتون یک نظم اجتماعی منحصر به فرد زمان خود را به جامعه عرضه میکرد که در کنار احکام‬
‫شریعت اسالمی‪ ،‬برای اداره امور دولت به مراتدب دموکراتیددکتر از شددرایط حدداکم بدر کشدورهای‬
‫همسددایه بدود کده بددر اسدداس اراده مطلقاندده حکددام زمددان و شددریعت اسددالمی اداره میشدددند‪ .‬بددا آنهددم‬
‫افغانستان به مقایسه همسایه های خود و بخصوص ایران در سه صد سال گذشددته دولتهددای مسدتقر‬
‫داشددته در حالیکدده در طددول ایددن زمددان در ایددران صددفویها‪ ،‬افشدداریها‪ ،‬زندددیها‪ ،‬قاجاریهددا‪،‬‬
‫پهلویهای بختیاری سلطنت کرده و با روی کار آمدن هرکدام تمام خانددان سدلطنتی قبلددی را از تیددغ‬
 ‫‪ □ 322‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫کشیده اند‪.‬‬
‫بعضیها دو هویت را در این جددا مغشددوش مددیکننددد‪ .‬اول هویددت قددومی اتبدداع افغانسدتان کدده شددامل‬
‫پشتون‪ ،‬تاجیک‪ ،‬هزاره‪ ،‬اوزبیک‪ ،‬ترکمن‪ ،‬نورستانی‪ ،‬ایماق‪ ،‬بلوچ میباشد و بده گفتده شددما خدددا داد‬
‫است و دوم هویت ملی اتباع افغانستان که با یجاد دولت افغانستان بدده نددام ملددت واحددد "افغددان" شددکل‬
‫گرفته در قانون اساسی کشور درج است و چه بخواهیم و چه نخددواهیم تددا ایددن کشددور وجددود دارد و‬
‫نامش افغانستان است ملیددت همدده باشددندهگانش"افغان" خواهددد بددود‪ .‬جهددان خدارج همدده مدا را بدده نددام‬
‫افغانها میشناسد‪ .‬بطور مثال در ایران هر هزاره یک "افغددان" اسددت و مجمددوع هزارههددا بده گفتده‬
‫ایرانیها "افاغنه"‪ .‬حاال هر قدر این فرد هزاره بگوید من هزاره هسددتم و افغددان نیسددتم ایرانیهددا بده‬
‫رویش خواهند خندید‪ .‬تمام اقوام افغانستان به جبر تاریخ و جبر موقعیدت جغرافیدایی نداگزیر شدریک‬
‫روزهای خوب و بد این سرزمین برای ابد خواهند بود‪ .‬بنددابر آن قبددول اسددم " افغددان" بده نددام ملیددت‬
‫مشترک ما در کشور "افغانستان" یک مطلب اختیاری نبوده اجبار جغرافیا و تدداریخ اسددت‪ .‬بندابر آن‬
‫این موضوع نباید هرگز مجدداا مورد سوال و مباحثه قرار بگیرد‪.‬‬
‫تاریخ نشان داد که منافع اقوام این کشددور‪ ،‬بدا وجددود تمدام اختالفددات‪ ،‬در اتحدداد ملدی شددان میباشددد‪.‬‬
‫افغانستان بنابر پراکندگی محل سکونت اقوام آن و سدداختمان طبیعدی و جغرافیددایی خدود قابددل تجزیده‬
‫نبوده و سه صد سال بعد‪ ،‬به گفته ریچارد ارمیتاژ معاون وزارت خارجدده امریکددا در زمددان جددورج‬
‫دبلیو بددوش‪ ،‬بددازهم افغانسددتان خواهددد بدود بددا همددین اقددوام و همددین حدددود جغرافیددایی‪ .‬بددا آن کده در‬
‫افغانستان شانزده قوم از جمله پشتون‪ ،‬تاجیک‪ ،‬هددزاره‪ ،‬اوزبیددک‪ ،‬پشددهای‪ ،‬عددرب‪ ،‬قرقیدز‪ ،‬تددرکمن‪،‬‬
‫بلوچ و غیره زندهگی مددیکننددد و شددمال و جنددوب کشددور را کوههددای صددعبالعبور هنددوکش از هدم‬
‫مجزا میکنددد‪ ،‬جنددگ خانمددان بددر اندددازی کدده نزدیددک بدده چهدل سدال اسدت دوام دارد بدده فروپاشددی‬
‫افغانستان نیانجامیده است‪ .‬چه عواملی از فروپاشی افغانستان جلوگیری کرده اند؟ فکددر نمیشدود کدده‬
‫اعتقاد بدین اسالم به عنوان ارزش کلیدی اجتماعی در حفظ وحدت مردم و اقوام کشدور نقدش تعیددین‬
‫کننده داشته باشد چون تمام گروههای متخاصم مسلمان هستند و ایددن کده ایددن جنددگ بعددد از پیددروزی‬
‫مجاهدین شدیدتر و خانمانسوزتر شده است‪ .‬از جانب دیگر تمام همسایهگان ما هم مسلمان انددد‪ .‬پددس‬
‫چه عواملی از فروپاشی این کشور جلددوگیری کددرده انددد؟ بدده گفتده رزاق مددامون «سددنتهای درهددم‬
‫آمیخته»‪ ،‬احساسات و حالت روانی همسان در عمق الیددههای تبدداری و اندزوای اعتیددادی بدده قدددامت‬
‫چندین قرن‪ ،‬عامل اصددلی بقددای افغانسددتان بدوده اسددت‪" .‬بنددابر آن در عمددل‪ "،‬درهددم آمیددزی خددونی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬اقتصادی و فرهنگی به عنوان ستون اسددتوار در برابددر ضددربات جنددگ و توطئده"‪ ،‬عمددل‬
‫کرده و با وجود انکار تجزیه طلبان سبب ایجاد ملت افغان گردیده که بر تمام اقوام برادر‪ ،‬با حفددظ و‬
‫احترام به مشخصات فرهنگی آنهددا در کشددور‪ ،‬هماننددد کشددورهایکه بدده سیاسدتهای چنددد فرهنگدی‬
‫عقیده دارند‪ ،‬اطالق میگردد‪.‬‬
‫تعدادی از فعالین سیاسی و مدنی پیوسته شعارهای پشتونسددتیزی‪ ،‬جدددایی طلبدی و تجزیده طلبددی را‬
‫سر میدهند‪ .‬میگویند "وقت آن است تا با اینها (طالب نكتددایيدار و غیددر نكتددایيدار) و قبیلدده خانده‬
‫جدا كرد‪ ،‬ما را راه مان و اینها را راه شان"‪ .‬لطیددف پدددرام گفتدده بددود "تددا بددا اینهدا راه جددا نشددود‬
‫سعادت نخواهیم دید"! از محمد سعیدی در وبالگ "هزاره پیوند" میخوانیم که‪" :‬تا کی بایدد خدداموش‬
‫باشیم تا مبادا دیو از خواب بیدار شود‪ .‬دیو که باالخره آخرش از خواب بیدار میشدده و همدان طددور‬
‫که بارها ما را بلعیده بازهم خواهد بلعید‪ .‬دیگر وفادار ماندن به افغانستان هی فایدة ندددارد"‪ .‬بدده گفتدة‬
‫رزاق مامون (کابل پرس جون ‪" )۲۰۱۱‬مشکل بنیادین درین کشور‪ ،‬قومی نیست؛ بیعدددالتی اسدت‪.‬‬
‫از شمال تا جنوب‪ ،‬از شددرق تددا غددرب و مندداطق مرکددزی هددرآن چدده بدداالی مددردم در چهددار گوشدة‬
‫افغانستان میآید‪ ،‬حاصل ارادۀ رهبران محلی‪ ،‬فرماندهان و معاملهگران همتبار خود شان است"‪.‬‬
‫بیایید هزارهجات یا با اسم مورد عالقۀ فعالین هزاره ”هزارستان“ را بررسی کندیم‪ .‬از سددال ‪۱۷۴۷‬م‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪323‬‬

‫یا از تأسیس افغانستان تا زمان حمله امیر عبدددالرحمن خددان بدده هزارهجددات در سددال (‪۱۸۹۱‬م) ایددن‬
‫مناطق عمالا برای ‪ ۱۴۴‬سال از خودمختاری کامل در چوکات دولت مرکزی افغانسددتان برخدوردار‬
‫بودند‪ .‬خوانین و رهبران این مناطق بسیاری اوقات حتی از دادن مالیات به دولت مرکزی هدم طفددره‬
‫میرفتند‪ .‬از سالهای ‪1970‬م تا سقوط حکومت داکتر نجیبالدده چهرههددای سرشددناس هددزاره ماننددد‬
‫یعقوب لعلی‪ ،‬عبدالواحد سرابی‪ ،‬سلطان علی کشددتمند در دولتهدای‪ ،‬ظاهرشدداه‪ ،‬داوود خددان‪ ،‬ببددرک‬
‫کارمل و داکتر نجیب در مقامات کلیدی وزارت پالن‪ ،‬صددارت عظمددی و معاونیددت ریددیس جمهددور‬
‫ایفای وظیفه کرده اند‪ .‬داکتر سرابی هزاره تبار بود که به نمایندگی از دولددت داکتدر نجیددبللا دولددت‬
‫را رسما ا با یک بیانیه غرایی به مجاهدین در رأس صددبغتللا مجددددی در سددال ‪۱۹۹۲‬م کابدل تسددلیم‬
‫کرد‪ .‬از آن زمان تا امروز‪ ،‬به استثنای زمان حکومت طالبان‪ ،‬هزارهجات توسط احزاب و رهبدران‬
‫هزاره مستقالنه اداره میشود‪ .‬طوریکه میبینیم دیر زمانیست کدده ایددن دیدو پشددتون بدده گفتده فعددالین‬
‫هزاره در مناطق هزارهنشین راه ندارد‪ .‬حاصل آن چه بوده است؟ آیددا ایددن دیدو پشدتون اسددت کدده از‬
‫ترس آن هزارهها در خیابانهای تهران به گفته سعیدی با سر های پددایین راه میرونددد؟ آیدا ایددن دیددو‬
‫پشتون است که هزارهها را در گیتوهای کویته در پاکستان و یا حومددههای اطددراف مشددهد محصدور‬
‫کرده است؟ واضح است کدده جددواب ایددن سددوالها منفددی اسدت‪ .‬مشدکل هزارههددا دریدن کشددور و در‬
‫کشدورهای همسددایه‪ ،‬مطدابق گفتدده رزاق مدامون "قددومی" نیسدت؛ "بیعدددالتی" اسددت‪ ،‬حاصددل ارادۀ‬
‫رهبران محلی‪ ،‬جامعة مسلط روحانیت شیعه است‪ ،‬فرماندهان و معاملهگران هم تبارخود شان است‪،‬‬
‫نبودن منابع طبیعی است‪ ،‬نبودن زیر بناهای اقتصادی و مواصالتی است‪ ،‬نبودن زیربناهددای تعلیمددی‬
‫و فرهنگددی اسددت و در اخیددر محصددور بددودن جغرافیدایی آنهاسددت‪ ،‬مشددکل متفداوت بدودن فزیکدی‬
‫آنهاست و بعضا ا هدم مسددلۀ متفدداوت بددودن مددذهبی آنهاسددت در میددان محددیط بزرگتددری کده زندددهگی‬
‫میکنند‪ .‬آیا این مشکل با قطع وفاداری به افغانستان حل میشود؟ معلوم است که جددواب منفددی اسددت‬
‫چون اگر حل میشد در طول ‪ ۱۴‬سال اخیدر کدده مندداطق هزارهنشددین عمدالا بدا خودمختداری توسدط‬
‫احزاب و رهبران خودشان اداره میگردد‪ ،‬حل میشد چون به منابع بزرگ کمکهای جامعة جهانی‬
‫نیز دسترسی داشتند‪ .‬اخیراا از محمد محقق شنیدیم که گفت آقای خلیلی برای ‪ ۱۲‬سال معدداون ریددیس‬
‫جمهور کرزی بود‪ ،‬اما هزارهجات صاحب برق نشدد! در ایددن زمیندده تمدام دسددتآورد خلیلددی بددرای‬
‫هزارهجات چند تا دستگاه برق آفتابی و دیزل جنراتر بود که قیمت فددی کلیدوات بددرق آن ‪ ۴۵‬افغددانی‬
‫است به مقایسه ‪ ۲‬افغانی در کابل‪ .‬حاال آقای خلیلی نباید دولتهای افغانستان را مقصر بداند‪.‬‬
‫قسمی که در باال گفتیم هویت ملی یک احساس تعلق داشدتن بده یدک ملدت و یدک کشددور و احسداس‬
‫غرور وطنپرستی و احساس مباهات به افتخارات یددک کشددور بصددورت طبیعددی و داوطلباندده میددان‬
‫افراد بهوجود میآید‪ .‬هرگاه افرادی و قومی بعد از زندهگی سهصد ساله نتوانند چنددین احسدداس تعلددق‬
‫داشددتن بدده ملددت افغانسددتان و کشددور افغانسددتان را در خددود بیابنددد‪ ،‬مبددارزات مددردم آن در کسددب‬
‫خودمختاری و استقالل برایشان افتخدار آفددرین نبددوده باشددد‪ ،‬جنگهددای میهنددی و مقاومددت در مقابددل‬
‫استعمارگران انگلیسی غرور وطنپرستی را در آنها به شور نیاورده باشدد و بددرعکس ایددن کشددور‬
‫را ساخته و پرداختة استعمار قلمداد کنند و کوروش کبیر را خراسانی بخوانند و در تخیددل افتخدارات‬
‫کوروش کبیر و ایران بزرگ و ایددرانزمین در موجودیددت دولددت موجددوده ایددران در همسددایهگی مددا‬
‫زندددهگی کننددد و بددا حس درت از ندادر ش داه افشددار و امپراطددوری صددفوی ی داد نماینددد‪ ،‬کوشددش مددردم‬
‫افغانستان را برای حفاظت از زبان فارسددی دری متددداول در ایددن کشددور در مقابدل هجددوم فرهنگدی‬
‫ایران "پارسی ستیزی" قلمداد کنند‪ ،‬پیوسته استبداد بیش از صدسال قبل امیرعبدددالرحمن خددان را بده‬
‫رخ بکشند و در عوض جنگ افشار و میخ کوبیدن بر سرها و رقص مرده را فراموش کننددد‪ ،‬مانندد‬
‫آن است که این افراد عمالا در یک سرزمین بیگانه زندهگی کرده و در راه خطرندداکی قددم میزننددد‪.‬‬
‫این راه به بن بست بر میخورد و مقصد دلخواه ندددارد‪ .‬کشددور موجددودة افغانسددتان نظدر بدده شددرایط‬
‫دشوار طبیعی و جغرافیایی آن و پراکندگی محددل سددکونت اقددوام آن قابددل تجزیدده نیسددت‪ .‬اگددر چندین‬
 ‫‪ □ 324‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫تجزیه هم صورت بگیددرد بددازهم بدده مفدداد قدوم تاجیددک و هددزاره کده مدددعیان اصدلی تجزیدده هسدتند‬
‫نمیباشد و عمالا آنها را به اقلیتهای کوچکتری در کشورهای "افغانستان" در جنوب و "ترکستان"‬
‫در شمال هندوکش مبدل خواهد ساخت‪ .‬جبددر زمددان و موقعیددت طبیعددی و جغرافیددایی اقددوام پشددتون‪،‬‬
‫تاجیک‪ ،‬هزاره‪ ،‬اوزبیک و غیره را در این کشدور در کنددار هددم قددرار داده و بایدد راههددای زنددهگی‬
‫باهمی را بیابند‪.‬‬
‫آقای دستگیر روشنایی در صفحۀ فیسبوک خود به تاریخ ‪ ۱۴‬می سددال جداری مینویسددد‪" :‬تددا هنددوز‬
‫امکانددات و ظرفیتهددای جلددوگیری از حددوادثی کدده هددی کس وقددوع آن را آرزو نمیکنددد و هددی کس‬
‫نمیخواهد آن را ببیند‪ ،‬وجود دارد‪ .‬قوم و قومیت را سیاست نکنید‪ .‬این کار نفرتانگیز و فاجعددهآور‬
‫اسددت‪ .‬اگ در در افغانس دتان چنددین فاجعددهای رخ دهددد آنددانی وارد عمددل خواهن دد شددد کدده تعصددبها و‬
‫نفرتهای کور قومی و مذهبی را تحریک کنند و آنانی بدده میدددان خواهندد آمددد کدده در انسانکشدی و‬
‫ریختاندن خون به مرحلۀ جنون رسیده اند و آماده هستند تا هزارها انسان از جمله کودکددان‪ ،‬زندان و‬
‫مردان را به نام قوم‪ ،‬مذهب‪ ،‬زبان و منطقه بکشند"‪.‬‬
‫نباید پلها را در عقب خود تخریب کنیم‪ .‬حل مسئلة ملی در افغانستان نه از راه برخورد قومگرایانه‪،‬‬
‫نه از راه تجزیه کشور‪ ،‬بلکه تنها از راه دموکراسی و مردم دوستی‪ ،‬واقددعبینی‪ ،‬اعتمداد و همکدداری‬
‫اقوام‪ ،‬تأمین حکومت قانون‪ ،‬ختم استیالی مافیایی جنگساالران یا قوماندانهای جهادی سابق کده در‬
‫مناطق زیر کنترول خود به فرعونهای زمان مبدل شده اند میسر است‪ .‬اصالح سیستم اداره محلددی‪،‬‬
‫تجدیددد نظددر بددر حدددود جغرافیدده ادارات محلددی بدر اسدداس عالیددق مشددترک قددومی‪ ،‬فرهنگدی و دادن‬
‫اختیارات الزم به باشندهگان والیات در انتخاب رهبران خود و پیشبرد امور محلی بددا حفددظ اقتدددار و‬
‫حاکمیت دولت مرکزی‪ ،‬در حل مسایل ملی کمک میکند‪ .‬سیستم ادارۀ محلی مندرجۀ قددانون اساسددی‬
‫نافذه ششم دلو ‪۱۳۸۲‬ه‪ .‬ش کشور زمینههای سهمگیری الزم مردم والیدات را در اداره امدور محلدی‬
‫آنها فراهم نمیکند‪ .‬احترام به حق مدردم والیددات در سددهمگیری بیشددتر در اداره امددور محلددی آنهددا‬
‫مردم و اقوام مختلف کشور را در اکناف کشور مالک سرنوشت خویش ساخته پروسۀ انکشاف ملت‬
‫واحد افغانستان را تحکیم میبخشد‪ .‬میتوان با تفاهم ملی این نقیصه را از طریدق لویدده جرگدده بعدددی‬
‫مرتفع کرد‪.‬‬
‫یکی از دوستان در فیسبوک نوشت‪" :‬افغانیت چتری است کدده تمددام اقددوام کشددور زیدر ان همیشدده بددا‬
‫غرور زندهگی کرده اند‪ "...‬دوست دیگری به پاسددخ او نوشددت کدده‪ ..." :‬زمددان ایددن شددعارهای میدان‬
‫خالی گذشته است‪ .‬بهتر است به همدیگر احترام بگذاریم و اجددازه دهددیم هددر کددس بدا هویددت خددودش‬
‫زندهگی کند"‪.‬‬
‫همه میدانیم که افغانستان یک کشور کثیرالقومی بوده و از لحاظ ساختمان اجتماعی و سیاسی عمیقدا ا‬
‫یک کشور عنعنوی متکی به وابستگیهای قومی میباشد‪.‬‬
‫برعالوۀ سی و پنج سال جنگ داخلی‪ ،‬فرقهیی‪ ،‬تنظیمی و مداخالت اجنبی اختالفات قومی‪ ،‬سددمتی و‬
‫زبانی را در افغانستان عمیقتر ساخته است‪.‬‬
‫نتایج انتخابات اخیددر ریاسددت جمهددوری ایددن حقیقددت را برجسدتهتر سدداخت‪ .‬صددرف نظددر از مشدتی‬
‫روشنفکر‪ ،‬پشتون به پشتون رأی داد‪ ،‬تاجیک به تاجیک‪ ،‬هزاره به هددزاره و اوزبیددک بده اوزبیددک‪.‬‬
‫حتی تعداد کثیری از روشنفکران سرشناس از این قاعده مستثنی نشدند‪.‬‬
‫انتخابات ریاست جمهوری اخیر خطوط قومی را در کشور از هر زمانی بیشتر برجستهتر ساخت و‬
‫فرصت مساعدی را به عناصر ضد وحدت ملی در کشور فراهم نمددود تددا در جهددت برجسددته کدردن‬
‫تفاوتها بکوشند تا نزدیکتر کردن احتالفات و وصل کردن اقوام کشور‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪325‬‬

‫در این امر شکی نیست که در نزدیک به سه صد سال گذشته اقوام کشور ما زیر سلطة یدک دولددت‬
‫واحد و یک بیرق واحد با هم با در صلح زندهگی کرده اند و شریک روزهددای خددوب و بدد همددیگر‬
‫بوده اند‪.‬‬
‫در این امر هم شکی نیست که در این سه صد سال نابرابریهای ملی وجود داشته اسددت و بعضدی‬
‫اقلیتهای ملی ما در قدرت دولتی سهم مناسب نداشته اند‪.‬‬
‫در این امر شکی نیست که باید به همدیگر احترام گذاشت و هرکس حق دارد هویت خود را محفوظ‬
‫نگهدارد‪ .‬اما آیا قبول کردن یک هویت ملی طوریکه بعضیها فکر میکنند به معنی از دسددت دادن‬
‫هویت قومی است؟ آیا در ملددت روسدیه هویدت اقلیتهدای قددومی مانندد تاتددار‪ ،‬اوکراینددی‪ ،‬اوزبیدک‪،‬‬
‫تاجیک‪ ،‬قزاق از میان رفته است؟‬
‫دشمنان وحدت مرم افغانستان میخواهند اینگونه فکر کنیم‪.‬‬
‫میخواهند فکر کنیم که ما اتباع افغانستان در پهلوی هویت قومی‪ ،‬تباری‪ ،‬زبددانی‪ ،‬مددذهبی و سددمتی‬
‫خود دارای هویت مشترک ملی نیستیم!‬
‫میخواهند فکر کنیم که آنچه به عنوان هویت ملی وسمبولهای ملی معرفدی شددده در حقیقددت هویدت‬
‫یک قوم مشخص و سمبولهای یک قوم مشخص است!‬
‫آیا این برداشت درست است؟‬
‫هرگاه هویت مشترک ملی نداشته ایم پس چه عناصری ما را قادر سدداخته در طددول نزدیددک بدده سدده‬
‫صد سال باهم مشترکا ا در زیر یک بیرق واحد و یک دولت واحدد زندددهگی کنددیم و خوشددبختانه کددام‬
‫جنبش جدی جدددایی طلبددی جدددی نداشددته باشدیم ماننددد آنچدده در کشددورهای پاکسدتان‪ ،‬ترکیده‪ ،‬عددراق‪،‬‬
‫سریالنکا و غیره مشاهده شد‪.‬‬
‫طوریکه میبینیم خالف آنچه ادعدا میشدود در عمددل کشددور مشدترک و دولددت مشددترک داشددته ایددم‬
‫بنابرآن باید جستجو کنیم که هویت مشترک ملی ما چیست که اقوام ما را قادر ساخته در صددلح بدداهم‬
‫زندهگی کنند؟‬
‫قبل از خود ما دیگران متوجه موجودیت این هویت مشترک ملی در این سدرزمینها شددده بودندد‪ .‬در‬
‫کتاب تاریخ فرشته که بیش از ‪ 400‬سال قبل در سال ‪1606‬م در هندوستان توسط ابوالقاسم فرشددته‬
‫به رشتۀ تحریر در آمد از مردم سرزمینهای امروزی افغانستان به نام افغانها یاد میکند‪.‬‬
‫صفویها مردم ما را افاغنه میگفتند بدون در نظر گرفتن خطوط قومی موجددود در ایددن سدرزمین‪.‬‬
‫حتی یک سند موجود نیست که در زمان حاکمیت صفویها از اقوام منفرد کشور مانند تاجیکهدا در‬
‫آن اسمی برده شده باشد‪.‬‬
‫جددورج فورسددتر انگلیسددی کدده در سددالهای ‪1784-1782‬م‪ ،‬در زمددان سددلطنت تیمورشدداه‪ ،‬از‬
‫هندوستان از طریق کشمیر‪ ،‬کابل‪ ،‬قندهار و هرات به فارس روسیه و انگلستان سدفر کددرد از مددردم‬
‫این سرزمین به ندام افغانهددا و از ایددن کشددور بدده نددام مملکددت افغانسددتان یدداد میکنددد و حدددود آن را‬
‫قلمروهایی میداند که در آن در نمازهای جمعه خطبه به نام تیمورشاه خوانده میشد‪.‬‬
‫در معاهدة ‪1801‬م میالدی میان دولت قاجاری فارس و دولت انگلستان که برای جلوگیری از حمله‬
‫ناپلیون به هندوستان از طریق فارس عقد شده بود از کشور "افغانستان" اسم بددرده میشددود‪ .‬متعاقددب‬
‫او مونتستیوارت الفنستون در کتاب گزارش سلطنت کابل که در سددالهای ‪1809‬م – ‪1810‬م حددین‬
‫مسافرت او و هیات معیتی اش در کابل نوشته شده بود از "ملدت افغددان" و کشددور "افغانسددتان" اسددم‬
 ‫‪ □ 326‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫میبرد‪.‬‬

‫افغانستان و مسئلهء ستم ملی‬

‫تاریخ نزدیک بدده سدده صددد سدداله افغانسددتان بده وضدداحت نشددان میدهدکده در افغانسددتان‪ ،‬علددیرغم‬
‫احسدداس نددابرابری ملددی‪ ،‬در طدول قرنهددا مبددارزه اقلیددت یددک قددوم معددین بدرای احقدداق حددق تعیددین‬
‫سرنوشت خود مسئله مبرم روز مانند آنچه در سریالنکا‪ ،‬هنددد‪ ،‬ایددران‪ ،‬ترکیدده‪ ،‬پاکسددتان‪ ،‬اوکددرایین‪،‬‬
‫عراق و غیره جاها دیدیم یا میبینیم نبوده است‪.‬‬
‫قومپرسددتی از هدر ندوعی و زیددر هددر نددامی منجملده «حددل مسددئله ملددی» مخدرب بددوده و در نهایددت‬
‫هیاهوی تجزیه افغانستان را به میان مددیآورد بخصددوص در شدرایط جدداری کدده تقسددیم مدیهن مددا را‬
‫دشمنان ما آسانترین راه برای غلبدده برمدا بدرای مقاصددد توسدعهطلبانه و اسددتعماری خدود تشددخیص‬
‫کرده انددد‪ .‬بندابر آن حددل مسددئله ملدی در افغانسددتان نده از راه برخددورد قومگرایاندده بلکدده تنهددا از راه‬
‫دموکراسی و مردم دوستی میسر است و بس‪.‬‬
‫ما بدون همدیگر پذیری راه دیگری نداریم‪ .‬جغرافیۀ ما (هرچندد تحمیلددی و اسددتعماری)‪ ،‬برمدا حکددم‬
‫میکند که از این سرزمین نمیتوان "پشتونستان بزرگ"‪ " ،‬تاجیکیستان یا اوزبیکستان بدزرگ" و یددا‬
‫"هزارستان بزرگ" و "خراسان بزرگ" ساخت‪ .‬الزم است اقالا روشنفکران ما واقعا ا بدده ایددن نتیجدده‬
‫برسند و در فکر برتری و یا رهبری بالمنازغ اتنیکی و قومی خود نباشند‪.‬‬
‫چه بخواهیم و چدده نخدواهیم تددا ایددن کشدور وجددود دارد و نددامش افغانسدتان اسدت‪ ،‬همدده باشدندهگانش‬
‫مطابق قانون اساسی"افغان" خواهند بود‪ .‬هرکسی فکر میکند میتوان اسم افغانستان را عوض کددرد‬
‫و ملیت مردم آن را عوض کرد‪ .‬توصیه میکنم بروند و خود را با جغرافیه و ترکیب مردم و توزیع‬
‫جغرافیایی نفوس این کشور و آغاز پروسة تاریخ معاصر کشور بهتدر آشددنا سددازند‪ .‬بندابر آن بدر مدا‬
‫فرض است راههای استحکام پروسة ملی و ملتسازی را جستجو کنیم‪.‬‬
‫ادعای موجودیت "ستم ملی" در صدر مصائب افغانستان حربه ایست که گروههای قوم گرای‬
‫مربوط به بعضی اقلیتهای ملی در توجیه وضعیت خویش در عقب آن موضع گرفته اند‪ .‬اینگونه‬
‫ادعا ها از سال ‪ 1992‬به بعد و بخصوص بعد از سقوط دولت طالبان در سال ‪2001‬م‪ ،‬به بستر‬
‫فکری گسترش نفرت بر ضد قوم پشتون برای ادامه‪ ،‬کسب و ایجاد زمینه های هژمونی قومی‪،‬‬
‫فدرالیزم خواهی‪ ،‬خراسان طلبی و تجزیه طلبی مبدل شده است‪.‬‬
‫در گسترش اینگونه ادعا ها و نفرت پراگنیها‪ ،‬سکتاریستهای ستمی جمعیت اسالمی‪ ،‬که در سال‬
‫‪1992‬م با استفاده از فرصت طلبی جنرال دوستم و خیانت تعدادی از مقامات بلندپایهء حزب‬
‫دموکراتیک خلق (به تعقیب آن حزب وطن) ‪ ،‬و با استفاده از موقعیت مناسب استراتژیکی خویش‬
‫در نزدیکی کابل موفق به غضب قدرت شدند‪ ،‬نقش درجه اول دارند‪ .‬در این میان نباید فراموش‬
‫کرد که روشنفکر نماهای برگشته از ایران مربوط قوم هزاره شریک اساسی جمعیتیها‪ ،‬ستمیها‪،‬‬
‫و پرچمیهای فارسیست در گسترش اینگونه ادعا ها و نفرت پراگنیها میباشند‪.‬‬
‫این غضب قدرت توسط جمعیت اسالمی منجر به فروپاشی پالن بنین سیوان نمایندهء ملل متحد‬
‫برای انتقال مسالمت آمیز قدرت دولتی از داکتر نجیب للا به یک دولت متحد مجاهدین گردیده‬
‫سرآغاز جنگهای خانمانسوز تنظیمی‪ ،‬سقوط ادارهء دولتی و تخریب کشور گردید‪ .‬این در‬
‫حالیست که ادعا میشود حزب جمعیت اسالمی در جهاد مقابل دولت حزب دموکراتیک خلق‪،‬‬
‫قوای اتحاد شوروی و دولت داکتر نجیب للا به تناسب سایر گروههای مجاهدین نه تنها نقش‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪327‬‬

‫درجه اول را بازی نکرده بودند بلکه برعکس با عقد پروتوکولها به تبانی با قوای شوروی هم‬
‫متهم هستند‪ .‬در نتیجهء این غضب قدرت بعد از شورش حبیب للا کلکانی (بچهء سقاو) برای‬
‫دومین بار در تاریخ افغانستان قدرت سیاسی به یک اقلیت ملی انتقال میکند‪.‬‬
‫بعد از سقوط دولت طالبان در سال ‪2001‬م به کمک قوای امریکائی و در نتیجهء توافقهای‬
‫نامتوازن کنفرانس بن‪ ،‬قدرت دولتی در افغانستان بار دیگر عمدتآ به مثلث تنظیمهای سابق‬
‫جهادی جمعیت اسالمی‪ ،‬جنبش ملی جنرال دوستم و حزب وحدت محمد محقق (اتحاد شمال)‪ ،‬که‬
‫شرکای جرم جنگهای تخریبی تنظیمی ‪1996-1992‬م بودند‪ ،‬انتقال مییابد‪ .‬در حالیکه در رآس‬
‫این دولت‪ ،‬برای اغفای قوم پشتون‪ ،‬حامد کرزئ پشتون تبار بدون پشتیبانی کدام تنظیم جهادی‬
‫قرارداده میشود‪ ،‬اما در عمل قدرت واقعی بدست قسیم فهیم وزیر دفاع‪ ،‬یونس قانونی وزیر داخله‬
‫و عبدللا عبدللا وزیر خارجه‪ ،‬که هر سه وابسته به جمعیت اسالمی اند‪ ،‬قرار داده میشود‪.‬‬
‫در چهارده سال بعدی در حالیکه ادارهء دولت‪ ،‬ادارهء اردوی ملی‪ ،‬پولیس ملی‪ ،‬دپلوماسی‬
‫خارجی‪ ،‬مطبوعات و سیستم تعلیم و تربیهء کشور دربست در اختیارتنظیمهای جهادی اتحاد‬
‫شمال قرار دارند‪ ،‬این تنظیمها و شرکای جرم آنها در شرق‪ ،‬جنوب و غرب کشور به فساد‬
‫گسترده مبادرت ورزیده با سوء استفاده از مقامهای دولتی به غارت عواید گمرکی‪ ،‬امالک‬
‫دولتی‪ ،‬کمکهای بین المللی‪ ،‬اختالس قراردادهای دولتی وغارت منابع معدنی کشور پرداخته از‬
‫این طریق به زراندوزی و گنجهای قارونی دست مییابند‪.‬‬
‫در این دوران به تجرید روشنفکران قوم پشتون از ادارهء دولت پرداخته شده و زمینه های هجوم‬
‫فرهنگی ایران با سرمایه گذاری هنگفت در مطبوعات کشور بخصوص از طریق روشنفکر‬
‫نماهای از ایران برگشتهء هزاره و عناصر قدرت طلب فارسیست فراهم میگردد‪ .‬بیجهت نیست‬
‫که امروز مطبوعات و رسانه های رادیویی‪ ،‬تلویزیونی و انترنتی کشور در بست در اختیار‬
‫هزاره های تحصیل کرده در ایران قرار دارد‪.‬‬
‫هدف ازاین هجوم فرهنگی رالطیف پدرام "تغییر دادن سمبولهای کالن ملی" تعریف میکند‬
‫(لطیف پدرام‪ )2015 ،‬که شامل متزلزل نمودن پایه های وحدت ملی‪ ،‬ایجاد ابهام در تعریف‬
‫منافع مشترک ملی‪ ،‬مسخ تفسیر تاریخ کشور و افتخارات تاریخی‪ ،‬متزلزل نمودن پایه های‬
‫ساختار دولت‪ ،‬تخریب مشروعیت نظام دولتی‪ ،‬تخریب خصوصیات مشخص فرهنگی کشور و‬
‫زدودن هویت مشخص ملی افغانستان است‪ .‬همهء این اقدامات به قول پدرام (همانجا) با استفاده‬
‫از فرصتهایی است که موجودیت نیروهای خارجی در افغانستان برای گروههای اقلیت فراهم‬
‫کرده است‪.‬‬
‫این هجوم فرهنگی از طریق مسخ تاریخ کشور و بیان آن بر طبق تفسیر ایرانی تاریخ‪ ،‬استفادهء‬
‫وسیع و سیتماتیک از شیوه های گفتاری و نوشتاری زبان فارسی مروج در ایران در مقابل زبان‬
‫و اصطالحات مروج دری درافغانستان‪ ،‬با استفاده از دروغ پراگنیها‪ ،‬شایعه پردازیها‪ ،‬نفرت‬
‫پراگنیها‪ ،‬بی اعتبار کردن ادارهء دولت‪ ،‬بی اعتبار کردن نظام دموکراسی و بی اعتبار کردن‬
‫ساختارهای دموکراسی مانند ادارهء مستقل انتخابات و نظام قضایی کشور صورت میگیرد‪.‬‬
‫عبدالحئ خراسانی (مقاالت نشر شده در فیسبوک) هدف اساسی سیاست این گروه را‪ ،‬بعد از‬
‫شکست در انتخابات ریاست جمهوری سال ‪2014‬م‪ ،‬ایجاد پیهم بحران و مدیریت بحران بیان‬
‫میکند‪ .‬بی جهت نیست که عبدللا عبدللا در رآس یک اقلیت مخالف نظام تاریخی دولت افغانستان‬
‫به کمک حامیان بین المللی خویش به عدم پذیرش بیشرمانهء شکست فاحش خود در سه انتخابات‬
‫متواتر گذشتهء ریاست جمهوری متوصل گردیده وسیعآ به بی اعتبار کردن نظام انتخاباتی کشور‬
‫میپردازد‪ .‬بیجهت نیست که در هرسه انتخابات این اقلیت با وجود در دست داشتن منابع وسیع‬
 ‫‪ □ 328‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫دولتی‪ ،‬ثروت بی حساب و پشتیبانی امریکائی ها از جانب اکثریت مردم افغانستان به حاشیه‬
‫رانده شدند اما برای حفظ امتیازات نابرابر قدرت دولتی که بعد از کنفرانس بن به آنها ارزانی‬
‫شده بود به چسپیدن به مقامات دولتی به قیمت به بحران کشیدن کشور حتی سقوط نظام دست‬
‫زدند‪.‬‬
‫هواخواهان و مشاوران نزدیک عبدللا عبدللا که شامل عناصرافراطی پشتون ستیز‪ ،‬مخالف‬
‫افغانستان و تاریخ آن بر مبنای برتری جویی قوم تاجیک‪ ،‬فارسیزم‪ ،‬خراسان طلبی و برانداختن‬
‫آنچه نظام "فاشیزم قبیله" و "انحصار قدرت" توسط پشتونها می پندارند با انتخاب مجدد اشرف‬
‫غنی مخالفت میکنند‪ .‬صرف نظر از بی پایگی این پندارها‪ ،‬با این برداشت عبدللا عبدللا در‬
‫رآس یک گروه اقلیت وظیفه تاریخی دارد که به هر قیمتی ولو به قیمت زیر پا کردن موازین‬
‫دموکراسی و قانون در مقابل آن مقاومت نماید‪ .‬چسپیدن به مقامهای دولتی‪ ،‬طوریکه در مثال‬
‫عطا محمد نور ووالیت بلخ دیده شد‪ ،‬و ایجاد بحرانهای پیهم و مدیریت این بحرانها از پایه های‬
‫اساسی سیاست این گروه میباشد‪ .‬بیدلیل نیست که رزاق مآمون‪ ،‬یکی از تیوری پردازان این‬
‫گروه‪ ،‬از "نسل جدید سقاوی" و مقاومت همه جانبۀ سیاسی چهل ساله علیه بیدادگری در مبارزه‬
‫با غدر و حذف درتاریخ سخن میگوید‪.‬‬
‫رزاق مآمون بتاریخ شنبه ‪ ۱۳‬سنبله ‪ ۱۳۹۵‬هجری شمسی در سایت انترنتی خود "گزارش نامهء‬
‫افغانستان" در مقالهء تحت عنوان "تقدیم به حبیب هللا‪ ،‬نخستین خط شکن پس از هزار سال"‪،‬‬
‫اصطالح "سقاوی" را به عنوان یک جنبش سیاسی "در استفاده از فرصت سیاسی در مبارزه با‬
‫غدر و حذف درتاریخ" بیان میکند‪.‬‬
‫او مینویسد "درحال حاضر‪ ،‬نسل جدید "سقاوی" از مقاومت همه جانبۀ سیاسی چهل ساله علیه‬
‫بیدادگری نسب میگیرد و بدین سان‪ ،‬ترمینولوژی یک مجموعۀ فراگیر با همین واژه استفهام می‬
‫شود‪ .‬اختراع کلمه "سقاوی" برسبیل کم زنی‪ ،‬دشمن شماری ونجس پنداری مخالفان در زمان‬
‫نادرخان‪ ،‬و سپس احیای آن در ادبیات قدرت در دورۀ طالبان‪ ،‬به جای آن که دربرابر ذخیره‬
‫بغض و سرکوفت خورده گی ده ها سال مردم‪ ،‬بازدارنده باشد‪ ،‬به نمادی ازپیگیری وعزم در‬
‫گفتمان قدرت‪ ،‬بازبینی تاریخ‪ ،‬به پا ایستاندن تاریخ جعلی به فرق ایستاده‪ ،‬بازی درمیدان «تاج‬
‫وتخت» وپایان ابدی سنت تک اندیشی سیاسی مبدل گشته است‪ .‬این واژه در شرایط کنونی و اوج‬
‫گیری مطالبات "عصری برای عدالت" از زهر طعن وترس‪ ،‬تهی گشته است‪ ".‬رزاق مآمون "‬
‫بدون ترس از "زهر طعن"‪ ،‬نسل خودرا "نسل پسین سقاوی" میداند که رسالت دارند اصطالح‬
‫"سقاوی" را " به رمز عبور هویت سیاسی و گفتمان تاریخی ریشه دار وضد تک قطبی" مبدل‬
‫کنند‪.‬‬
‫در افغانستان طرح حل "مسئلهء ملی" به مثابه مهمترین مسئلهء سیاسی کشور به طاهر بدخشی‬
‫بر میگردد‪ .‬موصوف بعد از انشعاب از فراکسیون "خلق" حزب دموکراتیک خلق در سال‬
‫‪1968‬م به مثابه بنیان گذار تیوری موجودیت "ستم ملی" معروف است‪ .‬به این ارتباط یکی از‬
‫پیروان طاهر بدخشی بنام مجیب مهرداد مینویسد که طاهر بدخشی "مساله ملی را به عنوان‬
‫اساسیترین مساله افغانستان عنوان کرد‪( ".‬روزنامهء هشت صبح‪ ،‬پنجشنبه‪ 19 ,‬جدی ‪.)1398‬‬
‫او مینویسد‪ " :‬بدخشی در یادداشتی نوشته است 'مساله ملی در حال حاضر به صورت صدای‬
‫ضعیف به نظر میرسد اما این صدای ضعیف فردا به غرش سهمگین بدل خواهد شد"‪ .‬جای‬
‫تعجب نیست که ستمیها‪ ،‬اعم از عناصر راست و چپ‪ ،‬بعد از بدست گرفتن قدرت در سال‬
‫‪ 1992‬تا امروز به "غرش سهمگین" برجسته کردن و حتی ایجاد اختالفات قومی در افغانستان‬
‫پرداخته پشتون ستیزی‪ ،‬افغان ستیزی و افغانستان ستیزی را در زیر نقاب مبارزه در برابر دیو‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪329‬‬

‫پشتون (محمد سعیدی هزارستان) یا به عبارهء دیگر"فاشیزم پشتون"‪" ،‬فاشیزم قبیله" در صدر‬
‫برنامهء سیاسی واجتماعی خویش قرار داده اند‪.‬‬
‫دستگیر پنجشیری در کتاب «ظهور وزوال ح د خ ا » مینویسد که در دهه پایان نظام پادشاهی‬
‫در افغانستان هرگز سازمانی بنام « ستم ملی » پایه گذاری نشده بود و طاهر بدخشی و بحرالدین‬
‫باعث چنین سازمانی را رهبری نمی کردند‪( .‬به نقل از وبسایت آریائی‪ ،‬هفتم ثور ‪ 1382‬مطابق‬
‫‪ 27‬اپریل ‪ 2003‬میالدی)‪ .‬او مینویسد که "در سال ‪ 1347‬هجری شمسی بدخشی از فرکسیون‬
‫«خلق» جدا گردید‪« .‬محفل انتظار» را تشکیل کرد‪ .‬بعد از تدارک الزم ‪ «....‬سازمان انقالبی‬
‫زخمتکشان افغانستان » ( سازا ) را تاسیس نمود (کتاب ظهور وزوال ح د خ ا‪ ،‬ص ‪. ) 173‬‬
‫اما مسئله این نیست که سازمان سیاسی بدخشی ستم ملی نام داشت یا چیز دیگر‪ ،‬بلکه مسئله‬
‫ماهیت تفکر سیاسی طاهر بدخشی وپیروان او است‪ .‬این نوشتهء دستگیر پنجشیری در حقیقت‬
‫کوششی است در جهت خبط کردن موضوع و کاهش در اثر مخرب پیام نهفته در تیوری "ستم‬
‫ملی" بدخشی در خواننده میباشد‪ .‬به این ارتباط محبوب للا کوشانی در سخنرانی خود در محفل‬
‫یادبود از طاهر بدخشی که در سال ‪ 2001‬در تاجیکستان دایر شده بود حتی یکبار عبارت "ستم‬
‫ملی" را برزبان نیاورد‪.‬‬
‫باوجود آن در میان روشنفکران افغانستان بطور عام پیروان فکری طاهر بدخشی به نام "ستمی‬
‫ها" معروف اند یعنی کسانیکه به موجودیت ستم ملی (حتی جنوساید ملی) در افغانستان معتقد‬
‫بوده ‪.‬و حل مسئلهء ملی را به عنوان اساسیترین مساله سیاسی‪-‬اجتماعی در صدر مسائل سیاسی‬
‫افغانستان مطرح کرده و راه حل این معضله را در ایجاد یک سیستم ادارهء فدرالی واحد های‬
‫خود محتار بر اساس خطوط قومی‪.‬پیشنهاد میکنند‪( .‬به مصاحبهء ویدیویی لطیف پدرام بعد از‬
‫سقوط شهر قندز مراجعه کنید)‪.‬‬
‫مجیب مهرداد مینویسد "‪..‬ستم ملیای که بدخشی مطرح میکرد شامل عدم امکان دسترسی‬
‫عادالنه اقوام در پروسه ایجاد حاکمیت ملی‪ ،‬دادن امتیازات ویژه در نظام عسکری و مالیاتی بر‬
‫اساسات قومی از جانب نظامهای سیاسی زمان‪ ،‬توزیع زمینهای مردم در شمال‪ ،‬مناطق مرکزی‬
‫به مردمی که از جنوب و آنسوی مرزها میآمدند‪ ،‬استحاله هویت اقلیتهای افغانستان در هویت‬
‫یک قوم‪ ،‬اعمال سیاستهای تبعیضآمیز زبانی در زمان شاه و تحمیل نشانههای هویتی بر سایر‬
‫اقوام افغانستان که شامل تغییر نامهای محالت تاریخی افغانستان میشد و همچنین تقسیم ناعادالنه‬
‫سایر نعمات مادی و معنوی این سرزمین بین اقوام برابرحقوق افغانستان بود‪ ....‬به نظر او مساله‬
‫اساسی افغانستان مساله انحصار قومی قدرت و اعمال سیاستهای تبعیضآمیزی است که یکی از‬
‫اقلیتهای قومی بر سایر اقلیتهای برادر روا میدارد‪ .‬به نظر بدخشی اقلیتهای تحت ستم چه‬
‫دهقان و چه فیودال چه غریب و چه سرمایهدار از ستمی مساوی رنج میبرند‪ .‬او گونههای ستم‬
‫ملی را در تاریخ معاصر افغانستان با نشر مقاالتش با نامهای مستعار خاطرنشان میساخت‪".‬‬
‫(روزنامهء هشت صبح‪ ،‬پنجشنبه‪ 19 ,‬جدی ‪.)1398‬‬
‫دستگیر پنجشیری در وبسایت "آریائی" به ارتباط یاد بود از محمد طاهر بدخشی مینویسد "‪ ..‬او‬
‫بحق به این باور بود که فرزندان اقلیتهای ملی‪ ،‬مذهبی‪ ،‬اقوام تحقیرشده‪ ،‬اقشار و طبقات تحت‬
‫ستمهای گونه گون ملی و اجتماعی مقدم برهمه به دانش و سنگر انقالبی و نجات بخش‬
‫زحمتکشان روی می آورند‪ .‬وبرای قربانی آمادگی روحی و روانی میداشته باشند‪( ".‬وبسایت‬
‫آریائی‪ ،‬هفتم ثور ‪ 1382‬مطابق ‪ 27‬اپریل ‪ 2003‬میالدی)‪.‬‬
‫محبوب للا کوشانی‪ ،‬که به ادامه دهندهء سنن بدخشی معروف است بدان باور است که "نادیده‬
‫انگاشتن این درد استخوان سوز (یعنی درد ستم ملی‪-‬نویسنده) عمر فاجعه را طوالنی تر خواهد‬
 ‫‪ □ 330‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫ساخت‪ ." ...‬او مینویسد‪ " :‬چگونگی طرح و پاسخدهی بحل مساله ملی یکی از اساسی ترین‬
‫محور تداوم جنگ و صلح در کشور بوده و همبستگی ملی ووفاق ملی‪ ،‬درگرو این پاسخ یابی‬
‫است و تازمانیکه الترناتیف جامع تر‪ ،‬علمی تر و عملی تر ارایه نشده است ما با این دیدگاههای م‬
‫ط بدخشی درین باب یعنی ایجاد نظام دولتی فدرال ‪...‬تاکید میداریم‪( " .‬به نقل از دستگیر‬
‫پنجشیری‪ ،‬وبسایت آریائی‪ ،‬هفتم ثور ‪ 1382‬مطابق ‪ 27‬اپریل ‪ 2003‬میالدی)‪.‬‬
‫یکی از هواخواهان طاهر بدخشی تایید میکند که‪" :‬طاهر بدخشی نظریۀ سیاسی «ستم ملی» را‬
‫مطرح میکند؛ یعنی اینکه سیاستهای قومی به ستم ملی میانجامد‪ .‬این مردم‪ ،‬ملیتها و ملت‬
‫افغانستان استند که رنج و آسیب چنین سیاستهای نادرست قومی را خواهند کشید و در سطح‬
‫ملی مورد ستم قرار خواهند گرفت‪ .‬نتیجهگیری طاهر بدخشی از هدف قومی پشت صحنۀ‬
‫اعضای حزب دموکراتیک این میشود که «بی پشتون نمیتوان سیاست کرد‪ ،‬با پشتون نیز‬
‫نمیتوان سیاست کرد‪( ».‬این سخن منسوب به طاهر بدخشی است‪).‬‬
‫عبدللا نایبی رهبر تازهء حزب دموکراتیک خلق مینویسد (شمارۀ ‪ ۹‬نشریۀ «آینده»‪ ،‬میزان‬
‫‪ ۱۳۸۰‬مطابق اکتوبر ‪:)۲۰۰۱‬‬
‫" تالشهایی که برای بازخوانی تاریخ افغانستان درجهت نفی وجود ستم ملی میشوند‪ ،‬در واقع یک‬
‫اقدام سیاسیست که از یک سو حقانیت مطالبات دادخواهانۀ ملیتهای اقلیت را رد میکند و از سوی‬
‫دیگر به توجیه ایدیولوژیک حاکمیت فرادستان ملیت اکثریت میپردازند‪ ".‬او میبویسد‪" :‬انسان‬
‫زحمتکش جامعۀ افغانی در درازای تاریخ به سه گونه ستم مواجه بوده است‪ :‬الف‪ :‬ستم‬
‫طبقاتی ‪:‬بنیادی ترین ستمی که بردنیای کار ازسوی طبقات فرادست( مالکان وسایل تولید )و‬
‫حکام جابر( جهت چرخاندن دستگاه های عظیم دولتی‪ ،‬دربار و ارتش های سرکوبگر خلقها)‬
‫درتبانی با روحانیت وابسته به آن( که وظیفۀ ایدیولوژیک تداوم سیادت فرادستان را عهده دار‬
‫بودند) تحمیل شده است‪ .‬ب ‪:‬ستم ملی ‪:‬زحمتکشان ملیتهای اقلیت‪ ،‬افزون برستم طبقاتی که‬
‫درچوکات مناسبات استثماری تولید متحمل میشدند‪ ،‬زیر بار ستم حکام ملیت حاکم نیز شانه خم‬
‫میکردند‪ .‬ج – ستم استیالگران بیگانه درهنگام جنگها و تسلط نیروهای اجنبی ستم دیگری‬
‫بردوش زحمتکشان تمام ملیتها افزون میشد‪ .‬آنان دفاع مسلحانه از سرزمین را به عهده داشتند که‬
‫درصورت پیروزی د به بهای قربانیهای بیشمار د به تداوم سلطۀ فرادستان قبلی خالصه میشد و‬
‫درصورت شکست به پرداختن باجها و غرامتهای کمرشکن‪ ،‬درحالی که حکام راه فرار را در‬
‫پیش میگرفتند‪ ".‬او مینویسد‪" :‬جنبش مترقی کشور اگر رفع این همه ستمها را درچشم انداز‬
‫پراتیک خود مطرح نکند‪ ،‬به یقین نخواهد توانست به حیث یک نیروی عمیقا ا دموکراتیک‪،‬‬
‫دگرگونساز و مردمی‪ ،‬درآیندۀ جامعه حضور داشته باشد"‪ .‬به قیدهء او‪" :‬متکی برجهانبینی‬
‫علمی‪ ،‬با بهره گیری ازتجارب کشورهای چند ملیتی و با نظرداشت واقعیت اتنیک و وضعیت‬
‫سیاسی جامعۀ افغانی میتوان اصول زیر را در رابطه با مسایل ملی افغانستان مطرح کرد‪:‬‬
‫یک د استقالل فرهنگی و خودمختاری ارضی حق طبیعی و جاویدان تمام خلقهاست‪ .‬جلوگیری از‬
‫تبارز این حق د یا سرکوب آن د زیر هرعنوانی که باشد‪ ،‬یک برخورد ضدبشری‪ ،‬جابرانه و‬
‫مغایرحقوق بشر است‪.‬‬
‫دو د اقلیتهای ملی مانند ملیت اکثریت حق دارند به رشد آزادانۀ فرهنگ‪ ،‬زبان و دیگر ویژه‬
‫گیهای هویتی خود بپردازند‪.‬‬
‫سه د اقلیتهای ملی باید در اعمال قدرت سیاسی به طورعادالنه سهیم باشند‪".‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪331‬‬

‫موصوف ادامه میدهد که‪" :‬براساس این اصول ‪...‬میشود گفت که حل مسألۀ ملی در‬
‫افغانستان ناگزیر با ماهیت دولت بعدی رابطه دارد ‪.‬از نگاه محتوا تنها یک دولت دموکراتیک‪،‬‬
‫مدافع منافع تمام زحمتکشان جامعه و مبتنی برقانون و از نگاه ساختار ملی د تنها یک دولت‬
‫چندملیتی ظرفیت حل مسألۀ ملی را خواهد داشت‪ .‬دربارۀ شکل این دولت نباید با پیشداوریهای‬
‫ایدیولوژیک قضاوت کرد‪ .‬برخیها از فدرالیزم یاد میکنند‪ .‬به یقین اگر دولت فدرالیی مبتنی بر‬
‫اصول دموکراتیک و ضامن دفاع از منافع تمام ملیتها به وجود آید‪ ،‬مؤثرترین شکل دولت در‬
‫رابطه با انکشاف سیاسی‪ ،‬اجتماعی و فرهنگی ملیتها خواهد بود‪ ،‬ولی اگر زیرنام «دولت خود‬
‫مختار این یا آن منطقه» احیای مناسبات جابرانۀ ارباب د رعیتی درمناطق و محله ها منظور‬
‫باشد‪ .‬در واقعیت امر سو استفاده از مطالبات خلقها درجهت تداوم مناسبات استثماری طبقاتیست‪،‬‬
‫که باید آن را با جدیت افشا کرد‪ ...‬در فرجام تأکید میورزیم که حل عادالنۀ ملی در افغانستان یک‬
‫روند طوالنی خواهد بود که بسته به دگرشدن تناسب نیروهای سیاسی د اجتماعی به سود انسان‬
‫زحمتکش‪ ،‬تحقق خواهد یافت‪ .‬عناصر آگاه جامعۀ ما حق ندارند به بهانۀ وضعیت اسفناک کنونی‬
‫و عاجل بودن مسایل دیگر‪ ،‬اصول عادالنۀ حل مسألۀ ملی را به فراموشخانۀ تاریخ بسپارند‪".‬‬
‫تجربه چهارده سالهء دولت حزب دموکراتیک خلق نشان داد که در غیاب رشد همه جانبهء‬
‫اقتصادی‪-‬اجتماعی‪-‬تخنیکی و مدرنیزه کردن کشور‪ ،‬مناسبات به اصطالح جابرانۀ ارباب د‬
‫رعیتی و به تعقیب آن سرمایه داری درمناطق و محله ها به این زودیها از میان رفتنی نیست‬
‫بنابران فدرالیزم زیرنام «دولت خود مختار این یا آن منطقه» در واقعیت امر سو استفاده از‬
‫مطالبات خلقها درجهت تداوم مناسبات استثماری طبقاتی به نفع مافیا و زورگویان‪ ،‬تفنگساالران‬
‫محلی خواهد بود‪.‬‬
‫سواالت اساسی که باید پرسیده شود آن است که شواهد موجودیت ستم ملی در افغانستان کدامها‬
‫اند؟ آیا در افغانستان یک قوم حاکم موجود بوده است یا خیر؟ آیا مردمی به صورت یک قوم در‬
‫زیر ستم قوم حاکم و یابقیه ی اقوام و یا حکومت بوده اند با خیر؟ و هرگاه شواهد موجودیت ستم‬
‫ملی وجود داشته آیا این مصیبت در صدر مصائب کشور ما قرار دارد یا چنین برداشتی‬
‫محیالنه‪ ،‬تفرقه افگن و تجزیه طلبانه است؟‬
‫طوریکه مالحظه کردیم از قول مجیب مهرداد شواهد موجودیت "ستم ملی" آنطوریکه طاهر‬
‫بدخشی مطرح مینمود شامل عناصر زیرین میگردد‪:‬‬
‫• عدم امکان دسترسی عادالنه اقوام در پروسه ایجاد حاکمیت ملی؛‬
‫• دادن امتیازات ویژه در نظام عسکری و مالیاتی بر اساسات قومی از جانب نظامهای سیاسی‬
‫زمان؛‬
‫• توزیع زمینهای مردم در شمال‪ ،‬مناطق مرکزی به مردمی که از جنوب و آنسوی مرزها‬
‫میآمدند؛‬
‫• استحاله هویت اقلیتهای افغانستان در هویت یک قوم؛‬
‫• اعمال سیاستهای تبعیضآمیز زبانی در زمان شاه؛‬
‫• تحمیل نشانههای هویتی بر سایر اقوام افغانستان که شامل تغییر نامهای محالت تاریخی‬
‫افغانستان میشد؛‬
‫• تقسیم ناعادالنه سایر نعمات مادی و معنوی این سرزمین بین اقوام برابرحقوق افغانستان؛‬
‫• انحصار قومی قدرت و اعمال سیاستهای تبعیضآمیزی که یکی از اقلیتهای قومی بر سایر‬
‫اقلیتهای برادر روا میدارد‪.‬‬
 ‫‪ □ 332‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫بیائید شواهد یا اتهامات فوق را صادقانه بررسی کرده برروی اسناد و مدارک تاریخی ثابت‬
‫نمائیم که آیا در افغانستان ستم ملی موجود بوده یا خیر؟ آیا دولتهای افغانستان به زعامت پشتونها‬
‫فاشیستی عمل کرده اند یاخیر؟ و باالخره اینکه آیا ستم ملی در صدر مصائب ما قرار دارد یا‬
‫خیر؟‬
‫در تاریخ میخوانیم که در بازگشت احمدشاه ابدالی و قوماندان نورمحمد خان غلجائی به قندهاربعد‬
‫از قتل نادرافشار توسط درباریان او‪ ،‬نورمحمد خان به خانهای غلجایی و اوزبیک وابدالی وهزاره‬
‫وبلوچ و تاجیک پیشنهاد کرد که جرگهیی تشکیل و پادشاهی انتخاب شود‪ .‬مونستیوارت الفونستون‬
‫تآئید میکند که در جرگه شیرسرخ قندهار که احمدشاه ابدالی به پادشاهی انتخاب شد سران اقوام یاد‬
‫شده اشتراک داشتند (الفونستون‪ ،‬گذارش سلطنت کابل‪ ،‬لندن ‪1815‬م)‪.‬‬
‫احمد شاه خانواده و اقارب خود را از مداخله و اشتراک در امور دولت دور نگهداشت‪ ،‬تنها تیمور‬
‫ولیعهد خود را در زیر هدایت جهان خان پوپلزائی‪ ،‬در حواشی غربی و شرقی مملکت در حالت‬
‫مشق و تمرین امور سیاسی و نظامی میگذاشت‪ .‬این تجرید خانواد ٔه او تا جایی بود که تاریخ و‬
‫مردم‪ ،‬غیر از تیمور و سلیمان‪ ،‬دیگر اوالد احمد شاه را کامل نمیشناختند‪ ،‬درحالیکه او هشت پسر‬
‫داشت (چون سلیمان‪ ،‬تیمور‪ ،‬شهاب‪ ،‬سنجر‪ ،‬یزدان بخش‪ ،‬سکندر‪ ،‬داراب و پرویز)‪.‬‬
‫آقای حمید مبارز رییس اتحادی ٔه ژورنالیستان لست والیهای احمد شاه بابا را در یک مصاحبه‬
‫تلویزیونی چنین میخواند‪" :‬هرات‪ ،‬درویش علی خان هزاره‪ ،‬نیشاپور عباسقلی خان بیات‪ ،‬قالت‬
‫اشرف خان غلزایی‪ ،‬شکارپور دوست محمد خان کاکر‪ ،‬مشهد شاه رخ افشار (نواسه نادر افشار)‪،‬‬
‫کشمیر خواجه عبدللا‪ ،‬پتیاله امیر سنگ‪ ،‬بلوچستان نصیرخان بالض‪ ،‬پنجاب زین خان مهمند‪ ،‬سند‬
‫نورمحمد خان سندی‪ ،‬دیره اسمعیل خان موسی خان‪ ،‬ملتان شجاع خان ابدالی و در مرکز‬
‫داراالنشاء میرزا هادی خان قزلباش بود‪ .‬به این ترتیب تنوع اقوام کشور را در اداره کشور در‬
‫زمان احمدشاه ابدالی میبینیم"‪ .‬درویش علی خان هزاره تا آخرین روزهای حیات احمد شاه ابدالی‬
‫نایب السلطنه هرات بود در استحکام حکومت درانیها در هرات نقش عمدهای داشته است (محمد‬
‫سعیدی‪ ،‬هزارستان‪ ،‬از اقتدار تا افتخار)‪.‬‬
‫دولتهای پشتون در افغانستان به عناصر فرهنگی سایر اقوام و قشرهای اجتماعی در افغانستان‬
‫احترام گذاشته و در حفاظت آنها کوشیدند‪ .‬فرهنگ تاریخی خراسانی در کشور همچنان ادامه‬
‫یافت‪ ،‬نوروز در سراسر کشور آزادانه تجلیل میگردید‪ ،‬شب برات‪ ،‬شب یلدا‪ ،‬شاهنامه خوانیها‪،‬‬
‫عرس بیدل و همچنان احترام به ماه محرم‪ ،‬حفاظت از تکیه خانهها و تجلیل از ویساک هندوها و‬
‫سیکها ادامه داشت‪.‬‬
‫حکام پشتون دولتهای افغانستان آزادی رفت و آمد‪ ،‬آزادی انتخاب محل سکونت در تمام والیات‬
‫کشور‪ ،‬آزادی شغل و کار و پیشه‪ ،‬آزادی انتخاب همسر فراقومی‪ ،‬را برای تمام اقوام و قشرهای‬
‫جامعه بدون تبعیض و امتیاز فراهم و تضمین کرده بودند‪ .‬غنای فرهنگی امروز شهرهای کابل‪،‬‬
‫جالل آباد‪ ،‬کندز‪ ،‬مزارشریف‪ ،‬هرات و قندهار ناشی از همین سیاست آزادی رفت و آمد و انتخاب‬
‫محل سکونت است‪ .‬در مقایسه دیدیم که بعضی والیهای جمعیتی تاجیک در این اواخر از مسافرت‬
‫پشتونها به شمال افغانستان جلوگیری کردند‪ .‬همچنان در مناطق مرکزی کشور در مقابل عبور و‬
‫مرور و اسکان کوچیها در مسیرهای حرکت تاریخی فصلی آنها به بهانههای مختلف مانع ایجاد‬
‫کردند‪.‬‬
‫باید فراموش نکنیم اگرحکام پشتون دولتهای افغانستان به تعدادی خانوادههای ناقلین پشتون از‬
‫مناطق کم زمین جنوبی و مشرقی به قطغن‪ ،‬ترکستان افغانی و فاریاب اجازه دادند‪ ،‬همچنان بدون‬
‫تبعیض به هزاران خانواده مهاجر تاجیک‪ ،‬اوزبیک و ترکمن اجازه دادند که برای نجات شان از‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪333‬‬

‫تجاوز روسهای تزاری و بالشویکها به بدخشان‪ ،‬قطغن‪ ،‬ترکستان و فاریاب مسکن گزین شوند‪.‬‬
‫باید در نظرداشت که دولتهادر یک کشور کثیرالقومی افغانستان که شامل سرزمینهای تاریخی‬
‫خراسان‪ ،‬سیستان‪ ،‬بلوچستان‪ ،‬زابلستان‪ ،‬کابلستان‪ ،‬ترکستان‪ ،‬بدخشان‪ ،‬غرجستان‪ ،‬افغانستان و غیره‬
‫بود توانست برای بیش از سه صد سال بدون کدام جنبش جدی تجزیه طلبی‪ ،‬دوام کند‪ .‬جالب این‬
‫است که در برنامه سیاسی و اجتماعی بیش از ده نامزد ریاست جمهوری در دو انتخابات اخیر‬
‫ریاست جمهوری (‪2014‬م و ‪2019‬م) نه تنها تجزیه طلبی بلکه حتی موضوع فدرالیزم گنجانیده‬
‫نشده بود‪ .‬عوامل این استقرار سیاسی را توماس بارفیلد در مقدمه کتاب خود تحت عنوان "تاریخ‬
‫فرهنگی و سیاسی افغانستان"‪ ،‬مینویسد که "سالطین درانی از سال ‪ 1747‬تا ‪1778‬م با وجودی‬
‫که از نظام اجتماعی قبیلوی پشتون برخواسته بودند‪ ،‬اما تسلسل زمامداری خود را بر اساس یک‬
‫مدل حکومت متکی بر سلسله مراتب درونی خانوادهگی خود تنظیم میکردند‪ .‬این زمامداران از‬
‫تطبیق مدل دموکراتیک قبیلوی که در سطح محلی قبایل پشتون موجود بود‪ ،‬خودداری کردند‬
‫(توماس بارفیلد‪ ،‬ص ‪ ".)4‬با این شیوه زمامداران پشتون قادر شدند مدعیان سلطنت و زمامداری را‬
‫از حیطره وسیع قوم و قبیله خارج کرده در یک محدوده خاص خانوادهگی محدود بسازند و بالقوه‬
‫سطح مخاصمات ممکنه را کاهش دهند (با مخاصمات سیاسی چهل سال اخیر مقایسه گردد)‪.‬‬
‫نادر خان در میان آنهمه اقوام پشتون که در سرزمینهای وسیع از کنر تا هرات زندگی میکنند تنها‬
‫جوانان اقوام پکتیا را به خاطر اشتراک پدران شان شان در جنگ استقالل در سال ‪1919‬م از‬
‫خدمت اجباری دوسالهء عسکری معاف ساخت در حالیکه اکثریت جوانان پشتون همانند جوانان‬
‫تاجیک‪ ،‬ازبک‪ ،‬هزاره و غیره خدمت عسکری را سپری میکردند‪ .‬این امتیاز را کدام تبعیض در‬
‫مقابل سائر اقوام برادر کشور نمیتوان دانست‪.‬‬
‫ادعای استحالهء هویت سایر اقوام کشور در هویت قوم پشتون یک دروغ محض است‪ .‬در تذکرهء‬
‫تابعیت افغانستان در تمام دوره ها هویت قومی هر فرد بطور واضح و مشخص درج میگردید‪ .‬فرد‬
‫پشتون‪ ،‬پشتون بود هزاره هزاره و تاجیک تاجیک‪ .‬اینکه در قوانین اساسی هویت ملی یا شهروندی‬
‫(ستیزنشپ) تمام مردم افغانستان "افغان" مشخص شده یک امر کامل طبیعی و مطابق عرف تمام‬
‫کشور های جهان که قاسم قومی دارند میباشد‪ .‬به یک تبعهء ترکیه "ترک یا ترکش" خطاب میشود‪،‬‬
‫به یک فرد روسیه‪" ،‬روسی"‪ .‬تبعهء تاجیکستان "تاجیک" است و یک تبعهء جرمنی "جرمن" گفته‬
‫میشود‪ .‬اگر کسی از اسم "افغان" خوشش نمی آید از بخت بد خود اوست که در کشور افغانستان‬
‫تولد شده است‪ .‬این هی چارهء ندارد و هی کلمهء دیگری نمیتواند جانشین آن گردد‪ .‬اصطالح‬
‫نامآنوس‪ ،‬نامناسب و غلط "افغانستانی" که تعدادی هزاره های افغانستان از آن استفاده میکنند به‬
‫مثابه یکی از حربه های هجوم فرهنگی هویت زدودنی برای اولین بار توسط یک ایرانی بنام‬
‫چنگیز پهلوان در کتاب "شعرای معاصر افغانستان" بکاربرده شد‪.‬‬
‫واقعیتهای تاریخی بر خالف تبلیغات دروغین پشتونستیزها نشان میدهد که هی نشانهای از‬
‫رفتار فاشیستی در حکام پشتون تبار دیده نشده است‪ .‬بعضیها به حمالت امیر عبدالرحمن خان در‬
‫هزارهجات اشاره نموده بخصوص سهمگیری ملیشههای قومی را در جنگ سوم که سبب‬
‫زیادهرویها و به اسارت گرفتنها انجامید‪ ،‬اشاره میکنند‪ .‬این حوادث بدون شک‪ ،‬همانند حمله‬
‫دولت ربانی‪-‬مسعود بر افشار کابل‪ ،‬سبب جنایات نابخشودنی بر ضد قوم هزاره شده است‪ .‬در عین‬
‫زمان فراموش نکنیم که ما این حوادث ‪ ۱۲۰‬سال قبل را در روشنی آگاهی ما از منشور حقوق بشر‬
‫و احترام ما به اصول عدالت اجتماعی و آزادیهای تضمین شده قانون اساسی امروزی انجام‬
‫میدهیم‪ .‬امیر عبدالرحمن خان همچنان باالی اقوام قالت غلزایی‪ ،‬اقوام پشتون پکتیا و ننگرهار‬
‫لشکر کشید در نورستان لشکرکشی کرد‪ .‬بنابر آن طوریکه میبینیم اهداف این لشکرکشیها اعمال‬
‫حاکمیت فاشیستی یک قوم و یا قشر اجتماعی نبوده بلکه تحکیم حاکمیت دولت افغانستان باالی‬
 ‫‪ □ 334‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫قلمرو خود و ختم استیالی ملوکالطوایفی در کشور و تأمین امنیت برای تمام مردم کشور بود‪.‬‬
‫فراموش نکنیم که رهبران هزاره در پاسخ به مکتوب التیماتوم امیر عبدالرحمن خان قبل از حمله‬
‫سوم از هزارهجات به عنوان یک مملکت مستقل نام برده بودند (کتاب خاطرات امیر عبدالرحمن‬
‫خان)‪.‬‬
‫تعدادی هم طالبان و تفکر طالبانی را تبیین فرهنگ قوم پشتون قلمداد کرده این گروه را مبین اهداف‬
‫سیاسی و اجتماعی قوم پشتون میدانند‪ .‬واقعیت آن است که در طی بیست و دو سال گذشته جنبش‬
‫طالبان به مثابه یک نیروی اجتماعی‪ ،‬سیاسی و نظامی در افغانستان فعال بوده باالی اوضاع‬
‫امنیتی‪ ،‬سیاسی و اجتماعی کشور اثرگذار میباشد‪ .‬گروه طالبان از نظر سیاسی و فکری پیروان‬
‫یک اندیشۀ افراطی عقبگرا اند که با موازین پیشرفتۀ علوم و تمدن درعرصه های تعلیمی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬حقوقی‪ ،‬دولتداری‪ ،‬بشری زمان جاری سازگار نیستند‪ .‬نه تنها طالبان مبین آرزوها و‬
‫اهداف قوم پشتون در ایجاد یک جامعه پیشرفته نیستند بلکه طرز تفکر و شیوه حکومتداری آنها از‬
‫ریشه با زعامت تاریخی دولتهای افغانستان متفاوت است‪.‬‬
‫بر هیچکس پوشیده نیست که جنبش طالبان و گروه حقانی از جانب سازمان استخبارات نظامی‬
‫پاکستان با سؤ استفاده از موجودیت میلیونها کودک و نوجوانان مهاجر افغان در پاکستان و طالب‬
‫مدارس افراطی مذهبی ایجاد‪ ،‬تجهیز و تربیه شده و هدایت میگردند‪ .‬مزید بر آن این گروهها از‬
‫حمایت مالی‪ ،‬جانی‪ ،‬تبلیغاتی‪ ،‬تعلیماتی و پناهگاههای امن احزاب و سازمانهای افراطی مذهبی‬
‫پاکستان برخوردار بوده که با تأسیس هزاران مدرس ٔه تروریست پرور در مناطق سرحدی قبایلی‬
‫پشتوننشین‪ ،‬ایجاد فضای اختناق و نا امن در مناطق موازی به آنها در داخل خاک افغانستان‪ ،‬تمام‬
‫این مناطق را از تعلیم و تربیه و تمدن معاصر به دور نگهداشته به خندق پرورش ویروس‬
‫تروریزم جهانی مبدل کرده اند‪.‬‬
‫در این شکی نیست که دولت سالهای ‪2001-1996‬م طالبان یک رژیم قرون وسطایی‪ ،‬غیر‬
‫متمدن مذهبی بود که با سؤ استفاده از شرایط مسلط انارشی دولت وقت مجاهدین در افغانستان حاکم‬
‫شد‪ ،‬اما این رژیم قرون وسطایی عمالا افغانستان را به یک کشور عقبگرا‪ ،‬وابسته و مزدور برای‬
‫تأمین عمق استراتژیک مورد نیاز پاکستان برای مقابله با تهدید خیالی هندوستان مبدل نموده بود‪،‬‬
‫ولی در عین زمان دولت طالبان امنیت جانی و مالی مردم را تأمین کرده‪ ،‬ناموس مردم را از‬
‫تجاوز اوباش که در دوران حکومت انارشی ربانی‪-‬مسعود مستولی بود اعاده کرد و به انارشی‬
‫تنظیمی خاتمه داد‪.‬‬
‫دولتهای پشتون در افغانستان به عناصر فرهنگی سایر اقوام و قشرهای اجتماعی در افغانستان‬
‫احترام گذاشته و در حفاظت آنها کوشیدند‪ .‬فرهنگ تاریخی خراسانی در کشور همچنان ادامه‬
‫یافت‪ ،‬نوروز در سراسر کشور آزادانه تجلیل میگردید‪ ،‬شب برات‪ ،‬شب یلدا‪ ،‬شاهنامه خوانیها‪،‬‬
‫عرس بیدل و همچنان احترام به ماه محرم‪ ،‬حفاظت از تکیه خانهها و تجلیل از ویساک هندوها و‬
‫سیکها ادامه داشت‪.‬‬
‫حکام پشتون دولتهای افغانستان آزادی رفت و آمد‪ ،‬آزادی انتخاب محل سکونت در تمام والیات‬
‫کشور‪ ،‬آزادی شغل و کار و پیشه‪ ،‬آزادی انتخاب همسر فراقومی‪ ،‬را برای تمام اقوام و قشرهای‬
‫جامعه بدون تبعیض و امتیاز فراهم و تضمین کرده بودند‪ .‬غنای فرهنگی امروز شهرهای کابل‪،‬‬
‫جالل آباد‪ ،‬کندز‪ ،‬مزارشریف‪ ،‬هرات و قندهار ناشی از همین سیاست آزادی رفت و آمد و انتخاب‬
‫محل سکونت است‪ .‬در مقایسه دیدیم که بعضی والیهای جمعیتی تاجیک در این اواخر از مسافرت‬
‫پشتونها به شمال افغانستان جلوگیری کردند‪ .‬همچنان در مناطق مرکزی کشور در مقابل عبور و‬
‫مرور و اسکان کوچیها در مسیرهای حرکت تاریخی فصلی آنها به بهانههای مختلف مانع ایجاد‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪335‬‬

‫کردند‪.‬‬
‫در این شکی نیست که جرگهها و لویه جرگهها سنتهای قبایلی اقوام پشتون هستند‪ .‬هی کسی هم‬
‫ادعا ندارد که این سازمانهای اجتماعی بر اساس اصول دموکراسی جوامع غربی ایجاد و انکشاف‬
‫یافته اند‪ .‬اما در طول تاریخ این جرگهها به اقوام شامل ملت افغانستان فرصتهای الزم برای‬
‫تصمیمگیری مشترک باالی موضوعات مبرم ملی فراهم کرده اند‪ .‬مثالهای سالهای نزدیک را در‬
‫نظر بگیریم‪ .‬تصامیم کنفرانس بن تنها بعد از تصویب آن از طرف یک لویه جرگه مشروعیت یافت‬
‫و متعاقب آن لویه جرگه سال ‪2004‬م قانون اساسی جمهوری اسالمی افغانستان را تصویب نمود‪.‬‬
‫من حتی یکی از رهبران تاجیک و هزاره و اوزبیک را بخاطر ندارم که این دو لویه جرگه را به‬
‫مثابه سنتهای عقب افتاده محلی قبایلی تحریم کرده باشند‪ .‬اما چین تحریم از طرف داکتر عبدللا‬
‫عبدللا در سال ‪ 2013‬در مقابل لویه جرگه مشورتی که از طرف رییس جمهور حامد کرزی‬
‫دعوت شده بود صورت گرفت و حامیان او با هیاهو به تحقیر و ذلیل کردن لویه جرگه پرداختند و‬
‫تشکیل آن را در موجودیت شورای ملی غیر الزم و یک عنعن ٔه مردود قبیلوی خواندند‪ .‬عبداله و‬
‫حامیان آنها فکر میکردند که حامد کرزی لویه جرگه را دعوت کرده تا به واسط ٔه آنها معاهد ٔه‬
‫امنیتی با امریکا را رد کند‪ .‬با وجود آن که حامد کرزی چنین توقعی داشت‪ ،‬اما خالف آرزو و نیت‬
‫او لویه جرگه معاهد ٔه امنیتی با امریکا را تأیید کرد و نشان داد که قادر است مستقالنه از هدف‬
‫حکمران وقت تصمیم بگیرد‪ .‬از شگفتیهای روزگار یکی هم آن است که این روزها این داکتر‬
‫عبدللا عبدللا و حامیان او اند که حاال بیصبرانه در انتظار تدویر لویه جرگه بعدی هستند چون تنها‬
‫و تنها یک لویه جرگه میتواند قانون اساسی کشور را تعدیل نموده مقام جدید "صدراعظم" را در‬
‫تشکیل دولت افغانستان اضافه کند و به نقش او در دولت افغانستان مشروعیت ببخشد‪.‬‬
‫با وقاحت مینویسند که اعمال سیاستهای تبعیضآمیز زبانی در زمان شاه از نشانه های "ستم‬
‫ملی" میباشد! کدام سیاستهای تبعیض آمیز زبانی؟ اینکه جوانان پشتون مجبور بودند تحصیالت‬
‫عالی را به زبان دری انجام دهند؟ اینکه پشتونها در سراسر کشور مجبور بودند مکااتبات رسمی‬
‫اداری را به زبان دری انجام دهند؟ به یقین که این دو مثال نشانهء اعمال تبعیض در مقابل قوم‬
‫پشتون است که در طول سه صد سال اعمال شده و صدای اعتراضی هم بلند نشده است! در‬
‫مقابل تعدادی فتنه انگیزان طبل تبعیض زبانی را بخاطر پروگرام تدریس زبان پشتو در ادارات‬
‫که بصورت مفت و مجانی برای تمام کارمندان دولت چه پشتون و چه غیر پشتون مهیا بود و در‬
‫ختم موفقانهء آن مدد معاش اضافی هم میگرفتند تا فلک بلند کرده اند‪ .‬تکمیل کورس پشتو تبعیض‬
‫نیست اما اگر بخاطر ندانستن زبان پشتو از استخدام در ادارهء دولت جلوگیری میشد تبعیض‬
‫میبود!‬
‫به همین ترتیب مینویسند که تغییر نامهای محالت تاریخی افغانستان از نشانه های ستم ملی‬
‫محسوب میگردد! واقعآ؟ در طول سه صد سال دولتهای افغانستان آیا نام چند محل تاریخی به‬
‫زبان پشتو تغییر یافته اند؟ من بجز از تغییر نام چند محل که بیشتر از تعداد انگشتان دو دست هم‬
‫نیستند‪ ،‬مانند "سبزوار" به شیندند و "فوشنج" به پشتون زرغون‪ ،‬از دیگر نامها مطلع نیستم در‬
‫حالیکه در افغانستان مطابق به اتلس قریه جات کشور که در سال ‪1975‬م از طرف وزارت پالن‬
‫نشر شد ‪ 35‬هزار قریه وجود دارد‪.‬‬
‫همه روزه در مطبوعات و رسانههای تصویری و رادویی و انترنتددی کدده در انحصدار هدزاره هددای‬
‫تحصیل یافته در ایددران قددرار دارنددد بدده اصددطالحات حکومددت قبیلده‪ ،‬فاشدیزم قبیلددوی‪ ،‬افددراد قبیلدده‪،‬‬
‫برداشتهای قبیلوی‪ ،‬قوم انتحار و انفجار در اشاره به قوم پشتون‪ ،‬دولتمردان پشتون‪ ،‬پشددتونها در‬
‫مجموع بر میخوریم‪ .‬در عین زمان‪ ،‬اکثر نوشتهها و تبصره ها در مدورد تداریخ‪ ،‬سدداختار و روش‬
‫دولتهای گذشته افغان در سددالهای اخیددر توسددط محققدین هددزاره مقددیم ایددران‪ ،‬یددا درس خواندددهگان‬
 ‫‪ □ 336‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫هزاره در ایران منتشر شده اند‪ .‬بر عالوه از عالیق و همبستگی های مذهبی شیعه که هزارههای مددا‬
‫را با ایرانیهددا نزدیدک میسددازد‪ ،‬بددا توجدده بدده عدددم دسترسددی بده زبددان انگلیسددی و سدایر زبانهدای‬
‫اروپایی‪ ،‬تمام مأخذ این نویسندهگان آثاری است که یا توسط دانشمندان ایرانی نوشته شده و یا توسددط‬
‫آنهددا بصدورت انتخددابی ترجمده شددده انددد‪ .‬از ایددن جاسددت کدده خواننددده بدده آسددانی میتوانددد تدداثیرات‬
‫شوونیستی ناسیونالیزم ایرانی ضد عرب‪ ،‬ضد افغان و ضد ترک را در نوشتههای آنها مشاهده کنددد‬
‫بخصوص بر ضد افغانها و کشددور افغانسددتان‪ ،‬کدده ایرانیهددا آن را کتلده جدددا شددده از پیکددر ایددران‬
‫بزرگ میدانند‪.‬‬
‫اینکدده جامع ده هددزاره افغانس دتان روز بددروز محققددین‪ ،‬سیاس دتمداران‪ ،‬تکنیشددنهددا‪ ،‬صددنعتگران‪،‬‬
‫ورزشکاران‪ ،‬هنرمندان بیشتری را به جامعه تقدیم میکند جای خوشی و قابل تقدددیر اسددت کدده سددبب‬
‫سربلندی کشور افغانستان در دنیا میگردند‪ ،‬اما متأسددفانه از جانددب دیگدر در نوشددتهها‪ ،‬تبصددرهها و‬
‫موضعگیریهای تاریخی‪ ،‬اجتماعی و سیاسی بسیاری از این محققین‪ ،‬سیاسددیون و نویسددندهگان یددک‬
‫خصومت آشکاری در مقابل دولتهای گذشت ٔه افغانستان و قوم پشتون به مشاهده میرسددد‪ .‬از نوشددته‬
‫ها و موضعگیریهای این نویسندهگان و فعالین سیاسی بر میآید که میکوشند برای خود یک محددیط‬
‫فرهنگددی تددازهای ایجداد کننددد امددا در عددین زمددان بدده مجریددان سیاسددت هجددوم فرهنگددی ایرانیهددا در‬
‫افغانستان مندل شده اند‪ .‬پر واصح است که یک دولت ملدی و مسدول در افغانسددتان ناگددذیر اسددت بده‬
‫این عمل که سوء استفاده از آزادی قلم و بیان است پایان بخشد‪.‬‬
‫در میان تمام ادعاهای موجودیت سیاستهای ستم ملی ادعای "تقسیم ناعادانه سایر نعمات مادی‬
‫و معنوی این سرزمین بین اقوام برابرحقوق افغانستان" مسخره تر و بی بنیاد تر هرگز وجود‬
‫ندارد‪ .‬بجز از قندهار و هلمند سائر مناطق پشتون نشین افغانستان در زمرهء فقیر ترین والیات‬
‫از لحاظ موجودیت زمینهای زراعتی هموارو پر اب و حاصل خیز میباشند‪ .‬این مناطق از لحاظ‬
‫منابع معدنی هم فقییر هستند‪ .‬بنابر همین فقر زمینهای زراعتی هموار حاصل خیز و سایر منابع‬
‫مردم والیات کنر‪ ،‬ننگرهار‪ ،‬لغمان‪ ،‬لوگر‪ ،‬پکتیا‪ ،‬وردگ و پکتیکا برای کسب عاید بیشتربه‬
‫اشتغال در ادارات دولتی‪ ،‬اردو و پولیس رو می آوردند‪ .‬آیا میتوان موجودیت نعمات مادی را در‬
‫والیات شمال و غرب کشور با والیات شرقی و جنوبی مقایسه کرد‪ .‬واضح است که نمیتوان‪ .‬اما‬
‫با وجود آن تعدادی برای اغفال جوانان و مردم غیر پشتون و متزلزل کردن احساس وحدت ملی‬
‫و برادری با سایر اقوام در میان آنها به همچو دروغ پراگنیها دست میزنند‪.‬‬
‫در این شکی نیست که دولتها در افغانستان استبدادی بوده اند که این استبداد را باالی تمام مخالفین‬
‫خود صرف نظر از وابستگیهای قومی و مذهبی یکسان اعمال میکردند‪ .‬اما ادعای موجودیت‬
‫سیستماتیک ستم ملی یک قوم باالی اقوام دیگر فتنه انگیز و اغواکننده و مخالف حفظ وحدت ملی‬
‫میباشد‪ .‬اگر ستم ملی در صدر مصایب ملی در این کشور موجود میبود ناگذیر عکس العمل در‬
‫برابر آن از طریق جنگهای بین القومی تبارز جنبشهای جدایی طلبی بظهور میرسید‪ .‬تنها از زمان‬
‫به قدرت رسیدن جمعیت اسالمی در سال ‪1992‬م و قدرت گرفتن حزب وحدت‪ ،‬و ظهور طالبان‬
‫به اینطرف جنگهای بین القومی در کابل و مزارشریف و بعضی مناطق دیگر به مشاهده رسید و‬
‫سروصداهای فدرالیزم و جدائی طلبی از جانب یکتعداد گروههای اقلیت به مشاهده رسیده است‪.‬‬
‫قانون اساسی موجودهء افغانستان ضامن تساوی حقوق تمام اقوام و اقشار افغانستان بوده پیروی و‬
‫تطبیق موثر آن امکانات مساوی را برای تمام مردم ایکه در افغانستان زندگی میکنند بدون‬
‫تبعیض و ستم فراهم حواهد ساخت‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪337‬‬

‫هویت شخصی‪ ،‬هویت قومی و هویت ملی‬

‫انسانها با توجه به هویت نفوسی (دموگرافیکی) آنها بددا همدددیگر گروهبندددی شددده و یدا از همددیگر‬
‫جدا میشوند‪ .‬اگر ما از کوچکترین واحد که فرد است آغاز و به بزرگترین واحد که انسان یا بشددر‬
‫است ختم کنیم‪ ،‬همانطوری که محترم سیف فاضل نیز معتقد اند‪ ،‬یک انسددان دارای هویدت فددردی یددا‬
‫شخصی (احمد‪/‬ناهید‪ ،).../‬هویت جنسی (مرد‪/‬زن) هویت فامیلی یا خانوادهگی (شریفی‪ /‬امیری‪،).../‬‬
‫هویدددت دیندددی (مسلمان‪/‬هندو‪/‬عیسدددوی‪ ،).../‬هویدددت مدددذهبی (سنی‪/‬شدددیعه‪ ،).../‬هویدددت محلدددی‬
‫(دهمزنگی‪/‬شددددهرنوی‪ ،)...‬هویددددت شددددهری (چاریکاری‪/‬قندددددهاری‪/‬هراتی‪ ،)...‬هویددددت سددددمتی‬
‫(قطغنی‪/‬پکتیددددداوال)‪ ،‬هویدددددت قومددددددی (پشدددددتون‪/‬تاجیک‪/‬هزاره‪/‬اوزبیک‪ ،).../‬هویدددددت ملدددددی‬
‫(افغدددددان‪/‬جرمن‪/‬روس‪ ،).../‬هویدددددت قدددددارهیی (اروپایی‪/‬افریقدددددایی‪ ،).../‬هویدددددت جیوپدددددولیتیکی‬
‫(شرقی‪/‬غربی‪ ،).../‬هویت نژادی (سفدید‪/‬سیاه‪/‬زرد‪ ).../‬و هویت طببیعی (انسان) میباشد‪.‬‬
‫در ح دالی کدده هوی دت قومدددی (پش دتون‪/‬تاجیک‪/‬هزاره‪/‬اوزبیک‪ ).../‬مبنددای خونشددریکی دارد‪ ،‬مبنددای‬
‫هویت ملی (افغان‪/‬جرمن‪/‬روس‪ ).../‬را تعلق داشتن یک فرد یددا تابعیدت او بده یدک واحدد جغرافیددای‬
‫سیاسی یا مملکت میباشد‪.‬‬
‫در دنیای امروز تمام کشورهای جهان از "اقوام" و گروههددای مختلددف انسددانی تشدکیل شددده اندد‪ .‬در‬
‫یکتعداد این کشورها کشور خود را به نام "یکی" از اقوام خود‪ ،‬معموالا بزرگترین قوم مسددما سداخته‬
‫اند مانند تاجیکستان‪ ،‬اوزبیکستان‪ ،‬روسیه‪ ،‬جرمنی‪ ،‬فرانسه‪ ،‬ترکیه و غیره ‪. ...‬‬
‫در افغانستان با آن که نام کشور از نظر ممالک همسایه و دور و نزدیک ریشۀ قومی ندارد و مدردم‬
‫این کشورها (فارسها‪ ،‬اعراب‪ ،‬هندیها‪ ،‬ترکها) بودند که تمام باشندهگان این سرزمین را‪ ،‬در سدده‬
‫صد سال اخیر بدون تفکیک قومی آنها‪" ،‬افغان" خطاب میکردند‪ ،‬اسم "افغانستان" به تدریج نظر به‬
‫کدداربرد روز افددزون آن توسددط خارجیهددا (بخصددوص فارسهددا‪ ،‬هندددیها‪ ،‬انگلیسهددا‪ ،‬روسهددا‪،‬‬
‫ترکها) باالی این مملکت عام شد‪.‬‬
‫اما در داخل افغانستان اقوام غیر پشتون به یک فرد پشتون "افغددان" و بدده وطدن او (جنددوب کابددل تددا‬
‫دریای سند) "افغانستان" میگفتند که مثالهای این نوع برداشت در کتابهای تاریخچۀ هددرات سدیف‬
‫هروی و بابرنامۀ ظهیرالدین بابر که آن را واقعات بابری و توزک بابری نیددز خوانددده انددد (حددوادث‬
‫سالهای ‪ ۸۹۹‬تا ‪۹۳۶‬ق) منعکس شده است‪ .‬حتددی درباریددان کابددل تددا زمدان امیرحبیددب للا خددان از‬
‫زبان پشتو به عنوان زبان افغانی یاد میکردند‪ .‬با آنکه پشتونها معموالا قوم خود را پشددتانه‪/‬پختانه و‬
‫زبان خود را پشتو‪/‬پختو میگویند اما نظر به عمومیت کلمه افغان از این کلمدده نیددز در معرفددی خددود‬
‫استفاده کرده اند که در اشعار خوشحال خان و رحمان بابا منعکس است‪.‬‬
‫از سیف فاضل در فیسبوک نقل قول شده که‪" :‬اطالق و استفاده از (ی نسبتی) بددا کلمددۀ افغددان دارای‬
‫معنی و تابع دستور زبان است مانند افغانی یعنی آن شی یا چیزیکه به افغان نسبت داشته باشدد‪ .‬امددا‬
‫نسبت دادن اشخاص به کلمۀ افغان‪ ،‬نادرست است چون لغت افغان اسم خاص و صفت فدداعلی دارد‪.‬‬
‫از پیوند (ی نسبتی) با کلمۀ افغانستان‪ ،‬لغت افغانستانی به دست میآید که آنهم به معنای چیزی اسدت‬
‫که به افغانستان نسبت دارد‪ .‬از آنجایی که (افغان ‪ +‬ستان) به معنای سرزمین افغانان اسددت‪ ،‬نسددبت‬
‫دادن شخص سوم به کشور افغانددان‪ ،‬مهداجر معنددا میپددذیرد یددا میدهددد‪ .‬بدده عبددارت سدادهتر بدا ایددن‬
‫تعریف افغانسددتانی کسددی اسددت کدده از بیدرون نسددبتی بدا سددرزمین افغانددان داشددته باشددد‪ .‬یعنددی‪ ،‬ایدن‬
‫سرزمین اصالا از افغانان است اما من افغانستانی ام‪ ،‬چون افغان نیستم‪ ،‬ناچددار بدده نسدبت داشددتن بدده‬
‫این مردم و کشورشان‪ ،‬اعتراف و اکتفا میکنم‪".‬‬
‫هویت قومی و هویت ملی مردم افغانستان در مددادۀ چهددارم قددانون اساسددی نافددذۀ سددال ‪۲۰۰۳‬م چنددین‬
 ‫‪ □ 338‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫تعریف شده است‪" :‬حاکمیدت ملددي در افغانسدتان بدده ملددت تعلدق دارد کدده بطددور مسدتقیم یدا و توسددط‬
‫نماینددهگان خددود آن را اعمدددال ميکنددد‪ .‬ملددت افغانسددتان عبددارت اسددت از تمددام افددرادي کده تابعیددت‬
‫افغانستان را دارا باشند‪ .‬ملت افغانستان متشکل از اقوام پشتون‪ ،‬تاجیک‪ ،‬هزاره‪ ،‬اوزبیددک‪ ،‬تددرکمن‪،‬‬
‫بلوچ‪ ،‬پشهیي‪ ،‬ندورستاني‪ ،‬ایماق‪ ،‬عرب‪ ،‬قرغیز‪ ،‬قزلباش‪ ،‬گوجر‪ ،‬بدراهدوي و سایدر اقدوام ميباشدد‪.‬‬
‫بر هر فرد از افراد ملت افغانستان کلمه افغان اطالق ميشود‪“.‬‬
‫بنابر آن طوریکه میبینیم هویت قومی اشخاص در قانون اساسی محفوظ است و هویت ملددی افغددان‬
‫بودن داشتن تابعیت افغانستان است ندده کدددام عنصددر قددومی‪ .‬بدر ایددن اسدداس تددا زمددانی کده اسدم ایدن‬
‫سرزمین افغانستان است ناگزیر مردم آن افغان هسددتند و هرگوندده تددالش بددرای نادیددده گددرفتن قددانون‬
‫اساسددی در ایددن مددورد عبددث و بیه دوده بددوده ب ده جددز از ایج داد بح دران بیلددزوم‪ ،‬گذاشددتن لکددههای‬
‫بیاعتمادی و تنفر هی نتیجۀ در بر ندارد‪.‬‬
‫دوستی در فیسبوک برایم نوشته بود‪" :‬بلی آقای خالدی عزیز میپذیرم که اکثریت قوم پشددتون اسددت‪.‬‬
‫جای شک هم وجود ندارد‪ ،‬اما چرا روند تذکرۀ الکترونی را مختل میسازند چرا خددود را در عقددب‬
‫نام افغان پنهان میکنند و هزاران چرای دیگر ‪....‬؟؟"‬
‫پاسخ من چنین بود‪" :‬پشتونها خود را در عقب نام افغان قرار میدهند تا با سایر اقوام برادر کشددور‬
‫همه در عقب نام ملیت افغان از حقوق مساوی برخدوردار باشددند و هددی قددومی برتددر از قدوم دیگددر‬
‫نباشد"‪.‬‬
‫دو هویت را در اینجا مغشوش نکنیم‪ :‬اول هویت قومی اتباع افغانسدتان کدده شددامل پشددتون‪ ،‬تاجیددک‪،‬‬
‫هزاره‪ ،‬اوزبیک‪ ،‬ترکمن‪ ،‬نورستانی‪ ،‬ایماق‪ ،‬بلوچ میباشد که خدا داد است و دوم هویددت ملددی اتبدداع‬
‫افغانستان که با ایجدداد دولددت افغانسددتان بدده نددام ملددت واحددد "افغددان" شددکل گرفتدده در قددانون اساسددی‬
‫موجوده و قوانین اساسی گذشتۀ کشور درج شده است‪.‬‬

‫نظام فرهنگی و اجتماعی مبتنی بر پلورالیزم قومی و زبانی‬

‫نظام فرهنگی اجتماعی افغانسددتان و هویددت مدردم مددا‪ ،‬بددر دو عنصددر و پایدة اصددلی اسددتوار اسددت‪:‬‬
‫نخست‪ ،‬فرهنگ اسالمی؛ دوم‪ ،‬هویت ملی‪ .‬به عبددارۀ دیگددر اسددالمیت و افغانیدت دو عنصددر جدددایی‬
‫ناپذیر نظام فرهنگی و هویت ملی ما را میسازد‪.‬‬
‫این دو عنصر در قانون اساسی در مورد نظددام فرهنگددی و اجتمداعی افغانسددتان درج گردیددده اسدت‪.‬‬
‫بدین ترتیب قانون اساسی موجودة کشور طرح کامالا نوینی را پیریزي کرده کدده در قددوانین اساسددی‬
‫قبلی کشور سابقه نداشته است‪.‬‬

‫اول‪ :‬فرهنگ اسالمی‬

‫امروز در افغانستان نیز‪ ،‬اسالم با هرسه بخش اعتقادي‪ ،‬اخالقی و حقوقی و فقهی خود‪ ،‬رکن عمدددۀ‬
‫نظام دولتی و فرهنگی و اجتماعی ما را تشکیل میدهد؛ رکنی که باعث استحکام خانواده‪ ،‬جامعه و‬
‫کشور ما شده و از فروپاشی و از همگسستگی آن جلوگیري کرده اسدت‪ .‬البتدده بدددون شددک در ایددن‬
‫بخش‪ ،‬ما با تمام مسلمانان جهددان روح فرهنگدی مشددترك داشددته و در واقددع‪ ،‬تمددام مسدلمانان از ایددن‬
‫جهت‪ ،‬برادر دینی همدیگر هستند‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪339‬‬

‫دوم‪ :‬هویت ملی (عنصر افغانیت)‬

‫اما افغانیت‪ ،‬هویت و عنوانی است که مردم سدداکن ایددن سددرزمین را از سددایر مسددلمانان و ملتهدداي‬
‫دیگر متمایز میگرداند‪ .‬روند ملتسازي‪ ،‬یکی از پیچیدددهترین و مغلددقترین موضددوعات تدداریخی و‬
‫فرهنگی و حقوقی است که هنوز هم در میان دانشددمندان‪ ،‬مددورد بحددث و کنکدداش قدرار دارد‪ .‬مغلدق‬
‫بودن و حساس بودن این موضوع آنگاه افزایش مییابددد کدده در تعددداد زیددادي از کشددورها‪ ،‬سدداختار‬
‫ملتها‪ ،‬ترکیب ناهمگون دارد‪ .‬یعنی در این کشورها‪ ،‬نژادها و اقوام مختلف با مذاهب و زبانهدداي‬
‫گوناگون‪ ،‬زیست مشترک تاریخ و فرهنگ مشترک یعنی "ملت واحد" را پدید آورده انددد‪ .‬بددر اسدداس‬
‫قانون اساسی معیار افغانیت داشتن تابعیت افغانستان است نه کدام عنصر قومی و زبانی و فرهنگی‪.‬‬
‫سرور دانش در کتاب حقوق اساسی افغانستان مینویسد‪:‬‬
‫"وحدت ملی چگونه ایجاد میشود؟‬
‫سوال اصلی این است که چگونه میتوان در عین تعدددد‪ ،‬وحدددت ایجدداد کددرد؟ یعندی بددا چده معیدداری‬
‫میتوان با وجود ناهمگونی نددژادی و قددومی‪" ،‬وحدددت ملددی" را تدأمین کددرد؟ و مجموعددة متفدداوت و‬
‫متنوع را به همدیگر مدغم ساخت و "ملت واحد" نام گذاشت؟ به طور مثال در جامعة مثل افغانستان‬
‫که ترکیب چند قومی و چند زبانی دارد‪ ،‬چگونه میتوان ملت واحد به نام "ملددت افغانسدتان" را پدیدد‬
‫آورد؟ و قانون اساسی در این رابطه چه روش یا راهکاری را پیش نهاده است؟"‬
‫در این مورد‪ ،‬چهار نظریة زیر قابل طرح است‪:‬‬
‫اول‪ :‬نظریۀ ادغام در قوم برتر یا اکثریت‬
‫دوم‪ :‬نظریۀ انترناسیونالیزم طبقاتی‬
‫سوم‪ :‬نظریۀ امت اسالمی‬
‫چهارم‪ :‬نظریة وحدت ملی برمبناي حقوق شهروندي و پلورالیزم قومی و زبانی‬
‫به تأیید آقای سرور دانش نظریة مطرح شده در قانون اساسی ‪ ،1382‬در تأمین وحدت ملی و حددل‬
‫مناسبات تباري و قومی و زبانی‪ ،‬به عنوان بهترین نظر ارائدده شددده و در تدداریخ سیاسددی و حقددوقی‬
‫افغانستان تاکنون بیسابقه بوده است و در طول تاریخ سیاسی کشور مددا‪ ،‬روابدط بددین اقدوام بددا ایددن‬
‫صراحت و روشنی تبیین نشده است‪.‬‬
‫این نظر را سرور دانش امروز که معاون دوم رییس جمهور کشور است بیان نکرده بلکه این نظددر‬
‫را سالها قبل در کتاب خود به نام "حقوق اساسی افغانستان" کده در سددال ‪2010‬م بدده چداپ رسددیده‬
‫ابراز کرده است‪.‬‬
‫بنابر آن تطبیق درست و خط به خط قانون اساسی راه درست رسیدن به وحدت ملی و قددوام پروسددة‬
‫ملتسازی در کشور با در نظرداشت حقوق و منافع تمام اقوام برادر کشور است‪.‬‬
‫حاال سوال در آن است که با وجود صراحت قانون اساسی کشور در زمینۀ هویددت ملددی مددردم مددا و‬
‫راههای حددل مسددایل ملددی از طددرق دموکراتیددک چدرا بددازهم عددهای بدده ایددن راه بدداور ندارنددد و از‬
‫موجودیت ملت افغانستان بر مبنای موازین قانون اساسی در کشور انکار میکنند؟‬
‫ریشۀ انکار کردن از ملت افغانستان در دو برداشت متفاوت از تدداریخ افغانسددتان نهفتدده اسددت‪ ،‬یکددی‬
‫برداشت وطنپرستانة افغانی و دومی برداشت ناسیونالیستی ایرانی مخالف موجودیت یک افغانسددتان‬
‫مستقل‪.‬‬
 ‫‪ □ 340‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫بخش دوازدهم‪ :‬وحدت ملی‪ ،‬فدرالیزم و تجزیه طلبی‬

‫در این بخش میکوشیم پرسشهای آتی را ارزیابی کنیم‪:‬‬

‫‪ -‬عوامل وحدت ملی در کشور کدامها اند؟‬
‫‪ -‬علل جنبش تجزیه طلبی چیست؟‬
‫‪ -‬چه سناریوهای تجزیه طلبی موجود اند؟‬
‫‪ -‬عواقب تجزیه افغانستان به شمال و جنوب چه خواهد بود؟‬
‫‪ -‬آیا ایجاد یک سیستم فدرالی در افغانستان به مفاد والیات است؟‬

‫عوامل وحدت کشور افغانستان‬

‫تاریخ نزدیک بدده سدده صددد سدداله افغانسددتان بدده وضدداحت نشددان میدهدکدده در افغانسددتان‪ ،‬علدیرغم‬
‫احسداس نددابرابری ملددی‪ ،‬در طددول قرنهددا مبددارزه اقلیدت یددک قدوم معددین بددرای احقدداق حدق تعیددین‬
‫سرنوشت خود مسئله مبرم روز مانند آنچه در سریالنکا‪ ،‬هنددد‪ ،‬ایددران‪ ،‬ترکیدده‪ ،‬پاکسددتان‪ ،‬اوکددرایین‪،‬‬
‫سددوریه‪ ،‬عددراق و غیددره جاهددا دیدددیم ی دا مددیبینیم نبددوده اس دت‪ .‬کسددانیکه پیوسددته سددتم زمددان امیددر‬
‫عبدالرحمن خان را بروی همه میکشند اینرا فراموش میکنند که پسرش امیر حبیبالده خدان بددادرک‬
‫این بی عدالتی با صدور فرمانی خطاب به فامیلهای هزاره رسما از اعمال پدرش معذرت خواسددت‬
‫و این فرمان را به تمام فامیلهای هزاره ارسال کرد‪ .‬با آنکه عمل امیر عبدالرحمن خددان در جریددان‬
‫سعی او برای تحمیل حاکمیت مرکزی باالی مناطق مرکزی کشور بدود امدا هماننددد جنگهددای ضددد‬
‫هزاره در گذشته بسیار نزدیک‪ ،‬در زمان حاکمیت ربانی‪-‬مسعود در افشار و چنداول شهر کابل بددود‬
‫که در آن بدون دخالت پشتونها هزاران فرد هزاره کشته شدند‪ ،‬قابل نکوهش میباشد‪.‬‬
‫در بخشهای قبلی دیدیم که نزدیک به سه صد سال قبل وقتیکه حدود جغرافیددایی نددا مشددخص و بددی‬
‫نام به "احمد شاه درانی" به میراث رسید؛ این خطه فاقد هرگونه ساختاردولت وحتی قددوانین مرسددوم‬
‫آن زمان بود و از طرف صفویها‪ ،‬افشاریها و دولت مغددولی هنددد اداره میشدد‪ .‬احمددد شدداه ابدددالی‬
‫اقوام این سرزمین را متحد نمود و دولتی در آن خطه ایجاد کرد‪ ،‬آن را به امپرطوری بزرگی مبددل‬
‫ساخت و به بازماندگان خود تحویل داد‪ .‬بازمانده گان احمد شاه ابدالی برای حفظ این کشور و دولددت‬
‫آن از یکطرف در مقابل پیشرویهای دولتهددای قاجدداری ایددران در غددرب مقاومددت کردنددد‪ ،‬بددا سدده‬
‫جنگ قهرمانانه در مقابل نیروی های استعماری بریطانیای کبیر در شرق و جنوب ایستادگی کردنددد‬
‫و هم چنان جلو پیشرفت روسیة تددزاری را بده جنددوب گرفتنددد‪ .‬در عددین زمددان بددا تمددام دسددایس ایددن‬
‫قدرتها در جهت درهم شکسددتن پایدههای دولددت افغانسدتان توسددط عمددال آنهددا از داخددل جلددوگیری‬
‫کردند‪.‬‬
‫افغانستان به مقایسه همسایه های خود و بخصددوص ایددران در سده صددد سدال گذشددته دولددت مسددتقر‬
‫داشددته در حالیکدده در طددول ایددن زمددان در ایددران صددفویها‪ ،‬افشدداریها‪ ،‬زندددیها‪ ،‬قاجاریهددا‪،‬‬
‫بختیاریها سلطنت کرده و با رویکار آمدن هرکدام تمام خاندان سلطنتی قبلددی را از تیددغ کشدیده انددد‪.‬‬
‫حاال بعضیها میگویند در افغانستان ملت ساخته نمیشود در حالیکه ساخته شده و از آزمون زمددان‬
‫هم پیروز بدر شده متأسفانه این افراد خبر ندارند و یا نمی توانند قبول کنند‪.‬‬
‫منافع اقوام این کشور بددا وجددود تمددام اختالفددات در اتحداد ملددی شددان بددوده و سدده صدد سددال بعددد هدم‬
‫افغانستان خواهد بود و همین اقوام‪ .‬بعضیها میگویند در افغانستان هویت اتنیکی به مفهوم اروپددایی‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪341‬‬

‫آن وجود ندارد‪ .‬یعنی چه؟ در هر کشور اروپدایی اتنیکهددا یددا اقددوام متنددوعی زندددهگی مددیکننددد‪ .‬در‬
‫انگلستان انگلیسها‪ ،‬اسددکتلندیها‪ ،‬ویلدش و آیدرش زندددهگی مددیکننددد کده هرکدددام از لحدداظ فرهنگددی‬
‫گذشته خود را دارند و هی تفاوتی با پشتون‪ ،‬تاجیک‪ ،‬هزاره و اوزبیک در افغانستان از لحاظ تنددوع‬
‫فرهنگی خویش ندارند‪ .‬به همانگونه است بلجیم‪ ،‬سویس‪ ،‬هسپانیه و غیره‪ .‬جالب اسددت کدده در طددول‬
‫سه صد سال در افغانستان کدام جنبش جدی جدایی طلبی وجود نداشته در حالیکه همین پارسددال در‬
‫انگلس دتان اسددکاتلندیها بددرای جدددایی ریفراندددوم کردنددد و در هسددپانیه باسددک و کاتالونیددا اسددتقالل‬
‫میخواهند‪.‬‬
‫در افغانستان ‪ 16‬قوم از جمله پشتون‪ ،‬تاجیک‪ ،‬هزاره‪ ،‬اوزبیک‪"،‬پشه ای"‪ ،‬عرب‪ ،‬قرقیز‪ ،‬تددرکمن‪،‬‬
‫بلوچ و غیره زندهگی میکنند‪ .‬شمال و جنوب کشور را کوههای صعب العبور هندوکش از هم مجددزا‬
‫میکند‪ .‬جنگ خانمان بددر اندازیکدده نزدیدک بدده چهددل سددال اسددت دوام دارد بدده فروپاشددی افغانسدتان‬
‫نیانجامید‪ .‬من فکر نمیکنم که اعتقاد بدین اسالم به عنوان ارزش کلیدددی اجتمدداعی کشددورنقش کننددده‬
‫داشته باشد چون تمام گروههای متخاصم مسلمان هستند و اینکه این جنگ بعد از پیدروزی مجاهدددین‬
‫شدید تر و خانمانسوز تر شده است‪ .‬پس چه عواملی از فروپاشی این کشور جلوگیری کرده انددد؟ بدده‬
‫گفته رزاق مامون " سنتهای درهم آمیختدده‪ ،‬احساسددات وحالددت روانددی همسددان درعمددق الیده هدای‬
‫تباری وانزوای اعتیادی به قدامت چندین قرن‪ ،‬عامل اصلی بقای افغانستان بوده است‪ ".‬بندابر آن در‬
‫عمل " درهم آمیزی خونی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬اقتصادی وفرهنگی به عنوان ستون استوار دربرابر ضددربات‬
‫جنگ وتوطیه"‪ ،‬عمل کرده و باوجود انکار تجزیه طلبان سبب ایجاد ملت افغان گردیده کده بدر تمددام‬
‫اقوام بددرادر‪ ،‬بددا حفددظ و احتددرام بدده مشخصددات فرهنگددی آنهددا در کشددور‪ ،‬همانندد کشددورهایکه بدده‬
‫سیاستهای چند فرهنگی عقیده دارند‪ ،‬اطالق میگردد‪.‬‬
‫تدداریخ گددواه اسدت کدده بددا تجدداوز بیگانگددان بدر ایددن سدرزمین‪ ،‬تمدام ملیتهددای آن اعددم از پشددتون و‬
‫غیرپشتون یک دل و یک جان بدداهم از یکپدارچگی و اسددتقالل خاندده مشددترک شددان افغانسددتان دفدداع‬
‫کرده اند‪ .‬متأسفانه سیاستهای نفاقافکنانه بحصوص در زمان جهادیها و طالبان از قوام همبستگی‬
‫ملی کشور جلوگیری کرد و نگذاشت کشور در عرصههای متعدد منجملدده تکامددل اقددوام آن بدده ملدت‬
‫واحد با منافع مشترک به جلددو رود‪ .‬بنددابر آن طوریکدده در بدداال دیدددیم ایددن کشددور بدده دلیددل عوامددل‬
‫جغرافیایی و تاریخی تجزیه ناپذیر میباشد‪.‬‬
‫در سال ‪۲۰۱۳‬م خبرنگاری از ریجدارد ارمیتدداژ معداون وزارت خارجده امریکددا در زمددان جددورج‬
‫دبلیو بوش و طراح پالن حمله به افغانستان در سال ‪۲۰۰۱‬م پرسید که هرگاه فردا با ریددیس جمهددور‬
‫اوبامه برای صرف نان چاشت دعوت گردی در مورد آینده افغانستان و پاکستان بدده ریددیس جمهدور‬
‫چه مشوره خواهی داد؟‬
‫ارمیتاژ پاسخ داد میگویم‪" :‬جناب رییس جمهددور‪ ،‬مدن مطمددن هسددتم کدده بیسددت و پدنج سددال بعددد از‬
‫امروز یک کشوری موجود خواهد بود به نام افغانستان با بیش و کم همین حدود جغرافیایی و همددین‬
‫ملت‪ .‬اما در مورد پاکستان بسیار مطمن نیستم"‪.‬‬

‫زمینههای تجزیه طلبی و ایجاد سیستم فدرالی‬

‫پیروزی نظامی مجاهدین در بهار ‪ 1992‬همراه با ظهور متعدد مراکز قدرت شرایط را برای رشددد‬
‫نیروهددای ه دای محلددی (ملیشددههای محلددی) مهیددا کددرده بددود‪ .‬ایددن جبهدده هددای فرماندددهی محلددی و‬
‫غیرمتمرکز که از همآهنگی سست منطقوی و معامله گری روی وفاداریهای شکننده با یک یا چنددد‬
‫حزب جهادی پشاور (یددا ایددران) شددکل گرفتدده بددود‪ ،‬در جنددگ بددا دشدمن مشددترک خددویش (بددر ضددد‬
 ‫‪ □ 342‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫نیروهای شوروی و دولت احزاب خلق و پرچم‪ ،‬وطن)‪ ،‬از نگاه نظامی فوق العاده مددوثر ثابددت شددده‬
‫بود‪ .‬اما به علت نبود یک دیدددگاه سیاسددی مشددترک‪ ،‬سدتراتژی هددای مددوثر و تعهدددات الزم در میددان‬
‫رهبران سیاسی و مداخالت خارجی‪ ،‬ثمرۀ موفقیت نظامی آنها به پیروزی سیاسدی بدرای برقددراری‬
‫یک نظام مناسب حکومت داری نه انجامید‪ .‬جنگهای کشنده که چهدار سددال بددرای کنتددرول پایتخددت‬
‫ادامه یافت‪ ،‬کابل را به مخروبه تبدیل کرد‪.‬‬
‫بر این اساس کشور به اساس تمایالت قبیلوی‪ ،‬قومی‪ -‬زبانی و جندداحی بدده واحدددهای خددود مختددار و‬
‫دارای قلمرو کامالا معین تقسیم شد‪:‬‬
‫• رشید دوستم باالی پنج والیت شمالغربی عمدتا ا ازبیک‪ -‬نشین فرمان میراند‪.‬‬
‫• شورای مشرقی در جاللآباد باالی چند والیت شرقی و جنوبشرقی افغانستان حکومددت میکدرد‬
‫که باشندگان آنها عمدتا ا قبایل غلزی و پشتونهای غیردرانی اند‪.‬‬
‫• منطقۀ هزارهجات زیر کنترول حزب وحدت قرار گرفت که تمام جناح هددای رقیدب شدیعه را در‬
‫زیر سایۀ یک تنظیم واحد جمع کرده بود‪.‬‬
‫• اسماعیل خان کنترول هرات و چند والیت همجوار غربی را بدست گرفته بود‪.‬‬
‫• احمد شاه مسعود و شورای نظار او کنترول شددمال کابددل تددا وادی پنجشددیر و سراسددر هندددوکش‪،‬‬
‫بشمول مناطق زیر کنترول حکومت استاد برهان الدین ربانی را در اختیار داشت‪.‬‬
‫• گلبدین حکمتیار بر ساحات جنوب و شرق کابل غلبه داشت‪.‬‬
‫• کندهار و جنوب افغانستان که عمدتا ا مسکونۀ قبایل پشتون درانددی اسددت‪ ،‬در کنتددرول فرماندددهان‬
‫متعدد جهادی قرار داشتند کدده نتوانسدته بودنددد بددا همدددیگر روی رهبددری مشددترک موافقددت کننددد‪ .‬بددا‬
‫ظهور طالبان در ‪ 31‬اکتوبر سال ‪1994‬م و متعاقب آن با خلددع سددالح فرماندددهان جهددادی محلددی و‬
‫پاک کردن جادهها و شاهراهها از وجود دزدان و باجگیران ایددن وضددع عددوض میشددود و قندددهار و‬
‫والیات مجاور آن در زیر کنترول واحد جنبش طالبان قرار میگیرد‪.‬‬
‫درحقیقت در سال ‪1994‬م تمام مناطق کشور یکبار دیگر به واحدهای اداری خود مختار تبدیل شددده‬
‫بودند‪ .‬عروج دو بارۀ این واحدهای سیاسی منطقوی بازتاب جهتگیری های تاریخی و فرهنگددی در‬
‫مناطق سرحدی خارج کشور و مناسبات قبیلددوی‪ ،‬جندداحی و قدومی‪ -‬زبددانی قدددرت در داخددل کشدور‬
‫میباشد‪ .‬این واحدهای اداری خود مختار یاد آور صف بندددیهای قدددرت درعصددر امپراطوریهدای‬
‫پیشین اسالمی قبل از تحمیل قدرت دولت واحد مرکزی توسط عبدالرحمن خان و کنتددرول آن توسددط‬
‫جانشینان او برای هشت دهۀ سدۀ بیستم میباشد‪ .‬در سال ‪1994‬م هر واحد منطقوی به محددور یددک‬
‫مرکز عمدۀ تجارتی و فرهنگی با وابستگی معینی درخارج از کشددور بدهوجود آمدده بددود و رهبددران‬
‫هرکدام غالبا به تفاهم آسانی با همسایگان خویش چه در داخل و یا خارج افغانسددتان رسددیده بودنددد تددا‬
‫احساس خود مختاری نسبی همدیگر را تضمین کنند‪ .‬هر واحد با کمترین قید و شددرط و بدده خواسددت‬
‫و دلخواه مرد قدرتمند (جنگ ساالر) آن اداره میشد‪ .‬حاکمیت قانون موجددود نبددود و تطبیددق عددالت‬
‫مطابق به موازین اسالمی بر بنیاد درک محلی از شددریعت و عددادات مرسددوم محلددی مددروج گردیددده‬
‫بود‪.‬‬
‫در موجودیت چنین شرایط استیالی ملوکالطوایفی قرن بیستم در افغانستان بود کدده طالبددان در سددال‬
‫‪1994‬م با تصرف قندهار رسما در صحنه سیاسی کشور اعالم موجودیت نمودند‪ .‬آنهددا بددا اسددتفاده‬
‫از نارضایتی عمومی مردم از استیالی انارشی‪ ،‬بی قانونی و بی امنیتددی لجددام گسددیخته در کشددور و‬
‫پشتوانه نظامی و تسلیحاتی آمریکا و پاکستان‪ ،‬در مدت بسیارکم والیات جنوب غربی را به تصددرف‬
‫خود درآورده و در ظددرف دوسددال (‪ )1996-1995‬خدود را بدده دروازههددای کابدل رسددانیدند و بده‬
‫زودی پایتخددت افغانسددتان را در ‪ 26‬سددپتمبر ‪ 1996‬تحددت تصددرف خددویش قددرارداده و تأسددیس‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪343‬‬

‫حکومت اسالمی را به نام " امارت اسالمی افغانستان" اعدالم نمودنددد‪ .‬در سددپتمبر ‪2001‬م بجددز از‬
‫یک منطقة کوچددک کده از پنجشددیر تددا بدخشددان را در بدر میگرفددت سدایر نقدداط افغانسددتان همدده در‬
‫کنترول طالبان قرار داشت‪.‬‬
‫بدینگونه طالبان به حیات قدرتهای خودمختار محلی در افغانستان خاتمدده داده دوبدداره قدددرت دولددت‬
‫مرکزی را در کشور تأمین کردند‪ .‬بسیاری از مردم افغانستان از جمله سیاستمداران کارکشددته ای‪،‬‬
‫از جملدده محمددد ظاهرشدداه پادشدداه سددابق و دکتددور نجیددب ال ده ریددیس جمهددور مخلددوع و محب دوس‪،‬‬
‫پیروزیهای طالبان را در ایجاد امنیت در کشور و برداشتن گلیم قدرتهای خودمختار محلی خددوش‬
‫آمد گفتند‪ .‬متأسفانه طالبان یددک رژیددم اختندداق قددرون وسددطایی مددذهبی را در کشددور ایجدداد کردنددد و‬
‫آزادیهای اجتماعی و فردی مردم بخصوص زنان را محدود ساختند که سددقوط نهددایی آنهددا بدسددت‬
‫ق دوای امریک دایی بددا اسددتفاده از نیروهددای محلددی بددا اسددتقبال همگددانی مددردم افغانسددتان بخصددوص‬
‫روشنفکران قرار گرفت‪.‬‬
‫از این جاست که میبینیم کسانیکه در گذشته از تقسیم کشور به حوزههای خودمختددار منطقددوی بده‬
‫قدرت‪ ،‬جاه و منالی رسیده بودند بار دیگر با سرازیر شدن کمکهای هنگفدت پدولی نقددده و نظددامی‪،‬‬
‫امریکا به رهبران و جنگساالران محلی‪ ،‬بددرای کمدک بدده سددرنگونی دولددت طالبددان‪ ،‬در شددرایطی‬
‫قرار گرفتند تا مناطق خود مختار محلی خودها را دوباره احیا نمددوده و عمدالا کشددور را دو بدداره بده‬
‫حوزههای نفوذ جنگساالران مبدل سازند‪ .‬این افراد با هرگونه اقدام برای ایجاد یک دولددت مرکددزی‬
‫مقتدر در افغانستان مخالفت میکنند‪.‬‬
‫دکتور محمد نظیف شهرانی در جریدده انترنتددی "خراسدان زمددین" بددا نارضددایتی مشددهود مینویسددد‪:‬‬
‫"نخبگان پشتون (و مشددهور تددرین ایشددان حامددد کددرزی)‪ ،‬بدا نیروهدای اشدغالگر امریکدا در اکتددوبر‬
‫‪ 2001‬یکجا گردیده و یک بخش بزرگ رژیم فعلی در افغانستان پسددا‪ -‬طالبددان را تشددکیل میدهنددد‪.‬‬
‫کرزی باالی تحمیل یک قانون اساسی که دارای یک سیسددتم حکدومتی قویددا ریاسددتی متمرکددز ماننددد‬
‫قدرت اجرائیوی عصر پادشاهی میبود‪ ،‬اصرار ورزید‪ .‬سر انجام‪ ،‬واقعیتهای مبرم و ساختارهای‬
‫خود‪ -‬گردانی محلی در سراسر کشور نهتنها نادیده گرفته شددد‪ ،‬بلکدده حتدی بدده شددیوه هددای مختلددف و‬
‫اصولی آهسته آهسته تخریب گردید" (محمد نظیف شهرانی‪ ،‬خراسان زمین› ‪ ۲۱‬جدی ‪.)۱۳۹۲‬‬

‫علل تجزیه طلبی و سیستم فدرالی‬

‫تعدادی از فعالین سیاسی و مدنی در میان تاجیکها و هزارهها‪ ،‬پیوسددته شددعارهای پشددتون سدتیزی‪،‬‬
‫جدایی طلبی و تجزیه طلبی را سر میدهند‪ .‬میگویند "وقت ان است تا بددا اینهددا طالدب نكتددایي دار و‬
‫غیر نكتایي و قبیله خانه جدا كرد‪ ،‬ما را راه مان و اینها را راه شان"‪ .‬لطیف پدددرام گفتدده بددود "تددا بددا‬
‫اینها راه جدا نشود سعادت نخواهیم دید"! از محمد سعیدی در وبالگ "هزاره پیونددد" میخدوانیم کدده‪:‬‬
‫"تاکی باید خاموش باشیم تا مبادا دیو از خواب بیدار شود‪ .‬دیو کدده بداالخره آخددرش از خددواب بیدددار‬
‫میشه و همان طور که بارها ما را بلعیده بازهم خواهد بلعید‪ .‬دیگر وفادار ماندددن بده افغانسددتان هددی‬
‫فایدۀ ندارد"‪.‬‬
‫کابل پرس در سال ‪۲۰۱۱‬م طرح تجزیه کشور را با چنین مقدمه مملو از برداشتهای ضددد افغدانی‬
‫از تدداریخ کشددور بددراه میاندددازد‪" :‬کش دوری کدده اکنددون افغانسددتان مددی نامندددش خددود پدداره ای از‬
‫جغرافیایی سیاسی بزرگتر بوده و در نتیجۀ تجزیده ایددن نددام بددر آن نهداده شددده و حکومتهدای آن بدا‬
‫پشتیبانی قدرتهای منطقه ای و فرامنطقه ای بهوجود آمده‪ ،‬ادامه حیات داده و یا به زیر کشدیده شددده‬
‫اند" و بعد میپرسد‪ :‬آیا تجزیۀ افغانستان به چند کشور دیگر می تواند آغازی برای پایان رنددج و سددتم‬
 ‫‪ □ 344‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫تاریخی و ادامه دار در افغانستان باشد؟" در پاسخ به این درخواست‪ ،‬دههدا مقالدده در کابددل پدرس بدده‬
‫نشر رسید‪ .‬تعداد زیادی از اتباع افغانستان نیز در پددای ایددن مقدداالت و یدا در صددفحۀ فیسددبوک کابددل‬
‫پرس نظر خود را ارایه کرده اند ‪.‬‬

‫صاف و پوست کنده وقتی کابل پرس مینویسد "کشوری که اکنون افغانستان می نامندددش خددود پدداره‬
‫ای از جغرافیای سیاسی بزرگتر بوده‪ "...‬اشدداره بده زمددانی اسددت کدده ایددن خطدده جددزء قلمروشدداهان‬
‫صفوی و قاجاری فارس بود و مطابق تبلیغات شوونیستهای ناسیونولیست ایرانددی در نتیجدده تجزیدده‬
‫"ایران" نام افغانستان بر آن نهاده شده و حکومتهای افغانستان آن با پشتیبانی قدددرتهای منطقدده ای‬
‫و فرامنطقدده ای بددهوجود آم دده‪ ،‬ادامدده حیددات داده و یددا بدده زی در کشددیده ش دده انددد"‪ .‬تکددرار تبلیغددات‬
‫شوونیستهای ناسیونالیست ایرانی توسط کابل پرس در مورد اینکه افغانستان پارۀ جدا شده از پیکددر‬
‫ایران است میباشد‪ .‬بددا ایددن نوشددته کابددل پددرس انزجدار خددود را از ایجدداد دولتهددای مسددتقل بدومی‬
‫افغانها در این سرزمین در سه صددد سددال گذشددته توسددط میرویسخددان هوتدک و احمددد شدداه ابدددالی‬
‫برمال نموده و آن را بدیدۀ تحقیر مینگرند‪ .‬کابل پرس در حقیقددت بیداد دوران اشدغالگران صددفوی و‬
‫قاجاری ایران اشک میریزد‪ .‬این اشک ریددزی یددا بددر احسداس همتبداری قددومی و زبددانی مسددوولین‬
‫کابل پرس است و یا بر اساس همگونگی اعتقدداد آنهدا بدده مددذهب شددیعه میباشدد‪ .‬دیگددر هددی دلیلدی‬
‫وجود ندارد‪.‬‬
‫براساس نتایج سروی کابل پرس‪ ،‬از میان کسانیکه در سروی سهم گرفتند مخالفان تجزیه افغانسددتان‬
‫‪ ۱۹۸۳‬نفر و موافقان تجزیه ‪ ۱۵۱۷‬نفر میباشند‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪345‬‬

‫باآنکه این ارقام از نظر احصاییوی نمونه هددای دقیدق افکدار عامدده مطددابق معیارهددای علمددی نموندده‬
‫گیددری علددم احصدداییه نیسددتند امدا بددا آنهددم بیددانگر اهمیددت موضدوع در میددان خواننددگان کابددل پددرس‬
‫میباشد‪.‬‬
‫مخالفان و موافقان تجزیه افغانستان هر کدام از زاویه ای با موضوع برخددورد کددرده انددد‪ .‬مهمتددرین‬
‫زاویه دید مخالفان این است که این طرح اهداف برخددی از کشددورهای منطقدده و جهددان را پددیش مددی‬
‫برد و طرح مساله مساوی با خیانت ملی میباشددد‪ .‬آندان طرفددداران تجزیده را مدتهم بدده جاسوسددی و‬
‫فعالیت به نفع کشورهای دیگر میکنند‪ .‬موافقان میگویند مخالفان از تحوالت منطقه ای و جهانی بی‬
‫اطالع اند‪ .‬آنان میگویند تجربددۀ چندد قدرن اخیددر نشددان داده کده نمیتددوان بددا طرفددداران خشددونت و‬
‫حکومتهای خودکامه که انواع جنایات شدید را مرتکب میشوند و اشغال سرزمین غیر افغانهددا را‬
‫همراه با تخریب تاریخ و فرهنگ و ارزشهای آنان به عنوان استراتژی انتخدداب کددرده اندد زندددهگی‬
‫کرد‪.‬‬
‫یکی ازجوانان ‪ -‬به رزاق مامون نوشت‪ ..." :‬چه گفته در برابر تفکر تجزیه خواهی قد علم کددردی‪.‬‬
‫بمان که افغانستان تجزیه شود‪ .‬ما از یک جا بودن با پشتونها دریک مملکت چه خیری دیده ایدم کده‬
‫تو شله هستی؟ اگر تو چیزی دیده ای به ما هم بگددو‪ ...‬تجزیده شددود کدده راحددت شددویم‪ ".‬کابددل پددرس‬
‫یكشنبه ‪ 26‬جون ‪2011‬م‪.‬‬
‫از فردای ختم رای دهی در دور دوم انتخابات ریاست جمهددوری سددال ‪ ۲۰۱۴‬وقتدی داکتدر عبدددللا‬
‫عبدللا نتایج انتخابات را نه پذیرفته شکست انتخاباتی خود را ناشی از تقلب در آرای والیت خوسددت‬
‫دانست بسیاری از حامیان او به کوبیدن دهل جدایی شمال و ایجاد دولت مدوازی پرداختنددد‪ .‬بدا رفددتن‬
‫انتخابات ریاست جمهوری سددال ‪۲۰۱۴‬ع بدده دور دوم‪ ،‬در اخیددر بددا انتخدداب اشددرف غنددی بده حیددث‬
‫رییس جمهور‪ ،‬موج پشتون ستیزی در میان تعداد کثیددری از فعددالین سیاسددی و اجتمدداعی بعضددی از‬
‫اقوام غیر پشتون کشور اوج بیشتر گرفته و حاال به مرحلۀ خطرناکی باال رفته است‪ .‬ایددن افددراد هدر‬
‫پشتون را از رییس جمهور تا به یک فرد عادی فاشیست‪ ،‬طالب و قومگرا نه بخاطر افکار و کددردار‬
‫شان بلکه صرف بخاطر پشتون بودن شان میگویند‪ .‬این خود بیانگر احساسدات ناسیونالیسدتی ناشددی‬
‫از قومپرستی و زبان پرستی خود این افراد میکند‪ .‬این افراد در حالیکه در مقابل اعمال و کارهای‬
‫خوب دولت وحدت ملی خاموش هستند‪ ،‬هددر نارسددایی و کددوچکترین مشددکلی را بدده ریددیس جمهددور‬
‫غنی نسبت داده از نثار کردن هرگونه بد و بیراه بدده ریددیس جمهدور و تمدام قددوم پشددتون خددود داری‬
‫نمیکنند‪.‬‬
‫حقیقت تلخ‪ ،‬برای روشنفکران ما‪ ،‬آن است که ریشۀ اصلی این اختالفات نه در تفاوت نظرهدا بدداالی‬
‫پالیسیهای سیاسی‪ ،‬اجتماعی و اقتصادی میان جناحهای شامل دولت و خارج از آن‪ ،‬بلکه در شدکل‬
‫گیری ترکیب قومی دولت بر سر اقتددار نهفتدده اسددت‪ .‬گروهددی میکوشددد بهددر قیمتدی از نفددوذ مجدددد‬
‫پشتونها در مقامات کلیدی قدرت سیاسی و نظدامی جلددوگیری نمایددد‪ .‬ایدن طدرز دیددد را در بحبوحده‬
‫بحران انتخابات افغانستان‪ ،‬بتاریخ ‪ ۵‬ماه مئ سال ‪ ۲۰۱۴‬داکتددر امددین صدیقل پرفیسدورعلوم سیاسدی‬
‫در پوهنتون ملی آسترالیا چنددین خالصدده میکنددد‪" :‬ایددن واقعیتهدای تدداریخی بده یکتعددداد رهبددران و‬
‫چهرههای پشتون آنگونه تفکری را ایجاد نموده که تصور میکنند تفوق سیاسی حق طبیعی پشدتونها‬
‫میباشد‪ .‬برای آنها قبول این امر دشددوار اسددت کدده مداخلدده نظدامی امریکدا و متحدددین آن سددبب بدده‬
‫قدرت رسیدن اقلیتهای غیر پشتون در افغانستان شددده و ایددن اقلیتهددا دیگددر حداظر بدده قبددول تفددوق‬
‫تاریخی سیاسی پشتونها نیسدتند‪( ".‬ترجمده دری از نویسددنده اسددت)‪ .‬چددنن اسددت تکیدده گداه تیوریددک‬
‫اختالفات اصلی سیاسی در کشور‪ .‬عدم قبول نتایج انتخابات و تهدیددد بده ایجدداد حکومددت مددوازی کدده‬
‫معنی آن تجزیۀ شمال و جنوب بود نشان داد که شورای نظار و حامیان آنها بدده هددی قیمتددی حدداظر‬
‫نیستند قدرت دولتی را که به کمددک طیددارات ب‪ ۵۲‬امریکددایی بدسددتآورده اندد در پددای صددندوقهای‬
 ‫‪ □ 346‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫رای از دست دهند‪.‬‬

‫هرگاه افغانستان یک کشور باسواد و پیشرفته صنعتی غیر عنعنوی میبود‪ ،‬انتقال حاکمیددت سیاسددی‬
‫از پشتونها به سایر اقوام میتوانست بر مبنددای اصددول دموکراتیددک از راه انتخابددات آزاد صددورت‬
‫بگیرد‪ .‬اما متأسفانه چنددین نیسددت در افغانسددتان عمیقدا عنعنددوی بدده گفتده پروفیسددور صددیقل "مداخلدده‬
‫نظامی امریکا و متحدین آن سبب به قدرت رسیدن اقلیتهای غیر پشتون در افغانستان شددده" و حداال‬
‫این اقلیتهای غیر پشتون حاظر نیستند‪ ،‬طوریکه اخیرا مالحظه کردیم‪ ،‬این "قدرت سیاسدی" را از‬
‫راه انتخابات دوباره با پشتونها شریک بسازند‪ .‬بیجهت نیست که لطیف پدرام میگوید بددا اسددتفاده از‬
‫فرصتهایی که نیروهای بینامللی فراهم کرده اند بهتر است کار را یکطرفه کنیم و در والیددات غیددر‬
‫پشتون اعالن خود مختاری کنیم‪ .‬به زبان محمددد سددعیدی در وبددالگ "هددزاره پیونددد" میخدوانیم کدده‪:‬‬
‫"تاکی باید خاموش باشیم تا مبادا دیو از خواب بیددار شدود‪.‬دیو کدده بالخددره آخددرش از خددواب بیدددار‬
‫میشه"‪.‬‬
‫افغانستان از لحاظ ساختمان اجتماعی و سیاسی عمیقا یک کشور عنعندوی متکدی بدده وابسددتگی هددای‬
‫قومی میباشددد‪ .‬بدر عدالوه‪ ،‬سددی و پددنج سددال جنددگ داخلددی‪ ،‬فرقدده یددی‪ ،‬تنظیمددی ومدداخالت اجنبددی‬
‫اختالفات قومی‪ ،‬سمتی و زبانی را در افغانستان عمیقتر ساخته است‪ .‬در یک کشور عنعنوی هرگدداه‬
‫به مردم بصورت دموکراتیک حق انتخاب داده شود آنها بددال درنددگ بدده کاندیددد قددوم مربوطددۀ شددان‬
‫رای میدهند‪ .‬نتایج انتخابات اخیر ریاست جمهوری این حقیقت را برجسته تر ساخت‪ .‬صدرف نظدر‬
‫از هیاهوی تقلب انتخاباتی‪ ،‬صرف نظر از رای مشتی روشنفکر‪ ،‬عمدتا ا پشتون بدده پشددتون رای داد‪،‬‬
‫تاجیک بدده تاجیددک‪ ،‬هددزاره بدده هددزاره و اوزبیددک بده ازبیددک‪ .‬حتدی تعدداد کثیددری از روشدنفکران‬
‫سرشناس از این قاعددده مسددتثنی نشدددند‪ .‬در چنددین شددرایطی هرگدداه کاندیدد غیددر پشددتون در دور اول‬
‫انتخابات نتواند به اکثریت عددی پیش از ‪ ۵۰‬دست یابد امکددان پیدروزی ایددن کاندیدد در دور دوم در‬
‫مقابل یک کاندید واحد پشتون تبار نداممکن اسددت‪ .‬بددا ارزیددانی نتددایج دور اول انتخابددات توسددط یدک‬
‫ناظر بیطددرف‪ ،‬آگدداه از سدداختمان دمدوکرافیکی و قددومی کشددور‪ ،‬نتددایج دور دوم قابددل پیشددبینی بددود‪.‬‬
‫اینجانددب نتددایج دور اول انتخابددات را ارزیدابی نمددوده در فیس دبوک بتدداریخ ‪ ۲۷‬اپریددل سددال ‪۲۰۱۴‬م‬
‫نوشتم‪... " :‬بر اساس حساب سادۀ ریاضی در دور دوم باید انتظار داشت کدده اشددرف غنددی حددد اقددل‬
‫‪ ۵۵‬درصد آرا را از آن خود سازد‪ .‬هرگاه قدادر شددود باشددندگان والیددات پشتوننشددین را تشددویق بدده‬
‫سهمگیری بیشددتر در دور دوم انتخابددات نمایددد‪ ،‬بدسدتآوردن بددیش از ‪ ۶۰‬درصدد آرا توسدط داکتدر‬
‫اشرف غنی دور از احتمال نیست‪:".‬‬
‫طوریکه مالحظه شد ظاهراا تمام کاندیداهای مقام ریاسددت جمهدوری در انتخابددات اخیددر از ترکیددب‬
‫ساختمان قومی و دموگرافیکی کشور و بخصوص تفوق عددی نفوس پشتون آگاه بدوده و از عواقدب‬
‫آن در انتخابات مطلع بودند‪ .‬همین آگاهی سبب آن شده بود که کاندید مقام ریاست جمهددوری در تمددام‬
‫تیمها پشتون تبار بود و اینن معدداونین بودنددد کدده از اقددوام مختلددف بدرادر انتخدداب شددده بودنددد‪ .‬داکتددر‬
‫عبدللا بر اساس ریشه تباری پدر خود خددود را پشددتون معرفددی کددرد درحالیکدده از نظدر فرهنگددی و‬
‫سیاسی موصوف در انظار قوم پشتون و مجموع جامعه به تمام معنی یک تاجیک بوده و بخصددوص‬
‫که تمام فعالین سیاسی آشکار ضد پشتون و ضد افغانستان در اطراف او حلقدده زده انددد ماننددد مجیددب‬
‫رحیمی که سخنگو ورییس دفتر او است‪.‬‬
‫از این جاست که بسیاری از فعالین سیاسی و مدددنی تاجیددک و هددزاره از روی ناچداری فدددرالیزم و‬
‫تجزیه طلبی را مطرح میکنند و برای فراهم کردن زمینه های تاریخی‪ ،‬سیاسی و فرهنگی و فریددب‬
‫جوامع خود بخصوص روشنفکران که خواهان مرتفع کردن یک شبه نابرابریهای اجتماعی هسددتند‬
‫به جعل تاریخ کشور میپردازند‪ ،‬از موجودیدت ملددت در افغانسددتان انکددار مددیکنندد‪ .،‬ایدن اشددخاص‬
‫پشتونها را به گواهی اعمال و افکار طالبان‪ ،‬قبایل عقب افتاده و غیر متمدن مددی نامنددد‪ ،‬اقددوام غیددر‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪347‬‬

‫پشتون را در سطحی باالتر می بینید که راهی ندارند جز جددایی! در هددر فرصددتی و بدده هددر دلیلددی‬
‫پشتونها را مورد سرزنش قرار داده توهین میکنند تا زمینه های الزم تجزیه کشور فراهم گردد‪.‬‬
‫سناریوهای تجزیه طلبی و یا ایجاد یک سیستم فدرالی‬
‫سناریوهایی تجزیه طلبی عبارتند از‪:‬‬
‫انحالل کشور افغانستان و پیوستن به کشورهای همسایه برمبنای معیارهای قومی و زبانی‪،‬‬ ‫‪-‬‬
‫تقسیم کشور به شمال و جنوب و ایجاد کشور خراسان در شمال هندوکش‪،‬‬ ‫‪-‬‬
‫ایجاد کشور هزارستان در مناطق هزارهنشین مرکزی‪،‬‬ ‫‪-‬‬
‫ایجاد ایاالت خودمختار فدرال با داشتن قوای امنیتی محلی‬ ‫‪-‬‬
‫ترسیم مجدد نقشه شرق میانه پیشنهاد دگروال رالف پیترز اردوی امریکا ‪۲۰۰۶‬م‬ ‫‪-‬‬
‫اول ‪ -‬انحالل کشور افغانستان و پیوستن به کشورهای همسددایه برمبنددای معیارهددای قددومی و‬ ‫‪-‬‬
‫زبانی‪،‬‬
‫خوشبختانه این سناریو را شخص مهمی پیشنهاد نکرده است‪ .‬اما اگر تجزیۀ کامددل کشددور از طددرف‬
‫پشون ستیزهای افراطی تاجیک و هزاره بدده مثابدده یددک پالیسددی مطددرح گددردد و مندداطق کشددور بددر‬
‫اساس معیارهای قومی و زبانی و با نظرداشت دیوار طبیعی هندوکش بدا کشددورهای همسددایه مددغم‬
‫گردند تنها بخشی که به عنوان یک کشور مستقل باقی خواهد ماند هزارهجات یا "هزارستان" خواهد‬
‫بود‪.‬‬

‫تجزیه افغانستان به شمال و جنوب‬

‫به این نقشه نگاه کنید که در آن والیات شمال هندددوکش در گذشددته هددا از نظددر فرهنگددی باشدندهگان‬
 ‫‪ □ 348‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫آنها به مناطق یا واحدهای اداری بدخشان‪ ،‬قطغن و ترکستان تقسیم شده بودند و به نامهای حکومددت‬
‫کالن بدخشان‪ ،‬حکومت کالن قطغن و حکومت کددالن ترکسددتان یدداد میشدددند‪ .‬اکثریددت باشددنده هددای‬
‫قطغن و ترکستان را ترکتبار ها تشکیل میدادند‪.‬‬

‫عواقب تجزیه افغانستان به شمال و جنوب‬

‫سددوال ایدن اسددت کدده جددایی شددمال از جنددوب چدده نفعددی بددرای باشدندهگان والیددات تاجیدک نشدین و‬
‫هزارهنشددین کشددور کدده در جنددوب کوههددای هندددوکش زندددهگی مددیکننددد ببددار مددیآورد؟ از لحدداظ‬
‫جغرافیایی والیات پنجشددیر‪ ،‬پددروان‪ ،‬کاپیسددا‪ ،‬بامیددان‪ ،‬دایکنددی و غزنددی عمدددتا ا در جنددوب کوههددای‬
‫هندوکش قرار دارند‪ .‬تنها موجودیت تونل سالنگ و چندین گردنه صعب العبوری این والیددات را بدده‬
‫والیات واقع درشمال هندوکش وصل میکنند‪ .‬دسترسددی بدده والیددت هدرات و بدادغیس از جندوب بدده‬
‫مراتب آسانتر از شمال‪-‬شرق کشور است‪ .‬بنابر آن باشددندهگان همده ایدن والیددات بدده اجبددار موقعیددت‬
‫طبیعی و جغرافیایی خویش از قرنها به اینسو در ازدواج با باشندهگان والیددات پشتوننشددین شدرقی‪،‬‬
‫جنوب شرقی و جنوب غرب کشور بوده و برای ابد شریک روزهای خددوب و بددد زنددهگی همدددیگر‬
‫هستند‪ .‬هرگاه آرمان ناسنجیده جدایی طلبددان تاجیدک و هددزاره بده حقیقددت مبددل گددردد‪ ،‬تاجیکهددا و‬
‫هزارههای ساکن والیات جنوب هندوکش ناگزیر همچنان اتباع کشور افغانستان باقی خواهند ماند اما‬
‫این بار با کم شدن درصدی نفوس شان به اقلیت کوچکتری مبدل خواهند شد‪.‬‬
‫در عین زمان با تقسیم افغانستان به شمال و جنوب‪ ،‬تاجیکهای ساکن والیات شمالی خددود را دفعتددا‪،‬‬
‫شهروندان‪ ،‬به گفته خودشان‪ ،‬کشور جدیدالتأسیس "ترکستان" خواهند یافت‪ .‬بلی ترکسددتان چدون اسددم‬
‫تاریخی این والیات در گذشته نه چندان دور "ترکستان افغانی" بود‪ .‬نقشة آتی در رسانههای انترنتددی‬
‫توسط فعالین ترکتبار نشر شده است‪:‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪349‬‬

‫از جانب دیگر کسانیکه به نادانی از تاریخ به ایجاد خراسان در شددمال دل بسددته انددد بایدد بداننددد کدده‬
‫آنچه از خراسان باستانی در افغانستان باقیمانده صرف شامل والیات بادغیس و هددرات و بخشهددایی‬
‫از غور میگردد در حالیکه بلدخ شددامل تخارسددتان باسددتان اسددت‪ .‬در حقیقددت از تقسددیم افغانسددتان و‬
‫ایجاد کشور "ترکستان" تنها کسانیکه مستفید خواهند شد اقوام ترکتبار و مغولی اوزبیدک‪ ،‬هددزاره‪،‬‬
‫ترکمن‪ ،‬یوغور‪ ،‬قرغیز ساکن شمال هندددوکش خواهندد بددود‪ .‬ایددن اقددوام بدده گددواهی تدداریخ مغولهددا‪،‬‬
‫سلجوقیان‪ ،‬خوارزمشاهیان‪ ،‬شیبانیها‪ ،‬تیموریها همه سرباز و بددا اسدپ و شمشدیر زاده میشددوند و‬
‫ناگزیر حاکمیت تاریخی خود را باالی این سرزمینها دوبدداره اعدداده خواهنددد کددرد‪ .‬در عمددل بازنددده‬
‫گان حقیقی در این سناریو تاجیکهای بدخشان و هزارههای مغولی دری زبان بلخ خواهند بود که با‬
‫جدایی از پیکره اصلی هم نژادان خود در جنددوب هنددوکش دفعتددا بدده یددک اقلیددت بسددیار محدددود در‬
‫کشور ترکتبار "ترکستان" به حاکمیت شیبانی خان های امروزی تن در خواهند داد‪.‬‬
‫خوشبختانه ترکتباران کشور با آگاهی سیاسی چشدمگیری تجزیده شدمال‪-‬جنددوب افغانسددتان را تبلیدغ‬
‫نمیکنند‪ .‬بیاد بیاوریم که جنرال دوستم وقتی با اشرف غنی پیوندد اتحدداد سیاسدی بسددت بدده صددراحت‬
‫اعالم کرد که هدف اصلی او از این کار جلوگیری از تجزیه کشور اسددت‪ .‬خوشددبختانه روشدنفکران‬
‫آگاه قوم تاجیک و هزاره نیز حماقت تخیل جدایی شمال را به خوبی میبینند‪.‬‬
‫در عین زمان یک سناریوی سومی هم وجود دارد که توسط یکدی از افسددران اردوی امریکددا بدرای‬
‫تغییر جغرافیای سیاسی شرق میانه بشمول ایران‪ ،‬افغانستان و پاکستان مطرح شده‪ ،‬است‪.‬‬
 ‫‪ □ 350‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫‪MAP OF THE NEW MIDDLE EAST‬‬

‫)‪(Map Lieutenant-Colonel Ralph Peters 2006‬‬

‫محمددد اکدرام اندیشدمند بتداریخ پددانزدهم مددارچ سددال ‪۲۰۱۲‬م در کابددل پددرس در مقالددة تحددت عنددوان‬
‫تاجیکها و زبان فارسی دری؛ بازندۀ اصلی نظام فدرالی در افغانستان‪ ،‬مینویسد که‪" :‬تشکیل نظددام‬
‫فدرالی در افغانستان با نگاه هدا و دیدددگاه هددای متفداوت و حتددی متضدداد بده بحدث و ارزیددابی گرفتدده‬
‫میشود‪ .‬مخالفان و مدافعان پهلوهای منفی و مثبت این نظام را بررسی میکنند و هددر کدددام از سددود‬
‫و ضرر آن برای افغانستان سخن میگویند‪ .‬امددا اگددر بدده اسددتدالل هدر دو طددرف در ایدن موافقددت و‬
‫مخالفت توجه شود‪ ،‬عدالت اجتماعی برای موافقان و خطر تجزیه برای مخالفان نکتددۀ محددوری ایددن‬
‫بحث را شکل میدهد‪ .".‬او مینویسد‪" :‬موافقان و مدعیان نظددام فدددرالی سیسددتم دولتددی فدددرال را در‬
‫افغانستان موجب دستیابی اقوام به حقوق شان در جهددت تحقدق عدددالت اجتمدداعی و زمینده سدداز حددل‬
‫بحران در مسیر صلح و ثبات تلقی میکنند؛ در حالی که مخالفان نظام فدرال از زاویۀ حددل بحدران‪،‬‬
‫نظام مذکور را در شرایط فعلی ناکار آمد میخوانند و مخالفان از منظر قددومی بددا نگدداه نامسدداعد تددر‬
‫نظامی فدرالی را عامل تجزیه افغانستان ارزیابی میکنند‪ .‬او مینویسد‪ " :‬صرف نظددر از بحددث بددر‬
‫سر مخالفت و موافقت و درستی یا نادرستی استدالل دو طرف در مورد خوبی و بدی نظدام فددرال‪،‬‬
‫پرسش اصلی این است که کدام گروه قومی و زبانی بازنده اصلی در نظام فدرال احتمالی افغانسددتان‬
‫خواهد بود؟‬
‫پاسخ به این پرسش از این جهت بسیار اهمیت میابد که موضوع اقوام در محور بحددث نظددام فدددارلی‬
‫قرار دارد‪ .‬از یکسو نظام مذکور نسخۀ حل معضل نابرابری و بی عدالتی قددومی تجدویز میشددود و‬
‫از سوی دیگر عامل تجزیه افغانستان در خط قومی تلقی میگردد‪ .‬اکرام اندیشمند ادامه میدهد که‪:‬‬
‫"اگر در یک احتمال فرضی نظام فدرالی در افغانستان محقق شود که بصورت طبیعی معیددار هددای‬
‫قومی نقش اصلی را در شکل گیری واحدهای فدرال خواهد داشت‪ ،‬تاجیکها و زبدان فارسددی دری‬
‫بازندگان اصلی در این نظام هستند‪.‬‬
‫تاجیکها برخالف سایر اقوام در بخش بددزرگ جغرافیددای افغانسددتان سددکونت دارنددد‪ .‬تاجیکهددا بدده‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪351‬‬

‫همان حدی که در شهرهای شمالی قندز و بغالن به سر میبرند به همان حددد در شدهر هددای جنددوبی‬
‫گردیز و غزنی زندهگی مددیکننددد‪ .‬تاجیکهددا بده همدان حدددی کدده در والیددات شددمال شدرقی تخددار و‬
‫بدخشان هستند بیشتر از آن در والیات غربی و شمال غربی بادغیس‪ ،‬فراه و هرات موقعیت دارنددد‪.‬‬
‫تاجیکها آنگونه که در والیات شمالی فاریاب‪ ،‬جوزجان و سرپل زندهگی میکنند در والیات شددرقی‬
‫و جندوبی ننگرهددار‪ ،‬لغمددان و ل دوگر هددم حضددور دارنددد‪ .‬حضددور و سددکونت تاجیکهددا در مندداطق‬
‫مرکزی افغانستان و والیات مرکزی نیز بسیار گسترده است‪.‬‬
‫تشکیل نظام فدرالی و مرزبندی های والیات در واحدهای فدددرال شدرایط بسددیار دشدواری را بددرای‬
‫تاجیکها تحمیل میکند‪ .‬تاجیکها در بسیاری از این واحد ها به اقلیتهای قومی تحددت فشدار تبددیل‬
‫میشوند‪ .‬در حالی که هنوز هی نشانی از ایجاد نظام فدرال در افغانستان دیده نمیشود مرزهای کده‬
‫هواداران قومی این نظام به واحدهای فدرالی میکشند ترسددیمی از بددی عدددالتی و تصددویری از آتیدۀ‬
‫تاریک سقوط در خصومت و منازعات قومی است‪.‬‬
‫زیان و ضرر نظام فدرال برای زبان فارسی دری‪ ،‬زبان فراقومی و زبان تفدداهم ملددی در افغانسددتان‬
‫جبران ناپددذیر خواهدد بددود‪ .‬کدداربرد زبددان فارسددی دری کدده زبددان اول و زبددان مددادری تاجیکهددا و‬
‫هزارهها و زبان دوم تمام اقوام افغانستان است در نظام فدرالی محدود میشود‪ .‬نه تنها زبان فارسددی‬
‫دری قلمرو حضور و نفوذ سرتاسری خود را در افغانستان از دست میدهد‪ ،‬بلکه مردم اقوام دیگددر‬
‫از بزرگتددرین زبددان تدداریخی و علمددی سدرزمین خددود و از یگاندده زبددان تفدداهم بددین القددومی محددروم‬
‫میشوند‪ .‬این محرومیت برای جوامع اقوام دیگر که ظهور نخبگان آنها در تدداریخ کهدن و معاصددر‬
‫این سرزمین پیوسته با زبان فارسی دری پیوند دارد غیر قابل جبران خواهددد بددود‪ .‬زیددرا هددی زبددان‬
‫دیگر قومی در واحدهای فدرالی که بر مبنددای هویددت قددومی و زبددانی تشددکیل میشددود خددالی زبددان‬
‫فارسی دری را به عنوان زبان پر بار فرهنگی و علمی پر نخواهدد کدرد‪ ".‬او مینویسددد‪" :‬در حددالی‬
‫که نظام فدرالی‪ ،‬تاجیکها و زبان فارسی دری را در افغانستان متضدرر میکنددد‪ ،‬منفعددت آن بددرای‬
‫اقوام دیگر نیز غیر قابل پیش بینی و ناروشن است‪ .‬طرح و دیدگاه حل معضل بددی عدددالتی قددومی و‬
‫اجتماعی از راه فدرالی ساختن نظام سیاسی افغانستان مبتنی بر تجارب تاریخی و علمدی نیسددت‪ .‬در‬
‫هی کشور و جامعۀ چند قومی دارای نظام فدرال معضل نابرابری و تبعیض قومی در توسل به این‬
‫نظام مرتفع نگردیده است‪ .‬راه حل مشکالت قومی در تحول از جامعه قومی به جامعه شددهر وندددی‪،‬‬
‫تغیر از جامعه سنتی به جامعه مدرن و در تغیر افراد جامعه از رعیت به شهر وند نهفته اسددت‪ .‬ایددن‬
‫تغیر و تحول مستلزم تحول در اندیشه و فرهنگ‪ ،‬پیشرفت در عرصه آموزش و پرورش و مسددتلزم‬
‫توسعه در عرصه های حیات سیاسی و اقتصادی است‪ .‬وقتی جامعه افغانسددتان و هددر جامعدده دیگددر‬
‫وارد این تحوالت نشود‪ ،‬معضل بی عدالتی های اجتماعی و تبعیض قومی در نظددام فدددرالی هددم راه‬
‫حل پیدا نمیکند‪".‬‬
‫واقعیتهای جغرافیایی و دموگرافیکی کشور طوری است که بازنده گان اصلی تجزیه افغانسددتان بدده‬
‫شمال و جنوب کسانی خواهند بود که امروز از همه بیشتر به عملی شدن چنین تجزیدده دلبسدته انددد و‬
‫در راه آن تبلیغ میکنند‪ .‬از این رهگذر این کشور نظر به عوامل جغرافیایی و تاریخی تجزیه ناپذیر‬
‫است‪.‬‬
‫بنده هی برتری جویی قومی بر اقوام شریف دیگر را نمی پذیرم و شدددیداا علیدده هرنددوع سددتم قددومی‬
‫مبارزه نموده ام‪ .‬باید بخاطر داشت که راه حل ستم ملددی در افغانسددتان نده در جدددایی اقددوام و تقسددیم‬
‫کشور بلکه فقط و فقددط در مبدارزه تمدام اقدوام کشدور در اسددتقرار دموکراسددی میسدر اسددت‪ .‬مافیددای‬
‫مذهبی‪ ،‬نظامی‪ ،‬اقتصادی و سیاسی که تمام ثروتها و منابع کشور را در دست اقلیت فرصت طلب‬
‫انحصار نموده است دشمن مشترک تمددام مددا اسددت‪ ،‬دشددمن تمددام کسانیسددت کدده بده حکومددت قددانون‪،‬‬
‫دموکراسی و حقوق افراد و اقوام کشور مطددابق منشددور جهددانی حقدوق بشددر عقیددده دارنددد‪ .‬بده گفتده‬
 ‫‪ □ 352‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫رزاق مامون (کابل پرس جون ‪" )۲۰۱۱‬مشکل بنیادین درین کشور‪" ،‬قومی" نیسددت؛ "بددی عددالتی"‬
‫اس دت‪ .‬از"شددمال" تددا "جنددوب"‪ ،‬از"شددرق" تددا "غددرب" ومن داطق مرکددزی هددرآن چ ده بدداالی م دردم‬
‫درچهارگوشۀ افغانستان میآید‪ ،‬حاصل ارادۀ رهبران محلی‪ ،‬فرماندهان و معامله گران هددم تبددارخود‬
‫شان است"‪.‬‬
‫بیایید هزارهجات یا بدا اسدم نددوین آن‪ ،‬هزارسددتان‪ ،‬را بررسددی کنددیم‪ .‬از سددال ‪۱۷۴۷‬م یددا از تأسددیس‬
‫افغانستان تا زمان حمله امیر عبدالرحمن خان بده هزارهجددات در سدال (‪۱۸۹۱‬م) ایددن منداطق عمدالا‬
‫برای ‪ ۱۴۴‬سال از خودمختاری کامل در چوکات دولت مرکزی افغانستان برخوردار بودند‪ .‬خوانین‬
‫و رهبران این مناطق بسیاری اوقات حتی از دادن مالیات به دولت مرکزی هم طفددره مددی رفتنددد‪ .‬از‬
‫سالهای ‪1970‬م تا سقوط حکومت داکتر نجیب اله چهرههای سرشناس هزاره ماننددد یعقدوب لعلددی‪،‬‬
‫عبالواحد سرابی‪ ،‬سلطان علی کشتمند در دولتهای‪ ،‬ظاهرشاه‪ ،‬داوود خان‪ ،‬ببددرک کارمددل و داکتدر‬
‫نجیب در مقامات کلیدی وزارت پالن‪ ،‬صدارت عظمی و معاونیت رییس جمهود ایفای وظیفدده کددرده‬
‫اند‪.‬‬
‫این داکتر سرابی هزاره تبار بود که به نمایندگی از دولت داکتر نجیددب الدده دولددت را رسدما بددا یددک‬
‫بیانیه غرایی به مجاهدین در راس صبغت اله مجددی درسال ‪۱۹۹۲‬م کابل تسلیم کرد‪.‬از آن زمان تا‬
‫امروز‪ ،‬به استثنای زمان حکومت طالبددان‪ ،‬هزارهجددات توسددط احددزاب و رهبددران هددزاره مسددتقالنه‬
‫اداره میشود‪ .‬طوریکه میبینیم دیر زمانیست که این دیو پشتون به گفتدده فعددالین هدزاره در مندداطق‬
‫هزارهنشین راه ندارد‪ .‬حاصل آن چه بوده است؟ آیا این دیو پشتون است که از ترس آن هزارهها در‬
‫خیابانهای تهران با سرهای پایین راه میروند؟ آیا این دیو پشتون است کده هزارههدا را در گیتوهددای‬
‫کویته در پاکستان و یا حومههای اطراف مشهد محصور کرده اسددت؟ واضدح اسددت کدده جددواب ایددن‬
‫سوالها منفی است‪ .‬مشکل هزارههدا دریددن کشددور و در کشدورهای همسددایه‪" ،‬قددومی" نیسددت؛ "بددی‬
‫عدالتی" است‪ ،‬حاصل ارادۀ رهبران محلی‪ ،‬جامعة مسلط روحانیت شیعه است‪ ،‬فرماندددهان ومعاملدده‬
‫گران هم تبارخود شان است‪ ،‬نبودن منابع طبیعددی اسددت‪ ،‬نبددودن زیربناهددای اقتصددادی و مواصددالتی‬
‫است‪ ،‬نبودن زیربناهای تعلیلی و فرهنگی است‪ ،‬در اخیر محصور بودن جغرافیایی آنهاست‪ ،‬مشدکل‬
‫متفاوت بودن فزیکی آنهاسددت و بعضددا هددم مسددلۀ متفدداوت بددودن مددذهبی آنهاسددت در میددان محددیظ‬
‫بزرگتری که زندهگی میکنند"‪ .‬آیا این مشکل با قطع وفاداری به افغانستان حل میشود؟ معلوم است‬
‫که جواب منفی است چون اگر حل میشد در طول ‪ ۱۴‬سال اخیر که منداطق هدزاره نشددتن عمدالا بدا‬
‫خودمختاری توسظ احزاب و رهبران خودشددان اداره مددیگددردد حددل میشددد چددون بدده منددابع بددزرگ‬
‫کمکهای جامعة جهانی نیز دسترسددی داشدتند‪ .‬آقددای خلیلدی بددرای ‪ ۱۲‬سددال معدداون ریددیس جمهددور‬
‫کرزی بود اما هزارهجات صاحب برق نشد! در این زمینه تمام دسدتآورد خلیلددی بددرای هزارهجددات‬
‫چند تا دستگاه برق آفتابی و دیزل جنریتر بددود کدده قیمددت فدی کلیددوات بدرق آن ‪ ۴۵‬افغددانی اسددت بدده‬
‫مقایسه ‪ ۲‬افغانی در کابل‪ .‬حاال آقای خلیلی نباید دولتهای افغانستان را مقصر بداند‪.‬‬
‫شواهد نشان میدهد که طددرح فددرالیزم را رهبددری حددزب جمعیدت اسددالمی و شددورای نظددار قبددول‬
‫ندارند‪ .‬آقای میرعنایت للا آشدفته در ‪ ۲۰‬میددزان ‪ ۱۳۹۴‬بعددد از واقعدده قندددز کدده لطیدف پددرام خددود‬
‫مختاری والیات را تاکید کرد به او مینویسد‪" :‬آقای پدرام‪ :‬فدرال یک مرحله پیشرفته‪ ،‬تکامددل یافتدده‬
‫و پیچیده دیموکراسی میباشد‪ .‬اگر مردم و دولت ما در این سطح پیشرفته‪ ،‬شددرایط و امکاندات قدرار‬
‫میداشت و مشکل ما با این پیشنهاد حل میگردید‪ ،‬باور کامل دارم هی وطدن دوسددت آگدداه و متعهددد‬
‫به منافع علیاء کشور؛ غفلت نمیکددرد‪ .‬آقددای پددرام‪ :‬جددواب رد بدده شددما را در یکددی از صدحبتهای‬
‫مارشال فهم فقید شنیده بودم؛ بنا اء خاطرم از این بابت جمع بددود‪ .‬بدا تمدام خددوش خدددمتی جنداب تددان؛‬
‫اگر نظر شما به برادران جمعیت اسالمی و شورای نظار قابل تأیید و ارزش مددی بددود؛ نیددازی نبددود‬
‫که شما داکتر صاحب جعلی بیگانه به ملت افغانستان‪ ،‬حزب !؟ دیگددر بددا برنامدده نفدداق ملددی؟ تشدکیل‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪353‬‬

‫می دادید‪ ،‬این خود شکست دیگر شماست بین برادران تاجیک‪".‬‬
‫قومپرسدتی از هددر نددوعی و زیددر هددر نددامی منجملده «حدل مسددئله ملددی» مخددرب بدوده و در نهایددت‬
‫هیاهوی تجزیه افغانستان را به میان مددیآورد بخصددوص در شدرایط جدداری کده تقسددیم مددیهن مددا را‬
‫دشمنان ما آسانترین راه برای غلبه برما بددرای مقاصدد توسددعه طلبانده و اسددتعماری خدود تشددخیص‬
‫کرده اند‪ .‬رابرت بلکویل سفیرسابق امریکا دردهلی می نویسد‪" :‬اکنون زمان آن فرا رسددیده اسددت تددا‬
‫باالی پالن )‪ (B‬کار صورت گیددرد‪) ".‬پددالن ‪ B‬بددرای افغانسددتان‪ ،‬رابددرت بلکویددل‪ ،‬ژورنددال روابددط‬
‫خارجی‪ ،‬شماره جنوری‪/‬فبروری سال ‪۲۰۱۱‬م)‪.‬‬

‫پالن مورد اشارۀ رابددرت بلکویددل‪ ،‬تجزیددۀ افغانسدتان بدده "شددمال" و"جندوب" باواگددذاری جنددوب بدده‬
‫طالبان است‪ .‬این پددالن بددرای بدار اول توسدط نددک کلددگ رهبددر حددزب لیبددرال دمددوکرات و معدداون‬
‫صدراعظم بریتانیا در حکومت ائتالفی و پدی اشداون یکی از سیاست مدداران کهندده کددار بریتانیددا و‬
‫عضو حزب لیبرال دموکرات در سپتمبر سال ‪ 2009‬در روزنامه گاردین بدده حیدث پددالن ‪B‬مطددرح‬
‫شد‪ .‬رابرت بلکویل می افزاید‪" :‬درموجودیت این همدده مشدکالت‪ ،‬بهتددرین بدددیل شکسددت سددتراتیژی‬
‫اوباما در افغانستان عبارت از راهی میتواند باشد که منجر به تقسیم عملی افغانستان شود‪".‬‬

‫بیجهت نیست که رییس جمهور کرزی بعد از این تدداریخ بدده ضددرورت خدروج قددوای امریکدایی از‬
‫افغانستان تاکید کرد و مخالف امضای پیمان امیتی با آن کشددور گردیدد‪ .‬یکددی از شخصدیتهای آگدداه‬
 ‫‪ □ 354‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫منطقه که گام به جلو گذاشت و این پالن را رد کرد احمدرشید‪ ،‬کارآگاه و نویسندۀ معدروف پاکسددتان‬
‫است‪ .‬احمد رشید در اجالس قونسل شیکاگو برای روابط جهانی خارجی در سال ‪2012‬م به جواب‬
‫یک سوالی اظهار داشت‪:‬‬
‫"باید بگویم که بسیاریها کوشیدند افغانستان را تجزیه کنند‪ .‬شما اولددین شددخص نیسددتید‪ .‬بدده یقددین کده‬
‫انگلیسها کوشیدند‪ ،‬شورویها کوشیدند‪ ،‬پاکستانیها و ایرانیها کوشددیدند امددا موفددق نشدددند‪ .‬افغانهددا‬
‫قبول ندارند کشورشان تجزیه شود و این استقامت آنها قابل تقدیر است‪ .‬به اروپا نگاه کنید پنج دقیقه‬
‫بعد از فروپاشی اتحاد شوروی‪ ،‬یوگوسالویا به بیش از یک درجن کشور مستقل تقسیم شددد‪ .‬افغانهددا‬
‫میخواهند کشورشان را داشته باشند‪ .‬هرگز هیچیک از رهبران افغانستان صحبت از تجزیده نکددرده‬
‫که باقیمانده باشد‪ .‬عالوه بر آن تجزیده افغانسددتان و یددا ماننددد آن تجزیدده پاکسددتان‪ ،‬بدده درهددم شکسددتن‬
‫سرحدات کشورهای منطقه مبدل میگددردد‪ .‬بخدداطر بایددد داشددت کدده سددرحدات کشددورهای منطقدده از‬
‫ایران گرفته‪ ،‬افغانستان‪ ،‬پاکستان و هندوسددتان سددرحدات طبیعددی نبدوده بلکدده ناشددی از زد و بندددهای‬
‫استعماری میباشند‪ .‬هرگاه شما با این سرحدات بازی کنید بده عدددم اسددتقرار تمدام ایددن منطقدده منجددر‬
‫خواهد شد‪ .‬من مطمن هستم که هیچیک از کشورهای منطقه تجزیۀ افغانستان را نمیخواهند چددون بدده‬
‫هرج و مرج عظیمی در منطقه مبدل خواهد شد‪".‬‬
‫احمد رشید درپاسخ به رابرت بلکویل نوشته بود‪" :‬در ظرف ‪ ۳۲‬سال گذشته افغان ها جنگیده اند تا‬
‫سرزمین خود را حفظ کنند‪ ".‬به نوشته احمد رشید علی رغم همه دسیسده هددای قدددرتهای بددزرگ و‬
‫کشورهای همسایه هی یک از جنگ ساالران و رهبران افغان تن به فشارهای خارجی برای تجزیه‬
‫کشور شان نداده اند"‪ .‬احمد رشددید ادامده میدهددد کدده ترکیددب قددومی افغانسددتان بسددیار پیچیدده اسددت‪.‬‬
‫پشتونها در شمال با اوزبیکها و تاجیکها زندهگی میکنند و جنددوب نیزسددهم سدداکنان غیدر پشددتون‬
‫دارد‪ .‬به نوشتۀ احمد رشید " تجزیه افغانستان نتددایج خونبددار تددر و وحشدتناک تدر از تجزیددۀ هنددد در‬
‫سال ‪۱۹۴۷‬م در پی خواهد داشت‪ .‬تجزیه همچنین‪ ،‬پشتونها را در موقعیت رانده شدددهگان فرامددوش‬
‫شده قرار خواهد دادکه به قول روبرت بلک ویدل وقتدی آمریکددایی هددا الزم ببیننددد طیددارات بددی سددر‬
‫نشین برای حمله به آن ها خواهند فرستاد‪ .‬چنین سیاستی باعث شعله ور شدددن جنددگ داخلددی خواهددد‬
‫شد و پاکستان را نیز به خطر خواهد انداخت‪ .‬پشتونهای پاکستان بدده پشددتونهای افغانسددتان خواهندد‬
‫پیوست و یک دولت افراطی قومی بدده وجددود خواهددد آورد و بده تنددد روان پنداه خواهنددد داد‪ ".‬احمددد‬
‫رشید که پیشنهاد تجزیه افغانستان از سوی سفیر پیشین آمریکا در هندد را سداده دالندده میخوانددد‪ ،‬بددا‬
‫اذعان به دشواری شدید وضعیت در افغانستان میگوید که یگاندده راه حدل ایددن مشددکل‪ ،‬مددذاکره بددین‬
‫رهبری اصلی طالبان‪ ،‬کابل و واشنگتن‪ ،‬ایجداد اتفدداق نظددربین همسددایه هددای افغانسددتان‪ ،‬تعهددد دراز‬
‫مدت برای بازسازی افغانستان و انتقال تدریجی قدرت به ارتددش افغانسدتان اسددت"‪ .‬او در پایددان مددی‬
‫نویسد سخن تجزیه را باید به زباله دان تاریخ افکند‪.‬‬
‫رزاق مامون مینویسد‪" :‬بیائید درین باره بیاندیشیم؛ اگر بنا به اشارۀ احمد رشید درصددورت "تجزیدده‬
‫ی" افغانستان‪ ،‬پشتونها"درموقعیت رانده شدددگان فرامددوش شددده" قددرار مددی گیرنددد؛ برسددر "شددمال"‬
‫و"نواحی مرکزی" چه خواهد آمد؟ اطالعات موجود میرسانند که مارشال فهیم و استاد برهان الدین‬
‫ربدانی علددی رغددم آن کدده سدالها در مخالفددت بددا گدروه طالبددان "پشددتون" قددرار داشدته اندد‪ ،‬مخددالف‬
‫سرسخت "تجزیه" افغانستان اند‪ .‬این دو هی گاه از ایدۀ "فدرالیزم" هم دفاع نکرده اند‪ .‬مارشددال فهددیم‬
‫باری دریک مجلس با اشاره به طرح "تجزیه" ی افغانستان درآستانۀ سقوط حاکمیت طالبددان درسدال‬
‫‪ 2001‬که در نتیجه توافق میان جورج بوش و والدیمیر پوتین رئیس جمهور پیشین روسددیه مطددرح‬
‫شده بود‪ ،‬گفت "در مذاکرۀ رویاروی با پوتین این مسأله باال شد‪ .‬من یک مشت پسته از میان ظددرف‬
‫روی میز برداشتم و گفتم‪ :‬حاضر نیستم به اندددازۀ یددک مشددت از خدداک افغانسددتان کددم شدود"‪ .‬درمدداه‬
‫آگست سال ‪ 1998‬دربدترین شرایط جنگ و محاصره طالبددان در شددمال‪ ،‬سددردار ناصددری کنسددول‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪355‬‬

‫نظدامی ایدران در مزارشددریف طددرح تجزیدده افغانسددتان را پددیش کشددید کدده بددا مخالفدت بسددیار قدداطع‬
‫شادروان احمد شاه مسعود روبروشد و خددونریزی هدای بددی سددابقهای سراسرشددمال را دربرگرفددت‪.‬‬
‫رزاق مامون صورت کامل ماجرا را درکتاب جنجال برانگیز"ردپای فرعون" شرح داده است‪.‬‬
‫بنابر آن حل مسئله ملی در افغانستان نه از راه برخورد قومگرایانه‪ ،‬ندده از راه تجزیدده کشددور‪ ،‬بلکدده‬
‫تنها از راه دموکراسی و مردم دوستی‪ ،‬واقعبینی‪ ،‬اعتماد و همکداری اقددوام‪ ،‬تددأمین حکومددت قددانون‪،‬‬
‫ختم استیالی مافیایی جنگساالران یا قوماندانهای جهادی سابق که در مناطق زیر کنترول خددود بدده‬
‫فرعونهای زمان مبدل شده اند میسر است‪.‬‬

‫سیستم متمرکز و یا غیر متمرکز دولتی؟‬

‫تغییر نظام دولتی یا ایجاد مقام صدراعظم اجرایی؟‬
‫در این شب و روز مباحثه باالی تغییر سیستم دولتی موجودة ریاستی متمرکز افغانسددتان بسددیار حداد‬
‫و داغ شده است‪ .‬کار به مرحلة رسید که به دنبال اظهارات قبلی داکتر عبدللا عبدللا ریددیس اجرایددی‬
‫کشور مبنی بر ضرورت تعدیل قانون اساسی و تغییر نظام سیاسددی از ریاسددتی بدده پارلمددانی‪ ،‬اخیدرا‬
‫در شهر کابل بلبوردهای متعددی در این مورد از طرف ریاست اجراییدده حکومددت وحدددت ملدی بدده‬
‫نمایش گداشته شد و آگاهان طوری استنباط کردند که داکتر عبداله عبداله‪ ،‬حزب جمعیددت اسددالمی و‬
‫شورای نظار باالخره یک کمپاین تبلیغاتی را بدرای وادار کددردن ریددیس جمهددور غنددی بددرای تدددویر‬
‫لویه جرگۀ تعدیل قانون اساسی از طریق بلبوردها و رسددانهها آغدداز کدرده اندد‪ .‬در سلسددلة ایددن ندوع‬
‫تبلیغددات اخیددرا یددونس قددانونی معدداون سدابق ریاسددت جمهددوری و یکددی از اعضددای برجسددتۀ حددزب‬
‫جمعیت اسالمی و شورای نظار در یک مصاحبة با تلویزیون طلوع ضددرورت تغییددر نظدام ریاسددتی‬
‫متمرکز را چنین توضیح کرد‪ " :‬بحث تغییر نظام از گذشتة دور‪ ،‬از زمان تصددویب قددانون اساسددی‪،‬‬
‫تا امروز مطرح بود و مطرح است اما امروزه که بر اساس موافقتنامه سیاسی‪ ،‬کدده مبنددای حکومددت‬
‫وحدت ملی است و تاکید به تدویر لویه جرگه بددرای تعدددیل قددانون اساسددی دارد‪ ،‬بحددث تعدددیل قددانون‬
‫اساسی و تغییر ساختار نظام حقوقی سیاسی افغانستان شدت بیشتر پیداکرده بسددا از احدزاب سیاسددی‪،‬‬
‫شخصیتهای صاحب فکر و اندیشمندان سیاسددی بدده ایددن بدداور هسدتند کدده بدرای دمددوکراتیزه کددردن‬
‫افغانستان‪ ،‬مشارکت عادالنۀ ملی در افغانستان‪ ،‬مقابله در برابر چالشها و انتقددال افغانسددتان بدده یددک‬
‫مرحلدده پیشددرفته از امددروز ‪...‬میبایددد نظددام ریاسددتی متمرکددز فعلددی بدده نظددام پارلمددانی ک ده ظرفیددت‬
‫مشارکت مردم و توسعه را داشته باشد تغییر پیداکند‪ .‬مدلی را کدده در پددانزده سددال گذشددته بدده تجربدده‬
‫گرفتیم احساس میکنیم که نتوانست زمینه مشارکت عادالنۀ مردم افغانسددتان را بددا توجدده بدده بافتهددای‬
‫پیچیده اجتماعی و سازمانهای مختلف سیاسی مساعد بسازد‪".‬‬
‫در حقیقت این مصاحبه اخیر یددونس قدانونی کوششددی بددود بددرای مقابلدده بددا سددخنان روز قبدل ریددیس‬
‫جمهور غنی که در یددک مصدداحبه تلویزیددونی مدددعی شددده بددود‪" :‬موضددوع تغییددر نظددام ریاسددتی بدده‬
‫پارلمانی هرگز در موافقتنامۀ سیاسی با داکتر عبداله مطرح نشده بلکه آنچه بر آن توافق شددده تددویر‬
‫لویه جرگه برای تعدیل قانون اساسی وایجاد مقام صدراعظم اجراییه است‪ ،‬مانند آنچه در کشورهای‬
‫روسیه و فرانسه وجود دارد‪ ".‬آقای غنی که قبالا در شانزدهم جدی‪ ،‬در مراسم هفته قانون اساسی بددا‬
‫حضور شماری از مقامهددای دولتددی صددحبت میکددرد‪ ،‬گفتده بددود‪" :‬قددانون اساسددی افغانسددتان هویددت‬
‫اسالمی کشور را واضح ساخته‪ ،‬هویت ملدی را تعریددف کددرده و طرزالعمدل نظددام را نیددز مشددخص‬
‫ساخته است که بر اساس آن‪ ،‬نظام ما جمهوری اسالمی و حکومت مددا بددر پایددههای مردمسدداالری و‬
‫آرای شهروندان استوار است‪ .‬بنا بر این کسی نمیتواند با زور شمشیر و تفنگ‪ ،‬قدددرت را تصداحب‬
‫کند‪ .‬صاحبان اصلی افغانستان‪ ،‬مردم شریف و باعزت افغانستان هستند و این حق مردم است که بددر‬
 ‫‪ □ 356‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫اساس رایشان حکومت داشته باشند‪( ".‬روزنامه ‪ ۸‬صبح‪ ،‬شنبه ‪ ۱۸‬اسد ‪.)۱۳۹۳‬‬
‫در این زمینه الزم است بخاطر آورد که جان کری‪ ،‬وزیر امور خارجه سابق ایاالت متحده امریکددا‪،‬‬
‫که در کنفرانس خبری در کابل بعد از امضای اعالمیه مشترک بهمنظور ایجاد حکومت وحدت ملی‬
‫میان دو نامزد انتخابات ریاستجمهوری صحبت میکرد از امضددای ایددن اعالمیددۀ مشددترک اسددتقبال‬
‫کرد و گفت که‪" :‬به بنبست کشیدن انتخابات‪ ،‬مردم افغانستان را متضرر ساخته است‪ ....‬آقای کددری‬
‫افزود که امضای اعالمیه مشترک توسط هر دو نامزد انتخابات‪ ،‬منجر به تغییددر نقددش رییسجمهددور‬
‫جدید و تغییر نظام سیاسی از ریاستی به پارلمددانی نمیشددود " (امضددای اعالمیدده مشددترک بددهمنظور‬
‫ایجاد حکومت وحدت ملی‪ ،‬روزنامه ‪ ۸‬صبح‪ ،‬شنبه ‪ ۱۸‬اسد ‪ - ۱۳۹۳‬ظفرشاه رویی )‪.‬‬
‫به ارتباط همین موضوع انورالحق احدی‪ ،‬رییس حزب افغان ملت در پاسخ به ایددن پرسدش وبسدایت‬
‫(افغانستان‪.‬رو) که توافق نامۀ سیاسی تشکیل دولت وحدت ملددی بددر برگدزاری لویدده جرگدده و تغییددر‬
‫قانون اساسی تأکید ورزیده است‪ ،‬آیا رهبددران حکومدت میتوانندد و مدی خواهنددد لویدده جرگددۀ قددانون‬
‫اساسی برگزار شود و قانون اساسی تعدیل گردد‪ ،‬گفتدده بددود‪" :‬آقددای غندی در ایددن توافددق نامدده تعهددد‬
‫نکرده که نظام سیاسی را تغییر میدهد‪ .‬او تعهد کرده که لویه جرگه را برگزار میکند و این جرگدده‬
‫باید دربارۀ نظام تصمیم بگیرد‪ .‬من شخصا ا طرف دار این موضدوع هددم نبددودم‪ .‬رهبددر حددزب افغدان‬
‫ملت اضافه کرد که دکتور غنی به خاطر اینکه مشدکل عدددم شددفافیت انتخابددات را حددل کدرده باشددد‪،‬‬
‫امتیازات بی جا را به داکتر عبدللا داده است‪ .‬اما باالفرض اگر لویه جرگدده هددم دایددر شددود‪ ،‬بدده ایددن‬
‫معنا نیست که نظام تغییر میکند‪ .‬دکتور احدی تصددریح کددرد‪ :‬مددا خواهددان یددک نظددام متمرکددز و در‬
‫نتیجۀ آن خواهان یک افغانستان واحد استیم‪ .‬ما طرف دار سیستم فدرال نیستم‪ .‬برخی از گددروه هددای‬
‫مجاهدین خواهان نظام صدارتی هستند‪ .‬اما برخی دیگر از ایددن گددروه هددا از نظددام ریاسددتی حمایددت‬
‫میکنند‪ .‬در عین حال‪ ،‬اکثر این گروه هددا هنگددام تصددویب قددانون اساسددی حضددور داشددتند‪ .‬همددۀ ایددن‬
‫گروه ها به نظام ریاستی رأی مثب دادند‪ .‬موضوعات ‪...‬گر هرچند سال بعددد و در نتیجددۀ انتخابددات‪،‬‬
‫قانون اساسی زیر سوال برود‪ ،‬استقرار سیاسی از بین می رود‪ .‬من مخالف تعدیل در قددانون اساسددی‬
‫نیستم‪ .‬اما نباید این مسأله از جانب جناحی شددود‪ .‬بده گفتددۀ احدددی‪ ،‬ادامددۀ کددار حکومدت وحددت ملددی‬
‫مربوط به کارایی آن است‪ .‬حکومت در دوسال اصالحات انتخاباتی را نیاورده است‪ ،‬لویه جرگدده را‬
‫برگددددزار نکددددرده و سرنوشددددت ریاسددددت اجرایددددی را مشددددخص نسدددداخته اسددددت"‪( .‬وبسددددایت‬
‫افغانستان‪.‬رو‪.)2016/8/28 Afghanistan.ru.،‬‬
‫دکتور محمد امین احمدی یکی از فعاالن سیاسی‪ ،‬رییس و استاد دانشگاه کاتب‪ ،‬بدده همددین ارتبدداط بدده‬
‫یک نظام غیر متمرکدز معتقددد اسددت‪ .‬موصددوف تأکیددد ورزیدده کدده "نظددام متمرکددز سیاسدی کندونی‪،‬‬
‫انتخابات ریاست جمهوری را حساسیت زا کرده است؛ چنین نظامی سددبب دو قطبددی شدددن مددردم در‬
‫محور قومیت شده است و اگر بتوانیم برای این مسأله راه حل پیدا کنیم‪ ،‬بسیار خوب خواهددد بددود‪ .‬او‬
‫تصریح کرد که نظام غیرمتمرکز توزیددع قدددرت را بده صددورت عمددودی بدده وجدود مددیآورد و ایدن‬
‫موضوع از حساسیت های فراوانی که بر سر کرسی ریاست جمهددوری وجددود دارد‪ ،‬مددی کاهددد‪ .‬در‬
‫افغانستان بر سر کسب کرسی ریاست جمهوری همواره دعوا و جنجال وجددود داشددته اسدت‪ .‬دکتددور‬
‫احمدی خاطرنشان ساخت‪ :‬در نظام غیر متمرکز‪ ،‬اگر کسی در مرکز ریاسددت جمهددوری را نداشددته‬
‫باشد‪ ،‬در والیت حکومت محلی را دارد‪ .‬توزیع عمودی قدرت‪ ،‬توازن قدرت را به وجددود مددیآورد"‬
‫(وبسایت افغانستان‪.‬رو‪.)2016/8/28 ،‬‬

‫سیستم فدرالی و مشکالت افغانستان‬

‫مصطفی فرزاد در فیسبوک سوال میکند "کدام نوع نظام غیر متمرکز میخواهیددد؟ ایددن روز هددا از‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪357‬‬

‫عوام تا خواص روی غیر متمرکز شدن نظام بحث مددیکننددد‪ .‬بدده تدازهگی آقددای ملبددین سددفیر اتحادیدده‬
‫اروپا در تویتراش نوشت که نظام افغانستان غیر مترکز شود و قدرت در محددالت بایدد تقسددیم شددود‪.‬‬
‫این گفته آقای سفیر با واکنش سفیر افغانستان در امریکا مواجه شد کدده تأکیددد سددفیر ملبددین را در پددی‬
‫داشت‪ .‬پیشتر یونس قانونی نیز بر غیر متمرکز شدن نظام تأکید کرده است‪ .‬احمددد ضددیا مسددعود نیددز‬
‫بار بار بر غیر متمرکز شدن نظام تأکید کرده است‪ .‬استاد عطا همچنان غیر متمرکددز شدددن نظددام را‬
‫یکی از کلیدی ترین خواست هایش در مددذاکرات بددا ارگ مطددرح کددرده اسددت‪ .‬در ایددن میددان لطیددف‬
‫پدرام کسیست که از سالها بدین سو برای غیر متمرکز شدن نظام فعالیت میکنددد‪ .‬امددا هددی یددک از‬
‫اینها ‪ ...‬روی جزیات یک نظام غیر متمرکز بحث نکرده اند و نگفته اند کدده کدددام ندوع نظدام غیددر‬
‫متمرکز میخواهند‪ .‬شما دوست دارید نظام ریاستی به کدام نوع نظددام غیددر متمرکددز تغییدر کنددد؟ ‪-1‬‬
‫صدارتی ‪ -2‬فدرالی ‪ -3‬فدرالی–پارلمانی؟"‪.‬‬
‫میرعنایت للا آشفته در ششددم فبددروری سددال جداری در صددفحۀ فیسددبوک خددود مینویسددد‪" :‬عواقددب‪،‬‬
‫ملوکالطوایفی‪ ،‬خطرناکتر از فرد گرا یی! وضع ناهنجار موجود‪ ،‬مولود سیستم ریاستی میباشددد یددا‬
‫تقصیر از سیاسیون کشور است؟ یکبار دیگر‪ ،‬پس از‪ ۱۶‬سال حاکمیت انحصداری و بدداج گیددری بده‬
‫نام جهاد‪ ،‬ملت مسلمان و فریب داده شده‪ ،‬توسط رهبران چپ و راست‪ ،‬شاهد بحث ها و ترفنددد هددای‬
‫به نام تغییر نظام‪ ،‬تغییر قانون اساسی‪ ،‬تدویر لویه جرگه؛ نظام صدارتی‪ ،‬غیر متمرکز‪ ،‬پارلمانی و‪.‬‬
‫‪ ..‬سخیفانه توسط چهرههای پشت کرده با مجاهدین؛ سرگرم چانه زنی بوده و خواهددان تدداوم قدددرت‬
‫انحصاری خویش با نیرنددگ جدیددد؛ میباشددند‪ .‬نبدود تعریددف واحددد از منددافع ملددی‪ ،‬تمامیدت ارضددی‪،‬‬
‫وحدت آگاهانه اقوام برادر و برابر‪ ،‬انتقال سرمایه های هنگفت و عظیم کشور به خددارج‪ ،‬توسددط بدده‬
‫اصطالح بزرگ های دولت (دزد های به نام تیکه دار دیددن‪ ،‬قدوم‪ ،‬زبدان تنظددیم‪ ،‬حددزب و‪ ). ..‬تحددت‬
‫حمایت قوای بیگانه؛ را چه استدالل مددی نمائیددد؟ و چدده ربطددی بدده نددوعی نظددام دارد؟ چدده ضددمانتی‬
‫وجود دارد که با تغییر نظام؛ چنین قانون شکنی ها‪ ،‬سددرقت هددا‪ ،‬خیانتهددای ملددی و زورگددویی هددا؛‬
‫صورت نگیرد؟ این موضع وطن خواهانهای ما نه به دفاع از دیکتاتورهدا و نده تقابددل بددا عالقمندددان‬
‫ملوکالطوایفی؛ میباشد‪".‬‬
‫آیددا ایجدداد سیسددتم فدددرالی سدپردن سرنوشددت مددردم واحدددهای فددرالی بددرای همیشدده بدسددت مافیددای‬
‫جنگساالر محلی‪ ،‬قومی و جهادی نیست؟ آیا اگر یک ایالت فدددرال ترکسددتان در جوزجددان‪ ،‬سددرپل و‬
‫فاریاب موجود میبود به وقوع حوادثی مانند اتهام تجدداوز ایلچددی مددی افدزود یددا جلددوگیری میکدرد؟‬
‫کدام واحددد فدددرال از لحدداظ اقتصددادی میتوانددد خودکفددا باشددد؟ سرنوشدت اقلیتهدای قددومی‪ ،‬مددذهبی‬
‫وزبانی در واحدهای فدرال چه خواهد شد؟ آیا این خانواده ها تصفیه و مجبور بدده مهدداجرت خواهنددد‬
‫شد؟ بر سر زبان دری در والیات غیر دری زبان چه خواهددد آمددد؟ ایددن زبدان امدروز زبددان ارتبداط‬
‫اقوام در کشور است‪ .‬آیا زبددان دری موقددف امددروزی خددود را در یددک افغانسددتان فدددرالی از دسددت‬
‫نخواهد داد؟ اینها و دهها مسلۀ دیگر سواالتی اند که باید قبل از همه در نظر گرفته شوند‪.‬‬

‫چرا حزب جمعیت و شورای نظار حاا به تغییر نظام رو آورده اند؟‬
‫سوال مهمی که مطرح است‪ ،‬اما کسی در مورد آن روشن صحبت نمیکند‪ ،‬این اسددت کدده بدده مسددألۀ‬
‫اکثریت و اقلیت در دموکراسی ریاستی مدل افغانستان چگونده بددر خددورد صددورت گرفتدده و چگوندده‬
‫توجیه شده است؟ این سوال وقتی پیچیده میگردد که از یکطددرف هددی گروهددی نمیخواهددد خدود را‬
‫در اقلیت محسوب کند و از جانب دیگددر میدانندد در یدک سیسددتم ریاسددتی کدده برنددده انتخابددات تمددام‬
‫صالحیتها را تصاحب میکند امکان برنده شدن آنها بسیار کم اسدت‪ .‬در حقیقددت حددرف اصدلی را‬
‫قسمیکه در باال دیدیم امین حمیدددی‪ ،‬فعددال سیاسددی هددزاره تبددار مددا‪ ،‬گفتدده اسدت کدده‪" :‬نظددام متمرکدز‬
 ‫‪ □ 358‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫سیاسی کنونی‪ ،‬انتخابات ریاست جمهوری را حساسیت زا کرده است؛ چنین نظددامی سددبب دو قطبددی‬
‫شدن مردم در محور قومیت شده است"‪ .‬تاکید روز افزون حزب جمعیت اسددالمی‪ ،‬شددورای نظددار و‬
‫حامیان آنها را برای تغییر نظام ریاستی به پارلمانی باید از همددین زاویدده ارزیدابی کددرد‪ .‬بددر همدین‬
‫اساس باید بدون هرگونه خود فریبی قبول کرد که موقف امروز اجتماعی‪ ،‬سیاسددی و نظددامی حددزب‬
‫جمعیت اسالمی و شورای نظار‪ ،‬ناشی از ریشددههای قددومی آنهددا در جامعددة تاجیکهددای افغانسددتان‬
‫است تا کدام برنامۀ مشخص سیاسی و اجتمدداعی‪-‬اقتصددادی‪ .‬وقتدی ایددن مشخصده را در نظددر داشددته‬
‫باشیم مبرهن است که دو تجربه اشددتراک ناکدام در انتخابدات ریاسدت جمهددوری (‪ 2009‬و ‪)2014‬‬
‫برای حزب جمعیت اسالمی و شورای نظددار ایددن موضددوع را کددامالا روشددن سدداخته کدده در جامعددة‬
‫عنعنوی افغانستان که محددک اصددلی و اولددی انتخداب نددزد رای دهندده گددان تعلقددات قدومی میباشدد‪،‬‬
‫درهی انتخابات عمومی ریاست جمهوری‪ ،‬نظر به ساختمان قومی نفوس افغانستان‪ ،‬امکان پیدروزی‬
‫برایشان میسر نخواهد بود‪ .‬این واقعیت تلخی است‪.‬‬
‫وقتددی یددونس قددانونی میگویددد "کدده بددرای دم دوکراتیزه ک دردن افغانسددتان‪ ،‬مشددارکت عادالنددۀ ملددی‬
‫(منظورش مشارکت عادالنۀ اقلیتهای قومی است) در افغانستان‪ ،‬مقابله در برابر چالشهدا و انتقددال‬
‫افغانستان به یک مرحله پیشرفته از امروز ‪...‬میباید نظام ریاستی متمرکز فعلی به نظام پارلمانی کدده‬
‫ظرفیت مشارکت مردم (بخوانیدظرفیت مشارکت اقلیتهددای قددومی) و توسددعه را داشدته باشددد تغییددر‬
‫پیداکند‪ ".‬امید جمعیت و شورای نظار آن است کدده در یددک سیسددتم دولتددی پارلمددانی کدده مقددام ریددیس‬
‫جمهور تشریفاتی بوده‪ ،‬با داشددتن یدک سددازمان حزبددی و تشددکیالتی گسددترده و موجودیددت آنهددا در‬
‫ارگانهای قدرت و صالحیت دولتدی و امنیتددی در مرکددز و یکتعددداد والیددات مهددم (بدده عبدداره دیگددر‬
‫طوریکه لطیف پدرام میگوید با استفاده از امکاناتی که نیروهای بینالمللی برای آنها فراهم نمدوده‬
‫است) بتوانند اکثریت کرسی هددای شددورای ملددی را در ایددتالف بددا حددزب وحدددت محقددق از آن خددود‬
‫ساخته و حکومت را بدون شراکت با دیگران تشکیل داده قدرت اجراییه را بدست گیرند‪.‬‬

‫طبقه بندی دولتها بر حسب مشارکت مردم‬

‫بددر حسددب مشددارکت مددردم حکومددات بدده دو بخددش توتالیتر(دیکتدداتوری) و دمکراسددی طبقدده بندددی‬
‫میشوند‪:‬‬
‫اول‪ :‬دولتهای دیکتاتوری‪ :‬این نوع حکومات میتوانند شاهی (مانند رژیم فعلی عربسددتان سددعودی‪،‬‬
‫رژی دم محمددد رضاشدداه پهلددوی در ایددران)‪ ،‬یددا جمهددوری باشددند (ماننددد جمهددوری محمددد داوود در‬
‫افغانستان‪ ،‬رژیم صدام حسین در عراق‪ ،‬رژیم پینوچت در چیلی‪ ،‬جمهوری اسالمی ایران‪ ،‬کوریدای‬
‫شمالی)؛ و‬
‫دوم‪ :‬دولتهای دموکراسی‪ :‬حکومات دموکراسددی نیددز میتوانندد شدداهی و سددلطنتی (ماننددد‪ ،‬بریتانیدا‪،‬‬
‫آسترالیا‪ ،‬کانادا‪ ،‬هالند‪ ،‬تایلند‪ ،‬دنمارک وغیره) باشدند و یددا جمهددوری باشددند (ماننددد فرانسدده‪ ،‬روسددیه‪،‬‬
‫امریکا‪ ،‬ایتالیا‪ ،‬هندوستان‪ ،‬پاکستان‪ ،‬کوریای جنوبی‪ ،‬اندونیزیا و غیره)‪.‬‬
‫عالقمندی ما در این مقاله ارزیابی سیستمهای دولتی دموکراسی نوع جمهوری میباشد که افغانستان‬
‫در این گروه دولتها قرار دارد‪.‬‬

‫سیستم جمهوری‬
‫در حکومت جمهوری‪ ،‬اقتدار و مناصب دولتی از طرف مردم به صورت دموکراتیک طور مسددتقیم‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪359‬‬

‫یا غیر مستقیم به حکام واگذار میشود‪ .‬حکومت جمهددوری در مقابددل حکومددت سددلطنتی اسددت و بدده‬
‫حکومتی اطالق میشود که اوال رییس جمهور به طور مستقیم از سددوی مددردم و یددا غیددر مسددتقیم از‬
‫طرف پارلمان انتخاب شود‪ .‬حاکم برای مدددت محدددود انتخداب میشددود‪ .‬ریددیس جمهددور هدی امتیدداز‬
‫شخصی بر دیگران ندارد و در مقابل قانون مسوول است‪.‬‬
‫حکومتهای جمهوری امروزه به اشکال گوناگونی در کشورها جریان دارد‪ .‬در بعضی از کشورها‬
‫رئیس جمهور مستقیما ا از سددوی مددردم انتخدداب میشدود (امریکددا‪ ،‬فرانسدده‪ ،‬روسددیه‪ )... ،‬کدده بدده نددام‬
‫سیستم ریاستی معروف اند اما در برخی کشورها بدده طدور غیددر مسددتقیم‪ ،‬مثددل هندوسددتان‪ ،‬پاکسددتان‬
‫وترکیه که رئیس جمهور توسط آرای نمایندهگان پارلمان انتخاب میشددود‪ .‬معمددوالا در ایدن سیسددتمها‬
‫هر حزب سیاسی که اکثریت پارلمانی را بتواند فراهم کند‪ ،‬به تنهایی خدود و یددا بددا ایددتالف بددا سددایر‬
‫احزاب‪ ،‬حکومت را تشکیل داده و رییس جمهددور بده پیشدنهاد صدددراعظم بددا رای اعضددای پارلمددان‬
‫تعیین میگردد این سیستم معموالا به نام سیستم پارلمانی یاد میشود‪.‬‬
‫سیستمهای ریاستی هم متفاوت میباشند‪ .‬در سیستم ریاستی‪ ،‬رئیس جمهور عضو قوه مقنندده نیسدت و‬
‫تفکیک قوا حاکم اسددت و قددوه مقنندده میتوانددد رئددیس جمهدور را بدده جهددت خطاهدایش کده در قددانون‬
‫اساسی پیش بینی شده محاکمه کند‪ .‬در سیستم ریاستی امریکا مقام صددراعظم وجددود ندددارد‪ .‬در ایددن‬
‫سیستم‪ ،‬وزرا و رؤسای سازمان های اداری را رئیس جمهور انتخدداب میکنددد و اعضدای کابیندده در‬
‫برابر رئیس جمهور مسوول و پاسخ گو میباشند‪ .‬در ایددن سیسدتم وزرا مقامهددای مسدلکی هسددتند تددا‬
‫سیاسی‪ .‬در سیستمای ریاستی فرانسه و روسیه مقام صدارت اجرایددی وجددود دارد و اعضددای کابیندده‬
‫در برابر رئیس جمهور مسوول و پاسخ گو میباشند‪.‬‬
‫در جمهوری پارلمانی که گاهی از آن به سیستم کابینه ای نیز یدداد میشددود‪ ،‬مقددام ریاسددت جمهددوری‬
‫تشریفاتی از ریاست قوه اجرایه جدا است‪ .‬کابینه در دست یک حزب یددا ائتالفدی از احددزاب اسددت و‬
‫وزرا عضویت شورای مقننه را دارا هستند ووزارت مقام سیاسی است نه مسلکی‪ .‬هددم چنددین کابیندده‬
‫وضع قوانین بودجه و انتصابات را به عهده دارد‪ .‬کشورهای مشترک المنافع و تددابع انگلددیس سیسدتم‬
‫پارلمانی دارند‪.‬‬

‫طبقه بندی دولتها ها به متمرکز و فدرال‬

‫حکومت ها به لحاظ تمرکز قدرت در پایتخت یا پراکندددگی آن در ایالددت هددا بدده دو دسدته متمرکددز و‬
‫فدرال طبقه بندی میشوند‪.‬‬
‫در سیستم متمرکز‪ ،‬قدرت در پایتخت متمرکز است و حق اعمال قدرت به حوزه کوچک تری‪ ،‬مثددل‬
‫ایالت و شهر‪ ،‬تفویض نمی شود‪ ،‬گر چه ایالت ها و والیات اختیدارات خاصددی دارنددد کدده در قددوانین‬
‫عادی پیش بینی شده است‪ .‬از مزایای چنین حکومتی یددک سددان بدودن قددوانین و طددرز اداره کشددور‬
‫است‪.‬‬
‫در سیستمهای غیر متمرکز فدرالی قدرت بین دولددت مرکددزی و ایدداالت تقسددیم شددده اسددت‪ .‬حکومددت‬
‫مرکزی مسوولیت سیاست خارجی‪ ،‬دفاعی و اقتصادی کشور را به عهده داشته وهر ایالددت سیاسدت‬
‫های خاص خود را در ادارة امور خدود اعمددال میکنددد‪ .‬کشددورهایی کدده دارای قلمددرو وسددیع‪ ،‬تنددوع‬
‫ناحیهای و جغرافیایی‪ ،‬ناهمگونی نژاد‪ ،‬ملیت‪ ،‬زبان و دین هستند با این نوع حکومت سدازگار ترنددد‪.‬‬
‫در قانون اساسی کشورهای فدرال‪ ،‬به جز وظایف معدین و مشخصددی کدده بددرای دولددت مرکددزی در‬
‫نظر گرفته شده‪ ،‬سایر اختیارات و وظایف بدده دولتهددای محلددی واگددذار شددده اسددت‪( .‬معمددوالا امدور‬
‫بینالمللی‪ ،‬جنگ ها‪ ،‬پول رایج و مهاجرت مربوط بدده دولددت مرکددزی اسددت و سددایر اختیددارات بددین‬
 ‫‪ □ 360‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫ایالت ها تقسیم میشود)‪.‬‬

‫اصالح سیستم اداره محلی در افغانستان‬

‫تعدادی با خوشبینی فدرالی شدن والیات افغانستان را راه حل مشکالت میدانند‪ .‬من با سیستم فدددرال‬
‫به معنی خود مختاری والیات (واحدهای فدرالی) مخالف هستم زیرا نه تنها مشکالت کشور را حدل‬
‫نمیکند بلکه به مشکالت موجود می افزاید‪ .‬اما با تغییر و بهبود تقسددیمات ملکددی بدر اسدداس ترکیددب‬
‫قومی و زبانی نفوس کشور و با در نظرداشت ساختمان جغرافیایی طبیعی کشور که امکانات بیشددتر‬
‫انکشاف و تفاهم را میان والیات همزبان و هم فرهنگ ایجاد کند موافددق هسددتم‪ .‬در چنددین سیسدتم در‬
‫هر واحد ادره ملکی مردم در انتخابددات آزاد اعضددای شددوراهای والیتدی و شدوراهای ولسددوالیهای‬
‫مربوطۀ خود را انتحاب خواهنددد کدرد‪ .‬بدرای پیشددبرد امددور اداری و انکشددافی محلددی حکومتهددای‬
‫والیتی و حکومتهای ولسوالیها از میان اعضای شوراهای والیتددی و ولسددوالی ایجدداد خواهنددد شددد‬
‫که اداره امور والیات و ولسوالیهای مربوطه را بدوش خواهند داشت‪ .‬مطددابق ایدن پیشددنهاد سیسدتم‬
‫اداره دولتی در افغانستان عبارت خواهد بود از‪:‬‬
‫‪ .1‬حکومت مرکزی؛‬
‫‪ .2‬حکومات والیتی؛‬
‫‪ .3‬حکومتهدددای محلدددی ولسدددوالیها؛ و شددداروالیها (در شدددهرهای بدددزرگ کابدددل‪ ،‬جدددالل آبددداد‪،‬‬
‫مزارشریف‪ ،‬هرات‪ ،‬قندهار)‪.‬‬
‫وظایف‪ ،‬اختیارات و مسوولیتهای هرکدام در قانون تصریح خواهند شد‪.‬‬

‫وایات‬
‫در این سیستم تعداد والیات از ‪ ۳۵‬والیت به ‪ ۱۱‬والیددت بددر اسدداس متجددانس بددودن ترکیددب قددومی و‬
‫زبددانی نفددوس و سدداختمان جغرافیددایی طبیعددی و مواصددالتی و گذشددته تدداریخی مندداطق کشدور تقلیددل‬
‫خواهد یافت تا با تراکم الزم تعداد نفوس امکانات بیشتر انکشاف هروالیت را میان مردمان همزبدان‬
‫و هم فرهنگ فراهم سازد‪ .‬والیات یازده گانه عبارت خواهند بود از‪:‬‬
‫‪ .1‬والیت کابل‪ :‬کابل‪-‬لوگر‪-‬وردگ (کابل بزرگ)‬
‫‪ .2‬والیت پروان‪ :‬پروان‪-‬کاپیسا‪-‬پنجشیر (شمالی سابق‪ -‬پروان بزرگ)‬
‫‪ .3‬والیت قطغن‪ :‬بدخشان‪-‬تخار‪-‬بغالن‪-‬کندز (قطغن سابق)‬
‫‪ .4‬والیت بلخ‪ :‬سمنگان‪-‬بلخ‬
‫‪ .5‬والیت جوزجانان‪ :‬جوزجان‪-‬سرپل‪-‬فاریاب (بخشی از ترکستان افغانی سابق)‪،‬‬
‫‪ .6‬والیت خراسان شرقی‪ :‬بادغیس‪-‬غور‪-‬هرات (خراسان شرقی تاریخی)‪،‬‬
‫‪ .7‬والیت سیستان‪ :‬فراه و نیمروز (سیستان تاریخی)‪،‬‬
‫‪ .8‬والیت لوی کندهار‪ :‬هلمند‪ ،‬قندهار‪ ،‬ارزگان‪ ،‬زابل‪،‬‬
‫‪ .9‬والیت لوی پکتیا‪ :‬پکتیکا‪-‬پکتیا‪-‬خوست‪-‬غزنی (جنوبی سابق)‪،‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪361‬‬

‫‪ .10‬والیت لوی ننگرهار‪ :‬ننگرهار‪-‬لغمان‪-‬کنرها‪-‬نورستان (مشرقی سابق‪-‬لوی ننگرهار)‪،‬‬

‫‪ .11‬والیددت هزارسددتان‪ :‬بامیددان‪-‬دایکندددی‪ -‬و باضددمیمۀ ولسددوالیهای هزارهنشدین سددرپل‪ ،‬غددور‪،‬‬
‫بغالن‪ ،‬وردگ‪ ،‬ارزگان و غزنی (هزارهجات سابق)‪.‬‬
‫تقسیمات ملکی افغانستان در گذشته تددا سددالهای ‪1950‬م بدر اسدداس ترکیدب قدومی و زبددانی نفددوس‬
‫کشور و ساختمان جغرافیایی طبیعی کشور نیز شبیه فوق بود‪.‬‬

‫مقام حکمران وایت‬

‫حکومتهای والیتی را "حکمران" انتخددابی از میددان اعضددای شدورای والیتددی هدر والیددت رهبددری‬
‫خواهد نمود که به شورای والیتددی مربوطدده پاسددخ ده بددوده ادارۀ امددور اداری و انکشدافی والیددت را‬
‫عهده دار خواهد بود‪.‬‬

‫منابع عایداتی والیات‬

‫مصارف اداره والیات‪ ،‬ولسوالیها و شداروالیهددا از منددابع صددکوک‪ ،‬تعرفدده هددای خریددد و فددروش‬
‫جایداد و جوازهای تجارتی و صددنعتی و سددهمیۀ والیدت از عوایددد ملددی مطددابق بدده درصدددی نفدوس‬
‫والیت تأمین میگردد‪.‬‬

‫مقام والی وایت‬

‫مقام والی والیت یک بست اداری حکومت مرکزی بوده و یک مقام غیر سیاسی میباشد‪.‬‬
‫والیها از جانب رئیس جمهور برای تأمین وحدددت ملددی‪ ،‬تمامیددت اداری‪ ،‬تمامیددت ارضدی‪ ،‬تمامیددت‬
‫عایداتی‪ ،‬تمامیت امنیتی کشور‪ ،‬تعیین گردیده به شخص رئیس جمهور پاسخ ده بوده مسددوولیت ادارۀ‬
‫کلی و استراتژیک واحدهای دفاع ملدی‪ ،‬امنیدت ملدی‪ ،‬پددولیس ملددی و عوایددد ملدی حکومددت مرکددزی‬
‫مستقر در والیات را به عهده دارد‪ .‬ادارة امور روزانة این واحدها مربوط وزارتخانه های مربوطدده‬
‫حکومت مرکزی میباشد‪.‬‬
‫پولیس ملی و پولیس سدرحدی تحدت اداره وزارت داخلدده خواهنددد بددود‪ .‬همچنددان از آنجاییکدده عوایددد‬
‫منابع معدنی‪ ،‬مالیات بر عایدات شخصی و تصدیها‪ ،‬عایدات گمرکی مربددوط بدده تمدام ملدت میباشدد‬
‫ادارة تمام گمرکات کشور و عایدات ملی به عهده وزارت مالیه حکومت مرکزی باقی خواهد ماند‪.‬‬

‫تقسدیمات فددوق طبیعددی تددرین تقسددیمات در خطددوط قددومی و زبددانی نفددوس کشدور بددادر نظددر داشددت‬
‫جغرافیه و خطوط ترانسپورتی میباشد‪.‬‬
‫ایجاد چنین یک سیستم اداره محل با تعدیالت کمی در چوکات قانون اساسی موجوده از طریددق یددک‬
‫لویه جرگه امکان پذیر میباشد‪ .‬این زونها در سالهای قبل از ‪1960‬م به نام نایب ا لحکددومتی هدا‬
‫موجود بودند و بطور طبیعی تا حدود زیادی منعکس کننددده سداختمان قددومی و زبددانی نفددوس کشددور‬
‫هستند‪ .‬با این طرح کدام تقسیمات جدید قومی و زبددانی صددورت نمیگیددرد بلکدده والیددات موجددوده بدده‬
 ‫‪ □ 362‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫واحدهای اداری محلی بزرگتر که سابقا مربوط بودند بر میگردند تا پروسه دموکراتیزه کردن اداره‬
‫محلی از لحاظ تعداد الزم نفوس در چوکات افغانستان واحد و حاکمیددت دولدت مرکددزی امکدان پدذیر‬
‫شده بتواند‪.‬‬

‫مقام صدراعظم اجرایی‬

‫بدا موضدوع تعددیل قدانون اساسددی بددرای ایجدداد مقدام ”صدددراعظم اجرایددی“ و یددا ایجدداد یددک ”نظدام‬
‫پارلمانی“‪ ،‬باید بسیار مسووالنه برخورد کرد‪ .‬الزم است هرنوع اقدام از مجرای میکددانیزمی کدده در‬
‫خود قانون اساسی تصریح شده صورت بگیرد‪ .‬این وظیفدۀ حکومدت اسدت تددا کمسددیونی را از اهدل‬
‫خبره در مورد تعیین نماید تا این کمسیون تمام جوانب قضیه را‪ ،‬نظریات موافق و مخالف و عوقدب‬
‫آنها را ارزیابی کند‪ .‬کمسیون باید‪:‬‬
‫اول‪ :‬از تمام احزاب سیاسی‪ ،‬سازمانهای اجتماعی مدددنی‪ ،‬اهددل خبددره و شخصددیتهای ملددی تقاضددا‬
‫نماید تا پیشنهادات خود را در مورد تا یک زمان مشخص به کمسیون ارایه نمایند؛‬
‫دوم‪ :‬کمسیون پیشنهادات رسیده را جمعبندی و ارزیابی نموده از مجموع آنها چنددد امکددان مشددخص‬
‫تغییر در مواد مربوطة قانون اساسی را تنظیم نموده به مباحثه همگانی برای مدت معین و محدددودی‬
‫از طریق مجالس مستقیم گفت و شنود درمرکز و والیات و هم توسط رسانهها قرار دهد؛ و‬
‫سددوم‪ :‬کمسددیون نتددایج نهددایی مباحث دات و عکسالعمددل عامدده را کدده در رسددانهها انعکدداس یافتدده انددد‬
‫جمعبندی و ارزیددابی نمددوده از مجمددوع آنهدا چندد امکددان مشددخص تغییدر در مدواد مربوطدة قددانون‬
‫اساسی را که جامعه بر آنها تاکید نموده اند تنظیم نموده به حکومت وحدت ملی تقدیم نماید‪.‬‬
‫حکومت وحدت ملی بعد از ارزیابی نظریدات کمسددیون تعدددیل قددانون اساسددی‪ ،‬پیشددنهادات الزمدده را‬
‫(پیشنهادات مواضع متفاوت) را برای مباحثه در لویه جرگه تنظیم نموده لویه جرگه را برای مباحثدده‬
‫و تصمیمگیریی در مورد آنها دعوت نماید‪.‬‬
‫یکی از دالیل اساسی ناموفق بودن پروسۀ دموکراتیزه ساختن جامعه‪ ،‬پایین بودن سددطح درک افددراد‬
‫از دموکراسی است‪ .‬سطح آگاهی افراد یک جامعه از دموکراسددی بایدد افددزایش یابدد تددا بدده صددورت‬
‫روشن جایگاه خود را در اجتمدداع دریافتدده‪ ،‬وجایددب خددویش را انجددام و از حقددوق خددود دفدداع نمددوده‬
‫بتوانند‪ .‬طوری که دیده میشود سطح برداشت و عملکرد افددراد‪ ،‬بخصددوص مسددئوالن امددور د حتددی‬
‫آنهایی که در رأس نهاد ها و موسسات دموکراتیک قرار دارند‪ ،‬یک ندوع بیگددانگی و عدددم درک از‬
‫مفهوم و معنای دموکراسددی بدده مشداهده میرسددد‪ .‬بدددبختی تنهددا در اینجددا خددتم نمددی شددود؛ در درون‬
‫جامعه‪ ،‬برداشت افراد‪ ،‬بخصوص در میان قشر پیشتاز و پیشگام آن‪ ،‬روشنفکران‪ ،‬بددا وجددود اظهددار‬
‫عالقمندی به دموکراسی و نمایش رفتار دموکرات مآبانه‪ ،‬عملکرد غیددر دموکراتیددک سددر مددی زندد‪.‬‬
‫عطا محمد نور میگوید پدر کسی مرا از مقام والیددت بلددخ پددس کدرده نمیتوانددد‪ .‬دوسدتم معدداون اول‬
‫ریاست جمهوری تقاضاهای مکرر مقام لوی ثارنوالی را برای انجام تحقیق در قضددیۀ ایلچددی نادیددده‬
‫میگیرد‪.‬‬
‫من شخصا ا برای موجودیت میکانیزمهای مناسب قانونی برای تضمین سهمگیری متناسب اقلیتهددای‬
‫قومی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬مذهبی در امور ادارة دولتی‪ ،‬چه در سطح ملی و چدده درسدطوح والیتددی و محلددی‬
‫مخالف نیستم‪ .‬بطور مثال در سیستم ریاستی فدرالی امریکا رییس جمهددور بددر اسدداس مجمددوع آرای‬
‫مستقیم مردم انتخاب نمیگردد بلکه ریددیس جمهددور بطددور غیددر مسددتقیم توسددط یددک کددالج انتخابداتی‬
‫انتخاب میگردد‪ .‬هر واحد فدرال (ایالت) دارای یک سهمیة معینی از اعضای کدالج انتخابدداتی اسدت‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪363‬‬

‫که متناسب با درصدی نفوس ایالت مربوطه نمیباشد‪ .‬این عدددم تناسددب کده در ظدداهر یددک بیعدددالتی‬
‫آشکار اسددت بخدداطر جلددوگیری از نفددوذ بددیش از حدد والیدات پرنفددوس ماننددد کالیفورنیددا‪ ،‬نیویددارک‪،‬‬
‫ماساچوست و غیره باالی نتایج انتخابات ریاست جمهوری وضع شده و امکان آن را فراهم کرده تددا‬
‫ایاالت مرکزی کم نفوس نیز در انتخاب رییس جمهور نقشی داشته باشند‪.‬‬
‫در قانون اساسی موجودة افغانستان میکانیزم الزم برای دادن صالحیتهای بیشتر به والیات موجود‬
‫است (میتوان زونهای اداره ملکی منطقددوی ماننددد زون مرکددز‪ ،‬مشددرقی‪ ،‬جنددوبی‪ ،‬شدمالی‪ ،‬قطغددن‪،‬‬
‫ترکستان‪ ،‬هرات‪ ،‬هزارهجدات یاهزارسددتان‪ ،‬سیسدتان‪ ،‬لدوی کندددهار ایجدداد کددرد)‪ .‬لویدده جرگدده آیندده‬
‫میتواند سیستمهای انتخابی شوراهای والیتی و محلی را تقویت نموده و مقامهای وزیددر اعددالی هددر‬
‫والیت را از میان اعضای شورای والیتی در نظدر بگیدرد تددا امدور اجرایدی و انکشددافی والیددات را‬
‫مطابق به نیازهای محلی هدایت نمایند اما تعیین مقام والی هددا بایدد از صدالحیتهای ریددیس جمهدور‬
‫باقی بماند‪.‬‬
 ‫‪ □ 364‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫بخش سیزدهم‪ :‬حل مسلۀ جنگ در افغانستان‬

‫متأسفانه هر عمل تروریستی به دو گروه فرصت میدهد تا به مغشوش ساختن اذهان عامه بکوشددند‪.‬‬
‫گددروه اول دشددمنان وحدددت مددردم افغانسددتان ان دد کدده میکوش دند اقدوام کشددور را بج دان هددم اندازنددد‪.‬‬
‫سکتاریستان قومپرست هی فرصتی را از دست ندادند تا زعامت پشتون در دولت را مددورد مالمددت‬
‫قرار داده و متهم سازند و به اینصورت جنایتکاران اصلی طالب و داعش را تبرئه کدرده بده تکددرار‬
‫عمل شان ترغیب نمایند‪ .‬مزید بر آن‪ ،‬با سواستفاده از خشم و شوک عامه‪ ،‬این افددراد آشدکارا مددردم‬
‫را به قیام تحریک کردند!‬
‫از جانب دیگر افراد نا آگاه و تحلیلگران آماتور و شکاک سیاسی و نظامی اندد کده از جهدان پیچیدددۀ‬
‫سیاستهای محلی‪ ،‬ملی‪ ،‬جهانی و منطقوی کشور ها و سازمانها درک کودکانه‪ ،‬ساده لوحانه‪ ،‬سددیاه‬
‫و سفید دارند‪ .‬عدۀ از اینها این عمل تروریستی را شکست پروسة صلح قلمداد کردند‪ .‬عدۀ دیگر تددا‬
‫جایی به مغشوش ساختن اذهان عامه جلو رفتند که ایددن انفجددار را‪ ،‬کده قدرار معلدوم در داخددل یددک‬
‫الری تانکر جاه سازی شده بود‪ ،‬نتیجه پرتاب بمب یا فیر راکت توسط یک طیددارۀ جنگددی امریکددایی‬
‫قلمداد کردنددد! بددرای ایددن افددراد تمددام اعمدال شددیطانی دنیددا توسددط انگلسددتان و امریکددا پدالن و اجدرا‬
‫م دیگددردد و ملتهددا و کشددورها و احددزاب و افددراد در کشددورهای جهددان سددوم ه دی صددالحیت و‬
‫مسوولیتی در سرنوشت خود ندارند!‬
‫نتیجه هردو برداشت یکی است و آن انعکاس هرچه بزرگتدر یددک عمددل تروریسددتی و جنایتکاراندده‪،‬‬
‫مغشوش ساختن اذهان عامه‪ ،‬افزودن به خشم و غضب و دستپاچگی مردم!‬
‫بدون هی شکی ضعف و عدم موثریت حکومت وحدت ملی یکددی از دالیددل تشدددید وخامدت اوضدداع‬
‫امنیتی و سیاسی در کشور است‪ .‬این موضوع نیز در این مقاله بررسی شده است‪.‬‬
‫وضع موجود چگونه است؟‬
‫انفجار در کابدل بده تعقیددب‪ ،‬حادثدة تروریسددتی شدفاخانة سددرادر محمددد داوود‪ ،‬حادثددة فرقدة دهددادی‬
‫مزارشریف و حادثة خوست‪ ،‬از خرابددی بسددیار ندداگوار اوضدداع امنیتددی در کشددور حکایددت میکندد‪.‬‬
‫هرسال با آمدن فصل گرما در افغانستان و باز شدددن راههددای صددعب العبددور‪ ،‬جنگهددا بیشترشددده و‬
‫اوضاع امنیتی خرابتر میگردد‪ .‬بر اساس راپورهای رسمی مقامات امریکایی‪:‬‬
‫· نفوذ طالبان در دهات رو به افزایش اسدت‪ ،‬در حدددود ‪ 40‬واحدددهای اداری محلددی یددا کددامالا تحددت‬
‫کنترول طالبان قراردارند و یا در خطر نفوذ میباشند‪17‬؛‬
‫• بر اساس احصاییههای ملل متحد بیش از ‪ 11‬هزار غیر نظامی در سددال ‪ 2016‬کشددته شددده انددد‬
‫) ‪(United Nations, February 6, 2017‬‬
‫• قوای ملی امنیتی افغانستان نیز تلفات زیادی داده اند با ‪ ۶۷۸۵‬کشته و بیش از ‪ ۱۱‬هزار زخمددی‬
‫از ماه جنوری تا نوامبر سال ‪ ( 2016‬راپور سیگار‪(SIGAR, ،‬؛‬

‫‪((SIGAR),Quarterly Report to the United States Congress (Washington, DC: 17‬‬

‫) ‪SIGAR, January 30, 2017, p90).‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪365‬‬

‫• بر اسدداس راپددور سددیگار دولددت افغانسددتان کمددی بیشدتر از ‪ 60‬نفددوس و سدداحة کشددور را تحددت‬
‫کنترول خود دارد؛‬
‫• افددزایش نف دوذ طالبددان ناشددی از عوامددل متعدددد اسددت‪ :‬ضددعف قدددرت دول دت در ولس دوالیها و‬
‫بخصددوص در فددراهم آوری خدددمات بدده مددردم‪ ،‬موجودیددت و دسترسددی ب ده مندداطق امددن در خدداک‬
‫پاکسددتان‪ ،‬ضددعف در امکانددات جنگددی قددوای امنیتددی ملدی افغانسددتان بخصددوص خددارج از نیروهددای‬
‫خاص؛‬
‫• با آنهم طالبان از تداوم کنترول خود باالی مناطق مطمن نیستند؛‬
‫• حمالت تروریستی بیشتر شده میرود؛‬
‫• داعش در صحنة امنیتی کشور ظهور کرده است؛‬
‫• در عین زمان‪ ،‬اختالفات جناحهای شامل دولت وحدت ملدی همچنددان موثریدت دولددت را محدددود‬
‫میکند؛‬
‫• اختالفات اشرف غنی و داکتر عبداله بیشتر باالی تعیینات و مقرریهای مقامات بلند پایددة دولددت‬
‫و گسترش سهم هرکدام در دولددت میباشدد تدا تفاوتهددا در پالیسددیهای دولددت در مقابددل نقددش قددوای‬
‫خارجی و در معامله با پاکستان؛‬
‫• تعیینات و مقرریها همچنان بر پایة وابسددتگیهای فاسددد قددومی‪ ،‬حزبددی‪ ،‬فددامیلی‪ ،‬زبددانی و سیاسددی‬
‫است تا شایستگی مسلکی؛‬
‫• مقامات بلند پایة دولتی آشکارا از داخل به مخالفددت بددا سیاسددتها و برنامددههای دولددت خددود ادامدده‬
‫میدهند؛‬
‫• با آنهم حمایت از این دولت بهتر از آیندة نامعلوم پنداشته میشود؛‬
‫• رشد اقتصادی کشور بنابر خروج قسمت عمدۀ نیروهای خارجی بطی شده است؛‬
‫• نیروها و احزاب سیاسی کشور به تقویت و تجدید آرایش خود بر مبنای خطوط قومی اقدام کدرده‬
‫اند؛‬
‫• روابط سیاسی با پاکستان در بدترین حالت آن قرار دارد؛‬
‫• هرگاه شرایط باال بهبود نیابند‪ ،‬خطر تضعیف هرچه بیشتر دولت محسوس میگردد‪.‬‬

‫طرفین اصلی جنگ در افغانستان کدامها اند؟‬

‫رئیس جمهور محمداشرف غنی در مراسم بزرگداشدت از نهددم حددوت روز ملددی نیروهددای دفدداعی و‬
‫امنیتی اظهار داشتند که‪:‬‬
‫"‪ -‬دشمن اول این سرزمین گروه های تروریست و دهشددتگری بدده نددام طالبددان‪ ،‬داعدش و ‪ ۲۰‬گددروه‬
‫دیگری هستند که با حمله به حریم زندهگی مددردم مددا‪ ،‬مدی خواهنددد هسددتی و حیددات ایدن ملددت را بدده‬
‫تاراج بگذارند‪.‬‬
‫دوم ‪ -‬قاچاقبرانی که بخاطر اهداف کثیددف خددود هددم بدده امنیددت کشددور و هددم بدده رونددق اقتصددادی آن‬
 ‫‪ □ 366‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫ضربه میزنند و سرمایه هددای ملدی را کدده یکایددک فرزندددان ایددن کشددور در آن سددهم دارنددد بده بدداد‬
‫میدهند‪.‬‬
‫سوم ‪ -‬مافیای مواد مخدر و دیگر حلقات مافیایی کدده بخدداطر تددداوم اقتصدداد کثیددف جرمددی شددان بددار‬
‫خیانت ملی را به دوش میکشند‪ ،‬دشمنان این سرزمین اند‪".‬‬
‫ریددیس جمهددور غنددی طالبددان‪ ،‬داعددش و ‪ 20‬گددروه افراطددی دیگددر را بطددور واضددح "گروههددای‬
‫تروریست و دهشتگر" نامید‪ .‬این بذات خود یک قدم به پیش در جهت رفع ابهددام در تعریددف دوسددت‬
‫و دشمن در افغانستان است‪.‬‬
‫طوریکه میبینیم جنگجویان متعددددی بددا منددافع متعددددی در افغانسددتان فعددال هسددتند‪ .‬امددا مهمتددرین‬
‫طرف جنگ در افغانستان جنبش طالبان است که به بهانة اشغال افغانستان توسط قوای امریکایی در‬
‫سال ‪ 2001‬و موجودیت قوای خارجی از سال ‪ 2006‬بدده اینطددرف در یددک جنددگ تروریسدتی در‬
‫مقابل دولت افغانسددتان قددرار دارد‪ .‬ایددن ادامددة جندگ توسدط طالبددان اسدت کده شددرایط فعالیددت سددایر‬
‫گروهها را فراهم میکند‪.‬‬

‫علل تشدید جنگ در افغانستان چه است؟‬

‫طوریکه میدانیم معموالا حوادث و پدیده ها محصددول علددل و منشدأ متعددددی بددوده کدده حتددی ظدداهراا‬
‫متضاد به نظدر میخورنددد‪ .‬حددوادث مربددوط بدده افغانسددتان و نقددش بددازیگران آنهددا را نیددز نبایددد از‬
‫مجرای یک علت و یک بعد ارزیابی کرد‪.‬‬
‫در خرابتر شدن اوضاع امنیتی در افغانستان چند موضوع را نباید نادیده گرفت‪:‬‬
‫‪ .1‬خروج نیروهای ناتو از کشور به خصوص از شمال کشور و هلمند خالی بددزرگ امنیتدی را در‬
‫این مناطق به وجود آورد و شمال کشور نا امن گردیده و اوضاع امنیتی هلمند خرابتر شد؛‬
‫‪ .2‬از جانب دیگر نقش عملیات ضرب الغضب پاکستان را برضد طالبان پاکسددتانی نمیتدوان نادیددده‬
‫گرفت؛‬
‫‪ .3‬ظهور داعش؛‬
‫‪ .4‬استفادة از طالبان در مقابله با تهدید داعش؛‬
‫‪ .5‬ابهام در سیاستهای امریکا در قبال مسلۀ جنگ و صلح در افغانستان؛‬
‫‪ .6‬سیاستهای دوگانة پاکستان در قبال افغانستان؛ و‬
‫‪ .7‬ضعف و عدم موثریت حکومت وحدت ملی‪.‬‬

‫‪ 1‬خروج قوای ناتو‬

‫در بحبوحة خروج قوای ناتو از افغانستان در سال ‪ 2014‬پاکستان به پیروزی قطعی طالبان دلبسدته‬
‫بود و از این رهگذر جنگهددا در کشددور از سددال ‪ 2014‬بدده اینطددرف اوج گرفتدده و شدددید تددر شددده‬
‫است‪.‬‬
‫اردوی پاکستان در طول حیات خود از گروههای افراطی مددذهبی اول بددر ضددد هندوسددتان و متعاقبدا ا‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪367‬‬

‫بر ضد افغانستان استفاده کرده خاک خود را به مرکز تربیه و هدایت تروریزم بینالمللی مبدل نمود‪.‬‬
‫امروز رهبری جنبش طالبان در وجود شورای کویته در پاکستان موقعیت دارد و طالبددان از مندداطق‬
‫امن در خاک پاکستان برضد افغانستان استفاده میکنند‪.‬‬

‫‪ 2‬عملیات ضرب الغضب پاکستان‬

‫با شکست افراطیون در کشمیر و ایجاد بن بست در افغانسددتان‪ ،‬بدده تددریج خددود پاکسدتان بدده عنددوان‬
‫لقمة چربتری برای اسالم افراطی بددروز نمددود و طالبددان پاکسددتانی بدده تهدیددد مسددتقیم و جدددی بددرای‬
‫دولت و اردوی پاکستان عرض اندام کردند‪.‬‬
‫اردوی پاکستان با اجرای عملیات ضرب العضب‪ ،‬از ماه جون سال ‪ 2014‬به اینطرف‪ ،‬عددالوه بددر‬
‫طالبان پاکستانی جنگجویان یوغور‪ ،‬تاجیک‪ ،‬چیچین و اوزبیددک را از مندداطق قبددایلی همسددرحد بددا‬
‫افغانستان بداخل افغانستان راند‪ .‬این جنگجویان‪ ،‬تعدادی با فامیلهای خود‪ ،‬به مناطق تحت کنتددرول‬
‫طالبان در افغانستان پراگنده شدند‪ ،‬از جمله والیات شددمالی همسددرحد بددا کشددورهای آسددیای میاندده از‬
‫بدخشان تا فاریاب که روسیه آنها را حوزه امنیتی خود بشمار میآورد‪.‬‬
‫اردوی پاکستان دولت و بخصددوص ادارة امنیددت ملددی افغانسددتان را بدده حمایددت از طالبددان پاکسدتانی‬
‫متهم میکند و چندین بار مناطق داخل خاک افغانستان را در کنرها مورد حمالت راکتی خددود قددرار‬
‫داده اسددت‪ .‬در حالیکدده بدده تأییددد سددفیر افغانس دتان در اس دالم آبدداد دولددت افغانسددتان تمددام معلومددات‬
‫استخباراتی را در مورد طالبان پاکستانی در اختیار دولت پاکستان قرار داده و بعضی رهبران آنهددا‬
‫را توقیف کرده است‪.‬‬
‫گفته میشود در والیت بدخشان حدود ‪ 500‬جنگجوی خارجی اکثرا بددا فامیلهددای شددان مسددتقر شددده‬
‫اند که بیشترین آنهارا تاجیکهددا تشددکیل میدهنددد و بدده تعقیدب آنهددا جنگجویددان وابسددته بدده جنددبش‬
‫اسالمی اوزبیکستان‪ ،‬چیچین ها و یوغورها هستند‪.‬‬
‫باآنکه طالبان افغان با این جنگجویان در مناطق مورد کنتدرول خددود همکدداری مددیکننددد و عملیددات‬
‫مشترک را با آنها بر ضد نیروهای امنیتی افغان اجرا میکننددد امددا آهسددته آهسددته اختالفددات زیددادی‬
‫میان این دو گروه به میان آمده است‪.‬‬
‫موضوع مهمتر این است که جنگجویان خارجی رفته رفتدده بدا داعددش و آرمانهدای آندان نزدیکتددر‬
‫میشوند که این خود موجب بروز اختالفات با طالبان محلی میگردد‪.‬‬

‫پاکستان میخواهد چند وایت جنوبی و غربی افغانستان به مثابه شرط آغاااز مااذاکرات بااه طالباان‬
‫داده شود‪.‬‬
‫‪February 1, 2014‬‬
‫راسموسن سرمنشی ناتو‪ :‬ما رئیس جمهور افغانستان را نفهمیدیم‪ ،‬چرا تاخیر میکند‬
‫سرمنشددی ندداتو عدددم امضددای توافقنامدده امنیت دی میددان امریکددا وافغانسددتان را باعددث کندددی کددار در‬
‫برنامههای اینده ناتو وجامعه ؟جهانی در افغانستان خوانده میگوید کدده نمیداندد چددرا رئددیس جمهددور‬
‫افغانستان در امضای پیمان امنیتیتأخیر میکند‪.‬‬
‫جواب‪:‬‬
 ‫‪ □ 368‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫فهمیدن این مطلب ساده است‪ :‬بهتر است ناتو و امریکددا اول دوسددت و دشددمن خددود را در افغانسددتان‬
‫تعریف کنند و مشخص بسازند تا ما و جهددان بدددانیم کدده بددا کددی در جنگددیم و کیهددا دوسددت و کیهددا‬
‫دشمنان ما هستند‪ ..‬هرگاه طالبان دیگر دشمن امریکا نیستند و پاکستان دوست استرتژیکامریکا اسدت‬
‫بنابر آن بودن امریکا در افغانسددتان بددرای افغانهددا چدده نیددازی اسددت؟ کمددک مددالی؟ تعلددیم و تجهیدز‬
‫نظامی؟ پاکستان میخواهد چند والیت جنوبی و غربی افغانستان به مثابدده شددرط آغداز مدذاکرات بدده‬
‫طالبان داده شود‪ .‬امریکا باید تظمین کند که به این شرط پاکستان هرگز توافق نخواهد کرد‪.‬‬

‫‪ 3‬ظهور پدیدۀ داعش‬

‫طالبان پاکستانی و جنگجویان خارجی روزبروز بیشتر با آرمانهای ایجاد خالفددت اسددالمی داعددش‬
‫نزدیکتر میشوند‪ .‬داعش با پیروزیهای برق آسا در غرب عددراق و شددرق سددوریه تشددکیل خالفددت‬
‫اسالمی را اعالن کرد که شامل والیات حجاز‪ ،‬شام‪ ،‬مغرب‪ ،‬خراسددان‪ ،‬حبشدده‪ ،‬اندددلوس‪ ،‬کردسددتان‪،‬‬
‫عراق و غیره بود‪ .‬خالفت خراسان از ایران در غرب تا میانمار در شرق و از قزاقسددتان در شددمال‬
‫تا جنددوب نیمقددارة هندوسددتان وسددعت دارد‪ .‬بدده تأییددد از مقامدات امریکددایی و روسددی از دو سدال بدده‬
‫اینطرف داعش مصروف سربازگیری در افغانستان است‪.‬‬
‫در حقیقت جنبشهای "اخوانی" بستر طالبان امروزی و در نهایت داعش امروزی را هموار کردنددد‪.‬‬
‫در افغانستان جنبشهای سیاسی اسالمی مانند‪ ،‬حزب اسالمی گلبدین و جمعیددت ربددانی سددالها عددرق‬
‫ریحتند اما جنبش بدوی اسالمی طالبان ‪ -‬که تمام ایدددیولوژی آنهددا را برداشددت عامیاندده از اسددالم و‬
‫شریعت تشکیل میدهد و برای عامه مردم قابل فهم است ‪ -‬به سادگی و سرعت اعجدداز آوری بدددون‬
‫جنگ همه آنها را از قندهار تا جاللآباد و کابددل و هددرات تددا مزارشدریف کنددار زد و رژیددم قددرون‬
‫وسطایی خود را ایجاد کردند‪.‬‬
‫رژیم طالبان در اوایددل بددرای امریکددا قابددل قبدول بدود امدا بدده تدددریج مددانع رسددیدن آنهددا بدده اهددداف‬
‫اقتصادی آنها گردید‪.‬‬
‫ایجاد داعش تکامل جنبش های مجاهدین و طالبان به مرحله عالیتر ایجدداد خالفددت منطقددوی اسددالمی‬
‫است‪ .‬اگر ایجاد چنین رژیمی منافع غرب و اسراییل را تأمین کند‪ ،‬از آن حمایدت خواهنددد کددرد‪ .‬امددا‬
‫از قرار معلوم ایجاد یک خالفت بسیار نیرومنددد اسددالمی بدا منددابع سرشددار نفددت کدده آسددیای میانده و‬
‫شرق میانه را در بر گیرد با منافع علیای غرب و اسراییل مطابقددت نخواهددد داشددت‪ .‬بنددابر آن بددا آن‬
‫مخالفت وجود دارد‪.‬‬
‫همچنان آیا اردوی پاکستان حاظر اسددت دولددت مسددتقل خددود را لغدو کددرده در یددک خالفددت اسددالمی‬
‫"خراسان" با افغانستان و آسیای میانه مدغم شود؟ به یقین کدده اردوی پاکسدتان چنددین خیددالی در سددر‬
‫نخواهد داشت‪ .‬برای پاکستان داعش یک تهدید جدی است بخصددوص کدده داعددش خددارج از کنتددرول‬
‫استخبارات اردوی پاکستان ایجاد شده و در منطقدده ریشدده دوانیددده و هژمددونی اردوی پاکسددتان را بددا‬
‫تهدید جدی روبرو کرده است‪.‬‬
‫بدون شک نفوذ روز افزون داعش در افغانستان سبب تشویش پاکستان‪ ،‬روسدیه و چدین شددده اسددت‪.‬‬
‫در این هم شکی نیست که داعش تهدید جدی برای امنیت نه تنهددا ایددن سده کشددور بلکدده افغانسددتان و‬
‫تمام کشورهای منطقه منجمله ایران محسوب میگردد‪.‬‬
‫بی جهت نیست که جنرال حمید گل‪ ،‬این پدددر معندوی گروههددای تروریددزم سدداکن پاکسددتان‪ ،‬در یددک‬
‫مصاحبه چند روز قبل از مرگ خود به اردوی پاکستاان توصیه نمود تا از طالبددان افغانسدتان بددرای‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪369‬‬

‫جلوگیری از نفوذ داعش به پاکستان کمک بگیرند‪.‬‬

‫عوامل ادامة بحران در افغانستان‬

‫علل دوام بحران و ادامة جنگ در افغانستان را میتوان چنین خالصه نمود‪:‬‬
‫• ادامة نفوذ فاسد جنگساالران در دولت که از نام مقدس جهاد هنوز هم سؤ استفاده میکنند؛‬
‫• مبارزة قدرت توسط تعدادی گروههای قومی و جهادی برای تداوم قدرت انحصدداری و یددا کسددب‬
‫نفوذ بیشتر در دولت؛‬
‫• تالش طالبان برای احیای امارت قرون وسطایی اسالمی؛‬
‫• تالش اردو و دولت پاکستان برای تبدیل افغانستان به یک کشور وابسته و مددزدور بدا اسدتفاده از‬
‫طالبان و گروه حقانی برای تأمین عمق استراتژیک دفاعی در مقابل تهدید خیالی هند؛‬
‫• کوشش دولت ایران برای گسترش نفوذ فرهنگی‪ ،‬مذهبی‪ ،‬اجتماعی و سیاسی در افغانستان؛‬
‫• کوشش دولتهای روسیه‪ ،‬ایران و پاکستان برای استفاده از طالبددان و کمددک بدده آنهدا در مقابددل‬
‫گسترش نفوذ داعش در منطقه؛‬
‫• کوشش دولتهای ایران و روسیه برای تضعیف موقف امریکا در افغانستان؛‬
‫• استراتژی جهانی امریکا در مقابله با قدددرت روز افدزون روسدیه و چددین در سدطح منطقدده و در‬
‫سطح جهانی‪،‬‬
‫• ادامة سیاست دوگانه امریکا وغرب در حمایت از دولت افغانستان و حمایت از دولت پاکستان؛‬
‫• موقف پاکستان به مثابه یک حامی استراتژیک در مقابله با روسیه؛‬
‫• استراتژی جهانی عربستان سعودی در حمایت و گسترش جنبش جهانی اسالم وهابی؛‬
‫• استراتژی عربستان سعودی و سائر کشورهای حوزة خلی در باج دادن به گروههای تروریستی‬
‫افراطی از طریق پرداخت اعانات دولتی‪ ،‬اعانات مساجد و اعانات انفرادی؛‬
‫• موجودیت تولید و قاچاق تریاک و سددائر مددواد مخدددر و تمویدل مصددارف جنگددی طالبددان از ایددن‬
‫طریق؛‬

‫مشکالت مصالحة ملی‬

‫تجربة هفده سال گذشته مبرهن ساخت که طالبان و حامیان اصلی آنها در وجددود اردوی پاکسددتان و‬
‫سازمانهای سیاسی و مطبوعات آنکشور به ختم جنگ در افغانسددتان عالقمنددد نیسدتند‪ .‬چندسددال قبددل‬
‫عمران خان صدراعظم فعلی پاکستان جنگ طالبان را جهاد برحق برای آزادی افغانستان از اشددغال‬
‫امریکا تعریف کرد‪ .‬یکی از رهبران احزاب مذهبی پاکستان در مصداحبه یددی اظهددار داشددت کدده در‬
‫حمایت از جنگ طالبان در افغانستان تمام احزاب سیاسی و مطبوعات پاکسدتان متفدق القددول هسددتند‪.‬‬
‫چه عواملی سبب میشود تا در پاکستان حمایت از جنگ طالبان در افغانستان اینهمه گسترده باشد؟‬
‫• بیش از هفتاد سال است که دهل جهاد در مقابددل اشددغال کفددر در پاکسدتان بحصددوص بدده ارتبدداط‬
‫کشمیر و هندوستان کوبیده میشود‪ ،‬جهاد در مقابل کافران اتحاد شوروی و حاال کفددار امریکددایی بدده‬
‫آن افزوده گردید که سازمانهای سیاسی مذهبی پاکستانی از آنها به عنوان بدده ابددزار سیاسدی بددرای‬
‫گسترش نفوذ خود استفاده میکنند؛‬
‫• پاکستان برای مقابله در برابر خطر احتمالی هند به عمددق اسددتراتژیک نیدداز دارد کده موجودیددت‬
‫یک افغانستان تحت الحمایه میتواند این عمق را فراهم سازد؛‬
 ‫‪ □ 370‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫• همانطوریکه اتحادشوروی بعد از ده سال حضور نظامی افغانستان را ترک کرد همددانطور نیددز‬
‫امریکا باالخره این کشور را ترک خواهد کرد؛‬
‫• پاکستان و طالبان به پیروزی نظامی در افغانستان معتقد هستند‪.‬‬
‫تشدددید اختالف دات داخلددی دولددت افغانس دتان‪ ،‬اعتقدداد بدده پیددروزی نظددامی و اعتقدداد ب ده خددروج کامددل‬
‫امریکاییها از افغانستان دالیلی است که پاکستان و طالبان را وامیدارد از هرگونه مددذاکره بددا دولددت‬
‫افغانستان خودداری کنند‪ .‬در چند هفته قبل خلیلزاد فرسددتاده خدداص وزارت خددارج امریکددا نتوانسددت‬
‫طالبان را وادار به مذاکره مستقیم با دولت افغانستان در امارات متحده نماید‪.‬‬
‫مبارزات انتخاباتی برای دور بعدی ریاست جمهوری آغاز گردیددده اسددت‪ .‬مهمتددرین مسددایل سیاسددی‬
‫امروز کشور عبارت از ختم جنگ و تحکیم بنیادهای دموکراسی در کشور با تحکیم حاکمیت قددانون‬
‫و ختم نفوذ مافیای جهادی در دولت و جامعه اند‪ .‬وقت آن است که از روشدنفکران دعددوت کنددیم کدده‬
‫بیایید در امر تحکیم دموکراسی بکوشیم‪ ،‬دست بدست هم داده برضد جنگ‪ ،‬انتحار و انفجار مبددارزه‬
‫کنیم‪ ،‬دست بدست هم داده برضد زورگویان و تیکه داران جهاد مبارزه کنددیم‪ ،‬دسددت بدسددت هددم داده‬
‫برضد فساد و غارت مبارزه کنیم‪ ،‬دست بدست هم داده در مقابل ارتجداع سکتاریسددتی جددایی طلددب‬
‫قومگرایی مبارزه کنیم‪ ،‬بر ضد زورگویان محلی مبارزه کنیم‪.‬‬
‫متأسفانه بعضیها تفدداوتی میددان ارتجدداع قددرون وسددطایی طالبددان کدده در خدددمت مندافع اسددتراتژیک‬
‫اس دتخبارات نظددامی پاکسددتان یددک جنددگ تحمیلددی را برضددد مددردم افغانسددتان بددراه انداختدده ان دد و‬
‫روشنفکران پشتون که از دل و جان مخالف آنند نمیبیند‪ .‬هدف آنهددا تحکددیم حکومددت قددانون نیسددت‪.‬‬
‫هدف اصلی این اشخاص ختم جنددگ‪ ،‬دسدت یددافتن بدده صددلح نیسددت بلکدده ضدددیت بددا قددوم پشددتون و‬
‫بخصوص روشنفکران پشتون برای پاشیدن تخم کینه و نفرت قومی در جامعه بخاطر برتری جددویی‬
‫قومی و انحصار قدرت دولت اسدت‪ .‬بدا ایدن برداشددت و تددا زمانیکدده میدان افددراط گرایددان پشددتون و‬
‫روشنفکران پشتون حد فاصل کشیده نشود به هی جایی نمیرسیم! راه دیگری وجودندارد‪ .‬جغرافیددای‬
‫کشور سرنوشت ما را بهم گره زده است‪ .‬یگانه راه برای دست یافتن به آیندددة صددلح آمیدز و مترقددی‬
‫اتحاد روشددنفکران تمددام اقددوام بدر مبنددای مخالفددت بددا جنددگ‪ ،‬خددتم فسدداد‪ ،‬مبددارزه بددا ائددتالف دزدان‪،‬‬
‫حاکمیت مافیایی‪ ،‬تحکیم دموکراسی‪ ،‬تحکیم حکومت قانون‪ ،‬برابری و پیشددرفت اجتمدداعی‪-‬اقتصددادی‬
‫است‪.‬‬
‫سوال اساسی آنست که دست یافتن به صلح چگوندده میسددر خواهدد شددد؟ تعدددادی از تماسهدای اخیددر‬
‫امریکاییها با طالبان ناراضی هستند‪ .‬آینگونه تماسها میان طالبان با روسهددا‪ ،‬ایرانیهددا وچیناییهددا‬
‫نیز صورت گرفته و صورت خواهد گرفت‪ .‬این مذاکرات در چوکات یک کنفددرانس صددلح نیسددت و‬
‫به معنی شناخت رسمی دولت موازی طالبددان هددم نیسددت کده بدددون اشددتراک دولدت افغانسددتان سدبب‬
‫تشویش باشد‪ .‬باالخره باید دانست که طالبان یا به تعبیر دیگددر آی اس آی چدده میخواهنددد و چگوندده!‬
‫پروسة صلح باالخره باید از یک طریقی آغاز یابد‪.‬‬
‫سیاست نزدیکی با پاکستان‬
‫جنگ موجوده در افغانستان را تنها دو کشور میتوانند پایان دهند‪ .‬پاکسددتان در قدددم اول و عربسددتان‬
‫سعودی در قدم دوم‪ .‬پاکستان میزبان رهبران طالبان و خانواده های آنان اسدت و جنگجویددان آنهددا‬
‫در مناطق امن آن تجهیز‪ ،‬تربیه و تجدید نیرو میگردند و بیس از دوهزار کیلددومتر سدرحد مشددترک‬
‫با افغانستان دارد‪ .‬عربستان سعودی بصورت غیر رسمی بزرگتددرین حددامی مدالی طالبددان در سددطح‬
‫بینالمللی است‪ .‬ویکی لددیکس افشددا کددرد کدده‪" :‬عربسددتان سدداالنه دو میلیددارد دالدر را صددرف تجهیددز‬
‫طالبان و شبکه حقانی در افغانستان میکند‪ ۳".‬گاردین‪ ،‬دسمبر ‪۲۰۱۰‬م ‪]i[.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪371‬‬

‫با درک اهمیت پاکستان و سعودی در منطقه و نقش انکار ناپدذیر آنهددا در جنددگ افغانسددتان‪ ،‬ریددیس‬
‫جمهور غنی بعد از به قدرت رسیدن کوشش کرد تا سیاست خارجی خود را در منطقه طوری عیددار‬
‫کند تا این واقعیتها در آن انعکاس یابند‪ .‬محمد محقق معاون رییس اجراییه دولت وحدت ملی بدده ایددن‬
‫ارتباط اظهار داشت‪" :‬من به این باور دارم که نباید گذشته ها را در مسائل جدید دخیددل سدداخت چددرا‬
‫که شرایط جدید پاکستان را مجبور به مبارزه با افراطی گری کرده‪ .‬چرا که ایددن کشددور هددم از ایددن‬
‫ناحیه متضرر گردیده و همین مسئله موجب شده که این کشور اهدافش را با کشددور افغانسددتان بدرای‬
‫مقابلددده بدددا تروریسددددم همسددددو سددددازد" (محمدددد محقددددق‪ ،‬شددددفقنا‪ ،‬دوشدددنبه‪ 18 ,‬اسددددفند ‪1393‬‬
‫‪.).www.shafaqna.com/persian‬‬
‫این بر سیاستمداران افغانستان است تا پاکسددتان را در عمدل قددانع نماینددد کده افغانسددتان مدددرن یددک‬
‫دوست طرف اطمینان او است‪ .‬پاکستان باید قانع شود کدده دولددت موجددود افغانسددتان بهتددر از طالبددان‬
‫مطابق به منافع استراتژیک پاکستان میباشد‪ .‬پاکستان باید قانع شددود کدده یددک افغانسدتان پیشددرفته بددا‬
‫تسهیالت و امکانددات مدددرن ترانسددپورتی‪ ،‬معدددنی‪ ،‬اندرژی‪ ،‬آب و صدنعتی بدده مفداد پاکسددتان اسددت‪.‬‬
‫باالخره سیاستمداران ما باید اثبات کنند که ادامدة معضددله خددط دیورنددد و همچنددان دوسدتی تدداریخی‬
‫عنعنوی با هندوستان مانع انکشاف دوستی و همکاری میان دو کشور نخواهد شد‪.‬‬
‫این عمل شجاعانة رییس جمهور غنی‪ ،‬نزدیکددی بددا پاکسددتان‪ ،‬آزاد کددردن زندددانیهای سیاسدی بدددون‬
‫اتهام موجدده و تثبیددت جددرم کدده سدالها در زندددانهای امریکاییهددا بودنددد‪ ،‬بددا خشددم شدددید آنهدایی در‬
‫افغانستان مواجه شد که با هرگونه امتیاز دهی و راه حدل سیاسددی مسددئلة افغانسددتان کدده در آن عمدالا‬
‫تسلیمی کامل طالبان شددامل نباشددد مخالفددت میورزنددد‪ .‬ریدیس جمهددور غندی و مشدداوران ارشدد او را‬
‫طالب پرست و سر سپردة پاکستان قلمداد کردند‪ .‬به سخنان اخیددر احمددد ضددیا مسددعود در ایددن مددورد‬
‫توجه کنید‪ .‬به دست و پا زدنهای سیاف برای زنده نگهداشتن موقددف سددران مجاهدددین و ملیشددههای‬
‫آنها در دولت توجه کنید‪ ،‬به چهار دست و پا چسپیدن عطددا محمددد نددور بدده مقددام والیددت بلدخ توجدده‬
‫کنید‪ ،‬به تهدیدهای شرم آور جنرال رازق قوماندان امنیة قندهار و همچنان تهدیدهای ریددیس شددورای‬
‫والیتی قندهار توجه کنید و خودسری های آشکار حاجی قددیر و ملیشددههای او را در ننگرهددار بیدداد‬
‫آورید‪.‬‬
‫کسددانیکه بدده حمایددت طیددارات بددی ‪ 52‬امریکددایی بدده ق ددرت رسددیده انددد و در س دالهای اخی در بددا‬
‫سیاستهای اغماض و مصلحت گرایانة رییس جمهور کرزی زمام امور نظامی‪ ،‬سیاسددی‪ ،‬فرهنگددی‬
‫و اقتصادی این کشور را در اختیار دارند از تأمین صلح در افغانستان که نتیجة ناگددذیر آن شددمولیت‬
‫طالبان در دولت افغانستان اسددت واهمدده دارنددد‪ .‬ایددن واهمده ناشددی از خطددر از دسددت دادن موقعیددت‬
‫ممتازی است که در دولت افغانستان دارند‪ ،‬خطدر از دسددت دادن امتیددازاتی اسددت کده در تشددکیالت‬
‫اردوی ملی‪ ،‬پولیس ملی و امنیت ملی کشور دارنددد‪ .‬صددها نفددر از فرماندددهان بیسدواد یددا کددم سددواد‬
‫تنظیمی در حالیکه لباسهای جنرالی و سترجنرالی به تن دارنددد هنددوز هددم سددالحکوتهای تنظیمددی‬
‫خود را بطور غیر قانونی محفوظ نگهداشته و از هرگونه اقدام دولت برای نددابودی آنهددا جلدوگیری‬
‫میکنند‪ .‬این واهمه در نهایت ناشی از خطر از دست دادن گنجها و سرمایه های قارونی است که بددا‬
‫غضب زمینهای دولتی‪ ،‬داراییهددای مددردم‪ ،‬امتیددازات تجددارتی‪ ،‬اخددتالس قرادادهددای دولتدی و سددؤ‬
‫استفاده از ملیاردها دالر کمکهای خارجی بدستآورده اند‪ .‬این واهمده سددبب میشددود تددا بدا پروسددة‬
‫صلح محالفت کرده آن را سبوتاژ کنند‪.‬‬
‫در عین زمان مخالفت با پروسة صلح میتواند نا آگاهانه و ناشی از بی اعتمددادی مددردم از عملکددرد‬
‫دست اندرکاران پروسه و نحوة اجرای این پروسه باشد‪ .‬در سددیزدهم اگسددت سددال قبددل یددک دوسددت‬
‫محترم‪ ،‬انصاراله فوشنجی‪ ،‬در فیسبوک نوشتند که "من نمى دانم‪ ،‬شاید در هی جداى دنیددا‪ ،‬در هددی‬
‫نظامى‪ ،‬در هی اداره اى‪ ،‬در هی سازمانى هی سیاست مدددارى و یددا سیاسددت گددذارى بیشددتر از ده‬
 ‫‪ □ 372‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫سال یك سیاست شكست خورده و نا كارا را تجربه نكند‪ .‬حكومددت كارمددل‪ -‬نجیددب‪ ،‬سددالها بدر طبددل‬
‫پاره شده اى آشتى ملى كوفتند و كوچكترین صداى از مجاهدین بر نخاست‪ ،‬ده سال تمام و یددا بیشدتر‬
‫از آن جناب حامد كرزى بر سرناى كر و الل صلح دمید و صداى جز انفجار و جدوابى جددز انتحددار‬
‫نشنیدیم‪ ،‬ملییون ها دالر صرف شد‪ ...،‬شور بختانه هنوز كه هنوز است ما بددر همددان أسدداطیر اولدین‬
‫باور داریم"‪.‬‬
‫برداشت فوق در حقیقت خواسته یا ناخواسته دالیل مخددالفین امددرزی پروسددة صددلح بددا طالبددان را بده‬
‫خوبی منعکس میکند‪ .‬ایددن مخددالفین صددلح نیددز میگوینددد کدده دولدت افغانسددتان تعریددف واضددحی از‬
‫دوست و دشمن در کشور ندارد‪ .‬آیا دولت افغانسددتان از لحدداظ سیاسددی‪ ،‬نظددامی و حمایددت بینالمللددی‬
‫درموقفی است که ابتکارات صلح آمیز را کنددار زده بده راه حددل نظددامی متوصددل گدردد؟ آیددا دولددت‬
‫افغانستان میتواند دوست و دشمن خود را آنطور که خود میپندارد تعریف و اعالن کند‪.‬‬
‫اخیرا شخصی به نام جاوید نادر مقالددة بسددیار چشدم بدداز کنددی در فیسددبوک نشددر کددرده (سددوم مددارچ‬
‫‪2016‬م) زیر عنوان "ما و پاکستان‪ :‬سه نکته"‪ .‬او مینویسد‪..." :‬کمتر مددی دانددیم کده پاکسدتانیها تددا‬
‫کنون دو جایزه نوبل (فزیک و صددلح) گرفتدده انددد‪ ،‬دو روز پددیش یددک زن پاکسدتانی‪ ،‬شددرمین عبیددد‬
‫چنای‪ ،‬برنده جایزه اسکار شد‪ .‬او بار دوم است این جایزه را در بخش مستند سازی کوتداه بدده دسددت‬
‫میآورد‪ .‬خالصه‪ ،‬سیاستمداران‪ .‬نظامیان‪ ،‬ساینس دانان‪ ،‬هنرمندان و مردم پاکستان بسددیار پشددرفته‬
‫و پیچده تر از آن است کدده مددردم افغانسددتان میپندارنددد‪ .‬شدداید ایددن بدده خدداطر تمدددن کهنددی باشددد کدده‬
‫پاکستانیان امروز در دامنش پرورش یافته اند؛ شاید میراث استعمار انگلیس باشد که آنها را جهددانی‬
‫تر ساخته است؛ شاید میزان باالی داد و ستد تجارتی و فکری باشد؛ شاید زیرکدی رهبددران سیاسدی؛‬
‫و یا رقابت های نظامی همسایگان اش … و یا شاید همه اش‪ .‬اکثرا زمددانی کدده مددا مددردم افغانسددتان‬
‫در مورد پاکستان فکر میکنیم‪ ،‬توجه ما را خاک و آب خیبددر پختونخددوا و بلوچسددتان و یدا مالهددای‬
‫تندرو و پیروان چشم بسته آنها می برد‪ .‬برخی از کهنه فکران ما فقط دال و دختران چدداق سددینمایی‬
‫آنها را به یاد میآورند‪ .‬افغان ها اکثرا پاکستانی ها را بی فرهنگ و بی تاریخ گفته توهین میکننددد‪.‬‬
‫ما شدیداا ضرورت داریم تا به ملت و دولت پاکستان بنگیریم تددا ضددعف هدای مددان را متوجدده شدویم‪.‬‬
‫اگر اراده اش را داشتیم روزی این کاستی ها را پر کنیم‪".‬‬
‫ظاهراا رییس جمهور غنی با توجه به توانمندیهای پاکستان کوشید مناسبات دوکشددور را بهددم نزدیددک‬
‫کند‪ .‬در صحنة سیاسی ثمرات سیاست نزدیکی داکتر اشرف غنی با پاکستان و دادن امتیازات بده آن‬
‫کشور هرچند بطی بود اما تغییراتی در سیاستهای متقابل پاکستان به مشاهده رسددید‪ .‬سدرتاج عزیددز‬
‫مشاور امور خارجی صدراعظم پاکستان از موجودیت دیپوهای عظیم اسلحه‪ ،‬واسددکتهای انفجدداری‪،‬‬
‫مهمات در زیرزمینی های مساجد مناطق قبایلی خبرداد و تأیید کرد کدده رهبددران پاکسددتان و خددانواده‬
‫های آنها در پاکستان زندهگی کرده از خدمات صحی و غیره این کشور اسددتفاده مدیکننددد‪ .‬پاکسددتان‬
‫در گروه کشورهای چهارگانه افغانستان‪ ،‬امریکا و چین اقددامات مشخصددی در جهددت پروسددة صددلح‬
‫رویدست گرفته اولین نشست این گروه با طالبان را سازمان داد‪.‬‬
‫متأسفانه عمر این تغییرات مثبت کوتاه بود‪ .‬مثددل اینکدده سیاسددت خددارجی پاکسددتان ماننددد یددک طیداره‬
‫ایست که توسط اوتو پایلوت هدایت میشود‪ .‬افشأ خبر مرگ دوسال قبل مالعمددر رهبددر طالبددان ایدن‬
‫پروسه را به بن بست مواجه کرد‪ .‬این کدده چده کسدی یددا مقددامی در پاکسددتان‪ ،‬بخصدوص در اردوی‬
‫پاکستان و سازمان آی اس آی تصمیم به سبوتاژ این پروسه گردید تا حال مشددخص نمیباشددد‪ ،‬نتیجدده‬
‫آن شد که رهبری جدید طالبان زیر نظر مددال اختدر منصدور ابتکددارات صددلح آمیدز را رد نمددوده بدده‬
‫تشدید حمالت تروریسددتی در داخددل افغانسددتان پرداختنددد‪ .‬یددک نگدداه اجمددالی بدده نقشددة مندداطق تحددت‬
‫حاکمیددت طالبددان در افغانسددتان و مناطقیکدده احتم دال خطدر سددقوط آنهددا از حاکمیددت دولددت پیشددینی‬
‫میگردد به وضاحت نشان میدهد که اردوی پاکستان و طالبان به پیروزی در جندگ اعتمدداد بیشددتر‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪373‬‬

‫یافته اند و در نتیجه به پروسة صلح عالقمندی ندارند‪.‬‬

‫ابهام در سیاستهای امریکا‬

‫امریکا در افغانستان مصروف طوالنی ترین جنگ تاریخ خود است و ساالنه بیش از ده ملیارد دالددر‬
‫در آن مصرف میکنددد و در هددژده سددال گذشدته بدیش از ‪ ۲۵۰۰‬نفددر پرسددونل خددود را قربددانی داده‬
‫است‪ .‬باوجود آن دونالددد ترمددپ ریددیس جمهددور امریکددا روز گذشددته در بیانیدده مهددم خدود در مجمددع‬
‫عمومی ملل متحد کوچکترین اشاره به سیاست دولت خود در مورد افغانستان نکرد! ایددن امددر بددذات‬
‫خود نشانة از مقام معضلة افغانستان در لست رجحانات سیاسی و نظامی حکومت امریکا میکند‪.‬‬
‫شواهد نشددان میدهددد کدده ابهددام موجددود در سیاسدت امریکددا در مقابددل طالبددان در افغانسددتان درعدددم‬
‫وضاحت از تعریف دوست و دشمن بطور رسمی از جانددب دولددت افغانسددتان سددهم عمددده دارد‪ .‬ایددن‬
‫سردرگمی ناشی از ابهام در خصلت مبارزه مسددلحانه طالبدان در افغانسدتان نیددز نهفتدده اسددت‪ .‬چندین‬
‫ابهامی باالی سیاستهای دوستان بینالمللی دولت افغانستان در مقابل دولت افغانسدتان و طالبدان نیددز‬
‫نقش دارد‪ .‬از جمله ابهام موجود در سیاست امریکا در مقابددل طالبددان در تصدمیم روسددیه بددرای بدداز‬
‫کردن چینل های ارتباطی مستقیم با طالبان نقش داشته است‪.‬‬
‫در طول هژده سال گذشته امریکا حددرف پاکسدتان را قبددول میکددرد ندده از افغانسددتان را و حتددی در‬
‫زمان خروج بخش عمده قوای امریکا از افغانستان دو سال قبل تمام وسایط ترانسددپورتی نظددامی اش‬
‫را به پاکستان واگذار کرد نه به افغانستان‪ .‬پاکستان امریکا و غرب را قانع کرده که جنگ افغانستان‬
‫یک جنگ میان قومی است که بهتر است امریکا و غرب از جانبددداری در آن خددودداری کننددد‪ .‬ایددن‬
‫برداشت بر آن است که برخالف آنچه طالبان در ظداهر میگوینددد بددرای آزادی افغانسددتان از اشددغال‬
‫امریکا و ایجاد یک دولت مذهبی بر اساس احکام شریعت اسالمی میجنگند (مبارزه آزادیدبخش ملددی‬
‫و ایدیولوژیک) جنگ افغانستان یک جنگ رهایی بخش نبوده بلکه یددک جنددگ قددومی بددرای بدسددت‬
‫گرفتن زمام امور سیاسی‪-‬نظامی‪-‬اقتصادی‪-‬فرهنگی افغانستان است‪ .‬بر همدین اسدداس دولددت امریکددا‬
‫اعالن کرد که طالبان را دشمن نمیداند و رهبران آن را مورد حمله قرار نمیدهد‬
‫متأسفانه این برداشددت پاکسددتان‪ ،‬کدده جنددگ در افغانسددتان یددک مبددارزۀ قدومی و زبددانی عمددتا ا میددان‬
‫پشتونها با تاجیکها و هزارهها است‪ ،‬از موضعگیری شورای نظار و حامیان آنهددا در مقابددل قددوم‬
‫پشتون ناشی میشود (بدده مصدداحبه اخیددر جنددرال پرویددز مشددرف ریدیس جمهددور اسددبق پاکسدتان بددا‬
‫تلویزیون طلوع مراجعه کنید)‪ .‬این افراد و گروههددا‪ ،‬چدده در دولدت و چدده خدارج از دولددت‪ ،‬چده در‬
‫لباس جامعه مدنی و چه از طریق مطبوعات و رسانههای وابسددته تفدداوتی میدان پشددتونها و طالبددان‬
‫قایل نیستند و تمام رهبران پشتون شدامل دولددت و خددارج از دولددت را بشددمول ریددیس جمهددور غنددی‬
‫طالب یا طالب پرور میدانند و بر همین اساس گسترش چنگ را در شمال کشدور ناشددی از حمایددت‬
‫این افراد میدانند‪ .‬تجربه ‪ ۱۴‬سال گذشته نشان میدهد که والیات پشتوننشین کشددور از همده بیشددتر‬
‫از تروریزم طالبان صدمه دیده اند‪ ،‬اطفال آنها از خدمات معارف محروم گشته دسترسددی مددردم بده‬
‫خدمات صحی محدود شده و از نعمات پیشرفت های اقتصادی اجتماعی محروم شده اند‪.‬‬
‫دولت امریکا در زمان بارک اوبامه اعالن کرده بود که طالبان را دشددمن نمیدانددد و رهبددران آن را‬
‫مددورد حملدده قددرار نمیدهددد‪ ،‬ایدن مطلددب را جندرال جدان کمپددل قوماندددان قددوای امریکدا و ندداتو درا‬
‫فغانستان در مجلس سنای مریکا دوباره تأیید کرد‪ ،‬اما موصوف یک هفته بعد در کابل اظهار داشددت‬
‫که طالبان دشمن مشترک افغانستان و امریکا هستند! ابهام در سیاستهای ناتو به اندددازة بددود کدده بدده‬
‫گفته یکی از افسران آن بعضا آنها نقش "آتددش بددس وحفددظ صدلح" را میددان قدوای دولتددی و طالبددان‬
 ‫‪ □ 374‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫بازی میکردند‪.‬‬
‫صدای امریکا بتاریخ ‪ 16‬جون سال ‪ 2016‬اطالع داد که جنرال جان نیکلسن قوماندان جدیددد نیددرو‬
‫های امریکایی در افغانسددتان‪ ،‬نخسددتین گزارشددش از ارزیددابی أوضدداع در آن کشددور را بده مقامددات‬
‫دولت ایاالت متحده تسلیم کرده است‪ .‬یک مقام نظامی ایاالت متحددده بددا ذکددر ایددن مطلددب بده آژانددس‬
‫اسوشیتد پرس گفت که این گزارش همچنان بر چگونگی شکست دادن طالبان نیز متمرکز اسددت‪ .‬از‬
‫قرار معلوم قوماندان جدید قوای امریکایی در افغانسددتان توسددعه فعالیتهدای نیروهددای امریکددایی را‬
‫در حمایت نزدیکتر از قوای امنیتی افغانستان پیشنهاد کرد که طرف منظدوری ریددیس جمهدور ابامدده‬
‫قرار گرفت و یک نتیجة بارز آن را در هدف قرار دادن مال اختر منصور رهبر طالبان توسط یددک‬
‫طیارۀ بی پیلوت امریکایی و کشته شدن او در نزدیکی کویته دیدیم‪ .‬جالدب ایددن اسددت کدده مددال اختددر‬
‫منصور حین بازگشت از ایران کشته شد و پاسپورت پاکستانی او شاهد سفرهای متواتر او به ایددران‬
‫بود‪ .‬در عین زمان امریکا تصمیم گرفت با قطع کمکهای مددالی بدرای خریددد طیددارات ‪۱‬ف شددانزده‪،‬‬
‫پاکستان را تحت فشار قرار دهد‪ .‬تمام اینها نشانه های خوبی از تغییددر سیاسددتهای امریکددا بدده نفددع‬
‫دولت افغانستان است‪ .‬اما آیا این سیاستها دوام خواهند یافت؟ زمان نشان داد که سیاسددتهای امریکددا‬
‫نوسانی بوده به سرعت تغییر پذیر اند‪.‬‬
‫ابهام در سیاستهای امریکا در مورد افغانستان‪ ،‬کشورهای مانند افغانسددتان مثددل پاکسددتان و عددراق‪،‬‬
‫ناشی از ابن الوقتی پالیسددیهای آنکشددور اسددت‪ .‬آنچدده سیاسددتهای جهددانی امریکددارا هدددایت میکنددد‬
‫اصول ایددیولوژیک و سیاسددی‪ ،‬از قبیددل حقددوق بشدر‪ ،‬دموکراسددی‪ ،‬آزادی‪ ،‬حفاظددت محددیط زیسددت‪،‬‬
‫مذهب و غیره نبوده منددافع تدداکتیکی و اسددتراتژیکی آن کشددور در تددأمین هژمددونی جهدانی آن اسددت‪.‬‬
‫امریکا در ایجاد‪ ،‬تکامل و زوال گروههای سیاسی‪-‬نظددامی در کشددورهای مختلددف ماننددد مجاهدددین و‬
‫طالبان در افعانستان‪ ،‬داعش و النصر در عراق و سوریه و مانند آنها کمک کرده و زمددانی هددم در‬
‫مخالفت با آنها قرار گرفته اند‪.‬‬
‫ژنرال اودیرنو لوی درستیز قبلی امریکا به شبکه خبری فاکس نیوز امریکا گفته بددود‪" :‬امریکددا مددی‬
‫توانست از ظهور داعش در عراق جلوگیری کند‪ ،‬البته اگر در عراق پیشتر پیوسددتگی مددی داشددت‪".‬‬
‫چیزیکه این جنرال میگوید یک تصدویر بسددیار سدداده‪ ،‬نددا آگاهاندده و گمددراه کنندده از علدل ظهددور و‬
‫گسترش داعش است‪ .‬وی میگوید‪" :‬اگر نیروهای آمریکایی در عراق می ماندند و در سددال ‪2011‬‬
‫از این کشور خارج نمی شدند ممکن می بود از آن چدده اکنددون در عددراق شدداهدش هسددتیم‪ ،‬بدده هددی‬
‫وجه نمی دیدیم‪ "..‬آیددا میتددوان بدده ایددن اعتددراف گفددت؟ در حقیقددت ایدن اظهددارات کمدک در کمپداین‬
‫انتخاباتی کاندیدهای حزب جموریخواه و در مخالفت با سیاستهای بارک اوبامه گفته شده است‪.‬‬
‫واقعیت آن است که امریکا مسوول ایجاد داعش و گسترش آن در عراق است اما ندده بخدداطر خددارج‬
‫شدن از آن‪ ،‬بلکه برعکس‪ ،‬بخاطر رفتن به عراق! در حقیقت اصددل اشددغال عدراق‪ ،‬انحددالل اردوی‬
‫نیرومند آن‪ ،‬درهم شکستن نیروهای متشکل ملددی غیددر مددذهبی ماننددد حددزب "بعددث"‪ ،‬انحدالل دولددت‬
‫عراق بخصوص سلطه قدرت مرکزی در کشور‪ ،‬تقسیم قدرت و کشور به حوزههای شددیعه‪ ،‬سددنی و‬
‫کرد‪ ،‬انجام اعمال ضددد انسدانی توسددط افدراد اردوی امریکدا سدبب آن شدد تددا زمیندده هددای ظهددور و‬
‫گسترش افکار افراطی مذهبی ضد امریکایی‪ ،‬ضد غربی و ضد ترقی و در نهایت داعش در عددراق‬
‫فراهم گردد‪.‬‬
‫در این شکی نیست که قدرتهای جهانی از جنبشها‪ ،‬تفاوتهای ایدددیولوژیک‪ ،‬احتالفددات سیاسددی و‬
‫قومی‪ ،‬منطقوی و عقیدتی مانند شیعه‪ ،‬سددنی و صدددها مددذهب و شدداخه نهفتدده در ایددن مدذاهب مانندد‪،‬‬
‫اسمعیلی‪ ،‬حنفی‪ ،‬شافعی‪ ،‬وهابی‪ ،‬دوازده امامی‪ ۹ ،‬امامی‪ ،‬احمدی و غیره برای رسیدن به مقاصددد و‬
‫منافع سیاسی و اقتصادی خود استفاده میکنند‪ .‬در این مورد هی سوالی وجددود نددارد‪ .‬ایددن تفاوتهددا‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪375‬‬

‫باید اول موجود باشند و زمینه های تاریخی و زمانی آن باید مساعد باشد تا قدرتهای جهانی بتوانند‬
‫از آن استفاده کنند‪ .‬هرگاه جنبش وهابی‪ ،‬سلفی‪ ،‬تکفیری در جوامع مسلمان موجود نباشددد قدددرتهای‬
‫بزرگ از جمله امریکا و انگلستان قادر به ایجاد آنها نیستند‪ .‬نطفههای این جنبش از دوصدسددال بدده‬
‫اینطرف در عربستان وجود داشت که نتیجه آن ایجاد دولت آل سعود با ایدیولوژی وهددابی بدده کمدک‬
‫انگلستان و امریکا در عربستان گردید‪ .‬حدداال سددلطنتی بددودن مددوروثی ایدن دولددت در نفددس خددود بددا‬
‫ایدیولوژی سلفی اسالم که اساس آن بر خالفت اسالمی استوار است تضاد دارد‪.‬‬
‫من با آن سخنان محمد محقق که میگوید جنبشهددای "اخدوانی" بسددتر طالبددان امددروزی و در نهایددت‬
‫داعش امروزی را هموار کردند کامالا موافق هستم‪ .‬در افغانستان جنبشهای سیاسی اسددالمی ماننددد‪،‬‬
‫حزب اسالمی گلبدین و جمعیت ربانی سالها عرق ریحتنددد امددا جنددبش بدددوی اسددالمی طالبددان ‪ -‬کده‬
‫تمام ایدیولوژی آنها را برداشت عامیانه و سلفی از اسالم و شریعت تشددکیل میدهددد و بدرای عامدده‬
‫مردم قابل فهم است ‪ -‬به سددادگی و سددرعت اعجداز آوری بدددون جنددگ همدده آنهدا را از قندددهار تددا‬
‫جاللآباد و کابل و هدرات تددا مزارشدریف کنددار زد و رژیددم قدرون وسددطایی خددود را ایجدداد کردنددد‪.‬‬
‫ربانی‪ ،‬گلبدین و غیره رهبران اسالم سیاسی بستر ایجاد دولت سلفی اسالم طالبددان را فدراهم کردنددد‪.‬‬
‫گروههای افراطی مذهبی تاجیک و اوزبیک همین کار را در آسیای میانه کرده اند‪.‬‬
‫رژیم طالبان در اوایددل بددرای امریکددا قابددل قبددول بددود امددا بدده تدددریج مدانع رسددیدن آنهددا بدده اهددداف‬
‫اقتصادی آنها گردید‪ .‬ایجاد داعش تکامددل جندبش طالبددان بدده مرحلدده عددالیتر ایجدداد خالفددت اسددالمی‬
‫است‪ .‬اگر ایجاد چنین رژیمی منافع غرب و اسراییل را تأمین کند‪ ،‬از آن حمایت حواهندکرد‪ .‬امددا از‬
‫قرار معلوم ایجاد یک خالفت بسیار نیرومند اسالمی با منابع سرشار نفت کدده آسدیای میاندده و شددرق‬
‫میانه را در بر گیرد با منافع علیای غرب و اسراییل مطابقت نخواهد داشت‪ .‬بنابر آن بددا آن مخالفددت‬
‫وجود دارد‪.‬‬
‫متأسفانه یکی از تواناییهای ستراتژیک پاکسددتان موقددف آنکشددور در هفتدداد سددال گذشددته بدده عنددوان‬
‫یگانه متحد غرب در منطقه است‪ .‬بعد از فروپاشدی اتحدداد شددوروی بددرای بیسددت سددال پاکسدتان ایددن‬
‫امتیاز را از دست داد‪ ،‬اما با ظهور مجدد روسیة پوتین در صحنه سیاسی و نظامی جهددان‪ ،‬پاکسدتان‬
‫به مقام مهم استراتژیک خود در منطقه برای غرب دوباره دست یافته است‪ .‬من قبالا نوشته بودم کدده‬
‫امریکا در هر زمانی پاکسددتان را بدده افغانسددتان تددرجیح داده و بددا تشدددید رقابتهدای تددازه امریکددا و‬
‫روسیه خطر آن وجود دارد که امریکا افغانستان را یکبار دیگر به پاکستان واگذار کند‪.‬‬

‫مقابله با تروریزم‬
‫اوضاع امنیتی در کشور بسیار ناگوار است‪ .‬با آمدن فصل گرما در افغانسددتان و بدداز شددن راههددای‬
‫صعب العبور فصل جنگهای بیشترشد و اوضاع امنیتی خرابتددر گردیددد‪ .‬در خرابتددر شدددن اوضدداع‬
‫امنیتی در افغانستان نقش عملیات ضرب الغصب پاکستان را برضد طالبان پاکسددتانی نمیتددوان نادیدده‬
‫گرفت‪ .‬با اجرای عملیات ضرب العضب‪ ،‬از مداه جدون سدال ‪ 2014‬بدده اینطددرف‪ ،‬اردوی پاکسددتان‬
‫عالوه بر طالبان پاکسددتانی جنگجویددان یوغدور‪ ،‬تاجیددک‪ ،‬چیچددین و اوزبیدک را از مندداطق قبددایلی‬
‫همسرحد با افغانستان بداخل افغانستان راند‪ .‬این جنگجویان‪ ،‬تعدادی با فامیلهددای خدود‪ ،‬بدده مندداطق‬
‫تحت کنترول طالبان در افغانستان پراگنددده شدددند‪ ،‬از جملده والیددات شددمالی همسددرحد بدا کشددورهای‬
‫آسیای میانه از بدخشان تا فاریاب که روسیه آنها را حوزه امنیتی خود بشدمار مددیآورد‪ .‬در والیدت‬
‫بدخشان گفته میشود حدود ‪ 500‬جنگجددوی خددارجی اکثدرا بددا فامیلهددای شدان مسددتقر شددده انددد کدده‬
‫بیشترین آنها را تاجیکها تشکیل میدهند و به تعقیب آنها جنگجویان وابسددته بده جنددبش اسددالمی‬
‫اوزبیکستان‪ ،‬چیچین ها و یوغورها هستند‪.‬‬
 ‫‪ □ 376‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫با آنکه طالبان افغان با این جنگجویان در مناطق مورد کنترول خدود همکداری مددیکننددد و عملیددات‬
‫مشترک را با آنها بر ضد نیروهای امنیتی افغان اجرا میکننددد امددا آهسددته آهسددته اختالفددات زیددادی‬
‫میان این دو گروه به میان آمده است‪ .‬جنگجویان خارجی از یکطرف بسیار خشن عمدل مددیکننددد و‬
‫از جانب دیگر در رفتار روزمره خود موازین طالبان را مراعات نمیکنند‪ .‬مولوی امان الدین والددی‬
‫نام نهاد طالبان در بدخشان میگوید که "شورای کویته از مددا میخواهددد بددا جنگجویددان خددارجی بدده‬
‫حیث مهمان رفتار مناسب نماییم اما ما با این جنگجویان مشکالت فراوان داریم‪ .‬از یکطددرف خددود‬
‫را مجاهد میگویند و از طرف دیگر زنهدای آنهددا از حجداب اسددالمی اسددتفاده نمددیکننددد" موضددوع‬
‫مهمتر این است که جنگجویان خارجی رفته رفته با داعش و آرمانهای آنان نزدیکتر میشددوند کده‬
‫این خود موجب بروز اختالفات با طالبان محلی میگردد‪.‬‬
‫روسیه‪ ،‬با درک اختالفات میان طالبان و جنگجویان خارجی در شمال افغانستان‪ ،‬میخواهد از ایددن‬
‫مسئله برای جلوگیری از گسترش داعش در شمال افغانستان و باالخره از نفوذ آنهددا بده کشددورهای‬
‫آسیای میانه استفاده کند‪ .‬اگر قرار باشد طالبان در مقابل نفوذ داعش به آسیای میانه سدی ایجدداد کننددد‬
‫و در دولت آینده افغانستان نیز سهیم شوند بنابر آن برقراری تماسهای قبلی روسددیه باطالبددان کددامالا‬
‫طبیعی جلوه مینماید‪ .‬گذشته از آن پاکستان‪ ،‬چین‪ ،‬امریکا‪ ،‬سعودی و قطر همه با طالبددان در تمداس‬
‫هستند و چرا باید تماس روسیه هیاهو ایجاد نماید‪.‬‬
‫کشددف گدددامهای اسددلحۀ سدداخت ایددران در س دالحکوتهای مرب دوط بدده طالبددان در بامیددان و افشددای‬
‫سفرهای متعدد مالاختر منصور رهبر مقتول طالبان بده ایدران‪ ،‬از روبددط بسدیار نزدیدک و گسددتردة‬
‫دولت ایران نیز با طالبان حکایت میکند‪.‬‬
‫چگونه باید با تشدید حمالت تروریستی در افغانسدتان مقابلدده کددرد؟ امکانددات دولدت افغانسددتان بددرای‬
‫مقابله با تروریزم طالبان چی است؟ آیا وقت آن رسیده تا دولت افغانسددتان تهدیدد بدده راجسددتر کددردن‬
‫جنبش طالبان به عنوان یک "سازمان تروریستی" در لیست سازمانهای تروریستی ملل متحد و هددر‬
‫دولتی که به آنها پناهگاه میدهد به عنوان کشورهای اسپانسر کننده تروریزم نماید؟ ایددن تهدیددد بایددد‬
‫همراه با تعیین یک ضرب العجل برای طالبان باشد کدده آنهددا رسددما همدده نددوع فعالیددت مسددلحانه را‬
‫مردود دانسته آتش بس در افغانستان را قبول کددرده بده پروسدده صددلح آمیددز بددرای اشدتراک خددود در‬
‫دولت رو آورند‪.‬اینگونه تهدید طالبدان و دولددت پاکسددتان را در دوراهددی تصددمیم قددرار خواهددد داد و‬
‫عملی شدن آن خطر وضع تعذیرات سیاسی‪ ،‬نظامی و اقتصادی را برای پاکستان از طرف شددورای‬
‫امنیت ملل متحد در بر خواهد داشت‪.‬‬
‫اما مشکل برگزیدن این پالیسددی بددرای دولددت افغانسددتان در عمدل آن اسددت کدده دولتهددای امریکدا و‬
‫انگلستان همیشه برداشت پاکستان از جنگ در افغانسددتان را بدده عنددوان جندگ میددان القددومی افغددانی‬
‫قبول کرده و ترجیح داده اند‪ .‬آیا این برداشت امددروز تغییددر کدرده اسددت؟ آیددا انگلسددتان و امریکددا از‬
‫چنین موقف حمایت خواهند کرد؟‬
‫سوال مهم این است که آیا روسیه و ایران میخواهند برای امریکددا و غددرب در افغانسددتان مزاحمددت‬
‫ایجاد کند و یا تمام این تالشهای آنها متوجه هدف استراتژیک پیشددگیری از نفددوذ داعدش بده آسددیای‬
‫میانه و ایران به کمک طالبان است؟ من به موقف دومی عقیده دارم! در این مورد حدود مناسددبات و‬
‫همکاری روسیه و ایران با طالبان را باید دانست‪ .‬عملکرد مسووالنه روسیه و ایددران در ایددن مدورد‬
‫اهمیت درجه اول دارد‪.‬‬
‫در عین زمان هرگاه استراتژی حمایت از طالبان برای مقابله بددا داعددش‪ ،‬قسددمیکه از جانددب جندرال‬
‫حمید گل چند روز قبل از وفاتش مطرح شد‪ ،‬مورد تأیید اردوی پاکستان باشد و طرف تطبیددق قددرار‬
‫گیرد ناگذیر به دوام جنگ در افغانستان می انجامد‪ .‬شاید هم عملیات ضرب العضب اردوی پاکستان‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪377‬‬

‫و راندن جنگجویان خارجی از مناطق قبایلی به افغانستان ناشدی از تددرس پاکسددتان از نفدوذ داعددش‬
‫در پاکستان توسط این جنگجویان بوده باشد‪.‬‬
‫روسیه تالشهای جاری چهار جانبه صلح را با طالبان به رهبددری امریکدا بیهددوده تلقددی میکنددد‪ .‬ایددن‬
‫بیهودگی را از یکطرف ناشی از عدم موجودیت یک جبهه متحد در میان طالبان بعددد از مدرگ مدال‬
‫عمر میداندد و از جانددب دیگددر عدددم موجودیددت یدک سیاسددت روشددن از جانددب دولددت افغانسددتان و‬
‫متحدان بینالمللی آن برای دادن امتیازات به طالبان‪.‬‬
‫به هرصورت نقش روسیه و پاکسددتان در تددأمین صددلح در افغانسددتان و توافددق بددا طالبدان از اهمیددت‬
‫زیادی برخوردار است‪ .‬دیپلوماسی دولدت افغانسددتان بایدد شدرایطی را ایجدداد کنددد کدده بدر اسدداس آن‬
‫طالبان نباید احساس کنند که با حمایت روسیه و پاکستان میتوانند زمام امور دولت افغانسددتان را بدده‬
‫عهده گیرند‪.‬‬

‫طالبان‪ ،‬داعش و سرنوشت افغانستان‬

‫تعدادی هستند که حوادث را از مجرای یک علت ارزیابی میکنند‪ .‬اینگونه برداشت به سدداده کددردن‬
‫قضایا منجر شده به خود فریبی و گمراهی می انجامد‪ .‬معموالا حوادث و پدیدده هددا محصددول علددل و‬
‫منشأ متعددی بوده که حتی ظاهراا متضاد به نظر میخورندد‪ .‬حدوادث مربددوط بدده افغانسددتان و نقددش‬
‫بازیگران آنها را نیز نباید از مجرای یک علت و یک بعد ارزابی کرد‪ .‬از آنجمله اسددت مددذاکرات‬
‫اخیر روسیه‪ ،‬چین و پاکستان در مسکو بدون سهمگیری افغانستان‪ .‬البتدده کده در تدداریکی قددرار دادن‬
‫افغانستان قابل تشویش است‪ ،‬اما باید جهات متعدد آن را درک کرد‪.‬‬
‫تجربۀ پنجدداه سددال اخیددر در کشدورهای اسددالمی نشددان میدهددد کدده اسددالم گرایددان یددک مسددیر رشددد‬
‫مظاعف افراطی گری را میپیماینددد‪ .‬اگددر هسددتۀ بزرگتدرین گروههددای مجاهدددین افغانسدتان‪ ،‬حددزب‬
‫اسالمی و حزب جمعیددت اسدالمی‪ ،‬را اسددالمگرایان مکتبددی از قمداش مکتدب اخوانالمسددلمین مصدر‬
‫تشکیل میداد‪ ،‬بستر فکری طالبان را معجونی از عقاید عنعنددوی اسددالم محلددی و عددوام پسددند زمددان‬
‫پدرکالنهای ما تشکیل میداد‪ .‬در مقایسه با این دو نوع برداشت از اسالم‪ ،‬داعش کددامالا یددک پدیدددۀ‬
‫متفاوتی است‪ .‬بستر فکری داعش را جنبش وهابی‪ ،‬سلفی‪ ،‬تکفیری میسددازد کدده هددف آن بازگشدت‬
‫به عقاید و شیوه های عمل زمان گسترش اسددالم در زمددان صدددر اسددالم یددا زمددان حضددرت محمددد‪،‬‬
‫یارانش و خلفای راشدین و ایجاد یک خالفت اسالمی استوار است‪ .‬این دکتورین دنیا را به دو گددروه‬
‫اسالم و کفر تقسیم کرده اشغال سرزمینهای کفر را هدف ایددن خالفددت دانسدته بدداز گشددت ایسددت بدده‬
‫عهد موالیگری که در آن قتل کفار را وجیبه مجاهد دانسته به غالمی گرفتن پسدران و مددردان آنهددا‬
‫و به کنیزی گرفتن زنان و دختران آنها و غضب داراییهددای آنهددا را جددایز میداننددد‪ .‬داعدش ایددن‬
‫دکتورین را در عراق و سوریه مو به مو به منصۀ تطبیق قرار داد و در چنددد سددال گذشددته جهانیدان‬
‫شاهد فروش زنان و دختران مردم در بازارها‪ ،‬نکاحهای اجباری جهادی‪ ،‬هولندداکترین جنایددات بدده‬
‫نام اسالم خاص محمدی توسط داعش بودند‪.‬‬
‫نطفههای جنبش وهابی‪ ،‬سلفی‪ ،‬از دوصدسال بدده اینطددرف در عربسددتان وجدود داشددت کدده نتیجدده آن‬
‫ایجاد دولت آل سعود با ایدیولوژی وهابی به کمک انگلستان و امریکا میباشد‪ .‬سعودی ها همه ساله‬
‫صدها میلیون دالر در راه توسعه ایدیولوژی وهابی در جهددان اسددالم مصدرف مددیکنندد کدده ایجدداد و‬
‫ادارة صدددها مسددجد و مدرسده مددذهبی در پاکسددتان از جملده ایدن پالیسددی اسدت‪ .‬امددا سددلطنتی بددودن‬
‫موروثی این دولت در نفس خود با ایدیولوژی سلفی اسالم که اساس آن بددر خالفددت اسددالمی اسددتوار‬
‫است تضاد دارد‪.‬‬
 ‫‪ □ 378‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫بدون شک نفوذ روز افزون داعش در افغانستان سبب تشویش پاکستان‪ ،‬روسددیه و چدین شددده اسددت‪.‬‬
‫در این هم شکی نیست که داعش تهدید جدی برای امنیت نه تنهددا ایددن سدده کشددور بلکدده افغانسددتان و‬
‫تمام کشورهای منطقه منجمله ایران محسوب میگردد‪ .‬برای پاکستان داعش یددک تهدیددد جدددی اسددت‬
‫بخصوص که داعش خارج از کنتددرول اسدتخبارات اردوی پاکسددتان ایجدداد شدده و در منطقدده ریشده‬
‫دوانیده و هژمونی اردوی پاکستان را با تهدید جدی روبرو کرده است‪ .‬بددی جهددت نیسددت کده جنددرال‬
‫حمید گل‪ ،‬این پدر معنوی گروههای تروریددزم سدداکن پاکسددتان‪ ،‬در یددک مصدداحبه چنددد روز قبددل از‬
‫مرگ خود به اردوی پاکتسان توصیه نمود تا از طالبان افغانستان برای جلوگیری از نفوذ داعددش بده‬
‫پاکستان کمک بگیرند‪ .‬او فکر میکرد که داعش از طریق ایران و افغانستان به پاکستان نفوذ خواهد‬
‫کددرد‪ .‬شدواهد امددروز خددالف آن را نشددان میدهددد‪ .‬حنیددف اتمددر مشدداور ارشددد امنیددت ملددی ریاسددت‬
‫جمهوری افغانستان اخیرا تأیید کرد که داعشیها از خاک پاکستان به والیت ننگرهددار نفددوذ کددرده و‬
‫اتباع پاکستانی در زمرۀ کشته شدهگان داعش در آن والیت بودند‪.‬‬
‫اردوی پاکستان در طول حیات خود از گروههای افراطی مدذهبی اول بددر ضددد هندوسددتان و متعاقبدا ا‬
‫بر ضد افغانستان استفاده کرده خاک خود را به مرکز تربیه و هدایت تروریزم بینالمللی مبدل نمود‪.‬‬
‫با شکست افراطیون در کشمیر و ایجاد بن بست در افغانسددتان‪ ،‬بدده تدددریج خددود پاکسددتان بدده عندوان‬
‫لقمۀ چربتری برای اسالم افراطی بروز نمود و طالبددان پاکسددتانی بدده تهدیددد مسدتقیم و جدددی بددرای‬
‫دولت و اردوی پاکستان عرض اندام کردند‪.‬‬
‫در خرابتر شدن اوضاع امنیتی در افغانسددتان‪ ،‬بخصدوص در شدمال کشدور‪ ،‬در دو سددال اخیددر از‬
‫یکطرف خالی امنیتی ناشی از خددروج قددوای ندداتو ازایددن مندداطق و از جانددب دیگرعواقددب عملیددات‬
‫ضرب الغصب اردوی پاکستان را برضد طالبان پاکستانی نمیتوان نادیده گرفت‪ .‬با اجددرای عملیدات‬
‫ضرب الغضب‪ ،‬از ماه جون سال ‪ 2014‬به اینطرف‪ ،‬اردوی پاکستان عدالوه بددر طالبددان پاکسددتانی‬
‫جنگجویان یوغور‪ ،‬تاجیک‪ ،‬چیچین و اوزبیک را از مناطق قبددایلی همسدرحد بددا افغانسددتان بددداخل‬
‫افغانستان راندند‪ .‬این جنگجویددان‪ ،‬تعدددادی بددا فامیلهدای خددود‪ ،‬از جملدده بدده مندداطق تحددت کنتددرول‬
‫طالبان در والیات شمالی همسرحد با کشورهای آسیای میانه از بدخشان تا فاریاب کدده روسدیه آنهدا‬
‫را حوزه امنیتی خود بشمار میآورد نیز پراگنده شدند‪ .‬در والیت بدخشان گفته میشددود حدددود ‪500‬‬
‫جنگجوی خارجی اکثرا با فامیلهای شان مستقر شدده انددد کدده بیشددترین آنهددا را تاجیکهدا تشددکیل‬
‫میدهند و به تعقیب آنها جنگجویان وابسته به جنبش اسددالمی اوزبیکسددتان‪ ،‬چیچینهددا و یوغورهددا‬
‫هستند‪ .‬با آنکه طالبان افغان با این جنگجویان در مناطق مددورد کنتدرول خددود همکدداری مددیکننددد و‬
‫عملیات مشترک را با آنها بر ضد نیروهای امنیتی افغان اجرا میکنند امددا برخورهدای جدددی میددان‬
‫آنها هم رخ داده است‪ .‬موضوع مهمتر این است کدده جنگجویددان خددارجی رفتده رفتدده بدا داعددش و‬
‫آرمانهای آنان نزدیکتر میشوند که این خود موجب بروز اختالفات با طالبان محلی میگردد‪.‬‬
‫روسیه‪ ،‬با درک اختالفات میان طالبان و جنگجویان خارجی در شمال افغانستان‪ ،‬میخواهد از ایددن‬
‫مسئله برای جلوگیری از گسترش داعش در شمال افغانستان و باالخره از نفوذ آنهددا بدده کشددورهای‬
‫آسیای میانه استفاده کند‪ .‬اگر قرار باشد طالبان در مقابل نفوذ داعش به آسیای میانه سدی ایجدداد کنندد‬
‫و در دولت آینده افغانستان نیز سهیم شوند بنابر آن برقراری تماسهای قبلی روسیه با طالبددان کددامالا‬
‫طبیعی جلوه مینماید‪ .‬گذشته از آن پاکستان‪ ،‬چین‪ ،‬امریکا‪ ،‬سعودی و قطر همه با طالبدان در تمدداس‬
‫هستند تماس روسیه با آنها نباید هیاهو ایجاد نمایددد‪ .‬کشددف اخیددر گدددامهای اسدلحۀ سدداخت ایددران در‬
‫سالحکوتهای مربوط به طالبان در بامیان و افشای سفرهای متعدد مال اختر منصور رهبددر مقتددول‬
‫طالبان به ایران‪ ،‬از روابط بسددیار نزدیددک و گسدتردة دولددت ایددران نیددز بدا طالبدان حکایددت میکنددد‪.‬‬
‫طوریکه معلوم میشود این کشور ها مشددورۀ جنددرال حمیددد گددل را در حمایددت از طالبددان بددر ضددد‬
‫داعش بسیار جدی گرفته اند‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪379‬‬

‫متأسفانه این برداشددت پاکسدتان‪ ،‬کدده جنددگ در افغانسددتان یددک مبدارزۀ قددومی و زبددانی عمدددتا ا میددان‬
‫پشتونها با تاجیکها و هزارهها است‪ ،‬از موضعگیری شورای نظار و حامیان آنهدا در مقابددل قددوم‬
‫پشتون ناشی میشود (بدده مصدداحبه اخیددر جنددرال پرویددز مشددرف ریددیس جمهددور اسددبق پاکسددتان بددا‬
‫تلویزیون طلوع مراجعه کنید)‪ .‬این افراد و گروههددا‪ ،‬چدده در دولددت و چدده خددارج از دولددت‪ ،‬چدده در‬
‫لباس جامعه مدنی و چه از طریق مطبوعات و رسانههای وابسدته تفدداوتی میدان پشدتونها و طالبددان‬
‫قایل نیستند و تمام رهبران پشتون شددامل دولددت و خددارج از دولددت را بشددمول ریددیس جمهددور غندی‬
‫طالب یا طالب پرور میدانند و بر همین اساس گسترش چنگ را در شمال کشدور ناشددی از حمایددت‬
‫این افراد میدانند‪.‬‬
‫شواهد نشددان میدهددد کده ابهددام موجددود در سیاسدت امریکددا در مقابددل طالبددان در افغانسددتان درعددم‬
‫وضاحت از تعریف دوست و دشمن بطور رسمی از جاندب دولددت افغانسددتان سددهم عمددده دارد‪ .‬ایددن‬
‫سر درگمی ناشی از ابهام در خصلت مبارزه مسلحانه طالبددان در افغانسددتان نیددز نهفتدده اسددت‪ .‬چنددین‬
‫ابهامی باالی سیاستهای دوستان بینالمللی دولت افغانستان در مقابل دولت افغانسدتان و طالبدان نیددز‬
‫نقش دارد‪ .‬ابهام در سیاستهای امریکا در مورد افغانستان‪ ،‬کشورهای مانند افغانستان مثددل پاکسددتان‬
‫و عراق‪ ،‬ناشی از ابن الوقتی پالیسیهای آنکشور است‪ .‬آنچدده سیاسددتهای جهددانی امریکددارا هدددایت‬
‫میکندد اصددول ایدددیولوژیک و سیاسددی‪ ،‬از قبیددل حقددوق بشددر‪ ،‬دموکراسددی‪ ،‬آزادی‪ ،‬حفاظددت محددیط‬
‫زیست‪ ،‬مذهب و غیره نبوده منافع تاکتیکی و استراتژیکی آن کشور در تدأمین هژمددونی جهددانی آن‬
‫اسددت‪ .‬امریکددا در ایجدداد‪ ،‬تکامددل و زوال گروههددای سیاسددی‪-‬نظ دامی در کشددورهای مختلددف ماننددد‬
‫مجاهدین و طالبان در افعانستان‪ ،‬داعش و النصر در عدراق و سددوریه و ماننددد آنهدا کمدک کددرده و‬
‫زمانی هم در مخالفت با آنها قرار گرفته اند‪.‬‬
‫اما باید بخاطر داشت کدده هرگداه جندبش وهددابی‪ ،‬سددلفی‪ ،‬تکفیددری در جوامددع مسدلمان موجددود نباشددد‬
‫قدرتهای بزرگ از جمله امریکا و انگلستان قادر به ایجداد آنهددا نیسددتند‪ .‬طوریکدده قددبالا گفتده شددد‬
‫نطفههای این جنبش از دو صدسال به اینطرف در عربستان وجود داشت که نتیجه آن ایجدداد دولددت‬
‫آل سعود با ایدیولوژی وهابی به کمک انگلستان و امریکا در عربستان گردیدد‪ .‬حدداال سددلطنتی بددودن‬
‫موروثی این دولت در نفس خود با ایدیولوژی سلفی اسالم که اساس آن بددر خالفددت اسدالمی اسددتوار‬
‫است تضاد دارد‪ .‬در حقیقت جنبشهای "اخوانی" بستر طالبان امروزی و در نهایت داعش امددروزی‬
‫را هموار کردند‪ .‬در افغانستان جنبشهای سیاسی اسددالمی ماننددد‪ ،‬حددزب اسدالمی گلبدددین و جمعیددت‬
‫ربانی سالها عرق ریحتند اما جنبش بدوی اسالمی طالبان ‪ -‬کدده تمدام ایدددیولوژی آنهدا را برداشددت‬
‫عامیانه از اسالم و شریعت تشکیل میدهد و برای عامه مردم قابل فهم است ‪ -‬به سددادگی و سددرعت‬
‫اعجاز آوری بدون جنگ همه آنها را از قندهار تا جاللآباد و کابل و هرات تددا مددزار شددریف کنددار‬
‫زد و رژیم قرون وسطایی خود را ایجاد کردند‪ .‬ربانی‪ ،‬گلبدین و غیره رهبران اسددالم سیاسددی بسدتر‬
‫ایجاد دولت اسالم طالبان را فراهم کردند‪ .‬گروههای افراطی مذهبی تاجیک و اوزبیک همین کار را‬
‫در آسیای میانه کرده اند‪ .‬رژیم طالبان در اوایددل بددرای امریکددا قابددل قبددول بددود امددا بدده تدددریج مدانع‬
‫رسیدن آنها به اهداف اقتصادی آنها گردید‪ .‬ایجاد داعش تکامل جنبشهددای مجاهددین و طالبددان بدده‬
‫مرحله عالیتر ایجاد خالفت منطقوی اسالمی است‪ .‬اگر ایجاد چنین رژیمددی منددافع غدرب و اسددراییل‬
‫را تأمین کنددد‪ ،‬از آن حمایددت خواهنددد کدرد‪ .‬امددا از قدرار معلددوم ایجدداد یددک خالفددت بسددیار نیرومنددد‬
‫اسالمی با منابع سرشار نفت که آسیای میانه و شرق میانه را در بر گیدرد بددا مندافع علیددای غدرب و‬
‫اسراییل مطابقت نخواهددد داشددت‪ .‬بنددابر آن بددا آن مخالفددت وجددود دارد‪ .‬همچنددان آیدا اردوی پاکسددتان‬
‫حاظر است دولت مستقل خود را لغو کرده در یک خالفت اسالمی "خراسان" با افغانستان و آسددیای‬
‫میانه مدغم شود؟ به یقین که اردوی پاکستان چنین خیالی در سر نخواهد داشت‪.‬‬
‫سوال مهم این است که آیا روسیه و ایران میخواهند برای امریکددا و غددرب در افغانسددتان مزاحمدت‬
 ‫‪ □ 380‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫ایجاد کنند و یا تمام این تالشهای آنها متوجه هدف استراتژیک پیشگیری از نفوذ داعش بدده آسددیای‬
‫میانه و ایران به کمک طالبان است؟ من به موقف دومی عقیده دارم! در این مورد حدود مناسددبات و‬
‫همکاری روسیه و ایران با طالبان را باید دانست‪ .‬عملکرد مسووالنه روسیه و ایدران در ایددن مددورد‬
‫اهمیت درجه اول دارد‪ .‬در عین زمان هرگاه استراتژی حمایددت از طالبدان بددرای مقابلدده بددا داعددش‪،‬‬
‫قسمیکه از جانب جنرال حمید گل مطددرح شددد‪ ،‬مددورد تأییددد اردوی پاکسددتان قدرار گرفتده و طددرف‬
‫تطبیق قرار دارد‪ .‬این امر ناگذیر به دوام جنگ در افغانستان مددی انجامددد‪ .‬عملیددات ضددرب الغضددب‬
‫اردوی پاکستان و راندن جنگجویان خارجی از مناطق قبایلی به افغانستان ناشددی از تددرس پاکسدتان‬
‫از نفوذ داعش در پاکستان توسط این جنگجویدان میباشددد‪ .‬روسددیه تالشهددای جداری چهدار جانبدده‬
‫صلح را با طالبان به رهبری امریکا بیهوده تلقی میکند‪ .‬این بیهودگی را از یکطرف ناشددی از عدددم‬
‫موجودیت یک جبهه متحد در میان طالبان بعد از مرگ مال عمدر و جانشددین او میدانددد و از جانددب‬
‫دیگر عدم موجودیت یک سیاست روشدن از جانددب دولددت افغانسددتان و متحدددان بینالمللددی آن بددرای‬
‫دادن امتیازات به طالبدان‪ .‬بدده هرصدورت نقددش روسدیه و پاکسددتان در تددأمین صددلح در افغانسددتان و‬
‫توافق با طالبان از اهمیت زیادی برخوردار است‪ .‬در حالیکه دولدت روسددیه در عددین زمددان رسددما‬
‫سیاست حمایت از دولت افغانستان و ایجاد صلح در این کشور را تعقیددب میکندد‪ ،‬دیپلوماسددی دولددت‬
‫افغانستان باید شرایطی را ایجاد کند که بر اساس آن طالبان نباید احساس کنند که با حمایت روسیه و‬
‫پاکستان میتوانند زمام امور دولت افغانستان را به عهده گیرند‪ .‬اینکه کنفددرانس سدده جانبدده پاکسددتان‪،‬‬
‫چین و روسیه در مسکو تصمیم گرفت تا از دولت افغانستان در نشست بعدی دعدوت بدده عمددل آورد‬
‫نشانۀ خوبی بوده و دیپلوماسی دولت افغانستان باید فعاالنه با سایر قدددرتهای منطقدده در ایجدداد یددک‬
‫تفاهم برای مقابله با داعددش و کشددانیدن طالبددان در جهددت خددتم جنددگ و قبددول یددک مصددالحۀ ملددی و‬
‫شراکت در دولت سعی کند‪ .‬این چنین سیاست همین اکنون بدده کمدک روسددیه در مدورد حددل بحددران‬
‫سوریه در جریان است‪.‬‬

‫مرگ مال عمر رهبر جنبش طالبان‬

‫(متولد سال ‪۱۹۶۰‬ع وفات ‪۲۰۱۳‬ع؟)‬
‫بعد از تأیید خبر مرگ مال عمر از جانب جنبش طالبان شورای کویته معاون او مددال اختددر منصددور‬
‫را به عنوان رهبر انتخاب کرد‪ .‬نشر خبر مرگ مال عمر سوالهای زیادی را مطرح میکند‪:‬‬
‫‪ .1‬آیا چنین شخصی اصالا وجود داشت؟‬
‫‪ .2‬آیا مال عمر صرف اسمی بود برای اختفای رهبر اصلی طالبان در وجددود یددک افسددر عالیرتبدده‬
‫آی اس آی؟‬
‫‪ .3‬چگونه طالبان قادر به مخفی نمودن مرگ مال عمر برای بیش از دو سال گردیدند؟‬
‫‪ .4‬چرا خبر مرگ مال عمر حاال نشر گردید؟‬
‫‪ .5‬چه کسی و چرا این خبر را حاال فاش ساخت؟‬
‫‪ .6‬آیا نشر خبر مرگ مال عمر ناشی از شدت اختالفات درونی میان جنبش طالبان است؟‬
‫‪ .7‬آیا نشر این خبر در این زمددان بددرای بددرهم زدن پروسدده نددو آغدداز صددلح میددان دولددت و طالبددان‬
‫میباشد؟‬
‫‪ .8‬آیا نشر این خبر در این هنگام بیانگر آن است که پاکستان به طالبان بدده عنددوان نمایندددههای شددان‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪381‬‬

‫در افغانستان بیشتر از این نیاز ندارند؟‬

‫‪ .9‬خبر مرگ مال عمر را چه مقامی برای بیش از دو سال مخفی نگهداشت؟‬
‫‪ .10‬آیا اختالفات درونی میان گروههای طالبان و بخصوص ظهور و توسددعه داعددش در کشدورو‬
‫در منطقه قابلیت آنها را برای رسیدن به یک توافق صلح با دولت افغانستان تضعیف نموده است؟‬
‫‪ .11‬آیا نشر خبر مرگ مالعمر به گسترش بیشتر داعش در افغانستان منجر خواهد شد؟‬
‫‪ .12‬از قدرار معلددوم جنددبش طالبدان نیدز از نشددر خبددر مددرگ مددال عمددر در مطبوعدات پاکسددتانی‬
‫(ظاهراا به نقل از اعالمیه ارگ ریاست جمهوری افغانستان) دست و پاچه شددده انددد‪ .‬آنهددا تددا ‪ ۱۶‬تددا‬
‫ساعت بعد از نشر این خبر در مطبوعات پاکستانی موضوع را تأیید نکردند‪ .‬این امر نشدان میدهددد‬
‫که آنها هم نمیدانستند چگونه با موضوع بر خورد کنند‪.‬‬
‫بر خالف القاعده و داعش که جانشینی رهبرانشان تنظیم شده است‪ .‬مقام مال عمددر بدده عنددوان "امیدر‬
‫المومنین" قابل انتقال به شخص دیگری نبود‪.‬‬

‫دروغگویی آی اس آی‬
‫بر اساس خبر واشنگتن پوست یک مقددام سددابق پاکسددتانی میگویددد کدده آی اس آی بدده رهبددران فعلددی‬
‫دولت پاکستان هم در مورد مال عمدر دروغ گفتدده بدود‪ " :‬ای‪ ،‬اس‪ ،‬ای بدده رهبددران پاکسددتان در مدداه‬
‫مددارچ سددال جداری اطددالع داده بدود کدده «مالعمددر بدده شدددت بیمددار اسددت و حدالتش وخدیم تددر شددده‬
‫میرود‪"».‬‬

‫درگیریها میان شاخههای مختلف طالبان‬

‫منابع امنیتی افغان به طلوع نیوز میگویند که در جریان ‪ ۲۴‬ساعت گذشته شاخههای مختلف طالبددان‬
‫دست کم سه بار در کویته باهم درگیر شده اند‪ .‬این منبددع میگویددد کده حملدۀ اول زمدانی رخ داد کدده‬
‫یک کاروان طالبان معاون مال اختددر منصددور را بدده جددای دیگددر انتقددال مدیداد‪ .‬ایددن منبددع همچنددین‬
‫میافزاید که مولوی هیبت للا معاون رهبر جدید طالبان از این حمله جان به سالمت برده است‪ .‬ایدن‬
‫حمله از سوی مردان ناشناس مسلح در ایالت بلوچستان پاکستان رخ داده است‪.‬‬
‫این منبع که نمیخواهد نامی از وی بدرده شددود میگویددد کدده والددی پیشددین طالبدان بدرای ننگرهددار و‬
‫رئیس کمیته مرکزی گروه نیز در این کاروان حضور داشتند‪ .‬ایدن حملده در بیددرون شدهر چمددن در‬
‫نزدیکی کویته صورت گرفته و این منبع میگوید که هرچند مولوی هیبتللا و مولوی عبدالکبیر از‬
‫این حمله جان به سالمت بردند اما سه رهبر دیگر طالبان در نتیجه این حمله زخم برداشته اند‪ .‬گفتدده‬
‫شده است رهبران طالبان برای به دستآوردن حمایت مردم و دیگر مالهددا راهددی ایددن منطقدده بودنددد‬
‫که هدف حمله مردان مسلح ناشناس قرار گرفتند‪ .‬چمن زادگاه مال عبدالرزاق است‪ ،‬شخصددی کده بدا‬
‫گزینش مال منصور به حیث جانشین مال عمر و رهبر جدید گروه طالبان شدیدا مخالف است‪ .‬در دو‬
‫روز گذشته درگیریهای مشابه میان جناحهای دیگر طالبان در شهر کویته صددورت گرفتده اسددت و‬
‫تاکنون از آمار تلفات ناشی از این حمله ها در دست نیست‪.‬‬

‫داعش و زمینه های توسعۀ آن‬

 ‫‪ □ 382‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫یک دوست بسیار قدیم بنده محتددرم ‪ Noor Nasheet‬نددور نشددیط در کددامنتی بدده ارتبدداط مصداحبه‬
‫محمد محقق در مورد داعش و شرایط ایجاد و توسعه آن نوشت که‪" :‬بددرادر ارجمنددد محتددرم خالدددی‬
‫عزیز به نظر شخص من داعش را مانندد نفددری کدده بددین دو تدیم فوتبددال را کنتددرول و بدده اصددطالح‬
‫فولهای هریک تیم را زیددر سدلطه و کنتددرول خدود دارد و متوجدده خطاهددای ان تدوأم بدا تماشدداچیان‬
‫میباشد گروپ داعش را همین قسو تصور کن ان پالنهای مخفی که در منطقدده قدددرت مندددان دارن‬
‫گاهی به نام یک گروه وگاهی به نام گروهی دیگر با تغیر در پالیسی برای رسددیدن بدده اهددداف خددود‬
‫طرح و در عمل پیاده میکند اینکه گفته ان قدددرتهای بدزرگ وسددرمایه دارن بدداالی اشدیای مدددفون‬
‫شده میجنگند ودر باره هریددک بدده نامهددای ایددن وان بددا در نظدر داشددت اهدداف شددان و مخصوصدا‬
‫جامعه افغانی پالیسی را قبالا طرح کرده و در عمل پیاده خواهند نمود زیرا محترم شما همه چیددز را‬
‫میدانید‪".‬‬
‫پاسخ من چنین بود‪:‬‬
‫محترم نشیط عزیز! در این شکی نیست که قدرتهای جهانی از جنبشها‪ ،‬تفاوتهددای ایدددیولوژیک‪،‬‬
‫اختالفات سیاسی و قومی‪ ،‬منطقوی و عقیدتی مانند شدیعه‪ ،‬سددنی و صدددها مددذهب و شداخه نهفتدده در‬
‫این مذاهب مانند‪ ،‬اسمعیلی‪ ،‬حنفی‪ ،‬شافعی‪ ،‬وهابی‪ ،‬دوازده امامی‪ ۹ ،‬امدامی‪ ،‬احمدددی و غیدره بددرای‬
‫رسیدن به مقاصد و منافع سیاسی و اقتصادی خود استفاده میکنند‪ .‬در این مورد هدی سددوالی وجددود‬
‫ندارد‪ .‬این تفاوتها باید اول موجود باشند و زمیندده هددای تدداریخی و زمددانی آن بایددد مسدداعد باشددد تددا‬
‫قدرتهای جهانی بتوانند از آن استفاده کنند‪ .‬هرگاه جنبش وهابی‪ ،‬سلفی‪ ،‬تکفیری در جوامع مسددلمان‬
‫موجود نباشد قدرتهای بزرگ از جمله امریکا و انگلستان قادر به ایجاد آنها نیستند‪ .‬نطفههای ایددن‬
‫جنبش از دوصدسال به اینطرف در عربستان وجددود داشددت کدده نتیجدده آن ایجدداد دولددت آل سددعود بدا‬
‫ایدیولوژی وهابی به کمک انگلستان و امریکا در عربستان گردید‪ .‬حاال سلطنتی بودن مددوروثی ایددن‬
‫دولت در نفس خود با ایدیولوژی سلفی اسالم که اساس آن بددر خالفددت اسددالمی اسددتوار اسددت تضدداد‬
‫دارد‪ .‬من با آن سخنان محقق که میگوید جنبشهددای "اخدوانی" بسدتر طالبددان امددروزی و در نهایددت‬
‫داعش امروزی را هموار کردند کامالا موافق هستم‪ .‬در افغانستان جنبشهای سیاسی اسددالمی ماننددد‪،‬‬
‫حزب اسالمی گلبدین و جمعیت ربانی سالها عرق ریحتندد امددا جنددبش بدددوی اسددالمی طالبددان ‪ -‬کدده‬
‫تمام ایدیولوژی آنها را برداشت عامیانه و سلفی از اسالم و شریعت تشددکیل میدهدد و بددرای عامدده‬
‫مردم قابل فهم است ‪ -‬به سددادگی و سددرعت اعجدداز آوری بددون جنددگ همدده آنهدا را از قندددهار تددا‬
‫جاللآباد و کابل و هددرات تددا مزارشددریف کنددار زد و رژیدم قددرون وسددطایی خددود را ایجدداد کردنددد‪.‬‬
‫ربانی‪ ،‬گلبدین و غیره رهبران اسالم سیاسی بستر ایجاد دولت سلفی اسالم طالبددان را فدراهم کردندد‪.‬‬
‫گروههای افراطی مذهبی تاجیک و اوزبیک همین کار را در آسیای میانه کرده اند‪ .‬رژیم طالبان در‬
‫اوایل برای امریکا قابل قبول بود اما به تدریج مانع رسیدن آنها بدده اهددداف اقتصددادی آنهددا گردیددد‪.‬‬
‫ایجاد داعش تکامل جنبش طالبان به مرحلدده عددالیتر ایجدداد خالفددت اسددالمی اسددت‪ .‬اگددر ایجدداد چنددین‬
‫رژیمی منافع غرب و اسراییل را تأمین کند‪ ،‬از آن حمایت حواهندکرد‪ .‬اما از قرار معلوم ایجاد یک‬
‫خالفت بسیار نیرومند اسالمی با منابع سرشار نفت که آسیای میانه و شرق میانه را در بددر گیددرد بددا‬
‫منافع علیای غرب و اسراییل مطابقت نخواهد داشت‪ .‬بنابر آن بددا آن مخالفددت وجددود دارد‪ .‬مصداحبه‬
‫محقق بسیار جالب است‪.‬‬

‫آیا امریکا مسوول ظهور و گسترش داعش در عراق است؟‬

‫ژنرال اودیرنو لوی درستیز امریکا که قرار است تا چهار هفته دیگر و بعد از ‪ 40‬سددال خدددمت در‬
‫اردوی آمریکا این سمت را ترک کند‪ ،‬به شبکه خبری فاکس نیوز امریکا گفتدده اسددت‪" :‬امریکددا مددی‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪383‬‬

‫توانست از ظهور داعش در عراق جلوگیری کند‪ ،‬البته اگر در عراق پیشتر پیوستگی می داشت‪".‬‬
‫چیزیکه این جنرال میگوید یک تصویر بسددیار سدداده‪ ،‬نددا آگاهاندده و گمددراه کننددده از علددل ظهددور و‬
‫گسترش داعش است‪ .‬وی میگوید‪" :‬اگر نیروهای آمریکایی در عراق می ماندند و در سددال ‪2011‬‬
‫از این کشور خارج نمی شدند ممکن می بود از آن چده اکنددون در عدراق شداهدش هسددتیم‪ ،‬بدده هددی‬
‫وجه نمی دیدیم‪ "..‬آیددا میتددوان بدده ایددن اعتددراف گفددت؟ در حقیقددت ایددن اظهددارات کمددک در کمپداین‬
‫انتخاباتی کاندیدهای حزب جمهوریخواه و در مخالفت با سیاستهای بارک اوبامه گفته شده است‪.‬‬
‫واقعیت آن است که امریکا مسوول ایجاد داعش و گسترش آن در عراق است اما نده بخدداطر خددارج‬
‫شدن از آن‪ ،‬بلکه برعکس‪ ،‬بخاطر رفتن به عراق! در حقیقت اصدل اشددغال عددراق‪ ،‬انحددالل اردوی‬
‫نیرومند آن‪ ،‬درهم شکستن نیروهای متشکل ملددی غیدر مدذهبی ماننددد حددزب "بعددث"‪ ،‬انحددالل دولددت‬
‫عراق بخصوص سلطه قدرت مرکزی در کشور‪ ،‬تقسیم قدرت و کشور به حوزههای شددیعه‪ ،‬سددنی و‬
‫کدرد‪ ،‬انجددام اعمددال ضدد انسددانی توسدط افدراد اردوی امریکدا سدبب آن شددد تددا زمینددههای ظهددور و‬
‫گسترش افکار افراطی مذهبی ضد امریکایی‪ ،‬ضد غربی و ضد ترقی و در نهایت داعش در عدراق‬
‫فراهم گردد‪.‬‬

‫کوبیدن باای طبل صلح‬

‫باید بخاطر داشت که جبر زمان حکم کرده و بجز کوبیدن باالی این طبل پاره صددلح بددرای رهبددران‬
‫ما راه دیگری وجود ندارد‪ .‬در آنزمان روسها فشار میآوردنددد کده بددا مخالفددان راه سددازش را پیدددا‬
‫کنید و در این زمان شرط اول ناتو و امریکا این است که دولددت افغانسددتان راههدای سددازش ملددی را‬
‫پیدا کند‪ .‬ما بیش از دو راه در پیش نداریم‪:‬‬
‫· کوبیدن بر طبل صلح همزمان با دفاع از کشور به امید آشتی ملی و امید بر آن که دولددت پاکسددتان‬
‫منافع دراز مدت اقتصادی و سیاسی خود را در منطقه و در آسیای میانه در دوستی بایک افغانسددتان‬
‫ترقیخواه ببیند‪ ،‬و‬
‫· راه دوم ختم هرگونه سعی در ایجاد پروسة صلح‪ ،‬تشدددید جنددگ و توقدع شکسددت کامددل طالبددان از‬
‫راه جنگ‪.‬‬
‫در شرایط فعلی تعریف مشخصى از تروریست را در افغانستان نه غنی ارایدده كددرده میتوانددد و ندده‬
‫عبداله‪ .‬امریکا و ناتو ساالنه بیش از ‪ ۵‬ملیارد دالر به افغانستان میدهنددداما آنهددا تعریددف مشخصددی‬
‫از دوست و دشمن در افغانستان ندارند‪ .‬امریکا طالبان را دشمن نمیداند‪ .‬اگددر ریدیس جمهددور غنددی‬
‫طالبان را تروریست به نامد باید دروازه هر گونه راه حددل سیاسددی را بددا آنهددا ببندددد و بده پیددروزی‬
‫نظامی چشم بدوزد‪ .‬آیا این پیروزی با در نظر داشت تواناییهای قوای امنیتی افغانستان امکان پددذیر‬
‫وعملی است و آیا امریکا با او توافق میکند؟‬
‫هر زمان امریکا و ناتو طالبددان را تروریسددت اعددالم کردنددد و پاکسددتان را مسددوول ادامدده جنددگ در‬
‫افغانستان دانستند و حاظر شدند از طریق شدورای امنیددت ملددل متحددد تعددذیرات الزم بدداالی پاکسددتان‬
‫وضع کنند در آنصورت افغانستان قادر خواهد بددود تدا طالبددان را تروریسدت خوانددده و پاکسدتان را‬
‫دولت حامی تروریزم اعالن کند و به پیروزی در جنگ به شکست نظامی طالبان امیدوار گردد‪.‬‬
‫کسانی هم هسددتند کدده میگوینددد هرگدداه دولددت افغانسددتان سیاسددت روشددنی در پدیش گرفتدده طالبددان ر‬
‫اتروریست بخواند امریکا و غرب و سددایر دوسددتان بینالمللدی بده پیددروی از دولددت افغانسددتان اقدددام‬
‫نموده طالبدان را تروریسدت خواهنددد خوانددد‪ .‬آنهددا میگوینددد سیاسددتهای فعلددی بینالمللددی در مددورد‬
 ‫‪ □ 384‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫طالبان ناشی از سیاست مجهول دولت افعانستان است‪ .‬این افراد نمیدانند که در افغانستان این سددگ‬
‫است که دم را تکان میدهد نه برعکس آن طوریکه مناسبات پاکستان و امریکا نشان میدهد!‬
‫بنابر آن دولتهای افغانستان به ناچار به کوبیدن طبل آشتی ملی و صلح ادامه خواهند داد و امید بددر‬
‫آن خواهد داشت که دولت پاکسددتان منددافع دراز مدددت اقتصددادی و سیاسدی خددود را در منطقدده و در‬
‫آسیای میانه در دوستی بایک افغانستان ترقیخواه ببیند نه در وجود یک افغانستان قرون وسطایی!‬
‫شناخت این واقعیتها و اجبار تاریخی توسط مخالفین راه صلح در داخل و خارج دولت وحدت ملددی‬
‫افغانستان ضروری است‪ .‬باید بدده تبلیغدات نددا سددالم مسدداوی دانسدتن طالبددان بددا پشددتونها خاتمدده داد‪.‬‬
‫کوبیدن طبل تفرقه ملی وزبانی و کوشش در تجرید سایر اقوام و والیات از طیفهددای اداره سیاسدی‬
‫ودولتی در نهایت به تجرید خددودی مددی انجامددد‪ .‬الزم اسدت در موفقیددتهددا و در ناکددامیهددای دولددت‬
‫وحدت ملی خددود را شددریک دانسددت‪ .‬امتیددازات در قبدال خددود مسددئولیتها را هددم در بدر دارد‪ .‬ادامددة‬
‫انحصار قدرت سیاسی‪ ،‬اداری‪ ،‬نظامی‪ ،‬اقتصادی و فرهنگی کشور توسط گروه خاصی که اکثریددت‬
‫آنها وابسددته بدده قددوم و سددمت مشخصدی هسددتند در سددایۀ قدددرت و همکدداری نظدامی و لوژیسددتیکی‬
‫امریکا و ناتو برای همیشه میسر نیست‪ .‬این امر را امریکا و ناتو میدانند و سیاستهای آنها آن را‬
‫منعکس میسازد‪ .‬ایجاد صلح و زندددهگی در صددلح بده همزیسددتی مسددالمت آمیددز تمددام اقددوام در کندار‬
‫همدیگر مطابق به احکام قانون اساسی کشور نیاز دارد‪.‬‬

‫منشور صلح برای افغانستان‬

‫این منشورتوسط اینجانب خطاب به دولت جمهوری اسالمی افغانستان‪ ،‬تنظیم طالبان و دولت‬
‫ایاالت متحده امریکا تهیه و از جانب اتحاد یکتعداد وطن دوستان به مقامات مربوطه ارسال‬
‫گردید‪.‬‬
‫بیستم اپریل ‪2020‬م‬
‫اول ‪ -‬مقدمه‬
‫‪ .1‬نزدیک به دوسال مذاکره زلمئ خلیلزاد نمایند ٔه حکومت ایاالت متحده امریکا و مال برادر‬
‫نمایندهٔ تنظیم طالبان به تاریخ ‪ ۲۹‬فبروری ‪2020‬م مطابق دهم ماه حوت ‪ ۱۳۹۸‬توافقنامۀ‬
‫آوردن صلح به افغانستان را در قطر امضا کردند (موافقتنامهٔ قطر)‪.‬‬
‫‪ .2‬مقامهای امریکایی معتقد اند که این توافقنامه زمینهٔ خروج کامل قوای خارجی را از‬
‫افغانستان و زمینۀ مذاکرات بین االفغانی صلح را فراهم کرده میتواند؛‬
‫‪ .3‬همزمان با امضای توافقنامه میان امریکا و طالبان در قطر‪ ،‬مارک اسپر‪ ،‬وزیر دفاع ایاالت‬
‫متحده امریکا و محمد اشرف غنی‪ ،‬رییس جمهور افغانستان اعالمیۀ مشترکی را صادر کردند‬
‫(اعالمی ٔه کابل) که در آن از توافق صلح قطر حمایت شده و همچنان بر ادامۀ حمایت امریکا از‬
‫افغانستان‪ ،‬بخصوص حمایت از نیروهای امنیتی و دفاعی افغان تاکید شده است؛‬
‫‪ .4‬وبا توجه به این برداشت که مطابق دو سند فوق شرکتکنندگان مذاکرات بیناالفغانی در‬
‫مورد تاریخ و چگونگی آتشبس دائمی و فراگیر‪ ،‬از جمله میکانیزمهای اجرایی بحث خواهند‬
‫کرد که همراه با تکمیل و توافق در مورد نقشه راه سیاسی آینده افغانستان اعالم خواهد شد؛‬
‫‪ .5‬ما اعضای این اتحادیه این توافقات را یک فرصت استثنائی برای تآمین صلح و ختم جنگ‬
‫در افغانستان می پنداریم‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪385‬‬

‫‪ .6‬وقت آن رسیده تا جانبین منازعه با اغتنام از فرصت ایجاد شده باالی موقف های آشتی ناپذیر‬
‫که به امر صلح کمک نمیکند تجدید نظر نموده با یک روحیهٔ مثبت‪ ،‬سازنده و همکاری برای‬
‫دستیابی به ختم جنگ‪ ،‬تا ٔمین صلح و رسیدن به یک توافق سیاسی برای آیندهٔ کشور گام بردارند‪.‬‬
‫‪ .7‬ما امضا ٔ کننده گان این پیشنهاد بر آنیم که سخنان نمایند ٔه طالبان آقای عباس ستانکزی در‬
‫مورد اینکه "جنگ با امریکایی متوقف شده وجنگ با نیروهای دفاعی و امنیتی افغانستان ادامه‬
‫دارد" خودتا ٔیید کنند ٔه این واقعیت است که معضلهٔ طالبان با دولت جمهوری اسالمی افغانستان‬
‫خواهد بود نه با امریکا‪.‬‬
‫‪ .8‬اما تجربه نزده سال اخیر به وضاحت نشان داد که معضله طالبان با دولت جمهوری اسالمی‬
‫افغانستان از راه جنگ حل شدنی نیست‪ .‬طوریکه اعالمیه دولت با امریکا نشان میدهد دولت‬
‫جمهوری اسالمی افغانستان از حمایت امریکا و ناتو برخوردار بوده و این حمایت حتی در‬
‫صورت خروج کامل قوای امریکایی از افغانستان همچنان ادامه خواهد داشت‪.‬‬
‫‪ .9‬باید تردید نداشت که با وجود موافقتنامه قطر‪ ،‬قوای ناتو و امریکا تعهد کرده اند تا در‬
‫صورت حمله طالبان از قوای امنیتی افغان حمایت نمایند‪ .‬چنانچه در عمل معلوم شد که قوای‬
‫امریکایی با حمایت هوایی به کمک همرزمان افغانی خود شتافته اند طوریکه یک قوماندان‬
‫امریکایی در افغانستان اعالم کرد که در صورت ادامهٔ حمالت طالبان باالی پوسته های قوای‬
‫امنیتی دولت افغانستان آنها به کمک قوای امنیتی افغان خواهند شتافت‪.‬‬
‫‪ .10‬بنابر آن هرگونه اقدام در ادامه و تشدید جنگ همانند گذشته به پیروزی قاطع هی جانب‬
‫منازعه نه انجامیده بلکه تنها سبب ادامه تلفات جانی و مالی جانبین شده و مخالف روحی ٔه‬
‫موافقتنامهٔ قطر میباشد‪.‬‬
‫‪ .11‬با درک این امر ما معتقدیم که ادامه و تشدید جنگ به روند صلح کمک نمیکند و جریان‬
‫آزادی زندانیان طالبان را کند مینماید‪.‬‬
‫‪ .12‬همچنان ما معتقدیم که در ساحهٔ سیاسی نیز پافشاری باالی موقف های افراطی و دور از‬
‫واقعیت موجود به پیشرفت روند صلح کمک نمیکند‪ .‬اظهارات خالف روحیهٔ صلح توافقنامهٔ قطر‬
‫توسط نمایندگان طالبان از جمله اینکه "حکومتی در افغانستان وجود ندارد ما با نمایندگان واقعی‬
‫مردم افغانستان مذاکره خواهیم کرد" روند صلح را قبل از اینکه آغاز شود با شکست مواجه‬
‫میسازد!‬
‫‪ .13‬نباید فراموش کرد که امروز دولت جمهوری اسالمی افغانستان یک واقعیت عینی بین‬
‫المللی بوده و تنظیمهای جهادی سابقه‪ ،‬احزاب و چهره های سیاسی ایکه در طول نزده سال‬
‫گذشته در زیر چتر قانون اساسی جمهوری اسالمی افغانستان و با استفاده از امتیازات و‬
‫مسولیتهای آن شامل دولت جمهوری اسالمی افغانستان بوده اند در طول این مدت مورد غضب و‬ ‫ٔ‬
‫حمالت افراد مسلح تنظیم طالبان قرار گرفته و در پهلوی نیروهای امنیتی دولت قربانیها داده اند‪.‬‬
‫‪ .14‬بنابر آن تنظیمهای جهادی سابقه‪ ،‬احزاب و چهره های سیاسی در مذاکرات بین االفغانی‬
‫صلح نیزدر یک هیا ٔت مشترک با دولت شامل شده اند و بصورت هیاتهای مستقالنه در مذاکرات‬
‫صلح اشتراک نخواهند کرد‪.‬‬
‫‪ .15‬دولت به عنوان نماینده مشروع‪ ،‬رسمی و انعکاس دهنده دیدگاهها و نظریات‬
‫مجموعههای داخل نظام از قبیل گروههای قومی‪ ،‬احزاب سیاسی‪ ،‬نهادهای مدنی و اقشار آسیب‬
‫پذیر نظیر زنان‪ ،‬اقلیتها و قربانیان جنگ که در لویه جرگهٔ مشورتی صلح تبارز نمود‪ ،‬محسوب‬
‫گردیده مکلف است در روند صلح‪ ،‬حساسیتها و نگرانیهای اصلی این مجموعهها را در نظر‬
‫بگیرد‪.‬‬
‫‪ .16‬دولت بعد از مشوره های همه جانبه با اقشار وسیع جامعه‪ ،‬بخصوص با در نظرداشت‬
‫پیشنهادات مطروحه در لویه جرگهٔ مشورتی صلح‪ ،‬رییس و اعضای تیم مذاکره کنندهٔ مشترک‬
 ‫‪ □ 386‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫دولت و احزاب و شخصیتهای مطرح و اثر گذار سیاسی را معرفی نمود که ترکیب این هیا ٔت‬
‫طرف تائید امریکا‪ ،‬ناتو و اتحادیهٔ اروپا نیز قرار گرفت‪ .‬با معرفی این هیا ٔت مشترک دولت و‬
‫احزاب و شخصیتهای مطرح و اثر گذار سیاسی آمادگی خودرا برای آغاز مذاکرات بین االفغانی‬
‫صلح اعالم نمودند‪.‬‬
‫‪ .17‬ما معتقدیم که طالبان صالحیت رد هیا ٔت جانب مقابل خود را ندارند‪ .‬این اصل را جامعهء‬
‫بین المللی تا ٔیید کرده است‪.‬‬
‫دوم‪ -‬پیشنهادات‬
‫‪ .18‬توصی ٔه ما آن است که طالبان نباید فکر کنند با امضای موافقتنامه قطر جنگ را برده اند و‬
‫با انکار از موجودیت دولت افغانستان‪ ،‬آنچه باقیمانده صرف توافق با چند تنظیم سابقهٔ جهادی‬
‫برای اشتراک در دولت آیند ٔه امارت اسالمی طالبان میباشد‪ .‬اینگونه طرز تفکر دور از واقعیتهای‬
‫موجود و گمراه کنند برای صفوف طالبان است‪ ،‬راه بازگشت را مسدود نموده و کمکی به روند‬
‫صلح نمیکند‪.‬‬
‫‪ .19‬با توجه به آنکه ایاالت متحده امریکا‪ ،‬ناتو‪ ،‬اتحادیهٔ اروپا و تمام همسایگان افغانستان‬
‫منجمله دولتهای چین‪ ،‬هندوستان‪ ،‬پاکستان‪ ،‬ایران‪ ،‬ترکمنستان‪ ،‬ازبکستان و روسیه‪ ،‬آسترالیا و‬
‫اتحادیهٔ اروپا پیروزی اشرف غنی را در انتخابات اخیر ریاست جمهوری برسمیت شناخته و به‬
‫ایشان تبریک گفته اند؛‬
‫‪ .20‬ما معتقدیم که موجودیت دولت جمهوری اسالمی افغانستان یک واقعیت بین المللی است‬
‫که این مطلب را امیر قطر به نمایندگان طالبان در زمان امضای موافقطنامهٔ قطر نیز یادآوری‬
‫کرده است‪ .‬جامع ٔه جهانی به صدها بلیون دالر باالی آن در نزده سال گذشته سرمایگذاری نموده‬
‫است‪.‬‬
‫‪ .21‬بنابر آن با استفاده از فرصتیکه امضای موافقتنامه قطر برای رسیدن به صلح فراهم‬
‫نموده است زمان برداشتن گامهای عملی در جهت پیشبرد روند صلح و برگشت ناپذیر نمودن این‬
‫روند فرا رسیده است‪.‬‬
‫‪ .22‬پیشنهاد میکنیم که برای آوردن صلح به افغانستان‪ ،‬که آرمان تمام مردم افغانستان است‪،‬‬
‫طالبان انعطافیت الزم را نشان داده برخورد ایشان در مورد دولت افغانستان‪ ،‬با حفظ مخالفتهای‬
‫خود‪ ،‬سازنده‪ ،‬دپلوماتیک و پراګماتیک باشد‪.‬‬
‫‪ .23‬ما معتقدیم که در حقیقت ابعاد مربوط به شرایط خروج امریکا و ناتو از افغانستان میان‬
‫امریکا و طالبان توافق گردیده و حاال ابعاد داخلی معضله که شامل رسیدن به یک توافق سیاسی‬
‫بین االفغانی میباشد باید مورد بحث نمایندگان طالبان با هیا ٔت مشترک دولت‪ ،‬احزاب و چهره‬
‫های سیاسی و تنظیمهای جهادی سابق قرار بگیرد‪.‬‬
‫‪ .24‬حاال وقت آن است که طالبان نیز آمادگی خودرا برای آغاز مذاکرات صلح بدون قید و‬
‫شرط نشان دهند‪.‬‬
‫‪ .25‬اگر طالبان خواهان شمولیت هواخواهان خود در مذاکرات صلح هستند؛ که بدون شک‬
‫شامل جوانان‪ ،‬معلمین‪ ،‬استادان پوهنتون‪ ،‬زنان‪ ،‬داکتران طب‪ ،‬انجنیران‪ ،‬علمای حقوق‪ ،‬سیاست و‬
‫اقتصاد و غیره اند‪ ،‬از تعداد مالها در هیات خود کم نموده به عوض آنها یکتعداد نمایندگان این‬
‫قشرهارا شامل سازند‪.‬‬
‫‪ .26‬با گذشت بیش از چهل روز از امضای موافقتنامه قطر واضح گردید که پافشاری طالبان‬
‫باالی آزادی بدون قید و شرط و یکباره گی پنجهزار زندانی آنها که در زندانهای دولت بسر‬
‫میبرند غیر عملی میباشد‪ .‬به یقین که مشروط ساختن شروع مذاکرات صلح به آزادی این‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪387‬‬

‫زندانیان در ده روز بعد از امضای توافقنامه قطر بدون توافق باالی آتش بس یک تعهد قابل‬
‫تطبیق نبوده زیرا آزادی زندانیها مربوط دولت جمهوری اسالمی افغانستان میباشد‪.‬‬
‫‪ .27‬واضح است که آزادی بدون قید و شرط و یکباره گی پنجهزار زندانی طالبان در‬
‫شرایطیکه امریکاییان قوای خودرا از افغانستان خارج کنند اما طالبان همچنان به حمالت خود‬
‫باالی پوسته های امنیتی دولت ادامه دهند خطرات جدی امنیتی را برای دولت فراهم میکند‪.‬‬
‫‪ .28‬ما امضا ٔ کنندگان این پیشنهادات از پروگرام آزادی زندانیان جانبین که در جریان‬
‫مذاکرات بین االفغانی باالی آن توافق صورت بگیرد حمایت میکنیم‪.‬‬
‫‪ .29‬ما همچنان معتقدیم که اهداف مذاکرات بین االفغانی صلح باید میان جانبین واضح گردد‪.‬‬
‫‪ .30‬این مذاکرات را نباید فرصتی برای تشکیل مجدد امارت اسالمی طالبان و بدست آوردن‬
‫اهدافی از راه دپلوماسی دانست که در جبهه جنگ در حصول آنها موفق نشدند‪ .‬باالی این‬
‫موضوع درفیصله نام ٔه شورای امنیت ملل متحد به ارتباط موافتقنامه قطر نیز تآکید شده است‪.‬‬
‫‪ .31‬باید قبول کرد که بعد از ملیاردها دالر سرمایه گذاری جامعهٔ جهانی در افغانستان در‬
‫طول نزده سال گذشته و با توجه به پیشرفتهای حاصله در این راه احیا ٔ دوباره یک دولت‬
‫دیکتاتوری ضد تمدن‪ ،‬ضد معارف‪ ،‬ضد زنان و ضد پیشرفت و ترقی مذهبی هرگز در افغانستان‬
‫عملی شدنی نیست‪.‬‬
‫‪ .32‬طالبان مانند سائر اقشار جامعه حق دارند در صلح و امنیت کامل در حیات اجتماعی‪،‬‬
‫اقتصادی و سیاسی کشور در یک نظام جمهوری اسالمی بطور مساویانه با سائر اقشار جامعه‬
‫سهیم باشند‪.‬‬
‫‪ .33‬به نظر ما امضا ٔ کنند ه گان این پیشنهاد‪ ،‬اهداف مذاکرات صلح عبارت از ختم جنگ‪،‬‬
‫تا ٔمین صلح و فراهم آوری امکانات اشتراک همه اقشار جامع ٔه افغانی بشمول طالبان در حیات‬
‫اجتماعی‪ ،‬اقتصادی و سیاسی کشور در یک نظام جمهوری اسالمی میباشد‪.‬‬
‫‪ .34‬پافشاری باالی تشکیل یک دولت اسالمی بدون تعریف واضح و بدون ابهام اصول‬
‫دولتداری‪ ،‬اهداف اجتماعی‪ ،‬حقوق سیاسی مردم‪ ،‬نظام قانونگذاری‪ ،‬نظام قضایی و غیره برای‬
‫مردم افغانستان قابل قبول نیست‪.‬‬
‫‪ .35‬پیشنهاد میکنیم که هدف بنیادی جانبین مذاکرات بین االفغانی صلح توافق باالی یک نظام‬
‫جمهوری اسالمی درافغانستان مانند سایر ممالک متمدن اسالمی امروزی چون پاکستان‪،‬‬
‫اندونیزیا‪ ،‬مالیزیا‪ ،‬و ترکیه‪ ،‬و غیره باشد؛‬
‫‪ .36‬به نظر ما یک نظام متمدن جمهوری اسالمی باالی اصول انتخاب زعامت دولت و‬
‫حکومت توسط آرای مردم‪ ،‬سیستم پارلمانی انتخابی‪ ،‬نظام قضائی مدنی‪ ،‬تضمین قانونی عدالت‬
‫اجتماعی و تضمین حقوق و آزادیهای اتباع کشور بشمول تضمین حقوق مساویانهٔ زنان کشور در‬
‫حیات سیاسی‪ ،‬اجتماعی و اقتصادی کشوراستوار خواهد بود‪.‬‬
‫‪ .37‬ما معتقدیم که در چنین یک نظام متمدن جمهوری اسالمی وظیفه دولت استفاده از مزایای‬
‫تمدن و ترقی معاصر و آینده جهان‪ ،‬بهبود سطح و شرایط زندگی مادی و معنوی مردم افغانستان‬
‫از وطایف نظام دولتی میباشد‪.‬‬
‫‪ .38‬با توجه به مواد فوق از تمام جوانب ذیدخل مذاکرات بین االفغانی تقاضا مینماییم تا با در‬
‫مسولیت تاریخی خویش از فرصت های بدست آمده در راه ختم جنگ‪ ،‬تا ٔمین صلح و‬ ‫ٔ‬ ‫نظرداشت‬
‫ایجاد یک نظام دولتی اسالمی مترقی و عادالنه در افغانستان اقدام نمایند‪.‬‬
 ‫‪ □ 388‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫توافق صلح امریکا با طالبان‬

‫نمایندگان ایاالت متحده (زلمئ خلیلزاد) و طالبان (مال عبدالغنی برادر) به تاریخ ‪ ۲۹‬فبروری‬
‫‪2020‬م (‪ ۱۰‬حوت ‪ )۱۳۹۸‬توافقنامۀ صلح را بعد از نزدیک به دوسال مذاکره در قطر امضا‬
‫کردند که به گفتۀ مقامهای امریکایی زمینهٔ خروج کامل قوای خارجی را از افغانستان و زمینۀ‬
‫مذاکرات بین االفغانی را فراهم کرده میتواند‪ .‬همزمان با امضای توافقنامه میان امریکا و طالبان‬
‫در قطر‪ ،‬مارک اسپر‪ ،‬وزیر دفاع ایاالت متحده و محمد اشرف غنی‪ ،‬رییس جمهور افغانستان‬
‫اعالمیۀ مشترکی را صادر کردند که در آن بر ادامۀ حمایت امریکا از افغانستان‪ ،‬به خصوص‬
‫نیروهای امنیتی و دفاعی افغان تاکید شده است‪.‬‬
‫با گذشت چهل روز از امضای این موافقتنامه‪ ،‬حاال به تدریج واضح میگردد که زلمئ خلیلزاد با‬
‫وعدهٔ چرب اعطای جایزهٔ صلح نوبل برای دونالد ترامپ نگرانیها و مخالفتهای هفت ماه قبل او‬
‫را در مورد این توافق بر طرف کرده است! بدون شک در صورت تحقق خروج کامل سربازان‬
‫امریکایی از افغانستان و ختم طوانی ترین جنگ در تاریخ امریکا توأم با آوردن صلح در‬
‫افغانستان و ایجاد یک دولت همه شمول با اشتراک طالبان در افغانستان به رهبری و ابتکار‬
‫دولت امریکا تحت زعامت دونالد ترامپ‪ ،‬تمام شرایط ازمه اعطای جایزه صلح نوبل را تکمیل‬
‫خواهد کرد‪ .‬اما خالها و نواقص توافق قطر و فرضیه های غلط امریکاییها‪ ،‬پاکستانیها و طالبان‬
‫نشان داد که آرزوی گرفتن جایز ٔه صلح نوبل توسط دونالد ترمپ به این زودیها میسر نیست و‬
‫دونالد ترامپ باید انتظار بکشد‪.‬‬
‫موقف دولت بعد از انتخابات‬
‫حقیقت آن است که انتخابات تکمیل شد و اشرف غنی به حیث رییس جمهور منتخب مطابق احکام‬
‫قانون اساسی توسط رییس کمسیون انتخابات اعالم گردید و مراسم تحلیف انجام شد که رییس‬
‫ولسی جرگه‪ ،‬رییس مشرانوجرگه‪ ،‬قاضی القضات و اعضای ستره محکمه‪ ،‬دپلوماتهای خارجی‬
‫بشمول نماینده رییس جمهور امریکا و قوماندان قوای ناتو در افغانستان در مراسم تحلیف‬
‫اشتراک داشتند‪.‬‬
‫این که انتقال قدرت بر خالف خواسته های امریکا‪ ،‬پاکستان‪ ،‬طالبان‪ ،‬حامد کرزئ و همفکران‬
‫داخلی او و یکتعداد دیگر به رئیس جمهور انتخابی مطابق به احکام قانون اساسی از مجرای‬
‫دموکراسی صورت گرفت نه از طریق معامالت پشت پرده و تحمیلی مانند دولت موقت و یا‬
‫ادامهٔ حکومت وحدت ملی‪ ،‬مطابق منافع ملی کشور است‪ .‬به این صورت تمامیت نظام محفوظ و‬
‫احترام شد‪ .‬عبدللا و گروهش با اجرای مراسم تمردی تحلیف جعلی خالف قانون خودرا در‬
‫معرض تعقیب عدلی به جرم خیانت ملی قرار داده خواسته یا ناخواسته در جهت منافع‬
‫استراتژیک طالبان و پاکستان در مخالفت با حکومت افغانستان و تضعیف ان قرار گرفته اند‪.‬‬
‫در باال نوشتیم که انتقال قدرت به حکومت بعدی با تکمیل روند انتخابات سال ‪2019‬م بر خالف‬
‫خواسته های امریکا و دیگران مطابق به احکام قانون اساسی از مجرای دموکراسی صورت‬
‫گرفت نه از طریق معامالت پشت پرده و تحمیلی مانند دولت موقت و یا ادامهٔ حکومت وحدت‬
‫ملی‪ .‬متآسفانه طوریکه وقایع اخیر نشان داد باوجودیکه امریکا ناگذیر به قبولی نتیجه رسمی‬
‫اعالن شده انتخابات گردید و در مراسم تحلیف اشرف غنی اشتراک کرد و با تشکیل دولت‬
‫موازی مخالفت نمود اما در عین زمان به عوض مشوره دادن به قبولی نتایج انتخابات به عبدللا‬
‫با تعقیب یک سیاست دوگانه با تآکید بر ایجاد یک دولت همه شمول به معنی شراکت عبدللا در‬
‫قدرت اجرایی غیر مستقیم به تشویق عبدللا برای عدم پذیرش نتیجه رسمی انتخابات پرداخت‪.‬‬
‫هدف از این سیاست چیزی به جز تجدید و ادامهٔ حکومت مریض‪ ،‬ضعیف و غیر موثر وحدت‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪389‬‬

‫ملی سابقه نمیباشد تا بخصوص بعد از امضای موافقتنامه قطر بین امریکا و طالبان به نمایندگی و‬
‫ادامهٔ سیاست خارجی امریکا در کابل در جهت منافع استراتژیک امریکا عمل نماید‪ .‬اما‬
‫موضعگیریهای ملی گرایانهٔ رییس جمهور اشرف غنی در قبال آزادی زندانیان طالبان‪ ،‬هیا ٔت‬
‫مذاکره کننده با طالبان و اهداف مذاکرات صلح نشان داد که منافع ملی مردم افغانستان با اهداف‬
‫استراتژیک امریکا در منطقه همآهنگی کامل ندارند‪.‬‬
‫با تکمیل مراسم تحلیف رییس جمهور‪ ،‬که با شناخت گسترد ٔه بین المللی بدرقه گردید‪ ،‬و با اعالن‬
‫رییس و اعضات تیم مذاکره کنندهٔ مشترک دولت و احزاب و شخصیتهای مطرح اثر گذار‬
‫سیاسی‪ ،‬دولت افغانستان در موقف مستحکم برای مذاکرات صلح باطالبان قرارگرفته است‪ .‬تائید‬
‫امریکا‪ ،‬اتحادیهٔ اروپا و حتی عبدللا از هیا ٔت مذاکره دولت عمل درست در جهت منافع ملی تمام‬
‫مردم و گروههایی است که در نزده سال گذشته در زیر چتر قانون اساسی از مزایای آن استفاده‬
‫کرده اند ومورد غضب طالبان قرار داشتند‪ .‬حاا توپ صلح در میدان طالبان است وطالبان چارهٔ‬
‫بجز مذاکره با هیا ٔت دولت ندارند!‬
‫پافشاری طالبان از یکطرف باالی آزادی بدون قید و شرط پنجهزار زندانی آنها که در زندانهای‬
‫دولت بسر میبرند و از جانب دیگر مخالفت غیر اصولی با آغاز مذاکرات بین االفغانی با هیات‬
‫معرفی شده دولت و احزاب سیاسی تنها و تنها به تجرید مزید طالبان در صحنهٔ بین المللی می‬
‫انجامد‪.‬‬
‫نواقص‪ ،‬مشکالت و پیامدهای توافق قطر‬
‫از امضای موافقتنام ٔه قطر دیری نگذشت که خالها و نواقص و فرضیه های غلط امریکاییها‪،‬‬
‫پاکستانیها و طالبان نشان داد که آرزوی گرفتن جایزهٔ صلح نوبل توسط دونالد ترمپ به این‬
‫زودیها میسر نیستو دونالد ترامپ باید انتظار بکشد‪.‬‬
‫امریکا از این جهت خشمگین است‪ .‬وزیر خارج ٔه امریکا به کابل آمد و بعد از شکست‬
‫ما ٔموریتش در کابل به تهدید متوسل شد که دو ملیارد دالر از کمکهایش را به افغانستان قطع‬
‫میکند‪ .‬بعدآ گفت باالی هم پیمانهای غربی خود هم فشار خواهد آورد تا آنها هم کمکهای خودرا‬
‫تقلیل دهند‪ .‬پاسخ رییس جمهور اشرف غنی صرفه جویی در مصارف دولتی و آمادگی قبلی‬
‫دولت برای جبران این تقلیل کمکها بود‪ .‬این پاسخ امریکا را بیشتر خشمگین ساحت و وزیر‬
‫خارجه مایک پو ْمپیو تهدید کرد که امریکا تمام سربازان خودرا زودتر از معیاد توافق با طالبان‬
‫بیرون خواهد کرد‪ .‬پاسخ امرللا صالح معاون اول ریاست جمهوری در جریان مصاحبه در‬
‫تلویزیون یك آن بود كه در صورت قطع کمک دنیا "نه دریای پنجشیر خشک میشود و نه هم‬
‫دریای هلمند و نه هم کمر کوه هندوکش میشکند"‪( .‬نهم اپریل ‪2020‬م)‬
‫با امضای موافقتنامه قطر طالبان و حامیان آنها فکر میکنند جنگ را برده اند و با انکار از‬
‫موجودیت دولت افغانستان‪ ،‬آنچه باقیمانده صرف توافق با چند گروه جهادی برای اشتراک در‬
‫دولت امارت اسالمی طالبان میباشد‪ .‬به حساب عباس ستانکزئ "حکومتی در افغانستان وجود‬
‫ندارد ما با نمایندگان واقعی مردم افغانستان مذاکره خواهیم کرد (اول مارچ)‪ ".‬یقینآ با این طرز‬
‫تفکر صلح ناممکن است! در حالیکه هی تغییری در بیالنس نظامی صورت نگرفته حتی با‬
‫خروج امریکائیها جنگ میان طالبان و قوای مسلح دولت افغانستان جریان خواهد داشت و ناگذیر‬
‫صلح هم میان طالبان و دولت باید انجام یابد‪ .‬هی مقام‪ ،‬شخص و گروهی بجز دولت نمیتواند‬
‫شرایط صلح و مصالحه ملی با طالبان را توافق نموده و عملی سازد‪ .‬در این مورد امیر قطر‬
‫تمیم بن حمد بن خلیفه آل ثانی بتاریخ چهارم مارچ ‪ 2020‬اظهار داشت که "دولت داکتر غنی‬
‫دولت منتخب‪ ،‬مشروع و قانونی افغانستان است و من اینرا به طالبان هم گفتم"!‬
 ‫‪ □ 390‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫تناقض بین توافقنامهای که در قطر امضا شد و اعالمیۀ مشترکی که از کابل صادر شد یکی از‬
‫علل کندی در اجرای مفاد این توافق میان امریکا و طالبان میباشد‪.‬‬
‫در حالیکه زلمئ خلیلزاد به طالبان در توافقنامه قطر وعده میدهد که پنجهزار زندانی آنها در‬
‫مدت ده روز آزاد خواهند شد از حدود صالحیتهای خود و صالحیتهای دولت امریکا در قبال‬
‫افغانستان عدول میکند‪ .‬رییس جمهور غنی گفت که موضوع رهایی زندانیان طالبان‪ ،‬از‬
‫صالحیت های دولت افغانستان بوده و در مذاکرات بین االفغانی می توان روی آن بحث کرد‪.‬‬
‫تاماس وست مشاور پیشین جو بایدن بتاریخ چهارم مارچ ‪ 2020‬اظهار داشت که موضع رییس‬
‫جمهور غنی در خصوص حفظ حق مذاکره روی رهایی زندانیان در گفتگوهای صلح با طالبان‬
‫عاقالنه است‪" .‬این یک اهرم فشار حکومت افغانستان بر طالبان در مساله صلح است و کامال او‬
‫(غنی) حق دارد تا این مساله را مطرح کند‪ ".‬به گفت ٔه حمدللا محب مشاور امنیت ملی دولت‬
‫موضوع آزادی زندانیان طالبان یک موضوع مهم و خطر مهم امنیتی برای دولت افغانستان‬
‫است‪ .‬در موضوع آزادی زندانیان وزیر خارجهٔ امریکا مایک پومپیو حرف های اشرف غنی را‬
‫که گفت این موضوع به دولت افغانستان مربوط است رد نکرد اما گفت هرکس میخواهد در این‬
‫شرایط توجه را بخود جلب کند‪ .‬او صرف متن توافقنامه را تکرار کرد که آمریکا با جوانب‬
‫ذیدخل برای رهایی زندانیان بخاطر اعتماد سازی کار میکند و این همان چیزی بود که غنی در‬
‫مصاحبه خود باالی آن تاکید کرد که کدام تعهد موجود نیست‪.‬‬
‫بنظر میرسد که اختالف کاربرد کلمات راه گنجشکک را برای ابآ ورزیدن طالبان از مذاکره با‬
‫نمایندگان رسمی دولت باز گذاشته است! در اعالمیه دولت افغانستان با امریکا گفته میشود‪:‬‬
‫‪"...‬توافقنامه میان ایاالت متحده و طالبان راه را برای مذاکرات مستقیم میان جمهوری اسالمی‬
‫افغانستان و طالبان باالی یک توافق سیاسی و آتشبس دائمی و جامع هموار میسازد‪ .‬جمهوری‬
‫اسالمی افغانستان یک بار دیگر آمادگی خویش را برای اشتراک در چنین مذاکرات و توافق‬
‫روی آتشبس با طالبان اعالم میدارد"‬
‫در توافقنامه طالبان با امریکا گفته میشود‪ :‬به موجب این موافقتنامه "امارت اسالمی طالبان که‬
‫توسط ایاالت متحده بهعنوان یک دولت شناخته نمیشود و بهنام طالبان شناخته میشود مذاکرات‬
‫بیناالفغانی را با طرفهای افغان در ‪ ۱۰‬مارچ ‪ ۲۰۲۰‬مطابق ‪ ۱۵‬رجب ‪ ۱۴۴۱‬هجری قمری و‬
‫‪ ۲۰‬حوت ‪ ۱۳۹۸‬هجری شمسی شروع خواهد کرد‪ .‬آتشبس دائمی و جامع یک موضوع آجندای‬
‫گفتوگو و مذاکرات بیناالفغانی خواهد بود‪ .‬شرکتکنندگان مذاکرات بیناالفغانی در مورد تاریخ‬
‫و چگونگی آتشبس دائمی و فراگیر‪ ،‬از جمله میکانیزمهای اجرایی بحث خواهند کرد که همراه‬
‫با تکمیل و توافق در مورد نقشه راه سیاسی آینده افغانستان اعالم خواهد شد‪ .‬بنظر میرسد که‬
‫جمالت "مذاکرات مستقیم میان جمهوری اسالمی افغانستان و طالبان" با " مذاکرات بیناالفغانی‬
‫‪ ...‬با طرفهای افغان" باهم مطابقت ندارند و امریکا (خلیلزاد) از دو زبان متفاوت با دولت و‬
‫طالبان کار گرفته است‪ .‬این اختالف راه گنجشکک را برای ابآ ورزیدن طالبان با نمایندگان‬
‫رسمی دولت باز گذاشته است! بیجهت نیست که به این ارتباط عباس ستانکزئ نماینده طالبان بعد‬
‫از امضای توافقنامه با امریکا اظهار داشت "حکومتی در افغانستان وجود ندارد و ما با نمیندگان‬
‫واقعی مردم افغانستان مذاکره خواهیم کرد‪!" .‬‬
‫دیری نه گذشت که تعبیرهای متفاوت در مورد توافق صلح میان طالبان و قوای امریکایی‬
‫مستقردرافغانستان نیز رونما گردید‪ .‬درحالیکه عباس ستانکزی بتاریخ دوم مارچ اظهار داشت که‬
‫"جنگ با امریکایی متوقف شده وجنگ با نیروهای دفاعی و امنیتی افغانستان ادامه دارد‪ ".‬اما‬
‫بزودی معلوم شد که قوای امریکایی با حمایت هوایی به کمک همرزمان افغانی خود شتافته اند‪.‬‬
‫در پاسخ به احتجاج طالبان که گفته بودند آنها حمالت خودرا محدود به پوسته های دور افتاده‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪391‬‬

‫دولت کرده اند‪ ،‬در این مورد یک قوماندان امریکایی در افغانستان اعالم کرد که در صورت‬
‫ادامهٔ حمالت طالبان باالی پوسته های قوای امنیتی دولت افغانستان آنها به کمک قوای امنیتی‬
‫خواهند شتافت‪.‬‬
‫حسین حقانی‪ ،‬سفیر پیشین پاکستان در واشنگتن دی سی میگوید که توافقنامۀ امریکا با طالبان‬
‫یک "معاملۀ بد" است‪( .‬صدای امریکا ‪ ۱۴‬حوت ‪ )۱۳۹۸‬به گفتۀ وی افزون بر اینکه هر دو‬
‫طرف معامله از آن تفسیر متفاوت دارند‪ ،‬مشکل پاکستان در این توافق حل نشده است‪ .‬آقای‬
‫حقانی میگوید که هرچند ایاالت متحده این توافق را "معاملۀ صلح" به جهان معرفی کرده است‪،‬‬
‫طالبان آن را "معاملۀ خروج امریکا از افغانستان" میدانند و فکر میکنند که همه را شکست داده‬
‫و اکنون دوباره به قدرت رسیده و خواستهای شان را اعمال میکنند‪.‬‬
‫به همین منوال راکیش سود‪ ،‬سفیر پیشین هند در افغانستان می گوید که توافقنامه که اخیراا بین‬
‫امریکا و طالبان امضا شد‪ ،‬یک توافقنامه صلح نه بلکه توافقنامه خروج سربازان امریکایی از‬
‫افغانستان است‪( .‬صدای امریکا‪ ۱۴ ،‬حوت ‪۱۳۹۸‬هجری شمسی)‬
‫آقای سود در مصاحبه با صدای امریکا گفت‪" :‬این توافقنامه از چهار عنصر مندرج در آن‪ ،‬تنها‬
‫به صراحت روی جدول زمانی دو عنصر آن بحث می کند که به خروج سربازان امریکایی و‬
‫سایر سربازان خارجی از افغانستان و همچنین روی ضمانت طالبان که آنان در ساحات تحت‬
‫کنترول شان به سازمان های بین المللی دهشت افگن چون القاعده پناه نمیدهند‪ ،‬ربط می گیرد‪".‬‬
‫این دپلومات هندی با تاکید بر اهمیت استقرار آتشبس پایدار و جامع در افغانستان میگوید که در‬
‫توافقنامهای که بین امریکا و طالبان امضا شده است‪ ،‬بحث آتشبس را به مذاکرات بین االفغانی‬
‫واگذار کرده است‪ ،‬تا اینکه ضمانتهای قاطع در این مورد از طالبان گرفته باشد‪.‬‬
‫آقای سود میگوید که بین توافقنامهای که در قطر امضا شد و اعالمیۀ مشترکی که از کابل صادر‬
‫شد تناقض وجود دارد‪ .‬او گفت‪" :‬زمانی شاهد بروز این تناقض بودیم که رییس جمهور غنی گفت‬
‫که موضوع رهایی زندانیان طالبان‪ ،‬از صالحیت های دولت افغانستان بوده و در مذاکرات بین‬
‫االفغانی می توان روی آن بحث کرد‪".‬‬
‫راکیش سود که از سال ‪ ۲۰۰۵‬تا سال ‪ ۲۰۰۸‬میالدی به حیث سفیر هند در کابل کار کرده است‪،‬‬
‫همچنین گفت که گروه طالبان تا کنون از آرمان خود برای اعاده امارت خود خوانده این گروه در‬
‫افغانستان دست نکشیده است‪.‬‬
‫به این ارتباط لئونید ایواشف رئیس آکادمی مطالعات ژئوپلیتیک روسیه در یک مصاحبه با‬
‫خبرگذاری ایرنای ایرانی (‪ 3‬مارچ ‪2020‬م) به امضای توافقنامه صلح بین آمریکا و گروه‬
‫طالبان اشاره کرد و آن را نشانه دیگری از حمایت واشنگتن از تروریسم و دورویی این کشور‬
‫خواند‪.‬‬
‫به گزارش این خبرگزاری‪ ،‬لئونید ایواشف گفته‪ :‬گروه طالبان بارها با اعمال خود ثابت کرده‬
‫است که یک گروه تروریستی بوده و هزاران نفر از مردم افغانستان و سربازان و مقامهای‬
‫دولتی این کشور به دست طالبان کشته شدهاند‪ .‬وی افزود‪ :‬سران گروه طالبان هیچگاه از اعمال‬
‫خود ابراز ندامت نکرده و نگفتهاند که شیوههای تروریستی را کنار میگذارند و ازنظر جامعه‬
‫جهانی این گروه تروریستی است‪.‬‬
 ‫‪ □ 392‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫ایواشف اظهار داشت‪ :‬امضای توافقنامه صلح با گروه طالبان یک بار دیگر نشان داد که آمریکا‬
‫تروریستها را به خوب و بد تقسیم میکند و با گروه های تروریستی که در طبقه بندی گروه‬
‫شرور قرار میگیرد مبارزه میکند و با بقیه مماشات و همکاری میکند‪.‬‬
‫رئیس آکادمی مطالعات ژئوپلیتیک روسیه معتقد است که به احتمال زیاد آمریکا از گروه طالبان‬
‫برای نیل به اهداف ژئوپلیتیک خود استفاده میکند‪ .‬وی در این مورد گفت که احتمال آن وجود‬
‫دارد که آمریکا قصد آن داشته باشد که گروه طالبان که وارد دولت جدید افغانستان میشود‪،‬‬
‫سیاستهای این دولت را علیه ایران و روسیه و احتماال چین خصمانه کند‪ .‬به گفته ایواشف‪،‬‬
‫گروه طالبان ممکن است که در طرح هایی برای بیثبات کردن آسیای مرکزی نیز بطور پنهانی‬
‫شرکت کند‪ .‬موصوف اظهار داشته که بر هیچکس پوشیده نیست که آمریکا میخواهد منطقه‬
‫آسیای مرکزی را که در مجاورت روسیه قرار گرفته بیثبات کند و راههای مختلف برای رسیدن‬
‫به این هدف را بررسی میکند‪ .‬به نظر او نزدیکشدن گروه طالبان به واشنگتن امکان کمک این‬
‫گروه را در اجرای طرح بیثبات سازی در آسیای مرکزی فراهم میکند‪.‬‬
‫ایواشف بر این باور است که در شرایط جدید پس از امضای موافقت نامه صلح بین گروه طالبان‬
‫و آمریکا باید کشورهای منطقه مراقب باشند و تحرکات این گروه و نیز گروه تروریستی داعش‬
‫که به افغانستان نفوذ کرده است و برای بی ثبات کردن مناطق همجوار افغانستان تالش میکند‪،‬‬
‫را زیر نظر داشته باشند‪.‬‬
‫نشر این مصاحبه توسط خبرگزاری ایرنا نگرانیهای مشترک روسیه و ایران را از توافق صلح‬
‫امریکا با طالبان نشان میدهد‪.‬‬
‫مذاکرات بین اافغانی صلح‬
‫باالی تعریف مذاکرات بین االفغانی میان طالبان و دولت افغانستان اختالف نظر وجود دارد‪.‬‬
‫طالبان دولت افغانستان را برسمیت نشناخته آنر ادار ٔه کابل نامیده که حاظر نیستند با آن داخل‬
‫مذاکره شوند‪ .‬برای طالبان مذاکرات بین االفغانی میان هیا ٔت امارت اسالمی و هیا ٔت های احزاب‬
‫و تنظیمهای سیاسی و شخصیتهای مطرح مانند حامد کرزئ و نمایندگان ادار ٔه کابل در استقاللیت‬
‫هر گروه صورت خواهد گرفت‪ .‬آنها از معرفی یک هیا ٔت مشترک نمایندگان دولت و احزاب و‬
‫تنظیمهای سیاسی و شخصیتهای مطرح تحت ریاست معصوم ستانکزئ رییس سابقه امنیت دولتی‬
‫و نمایند ٔه دولت راضی نیستند‪.‬‬
‫هیا ٔت مذاکره کننده که از طرف دولت معرفی شده بعد از مشوره های گسترده با اقشار مختلف و‬
‫تنظیمهای جهادی و احزاب و گروهای مدنی و باشمولیت نمایندگان آنها تشکیل شده است‪ .‬این‬
‫هیا ٔت از نظر امریکا که یک جانب توافق باطالبان است همه شمول بوده و میتواند با طالبان‬
‫مذاکرات "بین االفغانی" را انجام دهد‪ .‬این گروهها در نزده سال گذشته تحت حمایت قانون‬
‫اساسی و با استفاده از امتیازات آن در کشور فعالیت داشته و از جانب طالبان بدیده دشمن با آنها‬
‫برخورد صورت گرفته است و حاال در یک جبههٔ متحد با دولت برای مذاکره با طالبان برای‬
‫تا ٔمین صلح و فراهم آوری امکانات اشتراک طالبان در حیات اجتماعی و سیاسی کشور آماده‬
‫میباشند‪ .‬بنا بر این موضع دولت به عنوان نماینده مشروع‪ ،‬رسمی و انعکاس دهنده دیدگاهها و‬
‫نظریات مجموعههای داخل نظام از قبیل گروههای قومی‪ ،‬احزاب سیاسی‪ ،‬نهادهای مدنی و اقشار‬
‫آسیب پذیر نظیر زنان‪ ،‬اقلیتها و قربانیان جنگ‪ ،‬محسوب گردیده مکلف است ضمن پیشبرد‬
‫روند صلح و تعامل سازنده حساسیتها و نگرانیهای اصلی این مجموعهها را در نظر بگیرد‪.‬‬
‫طالبان صالحیت ویتوی هیا ٔت جانب مقابل خود را ندارند‪ .‬این اصل را جامعهء بین المللی تا ٔیید‬
‫کرده است‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪393‬‬

‫مطابق این طرز دید اگر طالبان خواهان شمولیت هواخواهان خود در داخل و خارج کشورکه‬
‫بدون شک شامل جوانان‪ ،‬معلمین‪ ،‬استادان پوهنتون‪ ،‬زنان‪ ،‬داکتران طب‪ ،‬انجنیران‪ ،‬علمای‬
‫حقوق‪ ،‬سیاست و اقتصاد و غیره اند در مذاکرات صلح هستند‪ ،‬از تعداد مالها در هیات خود کم‬
‫نموده به عوض آنها یکتعداد نمایندگان این قشرهارا شامل ساخته نکوشند هواخواهان خودرا‬
‫شامل هیا ٔت مشترک دولت و احزاب کنند‪.‬‬
‫در اهداف مذاکرات بین االفغانی نیز میان طالبان و دولت اختالف نظر موجود است‪ .‬در حالیکه‬
‫تا ٔمین صلح و فراهم آوری امکانات اشتراک طالبان در حیات اجتماعی و سیاسی کشور هدف‬
‫هیا ٔت دولتی را تشکیل میدهد‪ ،‬برای طالبان به عنوان نیروی فاتح که گویا توانسته است امریکا و‬
‫دیگر متحدانش را وادار به خروج کند‪ ،‬یگانه جریان با برنامه و مقتدر به شمار خواهد رفت که‬
‫نظام سیاسی آینده را تشکیل داده و رهبری آن را به دست بگیرد‪ .‬در این فرض‪ ،‬طالبان تضمین‬
‫میکند که خطری از افغانستان متوجه منافع امریکا نگردد و با درک تغییرات عمیق فرهنگی و‬
‫سیاسی پیش آمده در کشور در طی‪ ۱۹‬سال گذشته و خاطره تلخ مردم از تجربه حکومتداری آن‬
‫ها در دهه‪ ۹۰‬میالدی‪ ،‬تالش می کنند که انعطاف پذیری‪ ،‬تحو ل نسبی فکری و آمادگی بیشتری‬
‫را برای مشارکت دیگر جریانها و اقوام در اداره کشور از خود نشان دهند‪ .‬اما با توجه به مبانی‬
‫فکری طالبان مشارکت دیگران و تحول فکری طالبان صرفا جنبه سمبولیک خواهد داشت‪ .‬بنابر‬
‫آن مشکل بودن و طوالنی بودن روند مذاکرات را به فرض اینک آغاز شود از همین نکات‬
‫میتوان درک کرد‪.‬‬
‫بجز از راه مذاکره میان طالبان و دولت هی راه دیگری به تفاهم‪ ،‬آتش بس وصلح نمی انجامد!‬
‫باید دانست که صلح تنها زمانی ممکن است که طالبان قبول کنند امارت اسالمی آنها دوباره احیا‬
‫شدنی نیست بلکه برای اشتراک و ایجاد یک دولت مدرن جمهوری اسالمی امروزی شبیه‬
‫اندونیریا‪ ،‬ترکیه و مالیزیا که در آن حقوق اساسی مردم بشمول حقوق زنان محفوظ باشد با دولت‬
‫داخل مذاکره جدی گردند‪.‬‬
‫بر همین اساس به مذاکرات قریب الوقوع صلح نباید مانند کنفرانس بن سال ‪ 2001‬برخورد کرد‪.‬‬
‫نباید کشور را بی دولت دانسته و نقش دولت افغانستان را مطابق نظر طالبان در سطح یک تنظیم‬
‫سیاسی محدود کرده مشروعیت آنرا مورد سوال قرار داد‪ .‬اینکه در توافق میان امریکا و طالبان‬
‫از کدام زبان استفاده شده دولت افغانستان را مکلف و مقید به اجرای آن نمیسازد‪ .‬توافق آن دو‬
‫جانب صرف در محدوده موجودیت و ختم ماموریت قوای خارجی اعتبار دارد‪.‬‬
‫اگر این مذاکرات فرصتی برای تشکیل مجدد امارت اسالمی طالبان و ایجاد یک دولت تحت‬
‫الحمایه پاکستان باشد این یک فرصت نبوده بلکه پیروزی طالبان و پاکستان از راه دپلوماسی در‬
‫بدست آوردن اهدافی است که در جبهه جنگ موفق نشدند‪.‬‬
‫دولت افغانستان مجبور نیست مذاکرات صلح را تحت قواعد و چوکات طرح شده طالبان‪،‬‬
‫پاکستان و یا حتی امریکا انجام دهد‪ .‬ابعاد مربوط به شرایط خروج امریکا و ناتو میان امریکا و‬
‫طالبان توافق گردیده و حاال ابعاد داخلی معضله مورد بحث طالبان با هیا ٔت دولت و احزاب‬
‫سیاسی قرار میگیرد‪.‬‬
‫تعدادی اوضاع امروزی را با شرایط سقوط دولت نجیب للا مقایسه میکنند‪ ،‬در حالیکه این مقایسه‬
‫سطحی و بدون پایه است‪ .‬دولت نجیب للا در شرایط بددی تفدداوتی جامعد ٔه افغددانی و جهددانی بشددمول‬
‫اتحاد شوروی سابق و خشکیدن منابع مالی دولت پسا اتحدداد شددوری در افغانسددتان محکددوم بده زوال‬
‫بود‪ .‬دولت اشرف غنی با این شرایط مواجه نیسدت‪ .‬دولددت او هنددوز هددم از حمایددت گسددترد ٔه جامعد ٔه‬
‫افغانی و جامع ٔه جهانی برخوردار میباشد‪.‬‬
 ‫‪ □ 394‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫بعضی ها عواقب خروج امریکا از افغانستان را با تجربه حاصله از ویتنام مقایسه نموده میگویند‬
‫خروج امریکا به تبارز یک کشور مدرن امروزی ویتنام انجامید که در ساحهٔ داخلی ویتنام را به‬
‫یک کشور مترقی و رو به انکشاف مبدل ساخته ودر جامعهٔ بین المللی به مثابه یک کشور‬
‫مسئول عمل مینماید‪.‬‬
‫این مفسرین فراموش میکنند که افغانستان ویتنام نیست و مال هیبت للا و شرکای او هی شباهتی‬
‫با هوچی من ندارند‪ .‬هوچیمن تحصیل یافته مسکو و پاریس بود به تمدن و مدرنیته عقیده داشت و‬
‫حزب او ویتنام پیشرفته امروزی را طراحی و عملی کرد در حالیکه مال هیبت للا و مال برادر‬
‫فارغان مدارس دینی قرون وسطایی سلفی پاکستانی به هی پدید ٔه مدرنیتی تمدن جهان و هی‬
‫اصل حقوق بشر و موازین دولتمداری عصر حاظر معتقد نمیباشند‪ .‬حتی از همین امروز طالبان‬
‫پاکستانی به حمایت طالبان افغان برای ایجاد یک پاکستان طالبانی چشم دوخته اند‪ .‬ماری را که‬
‫برای گزیدن دیگران پرورش داده اند روزی به یک افعی بزرگی مبدل میشود که صاحب خود را‬
‫می بلعد!‬
‫مذاکرات صلح هنوز آغاز نشده است و اختالف نظرهای اساسی باالی شکل‪ ،‬عمل و اهداف نظام‬
‫سیاسی آیندهٔ افغانستان هنوز در میز مذاکرات طرفین مطرح نشده اند‪ .‬ما هنوز در خدم یک کوجه‬
‫ایم‪ .‬به نظر میرسد که آقای دونالد ترمپ برای حصول جایز ٔه صلح نوبل باید بیشتر انتظار بکشد‪.‬‬
‫در این شرایط در حالیکه دولت هیا ٔت مذاکره خود و احزاب را با توافق احزاب و مهره های‬
‫سیاسی معرفی کرده و همچنین در پرنسیب به آزادی پنجهزار زندانی طالبان همزمان با مذاکرات‬
‫صلح توافق نموده حاا توپ صلح در میدان طالبان قرار دارد‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪395‬‬

‫بخش چهاردهم‪ :‬سقوط دولت جمهوری اسالمی‬

‫حوادث چگونه واقع شدند؟‬

‫دوماه و چند روزی از سقوط دولت افغانستان بتاریخ ‪ 15‬آگست سال ‪ 2021‬بدست طالبان سپری‬
‫شده است‪ .‬در مدت ‪ 13‬روز قبل از آن‪ ،‬جنگجویان طالبان مراکز والیات را در سراسر کشور‪ ،‬با‬
‫مقاومت اندک یا بدون مقاومت‪ ،‬تسخیر کردند‪ .‬بدین ترتیب در پانزدهم اگست ‪ ،2021‬جنگجویان‬
‫طالبان پس از حمالت صاعقه وار که ازماه مئ‪ ،‬همزمان با شروع خروج نیروهای آمریکایی و‬
‫ناتو و قراردادیهای آنها از افغانستان آغاز شده بود‪ ،‬در حاشیه شهر کابل ظاهر شدند‪ .‬جنگجویان‬
‫طالبان بدون مقاومت ارگ ریاست جمهوری را اشغال میکنند در حالیکه قبل از ورود آنها محمد‬
‫اشرف غنی‪ ،‬رئیس جمهور با همکاران نزدیک خود‪ ،‬از آنجمله حمدهللا محب مشاور امنیت ملی و‬
‫محمود فضلی رییس ادارهٔ امور ریاست جمهوری‪ ،‬ارگ را ترک کرده بودند‪ .‬متعاقبآ‪ ،‬در یک پیام‬
‫ویدیویی به تاریخ هژدهم ماه آگست از امارات متحده عربی‪ ،‬اشرف غنی اظهار داشت که مجبور‬
‫به ترک کشور شده چون مسئوالن امنیتی به او گفته بودند که "توطئه جانی" در کمین او است‪ .‬او‬
‫گفت که طالبان پس از خروجش وارد ارگ ریاست جمهوری شدهاند و "اتاق به اتاق" میگشته اند‪:‬‬
‫"طالبان گفته بودند که تا من در قدرت باشم راه مسالمتآمیزی وجود نخواهد داشت‪ 18".‬آقای غنی‬
‫اظهار داشت که برای جلوگیری از خونریزی و فاجعه افغانستان را ترک کرده وگرنه به گفته او‬
‫وضعیت افغانستان شبیه سوریه و یمن میشده است‪.‬‬
‫متعاقبآ صحنه های دلخراش تالش هزاران نفر در میدان هوایی کابل برای خروج از کشور با‬
‫استفاده از طیارات ترانسپورت قوای امریکایی بوقوع پیوست که حوادث سال ‪ 1973‬شهر‬
‫سایگون در ویتنام را همزمان با خروج امریکاییها در خاطره ها زنده نمود‪ .‬اما عملیات خروج‬
‫امریکاییها و سایر قوای ناتو همچنان ادامه یافته بعد از بیست سال اقامت در افغانستان‪ ،‬بتاریخ ‪31‬‬
‫آگست ‪ 2021‬آنها خروج کامل نیروهای خودرا از افغانستان تکمیل میکنند‪.‬‬
‫بعد از شروع حمالت همه جانبهٔ طالبان در ماه مئ در تمام کشور‪ ،‬هیچ کسی سقوط ناگهانی‬
‫اردوی ملی افغانستان را به این سرعت تا ‪ 15‬آگست سال جاری ‪ 2021‬پیشبینی نمی کرد‪ .‬هیچ‬
‫کسی چه در داخل افغانستان و چه در خارج از آن‪ ،‬حتی طالبان‪ ،‬پاکستان و امریکا‪ ،‬انتظار سقوط‬
‫برق آسا و غیر مترقبهٔ اردوی ملی تا دندان مجهز وپروفشنل اجیر افغانستان را که توسط بهترین‬
‫نظامیان امریکایی‪ ،‬آلمانی‪ ،‬انگلیسی و غیره کشورهای غربی تربیه و تجهیز شده بود‪ ،‬نداشتند‪.‬‬
‫در طول ماه های مئ‪ ،‬جون و جوالی‪ ،‬همزمان با فرارسیدن تاریخ خروج کامل نیروهای خارجی‪،‬‬
‫طالبان حدود نیمی از ولسوالی های افغانستان را در کنترل خود گرفته بودند اما تا آنزمان هیچ یک‬
‫از مراکز والیات را تصرف نکرده بودند‪ .‬در این مدت تمام بنادر سرحدی افغانستان با کشورهای‬
‫همسایه‪ ،‬به استثنای بندر تورخم در والیت ننگرهار‪ ،‬و بندر حیرتان در والیت بلخ بدست طالبان‬
‫افتاد‪.‬‬
‫اما سقوط ناگهانی تمام مراکز والیات افغانستان بدست طالبان در ظرف ‪ 13‬روز‪ ،‬از دوم تا‬
‫پانزدهم آگست به ترتیب آتی واقع شد‪:‬‬

‫‪ 18‬بی بی سی سرویس فارسی ‪ 18‬آگست ‪.2021‬‬

 ‫‪ □ 396‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫دوم آگست‪ ،‬به گزارش مطبوعات نیروهای طالبان شهر هرات‪ ،‬سومین شهر بزرگ‬
‫افغانستان‪ ،‬را تصرف کردهاند‪.‬‬
‫ششم آگست‪ ،‬بر اساس گزارشها از افغانستان‪ ،‬طالبان شهر زرنج‪ ،‬مرکز والیت‬
‫نیمروز را تصرف کرده است‪ .‬در ‪ ۵‬سال گذشته این اولین باری است که طالبان کنترل‬
‫مرکز یک والیت را به دست میگیرد‪.‬‬
‫هفتم آگست‪ ،‬شهر شبرغان‪ ،‬مرکز والیت جوزجان را تحت کنترول خود درآوردند‪.‬‬
‫جوزجان یکی از والیت های کلیدی در شمال افغانستان می باشد‪.‬‬
‫دوازدهم آگست‪ ،‬طالبان به بی بی سی گفته اند که کنترل قندهار را نیز در دست دارند‪.‬‬
‫یک خبرنگار ساکن قندهار نوشته است که طالبان را در نزدیک اداره والیت قندهار‬
‫مشاهده کرده است‪.‬‬
‫دوازدهم آگست‪ ،‬امروز در پی سقوط شهر غزنی به دست طالبان وزارت داخله‬
‫افغانستان گفت که محمد داوود لغمانی‪ ،‬والی والیت غزنی‪ ،‬همراه با معاون و رئیس‬
‫دفترش از سوی نیروهای امنیت داخلی وزارت داخله در والیت میدان وردک به جرم‬
‫سپردن والیت به طالبان بازداشت شدند‪.‬‬
‫سیزدهم آگست‪ ،‬والیت لوگر هم سقوط کرد‪ /‬طالبان به هفتاد کیلومتری جنوب کابل‬
‫رسیدند‪.‬‬
‫سیزدهم آگست‪ ،‬امریکاییان تمام اسناد سفارت امریکا را در کابل منهدم نموده آتش زدند‬
‫تا بدست طالبان نه افتد‪.‬‬
‫چهاردهم آگست‪ ،‬خبرنگار آناتولی اعالم کرد که شهر جالل آباد مرکز این والیت به‬
‫دست طالبان سقوط کرده است‪ .‬وی افزود گروه طالبان در اطراف جالل آباد مستقر‬
‫شدهاند‪.‬‬
‫چهاردهم آگست‪ ،‬خبرنگار رویترز به نقل از یک مقام محلی گفت که طالبان بر شهر‬
‫مزار شریف مسلط شدند و نیروهای دولتی به سمت مرزهای ازبکستان فرار کردند‪ .‬گفته‬
‫میشود عطا محمد نور و مارشال دوستم که از شهر دفاع میکردند به سمت بندر حیرتان‬
‫و کشور ازبکستان رفتهاند‪.‬‬
‫بدین ترتیب بعد از سقوط شهرهای قلعهٔ نو و هرات‪ ،‬از دوم آگست تا چهاردهم اگست‬
‫مراکز ‪ 25‬والیت در افغانستان به دست طالبان افتاده است‪.‬‬
‫چهاردهم آگست‪ ،‬میدانشهر مرکز والیت وردگ بدست طالبان افتاد‪.‬‬
‫چهاردهم آگست‪ ،‬به گزارش اقتصادنیوز به نقل از خبرنگار سایت افغانستان خبرگزاری‬
‫فارس‪" ،‬طالبان به نزدیکی کابل رسیدند‪ .‬گفته میشود درگیریها در حومه شهر کابل و‬
‫در شهرستانهای پغمان و پروان جریان دارد‪.‬‬
‫در همین روز سیانان گزارش داد نظامیان آمریکایی وارد ارگ ریاست جمهوری‬
‫افغانستان شده و یگان ویژه و گارد ریاست جمهوری را خلع سالح کردهاند‪ ".‬اما این خبر‬
‫بطور مستقالنه تایید نشده است و در سایت سی ان ان هم نیست‪ ۳ .‬چرخبال در محوطه‬
‫ارگ مستقر است‪ .‬گفته میشود که ‪ ۳‬پاسگاه امنیتی پغمان به تصرف طالبان درآمده‬
‫است‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪397‬‬

‫پانزدهم آگست‪ ،‬جنگجویان طالبان بدون مقاومت ارگ ریاست جمهوری را اشغال میکنند‬
‫در حالیکه قبل از ورود آنها محمد اشرف غنی‪ ،‬رئیس جمهور‪ ،‬با همکاران نزدیک خود‪،‬‬
‫حمدهللا محب مشاور امنیت ملی و محمود فضلی رییس ادارهٔ امور ریاست جمهوری‪،‬‬
‫ارگ را ترک کرده بودند‪.‬‬
‫پانزدهم آگست‪ ،‬مال عبدالسالم ظریف سفیر سابقهٔ طالبان در پاکستان در کابل اظهار‬
‫داشت که حامد کرزئ شب گذشته دوبار به او زنگ زده و اصرار نموده بود که رییس‬
‫جمهوراشرف غنی از کابل رفته است و به جنگجویان طالبان اطالع دهید که داخل شهر‬
‫شوند‪.‬‬
‫طبق برآوردهای پوهنتون براون‪ ،‬پس از ‪ 20‬سال که هزاران نفر جان خود را از دست دادند و‬
‫مخارج بالغ بر ‪ 2.2‬تریلیون دالر شد‪ .‬تصاویر چشمگیر خروج امریکا از سایگون تکرار شد‬
‫هرچند در این مناسبت به میزان بسیار بیشتری‪ .‬چگونه ممکن است این اتفاق بیفتد؟ چگونه طالبان‬
‫به این سرعت قدرت را در دست گرفتند؟ نیروهای امنیتی افغان پس از ‪ 20‬سال آموزش و آمادگی‬
‫توسط نیروهای بین المللی و پس از صرف بیش از ‪ 80‬میلیارد دالر باید آماده میبودند و با تعداد‬
‫‪ 350،000‬واحد بین اردوی ملی و قوای پولیس‪ ،‬جمهوری افغانستان باید حداقل در برابر عملیات‬
‫طالبان مقاومت می کرد‪.‬‬
‫عوامل این سقوط غیر مترقبه چه بود؟‬
‫ما بر روی پنج عامل اصلی تمرکز میکنیم که پیروزی دوبار ٔه طالبان را در افغانستان توضیح می‬
‫دهد‪ .‬پنج سناریو رخ داده است که مکمل یکدیگر هستند‪ ،‬این عوامل عبارت بودند از‪:‬‬
‫اول‪ :‬اشتباهات امریکاییان در تشکیل و سوق و ادارهٔ اردوی ملی افغانستان؛‬
‫دوم‪ :‬موجودیت فساد گسترده در افغانستان و در اردوی ملی؛‬
‫سوم‪ :‬تغییرو تبدیل دراولیتهای سیاسی و استراتژیکی امریکا؛‬
‫چهارم‪ :‬ضعف رهبری دولت افغانستان و نقش امریکا در آن؛ و‬
‫پنجم‪ :‬عامل پاکستان‪.‬‬
‫حتی لوی درستیز قوای مسلح‪ ،‬وزیر دفاع و رییس جمهور امریکا هم غافل گیر شدند؟ به گفتهٔ‬
‫مارک میلی لوی درستیز اردوی های سه گانهٔ امریکا "‪ 19‬هیچ چیزی را من و یا دیگران مشاهده‬
‫نکردیم که نشان دهنده سقوط قریب الوقوع دولت افغانستان در ‪ 11‬روز بوده باشد‪ ".‬حتی آنها هم‬
‫تصور نکردند که خروج امریکا از میدانهای جنگ سبب سقوط گردید زیرا امریکاییها در پنج سال‬
‫گذشته در جنگهای زمینی با طالبان اشتراک نداشتند‪.‬‬
‫متأسفانه در افغانستان جستجو و یافتن پاسخهای حقیقی و دالیل اصلی این سقوط بزرگ برای یک‬
‫کتلهٔ وسیعی از تحصیل یافته ها خریدار ندارد زیرا آنها قبآل دالیل این سقوط را در ذهن خود یافته‬
‫اند و به این آسانی حاضر به تغییر دادن آن نیستند‪ .‬جامعهٔ تحصیل یافته و بخصوص سیاسیون‬
‫افغانستان از سال ‪ 1992‬میالدی یعنی با به قدرت رسیدن گروههای مجاهدین اسالمگرا به‬
‫اینطرف بر اساس خطوط قومی و زبانی تقسیم شده اند‪ .‬این تقسیمبندی به خصوص میان رهبران‬
‫سیاسی و تحصیل یافته گان تاجیک به رهبری تنظیم جهادی "جمعیت اسالمی" و حامیان آنها در‬
‫جامعهٔ تاجیکان افغانستان و همچنان جامعهٔ تحصیل یافتهٔ هزاره‪ ،‬بخصوص رهبران سیاسی آنها‬
‫در وجود حزب وحدت و حامیان آنها در میان جامعهٔ هزارهٔ افغانستان‪ ،‬در مقابل پشتونها شایع و‬

‫‪ 19‬به نقل از صدای امریکا‪ 18 ،‬آگست ‪2021‬‬

 ‫‪ □ 398‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫برازنده شد‪ .‬بخصوص بعد از سال ‪ 2001‬میالدی و تشکیل دولت جمهوری اسالمی افغانستان به‬
‫مرکزیت اتحاد شمال (تنظیمهای جمعیت اسالمی تاجیکتبار‪ ،‬وحدت اسالمی هزاره تبار و جنبش‬
‫اسالمی ترکتبار)‪ ،‬اوج گرفت و با هجوم فرهنگی ایرانی از طریق انحصاررسانه های چاپی‪،‬‬
‫رادیویی‪ ،‬تلویزیونی و انترنتی به یک فرهنگ ضد افغانستان‪ ،‬ضد افغان‪ ،‬ضد ملی گرایی و ضد‬
‫پشتون در میان این گروهها و حامیان آنها مبدل گردید‪.‬‬
‫با چنین یک طرز دید ضد پشتون و ضد ملی‪ ،‬برای این گروهها تمام پشتونها طالب و یا حد اقل‬
‫حامی طالبان اند‪ .‬آنها یقین دارند که در طول بیست سال گذشته رهبران پشتون‪ ،‬منجمله حامد‬
‫کرزئ و اشرف غنی از طالبان حمایت کرده و جنگجویان طالبان را که عمدتآ مسکونین دهات‬
‫پشتون نش ین میباشند به شمال افغانستان منتقل نموده و مسلح ساخته اند و باالخره با خروج‬
‫قوای امریکایی و ناتو دولت و اردوی ملی را به طالبان تسلیم کرده اند‪ .‬برای آنها طالبان را‬
‫"برادر" خطاب کردن توسط حامد کرزئ و آزاد کردن زندانیان پشتون تبار که دالیل کافی جرمی‬
‫در دوسیه های آنها موجود نبود توسط اشرف غنی دالیل ثبوت طالب بودن آنها میباشد‪.‬‬
‫اما دریافت علل و زمینه های سقوط غیر مترقبهٔ دولت و اردوی ملی افغانستان برای روشنفکران‬
‫افغانستان از اهمیت خاصی برخوردار است‪ .‬با وجود مشکالت و نارساییهای زیادی که در ادارهٔ‬
‫دولت موجود بود‪ ،‬ملیونها روشنفکر افغان امیدهای زیادی به یک آیند ٔه درخشان‪ ،‬و یک افغانستان‬
‫پیشرفته‪ ،‬دموکرات و متمدن در چوکات دولت جمهوری اسالمی و قانون اساسی سال ‪2004‬‬
‫داشتند‪ .‬اما پیروزی طالبان با ایدیولوژی حاکمیت شریعت اسالمی مطابق تفسیر طالبانی که در‬
‫هیچ کشور دنیا حاکمیت ندارد‪ ،‬این امید ها را به خاک یکسان نمود‪ .‬بنابر آن به سواالت زیادی در‬
‫این زمینه باید جواب داده شود تا نسلهای آیندهٔ ما یک برداشت تاریخی روشنی از این چرخش‬
‫قهقرایی داشته باشند‪.‬‬
‫با آنکه تاکنون علل و دالیل و معامالت پشت پرده که چنین سقوط غیر مترقبه را در پئ داشت‪،‬‬
‫کامال روشن نیست و به یقین با گذشت زمان واقعیتها روشنترخواهند شد‪ ،‬اما در این مقاله کوشش‬ ‫ٔ‬
‫میشود پارچه های بزرگ‪ ،‬کوچک و پراگند ٔه این معمای پیچید ٔه عصر کنارهم گذاشته شوند تا‬
‫بتوان با استفاده از آنها یک تصویر کلی روشنتری را از آنچه واقعأ رخ داد ارائه کرد‪.‬‬
‫امرهللا صالح‪ ،‬معاون اول رئیس جمهورافغانستان که خود را رئیس جمهور موقت مینامد‪،‬‬
‫فهرستی از دالیل سلطه نهایی طالبان ذکر کرده و از جمله به تحمل فعالیتهای این گروه از سوی‬
‫آمریکا و متحدانش و مشروعیت بخشی به آن از طربق مذاکرات دوحه اشاره داشت‪ .‬به گزارش‬
‫ایسنا‪ ،‬امرهللا صالح در ‪ 28‬آگست در مصاحبه با شبکه تلویزیونی نیوز‪ 18‬هند گفت‪ :20‬بسیار‬
‫وا ضح است که طالبان هرگز تحت فشار نبود‪ .‬آنها از پاکستان به عنوان پایگاه پشتیبانی خود‬
‫استفاده کردند‪ .‬نه پناهگاه‪ .‬بلکه کل پاکستان در خدمت طالبان بود‪ .‬ایاالت متحده تالش کرد تا‬
‫پاکستان را به همکاری ترغیب کند‪ .‬هرچه آنها پول بیشتری پرداختند‪ ،‬پاکستانیها ترغیب شدند تا‬
‫خدمات و کمکهای بیشتری به طالبان ارائه دهند‪ ،‬بنابراین مسئله این دولت هستهای که از‬
‫تروریسم و شبهنظامیگری علیه متحدان غربی در افغانستان حمایت میکند‪ ،‬هرگز مورد رسیدگی‬
‫قرار نگرفت‪.‬موصوف افزود مذاکرات بین افغانها در دوحه قطر همچنین به مشروعیتبخشی به‬
‫طالبان که به تعهداتش پایبند نبوده و کل جامعه بینالملل را فریفته است‪ ،‬کمک کرد‪.‬‬
‫به تایید یکی از نزدیکترین همکاران و همراهان اشرف غنی بعد ازخروج او از افغانستان به‬
‫نویسنده رهبران جهادی و تنظیمی بشمول امرهللا صالح‪ ،‬دوستم‪ ،‬محقق و خلیلی ملیونها دالر را از‬

‫‪ 20‬گزارش ایسنا‪ 28 ،‬آگست ‪2021‬‬

‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪399‬‬

‫بودجه اضطرار ی دولت برای تمویل خیزش های مردمی تقاضا و دریافت کردند اما در عوض‬
‫پولها را گرفته از کشور خارج شدند! موصوف اظهار داشت که حتی فرصت بردن یک بکس‬
‫دستی به آنها میسر نشد و در میدان هوایی شهر ترمز در کنار دیای آمو در ازبکستان‪ ،‬جاییکه‬
‫چهار هلیکوپتر حامل اشرف غنی و همراهان برزمین نشستند‪ ،‬مقامات ازبکستان تمام دست داسته‬
‫های آنها را باز رسی کردند و دروازه های هلیکوپترها را مهر و الک کردند‪ .‬قرر راپوهای تایید‬
‫شده‪ ،‬عد از توقف سی و یک ساعته اشرف غنی و همراهان با یک طیارهٔ چارتر قزاقستان از‬
‫ترمز به ابوظبی در امارات متحده رفتند‪ .‬جای تعجب اینجاست که هنوز اشرف غنی و همراهان به‬
‫امارات متحده نرسیده بودند که یکی از مقامات سفارت روسیه در کابل شایعهٔ فرار اشرف غنی با‬
‫‪ 69‬ملیون دالر نقد را به رسانه ها پخش کرده از قول یک شاهد عینی بیان داشت که این مبلغ در‬
‫چهار موتر در میدان هوایی به هلیکوپتر ها بار شدند در حالیکه بعدآ معلوم شد که هلیکوپترهای‬
‫حامل اشرف غنی و همراهان از داخل ارگ پرواز کردند و ویدیوهای منتشره نشان داد که کدام‬
‫بکس به این هلیکوپترها بار نشدند‪ .‬در حالیکه مقامات ازبکستان در ترمز با اشرف غنی و‬
‫همراهات بسیار برخورد غیر صمیمانه کردند اما موجودیت مقدار هنگفت پول نقد را در نزد آنها‬
‫تایید نکردند‪.‬‬

‫اما سیگار‪ ،‬مفتش امریکا در مورد افغانستان‪ ،‬بعد ار ‪ 9‬ماه تحقیق همه جانبه در ماه جون ‪2022‬‬
‫اتهام اینکه رییس جمهور غنی پولهای هنگفتی را با خود بخارج انتقال داده رد کرد‪ .‬راپور سیگار‬
‫که به هدایت حکومت و کانگرس امریکا تحقیق‪ ،‬ارزیابی‪ ،‬ترتیب و نشر شده تایید کرد که جمع‬
‫پولهاییکه نزد ‪ 18‬تن کسانیکه بتاریخ ‪ 15‬آگست ‪ 2021‬با رییس جمهور در هلیکوپترها به ترمز‬
‫رفتند کمتر از ‪ 500‬هزار دالر بوده است‪ .‬این اتهام طوریکه قبآل گفته شد از جانب سفارت روسیه‬
‫در کابل بتاریخ ‪ 16‬آگست ‪ 2021‬وارد شده بود و سفیر افغانستان در تاجیکستان که از گماشتگان‬
‫داکتر عبدهللا بود آنرا دنبال کرده به آن دامن زد‪.‬‬

‫بدین ترتیب حاال حد اقل یک دوسیه اتهام فساد اراکین دولت قبلی بسته شد‪ .‬تقاضای مردم آن است‬
‫که همچو تحقیقات در مورد سرمایه های قارونی عطا محمد نور‪ ،‬عبدهللا عبدهللا‪ ،‬برادران کرزئ‪،‬‬
‫برادران مسعود‪ ،‬فامیلهای قانونی و فهیم‪ .‬ظاهر قدیر‪ ،‬سیاف‪ ،‬دوستم و صدها نفر سایر مسولین‬
‫دولت جمهوری اسالمی که در بیست سال گذشته در قدرت شریک بودند نیز صورت بگیرد!‬

‫قابل یادآوری است که سیگار توسط کانگرس امریکا ایجاد شده و به کانگرس امریکا در مورد‬
‫پولهای کمک امریکا راپور میدهد و صالحیت تعقیب قانونی متهمین را در محاکم امریکا دارد‪.‬‬
‫به گزارش دویچه ویلی تاریخی ‪ 17‬آگست ‪ 2021‬ینس استولتنبرگ‪ ،‬دبیرکل پیمان نظامی ناتو‪،‬‬
‫گفته است‪ 21‬که این پیمان از پیروزی سریع طالبان در افغانستان «متعجب» شد‪ .‬او رهبری‬
‫افغانستان را مقصر این تراژدی عنوان کرده است‪ .‬دبیرکل پیمان ناتو در ارتباط به اوضاع‬
‫افغانستان پس از فروپاشی حکومت گفت‪« :‬سرانجام رهبری سیاسی افغانستان در ایستادگی در‬
‫برابر طالبان و دستیابی به راه حل صلح آمیز که افغانها نومیدانه خواستارش بودند‪ ،‬ناکام شد‪››.‬‬
‫استولتنبرگ ادامه داد‪« :‬ناکامی رهبری افغانستان منجر به تراژدیای شد که ما امروز شاهدش‬
‫هستیم‪ ››.‬او گفت که هدف ناتو در افغانستان کمک به ایجاد یک دولت تداوم پذیر بود‪ ،‬نه حضور‬
‫دایمی‪ .‬او فروپاشی حکومت در برابر طالبان بعد از ‪ ۲۰‬سال تالش را یک تراژدی عنوان کرد‪.‬‬

‫‪ 21‬گزارش دویچه ویلی تاریخی ‪ 17‬آگست ‪ 2021‬ینس استولتنبرگ‬

 ‫‪ □ 400‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫رییس جمهور بایدن با عجله مسولیت سقوط را به دوش اردوی ملی افغانستان گذاشت! بعد از این‬
‫سقوط رییس جمهور بایدن گفته بود‪" :‬سربازان امریکایی نمی توانند و نباید در جنگی بجنگند و در‬
‫جنگی بمیرند که سربازان افغان حاضر نیستند برای خودشان بجنگند‪".‬‬
‫اما به شهادت سرفراز یک افسر کوماندوی افغان در حقیقت جو بایدن‪ ،‬رئیس جمهور ایاالت‬
‫متحده‪ ،‬دروغ گفته و باید خجالت بکشد‪ .‬این افسر اظهار داشت که "ما ‪ 70‬هزار نفر را در جنگ‬
‫از دست دادیم واز سال ‪ 2014‬به اینطرف ‪ 95‬درصد تمام عملیات جنگی را ما انجام داده ایم‪.‬‬
‫درست زمانی که در حال پاکسازی بودیم‪ ،‬امریکاییان زنجیره تامین پشتیبانی هوایی و ارتباطات‬
‫مخابراتی ما را متوقف کردند‪ .‬آنها دستان ما را از پشت بستند"‪.‬‬
‫اما اردویی که از سال ‪ 2014‬به این طرف مسئول بیش از ‪ 95‬درصد عملیات نظامی بوده است‬
‫چگونه ناگهان مانند یک پارچه قند آب شدند وطالبان قادر شدند با مقاومت کمی دوباره قدرت را به‬
‫دست بگیرد‪.‬‬
‫در حقیقت با خروج پانزده هزار تکنیشن ها و قراردادی های خارجی که مسولیت ترمیم و آماده‬
‫سازی قوای هوایی و وسایط نظامی اردوی ملی را به عهده داشتند این اردو قابلیت عملیاتی خودرا‬
‫از دست داد‪.‬‬
‫باخت در جنگ هرگز شادی آور نیست‪ ،‬اما هیچکس تصاویر شکست‪ ،‬فرار و بی نظمی را در این‬
‫ابعاد هرگز تصور نمی کرد‪ .‬همه ما شاهد تصاویری بوده ایم که نشان دهند ٔه بار سنگینی از‬
‫غفلت‪ ،‬شکست و سوء مدیریت دولتهای پیهم امریکا و افغانستان و بخصوص دو دولت اخیر‬
‫امریکا دونالد ترمپ و جو بایدن خواهد بود‪.‬‬
‫ما بر روی چند عامل اصلی تمرکز می کنیم که پیروزی طالبان را توضیح می دهد‪ .‬سناریوهایی‬
‫که رخ داده است که مکمل یکدیگر هستند‪ ،‬در حالیکه به طور قطعی وزن و تآثیر نسبی هر یک‬
‫از آنها را که در شکست دولت افغانستان داشته اند نمیتوان بیان کرد اما این قدر میدانیم که همه‬
‫آنها قاطعانه به آنچه اتفاق افتاده کمک کرده اند‪.‬‬
‫اول‪ :‬اشتباهات امریکاییان در تشکیل و سوق و ادار ٔه اردوی ملی افغانستان‬
‫واضح است که ایاالت متحده اشتباهات زیادی در افغانستان مرتکب شده است‪ .‬شاید مهمترین آنها‬
‫ناکامی در ایجاد اردو و نیروهای امنیتی در افغانستان با توانایی شکست طالبان باشد‪ .‬در عین‬
‫زمان بسیاری از تحلیلگران به موضوع بسیار خاصی اشاره کرده اند‪ .‬ایجاد اردو و نیروی پولیس‬
‫از هیچ به هیچ وجه آسان نیست و بخصوص انجام این کار در افغانستان‪ .‬و عالوه بر این رنج‬
‫چرخش زیاد پرسونل به دلیل تلفات وارده همه چیز را بسیار پیچیده تر می کند‪ .‬به گفتهٔ مایکل‬
‫میکاتا‪ ،‬قوماندان سابق قوماندانی عملیات ویژه ایاالت متحده‪" ،‬ما مجبور نیستیم به سربازان‬
‫آمریکایی آموزش دهیم که از قانون اطاعت کنند‪ ،‬حقوق بشر را رعایت کنند و یا رشوه نگیرند‪.‬‬
‫آنها با درک قبلی این موارد وارد نیروی ما می شدند‪ ،‬ما سعی کردیم نظامیان افغان را چنین در‬
‫تصویر خود ایجاد کنیم‪ ،‬و این اغلب با شرایط سیاسی و اجتماعی که در آن نیروهای عمل می کنند‬
‫‪ ،‬مطابقت ندارد"‪.‬‬
‫واقعیت این است که وقتی ایاالت متحده در سال ‪ 2001‬به افغانستان حمله کرد و طالبان را به‬
‫کمک تنظیم های جهادی سابقه شکست داد در ایجاد یک اردوی ملی و قوای ملی پولیس در‬
‫افغانستان توجه زیادی بعمل نیاورد‪ .‬در آنزمان توجه امریکا بجانب عراق معطوف شد و وسواس‬
‫زیادی برای عراق سبب کاهش در تعهد مصارف در افغانستان گردید‪ .‬پرزیدنت بوش و دونالد‬
‫رامسفلد وزیر دفاع او دو اشتباه بزرگ را مرتکب شدند‪ :‬اوال‪ ،‬آنها از یکطرف پیشنهاد بسیاری از‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪401‬‬

‫رهبران طالبان برای مذاکره در مورد راه حل سیاسی را رد کردند؛ و ثانیا‪ ،‬آنها بطور مسخره‬
‫اصرار داشتند که با یک اردوی ملی پنجاه هزار نفری میتوان یک کشور بزرگ مانند افغانستان را‬
‫کنترل کنند‪ .‬عالوه بر این که پنتاگون می خواست هزینه ها را کاهش دهد‪ ،‬بنابراین آنها اصرار‬
‫داشتند که حقوق و مصارف ناشی از نگهداری سربازان در زمان خروج رامسفلد در سال ‪2006‬‬
‫کم نگه داشته شود‪ .‬در حالیکه طالبان حمالت خود را به شدت افزایش دادند صرف ‪26000‬‬
‫سرباز افغان آموزش دیده و تجهیز شده بودند‪ .‬این تصمیم بسیار پرهزینه بود زیرا کاستی های‬
‫اردو افغانستان در سال های بعد باید توسط نیروهای آمریکایی که مصارف استقرار آنها بیش از‬
‫یک میلیون دالر در هر واحد در سال بود‪ ،‬جبران شود‪.‬‬
‫بدترین چیز این است که اردو افغانستان هرگز نتوانست به یک اردوی مدرن با تشکیالت متممه و‬
‫ضروری مجهز گردد‪ .‬یک اردو مدرن چیزی بیشتر از یک سرباز با حمل سالح است‪ .‬به عنوان‬
‫مثال‪ ،‬این ارسو فاقد میخانیک ها از همه نوع‪ ،‬پرسونل مسلکی ادارهٔ قرارگاهها‪ ،‬داکتران و‬
‫پرسونل طبی بود‪ .‬هیچ کدام از این موارد در اردوی افغانستان ایجاد نشد‪ .‬اساساً‪ ،‬تصمیمات بوش‬
‫و رامسفلد اتالف بهترین سالها برای تقویت فساد بود که قبالً ذکر کردیم‪.‬‬
‫اما درک کامل اینکه چرا اردو افغانستان به این سرعت منحل شد کافی نیست‪ ،‬این چیزی است که‬
‫حتی خود دولت ایاالت متحده را کامالً غافلگیر کرد‪ ،‬اگرچه حقیقت این است که کاهش تقریبا ً‬
‫کامل حمالت هوایی یا خروج پیمانکاران نیروی هوایی و پیامد آن تضعیف روحیه سربازان نقش‬
‫کلیدی ایفا کرد‪ .‬در پاییز ‪ 2015‬در والیت قندوز ‪ 500‬نفر طالبان ‪ 3000‬سرباز و پولیس افغان را‬
‫شکست دادند‪ .‬سپس در والیت هلمند‪ ،‬حدود ‪ 1800‬طالبان نزدیک به ‪ 4500‬سرباز و پولیس را‬
‫شکست دادند‪ .‬یک نکته مهم‪ ،‬اجازه دهید اشتباه نکنیم‪ .‬این بدان معنا نیست که اردو افغانستان در‬
‫طول این سالها هیچ تالشی نکرده است‪ ،‬افغانها بیشترین بار را بر دوش کشیده اند‪ .‬اردو و پولیس‬
‫به تنهایی حدود ‪ 70،000‬کشته بر جای گذاشته اند‪ .‬واقعیت این است که هم انگیزه زدایی و هم‬
‫کمبود مواد دستور کار روز بود‪ .‬اما چگونه اردوی که بیش از ‪ 80‬میلیارد دالر در آن سرمایه‬
‫گذاری کرده است‪ ،‬تقریبا ً ‪ 15‬سال است که می تواند مشکالت زیادی داشته باشد؟ خوب ‪ ،‬یک‬
‫دلیل در نوع اردو نهفته است‪ :‬ایاالت متحده اردو را طراحی کرده است به شکل و شمایل خود و‬
‫آنرا در سراسر کشور در پایگاه های پراگنده مستقر نمودند که از راه دور با استفاده از یک شبکهٔ‬
‫کامالً و ابسته به یک سیستم پیچیده لوجستیکی پشتیبانی به کمک هواپیماها و هلیکوپترهایی که‬
‫افغانها در مدیریت آنها ناتوان بودند اکماالت می شدند‪ .‬در نتیجه بطور مثال‪ ،‬وقتی والیت قندوز به‬
‫دست طالبان افتاد بسیاری از سربازان کشته شدند‪ ،‬ما محاصره شدیم‪ ،‬هیچ پشتیبانی هوایی وجود‬
‫نداشت‪ .‬در آخرین دقایق‪ ،‬قوماندان ما به ما گفت که هیچ کاری نمی توانند برای ما انجام دهند و‬
‫فرار بهتر است‪ .‬همه آنها جنگ را رها کرده فرار کردند (سرباز ‪ 29‬ساله عبدالقدوس)‪.‬‬
‫بنابر آن قطع حمالت هوایی امریکاییان باالی طالبان‪ ،‬واخالل در حمایت لوژستیکی از اردوی‬
‫افغا نستان یکی از عوامل اساسی تقلیل قابلیت محاربوی و عملیاتی اردوی ملی افغانستان بوده و از‬
‫عوامل مهم سقوط آن شمرده میشود‪.‬‬
‫دوم‪ :‬موجودیت فساد گسترده در اردوی ملی‬
‫اما مهمتر از همه ‪ ،‬این مربوط به چیزی است که شاید بارزترین خصوصیت جنگهای افغانستان‬
‫در دهه های اخیر باشد که آن عبارت است از فساد گسترده‪ .‬و می بینید‪ ،‬علیرغم مبالغ هنگفتی که‬
‫آمریکایی ها هزینه کردند ‪ ،‬سربازان افغان دستمزد ناخوشایندی داشتند‪ ،‬آنها می توانستند ماه ها‬
‫بدون پرداخت دستمزد به سر ببرند‪ ،‬و حتی مهمات نیز کم بود‪ .‬اعتقاد بر این است که طالبان ماه‬
‫هاست که معامالت خود را با مقامات نظامی محلی اجرا می کنند‪.‬‬
 ‫‪ □ 402‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫هیچ منطقه ای در نتیجه جنگ سقوط نکرده است‪ .‬اما در نتیجه جنگ روانی‪ .‬توکلی‪ ،‬قوماندان قول‬
‫اردوی ‪ 217‬اردو افغانستان‪ .‬همه اسلحه خود را تحویل دادند و فرار کردند‪ .‬ما از دولت مرکزی‬
‫هیچ کمکی دریافت نکردیم‪ .‬این ولسوالی بدون هیچ گونه درگیری سقوط کرد (رحیم هللا‪ ،‬سرباز‬
‫‪ 25‬ساله افغان)‪.‬‬
‫نکته اصلی این است که منابع کمیاب بودند زیرا احتماالً بخش زیادی از پول صرف شده توسط‬
‫آمریکایی ها به جاهایی مانند دوبی یا قطر ختم می شد‪ ،‬به عنوان مثال‪ ،‬احمد ضیا مسعود‪ ،‬معاون‬
‫رئیس جمهور سابق افغانستان متهم شد که بیش از ‪ 50‬میلیون دالر به دوبی آورده است جایی که‬
‫در یک عمارت مجلل زندگی می کرد و با موترهای رولز رویس رانندگی می کرد‪ .‬مثال دیگر‪،‬‬
‫مقامات ارشد نظامی و دولتی در مورد تعداد سربازان دروغ گفته و پول حقوق و دستمزد‬
‫سربازانی را که وجود نداشتند به جیب میزدند‪ .‬یک روز‪ ،‬آمریکایی هایی که حقوق و دستمزدهای‬
‫بیش از ‪ 300000‬نفر افراد اردو را تأمین می کردند‪ ،‬متوجه می شوند که تعداد واقعی آنها به‬
‫سختی بیش از ‪ 250،000‬بود‪ .‬در صورت پرداخت حقوق و دستمزد قانونی ‪ ،‬بسیاری از‬
‫قوماندانان و جنگ ساالران معموالً قسمت خوبی از آن را حفظ می کردند و سربازان را بدبخت‬
‫تر می کردند‪ .‬در نهایت‪ ،‬با وجود آنکه آنها مجبور به راه اندازی سیستم پرداخت الکترونیکی شدند‬
‫اما مشکالت همچنان ادامه داشت‪.‬‬
‫اما این فساد فقط مربوط به کسانی که در باال بودند نبود‪ ،‬فساد در همه جا گسترده بود‪ .‬به هر حال‬
‫‪ ،‬اگر به سربازی که ماهیانه ‪ 200‬دالر حقوق دریافت می کرد تجهیزاتی راکه ‪ 1000‬دالر ارزش‬
‫دارد میدادید نتیجه این امر عجیب نیست که این تجهیزات دربازار سیاه ظاهر گردند‪ .‬دقیقا ً همان‬
‫اتفاقی افتاد که پنتاگون سعی کرد اردو افغانستان را به دوربین های دید در شب مجهز کند‪ ،‬اما این‬
‫دوربین های شب بین اکثرآ ناپدید می شدند‪ ،‬سامان موترها و سالح ها‪ ،‬مهمات‪ ،‬تیل‪ ،‬موبالیل و‬
‫غرج همه در بازار سیاه ظاهر میشدند‪ .‬در مجموع آمریکایی ها رسید ها را پرداخت می کردند و‬ ‫ُ‬
‫کنترل در نبود آن مشهود بود‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬سربازان و پولیس در بسیاری از موارد به جمع‬
‫آوری رشوه در پست های بازرسی می پرداختند که باعث شده بود که بخش بزرگی از جامعه‬
‫اعتماد چندانی به آنها نداشته باشند‪ .‬پولیس منفورترین نهاد در کشور شد‪ .‬طالبان هم همین کار را‬
‫انجام داده جزیه جمع میکردند اما صرف یکبار به جانب مقابل در برابر آن رسید میدادند نه مانند‬
‫پولیس که دائما ً خواستار پرداخت پول بودند‪.‬‬
‫اصل طالبان این است که وقتی رشوه مالیاتی پرداخت می کنید‪ ،‬رسیدی به شما می دهند که در‬
‫سراسر کشور کار می کند و دیگر از شما نمی خواهد رشوه مالیاتی بپردازید‪ .‬از سوی دیگر‬
‫ا فسران پولیس در قبال رشوه ای که اخذ می کنند کدام رسید پرداخت نمی کنند (احمد سعید‪ ،‬معاون‬
‫اتاق بازرگانی در والیت هرات)‪.‬‬
‫بنابراین اگر اردوی دارید که تا حد زیادی آموزش ندیده است‪ ،‬مجهز نیست‪ ،‬در همه چیز فاقد‬
‫انگیزه است‪ ،‬نتیجه دقیقا ً همان چیزی است که ما دیده ایم‪ .‬اسدهللا خالد وزیر دفاع افغانستان برای‬
‫هفت ماه در سال ‪ 21/2020‬باالی وظیفهٔ خود نبود‪ .‬وقتی طالبان وارد شدند و آنها را تهدید کردند‬
‫بسیاری از نیروها فرار کردند و یا با تحویل تجهیزات نظامی به طالبان فرار کردند‪ ،‬این پدیده‬
‫زمانی تشدید شد که دیگر حمایت آمریکایی ها را نداشتند‪ .‬آنها برای یک هدف نمی جنگیدند و همه‬
‫چیز در اطراف آنها فاسد بود چرا این عامل جان آنها را به خطر انداخت‪ ،‬نیروهای افغان را به‬
‫سطحی کاهش دادند که در واقع بسیار کمتر از ‪ 167000‬سرباز اردو بود‪ .‬برخی منابع نشان می‬
‫دهند که در لحظه حقیقت‪ ،‬شروع حمالت باالی مراکز والیات در دوم آگست‪ ،‬تقریبا ً ‪50،000‬‬
‫سرباز مجهز آماده جنگ وجود داشت اما بدون هیچ استراتژی در سراسر کشور پراگنده شدند‪.‬‬
‫نتیجه اش راهمه ما در حال حاضر می دانیم‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪403‬‬

‫براساس گزارش سازمان شفافیت بین الملل‪ ،‬افغانستان در سال ‪ 1997‬در فهرست فاسدترین‬
‫کشورهای جهان شناخته شد بطوریکه در بین ‪ 187‬کشور جهان در رتبه ‪ 184‬قرار گرفت که به‬
‫این ترتیب جایگاه سومین کشور فاسد جهان را به خود اختصاص داد‪ .‬آمریکا مدعی است که بیش‬
‫از یک تریلیون دالر در این کشور مصرف کرده است اما فساد اداری و مالی باعث شده که از این‬
‫کمک ها استفاده نادرست صورت گرفته و پیشرفت ها در این کشور قابل مالحظه نباشد‪ .‬اما‬
‫حقیقت آن است که آمریکایی ها با نحوه مصرف و کمک های خود در ترویج فساد در افغانستان‬
‫نقش داشته اند‪ .‬متاسفانه آنچه گزارشهای بین المللی نمی نویسند عبارت از موجودیت شبکه و‬
‫سیستم اجرائی فاسد برای تطبیق کمکهای خارجی بخصوص کمکهای امریکا میباشد‪ .‬بیش از ‪20‬‬
‫فیصد این کمکها از خود امریکا خارج نمیشوند و این پولهایی است که به حساب کمک به‬
‫افغانستان از بودجه های پروژه های منظور شده به شرکتهای امریکایی به عنوان مصارف‬
‫حقوقی‪ ،‬مصارف مشاورتی و مصارف نظارتی و اجرای پروژه ها پرداخته میشود‪ .‬کشورهای‬
‫کمک کننده بخش اعظم کمکهای خودرا به افغانستان از طریق موسسات دولتی و خصوصی خود‬
‫مستقیما به شرکتهای قراردادی افغانی که خود انتخاب میکنند و موسسات ان جی او (‪ )NGO‬که‬
‫بازهم خود انتخاب میکنند میپردازد نه از طریق دولت افغانستان و مسولیت تفتیش و حساب دهی‬
‫هم بدوش خود این موسسات خارجی است‪.‬‬
‫سوم‪ :‬تغییرو تبدیل دراولیتهای سیاسی و استراتژیکی امریکا‬
‫هدف امریکایها در افغانستان چه بود؟ امریکاییها هرگز به پالن گذاریهای طویل المدت عقیده‬
‫ندارند‪ .‬سیاستهای آنان بر اساس منافع روز در نوسان است‪ .‬نه دوست دایمی دارند و نه دشمن‬
‫دایمی‪ .‬بط ور مثال تازمانیکه چین یک کشور عقب مانده رو به انکشاف بود ه مشکلی با آن‬
‫نداشتند و در چهل سال گذشته از راه تجارت وهمکاری صنعتی با آن به هزارها ملیارد دالر‬
‫منفعت بردند‪ .‬اما امروز که چین موقف هژمونی جهانی امریکا را در تمام زمینه ها به خطر‬
‫انداخته است بدشمن درجه اول امریکا مبدل شده است‪ .‬روسیه دست به گدایی زمان یلتسین در‬
‫سالهای ‪ 1990‬دوست امریکا بوذ اما دولت قدرتمند روسیه زیر رهبری پوتین دشمن امریکا‬
‫محسوب میشود‪ .‬این تغییرات استراتژیک درسیاست خارجی امریکا تمام معادالت سابقه را در‬
‫سیاست خارجی امریکا تغییر داده از جمله اهداف موجودیت امریکا را در افغانستان!‬
‫جوزف بایدن رییس جمهور امریکا ضمن دفاع از تصمیم خود برای خروج از افغانستان بتاریخ‬
‫شانزدهم آگست ‪ 2021‬تایید کرد که امریکا هرگز اهداف دولت سازی و ملت سازی را در‬
‫افغانستان در نظر نداشته است‪ .‬به تایید این نظر میتوان سخنان کلونل الرنس بی ویلکرسن را که‬
‫در زمان ریاست جمهوری جورج دبلیو بوش رییس دفتر جنرال کالین پاول وزیر خارجه امریکا‬
‫بود به یاد آورد که در سال ‪ 2018‬در سخنرانی درانستیتوت ران پاول ضمن بیان اینکه امریکا در‬
‫افغانستان بدنبال دولت سازی و ملت سازی نیست‪ ،‬اهداف استراتژیکی امریکا را در انستیتوت‬
‫ران پاول چنین تعریف کرده بود‪:22‬‬
‫اول – مقابله با القاعده و سائر گروههای تروریستی به منظور جلوگیری از تکرار‬
‫حوادث سپتمبر ‪2001‬؛‬
‫دوم – استفاده از افغانستان توسط سی آی ای برای عملیات حمایت از جنبش اسالمی‬
‫ترکستان شرقی )‪ ( ETIM‬برای بی ثبات سازی ایالت سینکیانگ چین و اخالل پروژه‬

‫‪ 22‬ویدیو کلپ سخنان کلونل الرنس بی ویلکرسن در یوتوب‪ ،‬انستیتوت ران پاول‪2018 ،‬‬
 ‫‪ □ 404‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫های مربوط به کمربند و راه )‪ ( Built and Road‬چین از سین کیانگ به آسیای میانه‪،‬‬
‫اروپا و آسیای جنوبی و غربی؛ و‬
‫سوم – بودن در مجاورت ذخایر اسلحهٔ اتمی پاکستان برای محافظت از آنها در صورت‬
‫لزوم‪.‬‬
‫در افغانستان امری کاییها در پنج سال گذشته حتی یک سرباز تلفات نداده بودند و بر اساس توافقنامه‬
‫امنیتی با دولت براحتی میتوانستند افغانستان را ترک گویند طوریکه قوای خودرا از ‪120‬هزار در‬
‫سال ‪ 2013‬به ‪ 1200‬نفر در سال ‪ 2019‬تقلیل داده بودندآنرا به صفر هم میتوانستند کاهش دهند ‪.‬‬
‫طالبان آنقدر احمق نبودند که مانع خروج کامل امریکاییها گردند همانطوریکه در گذشته نشدند‬
‫حاال هم مانع نشدند‪ .‬هدف ضمایم مخفی توافقنامه دوحه موافقت طلبان با امریکا در همکاری با‬
‫سی آی ای برای بی ثبات سازی ایالت سینکیانگ چین توسط جنبش اسالمی ترکستان شرقی بود‬
‫که ت وسط سی آی ای تمویل میگردد‪ .‬بی ثبات سازی چین هدف استراتژیک امروزی امریکا و‬
‫استفاده از موقف اسالم گرایی افراطی طالبان برای کمک به جنبش اسالمی ترکستان شرقی‬
‫میباشد‪ .‬برای رسیدن به این مقصد‪ ،‬امریکاییان موقف طالبان را ارتقا داده و در عمل به تضعیف‬
‫سیاسی موقف دولت افغانستان پرداختند‪ .‬در این زمان هدف امریکا در افغانستان ایجاد یک دولت‬
‫اشتراکی به رهبری طالبان و شرکت رهبران سابقه جهادی در کابل بود که با موجودیت دراز‬
‫مدت یک پایگاه محرمانه سی آی ای در افغانستان موافقه نماید تا برعالوه ایالت سینکیانگ چین‬
‫که همسرحد افغانستان است‪ ،‬ناظر فعالیتهای القاعده در جنوب آسیا و افغانستان هم باشد ‪.‬‬
‫اما توافق باطالبان همانند یک شمشیر دو لبه عمل خواهد کرد‪ .‬برای طالبان جنبشهای اسالمی‬
‫ترکستان شرقی‪ ،‬تحریک طالبان پاکستان‪ ،‬جنبش اسالمی ازبکستان‪ ،‬القاعده و امثالهم در یک‬
‫ردیف قرار دارند و همه دوستان و همفکران عقیدتی و استراتژیک آنها اند ‪.‬‬
‫یک افسر افغان اظهار داشت که "به ما خیانت شد‪ .‬به ما گفتند توافق صلح حاصل شده است‪ .‬یک‬
‫دولت انتقالی در حال شکل گیری است‪".‬‬
‫بر اساس ارزیابی یک برنامهٔ ویدیویی وژول پولیتس امریکایی‪[ 23‬تصور کنید شما رئیس جمهور‬
‫ایاالت متحده هستید و پس از ‪ 20‬سال نبرد و هزاران تلفات و مصارف سرسام آور‪ ،‬درگیر جنگی‬
‫شده اید و می دانید که هرگز نمی توانید برنده شوید‪ .‬به گفتهٔ لورا جودی‪ ،‬روزنامه نگار امریکایی‬
‫"من افغانستان را به عنوان یک کابوس خاکی از مکانی پر از افراد شجاع و مغرور یاد می کنم‬
‫که موجودیت ما را در آنجا نمی خواستند‪ ".‬تصور کنید که در آن لحظه دقیق به شما یک برنامه‬
‫جدید ارائه شده که گفته میشود‪ :‬آقای رئیس جمهور‪ ،‬ما فارمول فرار از النه شیر را یافته ایم!‬
‫برنامه ای داریم برای جلوگیری از تلفات مزید برای جلوگیری از مصارف مزید اقتصادی برای‬
‫جلوگیری از نفوذ گروه های تروریستی و در عین حال دستیابی به برخی از دستاوردهای‬
‫جغرافیایی و اقتصادی که افغنستان فراهم میکند‪ .‬جالب به نظر می رسد‪ ،‬اینطور نیست؟ خوب ‪،‬‬
‫اکنون تصور کنید که این طرح به طور خاص شامل بستن پیمان با طالبان و حتی تسهیل دسترسی‬
‫آنها به قدرت است‪ .‬بله‪ ،‬بله‪ ،‬این چیزی است که من گفتم‪ .‬بر اساس این برنامه در سال ‪، 2018‬‬
‫دولت ترامپ از پاکستان خواست تا مال عبدالغنی برادر را آزاد کند و مایک پمپئو‪ ،‬وزیر امور‬
‫خارجه ایاالت متحده نیز به دوحه سفر کرده و با وی مالقات کرد‪ .‬برادر رهبر سیاسی کنونی‬
‫طالبان است‪ .‬نتیجه این شد که در‪ 29‬فبروری ‪ ، 2020‬توافقنامه دوحه امضا شد که دولت غنی‬
‫افغانستان به شدت با آن مخالف بود‪ ،‬اگرچه در نهایت فایده ای نداشت‪ .‬این توافقنامه زمان بندی‬

‫‪ 23‬راپورتاژ از‪-‬ویژول پالیتیکس ‪ VisualPolitik EN‬یکشنبه پنجم سپتمبر ‪2021‬‬

‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪405‬‬

‫خروج نیروهای بین المللی‪ ،‬آزادی هزاران و هزاران زندانی طالبان و کاهش حمالت هوایی و‬
‫همچنین خیم عملیات نظامی ایاالت متحده را تعیین کرد‪ .‬همه اینها در ازای عدم حمله طالبان به‬
‫نیروهای بین المللی که متعهد شده اند گروه های تروریستی را پناه ندهند و با دولت افغانستان در‬
‫مورد راه حل سیاسی درگیری مذاکره می کنند ‪ .‬ما با آزادی بیش از ‪ 5500‬زندانی طالبان که اکثر‬
‫آنها در جنایات جدی علیه بشریت مجرم هستند‪ ،‬موافقت کردیم و دولت افغانستان را زیر ففشار‬
‫قرار دادیم این زندانیان را آزاد کند‪ .‬ما مصارفسنگینی را برای صلح پرداخته ایم و خطرات جدی‬
‫را پذیرفته ایم‪ .‬اما متأسفانه هنوز هیچ سودی مشاهده نکرده ایم‪].‬‬
‫از نظر امریکاییان توافق با طالبان به نوعی منطقی است به نظر ‪Andrew Watkins,‬‬
‫‪ member of the US Institute of Peace‬اگر با طالبان پیمان ببندید و اطمینان حاصل کنید‬
‫که آنها به گروه های تروریستی که می توانند به امریکا حمله کنند‪ ،‬پناه نمی دهند‪ ،‬دیگر تلفاتی‬
‫نخواهید داشت‪ ،‬می توانید توجه و منابع خود را بر اولویت واقعی خود در اقیانوس آرام و مهار‬
‫چین متمرکز کنید‪ .‬و اگر عالوه بر این آنها به قدرت برسند‪ ،‬خوب ‪ ،‬این می تواند حتی دری را‬
‫برای فرصتهای خاصی باز کند‪ .‬بگذار توضیح بدهم‪ .‬افغانستان کشوری بسیار غنی از مواد معدنی‬
‫است که بیشتر مورد عالقه مواد معدنی صنعت فناوری مانند مس‪ ،‬لیتیوم‪ ،‬نیوبیوم کبالت‪ ،‬خاکهای‬
‫کمیاب و همچنین طال و اورانیوم است‪.‬‬
‫در حقیقت‪ ،‬بر اساس گزارش پنتاگون که نیویورک تایمز در سال ‪ 2010‬به آن اشاره کرد‪،‬‬
‫افغانستان این پتانسیل را دارد که عربستان سعودی لیتیوم شود‪ .‬و نه تنها این‪ ،‬پروژه هایی مانند‬
‫خط لوله گاز تاپی‪ 1127 ،‬مایل و ‪ 1814‬کیلومتر پروژه خط لوله وجود دارد که می تواند گاز‬
‫طبیعی را از ترکمنستان به پاکستان‪ ،‬هند و چین منتقل کند و متعلق به شرکت نفتی شورون است‪.‬‬
‫این می تواند وابستگی چین به گاز طبیعی روسیه را کاهش داده و از اهمیت استراتژیک ایران‬
‫بکاهد‪ .‬خوب ‪ ،‬در فوریه ‪ ، 2021‬طالبان در سفری که ظاهرا ً توسط خود آمریکا هماهنگ شده‬
‫بود‪ ،‬از ترکمنستان دیدن کردند و متعهد شدند از این پروژه محافظت کنند زیرا خط لوله باید از‬
‫افغانستان عبور کند‪ .‬و مشکل تا اینجا این است که برای بهره برداری از مواد معدنی یا ایجاد‬
‫شبکه های انرژی‪ ،‬به ثبات سیاسی نیاز دارید‪ .‬تا زمانی که شما در جنگ با طالبان هستید هیچ‬
‫کاری نمی شود کرد‪ .‬اما توافق دوحه فرصتی بود برای امریکاییان‪ .‬این برای بسیاری از‬
‫تحلیلگران آن چیزی است که توضیح می دهد چرا ایاالت متحده عمالً حمله به طالبان را متوقف‬
‫می کند با وجود این واقعیت که طالبان عملیات خود را علیه اردو و نهادهای افغان افزایش داده اند‬
‫تا جایی که سازمان ملل متحد سال ‪ 2020‬را خشن ترین سال در این کشور توصیف کرد‪.‬‬
‫توافقنامه های دوحه ممکن است سناریوی کلی را توضیح دهد‪ .‬اینها جزئیاتی است که مشخص‬
‫است زیرا بسیاری ازمواد توافقنامه مخفی مانده و باقی خواهد ماند‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬آمریکایی ها‬
‫در مورد نقشه راه آینده افغانستان مذاکره کردند‪ ،‬نه با دولت افغانستان‪ ،‬که حتی در میز مذاکره‬
‫حضور نداشت‪ ،‬اما با طالبان‪ .‬توافقنامه دوحه برای طالبان یکسال مهلت خرید‪ ،‬آنها توانستند به‬
‫دقت برنامه ریزی کنند تا خطوط تأمیناتی خود را تقویت کنند تا بتوانند آزادی حرکت داشته باشند‬
‫بدون ترس از بمباران امریکاییان‪.‬‬
‫چهارم‪ :‬ضعف رهبری دولت افغانستان‬
‫زمینه های ضعف دولت جدید پسا طالبان در افغنستان در کنفرانس ‪ 2001‬بن پایه گذاری شد‪.‬‬
‫تیمور شاران در سال ‪ 2009‬در بی بی سی مینویسد‪" :‬توافقات بن در سال ‪ 2001‬روی کاغذ‬
‫بستری را برای یک حکومت دارای پایه های وسیع‪ ،‬چند قومی و متوازن سیاسی به وجود آورد‪.‬‬
‫با این وصف‪ ،‬قدرت عمالً به صورت عمده در اختیار آنچه که "ائتالف شمال" خوانده می شد و‬
 ‫‪ □ 406‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫بویژه میان شاخه کوچک نظامی حزب جمعیت متشکل از چهره های موسوم به 'پنجشیری' قرار‬
‫داشت"‪ .‬ائتالف شمال‪ 17 ،‬پست مهم از میان جمعا ً ‪ 30‬پست را از آن خود کرد که وزارتهای مهم‬
‫دفاع‪ ،‬داخله‪ ،‬خارجه‪ ،‬پالن‪ ،‬تجارت و ریاست امنیت ملی جزو آنها می شد‪ .‬در این میان تنها دو‬
‫پست ریاست دولت و وزارت مالیه در اختیار گروه به اصطالح "روم" متشکل از طرفداران‬
‫ظاهرشاه قرار گرفت‪ .‬بدین ترتیب‪ ،‬ائتالف شمال‪ ،‬که به دنبال سقوط طالبان کابل را در کنترل‬
‫خود گرفته بود‪ ،‬برنده تمام عیار بازی بود‪ .‬این کابینه متوازن نبود‪ ،‬چرا که در آن به برخی از‬
‫گروهها بیش از اندازه الزم سهم داده شده بود و برخی دیگر از سهم واقعی برخوردار نشده بودند‪.‬‬
‫کوتاهی در عملی کردن توافقات بن در زمینه برقراری مناسبات مبتنی بر تقسیم متناسب قدرت‪،‬‬
‫کشمکش داخلی شدیدی را میان چهره های مختلف داخل حکومت به دنبال داشت‪ .‬آقای کرزی که‬
‫می توان گفت به نوعی در احاطه "جنگساالران" نیرومند بود و حوزه نفوذش به کابل محدود می‬
‫شد‪ ،‬از سال ‪ 2003‬سیاست کنارزدن حریفان از قدرت را در پیش گرفت و تالش کرد تا سهم‬
‫ائتالف شمال را در کابینه خود محدود سازد‪ .‬به همین دلیل دوره بین سالهای ‪ 2002‬تا ‪ 2005‬شاهد‬
‫کشمکشها و منازعه شدید داخلی بین نخبگان گوناگون دولتی بود که در جریان آن رییس جمهور و‬
‫با متحدان نزدیک خود در یک طرف و "جهادیهای" ائتالف شمال در طرف دیگر قرار داشتند‪.‬‬
‫آقای کرزی از سال ‪ 2006‬و با برکناری حریفان "جهادی" از دولت‪ ،‬درعین حال سیاست‬
‫کنارزدن مخالفان را با سیاست مدارا و دلجویی عجین کرد و طی آن شبکه پیچیده ای از روابط با‬
‫فرماندهان‪ ،‬رهبران قومی و دیگر بازیگران قدرت به وجود آورد‪ .‬انتخابات سال ‪ 2009‬بازتاب‬
‫همین سیاست است که براساس آن وی با بازیگران عمده قدرت چون ژنرال دوستم‪ ،‬محمد محقق و‬
‫دیگران به معامله روی آورد تا در ازای حمایتشان پستهای دولتی و دیگر امتیازات را در اختیار‬
‫آنان قرار دهد‪ .‬یعنی همان کسانی را که پیش از این تالش کرده بود تا موقعیت شان را در جامعه‬
‫و سیاست افغانستان تضعیف کند‪.‬‬
‫دستآورد غم انگیز و فاجعه بار دولت ربانی‪-‬مسعود (‪ )1996-1992‬درهم شکستن ســاختمان دولــت‬
‫افغانستان و خلع اردوی مسلح و مسلکی کشــور‪ ،‬آغــاز جنگهــای تنظیمــی و جنــگ ضــد قــوم هــزاره‬
‫آنها بود که هنوزهم بیــاد ملــت افغانســتان اســت‪ .‬شــورای نظاریهــا بــه دموکراســی و حکومــت قــانون‬
‫احترام و پا بندی ندارند‪ .‬عبدهللا در نقش رییس اجراییهٔ دولت رییس جمهور خود را بیکفایــت خطــاب‬
‫کرد‪ ،‬یک والی در وجود عطا محمد نور به رییس جمهــور کشــور گفــت تــو صــالحیت برطرفــی مــرا‬
‫نداری و بعداً امانهللا گذر اعالن کرد که کابل را به خاک و خون میکشد! از این بیشــتر انارشــیگری‬
‫را در هیچ دولتی نمیتوان مشاهده کرد‪ .‬شورای نظاریهــا زمزمــه اغتشــاش‪ ،‬کودتــا و ایجــاد حکومــت‬
‫موازی را چندبار سر دادند و بعد از انتخابات سال ‪ 2019‬اجرا کردند‪.‬‬
‫تأمین حاکمیت دولت مرکزی باالی قدرتهای محلــی‪ ،‬خــتم قــدرتهای نیمــه مســقل محلــی وابســته بــه‬
‫جنگساالران گذشته‪ ،‬جوابدهی اداری و مالی ارگانهای محلی به دولت مرکزی و غیــره ابتکــارات‬
‫مورد نیاز ضرورت دارد این ابتکارات در بسیاری موارد با منافع حامیان رییس اجراییــه در تنــاق‬
‫واقع شــده بــا مقاومــت شــدید ریــیس اجراییــه در نطفــه کشــته میشــدند‪ .‬بطــور مثــال عطــا محمــد نــور‬
‫سرپرست فعلی والیت بلخ که در طول یازده سال گذشته با خود مختاری کامل والی والیــت بلــخ بــوده‬
‫است آشکارا از تقرر شخص دیگری به این مقام جلوگیری کرده و داکتر عبدهللا از این موقف تمــردی‬
‫او حمایت میکند‪.‬‬
‫تزلزل ائتالف سیاسی میان اشرف غنی و عبدهللا عبدهللا در هردو دور ریاست جمهوری اشرف غنــی‬
‫ناشی از بی موازنگی ساختمان سیاســی دولــت ائتالفــی آنهاســت‪ .‬در یــک قطــب داکتــر عبــدهللا ریــیس‬
‫اجراییه‪/‬رییس شورای عالی مصالح ٔه ملی از حمایت یک سازمان متشــکل سیاســی‪-‬نظــامی در وجــود‬
‫حزب جمعیت و حزب وحدت وحامیان جهادی آنها در داخل ساختمان دولتی‪ ،‬در رسانههای وابسته‪،‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪407‬‬

‫جامعه مدنی وابسته‪ ،‬در وجود وکالی وابسته در پارلمان و تمام عناصــریکه در بیســت ســال اخیــر بــا‬
‫استفاده از قدرت دولتی به جاه و منال رسیده اند بر خوردار بود‪ .‬در قطــب دیگــر داکتــر اشــرف غنــی‬
‫بــدون برخــورداری از حمایــت یــک ســازمان متشــکل سیاســی حزبــی بــه حمایــت روشــنفکران و‬
‫سازمانهای خورد و ریزه غیر جهادی و افراد عامۀ ملت که از اســتیالی جنگســاالران در ‪ 20‬ســال‬
‫اخیر به ستوه رسیده اند‪ ،‬دل بسته است‪.‬‬
‫مضاعف بر آن‪ ،‬امتیاز دهیهای سخاوتمندانه اشرف غنی به داکتر عبدهللا در توافقنامه های سیاســی‬
‫و دادن سهم پنجاه ‪ -‬پنجاه در دولت سبب نارضایتی عمومی پشتونها شد و اشرف غنی را از حمایــت‬
‫مورد نیاز بسیار نزدیک بسیاری از سیاستمداران پشتون محــروم ســاخت‪ .‬ایــن امتیــاز دهیهــا عمـالً‬
‫حکومت او را فلج نموده و در گروگان داکتر عبدهللا قرار داده بود‪.‬‬
‫اخطار نماینده ملل متحد در جلوگیری از نشر نتایج تفتیش شده انتخابات سال ‪ 2014‬قبل از توافق‬
‫سیاسی باید به اشرف غنی از متزلزل بودن موقف حامیان خارجی کشور و نقش سازشکارانه آنها‬
‫هیچ شکی باقی نمیگذاشت‪ .‬در نهایت طوریکه دیدیم با وجود پیروزی قاطع اشرف غنی که‬
‫بزرگترین تفتیش انتخاباتی در جهان آن را تأیید نمود‪ ،‬موقف متزلزل و سازشکارانه امریکا سبب‬
‫تحمیل ائتالف ‪ ۵۰-۵۰‬باالی اشرف غنی شد که نتایج نامیمون آن در بی اعتباری و ضعف دولت در‬
‫کشور مشاهده گردید‪.‬‬
‫بدین ترتیب تنظیمهای جهادی دوباره در نتیجه کانفرانس بن به کمک امریکا و متحدین آن در‬
‫افغانستان به قدرت رسیدند‪ .‬در طول بیست سال متعاقب با سرازیر شدن ملیاردها دالر کمک‬
‫نظامی‪ ،‬اداری وانکشافی به افغانستان و تطبیق و اجرای آن توسط شرکتهای خصوصی‬
‫امریکایی‪-‬غربی و قراردادیهای داخلی آنها و سازمانهای (تصدیهای) تازه ایجاد شد ٔه غیر دولتی‬
‫(ان‪ ،‬جی‪ ،‬او ) ‪NGOs‬ها زمینه های فساد بزرگ در کشور فراهم گردید‪ .‬در همچو یک‬
‫فضایی‪ ،‬رهبران تنظیمهای جهادی و تازه به قدرت رسیده های وارداتی امریکاییها به سرعت به‬
‫سو استفاده از قدرت دولتی‪ ،‬تولید و قاچاق مواد مخدر یک‬ ‫غارت ثروتهای کشور پرداحته با ٔ‬
‫اقتصاد مافیایی را درکشور ایجاد کرده یک قشر فوق العاده ثروتمند‪ ،‬بخصوص در محور اتحاد‬
‫شمال‪ ،‬ایجاد گردید که به انحصار قدرت دولتی دست زده و از پذیرفتن هرگونه شکست انتخاباتی‬
‫بدست مردم‪ ،‬به کمک امریکا‪ ،‬ابا ٔ ورزیدند‪ .‬عالوه بر آن این گروه زمینه های گسترش هجوم‬
‫فرهنگی "ایران بزرگ!" را در کشور فراهم کردند که هدف آن حذف هرگونه اشاره به ملت‬
‫افغانستان و بی هویت ساختن مردم و دولت افغانستان است‪.‬‬
‫در كشور ما‪ ،‬به گفتهٔ فرید بهمن "بیشرف ترین نوع اشرافیت سیاسي میراثي" شکل گرفته است‬
‫(از صفحهٔ فیسبوک فرید بهمن‪ ،‬ششم اپریل ‪2020‬م)‪ .‬مهره های جنگساالر تنظیمی مسلح به عشق‬
‫تبار‪ ،‬دین‪ ،‬مذهب و زبان از سال ‪2001‬م بدینسو قشر همیشه حاضر در قدرت سیاسی را تشكیل‬
‫داده که بخاطر حفظ قدرت سیاسی و ثروتهای چپاول شده قارونی خود از هیچگونه زد و بندها و‬
‫معامله و قرار و مدار دریع نمی ورزند‪.‬‬
‫متآسفانه از آنجاییکه این اشرافیت سیاسی در محوریت عبدهللا عبدهللا رنگ قومی ضد پشتون دارد‬
‫از حمایت کورکورانهٔ و بیدریغ پشتون‪-‬نفرتان تاجک و هزاره در جامعه و در رسانه های متکی‬
‫به سرمایگذاری ایرانیها‪ ،‬بشمول رسانه های اجتماعی‪ ،‬مستفید بوده به یک زبان همه پشتونها‬
‫منجمله رهبران پشتون تبار ارگ را فاشیست‪ ،‬طالب و طالب پرست و طالب پرور میدانند‪ .‬اتفاقآ‬
‫همین خصلت پشتون‪-‬نفرتی اشرافیت‪-‬سیاسی‪-‬قومی عبدهللا محور‪ ،‬سبب یکپارچگی نامرئی‬
‫انتخاباتی پشتونها در حمایت از روشنفکران پشتون تبار ضد طالبان حاضر در قدرت سیاسی‬
‫گردیده عامل اصلی شکستهای چشمگیر انتخاباتی اشرافیت‪-‬سیاسی‪-‬قومی عبدهللا محورمیباشد‪.‬‬
 ‫‪ □ 408‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫حیرت انگیز است که سایر بازیگران سیاسی داخلی و خارجی افغانستان از جمله امریکاییان‪،‬‬
‫پاکستانیها‪ ،‬روسها و ایرانیها در مخالفت با این قشر روشنفکر پشتون تبار حاضر در قدرت سیاسی‬
‫افغانستان و حامیان آنها با اشرافیت‪-‬سیاسی‪-‬تنظیمی‪-‬قومی عبدهللا محور همدست میباشند‪ .‬به دالیل‬
‫نامعلومی این اشرافیت سیاسی‪-‬تنظیمی‪-‬قومی با وجود شکستهای چشمگیر انتخاباتی‪ ،‬از کمک و‬
‫حمایت و تشویق آشکار امریکاییها برخورداربود‪ .‬شاید با توجه به پشتون محور بودن جنبش‬
‫طالبان‪ ،‬هدف استراتژیک به باور امریکا ایجاد یک توازن قومی در زعامت آیندهٔ سیاسی‬
‫افغانستان با جبران اشتباهات کنفرانس بن بهتر حافظ منافع آنها باشد‪ .‬عالوه بر آن طوریکه قبآل‬
‫توضیح شد بی ثبات سازی چین هدف استراتژیک امروزی امریکا و استفاده از موقف اسالم‬
‫گرایی افراطی طالبان برای کمک به جنبش اسالمی ترکستان شرقی میباشد‪ .‬برای رسیدن به این‬
‫مقصد‪ ،‬امریکاییان موقف طالبان را ارتقا داده و در عمل به تضعیف سیاسی موقف دولت‬
‫افغانستان پرداختند‪ .‬در این زمان هدف امریکا در افغانستان ایجاد یک دولت اشتراکی به رهبری‬
‫طالبان و شرکت رهبران سابقه جهادی در کابل بود که با موجودیت دراز مدت یک پایگاه‬
‫محرمانه سی آی ای در افغانستان موافقه نماید تا برعالوه ایالت سینکیانگ چین که همسرحد‬
‫افغانستان است‪ ،‬ناظر فعالیتهای القاعده در جنوب آسیا و افغانستان هم باشد ‪.‬‬
‫این شرایط رقت بار و انحصار قدرت سیاسی توسط مافیای سیاسی‪-‬اقتصادی به زعامت رهبران‬
‫تنظیمهای جهادی و گسترش فساد اداری توسط این گروه زمینه های عینی را برای مداخل ٔه مجدد‬
‫پاکستان در افغانستان از طریق تنظیم و تجهیز مجدد تحریک طالبان‪ ،‬که اکثریت رهبران و‬
‫فعاالن طراز اول آنها بعد از سال ‪ 2001‬در پاکستان پناه برده بودند‪ ،‬فراهم نمود‪ .‬از سال‬
‫‪ 2005‬به این طرف حمالت تروریستی تحریک طالبان در افغانستان مجددأ آغاز گردید که‬
‫امروز قدرت را در افغانستان بدست دارد‪.‬‬
‫ایجاد بحرانهای مصنوعی سیاسی و مدیریت این بحرانها برای تضعیف دولت اشرف غنی به‬
‫سیاست رسمی مخالفان شورای نظاری او مبدل گردیده بود‪ .‬عدم قبولی نتایج سه انتخابات پیهم از‬
‫جانب عبدهللا عبدهللا و حامیان شورای نظار او به وضاحت معلوم گردید که نظام سیاسی دولت‬
‫افغانستان با دو خطر جدی مواجه بود‪ .‬خطر مافیای جهادی جنگساالران که با جوهر نظام و‬
‫حاکمیت قانون در تقابل قرار دارند وبا تضعیف بنیادهای دولت در نتیجه سبب سقوط کشور به‬
‫امارت اسالمی طالبان شدند‪ .‬بی جهت نیست که بسیاریها در افغانستان از پیروزی طالبان صرف‬
‫به آن جهت استقبال میکنند که به انحصار قدرت سیاسی و مافیایی توسط آنچه آنها "لندغران" می‬
‫نامند پایان داده اند‪.‬‬
‫پنجم‪ :‬عامل پاکستان‬
‫باوجود بی اعتنایی امریکاییان و اروپاییها در ارزیابی واقعی ابعاد و اهمیت نقش پاکستان در‬
‫سقوط نهایی دولت افغانستان‪ ،‬عامل پاکستان به عنوان عامل کلیدی برجسته میباشد‪ .‬بسیاری از‬
‫افغان ها و تحلیلگران معتقدند که اردوی پاکستان به طالبان آموزش نظامی داده آنها را مجهز‬
‫ساخته و خدمات لوجستیکی برای آنها فراهم میکنند و حتی افسران‪ ،‬مشاوران و سربازانی را‬
‫برای کمک به طالبان فراهم کرده اند‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬اردوی ملی افغانستان در واقع با نیرویی‬
‫روبرو شده است که تا حد زیادی توسط یک اردوی بسیار بزرگتر و حرفه ای تربیت شده است‪.‬‬
‫اما چرا پاکستان از طالبان حمایت می کند؟ عمدتا برای کنترل افغانستان‪ ،‬ایجاد عمق استراتژیک‬
‫در مقابله با هند و جلوگیری از نفوذ هند در افغانستان‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬مسئله خط لوله گاز تاپی نیز‬
‫وجود دارد که می تواند روزی گاز مورد نیاز پاکستان را از ترکمنستان تامین کند و موضوع‬
‫دسترسی پاکستان به کشورهای آسیای میانه از طریق افغانستان‪ .‬یک دولت مطیع در افغانستان در‬
‫این موارد به عنوان یک ضرورت حیاتی برای پاکستان توسط رهبران آن کشور تلقی شده است‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪409‬‬

‫به نظر میرسد که برندهٔ اصلی در این بازی بزرگ قرن بیست و یکم‪ ،‬پاکستان میباشد‪ .‬سی سال‬
‫قبل‪ ،‬هنگامی که رئیس جمهور ضیاالحق )‪ (2‬فهمید که امریکا دیگر عالقمند حضور در‬
‫افغانستان نیست‪ ،‬سیاست پاکستان را در مقابل افغانستان تعریف کرد‪ ،‬که تفاوت چندانی با‬
‫سیاستهای دولت استعماری هند برطانوی در افغانستان نداشت‪ :‬وی اظهار داشت که "ما حق‬
‫داشتن یک قدرت را [در کابل] کسب کرده ایم که نسبت به ما بسیار دوستانه باشد‪ .‬ما به عنوان‬
‫یک کشور خط مقدم خطرات جدی را پذیرفته ایم و اجازه بازگشت به وضعیت قبل از جنگ را‬
‫که با نفوذ گسترده هند و شوروی و ادعاهای افغانستان در مورد کشور خودما مشخص شده بود‪،‬‬
‫نمی دهیم )‪." (3‬در این روزها دربحبوحهٔ خروج امریکا از افغانستان‪ ،‬این برداشت به همان‬
‫پیمانه صادق است که سی سال قبل سیاستهای پاکستان را در مورد افغانستان تعیین مینمود‪.‬‬
‫در حقیقت‪ ،‬از دیدگاه پاکستان‪ ،‬به نظر می رسید که در حال حاضر ایاالت متحده از همه رقبای‬
‫منطقه ای پاکستان حمایت می نمود‪ .‬این وضعیت برای پاکستان به مثابه یک فاجعه استراتژیک‬
‫محسوب میگردد‪ )4( .‬به گفته احمد رشید‪ ،‬کابل ناگهان به کشمیر جدید ‪ -‬میدان نبرد جدید برای‬
‫رقابت هند و پاکستان ‪ -‬تبدیل شده است‪ .‬آنچه این قیاس را به حقیقت سوق می دهد این است که‬
‫هند‪ ،‬به نوبه خود‪ ،‬پاکستان را به حمایت از شورشیان در کشمیر هند و اقدامات تروریستی در‬
‫هند‪ ،‬مانند آنچه در بمبئی در سال ‪ 2008‬واقع گردید‪ ،‬متهم می کند‪.‬‬
‫ایاالت متحده از سه مورد به پاکستان بی اعتماد است‪ :‬حمایت پاکستان از گروه های شبه نظامی‬
‫و تروریستی‪ ،‬گسترش سالح های هسته ای و امنیت زرادخانه هسته ای پاکستان‪ .‬هیالری‬
‫کلینتون وزیر خارجه امریکا در هنگام سفر خود به پاکستان در نوامبر ‪ ، 2009‬اظهار داشت که‬
‫"رهبری طالبان افغانستان و القاعده در پاکستان هستند و من فکر نمی کنم که هی کس در دولت‬
‫شما نمی داند کجا هستند و نمی توانند‪ ،‬اگر آنها واقعا ا می خواستند‪ ،‬آنها را بگیرند )‪"(5‬وقتی‬
‫ایاالت متحده اسامه بن الدن را در پاکستان پیدا کرد و او را کشت‪ ،‬نشان داد که حق با او بود‪.‬‬
‫در‪ 48‬سال گذشته‪ ،‬نخست تنظیمهای جهادی و متعاقبآ طالبان‪ ،‬که همه ارتباطات عمیق با سازمان‬
‫استخبارات نظامی پاکستان (آی اس آی) دارند‪ ،‬در بی ثباتی سیاسی و اجتماعی افغانستان نقش‬
‫درجه اول ایفا کرده اند‪ .‬بدین ترتیب دولت پاکستان‪ ،‬در عین زمان‪ ،‬توانایی ایفای نقش سازنده و‬
‫هم مخرب را در افغانستان دارد‪ .‬با این حال‪ ،‬تجارب تاریخی نشان می دهد که این کشور عالقه‬
‫بیشتری به خدمت به منافع خود به قیمت ثبات‪ ،‬صلح و توسعه افغانستان دارد‪.‬‬
‫طبق برخی از اندیشکده های )‪ (think tanks‬ایاالت متحده‪ ،‬پاکستان بر اساس دو پیش فرض‬
‫موضع دوگانهٔ را در مورد طالبان افغانستان حفظ کرده است‪:‬‬
‫اول‪ ،‬آنکه ایاالت متحده سرانجام دوباره از منطقه خارج خواهد شد؛ و‬
‫دوم‪ ،‬پس از خروج ایاالت متحده از کابل طالبان به قدرت بازمیگردند )‪. (6‬‬
‫بدون شک با خروج امریکا از افغانستان و به قدرت رسیدن طالبان در کابل پییش فرض های‬
‫پاکستان به حقیقت پیوسطه است‪ .‬فرض براین است از آنجا که پاکستان توانایی داشتن دو سرحد‬
‫خصمانه را ندارد‪ ،‬داشتن یک دولت طرفدار پاکستان در افغانستان به نفع منافع ملی پاکستان‬
‫است‪.‬‬
‫تا آنجا که به هدف اول مربوط می شود‪ ،‬پاکستان عالقه ای ندارد که به هندوستان حق هر نوع‬
‫سوظن‬‫حضور را در افغانستان بدهد و هر مرحله از دوستی و همکاری هند و افغانستان را با ٔ‬
‫می بیند‪ .‬پاکستان نه تنها هند را به اتخاذ سیاست "محاصره استراتژیک" با تقویت همکاری با‬
‫افغانستان متهم می کند بلکه مجری این پالیسی را نیز از طریق قونسلگری های هند در افغانستان‬
 ‫‪ □ 410‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫میداند‪ .‬با این حال‪ ،‬با توجه به سطح کمک های انکشافی هند و افزایش قدرت آن در صحنه بین‬
‫المللی‪ ،‬پاکستان فهمیده است که به سادگی نمی تواند هند را از افغانستان خارج کند و این همان‬
‫دلیلی است که هدف خود را اصالح کرده و اکنون اصرار دارد که نفوذ هند را به حضور فقط‬
‫در فعالیتهای توسعوی محدود کند‪.‬‬
‫سیاست افغانستان در پاکستان نه توسط نخبگان غیرنظامی در وزارت امور خارجه بلکه توسط‬
‫رهبری نظامی در قرارگاه )‪ (GHQ‬در راولپندی تدوین می شود‪ .‬تهدید هندوستان برای اردوی‬
‫پاکستان به یک وسواس دایمی مبدل گردیده است و به طور ضمنی تأکید می کند که موجودیت‬
‫یک دولت مطیع در کابل که "عمق استراتژیک" را در هر جنگ آینده با هند فراهم کند‪ ،‬برای‬
‫پاکستان ضروری است‪.‬‬
‫پاکستان در برابر افغانستان سه منا فع اصلی را در ذهن دارد که می خواهد به هر قیمتی آنها را‬
‫دنبال نماید‪:‬‬
‫اول‪ -‬هدف اولی پاکستان قطع کامل نفوذ هند در افغانستان است و اگر قادر به قطع‬
‫کامل روابط هند با افغانستان نشود‪ ،‬محدود کردن حضور هند‪ ،‬حد اقل هدف پاکستان در‬
‫افغانستان است؛‬
‫دوم‪ -‬تأکید بر ایجاد یک دولت مطیع به رهبری طالبان به عنوان تامین کنند ٔه "عمق‬
‫استراتژیک" در افغانستان در برابر هند؛ و‬
‫سوم‪ -‬پاکستان برای حفظ "داشته های استراتژیک" خود به شدت به فضای خاصی در‬
‫افغانستان نیاز دارد‪.‬‬
‫تجدید حیات طالبان را در سال ‪ 2006‬می توان از یکطرف تا حدودی ناشی از انحراف توجه‬
‫ایاالت متحده به عراق و بخشی دیگر به تصمیم پاکستان برای استفاده از داشته مهم استراتژیکی‬
‫خود‪ ،‬که اعضای طالبان فراری از افغانستان بود‪ ،‬برای بی ثبات ساختن دولت نو بنیاد جمهوری‬
‫اسالمی افغانستان و به قدرت رساندن مجدد طالبان و یا شریک ساختن آنها در قدرت دانست‪.‬‬
‫بدین گونه طالبان به عنوان تهدیدی بزرگ برای حضورایاالت متحده در افغانستان و ثبات آن‬
‫کشور ظاهر شد‪ .24‬اهمیت پاکستان در تالشهای ایجاد ثبات در افغانستان در سخنان صدراعظم‬
‫پیشین این کشور یوسف رضا گیالنی به تصویر کشیده شده است طوریکه در اکتبر ‪2010‬‬
‫اظهار دا شت‪" :‬بدون ما هی اتفاقی نمی افتد‪ ،‬زیرا ما بخشی از راه حل هستیم"‪ .‬با این حال‪،‬‬
‫مفهوم پاکستان در مورد حل مسئله افغانستان و نقشه راه ایاالت متحده برای ثبات بسیار متفاوت‬
‫است‪ .‬اعتماد پاکستان به مرکزیت نقش خود در راه حل قضیهٔ افغانستان از این واقعیت ناشی می‬
‫شود ک ه افغانستان برای حمل و نقل و تجارت خود به پاکستان وابسته است و از همه مهمتر‬
‫پاکستان کنترل گروههایی را بدست دارد که برای برقراری صلح پایدار در افغانستان بسیار مهم‬
‫هستند‪ .‬در حقیقت‪ ،‬راولپندی از این گروهها به عنوان بخشی از استراتژی خود برای تنظیم‬
‫حمالت علیه منافع هند و آمریکا در افغانستان استفاده کرده است‪.‬‬
‫علیرغم تهدیدهای متعدد برعلیه انسجام داخلی و ثبات پاکستان از سوی طالبان و وابستگان‬
‫القاعده آنها‪ ،‬پاکستان همچنان از اسالم گرایان تندرو حمایت می کند‪ .‬این کشور کامالا معتقد است‬
‫که در صورت نیاز‪ ،‬در شرایطی که وضعیت افغانستان به نفع آن باشد‪ ،‬توانایی کنترل آنها را در‬
‫آینده دارد‪.‬‬

‫‪Nawaz, FATA, 1124‬‬

‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪411‬‬

‫این احتمال وجود داشت که پاکستان تالش کند تا در تشکل نظام سیاسی آینده افغانستان دست باال‬
‫داشته باشد‪ .‬حوادت بعد از پانزدهم آگست سال جاری نشان داد که پاکستان از نفوذ فوق العاده‬
‫خود باالی طالبان برای نصب یک دولت کامل مطیع استفاده نمود‪ .‬در حالیکه پاکستان با بی‬
‫میلی‪ ،‬نقش تعیین کنند ٔه ایاالت متحده را در قبال افغانستان پذیرفت اما از به حاشیه رفتن خود در‬
‫مذاکرات دوحه ناراضی بود‪ .‬اما طولی نکشید که بعد از اشغال کابل توسط طالبان اختالفات میان‬
‫گروههای شامل تحریک طالبان در مورد ترکیب دولت جدید امارت اسالمی ایجاد این دولت را‬
‫به مشکالت مواجه نمود‪ .‬در حالیکه انتظار می رفت مالبرادر و اعضای برجست ٔه تیم مذاکراتی‬
‫طالبان در دوحه پستهای مهم دولتی را اشغال کنند اما با مخالفت شدید گروه حقانی که از حمایت‬
‫نزدیک آی اس آی یا سازمان استخبارات نظامی پاکستان بر خوردار است و قوماندانی عملیات‬
‫نظامی را در افغانستان به عهده داشتند مواجه شدند و با مداخلهٔ رییس آی اس آی که به کابل‬
‫مسافرت نمود کنار زده شده به پستهای درجه دوم و سوم مقرر شدند و در عوض آنها گروههای‬
‫افراطی داخل رهبری طالبان و گروه حقانی پستهای رییس الوزرأ‪ ،‬وزارت داخله‪ ،‬وزارت دفاع‬
‫و معاونیت اداره امنیت ملی را بدست گرفتند‪.‬‬
‫بدین ترتیب بدون شک با به قدرت رسیدن طالبان در کابل پاکستان برند ٔه اصلی بوده و به اهداف‬
‫خود در افغانستان نایل میگردد‪.‬‬
 ‫‪ □ 412‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫بخش پانزدهم‪ :‬معضلهٔ خط دیورند‬

‫پیشگفتار‬
‫در این اواخر مسئلة خط دیورند دوباره سر زبانها افتدداد‪ .‬یددک سددناتور امریکددایی پیشددنهاد کددرده تددا‬
‫کمکهای امرکا به افغانستان مشروط به شناخت رسمی خط دیورند از جانب افغانستان گردد‪ .‬اخیرا‬
‫دولت پاکستان تصددمیم گرفتده مندداطق قبددایلی را ضددمیمه ایالددت خیبددر پختونخددوا‪ ،‬کدده از زمددان هنددد‬
‫بریطانوی تا سالهای اخیر ایالت شمال غربی نددام داشدت‪ ،‬نمددوده و بددین طریددق مندداطق مدذکور را‬
‫رسما ضمیمه خاک پاکستان نماید‪ .‬پارلمان پاکستان اخیرا یددک الیحدده را تصددویب کددرد کدده طبددق آن‬
‫مناطق قبایلی آنطرف خط دیورند با ایالت خیبر پختونخواه منضددم میشددود‪.‬فاتددا ‪ FATA‬یددا فدددرالی‬
‫ادمنسترد ترایبل ایریاز‪( 25‬مناطق قبایلی) در حقیقت مناطقی اند که بدر اسدداس معاهددده دیورنددد اداره‬
‫امور امنیتی و اداری آن را دولت هند بریطانوی به عهده گرفت بدون آنکدده شددامل قلمددرو هددای هنددد‬
‫بریطانوی گردند‪ .‬بعد از ایجدداد پاکسددتان ایددن مندداطق از نظددر حقدوقی خددارج قلمددرو رسددمی ایداالت‬
‫متشکله پاکستان (ایاالت شامل قلمروهای هند بریطانوی سابقه) باقیماندنددد چددون پاکسدتان تنهددا وارث‬
‫قلمروهای مربوطه هند بریطانوی گردیددد امددا اداره ایددن مندداطق توسددط دولددت فدددرال پاکسدتان ماننددد‬
‫زمان استعمار بریتانیا همچنان ادامه یافت‪.‬‬
‫در آنطرف خط دیورند اعضای حزب جمعیت علمای اسالم به رهبری موالنا فضل الرحمن وحدزب‬
‫پشتونخوا ملی عوامی به رهبری محمود خان اچکزی از اشتراک در نشست پارلمدان پاکسددتان خددود‬
‫داری کردنددد‪ .‬وزارت سددرحدات اقددوام وقبایددل افغانسددتان انضددمام مندداطق قبایددل بدده ایالددت خیبددر‬
‫پختونخواه پاکستان را اقدددام یکجانبدده خواندده رد کددرد ‪.‬طبددق اخبددار نشددر شددده معدین وزارت اقددوام‬
‫وقبایل افغانستان به رادیو آزادی گفت که اسالم آباد دراین اقدام خود نظددر مددردم قبایددل را نگرفتدده و‬
‫ضمن تالش هددای خددود بددرای بدده رسددمیت شناسددی خددط دیورنددد گددام برداشددته اسددت ‪.‬محمددد یعقددوب‬
‫احمدزی شب گذشته به رادیو آزادی گفت که اسالم آباد باید درمورد سرنوشت قبایل طبق پروتوکول‬
‫با حکومت افغانستان مشوره می کرد‪ .‬موصوف اظهار داشت "موقف مددا ایددن اسدت کدده بدده اقدوام و‬
‫قبایل حق داده شود‪ .‬این اقوام نمی خواهند که سیسددتم خددود را بددا پختونخددواه شددریک سددازند‪ ،‬یددا بدده‬
‫مناطق ایشان اردویا پولیس بیاید‪ .‬آنها می خواهند که با سیستم سابق خددود کدده قبایددل آزاد انددد آزادی‬
‫خود را حفظ کنند"‪.‬‬
‫یکبار دیگر نظریات متضاد در بدداره خددط دیورنددد و موقددف امدروزی آن موضددوع داغ تفسددیر هددای‬
‫سیاسی رسانهها در افغانستان گردید‪ .‬در این مقاله کوشش بعمددل میآیددد بددرای روشددنی اذهدان عامدده‬
‫موضوع برویت اسناد بصورت عینی مورد بررسی قرار بگیرد‪.‬‬
‫برخی از برداشتها و سواالتی راکه در مورد معاهده دیورند دوستان فیسبوکی طرح کرده اند چنین‬
‫میتوان جمعبندی کرد‪:‬‬
‫• در زمان حکمروایی عبدالرحمن خان‪ ،‬افغانستان یک کشوار آزاد و مستقل نبددود‪ .‬ایددا حکددام یددک‬
‫کشور اشغال شده صالحیت قانوني امضای قرارد مانند موافقتنانمه خط دیورند را دارند؟‬
‫• آیا این ادعا که هدف معاهده دیورند در زمان انعقاد تعیددین خددط سددرحدی میددان افغانسددتان و هنددد‬

‫‪25‬‬ ‫)‪Federally Administered Tribal Areas (FATA‬‬

‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪413‬‬

‫بریطانوی بوده و با ایجاد دولت پاکستان به مثابه وارث قلمروهای هند بریطانوی در غرب نددیم قدداره‬
‫هند خط دیورند اکنون سرحد شناخته شده بینالمللی پاکسددتان و افغانسددتان را تشدکیل میدهددد درسددت‬
‫است؟·‬
‫• در تلویزیونها اسنادی را نشان داده اند کدده گویددا زمددامداران پشدتون بشددمول امددانللا خددان خددط‬
‫دیورند را برسمیت شناخته اند‪ ،‬شما در این مورد چه نظر واسناد میتوانید ارایه کنید ؟‬
‫• آیا ادعای احمد سعیدی درست است که گویا مطابق به مواد ‪ ۶۹‬و مادة ‪ ۷۴‬منشور سددازمان ملددل‬
‫متحد معاهده دیورند تابع زمان است و چون بیش از صد سال از آن گذشته یددک موضددوع حددل شدده‬
‫میباشد؟‪26‬‬

‫• برعکس فوق‪،‬آیا ادعای کسانیکه میگویند معاهددده دیورنددد بعدد از صدد سددال قابدل تجدیددد نظددر‬
‫است درست است؟‬
‫• موقف رسمی و غیر رسمی دولت افغانستان در مورد خط دیورند چیست؟‬
‫• موقف پاکستان‪ ،‬رسمی و غییر رسمی‪ ،‬در مورد خط دیورند چیست؟‬
‫• هرگاه اختالف افغانستان و پاکستان باالی خط دیورند به یک حکمیت بینالمللی ارجدداع شددود آیددا‬
‫شانس پیروزی موقف افغانستان موجود است؟‬
‫• آیا به رسمیت شناختن خط دیورند میتواندد تضددمین کنندده توقددف مداخلدده پاکسدتان در افغانسدتان‬
‫باشد؟‬
‫• آیا با به رسمیت شناختن خط دیورند وسیله یددک فشددار بدر دولدت پاکسددتان را از دسدت نخددواهیم‬
‫داد؟‬
‫• آیا طرح کنندهگان موضوع خط دیورند‪ ،‬واقعا به این عقیده اند که بدده رسددمیت شددناختن ایدن خددط‬
‫حالل مشکالت موجود در کشور است؟ یا اینکه در زیرکاسه آنها نیم کاسه قرار دارد؟‬
‫• آیا "فتوای حقوقی"‪ ،‬ساختة آقای غالم محمد محمدی‪ ،‬شخصیت تنظیمی شورای نظار‪ ،‬در مدورد‬
‫خط فرضی دیورند‪ ،‬که به نفع پاکستان صادر نمودند‪ ،‬به مثابة "خیانت ملی" تدلقی نمیگردد؟‬
‫• موضوع معاهدة خط دیورند با مسلۀ شناخت حق مردمان پشتون و بلوچ آنطرف خط دیورنددد در‬
‫تعیین سر نوشت شان چه ارتباط دارد؟‬
‫• ایا پشتونهای پاکستانی خواهان متصرف شدن سرزمین شان توسط افغانستان هستند؟‬
‫• یکتعداد پشتونهای آنطرف خط دیورند از موقف پاکستان در موضوع حمایددت مددیکننددد شددما در‬
‫این مورد چه میگویید؟‬
‫• آیا بخاطر عقد معاهدة دیورند میتوان امیرعبدالرحمن خان را وطن فروش نامید؟‬

‫در اینجا هدف از بررسی موضوع معاهدة خط دیورند دانسددتن بهتددر خددود معاهدددة دیورنددد و موقددف‬
‫موجودة آن است‪ .‬در این مقاله کوشش میگردد تا جای امکان به سواالت فوق برویددت اسددناد معتبددر‬

‫‪26‬‬ ‫‪CHAPTER X: THE ECONOMIC AND SOCIAL COUNCIL -Article 69: The Economic‬‬
‫‪and Social Council shall invite any Member of the United Nations to participate, without‬‬
‫‪vote, in its deliberations on any matter of particular concern to that Member.‬‬
‫‪CHAPTER XI: DECLARATION REGARDING NON-SELF-GOVERNING‬‬
‫‪TERRITORIES Article 74 Members of the United Nations also agree that their policy in‬‬
‫‪respect of the territories to which this Chapter applies, no less than in respect of their‬‬
‫‪metropolitan areas, must be based on the general principle of good-neighbourliness, due‬‬
‫‪account being taken of the interests and well-being of the rest of the world, in social,‬‬
‫‪economic, and commercial matters.‬‬
 ‫‪ □ 414‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫پاسخ داده شود‪.‬‬

‫سابقه تاریخی‬
‫وقتدی مونتسددتیوارت الفنسددتون بدده عندوان نماینددة سیاسدی اسددتعمارگران انگلیسددی در سددال ‪1809‬م‬
‫بدربار شاه شجاع پادشاه افغانستان در پایتخددت زمسددتانی او در پشدداور مشددرف شددد تددا یددک معاهددده‬
‫اتحاد بر ضد تجاوز احتمالی نداپلیون بددا موصددوف امضدأ کندد قلمروهددای سددلطنت کابددل تددا کشددمیر‪،‬‬
‫پنجاب و سند امتداد داشت (الفنستون‪ ،‬گزارش سلطنت کابل و ملحقات آن در هندوسدتان‪ ،‬تارتدداری و‬
‫فارس‪ .)27‬در آنزمان دولت افغانستان یک تهدید باالقوه در برابر گسترش سددلطة اسددتعماری بریتانیددا‬
‫در نیمقددارة هندوسددتان محسددوب میگردیددد‪ .‬قابددل یددادآوری اسددت کدده مهاراجدده هددای هندوسددتان در‬
‫سالهای اخیر قرن هژدهم از زمانشاه پادشاه افغانستان طلب کمک کرده بودندد و حداظر شددده بودنددد‬
‫مصارف قوای افغانی را برای بیددرون راندددن انگلیسهددا از هندوسددتان بپردازنددد (مراجعدده شددود بدده‬
‫کتاب محمود محمود‪ ،‬تدداریخ روابددط سیاسددی انگلددیس و ایددران در قددرم ‪ ،۱۹‬چدداپ تهددران )‪ .‬از ایددن‬
‫جهت انگلیسها بدرای تضددعیف دولددت افغانسددتان بددا رنجیددت سددنگ در پنجداب همکدداری نمودندد تدا‬
‫رنجیت سنگ یک دیوار باشددد تددا افغانهدا نتوانندد بدده مددردم هنددد در مقابددل انگلیسهددا کمددک نماینددد‪.‬‬
‫موجودیت چنین یک دیددوار بدده انگلیسهددا موقدع داد تددا اول تمدامی مندداطق هنددد جنددوبی را در تحددت‬
‫کنترل آورده پس از آن دیوار رنجیت سنگ را که هردو طرف دشمن درانتظارش بودند ازبین بددرده‬
‫خود در مقابل یک دولت ضعیف شده در کابل قرار بگیرند‪.‬‬
‫بر این اسدداس از سددال ‪1818‬م بده بعددد اول در نتیجدده تجدداوزات مسددلحانة رنجیددت سددنگ (‪1818-‬‬
‫‪ 1838‬م) و متعاقبا ا تجاوزات انگلیسها طی جنگهددای متعدددد منجملدده جنددگ اول افغددان و انگلددیس‬
‫(‪1838-1842‬م) و جن دگ دوم افغددان و انگل دیس ( ‪1879-1882‬م) مندداطق و قلمروهددای دولددت‬
‫افغانستان در دو طرف دریای سند از طریق جنگ و تحمیددل معاهدددات اسددتعماری (معاهدده جمددرود‬
‫‪1855‬م در زمان امیردوست محمد خان‪ 28‬و متعاقبا ا معاهده گندمک ‪ 1879‬م با امیر محمددد یعقددوب‬
‫خان) از پیکر افغانستان جدا گردیدند‪( .‬به این ارتباط الزم به یادآوری است که معاهده سه جانبه ‪26‬‬
‫جون سال ‪1838‬م شداه شددجاع بدا رنجیددت سددنگ و انگلیسهدا در الهددور و توافددق او در واگددذاری‬
‫قلمروهای متبوعة افغانستان در پنجاب به رنجیت سنگ فاقد اعتبار است زیرا موصددوف در آنزمددان‬
‫امیر و یا شاه برحال افغانستان نبود و این توافق را به عنوان زعیم خانواده سدوزایی عقد کددرده بددود‬
‫نه پادشاه افغانستان‪).29‬‬

‫‪ 27‬مونتستیوارت الفونستون‪ ،‬گزارش سلطنت کابل و ملحقات آن در هندوستان‪ ،‬تارتاری و فارس‪.‬‬

‫‪ 28‬رنجیت را در عقب انگلیسها همکاری نمود تا یک دیوار باشد تا افغانها نتوانند به مردم هند در مقابل‬
‫انگلیسها کمک نمایند‪ .‬مهاراجههای هندوستان در سالهای اخیر قرن هژدهم از زمانشاه پادشاه افغانستان طلب‬
‫کمک کرده بودند‪ .‬دلیل ان این بود که انگلیسها موقع یابد تا اول تمامی مناطق هند جنوبی را در تحت کنترل‬
‫آورده پس از آن دیوار رنجیت سنگ را که هردو طرف دشمن درانتظارش است ازبین خواهد برد؛ انگلیسیها‬
‫همین عمل را اجرا کردند‪ .‬زمانیکه رنجیت فوت نمود‪ .‬انگلیسها اوالا دولت افغان را ضعیف ساختند پس از‬
‫ان باالی پنجاب حمله نموده توسط معاهده جمرود با امیر دوست محمد خان پنجاب را از خاک افغان جدا‬
‫کردند‪ .‬سپس مناطق پشتونخواه امروزی را توسط معاهده دیورند در ‪ ۱۸۹۳‬از خاک افغانستان جدا کردند‪.‬‬
‫‪ 29‬بعد از اشغال جالل آباد‪ ،‬کابل و قندهار توسط قوای انگلیسی در سال ‪1898‬م استعمارگران انگلیسی معاهده‬
‫معروف به گندمک را باالی امیر محمد یعقوب خان که بعد از وفات پدرش امیر شیرعلی خان جانشین او شده‬
‫بود تحمیل کردند‪ .‬بر اساس این معاهده ده مادهای معاهده گندمک که سر لویس کیوناری‪ ،‬نماینده سیاسی‬
‫انگلیس آنرا باالی یعقوب خان تحمیل کرده بود‪ ،‬انگلیسها عالقه کرم تا ابتدای جاجی‪ ،‬درۀ خیبر تا کناره‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪415‬‬

‫عقد معاهده دیورند‬

‫دایل عقد معاهده دیورند‬
‫بعد از ختم جنگهای دوم افغان و انگلیس در سددال ‪1882‬م مندداطق زیدادی از چتددرال در شددمال تددا‬
‫چمن در جنوب در دست قوای متجاوز انگلیس قرار داشت که خارج از حدود قلمروهای رسمی هند‬
‫بریطددانوی بودنددد‪ .‬از انجاییکدده حوزههددای نفددوذ دولتهددای افغانسددتان و هنددد بریطددانوی در مندداطق‬
‫سرحدی واضح نبودند برای جلوگیری از بروز اختالفات میان جددانبین معاهدده دیورنددد در دوازدهددم‬
‫نوامبر سال ‪ 1893‬م میان امیر عبدالرحمن خان و سر هنری مددورتمر دیورندد ( ‪Sir Mortimer‬‬
‫‪ ) Durand‬وزیر خارجه دولت هند بریطانوی در کابددل بدده امضدا رسدید‪ .‬در آن زمددان مطددابق بدده‬
‫معاهده تحمیلی استعماری سددال ‪ 1879‬گندددمک افغانسدتان در اجددرای امدور سیاسددت خددارجی خددود‬
‫وابسته به هند بریطانوی بود‪.‬‬

‫هدف عقد معاهده دیورند‬

‫معاهده دیورند حوزههدای نفددوذ دو دولددت را بدداالی قبددایلی کدده در غدرب دریددای سددند از چتددرال تددا‬
‫بلوچستان زندهگی میکردند تعیین میکند‪ .‬این مناطق از یکطرف در نتیجه تجاوزات رنجیددت سددنگ‬
‫و انگلیسها از حیطة نفوذ دولددت افغانسددتان خددارج گردیددده بددود امددا در عدین زمددان از لحداظ اداری‬
‫رسما شامل قلروهای هند بریطددانوی ( ‪ 1935‬م) نیدز نبودنددد‪ .‬ایالدت سددرحدی شددمالغرب در سددال‬
‫‪1849‬م ایجاد گردید و بر اساس معاهده دیورند مناطق آزاد قبددایلی (چتددرال‪ ،‬سددوات‪ ،‬دیددر‪ ،‬بدداجور‪،‬‬
‫خیبر‪ ،‬کرم وزیرستان) که بدون سرنوشت بودند از سال ‪1893‬م به بعد به مثابه مناطق حایددل میددان‬
‫قلمروهای هند بریطانوی و قلمروهای دولت افغانستان تحت نفوذ امنیتی هند بریطانوی قدرار گرفتنددد‬
‫بدون آنکه از لحاظ اداری رسما شامل قلروهای هند بریطانوی گردند‪.‬‬
‫سوال اساسی اینجاست که آیا خط دیورند سرحد رسمی بینالمللی میددان افغانسددتان و پاکسددتان اسددت؟‬
‫برویت اسناد از خود منابع انگلیسی بخصوص با تأیید شددخص دیورندد هدددف معاهددده دیورنددد تعیددین‬
‫خط سرحدی میان افغانستان و هند بریطانوی نبوده بلکدده هددف آن تعیددین حدددود نفددوذ ایددن دو بدداالی‬
‫اقوام ساکن مناطق قبایلی غرب دریای سند بود که تددا امددروز اکثددر ایددن مندداطق بدده نددام مندداطق آزاد‬
‫قبایلی یاد میگردند‪ .‬مهمتر از همه اینکه شخص خود سر هنری مورتمر دیورند که در سال ‪1893‬‬
‫وزیر خارجۀ دولت هند بریطانوی بود و معاهده دیورند را بددا امیددر عبدددالرحمن خددان امضددا کددرد و‬
‫معاهده به نام او معروف است این نظر را تأیید میکند‪ ،‬دیورند در یک مصاحبه در سددال ‪ 1897‬بددا‬
‫ایشیاتیک کوارترلی جورنال میگویددد‪" :‬اقدوامی راکدده در طددرف هندوسددتان واقددع شددده انددد نبایددد در‬
‫محدودة قلمرو دولت هند بریطانوی قلمداد کنیم‪ .‬آنها صرفآ‪ ،‬تددا جاییکدده بدده امیددر مربددوط اسدت‪ ،‬در‬
‫زیر نفوذ ما به معنی تخنیکی کلمه قرار دارند‪ ،‬آنهم تا جاییکه خودشان به این نفوذ تن در دهنددد و یددا‬
‫ما این نفوذ را تحمیل کنیم"‪ .‬همچنان دایره المعدارف بریتانیکددا مینویسدند کدده "معاهددده سددال ‪1893‬‬
‫دیورند مناطق نفوذ دولت هند بریطانوی و دولت افغانستان را برای تطبیق قانون مشددخص میکنددد و‬
‫هرگز به عنوان یک سرحد بینالمللی بطور دیجوره مد نظر نبوده است‪"30.‬‬

‫شرقی هفت چاه‪ ،‬لندی کوتل وسیبی وپشین را تا کوه کوژک غضب نموده استقالل افغانستان را در امور‬
‫خارجی نیز بدست گرفتند‪.‬‬
‫‪30‬‬ ‫‪In an interview with Durand quoted by Leitner, G. W. (1897) ‘The Amir, the Frontier‬‬
 ‫‪ □ 416‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫مدت اعتبار معاهده دیورند‬

‫بر اساس تعامل دولت انگلستان‪ ،‬معاهدات با امیران افغانستان معاهدات شخصی با امیر مربوطدده از‬
‫طرف دولت هند بریطانوی پنداشته شده و با مرگ امیر و یا عزل او این معاهدات از اعتبدار خدارج‬
‫بودند‪ .‬برای همین منظور اگر دولت هنددد بریطددانوی تمدیددد میعدداد معاهددده را مطددابق بده منددافع خددود‬
‫میدید ناگذیر به تعهد رسمی امیر جدید نیاز داشت‪ .‬به همین دلیل بعد از وفات امیر عبددالرحمن خددان‬
‫انگلیسها تعهد امیر حبیب للا خان را برای تمدید اعتبار معاهده دیورنددد در سددال ‪1905‬م گرفتنددد و‬
‫بعد از کشته شدن او توافق امیر امانللا خان را در مدورد ادامددة اعتبددار معاهددده دیورنددد در معاهددده‬
‫هشتم آگست سال ‪1919‬م راولپندی بدسدتآورده اعددالن کردنددد کده بددا اسددتقالل کامددل افغانسدتان در‬
‫امور خارجی خود تمام معاهدات قبلی با امیران افغانستان منسوخ و از اعتبار خارج میگردند‪.‬‬
‫طوریکه گفته شد بعد از وفات امیر عبدالرحمن خان پسر او امیرحبیددب الدده خددان در سددال ‪1905‬م‬
‫تعهد پدر خود را در مورد معاهدة دیورند تأیید میکند‪ .‬در معاهدة ‪ 1905‬کدده توسدط امیدر حبیبالدده‬
‫خان امضا شد "ادامة معاهدات میان امیر عبدالرحمن خان و دولت هندد بریطددانوی" تأییددد شددده و در‬
‫پاراگراف دوم گفته میشود که "من مطابق بده ایددن معاهدددات عمددل کدرده ام‪ ،‬عمددل مددیکدنم‪ ،‬وعمددل‬
‫خواهم کرد و در هی معامله با آنها مخالفت نخواهم کرد‪".‬‬
‫متعاقب او دولت امیر امانللا خان تعهد امیر حبیباله خان به ارتباط خط دیورند را در معاهده آتددش‬
‫بس هشتم آگست سال ‪1919‬م راولپندی دوباره تأیید کددرد‪ .‬امددا برویددت مکتدوب سددر الفددرد همیلتددون‬
‫گرانت گرانت وزیر خارجه دولت هند بریطانوی و رییس هیأت انگلیس‪ 31‬که به حیددث ضددمیمة دوم‬
‫معاهده رسما عنوانی علی احمد خان رییس هیات افغانی‪ 32‬نوشددته شددده تمدام معاهدددات قبلددی امیددران‬
‫افغانستان با دولت هند بریطانوی فسخ شده اعالن گردیدند‪.‬‬

‫موافقتنامه ‪ 8‬اگست سال ‪ 1919‬راولپندی‬

‫معاهدة راولپندی در ذات خود یک معاهدة موقتی آتش بددس بدود و قددرار بددود بعددداا بدده امضددای یدک‬
‫معاهدة دوستی میان دوطرف در کابل به انجامد‪ .‬بعد از توافدق بدداالی مددتن معاهدددة راولپندددی ریددیس‬
‫هیات افغانی علی احمد خان اعتراض میکند که در مسوده معاهده هی اشاره به اسددتقالل افغانسددتان‬
‫نشده است‪ .‬در مقابل سر الفرد همیلتون گرانت گرانت وزیر خارجه دولددت هنددد بریطددانوی و ریددیس‬
‫هیات انگلیسی در مکتوبی عنوانی علی احمد خان رییس هیات افغددانی کدده بدده حیددث ضددمیمة شدماره‬
‫دوم رسما به معاهده اضافه شد مواد آتی را تأیید میکند که با امضأ معاهده آتش بس راولپنددی در ‪8‬‬
‫اگست سال ‪:1919‬‬
‫• انگلستان آزادی افغانستان را در اجرای امور داخلی و خارجی خود برسمیت شناخته؛‬
‫• سبسدی یا کمک پولی دولت انگلستان به افغانستان خاتمه یافته؛‬

‫‪Tribes and the‬‬

‫)‪Sultan’, The Asiatic Quarterly Review Series 3, p.4, 237, quoted by Kakar, M. H. (2006‬‬
‫‪A Political and Diplomatic History of Afghanistan, 1863-1901, London: Brill, Omrani, B.‬‬
‫‪and Ledwidge, F, op. cit.‬‬

‫‪31‬‬ ‫‪Sir Alfred Hamilton Grant Foreign Secretary of the Government of India 1914-1919‬‬
‫‪32‬‬ ‫‪Ali Ahmad Khan, commissary for home affairs.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪417‬‬

‫• تمام معاهدات قبلی امیران افغانستان با دولت هند بریطانوی فسخ شده اعالن گردیدند؛ و‬
‫• واردات اسلحه توسط افغانستان از طریق هندوستان ممنوع اعالن شد‪.‬‬
‫سر الفرد همیلتون گرانت گرانت ( ‪Foreign Secretary of the Government of India‬‬
‫‪ )Sir Alfred Hamilton Grant 1914-1919‬وزیددر خارجدده دولددت هندد بریطددانوی ریدیس‬
‫هیات انگلیسی در مذاکرات صلح راولپندی بود و ریاست هیات افغانستان را علی احمددد خددان )پسدر‬
‫کاکای امانللا خان) به عهده داشتند‪ .‬یکتعداد نویسندهگان منجمله لویی دوپری معتقد اند که گرانت به‬
‫عنوان یک دیپلومات کارگشته قادر شد از علی احمد خان امتیددازات بگیددرد‪ ..‬بخصددوص پشددتونهای‬
‫مناطق غرب دریای سند با این توافق راضی نبودند‪ .‬حتی گفته میشود که امانللا خددان بددا مفداد ایددن‬
‫توافق کامالا خوشنود نبود و علی احمد خان را از وظیفدده اش برکنددار کددرد و از خسددر خددود محمددود‬
‫طددرزی خواسددت تددا منبعددد ریاسددت مددذاکرات بددا انگلیسهددا را بگی درد‪ .‬علددی احمدد خددان سرنوش دت‬
‫نافرجامی دارد و به امرامیر حبیباله کلکانی در سال ‪ 1929‬در کابل به توپ پرانده و اعدام شد‪.‬‬
‫در مادة پنجم موافقتنامه راولپندی معاهدة دیورند "طوریکه از جانب امیر متوفی قبول شده بود" بدداز‬
‫هددم تأییددد مددیگددردد (‪Historical Dictionary of Afghanistan, p 465, Ludwig W. .‬‬
‫‪.):Adamec‬‬
‫باید بخاطر آورد که معاهدة راولپندی زیر تهدیدهای شدید دولت هند بریطانوی به امضأ رسید‪ .‬تهدید‬
‫های انگلستان در مذاکرات راولپندی شامل اقدامات آتی بود‪:‬‬
‫اشغال جالل آباد؛‬ ‫•‬
‫ادامة کنترول سیاست خارجی توسط بریطانیه؛‬ ‫•‬
‫قطع راههای تجارتی افغانستان؛ و‬ ‫•‬
‫قبولی بریطانیه به مثابه دولت برتر و ترجیحی در تمام روابط خارجی‪.‬‬ ‫•‬

‫کنفرانس میسوری هند ‪ 17‬اپریل تا ‪ 18‬جوای ‪1920‬‬

‫معاهدة راولپندی در ذات خود یک معاهدة موقتی آتش بس بود و تمام مسایل مدورد اخددتالف جددانبین‬
‫را نتوانست احتوا نماید‪ .‬در حقیقددت بددرای رسددیدگی بدده ایددن مسددایل یددک کنفددرانس در میسددور میددان‬
‫نماینده گان دولت افغانستان‪ ،‬بریاست محمود طرزی وزیر خارجه و خسر امانللا خددان‪ ،‬دولددت هندد‬
‫بریطانوی دایر شد که بکدام نتیجه نرسید‪.‬‬
‫قبایل آنطرف خط دیورند معاهدة اگست سال ‪ 1919‬را به مثابه یددک معاهدددة آتددش بددس نگریسددته و‬
‫انتظار داشتند هرگاه انگلیسها به تقاصاهای دولت افغانستان گردن ندهد جنگ دوباره اغاز شود‪.‬‬
‫در حقیقت برای رسیدگی به این تقاضاها یک کنفرانس در میسور میان نماینده گان دولت افغانسددتان‪،‬‬
‫بریاست محمود طرزی وزیر خارجه و خسر امانللا خان‪ ،‬دولت هند بریطانوی دایر شددد کدده بکدددام‬
‫نتیجه نرسید‪.‬‬

‫معاهدة سال ‪1921‬م کابل میان دولتهای انگلستان و افغانستان‬

 ‫ تاریخ و سیاست‬،‫ مردم‬:‫ افغانستان‬- ‫ □ دوکتور نوراحمد خالدی‬418

Anglo-Afghan 33( ‫ میددان دولتهددای انگلسددتان و افغانسدتان‬1921 ‫ ندوامبر سدال‬22 ‫معاهدددة‬

.‫) اولین معاهده ایست که میان دولت افغانستان و دولددت بریطانیدده انعقدداد مییابدد‬Treaty of 1921
‫تمام معاهدات قبلددی میدان دولدت هنددد بریطددانوی و امیدران افغانسددتان منعقددد میگردیددد ندده بددا دولددت‬
‫افغانستان و از همین لحاظ از جانب انگلستان این ها معاهدات شخصی با امیران افغانستان تلقی شده‬
‫ هدف انگلیسها از این پالیسی آن بود کدده خددود را‬.‫و با عزل یا مرگ امیران منتفی تلقی میگردیدند‬
‫مقید به هی معاملة قبلی ندانسته با رویکار آمدددن هددر امیددر جدیددد نظدر بدده تقاضدای وقددت امتیددازات‬
.‫بیشتری کسب کنند‬
‫ کابل تعهد ماده پنجم معاهددده راولپندددی را در مددورد خددط دیورنددد تأییددد‬1921 ‫ماده دوم معاهده سال‬
‫ معاهددده مددذکور مددوقتی بددوده صددرف بددرای سدده سددال اعتبددار‬،‫ اما مطابق به ماده چهاردهم‬.‫مینماید‬
‫ بر همین اساس در مدداه‬34 .‫داشت و طرفین با اطالع قبلی یکساله میتوانستد آن را ملغی اعالن کنند‬
Lord Birkenhead in a ( ‫م الرد بیرکنه دد وزیددر مسددتعمرات بریطانیددا‬۱۹۲۵ ‫ج دون س دال‬
‫م کابل‬۱۹۲۱ ‫) بعد از ختم سه سال از معاهده‬memorandum circulated in June 1925

33 Also called " Treaty of Kabul" because it was negotiated and signed at Kabul by Henry R. C. Dobbs, the British
envoy, and Mahmud Tarzi, chief of the Afghan delegation, after arduous, eleven month negotiations.
The treaty restored "friendly and commercial relations" between the two governments after the third Anglo-
Afghan War and negotiations at the Mussoorie Conference and Rawalpindi.
The negotiations proceeded in four phases:
1. During the first session, January 20 to April 9, 1921, the Afghan Amir unsuccessfully demanded
territorial concessions, while Britain wanted the exclusion of Russian consular offices from southeastern
Afghanistan.
2. In the second phase, from April 9 to mid-July, 1921, Britain asked Afghanistan to break the newly
established diplomatic with Russia in exchange for a subsidy of 4 million rupee and weapons, as well as
guarantees from unprovoked Russian aggression. (26 May 1921, Treaty between USSR and Afghanistan;
diplomatic representatives exchanged.)
3. When in the third stage, from mid-July to September 18, the British foreign office informed the Italian
government that it was about to conclude an agreement which would, "admit the superior and predominant
political influence of Britain" in Afghanistan, the Afghans refused to accept an "alliances." An exclusive treaty was
impossible after Afghanistan announced ratification of the Russian-Afghan treaty of 1921.
4. In the fourth and final stage of negotiations, from September 18 to December 8, 1921, the British mission
twice made preparations to return to India, when finally an agreement was signed at Kabul on November 22, 1921.
Ratifications were exchanged on February 6 of 1922.
In the treaty both government
• "mutually certify and respect each with regard to the other all rights of internal and external
independence."
• Afghanistan reaffirmed its acceptance of the boundary west of the Khaibar, subject to minor "re-
alignment."
• Legations were to be opened in London and Kabul, consulates established in various Indian and Afghan
towns, and
• Afghanistan was permitted to import arms and munitions through India. No customs duties were to be
charged for goods in transit to Afghanistan and
• each party agreed to inform the other of major military operations in the frontier belt.
• Representatives of both states were to meet in the near future to discuss conclusion of a trade convention,
which was signed in June 1923. [Source: The A to Z of Afghan Wars, Revolutions and Insurgencies, By Ludwig
W. Adamec, pages 61-63. Scarecrow Press Inc, Maryland, 2005.]

34
Treaty of Kabul signed in 1921 was made for three years
Not all pending anomalies were resolved and there remained yet more territorial disputes between the two
Governments, along with other diplomatic issues of conflict. Therefore, this treaty included a clause which gave
either of the “High Contracting Parties” the right to unilaterally denounce the Treaty after giving one year’s notice.
The treaty was made for three years in the first instance, and is now subject to denunciation by either party with 12
months’ notice. As the Treaty was only a temporary arrangement and that the provisions of this treaty shall come
into force from the date of its signature, and shall remain in force for three years from that date. In case neither of
the High Contracting Parties should have notified 12 months before the expiration of the said three years the
intention to terminate it, it shall remain binding until the expiration of one year from the day on which either of the
High Contracting Parties shall have denounced it. ( National Archives of India (1921) ‘Texts of the Treaty of
Kabul, 1921’, Foreign Department, Sec. F, 147/78, pp.1469.)
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪419‬‬

‫طددئ یددک یادداش دت رسددمی بدده پارلمددان انگلسددتان تأییددد میکنددد کدده "ای دن معاهددده بددرای سدده سددال‬
‫اعتبارداشت و اکنون بعد از گذشت سه سال این معاهده از جانب طدرفین بددا ارائدة یکسددال یادداشددت‬
‫قبلی قابل فسخ میباشد"‪.35‬‬

‫آیا معاهده دیورند هنوزهم مورد اعتبار است؟‬

‫قبالا توضیح گردید که معاهده دیورندد بددا وفددات امیرعبدددالرحمن خددان از اعتبددار افتدداد و زیددر فشددار‬
‫انگلیسها امیر حبیب للا خان ناگذیر به تعهد اعتبار آن درسال ‪۱۹۰۵‬م گردید کدده بددا مددرگ وی ایددن‬
‫تعهد در سال ‪۱۹۱۹‬م نیز از اعتبار ساقط میشدود و انگلیسهدا تمدیددد اعتبددار آن را در توافددق آتددش‬
‫بس ‪ ۸‬آگست ‪۱۹۱۹‬م راولپندددی میگنجاننددد‪ .‬متعاقبدا ا معاهددده موقددت سدده سدالة ‪ ۱۹۲۱‬کابددل جانشددین‬
‫معاهده راولپندی میگردد‪ .‬دولتهای بریتانیا و افغانسددتان تدا سددال ‪1949‬م بده تطبیددق معاهددة سددال‬
‫‪1921‬م کابل وفادار باقی بودند تا اینکه بعد از ایجاد دولت پاکستا‪،‬ن و بخصددوص در اعتدراض بدده‬
‫بمباران قسمتهایی از والیت پکتیا توسط پاکسددتان‪ ،‬دولدت افغانسددتان در لویدده جرگدده سددال ‪1949‬م‬
‫دولت افغانستان تمام معاهدات با دولت هند بریطانوی را ملغددی اعدالم کدرد‪ .‬در همددان وقدت نماینددده‬
‫افغانستان کوشید تا موضوع در شورای امنیددت ملددل متحددد مطددرح گددردد امددا بددا مخالفددت امریکددا از‬
‫طرح آن جلوگیری شد‪ .‬بنابر آن با تطبیق ماده چهدداردهم معاهددده سددال ‪۱۹۲۱‬کابددل دولددت افغانسددتان‬
‫این معاهده را ملغی اعالن نموده و بر این اساس میعاد اعتبددار معاهددة دیورنددد و توافقهدای مربوطددة‬
‫بعدی خاتمه مییابد‪.‬‬
‫ادعای احمد سعیدی که گویا مطابق به مواد ‪ ۶۹‬و مادة ‪ ۷۴‬منشور سازمان ملل متحد معاهده دیورنددد‬
‫تابع زمان است و چون بیش از صد سال از آن گذشته یک موضوع حدل شدده میباشددد یددک ادعددای‬
‫کامالا غلط و بی بنیاد است‪ .‬در مواد مذکور و هی ماده و بخش دیگر منشور سازمان ملددل متحددد آن‬
‫چه که آقای احمد سعیدی در مورد میعاد معاهدات بینالمللی ادعا میکند وجود ندددارد ‪.‬آقددای سددعیدی‬
‫این مواد را شخصا ا نخوانده و یا اینکه از دیگران اشتباه شنیده است‪ .‬ماده ‪ ۶۹‬تا به مدداده ‪ ۷۲‬منشددور‬
‫سازمان ملل متحد به فصل دهم تعلق دارند که مربوط بدده شددورای اقتصددادی و اجتمدداعی ملددل متحددد‬
‫میشود‪ 36.‬ماده ‪ ۷۴‬هم به موضوع میعاد معاهدات ارتباط ندارد‪37.‬‬

‫آنچه را کدده میتددوان در نظددر گرفددت کنوانسددیون ‪ ۱۹۶۹‬ملددل متحددد منعقدددۀ ویانددا مربددوط معاهدددات‬
‫میباشددد ( ‪United Nations (1969) ‘Vienna Convention of Law of -VCLT‬‬
‫‪ ) Treaties’, Treaty Series‬کدده مددادة ‪ ۴۵‬آن معاهدددات منعقددده بعددد از سدال ‪ ۱۹۶۹‬را تددابع‬
‫زمان مینمایند‪ .‬این کنوانسیون به ماقبل خود رجعت نمیکند بنابر آن باالی معاهده دیورند و معاهددده‬

‫‪35 Lord Birkenhead in a memorandum circulated in June 1925 assessed the same when he mentioned that “the‬‬
‫‪treaty was made for three years in the first instance, and is now subject to denunciation by either party with 12‬‬
‫‪months’ notice.” (Source: National Archives of UK (1925) ‘Afghanistan’, Record Type: Memorandum, 9 June,‬‬
‫)‪Reference: CAB, 24/173/88.‬‬

‫‪ 36‬ماده ‪ :۶۹‬شوراي اقتصادي و اجتماعي از هر یك از اعضاي ملل متحد براي اشتراک در مذاكرات مربوط به هر موضوعي كه آن عضو به‬
‫نحو خاصي در آن ذینفع است دعوت خواهد كرد بدون آنكه عضو مزبور حق راي داشته باشد‪ .‬ماده ‪ ۷۳‬تا به ماده ‪ ۷۴‬شامل فصل یازدهم اند کده‬
‫مربوط به «اعالمیه راجع به سرزمینهاي غیر خود مختار» میشود‪.‬‬

‫‪ 37‬ماده ‪ :۷۴‬اعضاي سازمان ملل متحد همچنین موافقت ميكنند كه خط مشي آنها چه در سرزمینهاي مشمول مقررات این فصل و چه در‬
‫قلمر خاك اصلي خود آنها در امور اجتماعي‪ ،‬اقتصادي و تجارتي با رعایت مالحظات الزم از حیث منافع و رفاه سایر نقاط جهان بر اساس اصل‬
‫كلي حسن همجواري استوار باشد‪.‬‬
 ‫‪ □ 420‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫نیست‪38.‬‬ ‫سال ‪ ۱۹۲۱‬کابل قابل تطبیق‬

‫موقف دولتهای بعدی افغانستان و سایر ممالک در مورد خط دیورند‬

‫موقف دولتهای افغانستان‬
‫بعد از گذشت نزدیک به هفتاد سال اعالمیة ‪ 1949‬دولت افغانستان در مورد لغددو معاهدددات بددا هنددد‬
‫بریطانوی هنوز هم به قوت خود باقیست‪ .‬در آنزمان دولت امریکا از ارجاع این منازعه به سازمان‬
‫ملل متحد جلوگیری نمود‪ .‬از آنسال به این طرف هی دولت افغانسددتان بشددمول دولتهددای سدلطنتی‪،‬‬
‫جمهوری داوود خان‪ ،‬جمهوری دموکراتیک پرچم‪-‬خلق‪-‬وطن‪ ،‬جمهوری اسالمی مجددی‪ ،‬جمهوری‬
‫اسالمی ربانی‪-‬مسعود‪ ،‬امددارت اسدالمی طالبددان‪ ،‬دولددت جمهددوری اسددالمی موجددوده افغانسدتان خدط‬
‫دیورند را به عنوان سرحد رسمی بینالمللی افغانستان برسمیت نشناخته اند‬

‫موقف دولت بریطانیه‬

‫پس از آنکه شاه محمود خان در سال ‪ 1946‬به صدارت رسید‪ ،‬نامههایی به دولت بریتانیا فرستاد و‬
‫خواستار تعیین سرنوشددت پشددتونهای آن طددرف خددط دیورنددد شددد‪ ،‬او در بحبوحدة تقسددیم و اسددتقالل‬
‫هندوستان در نامههای خود از بریتانیا خواسته بود‪" :‬برای پشتونها و بلوچها هم فرصددت داده شددود‬
‫تا حکومت خود را تشکیل دهند یا به افغانستان بپیوندند"‪.‬‬
‫اما دولت بریتانیا در برابر درخواستهای شاه محمدود نوشددت‪" :‬سدؤال سددرحدات آزاد حددل و فصددل‬
‫شدهاست و خط دیورند به حیث یک سرحد و حد فاصددل بینالمللدی شددناخته شدهاسددت‪ .‬پیمدان ‪۱۹۲۱‬‬
‫(‪ ۱۳۰۰‬هجری شمسی) هنوز مورد تطبیدق و موجددود اسددت کدده خددط قبلدی دیورنددد را دوبدداره تأییددد‬
‫میکند" و همچنین به افغانستان هشدار داده بود‪" ،‬پس از تحویل قدرت از حکومت هند بریتانیایی بدده‬
‫هند و پاکستان‪ ،‬از هرگونه دخالت و اعمال تحریکآمیز خود داری کند"‪.‬‬

‫موقف دولت پاکستان در مورد خط دیورند‬

‫کشور پاکستان نیز در نخستین روزهای تشکیل خود در برابر ادعای افغانستان اعالن کرد‪:‬‬
‫"خط دیورند که در معاهده سال ‪ ۱۸۹۳‬مشخص شده است‪ ،‬به حیث مرز بینالمللی قابل اعتبار است‬
‫که متعاقبا ا در چندین مدوارد‪ ،‬جاندب افغانسددتان آن را تأییددد نمودهاسدت‪ .‬نقشده ایددن خددط بینالمللددی بدده‬
‫هرگونه ادعای جانب افغانی در مورد خودمختاری ارضی یا نفوذ برمردم شرق دیورنددد نقطدده پایدان‬
‫گذاشته است‪ .‬پاکستان بمثابه دولت جانشین هند بریتانوی مالک کامل این منطقه و مردم آن میباشددد‪،‬‬
‫حق و مسئولیت یک دولت جانشین را بدوش دارد"‬

‫‪38 Article 45(a) of the VCLT does not apply in the case of Treaty of Kabul and the dispute over it between‬‬
‫‪Afghanistan and Pakistan. It applies to treaties entered into after 1969. Thus, the Treaty of Kabul is subject to‬‬
‫‪International Laws independently and therefore, Afghanistan had never lost the legal right to denounce and‬‬
‫‪repudiate the arrangements made under Treaty of Kabul, as per Article XIV of the Treaty.‬‬
‫‪Source: VCLT -United Nations (1969) ‘Vienna Convention of Law of Treaties’, Treaty Series, vol. 1155,‬‬
‫‪p.331. Available online at http://untreaty.un.org/ilc/texts/instruments/english/conventions/1_1_1969.pdf, accessed,‬‬
‫‪18 February 2013.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪421‬‬

‫افغانستان تنها کشوری بددود کدده بده عضددویت پاکسددتان در سددازمان ملددل رای منفددی داد‪ .‬عبدالحسددین‬
‫عزیددز نماین دده افغانسددتان در سددازمان ملددل ابتدددا در ‪ ۳۰‬سددپتامبر ‪ ۱۹۴۷‬ب ده عضددویت پاکسددتان در‬
‫سازمان ملل رای منفی داد و ادعا کرد افغانستان ایالت سرحد شمال غربددی را بدده عنددوان بخشددی از‬
‫خاک پاکستان نمیپذیرد و تا زمانیکه شرایط آزاد برای خودمختاری مردم این ایالت در پیوسددتن بده‬
‫پاکستان یا استقالل سرزمین شان مساعد نشود‪ ،‬افغانستان از این موقف خود دست نخواهد کشید‪ .‬امدا‬
‫سپس نماینده مذکور در ‪ ۲۰‬اکتبددر ‪ ۱۹۴۷‬بدده عضددویت پاکسددتان در سددازمان ملددل رأی مثبدت داد و‬
‫ابراز امیدواری کرد که هر دو کشور اختالفات خود را از راه مذاکره و دیپلماتیک حل کنند‪.‬‬
‫در اواسددط نددوامبر ‪ ۱۹۴۷‬گفتگوهددایی میددان افغانسددتان و پاکسددتان در خصددوص منازعدده دیورنددد‬
‫در کراچی صورت گرفت‪ .‬در این گفتگوها نجیبللا خان نماینده افغانستان از عدم شناسایی موافقددت‬
‫نامه دیورند و بازگردانی سرزمینهای از دست رفته در این معاهده صحبت نکرد و اکثر خواسددتهها‬
‫در محددور اعطددای حددق خددود مختدداری بدده قبایددل آزاد سددرحدی‪ ،‬ارتقددای سددطح مددادی و معنددوی‬
‫زندهگی پشتونها در پاکستان و نامگذاری ایالت شمال غربی به نامی که معرف هویددت قددومی آنهددا‬
‫باشد‪ ،‬خالصه میشد‪.‬‬
‫بددا افددزایش جنددگ سددرد میددان افغانسددتان و پاکسددتان‪ ،‬کشددور پاکسددتان در ‪ ۱۲‬ج دون ‪ ۱۹۴۹‬قریدده‬
‫مغلگی پکتیا را بمباران کردند که در اثر آن ‪ ۲۳‬نفددر کشددته شدددند‪ .‬سددپس شدورای ملددی افغانسددتان و‬
‫لویه جرگه تمام معاهدات قبلی افغانستان به شدمول توافقنامده دیورنددد بددا حکومددت هنددد بریتانیددایی را‬
‫ملغی اعالن کرد‪.‬‬
‫با آنکه دولت پاکستان رسما در ظاهر قضیه دیورند را حل شده و مسدود میداند (خدط دیورنددد یددک‬
‫قضیۀ حل شده است‪ ،‬روزنامه تریبیون اکسپرس پاکستان به نقل از وزارت خارجه پاکسددتان ‪2012‬‬
‫‪ )39‬اما در باطن همواره کوشیده است دولتهای افغانستان رسما این خددط را بدده عنددوان سددرحد بدین‬
‫الملی میان دو کشور برسمیت بشناسند‪.‬‬

‫موقف امریکا‬
‫کشور ایاالت متحده آمریکددا در خصددوص مسددئله دیورنددد از پاکسددتان حمایددت کددرده و از افغانسددتان‬
‫همواره خواسته تا به مسئله دیورند پایان ببخشید‪ .‬همچنین دولدت آمریکددا در سدال ‪ ۱۹۴۹‬از ارجداع‬
‫این منازعه به سازمان ملل متحد که از سوی افغانستان ارائه شده بددود‪ ،‬جلددوگیری بددهعمل آورد‪ .‬در‬
‫زمان داوودخان کشور آمریکا حمایت خود را از دولت او مشروط به رسمیت شناختن مددرز دیورنددد‬
‫ساخت‪.‬‬

‫موقف افغانستان در یک محکمة بینالمللی‬

‫یکی از بیننده گان برنامه دورنما تلویزیون زرین سوال کرده بددود کده آیدا موقدف افغانسددتان در یددک‬
‫محکمۀ بینالمللی امکان پیروزی دارد؟ جواب من به این سوال مثبت است‪ .‬بلی اگر دولت افغانستان‬
‫در یک محکمۀ حکمیت بینالمللی تقاضا کند سرزمینهاییرا که بددر اسدداس معاهدددة دیورنددد از دسددت‬
‫داده بود دوباره به خاک خود ضمیمه کند شانس پیروزی ادعای او فوق العاده زیاد است؟ چگونه؟ و‬
‫چرا چنین ادعایی تا حال نکرده است؟ اگر افغانستان ضمیمه کردن مناطق قبایل آزاد سرحدی را بدده‬

‫‪39 The Express Tribune (2012) ‘Splintering Relations: Durand Line is a ‘settled issue’, says FO’.‬‬
 ‫‪ □ 422‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫قلمرو خود از یک محکمۀ بینالمللی تقاصا کند امکان پیروزی این ادعا چگونه خواهد بود؟‬

‫مشورۀ کتبی مشاور حقوقی خود دولت بریتانیا!‬

‫به تأیید لودویک ادامک‪ ،‬معاهدة کابل برای سه سال قابددل اعتبددار بدود‪ .‬طدرفین میتواننددد بددا اطددالع‬
‫قبلی یکسال این معاهده را فسخ نمایند‪ .‬بنابر همددین نکتدده انگلسددتان همیشده از فسددخ یکجانبدۀ معاهدددة‬
‫دیورند توسط دولت افغانستان ترس داشت ( لودویک دبلیو ادامک‪ ،‬پروفیسور در پوهنتون آریزونددا‪،‬‬
‫دکشنری تاریخی افغانستان)‪40 .‬‬

‫بر اساس "قددانون آزادی هندوسددتان سددال ‪ "1947‬دولددت مسددتقل هندوسدتان و دولددت جدیددد پاکسددتان‬
‫متشددکلة ‪ 15‬آگسددت ‪ 1947‬وارث هنددد بریط دانوی آنچنانکدده در "ق دانون ‪ 1935‬دولددت هندوسددتان"‬
‫تعریف شده اسددت‪ ،‬میباشددند‪ .‬بددر اسدداس قددانون دولددت هندوسدتان منعقدددۀ سدال ‪ ،1935‬مندداطق آزاد‬
‫قبایلی آنطرف خط دیورند شامل قلمرو هند بریطددانوی نبودنددد‪ .‬ایددن مطلددب را طوریکدده قددبالا دیدددیم‬
‫شخص خود مورتمر دیورنددد بعددد از عقددد معاهدددة دیورنددد نیددز تأییددد کددرده بدود‪ .‬مندداطق آزاد قبددایلی‬
‫بصورت مناطق حایل در فاصله میددان سددرحدات ایالددت شددمال‪-‬غدرب دولددت هنددد بریطددانوی و خدط‬
‫دیورند در شرق و جنوب قلمرو افغانستان واقع شده اند‪.‬‬
‫بنابر آن با ایجاد کشور پاکستان به حیث وارث قلمروهای هند بریطانوی در غرب هندوستان مندداطق‬
‫قبایلی شامل قلمرو کشور پاکستان نمیباشند‪.‬‬
‫شواهد نشان میدهد که این مطلب حساس را مشاور حقوقی دولت بریتانیا در ‪ 5‬نوامبر سال ‪1947‬‬
‫نیز نمیدانست‪ .‬مشاور حقوقی دولت بریتانیا در انزمان به دولت خود مشددوره داد کده هرگداه از یددک‬
‫محکمۀ بینالمللی تقاضا شود که آیا پاکستان وارث سرحدات بینالمللددی مطددابق بدده مددادة دوم معاهدددة‬
‫سال ‪ 1921‬کابل میباشد یا خیر‪ ،‬به نفع پاکستان نظریه داد‪.‬‬
‫در ‪ 28‬اپریل سال ‪ 1949‬طئ یک نامه اشد محرمانه دفتر روابددط کامنولدث دولدت بریتانیددا مشدداور‬
‫حقوقی دولت بریتانیا را را مطلع ساخت که "‪...‬ایالددت شددمالغرب دولددت هنددد بریطدانوی تددا سددرحد‬
‫افغانستان امتداد ندددارد و مندداطق قبددایلی یدک خالیگدداه میدان سددرحد دولددت هنددد بریطددانوی و سددرحد‬
‫هندوستان را تشکیل میدهند"‪ .‬از مشاور حقوقی تقاضا شد که با در نظر داشت این موضددوع بدداالی‬
‫مشورۀ سال ‪ 5‬نوامبر سال ‪ 1947‬خود تجدید نظر کرده در مورد نظریه تازه ارایه کند‪.‬‬
‫در ‪ 28‬اپریل سال ‪ 1949‬مشاور حقوقی دولت بریتانیا مجددا نظریه داد که‪:‬‬
‫"در ‪ 15‬آگست سال ‪( 1947‬زمان تشکیل کشور و دولت پاکستان)‪ ،‬بندابر آن‪ ،‬منداطق قبدایلی ایالددت‬
‫شمالغرب در حالت بینالمللی سردرگم قرار گرفته‪ ،‬مربوط به هی دولتددی نشدددند‪ .‬در چنددین حددالتی‬
‫مناطق قبایلی مستقل از پاکستان بوده باوجودیکه یک سلسددله روابددط گمرکدی‪ ،‬مخددابراتی و غیددره از‬
‫این قبیل با آن دارد‪ ،‬معلوم میشود که پاکستان نمیتوانست وارث سرحدی باشد که در معاهددده سددال‬
‫‪ 1921‬با افغانستان تعیین شده بود و یا وارت هرگونه حقی باشد مطابق مادة دوم ایددن معاهددده باشددد‪.‬‬
‫بدداوجود آن ایددن بدده ایددن معنددی نیسددت کدده خددط دیورنددد بعددد از ایددن سددرحد بینالمللددی افغانسددتان‬
‫نمیباشد‪....‬اما این امکان وجود دارد که پاکستان نتواند کدددام اعتدراض قددانونی نمایددد در صددورتیکه‬
‫قبایل خود را تحت حمایت افغانستان قرار دهند و یا با توافق اقوام‪ ،‬افغانستان این مندداطق را ضددمیمة‬

‫‪40 The A to Z of Afghan Wars, Revolutions and Insurgencies, By Ludwig W. Adamec, pages 61-63. Scarecrow‬‬
‫‪Press Inc, Maryland, 2005.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪423‬‬

‫خاک خود کند‪( "....‬منبع‪ :‬لودویک دبلیو ادامک‪ ،‬دکشنری تاریخی افغانستان‪ ،‬سال‪.41)2012 ،‬‬

‫خط دیورند و مناسبات سیاسی با پاکستان‬

‫اهمیت قضیة خط دیورند‬
‫از سال ‪ 1893‬م به اینطرف و بخصوص بعد از ایجاد پاکستان تا امروز مسلۀ خط دیورند به حیدث‬
‫یک عنصر اساسی سیاست خارجی دولت افغانستان باقیمانددده اسدت‪ .‬بددرای افغانسددتان از دسدت دادن‬
‫مناصفة قلمروهای پشتوننشین و از دست رفتن دو سوم حصة نفوس بزرگترین قوم کشوراست‪ .‬بددر‬
‫اساس احصاییههای رسمی پاکستان نفوس پشتونهای آنطرف خط دیورند در حدود ‪ 40‬میلیددون نفددر‬
‫حساب شده است که بعد از پنجابیها دومین قوم پرنفوس در پاکستان به شمار می آینددد‪ .‬بددرعالوه بددا‬
‫از دست دادن بلوچستان‪ ،‬افغانستان دسترسی به آبهای بحیددرة عددرب و بحدر هندد را بجدز از طریددق‬
‫خاک پاکستان از دست داد‪ .‬طوریکه دیدیم دولتهای متواتر افغانسددتان در طددول ‪ ۱۲۵‬سددال گذشددته‬
‫خط دیورند را به عنوان سرحد بینالمللی قبول نکرده و آزادی رفت و آمد مردم قبایل دو طرف خط‬
‫را تأمین کرده اند‪ .‬بعد از ایجاد دولت جمهوری اسالمی افغانسدتان در سددال ‪ 2001‬سیاسددت رسددمی‬
‫دولت در مورد قضیة دیورند آن بوده که حل قضیة دیورند مربوط بدده اقدوام دو طددرف خددط بددوده و‬
‫دولت افغانستان صالحیت تصمیمگیریی را در موضوع ندارد‪ .‬رییس جمهور کرزی روز شددنبه ‪14‬‬
‫ثور ‪ 1392‬در یک کنفرانس خبری در کابل گفت حمالت سرحدی از سوی پاکستان دو دلیددل دارد‪:‬‬
‫یکی جلوگیری از پیشرفت و ترقی افغانستان و دومدی‪ ،‬فشددار بدرای بده رسددمیت شددناخته شدددن خددط‬
‫دیورند‪ .‬کرزی گفت‪" :‬دلیل دوم شاید این باشد که مردم افغانستان مجبور شوند تا سر خط دیورند بدده‬
‫مذاکره بنشینند و این خط دیورند را به رسمیت بشناسند"‪.‬‬

‫‪41‬‬
‫‪Ludwig W. Adamec, 1967, Afghanistan 1900-1923, A Diplomatic History, Berkeley University Press, USA.‬‬
‫‪Afghanistan: A "Spy" Guide, By International Business Publications Staff, Global Investment and Business‬‬
‫‪Center, Inc. Staff, USA‬‬
 ‫‪ □ 424‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫آقای کرزی تاکید کرد تمام تالش ها بددرای جلددوگیری از پیشددرفت افغانسدتان و همچندین بدده رسددمیت‬
‫شناختن خط دیورند‪ ،‬نتیجه ای نخواهد داد‪" :‬آن هایی که به این اقدامات وحشت و دهشدت دسدت مددی‬
‫زنند‪ ،‬کامیابی حاصل نمیکنند‪ .‬ملت افغانستان از روزی که انگلیسها ایددن خددط را ایجدداد کردنددد‪ ،‬آن‬
‫را نپذیرفته اند" (به نقل قا وبسایت صدای آلمان)‪.‬‬
‫برای پاکستان مسلۀ دیورند یک مسلۀ حیات و ممات است‪ .‬مناطق مدورد دعددوا در حدددود ‪ 60‬خدداک‬
‫پاکستان را احتوا میکند‪ .‬احتمال اینکه پاکستان فیصلة یددک محکمدة بینالمللددی را بددرای واپددس دادن‬
‫مناطق غضب شده خط دیورند به افغانستان داوطلبانه قبول کند بسیار کم خواهد بود‪ .‬از جانب دیگددر‬
‫قدرتهای جهانی منجمله امریکا‪ ،‬انگلستان و چین نیز در دفداع از پاکسددتان شدددیدآ بددا ایددن موصددوع‬
‫مخالفت خواهند کرد‪.‬‬
‫در طول سالهای جنگ سرد‪ ،‬تبارز افغانستان بدده عنددوان دوسددت شددوروی و پاکسددتان بدده مثابدده هددم‬
‫پیمان نظامی امریکا و اختیالفات این دو در قضایای جهانی و منطقوی‪ ،‬سبب آن شد تا مسلۀ دیورنددد‬
‫هم چنان الینحل باقیمانده و به آن توجه جدی صورت نگیرد‪.‬‬
‫کودتا های ‪ 26‬سرطان ‪ ،۱۳۵۳‬متعاقدب آن کودتددای ‪ 7‬ثددور ‪ ۱۳۵۷‬و پناهندددگی یکتعددداد چهرههددای‬
‫سیاسی افغانستان بدولت پاکستان برای دولت پاکستان یددک شدانس طالیددی فددراهم کدرد تدا دولتهددای‬
‫افغانستان را بی ثبات نموده‪ ،‬ساقط کند و دولت و اردوی افغانستان را نابود نماید و افغانسددتان آنقدددر‬
‫قوی نسود که بتواند یکجانبه سرحدات فعلی با پاکستان را تعدیل نماید‪.‬‬
‫با ایجاد دولت مجاهدین در سال ‪ 1992‬پاکستان عمدالا بده ایددن آرزوی خددود دسددت یافددت‪ ،‬قددادر شددد‬
‫ساحتمان ادارة دولت و نیروهای امنیتی افغانستان را کامالا تخریب نموده در نهایت یک رژیم قددرون‬
‫وسطایی طالبان را در افغانستان مستقر نماید‪ .‬بعد از ایجدداد دولددت جمهددوری اسددالمی افغانسددتان بددر‬
‫اساس کنفرانس بن‪ ،‬با وجود تظاهر به حسن نیت‪ ،‬پاکستان هددی فرصدتی را بددرای بددی ثبددات کددردن‬
‫افغانستان و دولت جدید آن از دست نداد‪.‬‬

‫سیاست لوی افغانستان‬

‫کسانی هم هستند که آرزومند "لوی افغانستان" بددا اتحدداد اقددوام پشددتون و بلدوچ آنطدرف خددط دیورنددد‬
‫میباشند‪ .‬با توجه به آنکه پاکستان شش برابر افغانستان نفوس دارد و دارای یک اردوی بسیار قدوی‬
‫و همچنان اقتصاد بزرگتر است راههاییکه افغانستان قددادر خواهددد شدد سدرزمینهای از دسدت رفتدده‬
‫خود را باز پس بگیرد عبارت خواهند بود از‪:‬‬
‫• سقوط دولت پاکستان؛‬
‫• به احتمال زیاد در نتیجة جنگ چهارم با هندوستان؛‬
‫• بروز یک جنگ داحلی در پاکستان؛‬
‫• بروز یک انقالب داخلی در پاکستان؛‬
‫• و یا تمام امکانات فوق‪.‬‬
‫برای پیشگیری از سناریوهای فوق پاکستان همچنان به یک حددامی خددارجی نیدداز دارد و ایددن حددامی‬
‫خارجی زمانی امریکا بود و امروز این نقس را چین بدده عهددده گرفتده تددا از موجودیددت پاکسددتان در‬
‫مقابل هندوستان ضمانت نماید‪.‬‬
‫اخیرا قیام میلیونی پشتونهای آنطدرف خددط دیورنددد تحددت عنددوان "جنددبش حفاظددت پشدتونها" تحددت‬
‫قیادت منظور پشتین امیدواریهای فراوانی را در میان طدرفداران جنددبش "لددوی افغانسدتان" ایجدداد‬
‫کرده است‪ .‬این قیام در حالت نطفوی بوده تدداکنون تشددکل الزم بددا اهددداف مشددخص را نیافتده اسددت‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪425‬‬

‫اهداف اعالن شدة جنبش برابری پشتونها در تمام زمینه ها با سدایر اقددوام سدداکن پاکسدتان میباشددد‪.‬‬
‫رهبران این جنبش از مسدود شدن پیهم راههای تجدارتی ومواصددالتی بددا افغانسددتان شدکایت کددرده و‬
‫مدعی اند که این سیاست پاکستان منجر به ورشکستگی اقتصاد مناطق آزاد قبابلی یا فاتا ( ‪)FATA‬‬
‫شده است‪ .‬آنها میگویند رهبران پنجابی با وجود اختالفات سیاسی با هندوسددتان همیشدده بندددر واگدده‬
‫را با هند باز نگهداشه اند در حالیکه برعکس بنادر با افغانستان را متواتر مسدددود مددیکننددد‪ .‬آصددف‬
‫غفور سخنگوی اردوی پاکستان گسترش این جنبش را کار ادارة امنیت ملدی افغانسدتان قلمددداد کددرده‬
‫از حمایت گسترده پشتونهای ساکن افغانستان که در رسددنه هددای اجتمداعی مددنعکس شددده درهددراس‬
‫هستند‪ ( .‬وبسیات انگلیسی گندهارا تاریخ ‪11‬اپریل ‪.)2018‬‬

‫نتیجه و راههای عملی حل قضیه‬

‫شناخت رسمی خط دیورند یا همهپرسی عمومی در میان اقوام پشتون و بلوچ پاکستان‬
‫شناحتن خط دیورند از جانب افغانستان در بددل خددتم حمایددت پاکسددتان از طالبددان و سدایر گروههددای‬
‫تروریستی‪ .‬امکانات این راه حل بسیار کم است‪ .‬مسلۀ خط دیورند بددرای دولددت افغانسددتان بدده مثابدده‬
‫یک مسلۀ ناموسی است‪ .‬از جانب دیگر دولت پاکستان هرگز قبول ندارد که حددامی عملیددات نظددامی‬
‫طالبان میباشد‪.‬‬
‫حل این مسئله از طریق مذاکرات جانبین و رسیدن به یک راه حل؛ بطور مثال توافق به تطبیق یدک‬
‫ریفراندم یا همه پرسی عمومی در میان اقوام پشتون و بلوچ پاکستان تحت نظارت ملل متحددد و دادن‬
‫حق انتخاب به آنها برای برگزیدن‬
‫• دوام حاکمیت پاکستان‪،‬‬
‫• پیوستن به افغانستان و یا‬
‫• استقالل سیاسی‪.‬‬
‫راه حل دومی یگانه راه منطقی به نظر میآید و با توجه به ادعای پاکستان که اقددوام پشددتون و بلددوچ‬
‫ساکن پاکستان در ‪ 125‬سال حاکمیتهای هنددد بریطدانوی و پاکسددتان کددامالا بددا سددایر مدردم پاکسددتان‪،‬‬
‫منجمله پنجابیها و سندیها از جهات فرهنگی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬اداری مدغم شده اند‪ ،‬پاکستان نبایددد در ایدن‬
‫مورد کدام مشکلی را ببیند‪ .‬اما امکان اینکه مردمان پستون و بلوچ راه حل استقالل سیاسددی و ایجدداد‬
‫کشور مستقل خود را انتخاب کنند بسیار زیاد موجود است‪ .‬از این رو توافق پاکسددتان در ایدن مددورد‬
‫بسیار نا ممکن به نظر میخورد‪.‬‬

‫ایجاد یک پارتنرشپ فعال همکاری افغانستان و پاکستان‬

‫بنابر آن یگانه راه منطقی در مقابددل سیاسددتمداران افغانسددتان و پاکسددتان آن اسددت تدا بددا ایجدداد یددک‬
‫پارتنرشددپ فعددال همکدداری منطقددوی در زمینددههای انکشدداف اجتمدداعی قبایددل سددرحدی‪ ،‬انددرژی‪،‬‬
‫ترانسپورت‪ ،‬تعلیم و تربیه‪ ،‬تجارت‪ ،‬ساینس و تکنالوژی‪ ،‬ایجاد بازارهددای ازاد تجددارتی‪ ،‬بدداز کدردن‬
‫بیش از پیش نقاط عبور و مرور بندری برای اقوام سرحدی‪ ،‬مسلۀ خددط دیورندد را عمدالا از اهمیددت‬
‫به اندازند‪ .‬من این پیشنهاد را بیش از دوسال قبل کرده بودم‪.‬‬
‫شواهد نشان میدهد که رییس جمهور اشرف غنی نیز به همچون راه حلی عقیده دارد‪ .‬اشرف غنددی‬
‫به مجرد گرفتن زمام قدرت برای ایجاد همچو یک پارتنر شب با پاکستان اقدام کرد و بددا دادن دسددت‬
‫دوستی و امتیازات بدولت پاکستان‪ ،‬با وجود مخالفتهددای زیدداد داخلددی اولدین گددام را بجلددو گداشددت‪.‬‬
 ‫‪ □ 426‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫متأسفانه این ابتکارات همکاری نزدیک سازمان های اردو و امنیتی دو کشور و آمادگی برای ایجداد‬
‫طرحهای مشترک اقتصادی و ترانسپورتی با پاکستان از جانب پاکستان عکسالعمل مناسب دریافدت‬
‫نکددرد‪ .‬در نتیجدده نتدایج مطلددوبی را در تقلیددل میددزان جنددگ در افغانسدتان و فعالیتهددای تروریسددتی‬
‫طالبان به میان نه آورد؛‬
‫بدرعکس پاکسددتان از یکطددرف بدده بددی ثبددات سدداختن مزیددد افغانسدتان از طریددق تشدددید فعالیتهددای‬
‫تروریست طالبان و سایر گروهها مبادرت کرد تا ز خالی ایجاد شده با خدروج قدوای ندداتو حددد اکثددر‬
‫استفاده را در قسمت نظامی بکند‪ .‬از جانب دیگر به ایجاد موانع ویزه و پاسپورت‪ ،‬احداث دیورها و‬
‫خندقها و موانع سیم خار دار در طول خط دیورند پرداخت‪.‬‬
‫راه حل مشکالت سرحدی دوکشور موانع ویزه و پاسپورت‪ ،‬احداث دیورها و خندقها و موانددع سدیم‬
‫خار دار نیست‪ .‬این پالیسیها نه در میان دو آلمددان موفددق شدددند و ندده در کوریدا موفددق هسددتند‪ .‬اگددر‬
‫حسن نیت موجود باشد و تروریزم از جانب دستگاههای امنیتی دولتها حمایه نگردد تزیید تعددامالت‬
‫و آزادی رفت و آمدها و معامالت تجارتی و اجتماعی به مرور زمان مسئلة خط دیورند را در عمل‬
‫حل میکند‪.‬‬
‫بزرگترین میراث استعمار گران اروپایی ایجاد سرحدات مصنوعی بر منبای منفع نظددامی و سیاسددی‬
‫استعماری زمان گذشته میباشد که با توجه به تاریخ و فرهنددگ و تقسدیمات قددومی کشددورها امددروز‬
‫قابل فهم نیستند‪ .‬مشکل خط دیورند یکی از مثالهای بارز این چنین خطددوط سددرحدی غیددر عادالندده‬
‫استعناری است که در هفتاد سال گذشته بر مناسبات دو کشور افغانسددتان و پاکسددتان سددایه انداختدده و‬
‫هرکاه از طرف سیاستمداران این دوکشور آگاهانه باآن مقابله نشود‪ ،‬همچنان سایه خواهد انداخت‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪427‬‬

‫بخش شانزدهم‪ :‬مقاالت و یادداشتهای متفرقه‬

‫آوازه های قاچاق یورانیم هلمند با طیارات ترانسپورتی امریکایی؟‬

‫آوازه هایی از قبیل ادعای فوق را وقتآ فوقتآ در مطبوعات میخددوانیم‪ .‬آیددا چنددین آوازه هدا میتوانندد‬
‫حقیقت داشته باشند؟ بخاطر دارم که در سددال ‪1976‬م سدداعت هشددت یکددی از شددامها بددود و مددن در‬
‫تعمیر وزارت پالن در چارراهی پشتونستان‪ ،‬مانند بسیاری از شامها‪ ،‬هنوز هددم مشددغول کددار بدداالی‬
‫پالن هفت سالۀ رییس جمهور داوود در دفترکار پسر ارشد او انجنیر عمر داوود بودم‪ .‬تلفون زنددگ‬
‫زد و رییس معادن وزارت معادن و صنایع میخواست با عجله آمده و خبر مهمی را با خددود بیدداورد‪.‬‬
‫موصوف آمد و از تأیید نتایج البراتواری موجودیت یدورانیم در هلمندد اطددالع داد‪ .‬مدا سدده نفددر ایددن‬
‫خبر خوش را باهم جشن گرفتیم و به همدیگر تبریکی دادیم‪ .‬من در آنزمان مدیر صددنایع در وزارت‬
‫پالن بودم و همچنان وظیفۀ سکرتریت توحید و انسجام پالن هفت سااله را به عهددده داشددتم کده عمدر‬
‫داوود رییس آن بود‪.‬‬
‫باید دانست که پروسة استخراج‪ ،‬تصفیه و غنی سازی یورانیم یددک پروسددس بسددیار مغلددق و مفصددل‬
‫میباشد‪ .‬در یک تن سنگ و خاک حدداوی یددورانیم کمتددر از ‪ 0.1‬یدورانیم موجدود اسددت‪ .‬حدداال شددما‬
‫خودتان حساب کنید چند تن سنگ یورانیم را باید استخراج کرد تا یک کیلوگرام یورانیم قابل اسدتفاده‬
‫صنعتی ‪ uranium oxide (U3O8) concentrate‬یددا "کیددک زرد" بدسددتآورد‪ .‬بطددور مثددال‬
‫یک کارخانه تولید بددرق اتمددی یکهددزار مگدداواتی سدداالنه ‪ 200‬تددن )‪uranium oxide (U3O8‬‬
‫‪ concentrate‬ضددرورت دارد‪ .‬حدداال ‪ 20،000‬تددن سددنگ را بایددد اسددتخراج کددرد تددا ‪ 200‬ت دن‬
‫(‪ )U3O8‬یا کیک زرد بدستآورد‪.‬‬
‫کدام عقل سلیم میتواند باور کند که در شرایط عدم موجودیت کارخانه پروسس سددنگ خددام یددورانیم‬
‫در هلمند‪ ،‬امریکاییها هددزاران تدن سددنگ یددورانیم را توسدط طیدارات انتقددال میدهنددد؟ در حالیکدده‬
‫سنگ یورانیم به وفرت در امریکا موجود است و هم آن را بسادگی میتوانندد از برازیددل‪ ،‬آسدترالیا‪،‬‬
‫هندوستان و غیره کشورها از طریق کشتی های عظیم انتقال مواد معدنی وارد کنند‪.‬‬

‫تعیین اعضای کابینه یا وزرا توسط رییس جمهور‬

 ‫‪ □ 428‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫میزان شعور سیاسی در کشور را میتوان بسادگی آزمایش کرد‪ .‬یک مثال آن در مخالفدت بددا تعیددین‬
‫اعضای کابینه از طرف رییس جمهور است‪ .‬به عقیدده مددن مباحثدده بدداالی تعیددین اعضددای کابینده یددا‬
‫وزرا توسط رییس جمهور یک بحث غیر موجه اسددت‪ .‬ریدیس جمهددور مسددوول اجدرای برنامددههای‬
‫خود در مقابل ملت و شورای ملی است‪ .‬رییس جمهور برای اجرای برنامههای خود اعضای کابیندده‬
‫خود را انتخاب میکند‪ .‬هرگاه رییس جمهور فکر میکنددد شددخص معیندی برنامددههای او را از نظدر‬
‫سیاسی در سکتور معینه بهتر و به دلخواه او میتوانددد تطبیددق کنددد الزم اسددت بدده انتخدداب او احتددرام‬
‫کرد‪ .‬شورای ملی صالحیت دارد در مورد رای اعتماد بدهد‪.‬‬
‫در کشورهای دموکراسی منجمله آسترالیا هرگاه پارلمان دوبددار پیشددنهاد حکومددت را رد کنددد ریددیس‬
‫حکومت حق دارد پارلمددان را منحددل نمدوده انتخابدات جدیددد پارلمددانی را تطبیددق کنددد‪ .‬همددین امددروز‬
‫صدراعظم آسترالیا پارلمان را منحل کرد و تقاضددای انتخابددات جدیددد را در مدداه جدوالی کددرد چددون‬
‫پارلمان دوبار پیشنهاد حکومت را در یک موضوع مشخص رد کرده بود‪.‬‬
‫تعیین اعضای کابینه یعنی وزرا در هر کشور دموکراسی پارلمدانی بشدمول آسددترالیا و افغانسددتان و‬
‫امریکا و غیره بر اسدداس ملحوضددات سیاسددی و اعتمداد صددورت میگیددرد نده بددر اسدداس شایسددتگی‬
‫مسلکی چون وزارت پست سیاسی است نه مسلکی‪ .‬برای امور مسلکی کارمندان وزارتخانه ها تددا‬
‫مقام معیین و مشاورین و متخصصین موجود اند‪.‬‬
‫به زبان عامیانه میگویند دلش بایسددکلش‪ .‬کابیندده بایسددکل ریددیس حکومددت‪ ،‬صدددراعظم و یددا ریددیس‬
‫جمهور است‪ ،‬در کشورهاییکه رییس جمهور رییس حکومت هم هستند‪.‬‬
‫این نوشته حمایت از رییس جمهور غنی نبوده من باالی یک پرنسیپ صحبت میکنم و هرکسددی کدده‬
‫رییس جمهور باشد این پرنسیپ باز هم صادق است‪.‬‬

‫آیا وزارت یک مقام سیاسی است یا اداری‬

‫چهارم اکتوبر ‪ 2014‬م‬
‫هموطنان مددا بایددد بده ایددن نکتدده توجدده کننددد بخصددوص کدده بددزودی در افغانسددتان انتخابددات ریاسددت‬
‫جمهوری برگذار خواهد شد و یک حکومت تازه زمام امور را در اختیار خواهد گرفت‪.‬‬
‫وزارت پست سیاسی است نه اداری‪ .‬وزیر باید در پارلمددان طرفدددار سیاسدی داشددته باشدد تدا پیددروز‬
‫شود‪ .‬امور اجراییوی وزارت را معین که یددک شددخص مسددلکی و غیددر سیاسددی اسدت اداره خواهددد‬
‫کرد‪ .‬تمام کارمندان اداری باید مسلکی و غیر سیاسی باشند اما در خدمت حکومت انتخابی وقت‪.‬‬
‫اعضای کابینه ناگذیر از لحاظ سیاسی متعهد به حکومت انتخابی زیر قیادت ریدیس جمهددور خواهندد‬
‫بود‪ .‬در غیر آن محکوم به زوال و بی ثباتی و بدون قدرت الزم خواهد بود‪ .‬آنچه باید تاکید شود این‬
‫است که دستگاه اداری دولت باید غیر سیاسی‪ ،‬مسلکی و در خدمت تطبیق پالیسی هددای دولددت وقددت‬
‫باشد‪ .‬این را من ا ز تجربه خود در حکومددات فدددرال و ایدالتی آسددترالیا در طدئ بیسددت و پددنج سدال‬
‫گذشته میگویم‪ .‬همین حاال هم در حکومت آسترالیا کار میکنم‪ .‬مدتی هم به حیددث سددر مشداور امددور‬
‫قبایل در دفتر صدارت عظمی حکومت فدرال آسترالیا کار کرده ام‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪429‬‬

‫موقف افغانستان در قبال ایران و عربستان سعودی‬

‫‪ 22‬اپریل ‪2015‬ع‬
‫متأسفانه افغانستان در شرایطی قرار ندارد تددا در مدورد سیاسددتهای سددائر کشددور هددا در منطقدده از‬
‫لحاظ اخالقی موضعگیری نماید‪ .‬برای ما منافع استراتژیک افغانستان حق اولیت را دارند‪.‬‬
‫محروم کردن طالبان از حمایت حامیان تاریخی آن در وجود عربسددتان سددعودی‪ ،‬کشددورهای عربددی‬
‫خای فارس و پاکستان و در نتیجده ایجدداد صدلح در کشددور منددافع اسددتراتژیک افغانسددتان را تشددکیل‬
‫میدهند‪ .‬ایران در این مددورد‪ ،‬هرگدداه از دل وحددان هددم بخواهددد کمکددی کددرده نمیتوانددد‪ .‬در عددوض‬
‫عربستان و کشورهای خلیج و پاکستان این قدرت را دارند‪.‬‬
‫اخیرا پادشاه عربستان سعودی مستقیما ا از رییس جمهور ما حمایت معنوی خواسته است‪ .‬پاسددخ دادن‬
‫مثبت‪ ،‬زیرکانه و دپلماتیک به چنین درخواستی از لحاظ استراتژیک مطابق منددافع افغانسددتان اسددت‪.‬‬
‫این درست موقفی است که در اعالمیهی دولت افغانستان در بارهی اوضاع یمن دیده میشود‪.‬‬
‫ما میخواهیم مبارزهی مسلحانۀ طالبان ختم شود و صدلح و آرامددش بده افغانسددتان برگدردد‪ .‬سیاسدت‬
‫های مبارزه طلبی با پاکستان و اعراب برای افغانسددتان نتددایج مفیددد تددا حددال ندداده اسددت‪ .‬الزم اسدت‬
‫طالبان را از حمایددت حامیدان اصددلی اش کدده عبددارت از پاکسددتان‪ ،‬عربسددتان سددعودی و کشددورهای‬
‫عربی خلی فارس است محروم کرد‪ .‬نزدیکی استراتژیک افغانستان با عربسددتان سددعودی‪ ،‬پاکسدتان‬
‫و کشورهای عربی خلی فارس عمالا این امکان را برای دولت افغانسددتان فددراهم میکندد‪ .‬قیمتددی را‬
‫که افغانستان در بدل این سیاست در روابط خود با ایران خواهد پرداخت برای افغانستان قابل تحمددل‬
‫است‪.‬‬
‫باید توجه داشت که از بدو تأسیس دولت مدرن افغانسددتان در سددال ‪1747‬ع فدارس دیدروز و ایددران‬
‫امروز دوست بسیار نزدیک افغانستان نبوده است‪ ،‬حتی در زمددان اسددتیالی دولتهددای پادشدداهی در‬
‫هردو کشور‪ .‬دوام حالت موجود و یا سردتر از آن در روابددط افغانسدتان بددا ایددران بددا آنکدده مطلددوب‬
‫نیست اما با توجه به دورنمای صلح و پیشرفت اقتصادی افغانستان قابل تحمل است‪.‬‬
‫دولت ایران موقف رسمی افغانستان را بهتر از بعضددی افغانهددا کده همدده دسددت و پارچدده شددده انددد‪،‬‬
‫درک کرده است‪ .‬موقف افغانستان دیپلماتیک و حساب شده است و ضرری بددرای ایددران ندددارد‪ .‬در‬
‫غیرآن دولت ایران سفر اشرف غنی را به عنوان اعتراض فسخ میکرد و یا حد اقل چنددین اسددتقبالی‬
‫از رییس جمهور غنی نمیکرد‪ .‬اما دیدیم که برخالف توقع بعضی از افغانها‪ ،‬دولت ایددران هوشددیار‬
‫تر از آن است که به چنین اقدامات عجوالنه دست زند‪ .‬در مورد مهاجرین افغانستان در ایران بهتددر‬
‫است از زبان خود رییس جمهددور غنددی بشدتویم‪ .‬او در مصداحبهی خدود گفددت کدده هرگدداه ایددران در‬
‫مورد افغانهای مهاجر سیاست خود را عوض نکند افغانستان هم از کارت های دست داشتهی خددود‬
‫استفاده خواهد کرد‪ .‬فراموش نکنیم که با موجودیت قوای امریکایی در افغانستان‪ ،‬ایران به همکدداری‬
‫و حسن نیت دولت افغانستان بیشتر نیاز دارد تا دولت افغانستان از ایران‪.‬‬
‫جنگ افغانستان بیش از سی سال است ادامه دارد یکشبه خددتم نمیشددود‪ .‬مسددایل جنددگ و صدلح ماننددد‬
‫سوچ برق نیست که هرگاه دل کسی بخواهد روشن و خاموش کند‪ .‬جنگ افغانسددتان جنددگ دوکشددور‬
‫نیست که دو رییس جمهور یا پادشاه یکشددبه روی آن تصددمیم بگیرنددد‪ .‬در ایددن جنددگ جواندب متعددد‬
‫ذیدخل اند که همه جوانب اهداف و منافع خود را تعقیب میکنند‪ .‬همانطور که شروع جنگ تدددریجی‬
‫بود همانطور ختم آن تدریجی خواهد بود‪.‬‬
 ‫‪ □ 430‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫تاریخ افشا میکند‪ :‬دعوت خلیل اله خلیلی از شاهنشاه ایران برای اشغال افغانستان‬

‫درمورد خلیلی در کتدداب خدداطرات اسدداله علدم وزیددر دربددار شاهنشداه ایددران (یداد داشددتهای علدم‪،‬‬
‫صفحات ‪ ۴۵۷-۴۶۱‬جلد پنجم‪ )۱۳۵۴،‬میخوانیم که خلیل اله خلیلی وقتی سفیر افغانسددتان در بغددداد‬
‫بود از سفیر ایران در بغداد میخواهد که زمینه مالقات مخفی او را با شاهنشاه محمددد رضددا پهلددوی‬
‫فراهم کند‪ .‬او به سفیر ایران میگویددد کدده رژیددم داوود خددان در حددال سددقوط اسددت و قبدل از افتیدددن‬
‫افغانستان بدست کمونیستها اگر شاهنشاه اقدام نماید تمام مردم افغانسددتان "کدده شاهنشداه را شاهنشداه‬
‫خود میدانند" از اقدام او حمایت خواهند کرد‪ .‬سفیر ایددران در یددک تلگددرام اشددد محددرم بدده شاهنشدداه‬
‫مینویسد که منظور خلیلی استفاده از هزاران کارگر افغان در ایران و تنظیم آنها برای ایددن مقصددد‬
‫است‪ .‬سفیر ایران این پیام را بطور محرمانه به شاهنشاه میفرستد و علم مینویسد که او ایددن پیددام را‬
‫بددددددددددددددددددددددددددددده شاهنشددددددددددددددددددددددددددددداه تقددددددددددددددددددددددددددددددیم میکندددددددددددددددددددددددددددددد‪.‬‬
‫هر کسی در مورد این کتاب شک دارد میتوانددد هددر پدنج جلددد آن را از لنددک آتدی داونلدود کددرده و‬
‫بخواند‪:‬‬

‫تجلیل از نوروز‬
‫بر خالف ادعای افراطیون مددذهبی وهددابی‪ ،‬تجلیددل از نددوروز باسددتانی در افغانسددتان تجلیددل از یددک‬
‫عنعنة مذهبی زردشتی نیست‪ .‬بطور مثال‪ ،‬بر خالف ایرانیها در نوروز کسددی در افغانسددتان بدداالی‬
‫آتش جست و خیز نمیکند بلکه مردم افغانستان از آمدن نوروز به مثابه آغاز بهار و فصددل کشددت و‬
‫زرع تجلیل میکنند‪ .‬حتی باالکردن جنده نوروز در مندوی شهر کابل ممثل امیدددواری بددرای یکسدال‬
‫پر برکت کشت و درو محصوالت زراعتی است‪ .‬ممثل فراوانی غله است‪.‬‬
‫در صبح نوروز آفتاب خط استوا را از جنوب به شمال عبور میکند و فصل بهار و فصل کشت در‬
‫نیمکره شمالی زمین شروع میشود‪ .‬ایددن خددود برتددری دانددش سددتاره شناسددی آریاییهددای باسددتان را‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪431‬‬

‫نشان میدهد‪ .‬در حقیقت ماههای زودیاک یونانی که امروز اروپاییان بددا آن بدده فددالگیری طددالع خدود‬
‫میپردازند بر مبنای همین ماههای متداول آریایی استوار است و ‪ ۲۱‬مارچ مطابق اسددت بددا اول مدداه‬
‫اریس زودیاک‪.‬‬
‫در امتداد زمان تعدادی کوشیده اند با باال کردن جنده زیارت سددخی در مزارشددریف و کابددل نددوروز‬
‫را با اسالم و بخصوص مذهب شیعه ارتباط دهند‪ .‬در حالیکدده سددابقۀ تدداریخی تجلیددل از نددوروز در‬
‫میان آریاییهای آسیای میانه‪ ،‬پارسها‪ ،‬آسوریها و کردها به زمانههای قبل از اسالم بر میگردد‪.‬‬
‫تعدادی نا آگاه فکر میکنند نوروز یک عنعنة منحصر به فارسها بوده به ما ارتباطی ندارد‪ .‬حقیقددت‬
‫آنست که نوروز در درجه اول به افغانستان ارتبدداط دارد چدون شددمال کشددور گهددواره تمدددن آریددایی‬
‫بود‪ .‬از این جاست که آیین زردشتی و زبان مردم بلخ یعنی زبان دری به جنوب وغرب و به فددارس‬
‫گسترش مییابد و زبان دربار ساسانیها میگردد در حالیکه مردم پددارس بدده زبددان پهلددوی ساسددانی و‬
‫آرامی گفت و شنود و کتابت میکردند‪ .‬در طددول تدداریخ اسددالم در ایددن سددرزمینها مددردم افغانسددتان‬
‫نوروز را به عنوان یک عنعنه فرهنگی غیر مذهبی تجلیل کرده اند اما حاال بددا پیددا شددن افرطیدون‬
‫تکفیری و وهابی مخالفت با آن شروع شده است‪.‬‬

‫نیاز مبرم به اصالح سیستم ادارة دولت در افغانستان‬

‫حکومت فعلی افغانستان از پراگندددگی فکدری و تکیدده بددر بنیدداد هددای متفددرق سیاسددی و قدومی رنددج‬
‫میبرد‪ .‬ترکیب کنفرانس بن که سنگ تهداب حکومددت فعلددی را گذاشددت ناشدی از ترکیدب نیروهددای‬
‫سیاسددی و نظدامی فعددال ضددد طالبددان در سددال ‪ ۲۰۰۱‬عیسدوی در افغانسددتان بدود و غیددر از آن هدم‬
‫نمیتوانست باشد‪ .‬پراگننده گی سیاسی و بدون تکیه به یک دیدگاه واضح سیاسدی امددروزی حکومددت‬
‫افغانستان ناشی از نارسدداییهای رژیددم ریاسددتی دولددت اسددت کدده ریددس جمهددور مسددتقل از زیربنددای‬
‫سیاسی حزبی قدرت اجراییوی را نیز در اختیار دارد‪ .‬بهترین راه حل این خواهدد بدود تددا بددا تعدددیل‬
‫قانون اساسی کرسی صدارت عظمی مبتنی بر اکثریت پارلمددانی حزبدی ایجدداد شددود تدا حکومدت را‬
‫تشکیل کرده امور اجرایوی دولت را عهده دار شود چیزی مانند سیستم دولتی فرانسه‪ .‬فکددر مدیکددنم‬
‫کشور برای پذیرفتن چنین سیستمی امروز آماده است‪ .‬در آنصورت حکومت متکی بر اکثیت حزبددی‬
‫در پارلمان چه از جانب حزب اکثریت ایجاد میشود و یا چه از طریق ائتالف چند حزبی کشدور را‬
‫با در نظر داشت ایدولوزی سیاسی خود اداره میکند و به ریس جمهور و پارلمان جوابده میباشددد و‬
‫به این صورت از پراگندگی سیاسی منفرد اعضای حکومت که امروز دچار ان هستیم جلوگیری بدده‬
‫عمل میآید‪ .‬اما شرط اولیه موفقیت چنین سیستمی در تجرید حکومت است از سازمان ادارة دولتددی‪.‬‬
‫دستگاه ادارة دولت باید یک سیستم غیر سیاسی بوده کامالا مسددلکی 'پروفشددنل" باشددد کدده وظیفدده اش‬
‫تطبیق سیاستهای حکومت انتخابی مردم است‪.‬‬
 ‫‪ □ 432‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫جنبش روشنایی هزارهها را بشناسیم!‬

‫طوریکه شواهد نشان میدهد جنبش نامنهاد "روشنایی" هزارهها دو هدف اصلی را دنبال میکند‪:‬‬
‫‪ )1‬غضب رهبری سیاسی قددوم هددزاره و بیددرون کددردن آن از دسددت رهبددران سددنتی مددذهبی ماننددد‪،‬‬
‫خلیلی‪ ،‬محقق و سایرین؛ و‬
‫‪ )2‬تحقییر‪ ،‬توهین و بی اعتبار کردن دولت افغانستان در انظار جامعه جهانی‪.‬‬
‫به گفته یک نویسنده هزاره تبار‪ ،‬حمزه واعظی‪ ،‬تا کنون در جامعه امروزی هزاره افغانستان قدددرت‬
‫سیاسی‪ ،‬مشروعیت اجتماعی‪ ،‬ثروت و امکانات اقتصادی و نمایندگی داخلی و بیرونی منحصر شددده‬
‫بود به دو فرد مشخص‪ :‬خلیلی و محقق‪ .‬بنابر واقعیت های سیاسی ایددن مسددئله تاحددال چنددین بدود کدده‬
‫هرنوع حرکت وهرگونه مرجع و عنصری که خواهان حضور موثر در جامعه و در سطح سیاسددت‬
‫ورزی جامعۀ هزاره باشد ناگزیربود با شناخت این حقیقت وارد بدازی سیاسددی و حضددور اجتمدداعی‬
‫گردد‪.‬‬
‫هدف جنبش روشنایی تغییر نظددم فددوق اسددت‪ .‬حمدزه واعظددی در جریددده انترنتددی "روزگارمددا" (‪۲۰‬‬
‫میزان ‪ )۱۳۹۴‬نوشته بود‪" :‬جامعۀ هزاره بیش ازهرزمانی دچار دگردیسی ذهنی د ساختاری گردیده‬
‫است‪ .‬شهر نشینی‪ ،‬روی آوری به آمددوزش‪ ،‬دسترسدی بده امکانددات نسددبی اقتصددادی و مشددارکت در‬
‫فعالیتهای سیاسی د مدنی الگوی زندهگی جمعی را در آستانۀ دگرگونی قددرارداده اسددت‪ .‬معیارهددایی‬
‫مانند حمایت از رهبران سیاسی‪ ،‬گرایشهای جناحی‪ ،‬عصبیت ورزیهای حزبی‪ ،‬رویکددرد عمددومی‬
‫به پدیدۀ سیاست و نگاه به قدرت بصورت روشنی درحال تغییراست‪ .‬پیروی متعبدانده از رهبددران و‬
‫رجوع گله ای به نخبگان قومی تا حدود زیادی تلطیف گردیده است و عمدددتا ا گددرایش و دیدد ابدزاری‬
‫پیدا کرده است‪ .‬نقد گسترده و جدی رهبران سیاسی درمیان نخبگان فرهنگی د فکری هزاره‪ ،‬تقریبن‬
‫تبدیل به یک رویکرد مدنی و پذیرفته گردیده است‪ .‬ظرفیت هضم نقددد و حتددا هجددو رهبددران سیاسدی‬
‫بصورت قابل توجهی باال رفته است‪ .‬ایددن هددا‪ ،‬نشددانه هددای آشددکاری از شددکل گیدری آرام تغییددرات‬
‫اجتماعی فرهنگی درجامعه هزاره میباشد که الگوی سنتی رهبری سیاسی را نیز تا حدد زیددادی بدده‬
‫چالش کشیده است‪ .‬بدین رو‪ ،‬هرنوع حرکت جدید سیاسددی و هرگونده تحدولی کده قراراسددت در ایددن‬
‫جامعه هدایت شددود‪ ،‬مددی بایددد بددا درک ایددن شددرایط اجتمدداعی وبسددترهای فرهنگدی د سیاسددی همددراه‬
‫باشد"‪.‬‬
‫رهبری جنبش روشنایی هزارههددا تدداکنون بدا زرنگددی ایددن دگرگونیهدای فکددری جوانددان را طددرف‬
‫استفاده قرار داده است‪ .‬آنچه قابل تشدویش اسددت نفددوذ روز افددزون عناصددر شددناخته شددده متعهددد بدده‬
‫ناسیونالیزم ایرانی از یکطرف و فعالین سیاسی هزارههای پاکستانی (کویته)‪ ،‬که هی پیونددد عدداطفی‬
‫به کشور افغانستان ندارند‪ ،‬در میان آنهاست‪ .‬برای ایددن افددراد تحقییددر‪ ،‬تددوهین و بددی اعتبدار کددردن‬
‫دولت افغانستان در انظار جامعه جهانی حتی قبل از احراز رهبری سیاسی قوم هددزاره امکدان پددذیر‬
‫بوده و در دستور روز قرار دارد‪.‬‬
‫رهبددری جنددبش روشددنایی هزارههددا بددا اسددتفاده از منددابع مددالی کدده وابسددتگیهای سیاسددی آنه دا بدده‬
‫استخبارات خارجی برای آنها فراهم کددرده بددرای رسددیدن بدده اهددداف دوگاندده بدداال در عجلدده اسددت‪.‬‬
‫بخصوص دورنمای انتخابات آینده شورای ملی افغانسددتان و تدددویر لویدده جرگدده بددرای تعدددیل قددانون‬
‫اساسی کشور به اهمیت این موضوع می افزاید‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪433‬‬

‫چه میخواهیم؟ برق به بامیان یا توتاپ از راه بامیان به هرقیمت؟‬

‫بگویید حق مردم بامیان را برای دسترسی به "برق" میخواهیم ندده اینکده حتمدآ "توتدداپ" میخددواهیم‪.‬‬
‫توتاپ با ظرفیت باالی ‪ 500‬کیلو ولددت بددرای بامیدان نیسددت بلکدده نیازمندددی بامیددان بدده بددرق ‪220‬‬
‫کیلوولت است که به سادگی از سب استیشن پروان میتواند از مسیر غوربند که سرک موجود اسددت‬
‫تأمین گردد‪ .‬بددرای احددداث توتداپ از طریددق بامیددان اول بدده موجودیددت سددرک نیدداز اسددت‪ ،‬دوم ‪84‬‬
‫کیلومتر طوالنی تر است‪ ،‬سوم سه سددال دیرتددر تکمیددل میشددود و چهددارم میلیونهددا دالددر قیمددت تددر‬
‫است‪.‬‬
‫شما از کابل به لندن با طیارات بزرگ میروید اما از کابل به بامیان با طیارات توین آتر کوچک‪ .‬بدده‬
‫همین اساس توتاپ‪ ،‬به مثابه برخی از خطوط انتقالی حلقوی کشور‪ ،‬از ترکمنستان تا مقصد با ولتداژ‬
‫بدداال ب ده مسدتقیم تددرین راه و آسددان تددرین راه و اقتصددادی تددرین راه نیدداز دارد‪ .‬در تمددام کشددورهای‬
‫پیشرفته خطوط انتقدال بددرق بددا ظرفیددت و ولتدداژ بدداال در کنددار شداهراههای حلقددوی ممالددک احددداث‬
‫میگردند‪ .‬نیازمندیهای برق ساحات و مناطق دورتر از این خط انتقال را با احداث سب استیشن ها‬
‫و پایان آوردن ولتاژ به ‪ 220‬کیلوولت و خطوط انتقالی فرعی میتوان تأمین کرد‪.‬‬
‫انکشاف پروژههای سنگ آهن حاجیگک و مس عینک لوگر به دلیل نبودن برق توتاپ بدده عقدب ندده‬
‫افتاده اند‪ ،‬دالیل دیگری دارند‪ .‬برای حاجی گک ذغال سنگ دره صوف مهمترین منبع انرژی است‬
‫که هم در ذوب آهن و هم در تولید برق حرارتی از آن میتوان استفاده کرد‪.‬‬
‫هم رییس جمهور و هم رییس اجراییدده هددردو گفتنددد پددروژه از طریددق سددالنگ سده سددال قبددل توسددط‬
‫اسمعیل خان پیشنهاد و توسط فهییم تصویب شده بود وآنها اجرای پدروژه را رویدسددت گرفتنددد‪ .‬مددن‬
‫حرف این دو نفر را باور میکنم‪.‬‬
‫استخراج وانتقال و ذوب آهن حاجی گک یکی از پروژه های دفتر من در طرح پددالن ‪۷‬سدداله داوود‬
‫خان در سال‪ ۱۹۷۶‬بود وقتی من مدیر عمومی معادن و صنایع در وزارت پالن بودم‪ .‬این پروژه تددا‬
‫امروز که ‪ ۴۰‬سال میگذرد به همان موقف ‪ ۴۰‬سال قبل است باور کنید تاخیر آن هددی ارتبدداطی بدا‬
‫برق ندارد‪.‬‬
‫معدن مس عینک لوگر‪ ،‬که آن نیز یکی از پروژه های دفتر من در طددرح پددالن ‪ ۷‬سدداله داوود خددان‬
‫در سال‪ ۱۹۷۶‬بود‪ ،‬به کابل و پروان نزدیکتر است تا به بامیان‪ .‬بنابرآن نددام گددرفتن از مددس عیندک‬
‫در ارتباط به توتاپ و بامیان بجز از منافقت کدام دلیل دیگری ندارد‪.‬‬
‫سبوتاژ کردن یک پروژه ملی "خواستن حق" نیست‪ ،‬بلکه گرفتن حق دیگدران اسددت‪ ،‬اخددالل امنیددت‬
‫عامه است‪ ،‬به تشویش انداختن یک ملت است‪ ،‬فرصت دادن بده دشدمنان اسددت‪ ،‬انددداختن نفدداق ملددی‬
‫است و دلسرد کردن کمک کننده هددای بینالمللددی اسددت‪ .‬تدوهین بدده ریددیس جمهددور مملکدت آنهددم در‬
‫خارج کشور خواستن حق نیسددت بلکده تددوهین بده ملدت افغددان اسدت‪ ،‬تقاضددا بددرای قطددع کمکهددای‬
‫بینالمللی برای مردم افعانستان‪ ،‬طوریکه بعضی هزارههای آشوبگر لندن شعار دادند‪ ،‬خواستن حق‬
‫نیست بلکه خیانت به ملت افغانستان است‪ ،‬همددین اکنددون ایددران اظهددار آمددادگی کددرده کدده از طریددق‬
‫خاک خود برق ترکمنستان را به پاکستان برساند‪ .‬شاید اهداف کسانی مانند لطیف پدرام‪ ،‬ناهیددد فریددد‬
‫و غیره بدنام کردن دولت افغانستان و سبوتاژ کردن این پروژۀ ملی باشد‪.‬‬
 ‫‪ □ 434‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫ادعای جعلی بودن قانون اساسی‬

‫ادعای زکریا اصولی در مورد جعلی بودن قانون اساسی توشددیح شددده ریددیس جمهددور کددرزی آغدداز‬
‫یک دسیسۀ شومی برای از میان برداشتن موانع در مقابل هجوم فرهنگی ایران در کشور ماست‪.‬‬
‫با ین ادعای شوم باید مبارزه کرد‪ .‬من تمام مواد "توشیح شده" را با مواد شامل نسددخۀ بدده اصددطالح‬
‫"تصویب شده" مقایسه کردم و این مقایسه نشان میدهد که "کمسیون تصحیح امالیی و انشایی قددانون‬
‫اساسی" منتخبۀ لویه جرگه کار خددود را بدده خددوبی انجددام داده انددد و تمددام ندواقص امالیددی و انشددایی‬
‫قانون اساسددی تصددویب شددده را بدددون آنکدده در معددانی‪ ،‬اهددداف و روحیدۀ مددواد تصددویب شددده کددام‬
‫تحریفی و کدام تغییری رونما گردد با کمترین دستبرد مطابق هدایت لویه جرگدده اصدالح کددرده انددد‪.‬‬
‫اما مثل اینکه هدف اصلی این نویسنده بند مربوط به حفظ "مصطلحات ملی و اداری" ماده شددانزدهم‬
‫قانون اساسی است‪ .‬این ادعای مسخره را در ‪ ۱۴‬سال کسی نکرده بدود‪ .‬مددا مددیدانیم کدده موجودیددت‬
‫این ماده به مذاق بسیاری از ایرانی پرستان و دشمنان زبان دری مروج در افغانستان سازگار نیست‬
‫و این ماده سد قانونی در مقابل هجوم فرهنگی زبان مروج فارسی ایرانی بر ضد زبان دری مددروج‬
‫در افغانستان است‪ .‬ادعای این آقا آغاز یک دسیسۀ شومی بددرای از میددان برداشددتن مواندع در مقابدل‬
‫هجوم فرهنگی ایران در کشور ماست‪ .‬مقابله با این دسیسه وظیفه وطنپرستانه هر فرد این سدرزمین‬
‫که به هویت ملی کشور خود افتخار دارند و در مقابل زدودن این هویت مستقل ملی که هدف اصددلی‬
‫ایرانی پرستان است‪ ،‬مقاومت میکنند میباشد‪.‬‬

‫شهروندان یا اتباع‬
‫افغانها همه اتباع افغانستان بوده تابع قوانین افغانستان هسدتند‪ ،‬همچنانکدده از امتیددازات شدامل قددانون‬
‫اساسی و سایر قوانین کشور اسددتفاده مددیکننددد‪ ،‬در برابددر قددوانین کشددور مسددئول و تددابع هددم هسددتند‪.‬‬
‫شهروند یا همشهری ترجمه کلمه ‪ Citizen‬انگلیسددی اسددت‪ .‬بکددار بددردن کلمدده همشددهری در زمددان‬
‫انقالب کبیر فرانسه رواج بیشتر یافت و بیشتر به یکپارچگی‪ ،‬بددرادری و همسددنگری همشددهریان در‬
‫قیام برضد دولت وقت تکیه داشت‪ .‬در حالیکه کلمه تبعه و جمع آن اتباع مفهوم مسوولیت نفدوس در‬
‫مقابل دولت و کشور را دارد‪ .‬شهروند اصطالح جدید ساخته شده در ایران بدده عدوض کلمدده عربددی‬
‫تبعه است اما بیخبر از آنکه خود کلمه "شهر" عربی است‪.‬‬

‫اصالح سیستم انتخاباتی افغانستان‬

‫نباید به نام اصالح سیستم انتخاباتی شرایط ادامه استیالی مافیای جنگساالران را با چهره نددو آن در‬
‫کشور سهولت بخشید‪ .‬از اشتباه توشیح عجوالنه قددانون تدذکره هددای الکترونیکدی بایددد آموخددت‪ .‬ایددن‬
‫اشتباه‪ ،‬بدون حل قبلی قضیه از راههای تفدداهم ملددی‪ ،‬سددبب بددروز بزرگتددرین بحددران حیدات سیاسددی‬
‫معاصر ما شده است‪ .‬در اصالح قانون انتخابات و سیسددتم انتخابداتی از شددفافیت بایددد کددار گرفددت و‬
‫تمام پیشنهادات اصالحی را باید در معرض مباحثه ملی گذاشت نه بر خورد با آن در عقددب درهددای‬
‫بسته که در آن جا مافیای‪ ،‬قومی‪ ،‬مذهبی‪ ،‬نظامی‪ ،‬اقتصادی و سیاسی نفددوذ بددال منازعدده دارنددد‪ .‬ایددن‬
‫مافیا دشمن تمام کسانیست که به حکومت قانون‪ ،‬دموکراسددی و حقدوق افددراد و اقدوام کشددور مطددابق‬
‫منشور جهانی حقوق بشر عقیده دارند‪ .‬اصالح سیستم انتخاباتی باید به تقویت دموکراسددی در کشددور‬
‫و به تقویت نهادهای دموکراتیک در کشور به انجامد ندده بده تقویددت انحصددار قدددرت سیاسددی بدسددت‬
‫جنگساالران‪،‬تقویت ملوکالطوایفی سمتی و تضعیف قدرت دولت مرکزی‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪435‬‬

‫تجلیل از نوروز‬
‫هشتم سپتمبر سال ‪۲۰۱۵‬ع‬
‫در امتداد زمان تعدادی کوشیده اند با باال کردن جنده زیارت سددخی در مزارشددریف و کابددل نددوروز‬
‫را با اسالم و بخصوص مذهب شیعه ارتباط دهند‪ .‬در حالیکدده سددابقۀ تدداریخی تجلیددل از نددوروز در‬
‫میان آریاییهای آسیای میانه‪ ،‬پارسها‪ ،‬آسوریها و کردها به زمانه های قبل از اسالم بر میگردد‪.‬‬
‫تعدادی نا آگاه فکر میکنند نوروز یک عنعنة منحصر به فارسها بوده به ما ارتباطی ندارد‪ .‬حقیقددت‬
‫آنست که نوروز در درجه اول به افغانستان ارتبدداط دارد چدون شددمال کشدور گهدواره تمددن آریددایی‬
‫بود‪ .‬از این جاست که آیین زردشتی و زبان مردم بلخ یعنی زبان دری به جنوب وغرب و به فددارس‬
‫گسترش مییابد و زبان دربار ساسانیها میگردد در حالیکه مردم پارس به زبددان پهلدوی ساسددانی و‬
‫آرامی گفت و شنود و کتابت میکردند‪ .‬در طددول تدداریخ اسدالم در ایددن سددرزمینها مددردم افغانسددتان‬
‫نوروز را به عنوان یک عنعنه فرهنگی غیر مذهبی تجلیل کرده اند اما حاال بددا پیدددا شدددن افرطیددون‬
‫تکفیری و وهابی مخالفت با آن شروع شده است‪.‬‬
 ‫‪ □ 436‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫حماسۀ مقاومت هفتصد روزۀ مردم هرات در برابر متجاوزین ایرانی‬

‫[‪ 20‬نوامبر ‪1836‬م الی ‪ 8‬سپتامبر ‪1838‬م]‬
‫پیشگفتار‬
‫تجاوز اردوی ایران برای تصرف هرات با حمله بر ولسوالی غوریان آغاز مددیگدردد‪ .‬غوریددان در‬
‫حاشیۀ سرحد بددا ایددران زادگدداه مددن اسددت (‪ ۲۹‬دلددو ‪۱۳۲۸‬هجددری شمسددی) و مکتددب موفددق و لیسددۀ‬
‫سلطان شهرهرات مراکزی اند که من تعلیمات ابتداییدده و متوسددطه خددود را در آن هددا آغدداز و ادامدده‬
‫داده ام‪ .‬پارک ظاهرشاهی‪ ،‬گازرگاه شددریف‪ ،‬تخدت سددفر‪ ،‬پدل مدداالن‪ ،‬خواجده غلطدان ولددی و غیددره‬
‫همیشه در خاطرات من زنده اند‪ .‬وقتی صنف ‪ ۱۱‬لیسۀ سلطان هرات بودم هر هفته مجلددة اطالعددات‬
‫هفتگی چاپ تهران را دریافت میکردم و از عنوان تا اعالنات تجارتی همه صفحات آن را با شددوق‬
‫میخواندم‪ .‬با استفاده از اعالن های دوستی قلمی در اطالعات هفتگی با چند شدداگرد همسددن و سددال‬
‫خود در ایران راه مکاتبۀ قلمی را هم باز کرده بددودم‪ .‬بددا یکددی از ایددن دوسدتان قلمدی خوشددبختانه تددا‬
‫امروز‪ ،‬یعنی بعد از ‪ ۵۱‬سال‪ ،‬هنوز هم دوست هستم‪ .‬ایشان علی میر فطروس‪ ،‬یکددی از دانشددمندان‬
‫و نویسندهگان بسیار معروف امروزی ایران هستند که کتاب "اسالم شناسی" ایشان تا اکنون بددیش از‬
‫ده بار تجدید چاپ شده است‪ .‬از اقبال خوب فرصدت دیدددار بددا ایشددان چندد سدال قبددل در پدداریس هددم‬
‫میسر شد‪ .‬از این رو آنچه مینویسم نه از روی ایران ستیزی بلکه از روی ایمان به صداقت مسدلکی‬
‫در بازگویی حقایق تاریخی است‪ ،‬احترام به مسدوولیتی اسددت در برابددر نسددلهای امددروز و آیندده کدده‬
‫برای آگاهی از آنچه گدشته به نوشته های تاریخی مراجعه میکنند‪.‬‬
‫زمانی‪ ،‬در گذشته های بسیار دور‪ ،‬در عصر هخامنشیها و ساسددانیها سددرزمینهای آسدیای میانده و‬
‫افغانستان امروزی بخشی از قلمروهدای اشدغالی فددارس باسددتان را تشددکیل میدادندد‪ .‬همانطوریکدده‬
‫بخشی یددا تمددام ایدن سددرزمینها بشددمول فددارس زمددانی قلمروهددای اشددغالی امپراطوریهددای سددلوکی‪،‬‬
‫کوشانی‪ ،‬هندی‪ ،‬خالفت اسالمی‪ ،‬مغولی‪ ،‬تیموری‪ ،‬غزنوی‪ ،‬غوری‪ ،‬سلجوقی و غیره بوده انددد‪ .‬امددا‬
‫برای ناسیونالیستان پان ایرانیست فارس‪ ،‬هنوز هم این سددرزمینها "ایرانددزمین" تخیلددی هسدتند‪ .‬ایددن‬
‫حقیقت است که مردمان این سرزمینها بسیار موارد فرهنگی مشترکی باهم دارند و همه مربوط انددد‬
‫به یک حوزۀ فرهنگی مشددترک تدداریخی‪ .‬امددا صدددها سددال اسددت کدده بخشهددای مختلددف ایددن حددوزۀ‬
‫فرهنگی با ایجاد کشورها و ملتهای جداگانه راههای مستقل خود را در تاریخ می پیمایندد و هویتهددای‬
‫تاریخی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬فرهنگی مختص به خود را ایجاد کرده پیگیری میکنند‪ .‬به این واقعیت عینددی بایدد‬
‫احترام کرد و حرمت استقالل ممالک و ملتهای دیگر را باید نگهداشت‪.‬‬
‫الزم است بخاطر داشدت بدده تعقیددب اقدددام میرویسخددان هددوتکی (غلزایدی) کده قنددهار را از سدلطة‬
‫خونین حاکم صدفوی گدرگین خددان نجدات داده ایجدداد یدک دولددت مسددتقل را کدده مرکدز آن در همددین‬
‫سرزمین باشد پایدده گددذاری کددرد (‪1709‬م)‪ ،‬هددرات بده قیدادت عبدددللا خددان ابدددالى موفقاندده بدده قیددام‬
‫استقالل خواهی از سلطة نزدیک به دوصد سالۀ صفویهای فددارس دسدت زده حکومدت خودمختددار‬
‫ابدالیان هرات را ایجاد کرد (‪ July 1717 ،26‬م)‪ .‬با تاجگداری احمدخان ابدالی در سددال ‪1747‬م‬
‫کشور مستقلی که امروز به نام افغانستان در جهان شناخته میشود ظهور نمود‪ .‬این دولددت نوظهددور‬
‫به سرعت به امپراطوری ابدالی‪ ،‬امپراطددوری افغددان و مملکددت افغانسددتان مبدددل شددد کده زمددانی از‬
‫بحیره کسپین در شمال ایران امروزی تا دهلی و از دریای آمو تا بحیره عددرب در سددواحل پاکسددتان‬
‫امروزی قلمرو داشت‪ .‬در طول مدت نزدیددک بدده یددک قددرن از ایجدداد دولددت نوظهددور افغانسددتان تددا‬
‫سددالهای حددوادث مددورد بحددث ایددن مقالدده (‪1838-1836‬م)‪ ،‬هددرات و مددردم آن بخددش الینفددک‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪437‬‬

‫جغرافیای این کشور و ملت نوظهور بوده است‪ .‬اما متأسفانه هددی کتداب‪ ،‬مجلدده‪ ،‬روزنامده و رسددانۀ‬
‫تاریخی ایرانی را نخواهید یافت که در آن هنوز هم غم از دست دادن هرات را بددا آه و حسددرت یدداد‬
‫نکنند و با جعل برای فریب ملت ایران استعمار انگلیس را مقصر آن ندانند! طوری وانمود میگددردد‬
‫که گویا هرات در سال ‪1838‬م از ایران جدا شد در حالیکه این شهر با قیام سدال ‪1717‬م تصددمیم‬
‫خود را برای استقالل اعالم کرد و از سال ‪1747‬م به بعد در جغرافیای سیاسی کشددور مسددتقلی کدده‬
‫امروزافغانستان نامیده میشود قرارگرفت‪.‬‬
‫انداختن گناه تمام نارساییها‪ ،‬بی عرضه گیها‪ ،‬بی خبریها وعقب ماندهگیهای ملتهای کشورهای جهدان‬
‫سوم به گردن قدرتهای استعماری گذشته و جهان پیشرفتۀ صددنعتی امددروزی غددرب از شددیوه هددای‬
‫معمول در کشورهای ماست‪ .‬فرضیه این است که ما هددی وقددت مسددوول آنچدده بددر مددا گذشددته اسددت‬
‫نبوده ایم این دیگران بوده اند و هستند که ما را به این روز انداخته اند! اگددر جیمددی کددارتر و رادیدو‬
‫بی بی سی نمیبودند خمینی نمیتوانست در ایران دولت اسالمی برقرار سازد‪ ،‬اگددر اسددتعمار انگلدیس‬
‫نمیبود افغانستان تا هنوز جزء ایران میبود‪ ،‬صدها بهانة گمراه کننده و خود فریبانه از این قبیددل‪ .‬از‬
‫آنجمله است انداختن گناه ناتوانی دولت بدی کفایددت قاجدداری فددارس در شکسددت محاصدره هدرات بدده‬
‫گردن انگلیسیها که با وجددود داشددتن یددک اردوی بدزرگ و همکدداری قدددرتهای اسددتعماری زمدان‬
‫نتوانست در طول بیش از یکسال حمله متداوم مقاومت مردم هدرات را درهددم شددکند‪ .‬بیجهددت نیسددت‬
‫جمله ای معروف از زبان میرزا آقاخان نوری‪ ،‬صدر اعظم ناصر الدین شاه ایران‪ ،‬را بیاد آریم کدده‬
‫گفته بود "هرات از دست رفت خدا را شکر صدارت ما باقی است‪( " .‬هشتم آذر ‪ ۱۳۹۳‬حمید رضددا‬
‫پارسا‪ )،‬خوشبختانه اراده‪ ،‬خواسددت‪ ،‬عددزم و عمددل مددردم هدرات در تعیددین سرنوشددت شددان حتددی از‬
‫البالی صدها کتاب و هزاران نوشتۀ تدداریخی گمددراه کنندددۀ مددؤرخین ایرانددی هدم ماننددد روز روشددن‬
‫است‪ ،‬فقط یک چشم حقیقت بین میخواهد که آنهارا ببیند‪ .‬از همین رو هدف بر آن اسددت تددا حماسددۀ‬
‫قهرمانی مردم این دیار باستانی را در دفاع از شهر و دیار شان‪ ،‬هرچند موجز‪ ،‬عمدتا ا با اسددتفاده از‬
‫نوشته های خود مؤرخین ایرانی برشتۀ تحریر در آورم‪.‬‬

‫خالصه‬
‫تجاوز اردوی ایران برای تصرف هدرات در ‪ 20‬نددوامبر ‪1836‬مددیالدی بددا اسدتفاده از دههددا هدزار‬
‫سربازو توپخانه و ساز وبرگ نظامی با حمله بر ولسوالی غوریان که در حاشیۀ سرحد افغانستان بددا‬
‫ایران قرار دارد آغاز شد‪ .‬این حمله بدده قیددادت شددخص محمدشدداه قاجددار آغدداز گردیدده قددوای عظدیم‬
‫ایرانی قادر شدند مقاومت مدافعین قلعۀ کوچک غوریان را بعد از سه روز جنگ شدید شکسته و آن‬
‫را تسخیر نموده به خاک یکسان کنند‪ .‬متعاقبا ا این اردو بجانب هرات مارش نمود‪ .‬مشدداورین نظددامی‬
‫روسی و شخص و زیر مختار روسیة تزاری و نمایندۀ سیاسی بریتانیا در کنار شاه بدده دروازه هدای‬
‫هرات رسیدند‪ .‬دارسی تود‪ ،‬افسر توپخانه بنگددال کدده پددیش از آن مدددت ‪ 5‬سددال ایرانیددان را آمددوزش‬
‫توپخانه داده بود‪ ،‬نیز همراه آنان بود (پاتینجر‪ .)64 ،1379 ،‬در این باره محقق ایرانددی علددي اكبدر‬
‫بینا دكتراي رشته تاریخ مینویسد‪" :‬سپاهیان ایران در ‪ 17‬ربیعاالول ‪ 1254‬عملیات خددود را آغدداز‬
‫كردند و حصار هرات را گلولهباران نمودند و پس از شش روز بمباران بددرج و باروهدداي شددهر بدده‬
‫حمله مبادرت كردند و تا كنددار خندددق رسددیدند و بعضددي هددم از خندددق عبددور كردندد ولددي بدده علددت‬
‫مقاومت سرسختانه افاغنه وآب خندق و تلفات زیاد نتوانستند داخل شهر شددوند و در همددین حملده كدده‬
‫بزرگترین حادثه محاصره ده ماه هرات ميباشد سرتیپ بروكلي از امیرزادگددان مهداجر لهسددتان كدده‬
‫در خدمت نظام ایران بود به قتل رسید‪ .‬نقشه حمالت را كنت سیمونتی وزیر مختدار روسددیه كشددیده‬
‫بود‪"( ".‬بررسيهاي تاریخي" سال چهارم‪ ،‬شماره یددك‪ ،‬فددروردین و اردیبهشددت ‪ .)1348‬ایدن حملدده‬
‫بعد از نزدیک به ‪ ۱۴‬ماه یا هفتصد روز نظر به مقاومت قهرمانانۀ مردم هرات بدده پیددروزی نرسددید‬
 ‫‪ □ 438‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫و اردوی بددزرگ ایرانددی بددا تحمددل تلفددات و خسددارات هنگف دت جددانی و مددالی و روانددی مجب دور بدده‬
‫بازگشت شد‪ .‬دکتور مهدی ابو الحسددنی ترقددی علددل شکسددت اردوی ایرانددی در محاصددرۀ هدرات را‬
‫چنین خالصه میکند‪:‬‬
‫"در صورت مساعدت و یاری روسها به ایران‪ ،‬بدون شک نیروی نظامی ایران موفق بدده تصددرف‬
‫هرات و تهدید مرزهای هندوستان انگلیس و حتی فتح این سرزمین میشددد‪ .‬امددا مقاومددت سرسددختانه‬
‫افاغنه به تشویق و با برنامهریزی افسر انگلیسی مانع از تحقق این امدر شددد‪ .‬عددالوه بددر نقدس الدددرد‬
‫پاتینجر‪ ...‬در عدم فتح هرات‪ ،‬ناتوانی و رهبری غلط فرماندهان ایرانددی و حمددالت پراکنددده آنددان در‬
‫ناموفق بودن محاصره هرات دخیل بددود‪ .‬حتددی خددود الددرد متحیددر بددود کدده چددرا ایرانیددان نتوانسددتند‬
‫هرات را فتح کنند‪ .‬این بخشی از واقعیات آن روز بود اما در حقیقت ‪ ...‬اتکای دولتمردان ایرانی بده‬
‫وعده و وعیدهای روسیه تزاری و عدم حمایت روسیه از ارتش ایران به هنگام نیاز‪ ،‬موجب ناکامی‬
‫این حرکت گردید‪ ...‬دولت ایران حاجیخددان بهدادر جنددگ فرمانددده سددپاه ایددران در جنددگ هددرات را‬
‫معزول کرد‪( ".‬دکتور مهدی ابوالحسنی ترقی‪ ،‬پایگاه جامع تاریخ معاصر ایدران‪ ،‬موسسددۀ مطالعددات‬
‫و پژوهشهای سیاسی‪ ،‬تهران)‪.‬‬
‫توجه کنید یک مورخ ایرانی با درجۀ دکتورا موجودیت یک "افسر انگلیسی" (جاسوس انگلیسی) را‬
‫در شهر هرات دلیل عدم موفقیت اردوی بزرگ ایران میداند و همین مورخ در جای دیگددری تأییدد‬
‫میکند که این افسر یا جاسوس انگلیسی در لباس مبدل اول به عنوان تاجر اسپ و بعداا با تقلددب سددید‬
‫واهل طریقت بودن‪ ،‬بدون اجازه رسمی دولت افغانستان‪ ،‬به کابل رفتدده و از آنجددا بدده هددرات رسددیده‬
‫بود و هر لحضه انتظار گرفتاری و اعدام شدن و یا افتیدن به دام برده فروشددان را نیدز داشددت‪ .‬پددس‬
‫به این ترتیب اگر توضیح این دکتدور تدداریخ ایرانددی را قبدول کنددیم مدآمور ‪ 007‬انتلیجددنس سددرویس‬
‫دولت امپراطددوری سدلطنتی بریتانیددا در آنزمددان در هددرات بددوده و شکسددت اردوی ایددران را کدده از‬
‫جانب روسیة تزاری کمک هم میشده طراحی و اجرا کرده است! چگونه ممکددن اسددت شددعور یددک‬
‫خوانندۀ آگاه ایرانی را با اینگونه جعلیات به تمسددخر گرفدت؟ حددد اقددل ایدن نویسدنده‪ ،‬بدرخالف سددایر‬
‫مؤرخین ایرانی‪ ،‬تهدید پنج کشتی جنگی انگلیسی را باالی بندددر بوشددهر بهانددة بددرای شکسددت قددوای‬
‫ایرانی بعد از نزدیک به ‪ ۱۴‬ماه جنگ در اطراف هرات پیشکش نمیکند!‬
‫در بارۀ شکست اردوی ایران در محاصرۀ هرات محقق ایرانی علي اكبر بینا دكتدراي رشدته تدداریخ‬
‫مینویسد‪" :‬محمدشاه ناچار در ‪ 8‬سپتامبر ‪1838‬م بي اخذ نتیجه از محاصره هرات دسددت برداشددت‬
‫‪ ...‬به این ترتیب دولت ایران عمالا از تصرف هرات چشم پوشید و انگلیسيها آن شهر را تسددخیر و‬
‫اشدددغال كردندددد‪"( ".‬بررسددديهاي تددداریخي" سدددال چهدددارم‪ ،‬شدددماره ید دك‪ ،‬فدددروردین و اردیبهشدددت‬
‫‪1348‬هجری شمسی)‪ .‬این نویسنده و مورخ ایرانی‪ ،‬باز هم با درجه دکتورا‪ ،‬هی مأخدذی را بددرای‬
‫این "اشغال خیالی هرات توسط انگلیسیها" ذکر نمیکند‪ .‬حقیقت تاریخی آن اسددت کدده انگلیسهدا نده‬
‫تنها بعد از محاصره هرات بلکه متعاقب آن در سه جنگی که با افغانستان کردنددد (‪1842-1839‬م‪،‬‬
‫‪1880-1878‬م و ‪1919‬م) هرگز پایشان به هرات نرسید و هرگز این شهر مورد هجوم نیروهددای‬
‫انگلیسی قرار نگرفته و به تسخیر و اشغال آنها در نیامده است‪ .‬سوال اینجاسددت کدده چگوندده ممکددن‬
‫است ملت روشنفکری مانند ایران با اینگونه جعل واقعیات تاریخی دلگرم گردند؟ مگر اینکه اتکا بده‬
‫همچو جعلیات برای زنده نگهداشتن جنبش پان ایرانیزم پارسها الزمی باشد‪.‬‬
‫چند نکته در خالل این یاد داشتها قابل تآمل اند‪ :‬اول‪ -‬با وجود ادعای مالکیت بر هددرات‪ ،‬مددؤرخین‬
‫ایرانی در تمام اشارات هرات را شامل خاک افغانستان قلمداد میکنند‪ .‬دوم‪ -‬مطلب دیگری را که بده‬
‫وضاحت در نوشته های مؤرخین ایرانی میتوان مشدداهده کددرد اشددارۀ آنهدا بدده کشددور "افغانسدتان"‬
‫است‪ .‬حتی یک نویسنده را نیافتم که سرزمین فعلی افغانستان را "خراسددان" خطدداب کددرده باشدد‪ .‬در‬
‫حقیقت تمام مؤرخین ایرانی در این یادداشتها خراسان را تنهددا شددامل مشددهد‪ ،‬نیشدداپور‪ ،‬سدبزه وار‪،‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪439‬‬

‫مرو‪ ،‬خیوه‪ ،‬بادغیس و هرات و حوالی آنها میدانند‪ .‬سوم‪ -‬همچنان مطلددب مهددم دیگددری را کدده بدده‬
‫وضاحت در نوشته های مؤرخین ایرانی میتوان مشاهده کرد اشارۀ آنها به "افغان" و "افاغندده" بدده‬
‫معنی افراد مربوط به تمام اقوام مسکون افغانستان میباشددد‪ .‬اینگونده اشدداره در ایدران امددروزی هددم‬
‫عام است مگر اینکه به غلط تصور کنیم ایرانیها تمام افتخدارات مددردم افغانسدتان را در جنگهددای‬
‫ضد هند بریطانوی و ایران صفوی و قاجاری به "پشتونها" داده باشند‪.‬‬

‫مختصری از تاریخ هرات‬

‫از شهر باستانی هرات در کتدداب زردشدتی اوسددتا بدده نددام "هریددوا" یداد شددده اسددت‪ .‬هدرات بده مثابدده‬
‫دروازۀ مدداورالنهر (آسددیای میاندده) و هندوسددتان در عصددر باس دتان در مسددیر فتوحددات کددوروش و‬
‫داریوش شاهان هخامنشی فارس (‪ 330-630‬ق م)‪ ،‬اسکند مقدونی و سایر سایر فرماندهان گریکددو‬
‫باختری (‪ 239-323‬ق م) و ساسانیها (‪651-224‬م) قرار داشت‪ .‬نام باسددتانی هدرات "آریددا" بدوده‬
‫که در ادبیات دری به نام های هرا‪ ،‬هراه‪ ،‬هری وهریوا نیددز خوانددده شددده اسددت‪ .‬ارگ شددهر هددرات‬
‫مشهور به قلعه اختیارالدین بنایی تاریخی در شهر هرات بجامانده از روزگار اسکندر مقدددونی اسددت‬
‫(به عکس باال توجه کنید)‪ .‬ارگ هددرات را کده یکددی از قددیمی تددرین آثددار باسددتانی افغانسددتان اسددت‬
‫توسط اسکندر پس از تصرف شدهر (آرتاکوآنددا ) یددا هددرات امددروزی در آنجددا بدرای نظامیددان خددود‬
‫ساخته ساخت‪ .‬این قلعه توسط مغولها ویران شد اما در عصر ملک فخرالدددین آل کددرت (‪1370‬م)‬
‫توسط وزیرش اختیارالدین دوباره آباد شده که امروز به نام وی نامیده میشود‪ .‬در بارۀ قدامت شدهر‬
‫هرات چنین میخوانیم‪:‬‬
‫لهراسپ نهادش شهری بنیاد گشتاسپ در او بنای دیگدر بنهدداد بهمددن پددس از او عمددارت دیگددر کددرد‬
‫اسکندر رومیش همه داد برباد‪.‬‬
‫عربهای مسلمان بعد از تسخیر فارس (‪651‬م)‪ ،‬مرو را در خراسان مرکددز اداری و نظددامی خددود‬
‫قددرار داده از اینجددا بدداالی خراسددان‪ ،‬فددارس‪ ،‬مدداورالنهر و سیسددتان حکومددت میکردندد‪ .‬در آنزمدان‬
‫هنوزغزنی و کابل را هندوشاهان اداره میکردند‪ .‬هرات در کنار نیشاپور و مرو یکی از سدده شدهر‬
‫عمده و مرکز شرقی خراسدان باسددتانی میباشددد کدده امدروزه اولددی در قلمددرو افغانسددتان‪ ،‬دومددی در‬
‫قلمرو ایران و سومی در قلمرو ترکمنستان واقع شده اند‪ .‬طاهر که زادۀ فوشددنج هدرات بددود‪ ،‬بعددد از‬
‫ختم غایله امین الرشید از طرف خلیفۀ عباسی مامون الرشید در سال ‪816‬م به حیث حدداکم خراسدان‬
‫مقرر شد و برای هشت سال حکومت نیمه مستقل خود را ایجاد کرد‪ .‬موصوف شبی در سال ‪822‬م‬
‫بعد از آنکه در یک نماز جمعه خطبه را به نام خلیفۀ عباسی نخواند از طرف یکددی از زنهدای خدود‬
‫که گماشته مامون الرشید بود مسموم شده وفات نمود‪ .‬بعددد از طدداهر پسددر او طلحده در خراسددان بدده‬
‫حکومت رسید‪ .‬طاهریان در مجموع شصت سال در خراسان بطور خددود مختدار حکومددت کردنددد و‬
‫در این مدت هرات از مصیبتها در امان بود‪ .‬آنها اولین دولت خودمختددار را در خالفددت اسدالمی‬
‫ایجدداد ک درده اس دتفاده از خ دط و کتابددت عربددی را در زبددان دری رواج دانددد‪ .‬بددا اضددمحالل سددلطة‬
‫طاهریان‪ ،‬یعقوب لیث صفار موسس سلسلة صدفاریان از زرند نیمددروز علددم برافراشددته و در سددال‬
‫‪867‬م هرات را بدستآورد و تا سال ‪950‬م جز قلمرو آنها‪ ،‬بطور نیمه مسددتقل از خالفدت عباسددی‪،‬‬
‫اداره میگردید ودر این ایام با شکست زمامداران هندوشاهی کابل را بدین اسالم مشرف ساخت‪ .‬در‬
‫زمان صفاریان برای بار اول شعر گفتن بدده زبدان دری مطددابق بدده عددروض عربددی مددروج شدد‪ .‬بددا‬
‫شکست عمر و لیث صفار بدست اسمعیل بن احمد سامانی‪ ،‬هرات توسط گماشتۀ او ابوعلی سیمجور‬
‫اداره میشد (‪950‬م‪993-‬م)‪.‬‬
‫در دوران سامانیان شهر هرات از مقام و منزلت خاصی برخوردار بود تددا جاییکدده نصددر بددن احمددد‬
 ‫‪ □ 440‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫سامانی چهار سال را در این شهر گذرانید و اراکین همرکاب او رودکددی سددمرقندی را وادار کردنددد‬
‫تا شاه را ترغیب به بازگشت به ماورالنهر سازد و رودکی این قصددیده معددروف خددود را در آنزمددان‬
‫نوشت و سبب بازگشت شاه به بخارا شد‪:‬‬
‫بوی جوی مولیان آید همی ‪ -‬یاد یار مهربان آید همی ریگ آمو و درشتی راه او ‪ -‬زیدر پددایم پرنیددان‬
‫آید همی آب جیحون از نشاط روی دوست ‪ -‬خنگ ما را تا میان آید همی ای بخارا! شاد باش و دیددر‬
‫زی ‪ -‬میر سویت شادمان آید همی میر ماه است و بخددارا آسددمان ‪ -‬مدداه سددوی آسدمان آیددد همددی میددر‬
‫سرو است و بخارا بوستان ‪ -‬سرو سوی بوستان آید همی آفرین و مدح سود آید همددی ‪ -‬گدر بدده گددنج‬
‫اندر زیان آید همی‪.‬‬
‫از قول جهانبخش ثواقب میخوانیم که‪" :‬در واقع‪ ،‬هر چند بنیانگذار حقیقددی امدارت سددامانیان‪ ،‬نصدر‬
‫بن احمد بود‪ ،‬اولین پادشاه مستقل این خاندان‪ ،‬برادر او اسددماعیل بدن احمدد اسددت کده بعددد از مددرگ‬
‫نصر بن احمد (‪ 279‬ه) توانست با پیروزی بر عمرو لیث صفار‪ ،‬حکومت سددامانیان را در مدداوراء‬
‫النهر استوار سازد و حکومت او از طرف خلیفه معتضد عباسی به رسمیت شددناخته شددد‪ .‬بدده نوشدته‬
‫نرشخی‪" :‬چون خبر وفات امیر نصر به امیددر المددؤمنین معتضددد بدداهلل رسددید‪ ،‬منشددور عمددل مدداوراء‬
‫النهر به امیر اسماعیل بداد‪( .‬نرشددخی‪ ،‬تداریخ بخددارا‪ ،‬ص ‪.94‬کامددل‪ ،‬ج ‪ ،13‬ص ‪" ).70‬اسددماعیل‬
‫سامانی" نیز به پاس حمایت خلیفه‪ ،‬تا پایان زندهگی تابع وفادار او باقی مانددد‪ .‬وی کده مددردی دلیدر و‬
‫پر تحرک بود‪ ،‬به یک سلسله فعالیتهای سیاسی پرداخت و فتوحاتی نمود که در اثر آن‪ ،‬موقعیددت و‬
‫مقامش باال رفت و به تدریج توانست همدده نددواحی مدداورالنهر را بده زیددر اطاعددت حکومددت خددویش‬
‫درآورد‪ .‬اسماعیل مرکز امارت خویش را در بخارا قرار داد که نزدیکترین شهر به سرحد خراسددان‬
‫و ماوراء النهر بود و به قول اصطخری هر کس آنجا میبود خراسان را رو به روی خویش داشددت‬
‫و ماوراء النهر را پشت سر‪( .‬مسالک و ممالک‪ ،‬ص ‪( ".)245‬پرتال جامع علوم انسانی‪ ،‬سددامانیان‬
‫و نظام خالفت عباسی)‪ .‬به هرصورت ابوعلی سددیمجور در سددالهای اخیددر حکومددت خددود از دادن‬
‫مالیات و باج به امرای سامانی بخارا خودداری کرده هرات را تا شکست او بدسددت سددبکتگین امیددر‬
‫غزنی در سال ‪993‬م‪ ،‬مستقالنه اداره کرد‪ .‬بعد از ابوعلی سیمجور هددرات جددز امپراطددوری وسددیع‬
‫غزنوی شد که از غزنی اداره میشد‪.‬‬
‫هرات در اواخر زمامداری غزنویها بدست سلطان سنجر سلجوقی افتاد و توسط تاج الدین یلدددوز و‬
‫بعد از او غالم بها الدین طغرل حکام سلجوقی اداره میشد‪ .‬هرات در سددال ‪1169‬م توسددط سددلطان‬
‫غیاث الدین غوری فتح شد‪ .‬سلطان غیاث الدین غوری ‪ ۴۳‬سددال در هددرات حکومددت کددرد و مسدجد‬
‫جامع معروف شهر هرات یدداد گدداری از دوران زمددامداری او در هددرات اسددت‪ .‬موصددوف در سددال‬
‫‪1202‬م در شهر هرات در گذشت و در محوطه مسجد جامع هرات دفن گردید‪.‬‬
‫سلطان محمد خوارزمشاه بعد از سال ‪1206‬م شدهر هددرات را فددتح میکنددد‪ .‬مرکدز خوارزمشدداهیان‬
‫شهر گرگنج بددود کدده در جنددوب جهیددل آرال در ترکمنسددتان امددروزی واقددع شددده اسددت کدده در سدال‬
‫‪1219‬م بدست مغوالن افتاد‪ .‬گفته میشود که چنگیز مغول با داشتن چین در زیر سلطة خود نیدازی‬
‫به جهانگشایی بجانب مغرب و جنوب نداشت و تنها خواهان برقراری روابط تجارتی بددا همسددایگان‬
‫غربی خود در آسیای میانه و جنوب که از طرف محمد خوارزمشاه اداره میشد بود‪ .‬اما جوابهددای‬
‫تند سلطان محمد خوارزمشاه به پیغامهای دوستانۀ چنگیز خان و قتل تجار و فرستادگان او و فددروش‬
‫اموال ایشان نشانۀ بیتدبیری و آشنا نبودن او به قواعددد سیاسددت را نشددان داده سددبب خشددم چنگیددز و‬
‫هدف انتقامجویی او گردید‪ .‬همچنین سلطان محمد و مادر او درهی یک از ممالک تحت سلطه خددود‬
‫از کاشغر (شهری در نواحی مرزی غربی چین امروزی) گرفته تا عراق یک نفر پادشدداه مقتددر را‬
‫مسددتقل ب داقی نگذاشددتند و در هنگددام حملدده از مقابددل ایشددان گریختنددد‪ ،‬ب ده همددین جهددت در سرتاسددر‬
‫امپراطوری کسی که بتواند رهبری را در دست گرفتدده و در مقابددل مغددول بایسددتد بداقی نماندده بددود‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪441‬‬

‫نفوذ ترکان خاتون‪ ،‬مادر سلطان محمد خوارزمشاه‪ ،‬نبودن اتفاق بددین او و پسدرش تددا حدددی بدود کدده‬
‫سددلطان محمدد حتددی در انتخداب ولیعهددد کشددور از خددود اراده نداشددت و بایددد از حکددم مددادر پیددروی‬
‫میکرد‪ .‬محمد خوارزمشاه با دو بارکشتن فرستاده گان چنگیزو رد کردن دست دوستی و تجددارت بددا‬
‫آنها خشم مغوالن را بر انگیخت و در نتیجدده مغددوالن از سدال ‪1219‬م تدا ‪1222‬م تمددام شددهرهای‬
‫ماورالنهر را یکی بعد از دیگری اشغال میکنند و محمد خوارزمشاه فراری میگردد‪.‬‬
‫چنگیز پسر خود تولی را به خراسان مأمور کرد (‪ 618‬ه ق‪1221 ،‬م)‪ .‬تددولی خراسددان را از مددرو‬
‫تا بیهق (سبزوار) و از نسددا و ابیددورد تدا هددرات یکددی بعددد دیکددری اشددغال نمددوده و آنجدا را هماننددد‬
‫شهرهای ماوراءالنهر تخریب کرد‪ .‬در این زمان بود که دختر چنگیز و زن تغاجار که شددوهرش در‬
‫محاصره شهر نیشابور کشته شده بود‪ ،‬برای انتقام به این شددهر رسدید‪ .‬بدده دسددتور او شددهر بدده آتددش‬
‫کشیده شد و ‪ ۷‬روز بر ویرانههای آن آب بستند و سپس در آن جو کاشتند‪ .‬تولی پس از محددو کدردن‬
‫نیشابور راه هرات را پیش گرفت و یکی از سرداران خویش را با ‪ ۴۰۰‬مرد جنگجو آنجددا گذاشددت‪.‬‬
‫در مرو نیز مردم به امید غلبۀ جاللالدددین (پسددر و جانشدین محمدد خوارزمشدداه) بددر مغددول شددورش‬
‫کردند و شهر دوباره به دسددت یدداران جاللالددین افتدداد‪ .‬آنددان حداکم دسددت نشداندۀ مغددول در مددرو را‬
‫کشتند‪ .‬پس از آن لشکریان چنگیز به قصد خوابانیدن شورش مردم رسیدند و جمعیت ساکن مددرو را‬
‫به اقسام شکنجه از قبیل مثله کردن و سوزاندن در آتش کشتند‪ .‬در هرات نیز مردم به رهبری ملددک‬
‫شمسالدین جوزجانی شوریده و حاکم مغولی را کشتند‪ .‬چون ایدن خبدر بدده چنگیددز رسدید پسدر خددود‬
‫تولی را سرزنش کرد و گفت "اگر بار اول تو تمامی مردم هرات را میکشددتی چنددین فتندهای بددروز‬
‫نمیکرد‪ ".‬و دستور داد که از مردم آن شهر احدی را زنده نگذارنددد‪ .‬شددهر ‪ ۶‬مدداه و ‪ ۱۷‬روز تحددت‬
‫محاصره بود تا آنکه در جمادیالثانی سال ‪۶۱۹‬ق (‪1222‬م) شهر به تصددرف مغددول درآمددد و آندان‬
‫به هر کس که دست یافتند‪ ،‬کشتند و شهر را ویران کردند‪ .‬پددس از خرابددی مددرو‪ ،‬هددرات و نیشدابور‬
‫قیام مردم سرزمینهای جنوب ماوراءالنهر به زودی خوابید‪ .‬چنگیز پس از فتح طالقان (طالقان بلخ)‬
‫و بامیان با گروه زیادی به سوی غزنی رفت‪.‬‬
‫بعد از مرگ چنگیز هرات و توابع آن و فارس توسط هالکو خان مغول اداره میشددد‪ .‬بعددد از مددرگ‬
‫هالکو ملک شمس الدین کرت که اجداد او به سلطان غیاث الدین غوری میرسد از طرف اباقاخددان‬
‫نواسة چنگیز به حکومت هرات‪ ،‬سیسددتان‪ ،‬اسددفزار‪ ،‬غددور‪ ،‬غرجسددتان‪ ،‬فددراه مددآمور شددد و تددا سددال‬
‫‪1279‬م برای سی و سه سال در قدرت بود‪ .‬اینها به آل کرت مشهور اند و در مجمدوع ‪ ۱۴۰‬سددال‬
‫از مرکزیت هرات باالی اکثریت سرزمینهای امروزی افغانستان حکومت کردند‪ .‬در این دوران به‬
‫امپراطوری مغوالن در سمرقند وایلخانان مغددولی کدده پایتخددت آن تبریددز بددود وفددادار بدوده هددرات و‬
‫سایر مناطق تحت قلمرو خود را در افغانستان امروزی از گزند حوادث بدور نگهداشتند‪.‬‬
‫در سال ‪1339‬م ملک معزالدین حکمران هرات شددد و ایددن زمددانی بددود کدده سددتاره اقبددال حکومددات‬
‫اوالدۀ هالکو خان مغول در ایددران و عددراق رو بدده ندزول بددوده آخدرین سددلطان ایددن سلسددله سددلطان‬
‫ابوسعید بهادر خان برای مقابله با اورنگ شاه مغول برآمد و در راه مریض و وفددات یافددت‪ .‬از ایددن‬
‫زمان به بعد با استفاده از جنگهای داخلی بازمانده گان ایلخانددان مغددول در ایددران‪ ،‬ملددک معزالددین‬
‫در هرات به نام خود خطبه خوانددده اعددالن اسددتقالل سددرزمینهای خددود را کدده شددامل بخددش بدزرگ‬
‫افغانستان امروزی بود نموده و تا سال وفات خود (‪1374‬م) مستقالنه در هدرات حکومدت کدرد‪ .‬بددا‬
‫حمله و محاصددره هددرات توسدط امیددر قددرغن بدرالس از مدداورالنهر مغولهددا کوشددیدند تددا هددرات را‬
‫دوبدداره زیددر قیددادت خددود آورنددد مگددر بعددد از چهددل روز محاصددره شکسدت خددورده بدده مدداورالنهر‬
‫برگشتند‪ .‬بعد از ملک معزالدین پسر او ملک غیاث الدین پیرعلی به حکومت هددرات رسدید کدده بعدد‬
‫از ‪ ۱۲‬سال حکمرانی در سال ‪1387‬م توسط امیر تیمور لنگ (‪ 807-771‬هجددری قمددری‪-1370‬‬
‫‪1405‬م) برانداخته شد و هرات زیر حکومت تیموریان قرار میگیرد‪.‬‬
 ‫‪ □ 442‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫تیمور پسر خود معین الدددین شدداهرخ تیمددوری (‪ 850-807‬هجدری قمددری‪ 1447-1405‬م (را بدده‬
‫حکومت خراسان در هرات میگمارد‪ .‬او چهارمین پسر تیمور گورکانی و یکددی از جانشددین او و از‬
‫بزرگترین پادشاهان تیموری است‪ .‬پس از مرگ تیمور حاکمانی که از تددرس حاضددر بدده اطاعددت او‬
‫شده بودند هر کدام علم استقالل برافراشددتند‪ .‬هریددک از فرزندددان تیمددور نیددز در گوشددهای حکددومتی‬
‫تشکیل دادند‪ .‬سرانجام شاهرخ با غلبه بر رقبا به عنوان جانشین پددر حکومددت را در دسدت گرفددت‪.‬‬
‫شاهرخ برخالف پدرش مردی آرامش طلب بددود و بدده عمدران و آبددادانی عالقدده بسددیار داشددت‪ .‬ایددن‬
‫وضع در زمان جانشینان او نیز کم و بیش ادامه یافت‪ .‬پس از او پسددرش الددغ بیددگ (‪ 883-850‬ه‪.‬‬
‫ق‪ 1449-1441/‬م) حکمران امپراطوری تیموری شد‪ .‬شداهرخ هنرپددرور و ادبدوسددت بددود و بدده‬
‫علم و هنر بسیار عالقه داشت‪ .‬شورشهای جدایی طلبانه را فرونشاند و بددر آبددادانی خراسددان زمدین‬
‫همت گمارد‪ .‬او پایتخت خود را از سمرقند به شهر هرات منتقل کرد و آن شهر را مرکددز هنرمندددان‬
‫و دانشمندان ساخت‪ .‬سبک هنری یا مکتب هرات تحت حمایددت او و پسددرش بایسددنقر شدکل گرفددت‪.‬‬
‫همسر او گوهرشاد نیز بناها‪ ،‬مساجد و مدارس بسیاری بنا کرد کدده مسددجد گوهرشدداد مشددهد‪ ،‬مسددجد‬
‫گوهرشاد هرات و مدرسه گوهرشاد در هرات از آن جملهاست‪.‬‬
‫در سالهای اخیر حکومت تیموریان هرات در زمان سلطان حسین بایقرا در ماورالنهر شیبانی خددان‬
‫اوزبیک که از اخددالف جددوجی پسدر چنگیدز بددود در مداورالنهر بدده قیددادت اوزبیکهددا رسددیده و بدده‬
‫سرعت دامنۀ حکومت خود را به خراسان امتداد میداد‪ .‬در این زمان کابل بدسددت بددابر یکددی دیگددر‬
‫از شاهزده گان مغولی‪/‬تیموری افتاده بود‪ .‬سلطان حسین بایقرا از بابر دعوت میکنددد کدده بده هدرات‬
‫بیاید اما قبل از رسیدن بابر سلطان حسین بایقرا وفات میکند‪ .‬وقتی بابر بدده هدرات میرسددد میبینددد‬
‫که سددلطنت سددلطان حسددین بددایقرا مسدداویانه میددان دو پسددر او تقسددیم شددده اسددت و هددردو در هددرات‬
‫حکومت میکنند‪ .‬بابر زوال ایددن حکومددت را بدسددت شدیبانی خددان اوزبیددک حتمدی دانسددته و از راه‬
‫هزارهجات به کابل بر گشته دیری نمی گذرد که هرات بدست شیبانی خددان اوزبیددک سددقوط کددرده و‬
‫بدین سان دوران شگوفان تیموریان هرات به پایان میرسد‪ .‬زمانی که شیبک خان اوزبیک به خددانی‬
‫اوزبیکان رسید و برای تسخیر مدداوراءالنهر بدده جنگهدای پیدداپی بددا سددلطان حسددین میدرزا تیمددوری‬
‫پرداخت‪ .‬سرانجام پددس از سددالها جندگ‪ ،‬در ‪ ۷‬محدرم ‪ ۹۱۳‬ه‪.‬ق ( ‪1516‬م) جنددگ بدادغیس میددان‬
‫شیبک خان اوزبیک و پسران سلطان حسددین بددایقرا رخ داد‪ .‬در ایددن جنددگ اوزبیکدان بددر تیموریددان‬
‫پیروز شدند و بر ماورالنهر و مرکز آن سمرقند چیره شدند‪ .‬اوزبیکان به سرعت خراسان را نیدز بددا‬
‫کشتار و غارت تصرف کردند‪ .‬در این زمان در ایران صددفویها درصدددد ایجدداد یددک دولددت مقتدددر‬
‫هستند و منافع آنها در شمال شرق با شیبانی خان اوزبیک تالقی میکند‪ .‬محمددد مهدددی در دانشددنامه‬
‫آریانا مینویسد‪" :‬شیبک خان بهمناسبت نام جدش "شیبانی" تخلص میکرد‪ .‬وی مردی بسیار دلیدر و‬
‫جنگجو و خودخواه و متعصب بود‪ .‬در سال ‪ ۹۰۶‬ه‪.‬ق (‪ ۸۷۹‬خ) قسمتی از ماوراءالنهر را با شددهر‬
‫سمرقند از یکی از نوادگان امیر تیمور گرفددت و بهسددلطنت نشسدت و از آن پدس تددا سددال ‪ ۹۱۳‬ه‪.‬ق‬
‫(‪ ۸۸۶‬خ) نیز تمام ترکستان و ماوراءالنهر را با سراسر خراسان و استرآباد را از دست بازماندددگان‬
‫سلطان حسینمیرزا بایقرا و دیگر جانشینان تیموری بدرآورد و از مغرب و جنوب با والیددت عددراق‬
‫عجم‪ ،‬کرمان و یزد که در قلمرو شاه اسماعیل یکم صفوی بود همجوار شد‪ .‬از آنجا که شیبک خددان‬
‫در مددذهب تسددنن و شدداه اسددماعیل در مددذهب تشددیع تعصددب وافددر داشددتند‪ ،‬بددا هددم بهسددختی دشددمن‬
‫میورزیدند‪ .‬از این روی‪ ،‬خان اوزبیدک‪ ،‬شداه اسدماعیل را بهچشددم دشددمن مینگریسددت و او را در‬
‫نامددهها تحقیددر میکددرد‪ .‬سددرانجام‪ ،‬شدداه اسددماعیل در سددال ‪ ۹۱۶‬ه‪.‬ق (‪ ۸۸۹‬خ) بددا لشددکر بسددیار‬
‫بهخراسان تاخت و شیبکخان از بیم او به قلعة مرو پناه برد و محاصره شددد‪ .‬شدداه اسددماعیل عاقبددت‬
‫او را بهحیلدده از قلع ده بیددرون کش دید و ب دهجنگ وادار س داخت‪ .‬در نبددرد مددرو ک ده در نزدیددک قریدده‬
‫محمودآباد در سهفرسنگی مددرو میددان دو حریددف درگرفددت‪ ،‬پددس از کشدتاری هولنداک اوزبیکدان را‬
‫شکست داد‪ .‬شیبکخان با گروهی از همراهان در چهاردیواریی محصور شدند و خان در زیددر سددم‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪443‬‬

‫اسبان لشکر خود پایمال گردید و جسدش را نزد شاه اسماعیل بردند و سرش را از تن جدا کردنددد و‬
‫پوست سرش را پر از کاه کرده برای سلطان بایزید دوم عثمانی فرستادند و استخوان سرش را طددال‬
‫گرفتند و از آن جام شراب ساختند‪ ".‬بدین سان شهر هرات در سال ‪1519‬م بدست صفویها افتاد‪.‬‬
‫قیام ابدالیان هرات بعددد از دوره کوتدداه شددیبانی خدان اوزبیدک هددرات بددرای ‪۱۸۷‬سددال بعدددی توسدط‬
‫صفویها اداره میشد‪ .‬شاه عباس صفوی نیز در همین شهر متولد شددده بددود‪ .‬هنگددامى کدده کیخسددرو‬
‫خان گرجى عازم قندهار بود‪ ،‬عبدللا خان ابدالى را که قوم او با افغانهاى غلجددایى دشددمنى داشددت‪،‬‬
‫به حکومت هرات منصوب نمود‪ .‬چددون کیخسدرو خددان کشددته شدد و سدپاهیان صدفوى از افغانهددای‬
‫غلجایی به قیادت میرویسخان در نزدیکی قندهار شکست خوردند‪ ،‬افغانهاى ابدالى مقیم هددرات هددم‬
‫به قیام دست زده و هرات را از قبضۀ صفویها خالص ساختند‪ .‬در ایددن زمددان شدداه سددلطان حسددین‬
‫صفوی از اصفهان به قصد بنیه ایشان حرکت کرد‪ ،‬امددا از تهددران جلددوتر نرفددت و سدردارى را بدده‬
‫سرکوبى ابدالیان فرستاد‪ .‬ابدالیان‪ ،‬سردار ارسالى شدداه را نیددز بدده قتددل رسدداندند‪ .‬محمددد احمددد پنداهی‬
‫سمنانی مینویسد‪" :‬غارتگریهای عبدللا خان حاکم قندهار و عدم توجه شاه سددلطان حسدین صددفوی‬
‫به شکایات مردم قندهار از دست ستمهای او‪ ،‬تمایل مردم قندهار به ویژه قوم غلزایی را بدده پیوسددتن‬
‫به حکومت مغول هند‪ ،‬به امید وضع بهتر‪ ،‬بیشتر کرد‪ .‬برای کنترل طغیانهای قندهار‪ ،‬شدداه سددلطان‬
‫حسین یکی از والیان خود به نام گرگین را بددرای در مشددت گددرفتن غلزاییهددا‪ ،‬بدده حکومددت قندددهار‬
‫منصوب کرد‪ .‬در قندهار شخص با نفوذی به نام میرویس که نقش مدؤثر و قداطعی در پددی ریددزی و‬
‫سازماندهی نهضت ضد صفوی در میان افغانها داشت‪ ،‬هنگام انتصاب گددرگین بدده سددمت حکمددران‬
‫کل قندهار‪ ،‬کالنتری آن شهر را بر عهده داشت‪ .‬میرویس که مردی باهوش و سیاستمدار بددود نهایتدا ا‬
‫گرگین را توسط افغانها و سددربازان گرجددی‪ ،‬بده قتددل رسدداند‪ .‬شدداه سدلطان حسدین طدی هفددت سددال‬
‫حکمرانی میرویس بر قندهار‪ ،‬نتوانست او را به زانو درآورد و میددرویس بده صددورت خددود مختددار‬
‫قندهار را اداره میکرد‪ .‬نهایتاا" پس از مرگ میرویس‪ ،‬میرعبدالعزیز یا میر عبدللا بددرادر میددرویس‬
‫جانشین او شد اما ‪ ...‬محمود افغان فرزند ارشد میرویس‪ ،‬بددا قتددل میدر عبددللا کنتدرل قندددهار را بدده‬
‫دستآورد‪( ".‬محمد احمددد پندداهی سددمنانی‪ "،‬تددراژدی ندداتوانی حکومت"‪،‬چدداپ اول‪ ،‬انتشدارات کتدداب‬
‫نمونه‪ .)۱۳۷۴ ،‬گزارشگر و محقق ایرانی بهددرام مشددیری در یکددی از برنامددههای تلویزیددونی خددود‬
‫میگوید‪" :‬این حملة افاغنه بر ایران را دیگر به کنار بگذاریددد‪ ،‬اینهددا مانندد مغدول و تیموریهددا کدده‬
‫نبودند‪ ،‬اینها مانند ما از یک حوزۀ فرهنگی بودند‪ .‬گرگین را وقتی به حکومت قندهار اعزام کردنددد‬
‫بهش گفتند از ظلم و شکنجه هی کمی نکنید‪ .‬اینها سنی هستند تا میتوانید باالیشان ظلم کنید‪ .‬خددوب‬
‫آنها هم بجان رسیدند و آمدند پایتخددت را گرفتنددد‪ .‬آن اشدرف افغدان در زمددان حکدومتش یددک دفدداع‬
‫جانانه هم از ایران در برابر عثمانیها کرده و عثمانیها را شکست هم داده است‪ ."...‬نددا گفتدده نمانددد‬
‫سکه های اشرفی طال که در ایران معمول شد در زمان اشرف هوتکی ضرب زده شده و بدده نددام او‬
‫معروف شدند‪.‬‬
‫عالوه بر قندهار و هرات‪ ،‬در سایر نقاط مفتوحۀ صفویها نیز به تدریج دامنه طغیان وسددعت یافددت‪.‬‬
‫از یک سو‪ ،‬اعراب خددوارج عمددان‪ ،‬آن نددواحى را زیددر اسددتیالى ایددران بیدرون آوردنددد و از سددوى‬
‫دیگر‪ ،‬حکمران پیشین شددهر تددون ‪ -‬ملددک محمددود سیسددتانى ‪ -‬کدده خددود را از بازماندددگان صددفاریان‬
‫م دىدانسددت در ‪1122‬ق ‪1710 /‬م بددر مش دهد حمل ده بددرد و در خراس دان بدده اسددتقالل بدده حکومددت‬
‫پرداخت‪ .‬محمود افغان با استفاده از این ناتوانی دولت صفوی به ایران لشکر کشی میکنددد و بعددد از‬
‫محاصره اصفهان دولت صفوی را سقوط داده دولت افغانها را در ایران برقرار میسازد‪.‬‬
‫طوریکه میبینیم هرات در مسیر لشکرکشیهای سامانی‪ ،‬غزنوی‪ ،‬غوری‪ ،‬سلجوقی‪ ،‬مغولی بددرای‬
‫تسخیر خراسان‪ ،‬سیستان‪ ،‬کابلستان‪ ،‬زابلستان‪ ،‬فارس‪ ،‬عراق و شام همواره مورد تاخت و تاز جهان‬
‫گشایان قرار گرفته اسددت‪ .‬بعددد از تیموریدان‪ ،‬هددرات شدداهد لشکرکشددیهای اوزبیکهددا‪ ،‬صددفویها‪،‬‬
 ‫‪ □ 444‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫افشاریها قرار گرفته و از سال ‪1747‬م به بعد به مثابه دژ مستحکم غربی بخش جدا نا پذیر کشور‬
‫مستقل افغانستان بوده تمام دسایس و لشکر کشیهای زمامداران فارس را بددرای گددرفتن آن نقددش بدر‬
‫آب کرده است‪.‬‬

‫بازی بزرگ استعماری‬

‫در اوایل قرن نزدهم که انگلستان تسلط خود را باالی هندوستان قایم کرده بود برای حفددظ آن از سدده‬
‫خطر در هراس بود‪:‬‬
‫‪ -‬حملۀ زمانشاه درانی پادشاه افغانستان به دعوت مهاراجه های هند برای اخراج انگلیسها؛‬
‫‪ -‬ظهور ناپلئون و احتمال اتحاد با دولت عثمانی و خطر حمله او به هندوسددتان از طریدق ایددران و‬
‫افغانستان؛ و‬
‫‪ -‬فتوح دات روسهددا در آسددیای مرکددزی و خطددر حملدده احتم دالی امپراط دوری روسددیة ت دزاری بدده‬
‫هندوستان از طریق ایران و افغانستان‪.‬‬
‫این سه خطر خارجی زمامداران انگلیسی را واداشت تا برای حفظ مستعمرات خود در جنددوب آسدیا‬
‫به خصوص هندوستان‪ ،‬با ایران روابط دوستانهتری برقرار سازد‪ .‬اعزام سرجان ملکم به ایددران در‬
‫سال ‪1800‬م از طرف وایسرای کل هندوستان و امپراتور بریتانیا و عقد قرارداد با ایران در همددین‬
‫راستا بود‪ .‬سرجان ملکددم در پددائیز سددال ‪ ۱۱۷۹‬ق (‪ ۱۸۰۰‬مددیالدی)‪ ،‬وارد بوشدهر شددد و سددپس بده‬
‫تهران آمد‪ .‬در جنوری ‪ ۱۸۰۱‬میالدی‪ ،‬قرارداد سیاسددی و تجداری بددین دولتهدای ایددران و انگلددیس‬
‫منعقد شد‪ .‬با انعقاد این قرارداد‪ ،‬فتحعلی شاه دستور داد در تمام کشور بایدد بددا عمدال دولددت انگلددیس‬
‫همراهی شود و از ورود فرانسویها به نواحی جنددوبی ایددران و بندادر خلددیج فددارس ممانعددت شدود‪.‬‬
‫عالوه بر آن دولت قاجاری فارس متعهد شده بود که در صددورت حملددة افغانهدا بدده هندد بریطددانوی‬
‫برضد افغانستان لشکرکشی کند‪ .‬مورخ ایرانی مشیری مینویسددد‪" :‬در فصددل پددنجم عهدنامدده مفصددل‬
‫میان ایران و انگلستان آمده بود‪« :‬هرگدداه افاغندده را بددا اولیددای دولدت انگلددیس نددزاع و جدددالی باشددد‬
‫اولیای دولت ایران سپاه تعیین نموده بقسمی که مصلحت دولتین باشد بدولت انگلدیس اعانددت و امددداد‬
‫نمایند و وجه اخراجات آن را از اولیای دولددت انگلدیس بگیرنددد‪( ».‬مشددیری‪ .)43-44 ،1347 ،‬در‬
‫این قراردادها ایران تعهد کرده بود تا اجازه ندهد فرانسویها در ایران فعالیت کنند‪ .‬فتحعلدی شدداه بددا‬
‫آغاز ارتباط نزدیک با انگلیسیها‪ ،‬دستور اخراج فرانسویها را صادر نمود و اعددالم کددرد‪" :‬هرجدا‬
‫فرانسویها بخواهند به خاک ایدران قدددم بگذارندد‪ ،‬آنددان را توقیددف و حددبس خواهنددد کددرد‪ ".‬همچندان‬
‫ایران امتیاز فعالیت تجارتی را ازبنددادر خددود در انحصددار انگلسددتان قددرار داد (محمدود محمددود[‪،]1‬‬
‫تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن نزدهم میالدی‪ ،‬تهران ‪۱۳۵۳‬هجددری ش)‪ .‬در عددوض‬
‫افسران انگلیس متعهد به تجهیز و تعلیم قوای توپخانه ایران شدند‪.‬‬

‫مقابله با خطر افغانستان‬

‫در افغانستان زمانشاه افغان نواسه احمدخان ابدالی بعد از وفات پدرش تیمورشاه بدده تخددت پادشدداهی‬
‫نشست‪ .‬محمود و فیروز‪ ،‬دو برادر ناراض زمانشاه‪ ،‬برای جلب مساعدت فتحعلی شدداه علیدده زمدان‬
‫شاه به دولت ایران پناهنده شدند‪ .‬در این زمان بده قدول مدورخ ایرانددی محمددود محمددود‪" :‬زمددان شدداه‬
‫سفیری نزد حاج ابراهیم خان کالنتر صدر اعظم ایران فرسددتاد و خواهددان الحداق خراسددان (مشددهد‪،‬‬
‫نیشاپور‪ ،‬تربت جام و توابع آن‪-‬نویسددنده) بدده افغانسددتان شددد‪ .‬ایددن موضددوع خشددم شددهریار ایددران را‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪445‬‬

‫برافروخت‪".‬‬
‫دکتور مهدی ابوالحسنی ترقدی در نشدریه انترنتدی "پایگداه جددامع تدداریخ معاصددر ایدران" بدده نقددل از‬
‫جورج پاتینجر مینویسد‪ :‬که "انگلیسیها خود معترفند که اگر یک افغانسددتان دشددمن‪ ،‬تهدیددی بددرای‬
‫هند بریتانیایی بود این دشمنی را ما بدرانگیختیم‪( ".‬پدداتینجر‪ .)19 ،1379 ،‬او مینویسدد کده "چهدار‬
‫مرتبدده لشکرکش دی افغانه دا ب ده س دوی هندوسددتان از سددال ‪ 1748‬م تددا اواخددر ‪1759‬م بدده منظددور‬
‫جهانگیری نبود‪ ".‬قراریکه میدانیم افغانها بعد از هر حملدده دوبداره بدده کشددور خددود بدداز گشددتند‪ .‬او‬
‫مینویسد‪" :‬مظالم بیش از حد و اندازه انگلیسیها نسبت به مردم صبور و صلحجوی هندی به حدددی‬
‫شدید و بیرحمانه بود که آنها را علیه خود برانگیخته و امرای هند که در مضایق شدید قرار گرفتدده‬
‫بودند از زمانشاه افغان نواده احمدخان ابدالی استمداد و یاری طلبیده‪ ،‬او را برای نجات و خالصددی‬
‫سرزمینهای خود به جنگ و حمله به اردوگاههای انگلیسی تحریض و تحریک کردنددد‪ .‬نیددز تعهددد و‬
‫تقبل نمودند که روزی یک لک روپیه خرج اردوی او را بدهند‪ ".‬ایددن مطلددب را محمددود محمددود در‬
‫کتاب تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن نوزدهم مددیالدی هددم میخدوانیم (محمددود محمددود‬
‫ص ‪ .)۱۱‬لددرد جددان راسددل‪ ،‬از نمایندددهگان پارلمددان انگلسددتان‪ ،‬بع ددها گفددت‪« :‬در هندوسددتان عقیددده‬
‫عمومی بر این است که ورود ارتش فاتحین به هند نه تنها در مناطق تحتالحمایه بلکه در خددود هنددد‬
‫انگلیس هم باعث شورش عمومی خواهد گردید‪( ».‬سددیمونی ‪ .)152 ،1353 ،‬در ‪1798‬م ریچددارد‬
‫ولزلی فرماندار جدید هند‪ ،‬از لشکرکشیهای زمانشاه افغددان پریشددان خاطرگردیددد‪ .‬از سدوی دیگدر‬
‫تیپوسلطان که در میسور جنددوب هندد برضددد انگلیسهددا قیددام کددرده بددود نیدز درصدددد جلددب حمایددت‬
‫فرانسویان برای اخراج انگلیسیها و با حکام افغان در تماس بود (پاتینجر‪.)39 ،‬‬
‫انگلیسیها از اردوکشی زمانشاه (‪1799-1798‬م) بده وحشددت افتادنددد و دربددار ایددران را بدا دادن‬
‫رشددوه و وسددائل دیگددر واداشدتند تددا لشددکر بدده سددوی افغانسدتان بکشدد (مشددیری‪18-19 ،1347 ،‬؛‬
‫پاتینجر‪ ،.40 ،1379 ،‬محمود محمود‪ ،‬ص ‪ .)۱۱‬در روضه الصددفای ناصدری[‪ ]2‬از قددول محمددود‬
‫محمود میخوانیم که "در این هنگام مهد علی خان بهادر جنگ از جانب فرانروای هندوستان نامدده و‬
‫تحفۀ پادشاه انگلیس را حامل و ‪...‬اواخر ربیع الولی ‪ ۱۲۱۴‬بشرف تقبیددل پادشدداه اسددالم مشددرف شدد‬
‫‪...‬چون بعد از نادر شاه افشار احمد خان افغان حکومت افغانستان یافت ‪...‬در این ایام ویلیددام چهددارم‬
‫پادشاه انگلیس هندوسددتان را بدده تصددرف در آورد ‪...‬و ضددمنآ تمنددی نمددود کدده دولددت بهیدده ایددران را‬
‫بادولت بهیه انگلیس موافقتی باشد که افاغنه قصد تسخیر هندوستان ننمایند و سپاه ایرانشداه آن طایفدده‬
‫را آسوده نگذراند که به فکر عزیمددت هندوسددتان در افتنددد‪...‬پس از روزی‪.‬چندد پادشدداه حکمددت آگدداه‬
‫گیتی پناه مهدی علی خان نواب را رخصددت داده مخلددع و خورسددند بددا جددواب نامدده مالطفدت ختامدده‬
‫روانه مقصد فرمود‪( ".‬محمود محمود‪ ،۱۳۵۳ ،‬ص ‪.)۱۲‬‬
‫فتح علی شاه قشون ایرانی را برای حمله به افغانسددتان در اختیددار محمددود قددرارداد‪" .‬زمددان شداه بدده‬
‫پشت دروازههای هند رسیده بود که در همین زمان خبر لشکرکشی شهزاده محمود با قشددون ایراندی‬
‫به سوی افغانستان را دریافت کدرد و بالفاصدله بدده کشددورش مراجعددت نمددود‪ .‬امددا قندددهار بده دسددت‬
‫محمود افتاده بود‪ .‬میان دو برادر نزاعی درگرفددت‪ .‬زمانشدداه شکسددت خددورد و اسددیر و از دو چشددم‬
‫نابینا شد و وزیرش وفادار خان به دست محمود شاه کشته شد‪ .‬حکومت هندوستان کدده از مدددتها از‬
‫خوف ووحشت آنها راحتی نداشت اینک با کورشدن او و افتیدن سددلطنت افغانسددتان بدسددت محمدود‬
‫شدداه آسدددوده و راحددت شدددند‪ .‬ایدددن بدددود اوضددداع افغانسدددتان در سدددال ‪۱۲۱۵‬هجدددری ق مطدددابق‬
‫‪1800‬میالدی"‪( .‬محمود محمود‪ ،۱۳۵۳ ،‬ص ‪.)۱۴‬‬
‫این حادثه سرآغاز بی ثبدداتی دولدت افغانسددتان و خاندده جنگیهددای بیشددماری گردیددد کده زمیندده هددای‬
‫مداخالت و تجاوز مستقیم نظامی انگلدیس و مددداخالت ایددران و روسدیه را بدرای سددالیان زیددادی در‬
‫امور افغانستان فراهم نمود‪.‬‬
 ‫‪ □ 446‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫هند برطانوی‪ ،‬روسیه‪ ،‬ناپلیون و ایران‬

‫انگلیسها اهداف دوگانة را در قبال افغانستان در پیش گرفتند‪ :‬از یکطرف واقف بودند تا زمددانی کدده‬
‫یک افغانستان یکپارچه و واحد در تحت حاکمیت حکومت درانی قرار داشت‪ ،‬خطدر حملدده افغانهدا‬
‫به هندوستان همیشه موجود بود و امکان عملیکردن نیات انگلسددتان میسدر نمیگردیددد؛ امددا از جانددب‬
‫دیگر موجودیت یک افغانستان با حکومت مرکزی ضعیف و دوست با انگلیسها برای جلددوگیری از‬
‫حمالت احتمالی ناپلیون و تزار روسیه باالی هندوستان از طریق ایران و افغانستان ضدروری بددود‪.‬‬
‫گزارش افسر انگلیسی آرتور کنلی که در ‪1831‬م از راه سنپترزبورگ به هند بازمیگشددت حدداکی‬
‫از آن بود که اگر روسها خیوه را بگیرند‪ ،‬تهدیددد واقعددی تهداجم آنددان از طریددق ایددران و هددرات بدده‬
‫میان میآید‪ .‬به نظر او بهترین وسیله برای مقابله با این تهدید افغانسدتان میتوانسددت باشدد (پداتینجر‪،‬‬
‫‪ .)42-43 ،1379‬این هدف دوگانه انگلیسها با تشکیل امارتهای نیمه مستقل در افغانسددتان ماننددد‬
‫هرات‪ ،‬قندهار و کابل در اثر لشکرکشی ایرانیها به افغانستان به تحریددک انگلیسهددا میسددر گردیددد‪.‬‬
‫با لشکر کشی ایرانیها به حمایت شاه محمود برضد شاه زمددان کدده در نتیجدده آن موصددوف عدزل و‬
‫کور شد اختالفات میان شهزاده گان افغان تشدید شده باالخره عمالا منجر به ایجدداد یددک کنفدراسددیون‬
‫امارتهای نیمه مستقل در افغانستان شد‪ .‬در سال ‪1837‬م دوستمحمدددخان بددارکزایی امیدر کابددل و‬
‫برادرش کهندلخان‪ ،‬امیر قندهار از دشمنان دیرینه کامرانمیرزای درانی در هرات بودندد‪ .‬بنددابراین‬
‫وایسرای هند‪ ،‬لرد آکلند‪ ،‬بعد از سددال ‪1837‬م تمددام تددالش خددود را مصددروف نمدود تددا از یکطددرف‬
‫ایاالت افغانستان به همین شکل حائلی در مقابل روسیه و ایران بددرای هندوسدتان بداقی بمانددد (کلددی‪،‬‬
‫‪ )16 ،1373‬واز جانب دیگر تدارک یک لشکر کشی بسوی افغانستان رابرای تبدددیل کدردن آن بدده‬
‫یک مستعمره و یاحداقل نصب یددک شدداه کدده تددابع شددان باشددد (در آن هنگددام شداه شددجاع کدده بعددد از‬
‫شکست در کابل به هند پناه برده بود) آغاز کرد‪.‬‬
‫محمدشاه قاجار تصمیم گرفته بود به هرات لشكركشي نماید به طوري كه اقدددامات نماینددهگان دولدت‬
‫انگلیس براي جلوگیري و ممانعت از تصمیم محمد شاه به نتیجه نرسید؛ زیرا از یكطرف محمددد شدداه‬
‫شخصا ا مایل بود كار هرات را یكسره نماید از طرف دیگر نمایندددهگان دولددت روس محمدشداه را بدده‬
‫ایددن لشكركشددي ترغیددب ميكردن دد؛ ایددن موضددع از گددزارش مددورخ ‪ 8‬ژوئیدده مس دترالیس بدده ل درد‬
‫پالمرستون روشن ميگردد‪ ،‬د در این گزارش نمایندۀ بریتانیا اظهددار مدديدارد كدده‪" :‬دولددت روسددیه و‬
‫نماینده آن دولت شاه را به قشونكشي به سمت هرات تشجیع ميكنند‪ .‬در گزارشددات قبلددي راجددع بدده‬
‫تذكرات خود به دولت ایران براي حفظ صلح نوشتم ولي اصرار روسهددا بداالخره منجدر بدده جنددگ‬
‫خواهدشد‪ .‬در آخرین مذاكره كه با حضور حاج میرزا آقاسي و میرزا مسددعود وزیددر خارجدده ایددران‬
‫داشتم به آنان تذكر دادم كه اقدام دولت ایران به لشكركشي افغانستان عددم توجدده دولددت ایددران را بدده‬
‫عدم تمایل دولت انگلستان نشان خواهد داد‪ .‬میددرزا آقاسدي تددذكرداد كدده افغانهدا در معیددت تركمانددان‬
‫اراضي ایران را غارت كرده رعایاي ایددران را بدده اسدارت بردهانددد‪ .‬اطالعددات رسددیده دال بددر ایددن‬
‫است كه میرزا مسعود وزیر خارجه ایران پروژه دولت روسیه را پشتیباني ميكند‪6 ".‬‬
‫در تعقیب همین گزارش دو روز بعد یعني در دهددم ژانویدده ‪ 1836‬مسددترالیس بدده لردپالمرسدتون از‬
‫طرز رفتار مأموران دولت روس نسبت به انگلیسيها شكایت كرده اظهار مدديدارد‪" :‬نفددوذ روسهددا‬
‫در دربار ایران روزافزون است و به نظر ميآید روسها ایران را به یك لشكركشي به طرف شرق‬
‫تشویق ميكنند‪ .‬منظور روسها از تعقیب این سیاست این است كه «خیوه» را تصرف كندد و توجدده‬
‫ایران را به سمت افغانسدتان معطدوف سدازند‪ )7(".‬در دنبددال همدین گددزارش در تدداریخ ‪ 15‬ژانویدده‬
‫‪ 1836‬مستر الیس به لرد پالمرسددتون طددي گددزارش مبسددوطي مينویسددد‪" :‬مددن دولددت ایددران را بده‬
‫معاهددهي ایددران و انگلددیس متوجدده سدداختم و تدذكر دادم كده ایددن اقدددام دولددت ایددران منددافع و امنیددت‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪447‬‬

‫امپراطوري هند انگلیس را به خطر مياندازد و به اولیاي ایددران اخطددار كددردم كدده دولددت انگلسددتان‬
‫نميتواند به عملیات لشكركشي ایران به سمت افغانستان نظاره كند ودر نتیجدده نفددوذ دولددت روس بده‬
‫سمت هندوستان توسعه یابد‪ .‬سفارت ما در تهران در مقابل نفوذ فوقالعداده قددوي روسهددا در دربددار‬
‫ایران وضع بدي دارد‪".‬‬
‫یك ماه بعد یعني در ‪ 15‬فوریه ‪ 1836‬در مورد اقدامات روسها در مشددرق ایددران مسددتر الددیس در‬
‫گزارش شماره ‪ 18‬خود به لرد پالمرستون چنین بیان ميكند‪" :‬در اینجا از نظریات روسها دربدداره‬
‫خیوه صحبت ميكنند و ميگویند براي حفظ تجارت و اتباع روس دولت تزاري روسیه مشغول تهیدده‬
‫استحكامات ميباشد‪ .‬من باید متأسفانه به لرد بگویم كه شاه ایران باز از لشكركشي بدده سددمت هددرات‬
‫صحبت ميكند‪) 8 (".‬‬
‫كاپیتان هنت در كتاب جنگ ایران و انگلیس در ایددن مددورد چنددین مينویسددد‪" :‬در آن اوان مددأموران‬
‫انگلیسي جهددد داشددتند كده شدداه جددوان ایدران را بدده هدر ترتیبددي كدده هسدت از قشونكشددي بدده هدرات‬
‫منصرف نمایند و سددعي كننددد قضددایا بدده وسددیله مددذاكرات دوسددتانه حددل و تصددفیه شددود ولدي «كنددت‬
‫سیمونتی »(‪ )9‬وزیرمختار روس به پادشاه ایران توصیه كرد كه تسخیر هرات كدده فعدالا بددا دههددزار‬
‫نفر مرد جنگي امكانپذیر ميباشد به طور قطع بعدها بدا چنددین برابدر ایدن عددده هددم ممكنالحصددول‬
‫نخواهد بود‪ .‬اسناد پارلماني كه حاوي نكات مهمي راجع به دیپلماسي روسیه است حركدات عجیددب و‬
‫غریددب دولددت روس را بدده خددوبي روشددن ميسددازد‪ .‬اجمدداالا اقددامات «كنددت سددیمونتی » بدده قدددري‬
‫برخالف مواعید دولت روس بود كه لرد پالمرستون باالخره در ‪ 1837‬بدده «اورل اودرهدام»(‪)10‬‬
‫وزیر مختار بریتانیا مقیم «سنپطرزبورگ» نوشددت و بدده مشددارالیه دسددتور داد كدده اقدددامات خددالف‬
‫«كنت سیمونتی » را به دولت روس خاطر نشان سددازد‪ .‬وزیدر مختددار بریتانیددا بددر طبددق دسددتور بددا‬
‫دولت مشارالیه وارد مددذاكره شددد و «كنتنسددلرود» (‪ )11‬در جددواب اظهددار داشددت معلددوم ميشددود‬
‫بعضي حوادث موجبات سوء تفهام براي «كنددت سددیمونتی » فددراهم كددرده واال بدده مشددارالیه دسددتور‬
‫صادر شده است كه شاه رادر موقع و نسبت به هر موضوعي از جنگ منصرف نماید‪ .‬ولدي بددا ایددن‬
‫وصف نه فقط «سیمونتی » شاه را به تسخیر هرات تشویق و ترغیب مينمددود بلكدده حاضددر شدد كدده‬
‫خود نیز شخصا ا در بعضي از خدمات نظامي شركت نماید‪)12 (".‬‬
‫در این مورد مسترالیس در گزارش شماره ‪ 35‬مورخه ‪ 16‬آوریل ‪ 1836‬به لرد پالمرسددتون چندین‬
‫مينویسد‪" :‬اطالعات رسیده مشعر بر این است كه همكاري نزدیك بین روسیه و ایددران در قضددایاي‬
‫هرات موجود است‪ .‬از طرف حاجمیرزا آقاسي اطالع داده شده روسها وعده دادهاند در لشكركشددي‬
‫هرات همكاري كرده و كمك مستقیم یا غیر مستقیم نظامي خواهند نمود‪)19( ".‬‬
‫مستر الیس نماینده دولت انگلستان در تهدران طددي نامدده مددورخ فوریدده ‪ 1836‬بدده شدداهزاده كددامران‬
‫میرزاي هرات نوشته متذكر شده است‪« :‬دولت بریتانیاي كبیدر مایددل اسدت و نفددوذ خددود را بدده كددار‬
‫خواهد برد كه صلح را در آن ناحیه حفظ كند‪ .‬دولت بریتانیا به علت مراوده و تجددارت بدا افغانسدتان‬
‫همواره آرزو داشته كه اوضاع آن سامان مرفه و آسوده باشد‪ .‬مددن بدده شدما یددادآور ميشدوم و موقدع‬
‫تبریك جلوس شاه تذكر دادم كه بایستي صلح را در قسمت مشرق ایران حفظ كند و از جنددگ پرهیددز‬
‫نماید و در این مورد مسئوالن ایران به ما وعده دادهاند‪« ».‬مستر مك نیل» (‪)4‬‬
‫اما ایرانیها برخالف توافقات با کامران میرزا حاکم هددرات‪ ،‬توافقددات بددا انگلیسهددا بدده فرانسددویها‬
‫تعهد سپرده بودند تا باکمک روسها هرات را تصدرف کددرده و در اختیدار ندداپلئون قدرار دهنددد و بددا‬
‫استقرار نیروی چهل هزار نفری در هرات بدده فرانسدده یدداری برسدداند (محمددود‪ ،1344 ،‬ج‪-77 ،1‬‬
‫‪70‬؛ دوما‪ .)62-67 ،1361 ،‬طبق اسناد موجود‪ ،‬سیمونی وزیر مختددار روس در تهددران در کنددار‬
‫ایرانیان مشاوره نظامی و آنان را در فتح هرات راهنمددایی میکددرده اسددت (نصدیری مقدددم‪،1374 ،‬‬
 ‫‪ □ 448‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫‪ .)130-156‬او حتی نظارت بر کار محاصره هرات را بدده یکددی از افسددران سددتاد و آجددودانهددای‬
‫خود سپرده بود‪.‬‬
‫مستر مك نیل وزیر مختددار انگلسددتان در ایددران در گددزارش مدورخ ‪ 24‬ندوامبر ‪ 1837‬خددود چنددین‬
‫مينویسد‪" :‬صرفنظر از ادعاي دولت ایران راجع به تملك هرات اگر موضوع اختالف را بددین دو‬
‫دولت مستقل فرض نمائیم اینجانب معتقد است كه حق با دولددت ایددران اسددت و هددرات در ایددن مددورد‬
‫تقصیر دارد‪ .‬در موقع مرگ عباسمیرزا كه شاه فعلي از محاصرهي هرات دست كشددید و مراجعددت‬
‫نمود مذاكرات طرفین به عقد قرارداد منتهي شد كه خطددوط سدرحدي در آن تعیددین گردیدد و طدرفین‬
‫نیز تعهد كرده بودند كه از حمالت خصمانه نسبت بدده همدددیگر اجتندداب نماینددد‪ .‬از آن تدداریخ تدداكنون‬
‫دولت ایران به خاك افاغنه هی دست اندددازي نكددرده در حددالي كدده پددس از مددرگ شدداه سددابق‪ ،‬حدداكم‬
‫هرات با تركمنها و ایل هزاره همدست شده و به خاك ایران تجاوز نمددوده و رعایدداي آن مملكدت را‬
‫به غالمي برده بودند و افاغنه هرات این مشي تجاوزكارانه را الینقطع ادامه ميدهند و ایددران بددراي‬
‫جلوگیري از این دستاندازيها به عملیات خصمانه مبادرت نورزیده است مگر اینكدده تصددمیم اخیددر‬
‫تصرف هرات چنین تلقي شود‪ .‬بنا به مراتب فوق شاه در حمله به قلمرو كامران میرزا و بياعتنائي‬
‫به یادآوري دایر به عدم مبادرت به چنین اقدامي محقق و ناگزیر ميباشد‪)5( ».‬‬
‫حمله ایران باای افغانستان و محاصرۀ هرات‬
‫قبالا گفته شد که شاه زمان از ایران خواسته بود تا والیت خراسان تحت اداره ایران را بدده افغانسددتان‬
‫بدهد‪ .‬به همین هدف کامران میرزا حدداکم هدرات گدداه و ناگدداهی بددرای الحدداق خراسددان لشددکر کشددی‬
‫میکرد‪ .‬تا آنکه در قراردادی که احتماالا اواخر سال ‪ 1252‬ق میددان کددامرانمیددرزا حدداکم هددرات و‬
‫محمدشاه قاجار منعقدد گردیددد‪ ،‬کددامرانمیدرزا متعهددد شددده بددود از ندزاع و درگیددری و اسددیر گددرفتن‬
‫ایرانیها دست بردارد‪ ،‬مزاحم رعایای شاهنشاه ایران نشود و در سرحد خراسان اختالل و اغتشدداش‬
‫نکند‪ .‬همچنین ترکمانان را تا سر حد امکان از تاخت و تاز به خدداک ایددران بداز دارد و در صددورت‬
‫لشکرکشی ایران به دیار ترکمانان بدده سدپاه ایددران یدداری رسداند‪ .‬بازگردانیدددن اسددرای دربندد دیگددر‬
‫تعهدددات حدداکم هدرات بددود‪ .‬در مقابدل‪ ،‬دولددت ایددران نیدز تعهددداتی را پذیرفتدده بددود از جملدده‪ :‬رفتددار‬
‫برادرانه شاه ایران با کامرانمیرزا‪ ،‬عدددم دخالددت امنددای دولددت ایددران در امددور هدرات و واگددذاری‬
‫امورات آن به هراتیان‪ ،‬واگذاری قلعدده غوریددان بدده شددیرمحمدخان‪ ،‬عددم لشکرکشددی شدداه ایددران بدده‬
‫هرات و قدغن کردن لشکرکشی اتباع خود به آن صوب‪ .‬بنابر تقاضای ایران دولت انگلسددتان ندداظر‬
‫بر حسن اجرای این قرارداد بود (نصیری مقدددم‪ .)33-34 ،1374 ،‬البتدده محمدشدداه قبددل از آن نیددز‬
‫بارها به عهد شکنی کامران میرزا تصریح کرده‪ ،‬گفته بود‪" :‬به شما اطمینان میدهددم کدده اینهدا جددز‬
‫حیله و فریب نیست‪.....‬حتی تضمینات انگلستان هم به هی دردی نمدیخدورد‪( ".‬سددیمونی ‪،1353 ،‬‬
‫‪.)130‬‬
‫در این زمان كامران میرزا و یارمحمدخان به تحكیم بدرج و بدداروي هددرات پرداختدده و بددیش از ‪22‬‬
‫هزار سپاهي در آن شهر تجهیز كردند‪ .‬پوتینجر‪ 37‬از اعمال سیاسددي انگلددیس بدده عندداوین سداختگي‬
‫تاجر اسب و سید علوي و پزشك خود را بده هدرات رسداند و بددا كددامران میددرزا و یارمحمدددخان در‬
‫تعمیر حصار هرات و دفاع از آنجا شركت جست‪ .‬در مددورد وسددایل دفدداعي هددرات مسدتر الددیس در‬
‫گزارش شماره ‪ 27‬مورخ اول آوریل ‪ 1836‬به وزارت خارجه انگلستان مينویسد‪" :‬وسایل دفدداعي‬
‫كامران میرزا اضافه شده ولي دلیلي در دست نیست كه تصور شود بتواند در برابر حمله شاه ایددران‬
‫‪...‬مقاومت كند‪38 ".‬‬
‫تحریكات دولت انگلستان و اقدامات نماینده كدامرانمیرزا در ارادهي محمدشدداه خللددي وارد نیدداورد و‬
‫باالخره قشون ایرانی محمدشاه قاجار به جانب هرات لشكر كشیده و از تهران روانه شدند‪ .‬لشدكریان‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪449‬‬

‫ایران ابتدا به محاصره قلعه غوریان كه از دروازههاي هددرات محسددوب ميشددود پرداختنددد دفدداع از‬
‫این قلعه از طرف كامران میرزا به شیرمحمدخان بددرادر یارمحمدددخان واگدذار شددده بدود‪ .‬محاصددره‬
‫قلعه سه روز طول كشید و در تاریخ ‪ 24‬نوامبر ‪ 1836‬غوریان فتح شد و «حكم پادشداهي بده هدددم‬
‫بنیان قلعه شده‪ ،‬قلعه را از بیخ و بن كنده اردوي همایوني به سمت هرات در حركت آمد‪39».‬‬
‫اعتمادالسلطنه در كتاب مرآت البلدان پس از فددتح غوریددان چنددین مينویسددد‪« :‬توضدیح آنكده بعددد از‬
‫وصول خبر فتح غوریان به دارالخالفه نخست جان مكنیل صاحب وزیر مختار انگلیس و پددس از او‬
‫وزیر مختال دولت بهیه روسي غراف سددیمونی صدداحب بدده هددرات رفتنددد و در حضددرت پادشدداهي‬
‫اقامت گزیدند‪)40( ».‬‬
‫هراتیان تصور نمیکردند محمدشاه از خراسان قدمی آنسوتر بردارد‪ .‬به همین دلیل به دفاع از شددهر‬
‫نپرداخته و در حال آرامش به سر میبردند‪ .‬اما به زودی معلوم شد که سپاه ایران به غوریان رسیده‬
‫و این قلعه را مسخر کرده است‪ .‬این در حالی اسددت کدده وزیرمختددار روس‪ ،‬فددتح ندداچیز غوریددان و‬
‫شادی بیمورد اردوی شاه و بزرگنمایی این اقدام را یکی از دالیل ناکامی محمدشاه در فتح هددرات‬
‫میدانست (سیمونی ‪ .)145 ،1353 ،‬با این وجود‪ ،‬فتح غوریان را به محمدشاه تبریک گفت و پیدام‬
‫خود را به وسیله چاپاری که عددازم اردوی شداه بددود فرسددتاد و شدداه را بدده ادامدده فتوحددات تشددویق و‬
‫تحریض کرد (نصیری مقدم‪ .)56 ،1374 ،‬این خبر هددرج و مدرج بزرگددی بدده وجددود آورد و اگددر‬
‫نایب توپخانه پاتینجر‪ ،‬در آنجا حضور نداشت‪ ،‬شدداید خددود کددامرانمیددرزا و وزیدرش هددم پایتخددت را‬
‫ترک میکردند‪ .‬این افسر جوان بسیار جدی و شایسته تکریم‪ ،‬افغانستان و ایران را زیر پا گذاشددته و‬
‫چندی در تهران اقامددت کددرد و چدون کسددی او را نمددیشددناخت بدده وجدودش پددی نبردنددد‪ .‬او پددس از‬
‫دریافت دستورها و جمعآوری اطالعات الزم از راه مشهد بدده هددرات آمددده بدود‪ .‬وی رگ غیددرت و‬
‫مردانگی محاصرهشدگان را تحریک کرد و در سایه کوشش و فعالیت او فرصتی که از دست رفتدده‬
‫بود جبران شد‪ .‬این بود که از روی نهایت استحقاق از دولت متبوعهاش کریمانه پاداش گرفددت و در‬
‫اعالمیههایی که مدیر کمپانی پس از رفع محاصره هددرات انتشدار داد وی بدده نحدوی شایسددته مددورد‬
‫تمجید قرار گرفت (سیمونی ‪.)145-146 ،1353 ،‬‬
‫جلگه هرات برای مسافر کوههای صعبالعبور شمال‪ ،‬منظرهای خوش داشت‪ .‬هرات در معتدلترین‬
‫بخددش افغانسددتان واقددع و جدابدهجددا بیشددههددای بیددد و سددپیدار نمایددان بددود و آبهدای روان مددزارع و‬
‫دهکدددههددای اطدراف را سددیراب میکدرد (پ داتینجر‪ .)52 ،1379 ،‬ایددن ش دهر بدا ب دارویی از خش دت‬
‫محصور بود و در هر چهار گوشه آن برج دفاعی بزرگی و در فاصددله آنهددا بددرجهددای کددوچکتری‬
‫قرار داشت‪ .‬این بارو بر روی خندقی با ‪ 60‬پا ارتفاع‪ ،‬بنددا گردیددده بددود‪ .‬پدداتینجر دسددتور داد کدده در‬
‫شیب بیرونی آن دو نقب مخفی بر روی همدیگر حفر نمایند‪ .‬در مقابل نقب زیرین خدداکریز و خندددق‬
‫قرار داشت‪ .‬خندق هرچند وسعت زیاد نداشت با اینهمه کسی قادر نبود از سراشددیبی دو طددرف بددر‬
‫آن دست یابد‪ .‬قلعهای که کاخ امیر در آن واقع بود اهمیت چندانی نداشت‪ .‬خانددههددای شددهری در پندداه‬
‫دیوارهایی بود که میشد آنها را تنها با گلوله توپ با خاک یکسان کرد (سیمونی ‪.)146 ،1353 ،‬‬
‫محاصره هرات ده ماه به طول انجامید زیرا «حاج میرزاآقاسي صدراعظم درویش مآب ایران سوء‬
‫تدبیر به خرج داده و شهر را از سه طرف در محاصره نگهداشته بود و براي ایدن كدار چندین دلیددل‬
‫ميآورد‪ :‬اشخاصي كه در محاصره ناراضي و ناراحت باشند از شهر خارج ميشوند درنتیجه قواي‬
‫دفاعي شهر از بین ميرود‪)41( ».‬‬
‫سددپاهیان ایددران در ‪ 17‬ربیددعاالول ‪ 1254‬عملیددات خددود را آغدداز كردنددد و حصددار هددرات را‬
‫گلولهباران نمودند و پس از شش روز بمباران برج و باروهاي شهر بدده حملدده مبددادرت كردنددد و تددا‬
‫كنار خندق رسیدند و بعضي هم از خندق عبور كردند ولي به علت مقاومددت سرسددختانه افاغندده وآب‬
 ‫‪ □ 450‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫خندق و تلفات زیاد نتوانستند داخل شهر شوند و در همین حمله كه بزرگترین حادثه محاصره ده مدداه‬
‫هرات ميباشد سرتیپ بروكلي از امیرزادگان مهاجر لهستان كه در خدمت نظام ایددران بددود بدده قتددل‬
‫رسید‪ .‬نقشه حمالت را كنت سیمونتی وزیر مختددار روسددیه كشددیده بددود و چددون دولدت انگلسددتان از‬
‫اقدامات و اعمال وزیر مختار روسددیه بدده دربددار پطرزبددورگ شددكایت كددرد‪ ،‬وزارت امددور خارجدده‬
‫روسیه هم براي نشان دادن اینكه كارهدداي سددیمونتی بياجدازه دولددت مركددزي بددوده وي را احضددار‬
‫نمود‪ .‬سرهنگ استوارت در سپتامبر ‪ 1837‬به اردوي محمدشاه رسید‪ .‬قبل از رسددیدن وي سددپاهیان‬
‫ایران حمله سخت دیگددري بدده هددرات كددرده بودنددد‪ .‬اسددتوارت محمدشدداه را تهدیددد بدده جنددگ نمددود و‬
‫روسها نیز در سختترین و حساسترین لحظات از كمك و مداخله و حمایت ایددران دسددت برداشددته‬
‫بودند‪ ،‬محمدشاه ناچار در ‪ 8‬سپتامبر ‪ 1838‬بي اخذ نتیجه از محاصره هرات دست برداشت و كلیه‬
‫تقاضاهاي دولت انگلستان را پذیرفت و به این ترتیب دولت ایران عمالا از تصرف هرات چشم‪.‬‬
‫در عین زمان الدرد پاتینجر انگلیسی که به زبانهای پشتو و دری آشنایی داشت خددود را یددک تدداجر‬
‫اسب اهل چک معرفی کرده بدون همراه از راه شکارپور و پشاور بده کابددل رفددت‪ .‬در مددورد اسددپ‬
‫اطالعات تخصصی داشت یا آموخته بود تا بتواند به پرسشهای قبایل کنجکاو پاسخ دهددد‪ .‬امددا چدون‬
‫به پایتخت رسید تردید داشت که با افسانه اسبداری بتواند به کار ادامه دهدد و بهنددر دانسددت ادعددای‬
‫سیادت کند یا صوفی گردد‪ .‬مسلم است که در اتخاذ این تصمیم از یاداشتها و تجربیات عمو هنددری‬
‫پاتینجر که قبالا به افغانستان و ایران سفر کرده بود بسیار سود برده بود‪ .‬پس برخی اعمال و عددادات‬
‫مدعیان عرفان و اشراق را فرا گرفت‪ .‬از کابل با حیله و نیرنگ و مخفیانه خارج شد حتی با مأمور‬
‫مرمددوز انگلیسدی بدده نددام چددارلز ماسددون تماسددی نگرفدت و بددا صددبر و حوصددله و خویشدتنداری و‬
‫سیاست از دست خان هزاره یعقوببیگ بردهفروش و دالل برده جان به در برد‪ .‬در ‪ 18‬اوت الدرد‬
‫نیز با نقاب سیادت بدده هددرات وارد شددد (پداتینجر‪ .)49-52 ،1379 ،‬هنگددامی کدده سددید پدداتینجر بده‬
‫هرات وارد شد محمد شاه‪ ،‬کامران و یار محمدخان در بیرون شهر سرگرم تنظیم سواره نظام بددرای‬
‫اعزام به یک مأموریت غیرضروری بر ضد قلعه جوین سیستان بودند‪.‬‬
‫شهر در آسددتانه محاصددره بددود‪ .‬آذوقدده و علوفده الزم در شددهر انبدار‪ ،‬زمینهدای اطددراف سددوزانده‪،‬‬
‫چاههای آب پر و درختان میوه از بیخ و بدن کنددده شددد (پداتینجر‪ .)56 ،1379 ،‬در گزارشددی دیگدر‬
‫آمددده اسددت کدده پدداتینجر بدده محددض ورود بدده هددرات‪ ،‬مبلددغ ده هددزار تومددان بدده کددامرانمیددرزا و‬
‫یارمحمدخان وزیددر او داد و آنددان را بدده مرمددت بددرج و بدداروی شددهر و ادامدده مقاومددت برانگیخددت‪.‬‬
‫(حسینی فسایی‪ ،‬بیتا‪ .)294 ،‬مکنیل کدده دریافتده بددود موقددع فشدار آوردن بددر محمدشداه اسددت خدود‬
‫روانه اردوی شاه شد‪ .‬دارسی تددود‪ ،‬افسددر توپخانده بنگددال کدده پددیش از آن مدددت ‪ 5‬سددال ایرانیددان را‬
‫آموزش توپخانه داده بود‪ ،‬نیز همراه او بود (پاتینجر‪ .)64 ،1379 ،‬دارسی تود به بهاندده مددذاکره بددا‬
‫هراتیددان ب ده درون شددهر فرسددتاده شددد‪ .‬مکنی دل خددود نیددز ش دامگاه بدده دروازه ه درات رفددت تددا بددا‬
‫یارمحمدخان مذاکره کند‪ .‬آنددان امیدددوار بدده راضددیکددردن محمدشدداه بدده پددذیرش صددلح بددا هراتیدان و‬
‫بازگشت به تهران بودند‪.‬‬
‫مشاهده استحکامات هرات حیرت سفیر روسیه را برانگیخددت‪ .‬در هنگددام یددورش‪ ،‬افددواج مختلددف از‬
‫خود شجاعت بسیار به خرج میدادند‪ .‬حتددی بروفسددکی پولندددی کدده فرمانددهی را بدر عهدده داشدت‪،‬‬
‫کشته شد‪ .‬بسیاری از فرماندهان ایرانی در پشت دیوارهای قلعه هددرات جددان دادنددد (نصددیری مقدددم‪،‬‬
‫‪.)164-165 ،1374‬‬
‫در ماه مارچ ‪ 1838‬مستر ماكنیل به عنوان اینكه واسطه صلح بین كددامرانمیرزا و محمدشدداه شددود‬
‫به اتفاق مهديخان قرهپاپاخ از صاحبمنصبان ایدران و چهدارنفر سددوار داخددل هددرات شددد‪ .‬ماكنیددل‬
‫چندبار به عنوان وساطت و برقرراي صلح بددین كددامرانمیرزا و محمدشدداه مداخلدده كددرد و هددر بددار‬
‫صورت قراردادي به محمدشاه تسلیم نمود ولي نه شاه و نه حاجيمیرزا آقاسي حاضر نبودند پددس از‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪451‬‬

‫آن همه معطلبي و محاصره هرات دست خالي و بياخذ نتیجه ترك مخاصمه نمایند و تصددمیم داشددتند‬
‫الاقل پولي از دولت انگلیس دریافت دارند‪.‬‬
‫کامران میرزا از عقد هرگونه موافقتنامه جدید خودداری نمود و سرداران قندهار نیز از سوی اتبدداع‬
‫خود تحت فشار بودند که با ایران صلح نکنند‪ .‬آنان تمایل به بهره برداری از سرزمینهای متصرفی‬
‫خود یعنی فراه و سبزهوار افغانستان داشتند (سیمونی ‪.)168 ،1353 ،‬‬
‫از طرف دولت انگلستان به ماكنیل دستور رسید كه وي اعتراض و عدم موافقت دولت خددود را بدده‬
‫اقدامات دولت ایران جددداا بدده اطددالع محمدشدداه و اولیداي دولددت ایددران برسدداند و بدده همددین مناسدبت‬
‫سرهنگ استوارت از شاهرود به اردوي محمدشاه اعزام شد كه به پادشاه ایران پیغام دهد كدده دولددت‬
‫انگلستان عملیات بر ضد هرات را به منزله تهدید هندوستان تلقي كرده و تذكر ميدهد كه ایددن اقددام‬
‫مخالف مواد عهدنامه مودتي است كدده میدان دولتدین ایددران و انگلسددتان منعقددد شددده‪ .‬در همدین موقددع‬
‫نماینده دولت انگلستان یادآوري كرد كه پنج فروند كشتي انگلیسي به عنوان اعتراض به آبهاي خلددیج‬
‫فارس آمده و جزیره خارك نیز از طرف قواي انگلیسي اشغال شده است‪.‬‬
‫یک فوج از سپاه انگلیس و یک واحد مرکب از پنج فروند کشتی جنگی به خلیج فددارس وارد شددده و‬
‫سپاهیان در جزیره خارک پیاده شدهاند‪ .‬به گفته وزیر مختار روس‪« ،‬چندان وضددعی پددیش آمددده بدود‬
‫که شاه ناچار بود تسلیم شددود‪ .‬او غددافلگیر شددده بددود و بالشددک بایسددتی در فکددر آیندده سددلطنت خددود‬
‫باشددد‪( ».‬سددیمونی ‪ )169 ،1353 ،‬دو روز بعددد کدده محمدشدداه ترجمدده سددند تق ددیمی اسددتودارت را‬
‫مطالعه کرد عبارات آن را بدون واکنش پذیرفت و گفت که او با بریتانیددا وارد جنددگ نخواهددد شدد و‬
‫«اگر به خاطر دوستی آنان نمیبود نمی بایست از برابر هرات باز میگشددتیم و اگدر میدانسددتیم کدده‬
‫آمدن ما خطر از دستدادن روابط دوستانه آنان را در بر دارد هرگز نمیآمدیم‪( ».‬اعتضادالسدلطنه‪،‬‬
‫‪ .)87 ،1365‬روسه دا هنددوز آتددشاف دروزی میکردن دد‪ .‬آخددرین پیشددنهاد روسهددا مبنددی بددر اینکدده‬
‫کامرانمیرزا به بیرون دروازه هرات آمده و بدده شداه ادای احتددرام کنددد تددا محاصدره برداشددته شددود‪،‬‬
‫توسط افغانها رد شد (پاتینجر‪.)69-70 ،1379 ،‬‬
‫در شعبان ‪ 1254‬پس از بازگشت سپاه ایران از محاصرهی بینتیجه هددرات‪ ،‬مکنیدل در نامهدای بده‬
‫وزارت خارجه ایران مراتب خرسددندی و خوشددحالی خددود و دولددت متبددوع خددود را از ایددن عمددل و‬
‫تقاضای بازگشت او به تهران به اطالع نایب وزیر امور خارجدده ایددران رسددانید و حتددی شددیل نایددب‬
‫سفارت انگلیس در تهران برای استقبال از موکب شکست خورده شاه و گفتگو در باب سددایر مددوارد‬
‫اختالف دو طرف‪ ،‬فرستاده شد (نصددیری مقدددم‪ .)162-163 ،1374 ،‬محمدشدداه نیددز در منشددوری‬
‫که پس از بازگشت از هددرات منتشددر سدداخت بدده مددردم و فرمانددهان خددود قددول داد کده در آیندددهای‬
‫نزدیک با تجدید قوا به سر وقت افغانستان و هددرات بدداز گددردد (محمددود‪ ،1344 ،‬ج‪ .)373 ،1‬ایدن‬
‫بود که هنری الیس سال بعد به تهران رفت و هشدار داد که محمد شاه بازیچه دسددت روسهددا بددرای‬
‫تکرار لشکرکشی به هرات و افغانها نشود (پاتینجر‪ .)74 ،1379 ،‬دولت ایران حاجیخددان بهددادر‬
‫جنگ فرمانده سپاه ایران در جنگ هرات را معزول کددرد‪ .‬بدددین سددان لشددکر کشددی ایرانیهددا بدداالی‬
‫هرات که بتاریخ ‪ 20‬نوامبر ‪1836‬م با عبور از سددرحد وحملدده غوریددان آغدداز شدده بددود بتدداریخ ‪8‬‬
‫سپتامبر ‪1838‬م با عقب نشینی قددوای ایرانددی بجانددب مشددهد یعنددی بعدد از نزدیددک بدده هفتصددد روز‬
‫جنگ و محاصره خاتمه مییابد‪ ..‬دکتور مهدددی ابددو الحسددنی ترقددی علددل شکسددت اردوی ایراندی در‬
‫محاصرۀ هرات را چنین خالصه میکند‪:‬‬
‫"در صورت مساعدت و یاری روسها به ایران‪ ،‬بدون شک نیروی نظامی ایران موفق بدده تصددرف‬
‫هرات و تهدید مرزهای هندوستان انگلیس و حتی فتح این سرزمین میشدد‪ .‬امددا مقاومدت سرسددختانه‬
‫افاغنه به تشددویق و بددا برنامددهریددزی افسددر انگلیسددی مددانع از تحقددق ایددن امددر شدد‪ .‬عدالوه بددر نقدش‬
 ‫‪ □ 452‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫انکارناپذیر پاتینجر و سایر نظامیان انگلیسی در عدم فتح هرات‪ ،‬ناتوانی و رهبری غلددط فرماندددهان‬
‫ایرانی و حمالت پراکنده آنان در ناموفق بودن محاصره هرات دخیل بددود‪ .‬حتددی خددود الدددرد متحیددر‬
‫بود که چرا ایرانیان نتوانستند هرات را فتح کنند‪ .‬این بخشی از واقعیات آن روز بود امدا در حقیقددت‬
‫پیمانشکنی انگلستان و دخالددت پنهددان و آشددکار آنددان در مسددائل داخلددی ایددران و اتکددای دولتمددردان‬
‫ایرانی به وعده و وعیدهای روسیه تزاری و عدم حمایددت روسدیه از ارتدش ایددران بدده هنگددام نیدداز‪،‬‬
‫موجب ناکامی این حرکت گردیددد‪( ".‬دکتددور مهدددی ابوالحسددنی ترقددی‪ ،‬پایگدداه جدامع تداریخ معاصددر‬
‫ایران‪ ،‬موسسۀ مطالعات و پژوهشهای سیاسی‪ ،‬تهران)‪.‬‬

‫آیا غلجاییها همان خلجیها هستند؟‬

‫اسدللا ابوبکر مینویسد‪" :‬پشتونهای غلزایی در تشددکل تدداریخ افغانسدتان نقدش بسددیار مهمدی بددازی‬
‫کرده اند‪ .‬تاریخ افغانستان بدون دانسددتن کامددل غلزاییهددا ناتکمیددل خواهدد بدود (افغانهددای غلزائددی‪،‬‬
‫وبسایت پشتونخواه)‪ .‬برای دانستن بهتر موضوع یک بررسی مختصر تاریخی مفید دانسته میشود‪.‬‬
‫در آغاز سال ‪2018‬م با نشر فلم هندی پدددماوتی یکبددار دیگددر اسدم عالءالدددین خلجددی روی زبانهددا‬
‫افتاد‪ .‬که در نتیجة آن عالقمندی به سلسۀ خلجی در میان افغانها و افراد مربوط بدده نیمقددارۀ هنددد در‬
‫دنی دا اوج بیسددابقه گرفددت‪ .‬پدددماوتی ی دک فلددم حماسددی هندددی اسددت کدده توسددط سددنجئ لددیال بنسددالی‬
‫کارگردانی شددده‪ .‬ایددن فلددم کدده بددر اسدداس یددک شددعر حماسددی ملددک محمددد جیاسددی تهیدده شددده مددورد‬
‫ارزیابیهای متفاوت منتقدین قرار گرفت‪ .‬در حالیکه صحنه سازیها‪ ،‬سنماتوگرافی و بددازی سددنگ‬
‫در نقش خلجی طرف تمجید قرار گرفت در عین زمان منتقددین داسددتان‪ ،‬اجددرا‪ ،‬طددول فلددم را مددورد‬
‫انتقاد قرارداده و بخصوص تمثیل کلیشه یی خلجی را به عنددوان یددک سددلطان خونخددوار مسددلمان در‬
‫مقابل نقش رتن سنگ به مثابه یک پادشاه حق به جانب هندو انتقاد کردند‪ .‬با آنکه این فلم در بعضددی‬
‫ایاالت هندوستان به نمایش گذاشته نشد اما در مجمددوع از نظددر تجددارتی یکددی از مددوفقترین فلمهددای‬
‫هندی بوده عواید آن به ‪ ۸۱‬میلیون دالر امریکایی یا ‪ ۵.۸۵‬کرور روپیه هندی بالغ گردید‪.‬‬
‫در نتیجة فلم پدماوتی افراد زیادی میخواهند بدانند که خلجیها کی بودند‪ .‬در فلم نشددان داده میشددود‬
‫که خلجیها از افغانستان آمده بودند‪ .‬تمام نویسندهگان تا این حد باهم اتفدداق نظددر دارنددد امددا اینکدده از‬
‫نظر قومی ریشههای آنها چه بددود موضوعیسددت کدده طدرف مباحثدده میباشددد‪ .‬تعدددادی خلجیهددا را‬
‫ترک میدانند اما تعداد دیگر با این امر موافددق نبددوده (سدونیل کمدار‪۱۹۹۴ ،‬م ص ‪ )۳۶‬خلجیهدا را‬
‫همین قوم غلجیهای (غلجایی ها یا غلزایی ها) امروزی میپندارند‪.‬‬
‫از نظر علم اتیمولوجی ( ‪ )Etymology‬یا ریشه یابی کلمات میتوان گفت که کلمۀ غلجی از غددر‪-‬‬
‫زئ اشتقاق یافته که به معنی پسر کوهستان است‪ .‬غلجیها‪ ،‬که به نامهای غلزائی‪ ،‬غلزئ و غدرزئ‬
‫هم مشهور هستند‪ ،‬یک مجموعة بزرگ قبایل قوم پشتون را تشکیل میدهند که مجموع نفددوس آنهددا‬
‫حد اقل امروز در افغانستان‪ ،‬مددأورأی خددط دیورنددد و دور دنیددا بدده بددیش از ‪ ۳۵‬میلیددون نفددر تخمدین‬
‫میگردد‪ .‬اقوام غلزائی اکثرا در مناطق قبایلی آزاد مأورای خددط دیورنددد و ایالدت خیبدر پختونخددوا و‬
‫در داخددل افغانس دتان در والیددات مشددرقی (ننگرهددار‪ ،‬لغمددان‪ ،‬کنره دا‪ ،‬نورسددتان) و جنددوبی (لددوگر‪،‬‬
‫وردگ‪ ،‬پکتیا‪ ،‬خوست‪ ،‬پکتیکا) زندددهگی مددیکننددد‪ .‬اکثریددت اقددوام کددوچی افغانسددتان مربددوط بدده قددوم‬
‫غلزایی میباشند‪ .‬از شاخههای معروف غلجاییها میتوان اقوام هددوتکی‪ ،‬تددره کدی‪ ،‬منگددل‪ ،‬جداجی‪،‬‬
‫وزیددری‪ ،‬محسددود‪ ،‬خوگیددانی‪ ،‬شددینوار و غیددره را نددام گرفددت‪ .‬غلجاییه دا در دورآنهددا مختلددف بددر‬
‫سرزمینهای افغانستان حکمروایی کردندو از یکهزار میالدی تا سال ‪ 1747‬که قدددرت بده دراندی‬
‫ها انتقال یافت بددا نفددوذ تددرین مجموعدة قبائددل پشدتونرا تشددکیل میدادندد‪ .‬از سدال ‪1709‬م تدا سدال‬
‫‪1738‬م غلزاییها امپراطوری هوتکی را تشکیل دادند که اول از قندددهار و متعاقبدا ا از اصددفهان در‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪453‬‬

‫فددارس و دوبدداره از قندددهار حکومددت کردنددد‪ .‬آزاد خددان غلزائددی بعددد از نددادر افشددار مدددتی بدداالی‬
‫آذربایجان ایران حکومت نمود‪.‬‬
‫سددرزمینهای آریانددای یونددانو‪-‬بدداختری‪ ،‬خراس دان عصددر گسددترش اسدالم و افغانسددتان ام دروزی در‬
‫شمال‪-‬غرب نیمقارۀ هند واقع شده است که در این نوشته برای سهولت مطالعه به آنهدا افغانسددتان و‬
‫هندوسددتان خطدداب مددیگددردد‪ .‬بدده مثاب ده همسددایگان از نظددر جغرافیددایی‪ ،‬تبددادل گسددتردة مردمددان‪،‬‬
‫فرهنگها و زمامداران میان افغانستان و هندوستان در طول قرون و هزارههددا بدده تفصددیل یادداشددت‬
‫شده و برای همهگان واضح است‪ .‬اما بسیاریها تعجب خواهند کرد که چگونه ترکها به هندوسددتان‬
‫رسیدند و حتی زماداران آن شدند!‬
‫المعتظم (‪۲۷-۲۱۸‬هجری ‪42-833‬م) به عنوان اولین خلیفۀ معددروف اسددت کدده از سددربازان غددالم‬
‫ترک تبار (غلمان‪ ،‬ممالک) بطور وسدیع اسدتفاده کددرد و از آنهددا بده عنددوان گاردهددای شخصددی در‬
‫اطراف خود در مرکز خالفت بغداد و بعداا در سمارا استفاده نمود اما ایدن جریددان در زمددان پدددر او‬
‫هارون الرشید آغدداز شددده بددود (لیددوی‪ ،‬سدداختمان اجتمدداعی اسددالم‪ ،‬صددفحات ‪ .)۴۱۶۱۹‬ترکهدا بده‬
‫عنوان یک نژاد عالی سلحشور معددروف شددد کده قدادر بدده تحمددل مشددقات سددخت را نظدر بده سدابقۀ‬
‫زندهگی سخت خود در چراگاهها بوده و به ولینعمت خود وفدداداری کامددل میداشددته باشددند بطوریکدده‬
‫سائر سربازان استخدام شده از محل قادر به آن نیستند‪ .‬از این سبب در طول قرون بعدی داشتن تیدر‬
‫اندازان سریع الحرکت ترک و اسپهای آنهدا حتدی بدرای زمامدارانیکده دارای هسددتۀ قابدل مالحظددۀ‬
‫مردان جنگی محلی هم بودند یک امر حتمی بود‪ .‬بخصوص سددامانیان مدداورالنهر و خراسدان بددرای‬
‫استفاده از نیروی غالمان ترک تبار از مناطق آسیای میانه در آغاز قرن چهارم هجددری (قددرن دهدم‬
‫میالدی) درموقعیت خوبی قرار داشتند و تمام قوماندانهای عالیرتبه اردوهای آنها را افسران تددرک‬
‫تشکیل میداد که بعداا نقش بزرگی در تعیین سالطین بددازی کردنددد همانگوندده کده در تعیددین شددخص‬
‫خلیفه در عصر عباسی ها نیز نقش داشتند‪.‬‬
‫استفاده از سربازان ترکتبار به مثابه یک قوت جنگی مسلکی در مقابدل دشددمنان داخلددی و خدارجی‬
‫بخصوص در دولتهای غزنویدان در افغانسددتان و مندداطق شددرقی ایددران بسددیار متددداول شددد باآنکدده‬
‫اردوهای غزنویان‪ ،‬همانند سددائر اردوهددای هدم عصددر خددود‪ ،‬متشددکل از افدراد اقددوام مختلددف ماننددد‬
‫عرب‪ ،‬کرد‪ ،‬دیلمی‪ ،‬تاجیک‪ ،‬پشتون و هندی بودند اما هستۀ اصلی را سربازان غددالم تددرک تشددکیل‬
‫میداد که در مرکز آن گاردهای قصر قرار داشتند که بدده غالمددان سددرای معددروف بودندد (سددی ای‬
‫بوسورث‪ ،‬دایرة المعارف ایرانیکا‪.)۲۰۱۲ ،‬‬
‫در واقع محمد بن قاسددم اولددین مهداجم مسددلمان بدداالی هندوسددتان شددمرده میشددود امددا در اثددر مددرگ‬
‫زودرس نتوانست یک امپراطوری در هند ایجاد کند‪ .‬سلطان محمود غزنوی نیز موفق به ایجاد یدک‬
‫امپراطوری اسالمی در هندوستان نشد و صرف به ضمیمه کردن پنجدداب بدده قلمروهددای خددود اکتفدا‬
‫کرد‪ .‬ناگذیر این اهم بدوش معزالدین محمد غوری افتاد تا یک امپراطوری مسلمان را در هندوسددتان‬
‫باپایدده هددای ثابددت ایجدداد کنددد‪ .‬متصددرفات محمددد غددوری (‪1206-1175‬م) سددبب ایجدداد اولددین‬
‫امپراطوری بزرگ اسالمی در شمال هندوستان از پنجاب تددا بنگددال گردیددد (ممتددا اگددروال‪ ،‬وبسددایت‬
‫مباحث تاریخ)‪.‬‬
‫محمد غوری در جنگ تراوری (‪1192‬م) با شکست دادن و کشته شدن پریتویراها به پیروزی نایل‬
‫شد و بخشهای بزرگ شمال هندوستان در معرض تصرف قرار گرفت‪ .‬بعد از این پیددروزی محمددد‬
‫غوری به مرکز خود در غزنی بازگشت و قطب الدین ایبک را که قوماندان ترکتبار و غالم مددورد‬
‫اعتماد او بود به حیث وایسرای یا قائم مقام خود در هندوسددتان بددر جددا گذاشدت‪ .‬قطددب الددین عینددک‬
‫وفادارانه به محمد غوری خدددمت کددرد همچنانکدده خددود او بدده بددرادر بددزرگش سدلطان غیداث الددین‬
 ‫‪ □ 454‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫غوری که از هرات حکومت میکرد وفادار بود‪.‬‬

‫محمد غوری در ماه مارچ سال ‪1206‬م در کنار دریددای سددند توسددط خوکرهددا و یددا هدم بدده روایتددی‬
‫توسط قاتلین اسمعیلی ها کشته شد‪ .‬در زمان مرگ خود محمد با جانشددین شدددن بددرادر خددود سددلطان‬
‫یک امپراطوری بزرگی بود که تمام افغانستان و شمال هندوستان را در بر میگرفت‪.‬‬
‫با مرگ محمد غوری چون کدام پسری نداشت تا جانشین او گردد قطب الدددین ایبددک کدده در الهددور‬
‫بود با آنکه اعالن سلطنت نکرد اما به سرعت زمام امددور متصددرفات او را در هندوسددتان بدده عهددده‬
‫گرفت که از این جهت اکثرا او را به حیث به مثابه بنیددان گدذار "سددلطنت دهلددی" و مؤسددس "سلسددلة‬
‫غالمان" یاد میکنند که نزدیک به یک قرن تا سال ‪1290‬م حکومت کردند‪.‬‬
‫قطب الدین ایبک در سال ‪1210‬م در نتیجة افتیدن از اسپ در بازی چوگان وفات یافددت و دامددادش‬
‫التومش جانشین او شد‪ .‬التوتمش کدده بزرگتدرین شدداه دودمددان یددا سلسدۀ غالمددان محسدوب مددیگدردد‬
‫بزودی بنگال را دوباره مطیع ساخت و متصرفات زیادی را به قلمروهای امپراطوری خددود اضددافه‬
‫کرد به شمول مناطق سفلی دریدای سدند‪ .‬سلسددلة غالمددان سددلطنت دهلدی در جددون سددال ‪1290‬م بددا‬
‫کودتای جالل الدین فیروز خلجی به پایان رسیده و عصر حکومت خلجیها آغاز میگردد‪.‬‬
‫به این اساس بیشترین ترکها در زمان حکمرانی سلسلة غالمددان سددلطنت دهلددی کدده خددود ترکتبدار‬
‫بودند به هند مهاجرت کردند‪ .‬ناگفته نباید گذاشت که اشددغال آسدیای مرکددزی و افغانسدتان کدده توسددط‬
‫چنگیددز خددان مغددول از سددال ‪1220‬م آغدداز گردیددد سددبب فددرار و مهدداجرت بسددیاری از چهرههددای‬
‫ترکتبار از ماورالنهر و خراسان به هندوستان شد‪.‬‬
‫سلسلة خلجی یک دودمان مسلمان بود که از سال ‪1290‬م تا سال ‪1320‬م بدداالی قسددمتهای وسددیع‬
‫نیمقارۀ هنددد حکومددت کردنددد (داریددرة المعددارف بریتانیکددا‪1914 ،‬م)‪ .‬دومددین سلسدلة سددلطنت دهلددی‬
‫محسددوب میگردنددد‪ .‬از آنجاییکده بیشددترین تعددداد نفددوس مس دلمانهای دهل دی را در آنزمددان اشددراف‬
‫ترکتبار تشکیل میدادند بددر اسدداس نوشددتۀ داریددرة المعددارف بریتانیکددا‪1914 ،‬م‪ ،‬تشددکیل حکومددت‬
‫خلجیها مورد استقبال آنها قرار نگرفت‪ .‬اشراف ترک خلجیها را ترک نمیدانسددتند‪ .‬بددانی سلسدلة‬
‫خلجیها ملک فیروز از جانب کیقباد یکی از سلطان های سلسلة غالمددان بده حیدث عدریض ممالددک‬
‫مقرر شده بود‪ .‬موصوف بعد از مرگ سلطان بالبددان‪ ،‬از بیکدارگی جانشددینان او اسددتفاده نمددوده یددک‬
‫سلطان شیرخواره را بر کنار و خود تخت سلطنت را اشغال نمود‪ .‬موصوف بتاریخ ‪ 13‬جددون سددال‬
‫‪1290‬م بر تخت دهلی به عنوان جالل الدین فیروز شاه تکیه زد‪ .‬زمددامداری ایددن سلسددله بدا خسددرو‬
‫خان در سال ‪1320‬م خاتمه مییابد‪.‬‬
‫معروفترین شاهان این سلسله سلطان عالو الدین خلجی است کدده از سددال ‪1296‬م تددا سددال ‪1316‬م‬
‫حکومددت میکنددد‪ .‬سددربازان او المدداس معددروف کددوه نددور را در سددال ‪1310‬م از سلسددلة ککاتیددا‬
‫(‪ )Kakatiya dynasty‬در ورانگ دل (‪ )Warangal‬بدس دتآوردند (هرمددان ک دولکی و دیتمددار‬
‫روثرموند‪2004 ،‬م)‪ .‬دوران زمامداری عالو الدین با اجرای ابتکارات مالی واداری معددروف بددوده‬
‫اصالحات در جمع آوری عواید دولت بمیان میآید مقررات بازار تدوین میگردد و همددراه اسددت بدا‬
‫یک دوران موفق فتوحددات‪ .‬ایددن دوران بدده عندوان دوران طالیددی حکومددت خلجیهدا معدروف شددده‬
‫است‪ .‬بعد از اشغال جنوب هندوستان و افزایش قابل مالحظۀ در خزانۀ او‪ .‬سددلطان عددال الدددین قددادر‬
‫شد به فعالیتهای گستردة فرهنگی و تعمیراتددی بپددردازد‪ .‬ادبددا‪ ،‬طبیبددان‪ ،‬سددتاره شناسددان و مددؤرخین‬
‫بدربار او سرازیر شدند‪ ،‬اکثرا از بغداد و آسیای مرکزی که توسط مغوالن به خدداک و خدون کشددیده‬
‫شده بود‪ .‬در زیر سایۀ سلطان عالؤالدین خلجی‪ ،‬دهلی به مرکز شرقی مسلمانان مبدل گردیددد کدده از‬
‫نتایج درخشان آنزمان اعمار ساختمانهای زیبا میباشد‪ .‬مسجد جامع دهلی شاندار و بزرگ بددوده بددا‬
‫یک گنبد عظیم و زیبا کاریهای زیاد مزین است‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪455‬‬

‫منشأ قومی خلجیها‬

‫در مورد منشأ قومی خلجیها در زمان حاکمیت این سلسله در هندوستان اتفاق نظددر موجددود نیسددت‪.‬‬
‫یکتعداد منابع خلجیهای قرون دهم تا سیزدهم میالدی را بعضیها ترکتبار دانسته و تعدادی هددم بددا‬
‫ای دن نظددر موافددق نیسددتند (س دونیل کمددار‪۱۹۹۴ .،‬م‪ ،‬ص ‪ .)۳۶‬تعدددادی خلجیه دا را همددان غلجیه دا‬
‫(غلجایی هددا‪ ،‬غلزاییهددا) معاصدر افغانسدتان میداننددد (عرفددان‪ ،‬حبیددب‪۱۹۸۱ ،‬م)‪ .‬احمددد حسددن دانددی‬
‫(‪۱۹۹۹‬م) معتقد است که پشتو زبانهای غلزایی معاصددر افغانسددتان نیددز از بازماندددگان مددردم خلددج‬
‫میباشند؛ که تغییر قومی آنها به یک قوم افغان مدتها قبل از قرن شانزدهم میالدی صورت گرفته‬
‫است‪ .‬موصوف مینویسد که بعد از چند تغییر قومی از خلج های افغان همین قددوم غلزایددی موجددوده‬
‫بجا ماند (احمد حسن دانی‪۱۹۹۹ ،‬م‪ ،‬ص ‪ .).۱۸۱‬موصوف مینویسد که مردمان خلج غددرب ایددران‬
‫به زبان خلج تکلم میکنند‪.‬‬
‫تعدادی خلجیها را یک نژاد مخلوط ترک و افغان میدانند‪ .‬آنها مینویسدند کده خلجیهددا اساسددأ از‬
‫مردمان آسیای مرکزی بوده اما بعد از اقامت طوالنی در افغانستان در رفتددار‪ ،‬کددردار و زبددان خددود‬
‫از ترکتبار ها متفاوت شده اند (گیشبرت اوونک‪ ،۲۰۰۷ ،‬بورجور آوانی ‪ ،۲۰۱۳‬اشددیر بددادی لعددل‬
‫شریواستوا ‪ .)۱۹۵۳‬بنابر آن به قدرت رسیدن خلجیها در سددلطنت دهلددی انکشددافی بیشددتر از تغییدر‬
‫یک سلسله میباشد‪ .‬گیشبرت اوونک (‪۲۰۰۷‬م) و بورجور آواری (‪۲۰۱۳‬م) آنهددا را ترکتبددارانی‬
‫میدانند که قبل از رفتن به هندوستان سالهای طوالنی در افغانستان اقامت کرده اند‪ .‬آشیر بادی لعل‬
‫شریواستوا (‪۱۹۵۳‬م‪ ،‬ص ‪ )۱۵۰‬مینویسد که اجداد جالل الدین خلجی بددرای بددیش از دو صددد سددال‬
‫در مناطق میان هلمند و لغمان میزیسته اند‪ .‬ابن خرداباده (قرن نزدهم) در توضیح تاالس بدده عنددوان‬
‫"سرزمین ترکها" به مردم خلج اشاره میکند‪ .‬اما فاصله میان دریددای آمددو و تدداالس در قرغزسددتان‬
‫آنقدر زیاد است که استفاده از چراهگاههای تاالس را برای مردمیکه در جندوب دریدای آمددو زنددهگی‬
‫کنند ناممکن میسازد‪.‬‬
‫مینورسکی در تبصره باالی کتاب حدود العالم (‪ )۱۹۳۷‬مینویسد کدده تدداریخ قدددیم قددوم خلددج روشدن‬
‫نیست و هویت این مردم تا کنون واضح نشده است (احمد حسن دانی ‪ ۱۹۹۹‬صددفحات ‪.)۱۸۲-۱۸۱‬‬
‫محمد کاشغری (قرن ‪ ۱۱‬میالدی) مردم خلج را در زمره قوم اوغوز محسوب نمیکنددد امددا آنهددا را‬
‫از نظر لباس‪ ،‬رفتار "شبیه ترک" میداند (سونیل کمار ‪ ،۱۹۹۴‬ص ‪ .)۳۶‬در تدداریخ سیسددتان (قددرن‬
‫‪۱۱‬م) و شاهنامۀ فردوسی نیز مردم خلج را از مردم ترکتبار جدا میکنند (احمد حسن دانددی ‪۱۹۹۹‬‬
‫ص ‪ .)۱۸۰‬منهاج سراج جوزجانی (قرن ‪۱۳‬م) هرگز مردم خلج را ترک ندانسته اما آنها را افغان‬
‫هم ندانسته مردم خلج را جدا از ترک‪ ،‬تاجیک و افغان محسددوب میکنددد (سدونیل کمددار ‪ ،۱۹۹۴‬ص‬
‫‪ .)۳۱‬محمد ابن نجیب بکددران در کتدداب "جهدان نامده" خلددج هددا را تددرک میدانددد امددا مینویسددد کدده‬
‫صورت آنها تاریکتر شده (به نسبت ترکها) و زبان آنها به اندازه کافی تغییر یافته تا یددک لهجدۀ‬
‫مشخص گردد (سونیل کمار ‪ ،۱۹۹۴‬ص ‪.)۳۱‬‬
‫مؤرخ معاصر عرفان حبیب مدعی است که خلجیهددا بدده ترکهددا ارتبدداط نداشددته و یددک قددوم افغدان‬
‫میباشند (عرفان حبیب ‪ .)۱۹۸۱‬موصددوف مینویسدد کده در کتیبدده هدای قددرن پددانزدهم دیواناگداری‬
‫ساتی ( ‪ )Devanagari Sati inscriptions‬بدده خلجیهددای ملددوا ( ‪ )Khaljis of Malwa‬بده‬
‫نام "خلچی" (با خ فتحه) و "خلچی" (با خ کسره) یاد شده اند و در کتاب قددرن هفدددهم "پادشدداه نامدده"‬
‫یک منطقه در نزدیکی بست (هلمند) در افغانستان به نام "خل " (با کسر ل) یاد گردیده کدده خلجیهددا‬
‫زمانی در آنجا زندهگی میکردند‪.‬‬
‫به همین ارتباط عبدالحئ حبیبی در اثر خود به نام "خلجیها افغان هسددتند" مینویسدد کدده بددر اسدداس‬
 ‫‪ □ 456‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫معلومات تاریخی و زبانی موجود خلجی همان غلجی امروزی بوده که نام یکددی از اقددوام افغانسددتان‬
‫است‪ .‬ریشه های این در غرچ‪ ،‬غرچدده‪ ،‬غلچدده‪ ،‬سددائر کلمددات تداریخی موجددود بددوده "غ" بدده مددرور‬
‫زمان به "خ" عوض شده است که در نتیجدده غلجدی اشددتباهأ خلجددی تلفددظ شددده اسددت‪ .‬ایددن تغییددر در‬
‫نوشته های قرون سوم و چهارم هجری و بعد آن به مالحظه میرسد‪ .‬او مینویسد که به قول منهدداج‬
‫سددراج (در طبقددات ناصددری‪ ،‬ج اول ص ‪ )۴۲۲‬پددانزده شخصددیت ب دزرگ خلجددی ب داالی هندوس دتان‬
‫حکمروایی کرده و فرهنگ خراسانی و اسالمی را در شمال هندوستان تددا بنگددال گسددترش داده انددد‪.‬‬
‫حبیبی مینویسد تمام این حکمروایان غلجی های افغانستان میباشند‪ .‬او مینویسددد چندددین منطقدده در‬
‫افغانستان هنوز هم خلج نام دارند مانند خلج نزدیددک ارزگددان‪ ،‬خلدج هلمنددد (اسددتخری نیدز از آن یدداد‬
‫کرده است) و خلدج غزنددی کده بدده قددول یداقوت آن را نزدیدک غزنددی در زابلسددتان میدانددد (مددؤزن‬
‫البلدان‪ ،‬ج‪ ،‬ص ‪.)۳۸۱‬‬
‫حبیبی مینویسددد کدده منهدداج سدراج (طبقددات ناصددری ج ا ص ‪ )۴۲۲‬از محددل زندددهگی خلجیهددا در‬
‫اطراف غزنی‪ ،‬گرمسیر و غور یاد آوری میکند امدا از اینکدده ایدن افدراد تددرک بددوده باشدند چیددزی‬
‫نگفته است‪ .‬از جانب دیگر موصوف به وضاحت از سأیر حکمرانهای ترکتبددار بدده نددام تددرک یداد‬
‫آوری میکند‪ .‬حبیبی مینویسد که خلج توسط میرزاها به خل با فتح ل نوشته شده یددک کلمدده بسددیار‬
‫متداول در میان جغرافیا آنها بسیار قبل از نوشتن کتاب "حدود العالم" بدوده اسددت‪ .‬او مینویسددد کده‬
‫ابن خردادبه (‪۸۴۸-۸۴۴‬م) هم از خلجیه یاد کرده است‪ .‬موصددوف از تفدداوت خلجیدده و خلددج ملتفددت‬
‫بوده و میگوید که "اقامتگاه زمستانی ترکهای خرلوخ (خرلیخ) نزدیک تددراز بددوده و در نزدیکددی‬
‫آنها چراهگاههای خلج (خلجیه) قددرار دارد" (المسدالک و الممالددک ص ‪ .)۲۸‬از ایدن بدر میآیددد کدده‬
‫مردمان کوچی خلج آنزمان‪ ،‬همانند عادت امروزی آنها‪ ،‬بجانددب مندداطق گرمسددیر در فصددول سددرما‬
‫کوچ میکردند‪ .‬به قول ابن خردابه این مناطق را جارمیه (جددروم بالدهددوری و منهدداج سددراج)‪ .‬ابددن‬
‫خردابه مینویسدد کدده چراهگاههددای زمسددتانی آنهدا در اینطددرف دریدای آمدو قددرار داشدت (ص ‪.)۳‬‬
‫بعضی از این قبایل کوچی هنوز هم به این مناطق میروند‪.‬‬
‫از نوشته هاییکه به قدرت رسیدن خلجیها را در هندوستان بیان میدارند بر میآید که آنهددا را در‬
‫اواخر قرن سیزدهم میالدی در دهلی یک نددژاد کدامالا متفدداوت از ترکهددا میدانسدتند (پیتدر جکسددن‬
‫‪۲۰۰۳‬م‪ ،‬ص ‪ .)۸۲‬به نظر اوخلجیها در اصل ترک بوده به افغانستان مهداجرت کدرده بودنددد و در‬
‫نتیجة زندهگی طوالنی درمیان افغانهددا و ازدواجهددای مخددتلط بددا آنهدا عددادات و رسددوم افغانهددا را‬
‫کسب کردند‪ .‬خلجیها عادات‪ ،‬رسددوم و فرهنددگ تددازه را بدددربار دهلددی آوردنددد (مارشددال کاونددیش‬
‫‪ ،۲۰۰۶‬ص ‪ .)۲۳۰‬اشیربادی لعل و سریواستوا (‪ ،۱۹۵۳‬ص ‪ )۱۵۰‬مینویسددند کده اشددراف تددرک‬
‫مقیم دهلی به خلجیها با نظددر بددد نگریسددته آنهددا را افغددان میدانسددتند‪( .‬همانجددا ص ‪ ).۹۶‬اشددراف‬
‫دربار دهلی آنها را افغان دانسته و مخالف به تخت نشستن جالل الدین در دهلی بودندد (رادی شددیام‬
‫چور اسیا ‪ ،۲۰۰۲‬ص ‪.)۲۸‬‬
‫یک جغرافیه دان دیگر به نام ابن محمد اصطخری (در حدود سال ‪۹۵۱‬م) مینویسد که خلجهددا یددک‬
‫طایفۀ اتراک (شاید جمع عربی ترک به فتح ت و ر) اند که در زمانه هدای باسددتان بدده مندداطق میددان‬
‫هندوستان و سیستان آمده اند‪ .‬آنها رمههای بزرگ گوسفند داشتند و زبدان ب لباسهددای آنهدا شدبیه‬
‫ترکها بود (مسالک الممالک‪ ،‬ص ‪.)۲۴۵‬‬
‫حبیبی مینویسد که بعضی شرق شناسان غرجیها را بازماندگان یفتلیها میدانند (یک نژاد مخلدوط‬
‫میان یفتلیها و پختها که از زمان ویدی در افغانستان زندهگی کرده اند)‪ .‬به همین ادعددا مددارقورات‬
‫مینویسد که خل یا خوالچی بازماندگان یفتلیها بوده که از آنها در خواالص در منابع سددوری (در‬
‫حدود ‪ ۵۵۴‬ق‪.‬م) یاد شده است‪ .‬متعاقبا ا سفیر زیمارچوس از آنها به اسم خولیاتای یاد کرده است‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪457‬‬

‫بر همین اساس محمد ابن خوارزمی (‪۹۸۰‬م) میگوید خلج و ترک (با فتح ت و فتح ر) های کابجیدده‬
‫از بازماندگان یفتلیها بوده که در تخارستان دارای شهرت زیاد اند (مفتددی العلددوم‪ ،‬ص ‪ .)۷۲‬حبیبددی‬
‫مینویسد کدده در منبددع اصددلی کنجیندده غلددط نوشددته شددده در کتدداب بیهقددی کپچددی اسددت و در طبقددات‬
‫ناصری کوچ نوشته شده و اعراب آن را به قوفها تغییر داده اند‪ .‬در کتدداب ملحقددات شداهنامه کددوچ‬
‫نوشته شده که کلمة امروزی آن در افغانستان "کوچی" است‪ .‬این کلمه از بقایای اسددم کوش=کوشددان‬
‫قرن اول میالدی میباشد‪.‬‬
‫فراموش نکنیم که تمام مؤرخین به خلج و افغانها همیشه باهم اشاره کرده اند و اصلیت و نژاد آنها‬
‫بطور الیتجزأ یکی بوده است‪ .‬ابونصر محمد ابن عبدالجبار عتبدی (‪۱۰۲۳‬م) در تدداریخ یمینددی (ص‬
‫‪ )۲۶‬در رابطه با فتوحات سددبکتگین مینویسدد کدده "افغانهددا و خلددج از سددبکتگین اطاعددت نمددوده و‬
‫ناگذیر شامل اردوی او شدند"‪ .‬این مطلب را ابن اثیر نیز مینویسددد (الکامددل ج ‪ ۸‬ص ‪ .)۳۴۸‬او در‬
‫همانجا مینویسد یعقوب لیث خلجیه و زابل را فتح کرد‪.‬‬
‫مینورسکی به وضداحت مینویسددد کدده خلجیهددا اجددداد غلجددایی هددای امددروزی افغانسددتان میباشددند‬
‫(تبصره های مینورسکی االی حدود العالم‪ ،‬ص ‪ .)۳۴۸‬بارتولددد و هیددگ همددین مطلدب را در دایددرة‬
‫المعارف اسالمی مینویسند‪ .‬بنابر آن عبدالحئ حبیبی نتیجه میگیرد که خلجی یا غلجی به یفتلیها و‬
‫حاکمددان زاب دل رابطدده داشددته ان دد چ دون یفتلیهددا (هیتیلدده عربددی) بدداالی زابلسددتان حکومددت کردنددد‪.‬‬
‫مشخصات چهرۀ آنها که برروی سکه های آنها حک شده به چهرۀ جوانان غلجدایی امددروزی ایددن‬
‫منطقه شباهت دارند مانند بینی های کشیده و چشمان بادامی‪.‬‬
‫شاعر مشهور زبان پشتو خوشحال خان ختک که درسال ‪۱۶۸۸‬م وفددات یافدت در توصدیف سدلطان‬
‫جالل الدین "خلجی" را سلطان جالل الدین "غلجی" نامیده (دیوان خوشحال خان ختددک قندددهار‪ ،‬ص‬
‫‪ )۶۶۹‬مینویسد که‪:‬‬
‫"بیا سلطان جالل الدین په سریر کیناست ‪ -‬چي په اصل کښي غلجی د والیت وو‬
‫بیا له پسه فیروز شاه چي امرا وو ‪ -‬پرورش یې د غلجیو په دولت وو"!‬
‫از "والیت" منظور خوشحالخان سرزمینهای امروزی افغانستان است‪ .‬این مطلب واضددح میسددازد‬
‫که تا زمان خوشحال خان خلجیها را افغان میدانستند نه ترک‪.‬‬
‫بنابر آن حبیبی نتیجه میگیدرد کدده خلجیهددا یددا غلجیهددا بازمانددگان تددرک و غوزهدا کدده در دوران‬
‫اسالمی وارد خراسان شدند نبوده بلکه مربوط به یفتلیهای نژاد آرین میباشند کدده بدده نددام هونهددای‬
‫سفید معروف بوده که در ترکستان و زابلستان زندهگی میکردند که اسمهای اجداد شددان در اسددمهای‬
‫امروزی اقوام مقیم زابل‪ ،‬غلجی‪-‬کوچی=کوشی زنده مانده اسددت‪ .‬بده همددین اسدداس ریشدۀ هفتدال در‬
‫یفتال و یفتلی و ابدالی دیده میشود‪ .‬امروز کلمۀ غلجی در بدخشان بصورت غلچه=غرچه میباشددد‪.‬‬
‫در ادبیات دری این کلمه به معنی یک انسان ساده یا یک فرد کوهستانی میباشد‪ .‬ابو طایب موسددابی‬
‫(سال ‪938‬م) شاعر دربار سامانی میگوید‪ :‬اهر یک غرچه باالتر از صد سال میتواند زندهگی کند‬
‫چرا عرب (پیغمبر) صرف شصت و سه سال زندهگی کرد‪.‬‬
‫مروت خان لودی مینویسد که در حقیقت کوچیهای خلجی یا غلجی در آریانا سابقۀ طوالنی دارنددد‪.‬‬
‫بعضی محققین بر آنند کدده ایددن کوچیهددا همانهددایی اندد کدده قبددل از آمدددن هونیشددهای آریددایی بدده نددام‬
‫اپوکوچیه در کتیبه های هخامنشیها از آنها یاد آوری شده است (بهار‪ ،‬فارسی قدیم‪ ،‬سبک شناسددی‪،‬‬
‫ج ‪ ،۲‬ص ‪ .)۶۷‬مخلوط شدن هونهای سفید آریایی با پختها (پشتونها) یا به عبارۀ دیگر دو شددعبۀ‬
‫شمالی و جنوبی اقوام آریایی در باختر‪ ،‬دره های هندوکش‪ ،‬زابلستان و کابلسددتان یدک پدیددۀ طبیعدی‬
‫محسوب میگردد‪ .‬معلوم نیست که هونهای سددفید یددا یفتلیهدا بدده چده زبددانی تکلددم میکردندد امددا از‬
 ‫‪ □ 458‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫نزدیکی لهجه های هندوکش علیددا‪ ،‬غرچدده‪ ،‬واخددی میتددوان حدددس زد کدده بیشدتر بددا صددداهای پشددتو‬
‫نزدیک اند که در پهلوی‪ ،‬دری‪ ،‬زبان اوستا و سانسکریت پیدددا نیسددتند‪ .‬ایددن هونهددای سدفید یفتلیهددا‬
‫بودند که باالی هندوستان از زابلستان حمله کردند و کشمیر را اشغال کردند‪ .‬یددک کتیبدده سانسددکرت‬
‫مربوط قرن هفتم میالدی که در سال ‪1839‬م در ویهاند نزدیکی اتک در کنار دریای سند یافت شده‬
‫گفته میشود کدده آنهددا افددراد قددوی بودنددد کدده گوشددت میخوردندد و خددود را "توروشدکا" میخواندنددد‬
‫(الکساندر برنس‪ ،‬کابل‪ ،‬لندن‪ ،‬ص ‪ .)۱۹۰‬کلکانه یک مؤرخ کشمیری در کتداب خدود بدده نددام راجده‬
‫ترانگنی (‪1148‬م) در مورد این توروشکاها و جنگهای شدید آنها مینویسد که ایددن افددراد اسددلحۀ‬
‫خود را باالی شانه هاه خود حمل نوده و نیم سر خود را میتراشیدند‪ .‬او مینویسد که شاهان کوشددانی‬
‫کنشکا‪ ،‬هوشکا و جوشکا از همین مردم میباشند‪( .‬راجه ترانگینی به ترجمۀ سر اوریل شتاین لندددن‬
‫‪۱۹۰۰‬م و هند بوهلر ج ‪ ،۲‬ص ‪.)۲۰۶‬‬
‫ضددیا بددارانی مددؤرخ هندددی ( ‪1357‬م) در کتدداب خددود بدده نددام تدداریخ فیروزشدداهی در یددک فص دل‬
‫اختصاصی مینویسد که پادشاهان باید از میان ترکهدا باشددد امددا در مددورد بدده تخددت نشسدتن ملددک‬
‫جالل الدین خلجی مینویسد که برای مردم بسیار مشکل بود که به تخت نشستن یک حلجی را قبددول‬
‫کنند (تاریخ فیروزشاهی ضیآ بارانی صفحۀ ‪ ،۱۷۳‬کلکته)‪.‬‬
‫دلیل دیگری که ثابت میکند خلجیها پشتون هستند این است که در یک کتاب قدیمی نوشته شددده کدده‬
‫زبان خلجیها زبان افغانی (پشتو) بوده است‪ .‬در یک کتاب خطی که در بداب معجدزه هدای سددلطان‬
‫سخی سرور (که مشهور به لخداتا بود و در سال ‪۱۱۸۱‬م وفات کرده و در شدداه کددوت دیدره غددازی‬
‫خان دفن است) به زبان دری توسط یک نویسنده ناشناس نوشته شده آمده است کدده در تدداریخ غزنددی‬
‫به قلم ابو حمید الزوالی آمده است که "کابل شاه خنجل (‪۷۷۹‬م تاریخ یعقوبی) یک پارچه شعر را به‬
‫زبان خلجی به لویک غزنی ارسال کرد‪ '.‬ارزیابی این شددعر نشددان میدهددد کدده بدده زبددان قدددیم پشددتو‬
‫نوشته شده بود که عفته میشود زبان خلجیها بوده است که همان غلجیهای امروزی هسددتند‪ .‬کلمدده‬
‫لویک غزنی در حقیقت همان کلمه لویه یا بزرگ غزنی به زبان پشتو میباشد‪.‬‬
‫فخرالدین مبارکشاه که به نام فخر المدددبر معددروف اسددت و نویسددنده کتدداب معددروف آداب الحددرب و‬
‫سائر کتابها میباشد در کتاب تاریخ هندوستان (‪۱۲۰۵‬م) مینویسد که سربازان قشون قطددب الدددین‬
‫ایبک متشکل از ترکها‪ ،‬غوریها‪ ،‬خراسانیها‪ ،‬خلجیهددا و هندددیها بودنددد‪ .‬ایددن میرسدداند کدده در‬
‫آغاز قرن هفتم هجری ترکها و خلجیها دو قوم متفاوت محسوب میودند‪.‬‬
‫تا زمان بابر بنیان گذار سلسله مغولی هندوستان خلجیها به نام افغانهای خلجدی یدداد میشدددند‪ .‬بددابر‬
‫مینویسد که "ما از کابل به عزم تسخیر مناطق افغانهای خلجی شمال شرق غزنی خارج شدیم و با‬
‫خود یکصد هزار رآس گوسفند و غیره آوردیم (توزک بابری ص ا‪ ،۲۷‬چاپ بمبئ)‪.‬‬
‫منهدداج السددراج از عسدداکر تددرک‪ ،‬خلج دی‪ ،‬غددوری‪ ،‬تاجیددک کدده در خدددمت سددلطان جددالل الدددین‬
‫خوارزمشاه و ملک خان هرات بودند نوشته است که خود میرساند سداکر ترکتبددار از نظددر قدومی‬
‫از عساکر خلجدی جددابوده انددد‪ .‬در تداریخ جهانکشداه جددوینی هددم از موجودیددت خلجیهددا در جنددگ‬
‫پروان و شکست اردوی چنگیز صحبت شده است‪.‬‬
‫در زبان مکالمۀ مردم خراسان (شددهرهای مدرو‪ ،‬نیشدداپور و هددرات) خلجددی را بددا (غ) غلجددی تلفددظ‬
‫میکردند‪ .‬بخش شرقشناسی اکادمی علوم مسکو التاریخ المنصوری نوشتة محمد بن علی همدداوی را‬
‫به زبان عربی از روی یک نسخۀ منحصر به فرد خطی عکاسی و چاپ کرده که در آن از حامیددان‬
‫خوارزمشاه متواتر به نام قلجی یداد گردیددده اسددت‪ .‬از آنجاییکدده در خراسددان و ایددران حددرف (غ) را‬
‫(ق) تلفظ میکنند بنابر آن غلجی را قلجی نوشته اند اما اگر خلجی شنیده بودند نیازی بدده تغییدر تلفددظ‬
‫نبود چون در خراسان خرف (خ) موجود است و نیازی به تغییر تلفظ ندارد‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪459‬‬

‫بر اساس نتیجه گیری حبیبددی "مددا گفتدده میتددوانیم کدده خلجیهدا مربدوط بدده غلجیهددای والیددت زابددل‬
‫افغانستان بوده که اسم اصلی آنها در پشتو غددرزئ یددا کهدزاد میباشدد‪ ".‬بده ایددن اسدداس غددرزئ در‬
‫اسناد تاریخی افغانستان و هندوستان به خلجی و متعاقبا ا غلجی مبدل گردید است‪.‬‬

‫خراسان در عهد هارون الرشید از قول زین االخبار گردیزی‪ ۴۴۳ ،‬قمری‬
‫اسم والیات و حکام آنها (پسران هارون الرشددید) در عهددد هددارون الرشددید خلیفددۀ عباسددی (بددیش از‬
‫هزارسال قبل)‪:‬‬
‫به نقل از زین االخبار گردیزی که در عهد مسعود غزنوی نوشته شده است‪:‬‬
‫‪ )1‬عراق (ایران و عراق امروزی)‪ ،‬یمن و حجاز و برخی از شام – محمد االمین‬
‫‪ )2‬خراسان و ماورالنهر و هند و سند‪ ،‬نیمروز و کابل و زابلستان – عبداله مامون‬
‫‪ )3‬برخی شام‪ ،‬مغرب‪ ،‬آذربایجان‪ ،‬روم‪ ،‬زنج و حبش‪ -‬موتمن‬
‫طوریکه میبینیم ماورالنهر‪ ،‬نیمروز‪ ،‬کابدل و زابلسدتان (از قندددهار تددا کابددل) قلمروهددای خددارج از‬
‫خراسان بودند‪.‬‬
‫چند فرهنگی (‪)Multicultural‬‬
‫افغانهاییکه در غرب زندهگی مددیکننددد بایددد بدده ایددن موضدوع توجدده کننددد‪ 25 .‬جنددوری روز ملددی‬
‫آسترالیا و در حقیقت جشن پیروزی سیاسددتهای چندد فرهنگددی اسدت‪ .‬بنددده چنددین سددال در وزارت‬
‫های مربوط به قبایل وامور اجتماعی در آسترالیا در بخش پالیسددی و ارزیددابی پالیسددیها و برنامددهها‬
‫تجربه کار دارم‪ .‬به ارتباط این موضوع مهم خواستم در اینجا نکاتی چند را با دوستانیکه مجله بددانو‬
‫را تعقیبب نمیکنند در میان بگذارم‪.‬‬
‫بطور ساده اصطالح چند فرهنگددی بیددانگر تنددوع ‪ diversity‬فرهنگددی و قددومی یددک جامعدده اسددت‪.‬‬
‫هرگاه دولتها این تنوع فرهنگی و قومی جامعه را برسمیت شناخته و به دوام آن معتقد باشند‪ ،‬مانند‬
‫کشورهای امریکا‪ ،‬کانادا‪ ،‬ممالددک اروپددای غربددی‪ ،‬آسددترالیا و نیوزیلنددد‪ ،‬سیاسددتهای "پالیسددیهای"‬
‫دولتدددی چنددددگانگی فرهنگدددی "پلدددورالیزم فرهنگدددی" ‪ Cultural pluralism‬و چندددد فرهنگدددی‬
‫‪ multiculturalism‬را طرح و به مدورد اجددرا قددرار میدهنددد‪ .‬سیاسددتهای دولتددی چندد فرهنگددی‬
‫عبدارت از ظددوابط و اقددداماتی انددد کدده دولتهدا در پاسدخ بدده چنددین تنددوع طددرح و عملدی مدیکنندد‪.‬‬
‫دولتهای دموکراتیک این نوع پالیسی را بمنظددور اداره و مدددیریت عواقددب تندوع فرهنگددی بخدداطر‬
‫حفظ منافع فرد و جامعه به مثابه کل طرح و تطبیق میکنند‪.‬‬
‫ابعاد پالیسیهای چند فرهنگی را میتوان چنین خالصه کرد‪:‬‬
‫‪ -‬هویت فرهنگی‪ :‬حق افراد در تبارز میراث فرهنگی خود و سهیم سدداختن آن بددا دیگددران بشددمول‬
‫زبان‪ ،‬مذهب‪،‬‬
‫‪ -‬عدالت اجتماعی‪ :‬حق افراد برای برخورد مساویانه و فرصتهای مساویانه با ایشدان و از میددان‬
‫برداشتن تمام موانع نژادی‪ ،‬قومی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬مذهبی‪ ،‬زبانی‪ ،‬جنسی و محل تولد‪،‬‬
‫‪ -‬مؤثریت اقتصادی‪ :‬نیازمندی بدده تقویددت واسددتفاده مددؤثر از مهارتهددا و اسددتعدادهای تمددام افددراد‬
‫جامعه بدون توجه به پس منظر فرهنگی آنها‪.‬‬
 ‫‪ □ 460‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫محدودیتهای سیاستهای چند فرهنگی‬

‫سیاسددتهای چن دد فرهنگددی کشددورهای پیشددرفته دموکراسددی کدده در بدداال از آنهددا نددام بددردیم دارای‬
‫محدودیتهایی هم میباشد که الزم است به آنها توجه نموده مراعات نمود‪:‬‬
‫‪ -‬تعهد و پابندی به منافع کشور میزبان و آیندۀ آن؛‬
‫‪ -‬تعهد و قبولی سازمانها و ارزشهای اساسی اجتماعی کشور میزبددان‪ ،‬از جملدده قدانون اساسددی‪،‬‬
‫حاکمیت قانون‪ ،‬زبان ملی‪ ،‬مساوات زن و مرد‪ ،‬دموکراسی‪ ،‬تحمل یکدیگر و برابری؛ و‬
‫‪ -‬قبول مسوولیت برای احترام متقابل به افکار و ارزشهای سایر افراد جامعه‪.‬‬
‫اصول چند فرهنگی "مولتی کلچرالیزم" ‪ Multiculturalism‬را نباید با اصول چندگانگی فرهنگدی‬
‫"پلورالیزم فرهنگی" ‪ Cultural pluralism‬یکسان دانست‪ .‬این دو از هم متفدداوت انددد‪ .‬در جوامددع‬
‫که به اصول چند فرهنگی "مولتی کلچرالیزم" وفادار اند فرهنددگ برتدر بطددور رسدمی وجدود ندددارد‬
‫همه در کنار هم حیات دارند که در تیوری کانددادا‪ ،‬آسددترالیا‪ ،‬نیوزیلنددد و بعضدی کشددورهای اروپددای‬
‫غربی شامل این گروه اند‪ .‬در کشوریکه از اصل چندگانگی فرهنگی یا "پلددورالیزم" پیددروی میکنددد‬
‫یک فرهنگ برتر به عنوان فرهنگ رسمی وجود دارد که در کنار خود فرهنگهای کوچکتر دیگر‬
‫را تا جاییکه اصول فرهنگ برتر را نقض نکند قبول دارد مانند کشور ایاالت متحده امریکا‪.‬‬
‫ملیت و تذکره های برقی!‬
‫دوستی در فیسبوک نوشت "بلی آقای خالدی عزیز میپذیرم که اکثریت قوم پشتون است‪ .‬جددای شددک‬
‫هم وجود ندارد ‪.‬‬
‫اما چرا روند تذکره الکترونی را مخطل میسازند چرا خود را در عقب نام افغددان پنهدان مددیکننددد و‬
‫چرا ایجازه نمیدهند که اقدوام دیگددر کدده هویددت شددان را خداونددد داده درج تدذکره الکترونددی کننددد و‬
‫هزاران چرا دیگر ‪....‬؟؟"‬
‫پاسخ من چنین بود‪:‬‬
‫خود را در عقب نام افغان قرار میدهند تا با سایر اقوام برادر کشور همه در عقب ندام ملیدت افغددان‬
‫از حقوق مساوی برخوردار باشددند و هددی قدومی برتددر از قددوم دیگددر نباشددد‪ .‬داشدتن تددذکره تابعیددت‬
‫الکترونیکی یک نیاز اداری و احصاییوی است بخصددوص در کشددورما کدده مجراهددای دیگددری ایدن‬
‫نیاز را نمیتوانند مرفوع نمایند‪ .‬درج هر گونه معلومددات در مدورد شددخص حامددل میبایددد بددر مبنددای‬
‫نیازهای اداری‪ ،‬احصاییوی و سیستم دموکراسی کشور برای معلومددات مددذکور باشددد‪ .‬از ایدن لحدداظ‬
‫تذکره تابعیت را یک وسیله سیاسی ساختن به هر اسم و رسمی خیانت به منافع کشور است‪ .‬در ایددن‬
‫خیانت دو گروه شامل اند اول آنانیکه با درج معلومات ملیت از دید قومی و ضدیت با کلمدده "افغددان"‬
‫از جایگدداه ایدددیولوژیک مخالفددت مددیکننددد و گددروه دوم آنانیکدده بدده درج ملیددت از دیددد قددومی و‬
‫هژمونیستی پافشاری دارند‪ .‬بدده نظدر مددن هددر کسددی کدده تابعیددت افغانسددتان را دارد مطددابق بدده مدداده‬
‫چهارم قانون اساسی "افغان" گفته میشود‪ .‬بنابر آن درج معلومات ملیت در تذکره ها هددی معلومددات‬
‫ضروری مورد نیاز احصاییوی و اداری را فراهم نمیکند‪ .‬اما متأسددفانه گروهدی حددین بحددث بدداالی‬
‫مسوده قانون تذکره های برقی موضوع ملیت را با ضدیت با کلمدده "افغددان" از جایگدداه ایدددیولوژیک‬
‫تذکره های برقی را کامالا جنبه سیاسددی دادنددد و در نتیجده آنانیراکدده بدده درج ملیددت از دیدد قددومی و‬
‫هژمونیستی پافشاری دارند در سنگرهای ایشان آنچنان مستحکم ساختند که بیرون شدن از آن امکان‬
‫پذیر نیست مگر آنکه هردو جانب به یک موقف میانی و منطقی توافق نمایند‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪461‬‬

‫در مورد تاخیر در توزیع تذکره های برقی تا جاییکه من میدانم یددک سلسدله مشددکالت تخنیکددی آن‬
‫تا حال حل ناشده مانده است‪ .‬از جمله موضوع آرشیف کردن ‪ Data backups‬الکترونیکددی وقتدا‬
‫فوقا مصون معلومات شامل دیتابیسها‪ ،‬استفاده از شددبکه امنیتددی مصددون انترنتددی دیتابیسهددا (شددبکه‬
‫فایبر کنونی در کشور شاخه از شبکه فایبر پاکستان را تشکیل میدهدد‪ .‬مطمندا هدی افغددانی نخواهددد‬
‫خواست تمام معلومات خصوصی آنها در اختیار سازمان آی اس آی پاکستان باشد)‪.‬‬
‫دو هویت را در این جا مغشوش نکنید‪ :‬اول هویت قومی اتباع افغانستان که شددامل پشددتون‪ ،‬تاجیددک‪،‬‬
‫هزاره‪ ،‬ازبیک‪ ،‬ترکمن‪ ،‬نورستانی‪ ،‬ایماق‪ ،‬بلوچ میباشد و به گفته شما خدددا داد اسدت و دوم هویددت‬
‫ملی اتباع افغانستان که با یجاد دولت افغانسددتان بده ندام ملدت واحدد "افغددان" شددکل گرفتدده در قددانون‬
‫اساسی کشور درج است و چه بخواهیم و چه نخواهیم تا ایددن کشددور وجددود دارد و نددامش افغانسددتان‬
‫است ملیت همه باشنده گانش"افغان" خواهد بود‪ .‬جهان خارج همه مددا را بدده نددام افغانهددا میشناسددد‪.‬‬
‫بطور مثال در ایران هر هزاره یک "افغان" است و مجمددوع هزارههددا بده گفتدده ایرانیهددا "افاغندده"‪.‬‬
‫حاال هر قدر این فرد هزاره بگوید من هزاره هستم و افغان نیستم ایرانیهددا بددرویش خواهندد خندیددد‪.‬‬
‫تمام اقوام افغانستان به جبر تاریخ و چبر موقعیت جغرافیددایی نداگزیر شدریک روزهددای خددوب و بدد‬
‫این سرزمین برای ابد خواهند بود‪ .‬بنابرآن قبول اسم " افغدان" بدده نددام ملیددت مشدترک مددا در کشدور‬
‫"افغانستان" یک مطلب اختیاری نبدوده اجبددار جغرافیددا و تدداریخ اسددت‪ .‬بنددابر آن ایددن موضددوع نبایدد‬
‫هرگز مجددا مورد سوال و مباحثه قرار بگیرد‪.‬‬

‫مقاله روزنامه هشت صبح در مورد تذکره های الکترونیک‬

‫‪August 28 2015 at 10:16am‬‬
‫تبصره در مورد مقاله "جنجال کاذب قومی بر سر تذکره الکترونیک" منتشره روزنامه هشت صدبح‬
‫چهارشنبه ‪ ۴‬سنبله ‪ - ۱۳۹۴‬نوشته سلیم آزاد"‬
‫در حالیکه نویسنده مقاله میکوشد ظاهراا تحلیل بیطرفانه داشته باشد امدا موضددعگیری ضددد غنددی و‬
‫ضد پشتون او در البالی نوشته هویدا است‪ .‬او میگوید "حکومت بدده فیصددله نهادهددای خددود احتددرام‬
‫نمیگذارد"‪ .‬برای نویسنده و همفکران او چرا این اصل در مورد نتایج انتخابددات و پیددروزی اشددرف‬
‫غنی قابل تطبیق نبود؟ حاال جای تعجب نیست که بدده گفتدده او "‪ ...‬در حکومددت افغانسددتان ندده حددرف‬
‫نهادها بلکه موضعگیری و منافع سیاسی افراد و جناحهای قدرت اهمیددت بیشددتری دارد"‪ .‬در دولتدی‬
‫ک ده تهدددابش بددا نادیددده گددرفتن نتددایج مش دروع رای مددردم و بددر تخریددب و بددی اعتبددار سدداختن نهدداد‬
‫هایقانونی و دموکراتیک دولت و مقامهای در راس آنها بنددا یافتدده و موضددعگیری و منددافع سیاسددی‬
‫افراد و جناحهای قدرت مشخصه آن است‪ ،‬ادامه کار عطا محمد نور به حیث والی بلخ بطور مثددال‪،‬‬
‫توقع غیر از آن صرف موضع گیری اپورچونیستی چیز دیگری نیست‪.‬‬
‫باآنکه شخصا ا درج ملیددت "افغددان" را در تددذکره هددای الکترونیددک از نگداه مددوارد اسددتفاده اداری و‬
‫احصاییوی آن بیلزوم میدانم‪ ،‬اما کسانیکه با درج آن از موضع ایدولوژیک ضد پشتون‪ ،‬ضد افغان‪،‬‬
‫ضد افغانستان مخالفت کردند انتظار نداشته باشند که جامعه پشدتون بده سددادگی تسددلیم شددده و همچددو‬
‫تذکرهها را با پیشانی باز قبول کنند‪.‬‬
‫توشیح عجوالنه قانون تذکره های الکترونیک از جانب ریددیس جمهددور اشددرف غنددی اشددتباه بددود‪ .‬او‬
‫باید با دقت بیشتر به دالیل تاخیر در توشیح آن توسط رییس جمهور کرزی توجدده میکددرد‪ .‬متأسددفانه‬
‫حاال کار از کار گذشته و پروژه توزیددع تددذکرههای برقددی بدددون درج ملیددت "افغددان" عمدالا شکسددت‬
‫خورده و عملی نیست‪.‬‬
 ‫‪ □ 462‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫نویس دنده میگویددد‪" :‬موضددوع تددذکره از پارلمددان گذش دته‪ ،‬شددورای وزیددران آن را پذیرفتدده و سددران‬
‫حکومت هم تاریخ توزیع آزمایشی آن را مشخص کرده بددود‪ .‬امددا بددا قددومی شدددن مسدداله توزیددع آن‪،‬‬
‫بازهم ارگ از فیصلههای خود عقبنشینی کرده و بر جنجالهای موجود دامن زده اسددت‪ ".‬در دری‬
‫ضرب المثلی داریم که میگوید اگر جلو نقص را در نیمه راه هددم بگیددری بدداز هددم فایدده کدرده یددی!‬
‫رییس جمهور غنی حاال متوجه اشتباه خود شده است‪ .‬توزیع تذکره ها بده شددکل فعلددی عمدالا امکددان‬
‫پذیر نیست‪.‬‬
‫جامعه پشتون برای تحقق خواسته های خود نیاز به اغتشدداشهای سددبز و نددارنجی و حملدده بدر ارگ‬
‫ندارد‪ .‬صرف عدم همکاری با این پروژه کافی است‪ .‬جامعه پشتون میتواند با خددودداری از گدرفتن‬
‫تذکره های جدید به شکل فعلی این پروژه را به زباله دان اندازد‪ .‬هرگدداه مخددالفین درج ملیددت افغددان‬
‫در تذکره های برقی حاضر به تجدید نظر باالی موضعگیری خود نباشند بهتر آن است تا دولت ایددن‬
‫پروژه را در شرایط فعلی کامالا حذف کند چون ضررهای آن بیشتر از مزایای آن است‪.‬‬
‫نویسنده پیشنهاد میکند تا داکتر عبداله و جندداح وی لویدده جرگدده قددانون اساسدی را دایددر کنددد تدا اسددم‬
‫افغانستان و ملیت مردم افغانستان را تبدیل کند‪ .‬مگر این آقایددان همانهدایی نبودنددد کدده همیشده "لویدده‬
‫جرگه" را یک مجمع‪ ،‬یک عنصر قبیله یی پشتون نامیددده و دایددر کددردن آن را در شددرایط امددروزی‬
‫بی لزوم میدانستند؟ حاال که منافع ایشان تقاضا میکند جگونه میخواهند از لویه جرگه سددو اسددتفاده‬
‫کنند؟ این آقایان باید بدانند آنچنانکه قدرت سیاسی و نظامی را به کمدک طیددارات بددی ‪ ۵۲‬امریکددایی‬
‫بدستآورده اند و عمالا نشان دادند که حاضدر نیسددتند از مجدداری دموکراتیددک بددا رای مددردم قدددرت‬
‫سیاسی را از دست بدهند‪ ،‬بنابر آن تغییر نام افغانستان و ملیت افغان نیز از مجدداری دموکراتیددک بددا‬
‫رای مردم و یا از مجرای لویه جرگه هرکز امکان پذیر نبوده بهتر است از جددان کیددری و طیدارات‬
‫بی‪ 52‬کمک بخواهند‪.‬‬

‫دستآورد انتخابات ریاست جمهوری سال ‪ ۲۰۱۴‬افغانستان‬

‫این انتخابات برای مردم افغانستان و برای آنانیکه در خارج از کشور جریان را تعقیب کردندد ماننددد‬
‫یک نمایشنامۀ دنباله دار شش ماهۀ بددود کدده تمدام بدازیگران آن نقددش هددای حقیقددی خددویش را بددازی‬
‫کردند‪ .‬این نمایشنامۀ حیات واقعی سیاسی و اجتماعی پرده از چهرۀ بسددیاریها برداشددت و مددردم بددا‬
‫چشمان باز و گوشهای شنوا به سرشددت واقعددی اشدخاص‪ ،‬افددراد‪ ،‬چهرههددا‪ ،‬مهرههددا و گروههددا پددئ‬
‫بردنددد‪ .‬همددة مددا شدداهد شکسددتن نقابهددای دموکراتهدای قالبددی بددودیم و شددناختیم کسددانیرا کدده بدده‬
‫دموکراسی و حکومت قانون و انتخابات تا جایی وفادار اندد کدده منددافع شخصددی و گروهدی آنهددا را‬
‫تضمین میکند و تداوم قدرت دولتی آنها را به خطر نمی اندازد‪ .‬به مجردیکه این منددافع در خطددر‬
‫قرار گرفت حاضر اند قانون اساسی و رای هشت میلیون انسان را بدده سددطل باطلدده بدده اندازنددد‪ .‬مددا‬
‫شاهد ثبوت مقولۀ که میگوید کسانیکه قدرت را با زور تفنگ بدستآورده اند حاضددر نیسدتند آن را‬
‫در پای صندوقهای رای از دست بدهند بودیم‪ .‬کنفرانس بن در سال ‪ ۲۰۰۱‬مشتی میوۀ آفددت رسددیده‬
‫را‪ ،‬به گفتۀ یکی از آگاهان‪ ،‬در کاغذ تحفۀ زیبای دموکراسی بسدته بندددی کددرد و بده ملددت افغانسددتان‬
‫فرستاد‪ .‬در میان این کاغذ تحفه کسانی بودند که هرگز به دیموکراسی و حقوق مددردم بدداور نداشدتند‪،‬‬
‫به حقوق مساوی افراد و اقوام در زیر چتر قانون باور نداشتند‪ ،‬به حقدوق مسدداوی زن و مددرد بدداور‬
‫نداشتند‪ ،‬به حقیقت وجودی کشور خود باور نداشددتند‪ ،‬بدده نقددش کشددور خددود و مددردم خددود در تدداریخ‬
‫باور نداشتند‪ ،‬به رسالت نظام سیاسی مابعد طالبان در کشور باور نداشتند‪ .‬این میوههای گندیدۀ داخل‬
‫کاغذ تحفه در سال ‪ ۲۰۱۴‬به درجۀ عفونت رسیدند‪ ،‬کثافات آنهدا کاغدذ زیبددای تحفدده دموکراسددی و‬
‫حکومت قانون را لکه دار ساخت و بوی گندیدگی و عفونت آنها نه تنهدا بدده مشددام مددردم افغانسددتان‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪463‬‬

‫رسید بلکه در سطح جهانی سبب اذیت مردم گردید‪.‬‬

‫به باور من انتخابددات سدال ‪ ۲۰۱۴‬عیسدوی بدا تمددام مصددارف گددزاف مددالی و رواندی خدود – ملددت‬
‫افغانستان را از لحاظ دانش و آگاهی سیاسی و اجتماعی دهها سال به جلو برد و اعتقدداد مددردم را بدده‬
‫ارزش دیموکراسی واقعی‪ ،‬به دیموکراتهای واقعی بیشتر سدداخت‪ .‬مددردم حاالمیداننددد کدده در میدان‬
‫لباسهای زیبا و گرانبهای آخرین مود روز ایتالوی همان تاریک اندیشددان تفنددگ بدسددت و ظالمدانی‬
‫قرار دارند که بجز منافع شخصی خود به هی اصل دیگری نمیاندیشند‪.‬‬
‫افسانه تقلب انتخاباتی!‬
‫میگویند "تقلب به اندازه ای ظریف انجام داده شده که هی کس آن را تشخیص داده ندده میتوانددد! امددا‬
‫تقل دب‪ ،‬تقلددب گس دترده هس دت اگ در مالیکدده تش دخیص کندده انسددانها خددو نتوانسددت! مددا قبددول نددداریم‬
‫‪...‬مجیب_رحمان"! واقعیت این است که تقلب را شیطان در ذهن شما جابجددا کددرده بدده مالیددک هددی‬
‫ربطی ندارد‪ .‬وقتی یک کاندید قبل از انتخابات بگوید که تنها رقیب انتخاباتی اش "تقلب" اسدت‪ ،‬پددس‬
‫چه انتظاری از چنین کاندید میتوان داشت بجز چسپیدن به اتهام خیالی "تقلددب" در وقددت شکسددت و‬
‫گروگان گرفتن یک ملت! کسی نه کاروان الریهای بیش از یکنیم میلیون رای تخیلددی تقلبددی را دیددد‬
‫ونه کسی توانست آنها را از درون صندوق ها بدده کمددک ‪ ۴۰۰‬ندداظر بینالمللدی بدرون کنددد! چنددین‬
‫کاندیدی را که به پروسة قدانونی و دموکراتیددک انتخابددات بداور و احتدرام نداشددت بایددد از روز اول‬
‫اجازۀ سهمگیری در انتخابات نمیدادند‪ .‬شرم آور این است که بعد از دعوت ‪ ۴۰۰‬ناظر ملل متحد و‬
‫صرف میلیونها دالر پول ملت باز هددم از پروسددة تخنیکددی تفتددیش و باطددل کددردن آرای "تقلبددی" در‬
‫آخرین مرحلۀ آن خارج میشوند تا اصل مشروعیت پروسة را که خود با لجبازی تحمیددل کددرده انددد‬
‫مورد سوال قرار داده از قبول نتایج آن طفره رونددد امددا در عددین حددال بداالی اشددتراک مسدداویانه در‬
‫دولت بعدی‪ ،‬در دولتی که به گفتۀ شان از "تقلب" به میان میآید تا پای مرگ پافشاری میکنند! حاال‬
‫ملت افغانستان و تمام دنیا میداند که چنین کاندیدی و چنین جناحی به هی اصلی پابندی نداشته بجددز‬
‫چسپیدن به قدرت و پس گرفتن پولهای مصرف شده در انتخابات‪ .‬جای طبیعی چنین جنداح سیاسدی‬
‫در ذباله دان تاریخ است!‬
‫برای کسانیکه افسانه ‪ ۳‬میلیون رای گوسفندی در انتخابات در پکتیا را کورکورانه باور کرده انددد و‬
‫کورکورانه تبلیغ میکنند نتایج نهایی انتخابات را در تمام والیات در این جا میگددذارم‪ :‬آرایددی کدده بدده‬
‫نفع اشرف غنی در والیات پشتوننشددین جندوبی داده شددده اسددت چنددین اندد‪ :‬پکتیددا ‪ 307،445‬رای‪،‬‬
‫پکتیکا ‪ 357،173‬رای و در خوست ‪ 388،532‬رای در مجموع سه والیت پرنفدوس جمعدآ کمددی‬
‫بیش از یک میلیون رای به نفع اشرف غنی ریخته شده است‪:‬‬

‫‪Afghanistan 2014 Presidential election final audited results‬‬

‫‪Province‬‬ ‫‪Abdullah‬‬ ‫‪Ghani‬‬ ‫‪Total‬‬ ‫‪Abdullah‬‬ ‫‪Ghani‬‬ ‫‪Total‬‬
‫‪Badakhshan‬‬ ‫‪247,637‬‬ ‫‪64,578‬‬ ‫‪312,215‬‬ ‫‪247,637‬‬ ‫‪64,578‬‬ ‫‪312,215‬‬
‫‪Badghis‬‬ ‫‪88,650‬‬ ‫‪46,702‬‬ ‫‪135,352‬‬ ‫‪88,650‬‬ ‫‪46,702‬‬ ‫‪135,352‬‬
‫‪Baghlan‬‬ ‫‪212,223‬‬ ‫‪172,317‬‬ ‫‪384,540‬‬ ‫‪212,223‬‬ ‫‪172,317‬‬ ‫‪384,540‬‬
‫‪Balkh‬‬ ‫‪224,506‬‬ ‫‪131,259‬‬ ‫‪355,765‬‬ ‫‪224,506‬‬ ‫‪131,259‬‬ ‫‪355,765‬‬
‫‪Bamyan‬‬ ‫‪126,570‬‬ ‫‪40,758‬‬ ‫‪167,328‬‬ ‫‪126,570‬‬ ‫‪40,758‬‬ ‫‪167,328‬‬
‫‪Daikondi‬‬ ‫‪136,779‬‬ ‫‪39,743‬‬ ‫‪176,522‬‬ ‫‪136,779‬‬ ‫‪39,743‬‬ ‫‪176,522‬‬
 ‫‪ □ 464‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫‪Farah‬‬ ‫‪40,133‬‬ ‫‪35,252‬‬ ‫‪75,385‬‬ ‫‪40,133‬‬ ‫‪35,252‬‬ ‫‪75,385‬‬

‫‪Faryab‬‬ ‫‪113,228‬‬ ‫‪217,895‬‬ ‫‪331,123‬‬ ‫‪113,228‬‬ ‫‪217,895‬‬ ‫‪331,123‬‬
‫‪Ghazni‬‬ ‫‪181,791‬‬ ‫‪129,146‬‬ ‫‪310,937‬‬ ‫‪181,791‬‬ ‫‪129,146‬‬ ‫‪310,937‬‬
‫‪Ghor‬‬ ‫‪238,303‬‬ ‫‪90,491‬‬ ‫‪328,794‬‬ ‫‪238,303‬‬ ‫‪90,491‬‬ ‫‪328,794‬‬
‫‪Helmand‬‬ ‫‪18,083‬‬ ‫‪40,943‬‬ ‫‪59,026‬‬ ‫‪18,083‬‬ ‫‪40,943‬‬ ‫‪59,026‬‬
‫‪Herat‬‬ ‫‪325,843‬‬ ‫‪186,118‬‬ ‫‪511,961‬‬ ‫‪325,843‬‬ ‫‪186,118‬‬ ‫‪511,961‬‬
‫‪Juzjan‬‬ ‫‪25,179‬‬ ‫‪104,957‬‬ ‫‪130,136‬‬ ‫‪25,179‬‬ ‫‪104,957‬‬ ‫‪130,136‬‬
‫‪Kabul‬‬ ‫‪422,269‬‬ ‫‪454,296‬‬ ‫‪876,565‬‬ ‫‪422,269‬‬ ‫‪454,296‬‬ ‫‪876,565‬‬
‫‪Kandahar‬‬ ‫‪51,186‬‬ ‫‪268,946‬‬ ‫‪320,132‬‬ ‫‪51,186‬‬ ‫‪268,946‬‬ ‫‪320,132‬‬
‫‪Kapisa‬‬ ‫‪74,364‬‬ ‫‪10,756‬‬ ‫‪85,120‬‬ ‫‪74,364‬‬ ‫‪10,756‬‬ ‫‪85,120‬‬
‫‪Khost‬‬ ‫‪11,628‬‬ ‫‪388,532‬‬ ‫‪400,160‬‬
‫‪Kunarha‬‬ ‫‪25,521‬‬ ‫‪186,697‬‬ ‫‪212,218‬‬ ‫‪25,521‬‬ ‫‪186,697‬‬ ‫‪212,218‬‬
‫‪Kunduz‬‬ ‫‪81,375‬‬ ‫‪110,742‬‬ ‫‪192,117‬‬ ‫‪81,375‬‬ ‫‪110,742‬‬ ‫‪192,117‬‬
‫‪Laghman‬‬ ‫‪16,986‬‬ ‫‪102,556‬‬ ‫‪119,542‬‬ ‫‪16,986‬‬ ‫‪102,556‬‬ ‫‪119,542‬‬
‫‪Logar‬‬ ‫‪8,722‬‬ ‫‪86,567‬‬ ‫‪95,289‬‬ ‫‪8,722‬‬ ‫‪86,567‬‬ ‫‪95,289‬‬

‫‪Nangerhar‬‬ ‫‪91,738‬‬ ‫‪318,348‬‬ ‫‪410,086‬‬ ‫‪91,738‬‬ ‫‪318,348‬‬ ‫‪410,086‬‬

‫‪Nimroz‬‬ ‫‪10,970‬‬ ‫‪20,668‬‬ ‫‪31,638‬‬ ‫‪10,970‬‬ ‫‪20,668‬‬ ‫‪31,638‬‬

‫‪Nooristan‬‬ ‫‪57,193‬‬ ‫‪23,722‬‬ ‫‪80,915‬‬ ‫‪57,193‬‬ ‫‪23,722‬‬ ‫‪80,915‬‬
‫‪Paktia‬‬ ‫‪26,960‬‬ ‫‪307,445‬‬ ‫‪334,405‬‬
‫‪Paktika‬‬ ‫‪47,389‬‬ ‫‪357,173‬‬ ‫‪404,562‬‬
‫‪Panjshir‬‬ ‫‪60,214‬‬ ‫‪4,085‬‬ ‫‪64,299‬‬ ‫‪60,214‬‬ ‫‪4,085‬‬ ‫‪64,299‬‬
‫‪Parwan‬‬ ‫‪124,287‬‬ ‫‪20,044‬‬ ‫‪144,331‬‬ ‫‪124,287‬‬ ‫‪20,044‬‬ ‫‪144,331‬‬
‫‪Samangan‬‬ ‫‪89,141‬‬ ‫‪51,962‬‬ ‫‪141,103‬‬ ‫‪89,141‬‬ ‫‪51,962‬‬ ‫‪141,103‬‬
‫‪Sar-i-pul‬‬ ‫‪62,117‬‬ ‫‪70,830‬‬ ‫‪132,947‬‬ ‫‪62,117‬‬ ‫‪70,830‬‬ ‫‪132,947‬‬
‫‪Takhar‬‬ ‫‪160,218‬‬ ‫‪146,648‬‬ ‫‪306,866‬‬ ‫‪160,218‬‬ ‫‪146,648‬‬ ‫‪306,866‬‬
‫‪Urozgan‬‬ ‫‪6,709‬‬ ‫‪13,922‬‬ ‫‪20,631‬‬ ‫‪6,709‬‬ ‫‪13,922‬‬ ‫‪20,631‬‬
‫‪Wardak‬‬ ‫‪49,281‬‬ ‫‪186,382‬‬ ‫‪235,663‬‬ ‫‪49,281‬‬ ‫‪186,382‬‬ ‫‪235,663‬‬
‫‪Zabul‬‬ ‫‪4,446‬‬ ‫‪55,408‬‬ ‫‪59,854‬‬ ‫‪4,446‬‬ ‫‪55,408‬‬ ‫‪59,854‬‬
‫‪All provinces‬‬ ‫‪3,461,639‬‬ ‫‪4,485,888‬‬ ‫‪7,947,527‬‬ ‫‪3,375,662‬‬ ‫‪3,432,738‬‬ ‫‪6,808,400‬‬
‫‪Percentage‬‬ ‫‪43.6‬‬ ‫‪56.4‬‬ ‫‪100.0‬‬ ‫‪49.60‬‬ ‫‪50.40‬‬ ‫‪100.00‬‬

‫‪http://www.iec.org.af/results/en/runoff Source: IEC of Afghanistan Website:‬‬

‫با در نظر گرفتن آرای تمام والیات اشرف غندی بدا کسددب ‪ 56.4‬درصدد برنددده انتخابددات محسدوب‬
‫گردید‪.‬حاال ببینیم که چه کسی برنده است هرگاه تمام آرای سه والیددت پشتوننشددین خوسددت‪ ،‬پکتیددا و‬
‫پکتیکا را نظر به اتهامات تقلب انتخاباتی را باطل اعالن کنددیم؟ (بدده سدده سددتون راسددت جدددول فددوق‬
‫توجه کنید) اشرف غنی باز هم با گرفتن ‪50.4‬درصد آرا برنددده انتخابددات میباشدد‪ .‬بدده جددول ذیدل‬
‫توجه کنید‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪465‬‬

‫چگونه اشرف غنی میدان سیاست داخلی افغانستان را به رقبا بخشید؟‬

‫اشرف غنی در دو انتخابات اخیر ریاست جمهوری در مقابل عبدللا عبدللا کاندید شورای نظار و‬
‫ائتالف شمال قرار گرفت و با حمایت قاطع ملی گرایان‪ ،‬که از شعارهای قومیگری‪ ،‬پشتون‬
‫ستیزی جدایی طلبی ضد افغانی مشتی ستمیها و هزارستانیها خسته شده اند‪ ،‬و اکثریت خاموش‬
‫جامعه‪ ،‬که هنوز هم دوران حکومت انارشی ربانی‪-‬مسعود و بربریت حزب وحدت را به خاطر‬
‫دارند‪ ،‬و بخصوص با حمایت روشنفکران پشتون تبار‪ ،‬به راحتی در هردو انتخابات پیروز شد‪.‬‬
‫نتیج ٔه این دو انتخابات نه تنها حایز اهمیت زیاد برای کشور بود بلکه یک تحول ستراتژیک در‬
‫بیالنس حاکمیت سیاسی بعد از کنفرانس بن سال ‪2001‬م محسوب میگردید‪ .‬در حقیقت نسل‬
‫جوان روشنفکر توانست با حمایت از یک رهبر اکادمیک غیر جهادی مافیای قومی جهادی‬
‫مذهبی تفنگساالران را با آنهمه سرمایه های بی حساب و ملیشه های مسلح مزدور شان با‬
‫پشتوان ٔه مردم‪ ،‬قلم ودموکراسی در میدان دموکراسی شکست دهد و یک شاهراه درخشان و‬
‫مشخص سیاسی را برای آینده یک افغانستان مترقی پیریزی نماید‪.‬‬
‫مافیای قومی جهادی تفنگساالران و کاسه لیسان شان از این تحول استراتژیک بسیار ناراضی‬
‫بودند‪ .‬بیجهت نبود که عبدللا عبدللا در طرح پیشنهادی "مصالحهٔ ملی" خود برگشت قدرت را به‬
‫مافیای قومی جهادی تفنگساالران پیشنهاد کرد‪ ،‬او در طرح پیشنهادی خود نوشت که "شورای‬
‫عالی رهبری دولت همه شمول‪ ،‬متشکل ازرهبران احزاب تاثیرگذار سیاسی و شخصیت های‬
‫ملی میباشد‪".‬‬
‫بنابر آن الزم بود اشرف غنی به هی قیمتی به این زراندوزان تاریک اندیش که با حاکمیت قانون‬
‫و دموکراسی بیگانه اند اجازه میداد بعد از شکست فاحش انتخاباتی دوباره قدرت سیاسی را از‬
‫راه فشار و تهدید قبضه کنند‪ ،‬بخصوص اینبار که او به عنوان رییس جمهور با تائید جامعه‬
‫جهانی و امریکا حلف وفاداری نیز یاد نموده بود و میتوانست در مقابل فشار دپلوماتیک امریکا‬
‫برای ایجاد حکومت شراکتی ایستادگی نموده ملتی را در حمایت از خود بر انگیزد! اما متاسفانه‬
‫چنین نشد‪ ،‬اشرف غنی راه معامله را انتخاب کرد‪ .‬عبدللا و حامیان شکست خورده او در‬
‫انتخابات قادر شدند با حمایت و فشار دپلوماتیک امریکا با خلق بحران و اعالن حکومت موازی‬
‫بدون آنکه بازداشت و مورد پیگرد قانونی قرار گیرند برعکس دوباره قادر شدند با یک فورمول‬
‫‪ 50/50‬بزور خودرا دردولت جدید اشرف غنی شامل سازند‪.‬‬
‫من هی شکی ندارم که طرح پیشنهادی عبدللا عبدللا در مورد تشکیل "شورای عالی رهبری‬
‫دولت همه شمول‪ ،‬متشکل ازرهبران احزاب تاثیرگذار سیاسی و شخصیت های ملی ‪ "...‬که همانا‬
‫رهبران بدنام و منفور جهادی میباشند از جانب رییس جمهور غنی قبول خواهد شد‪ .‬مگر ندیدیم‬
‫که همین چند روز قبل للا گل مجاهد یکی از قوماندانانهای جهادی که اکنون وکیل در ولسی‬
‫جرگه است با وقاحت پیشنهاد کرد که امنیت شمال به عطا محمد نور داده شود‪ ،‬امنیت غرب به‬
‫تورن اسمعیل خان‪ ،‬امنیت شرق به ظاهر قدیر و امنیت مرکز به خود او‪ .‬در حالیکه هفت سال‬
‫قبل جنرال ظاهر رییس تحقیقات جنایی آنوقت قوماندانی امنیه کابل گفته بود که "اسناد موثق در‬
‫اختیار دارد که للا گل مجاهد‪ ،‬در ترور‪ ،‬اختطاف های مسلحانه و جرایم سازمان یافته در شهر‬
‫کابل دست دارد‪( ".‬خبرگزاری صدای افغان)‪ .‬چگونه چنین متهمی در شش سال حکومت اشرف‬
‫غنی محاکمه وبه سزای اعمالش نرسید که امروز طرح میثاق امنیتی دولت را مسخره میکند و‬
 ‫‪ □ 466‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫میخواهد ارگانهای امنیتی دولت را بدست خود و دیگر شرکای جرمی اش قرار دهند‪ .‬خطر آن‬
‫موجود است که اشرف غنی به این تقاضا هم سر تسلیم فرود آرد!‬
‫در كشور ما‪ ،‬به گفتهٔ فرید بهمن "بیشرف ترین نوع اشرافیت سیاسي میراثي" شکل گرفته است‬
‫(از صفحهٔ فیسبوک فرید بهمن‪ ،‬ششم اپریل ‪2020‬م)‪ .‬مهره های جنگساالر تنظیمی مسلح به‬
‫عشق تبار‪ ،‬دین‪ ،‬مذهب و زبان از سال ‪2001‬م بدینسو قشر همیشه حاضر در قدرت سیاسی را‬
‫تشكیل داده که بخاطر حفظ قدرت سیاسی و ثروتهای چپاول شده قارونی خود از هیچگونه زد و‬
‫بندها و معامله و قرار و مدار دریع نمی ورزند‪ .‬اشرف غنی تمام امکانات آنرا داشت که بعد از‬
‫پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری سال ‪2014‬م با استفاده از امکانات و فرصت ایکه تیم‬
‫انتخاباتی او به همکاری و حمایت بیدریغ ملی گرایان در سراسر افغانستان ایجاد کرده بود‬
‫تشکیل یک حزب ملی گرا را درسراسر کشور تشویق میکرد‪ .‬هست ٔه این تشکل موجود بود و‬
‫حامیان ایدیولوژیک و سر سپرده چنین یک ابتکار همه منتظر بودند‪ .‬پیشنهادهای الزم هم از‬
‫طریق همکاران و استراتژیستهای رییس جمهور به او تقدیم شده بود‪ .‬اما متاسفانه اشرف غنی‬
‫اعتنایی به این پیشنهاد ها نکرد‪ .‬این بی اعتنائی و اغماض در مقابل نیاز به موجودیت یک‬
‫سازمان یا حزب سیاسی که با تشکل و دیدگاه سیاسی ملی به هدف بدست آوردن اکثریت چوکی‬
‫های ولسی جرگه در انتخابات ولسی جرگه اشتراک نماید‪ ،‬نیز از جانب رئیس جمهور اشرف‬
‫غنی نشان داده شد‪ .‬در حالیکه عبدللا عبدللا و شورای نظار به پشتوانهٔ انتخاباتی قومی خود‬
‫کامال وفادار اند‪ ،‬هی اعتنائی از جانب اشرف غنی در این زمینه دیده نشد‪ .‬نتیجه آن شد که‬ ‫ٔ‬
‫ولسی جرگه دربست در اختیار شورای نظار و اتحاد شمال قرار گرفت و آنها هم یک بیسواد‬
‫مطلق را بریاست آن تعیین کردند !‬
‫نتیج ٔه پشت پا کردن به حامیا ن صادق سیاسی و گوش ندادن به هشدار های صاقانه و مکرر آنها‬
‫آنست که متا ٔسفانه بعد از شش سال ریاست جمهوری اشرف غنی‪ ،‬امروز شورای نظار و حزب‬
‫وحدت‪ ،‬و در کل آنچه اتحاد شمال نام گرفته‪ ،‬در صحنه سیاست افغانستان با نفود تر از آغاز‬
‫دوره اول ریاست جمهوری اشرف غنی میباشند! تمام وزرای پیشنهادی عبدللا عبدللا و وزرای‬
‫پیشنهادی همکاران شورای نظار اشرف غنی به راحتی از ولسی جرگه رای اعتماد می گیرند و‬
‫وزرای پیشنهادی اشرف غنی ناکام میشوند‪.‬‬
‫دست آورد های سیاسی رییس جمهور اشرف غنی کدامها اند؟ از دست دادن حمایت ملی گرایان‬
‫صادق‪ ،‬یک حکومت ‪ 50:50‬فیصد به نفع شورای نظار در دور اول و یک حکومت احتمالی‬
‫‪ 70:30‬فیصد به نفع شورای نظار در نتیجه یک معامل ٔه خالف قانون اساسی در دور دوم‬
‫ریاست جمهوری! بر عالوه‪ ،‬یک پارلمان بالنسبه متوازن در دور اول و یک پارلمان ‪70‬فیصد‬
‫به نفع شورای نظار در دور دوم! هرگاه ما نتیجه پروسه صلح با طالبان را در نظر نگیریم‪،‬‬
‫چگونه دولتی را اشرف غنی بعد از ختم دور دوم ریاست جمهوری به حامیان سیاسی خود به‬
‫میراث میگذارد؟‬
‫شش سال تجربه ریاست جمهوری اشرف غنی نشان داد که برای رهبری موثر یک کشور یک‬
‫سیاستمدار قاطع و دور اندیش با ایدیولوژی مشخص الزم است نه یک فرد اکادمیک معامله‬
‫گرخودخواه بدون اعتنا به حامیان سیاسی خود‪ ،‬بدون قاطعیت در تصامیم و بدون اعتقاد به یک‬
‫ایدیولوژی مشخص سیاسی و بخصوص عدم دور اندیشی سیاسی در جهت منافع ملی کشور!‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪467‬‬

‫بخش هفدهم‪ :‬در جستجوی یک نظام موثر اقتصادی‪-‬اجتماعی و سیاسی‬

‫مقدمه‬
‫با آغاز مذاکرات صلح میان تیم مذاکراتی دولت جمهوری اسالمی افغانستان با هیا ٔت تحریک‬
‫طالبان در شهر دوحه در کشور قطر‪ ،‬موضوع چگونگی شکل و محتوای نظام دولتی آینده‬
‫کشور‪ ،‬که طرف توافق دو هیا ٔت مذکور و ملت افغانستان در مجموع باشد‪ ،‬به مهمترین نگرانی‬
‫برای مردم افغانستان مبدل گردیده است‪ .‬در این نوشته شکل و محتوای نظام دولتی احتمالی آینده‬
‫کشور با توجه به تجربه تاریخ معاصر افغانستان و سائر کشورها طرف تحلیل و ارزیابی قرار‬
‫گرفته است‪ .‬در این ارزیابی ایجاد یک نظام سیاسی‪-‬اجتماعی و اقتصادی که سبب تحقق صلح‬
‫پایدار‪ ،‬انکشاف اقتصادی‪ ،‬رفاه اجتماعی‪ ،‬بهبود وضع زندگی و تا ٔمین عدالت اجتماعی برای تمام‬
‫اقوام و قشرهای ملت افغانستان در کوتاه ترین مدت زمانی گردد مورد مباحثه ماست‪.‬‬

‫تحوالت سیاسی هفتاد سال اخیر در افغانستان‬

‫قبل از ده ٔه دموکراسی‬
‫با ختم این ماه یا جنوری سال ‪ 2021‬میالدی‪ ،‬اگر قسمت بود و هنوز زنده بویم‪ ،‬اینجانب هفتاد و‬
‫یک سالگی خودرا تجلیل خواهم کرد‪ .‬نسل ما بشمول کسانیکه ده سال بعد از من تولد شده اند‬
‫امروز نسل کهن سال سنین شصت سال به باالی جامعهٔ افغانستان را تشکیل میدهد که اکثریت‬
‫آنها در داخل افغانستان و یک کتله عظیم آن در جمع دیاسپورای افغان در ممالک مختلف جهان و‬
‫بخصوص کشورهای پیشرفتهٔ اقتصادی غربی زندگی میکنند‪ .‬این نسل شاهد زندهٔ تاریخ معاصر‬
‫کشور اند بخصوص از عصر دههٔ دموکراسی ‪1973-1964‬م دوران سلطنت اعلیحضرت محمد‬
‫ظاهر شاه به اینطرف شرایط زندگی مردم‪ ،‬روشهای حکومتداری و حوادث و چرخشهای‬
‫تاریخی را بخاطر داشته قادر به ارزیابی عینی این شرایط و حوادت میباشند‪.‬‬
‫در آستان ٔه ده ٔه دموکراسی‪ ،‬یعنی ‪ ۵۵‬سال قبل از امروز‪ ،‬با وجود تکمیل پالنهددای پنجسددال ٔه اول‪ ،‬دوم‬
‫و سوم انکشاف اقتصادی‪-‬اجتماعی‪ ،‬افغانستان هنوز هم در قطدار چنددد کشددورکمترین انکشدداف یافتدده‬
‫جهان با اقتصاد دهقانی فرسوده و حد اقل زیربناهای ترانسپورتی‪ ،‬مواصالتی‪ ،‬تولید انددرژی بددرق و‬
‫خدمات اجتماعی مانند معارف عصری و خدمات صحی اساسی و فاقد صنایع تولیدی قددرار داشددت‪.‬‬
‫مردم در تمام دهات کشور که تعداد آن به ‪ 38‬هزار میرسید با نور اریکین و لمپه شب ها را سددپری‬
‫میکردند و از انرژی دوامدار برق بجز از شهرهای کابل‪ ،‬قندهار‪ ،‬هرات‪ ،‬مزارشریف و جالل آبدداد‬
‫در سددایر شددهرها خبددری نبددود‪ .‬در اکثریددت عالقدده داریهددا و ولسددوالیهای کشددور مکاتددب ابتدددائی‪،‬‬
‫بخصوص برای دختران‪ ،‬موجود نبود و مکاتب ثانوی یا لیسه ها که تعددداد مجمددوعی آنهددا از شددمار‬
‫انگشتان دو دست بیشددتر نبودنددد صددرف در شددهرهای بددزرگ موجددود بودنددد‪ .‬بطددور مثددال در شددهر‬
‫هرات که سومین شهر بزرگ کشور بعد از کابل و قندددهار شددمرده میشددد در سددال ‪1965‬م تنهددا دو‬
‫لیسه عمومی برای پسر ها (لیس ٔه سلطان و لیسد ٔه جددامی) یددک لیسد ٔه دختراندده (لیسد ٔه مهددری) و یددک‬
‫دارالمعلمین و یک مدرس ٔه دینی فخرالمدددارس فعددال بودنددد‪ .‬جددای تعجددب نبددود کدده در آنزمددان تعددداد‬
‫باسوادان در جامعه کمتر از ده فیصد‪ ،‬خدمات صحی عصددری بجددز از چنددد شددفاخانه و کلینیددک در‬
‫شهرهای بزرگ در سطح ولسوالیها و دهات اصل موجود نبودند‪ .‬در نتیجه با موجودیت میزان بلنددد‬
‫وفیددات‪ ،‬بخصددوص در میددان کودکددان‪ ،‬و شدداخص بلنددد میددزان وفیددات نددوزادان قبددل از رسددیدن بدده‬
‫یکسالگی به ‪ 200‬نوزاد در هر هزار تولد‪ ،‬طول متوسددط عمددر در افغانسددتان ‪ 38‬سددال و در پایددان‬
‫ترین سطح خود در جهان قرار داشت‪.‬‬
 ‫‪ □ 468‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫نظام سلطنتی مشروطه در دههَ دموکراسی (‪)1973-1964‬‬

‫با معرفی اصالحات در اداره دولت از طریق انفاذ قانون اساسی جدید‪ ،‬تقسیم قدرت دولتی بدده قددوای‬
‫ثالثه‪ ،‬سپردن ادار ٔه حکومت به مردم و معرفی صدراعظمهای غیر خاندانی و تضمین آزادی بیان و‬
‫مطبوعات‪ ،‬شاه کوشید شرایط الزم سیاسی و اجتماعی را برای یددک حکومددت مسددول پاسددخ گددو بدده‬
‫ملت فراهم نمددوده عوامددل سیاسددی و اجتمدداعی بازدارنددده در مقابددل انکشدداف اقتصددادی و اجتمدداعی‬
‫کشور را از میان بردارد‪ .‬بعد از سالها حکومتهای دیکتاتوری هاشم خان‪ ،‬شاه محمود خددان و محمددد‬
‫داوود خان‪ ،‬که قصه های آنرا از زبان پدران و پدرکالنهای خود شنیده بددودیم؛ نسددل مددا در عنفددوان‬
‫جوانی با تدوین و انفاذ قانون اساسی سال ‪1964‬م (‪ ۱۳۴۳‬هجددری شمسددی) بدده یددک سیسااتم دولاات‬
‫ساالطنتی مشااروطه دسددت یافتنددد کدده بدده موجددب آن آزادیهددای سیاسددی‪ ،‬حددق بیددان فکددر و آزادی‬
‫مطبوعات تضمین گردید‪ .‬شاه بددا کسددب موقددف غیرمسددوول و واجددباالحترام در رأس دولددت قددرار‬
‫گرفت و قدرت اجرائیه‪ ،‬مقننه و قضائیه را بدده مددردم واگددذار نمددود و اعضددای خددانواده سددلطنتی را‬
‫مطددابق تعامددل کشددورهای شدداهی دموکراتیددک اروپددایی از احددراز کرسددیهای پددر مسددولیت دولتددی‬
‫صدارت و وزارت ممنوع نمود‪.‬‬
‫در ده سال متعاقددب آن کدده بدده دهددۀ دموکراسددی شددهرت دارد صدددراعظمان متعددددی آمدنددد و رفتنددد‬
‫(دکتور محمد یوسف‪ ،‬محمد هاشم میوندوال‪ ،‬دکتور عبدالظاهر‪ ،‬نوراحمددد اعتمددادی و محمددد موسددی‬
‫شفیق)‪ .‬این دوران همزمان بود با آزادی بیان افکار سیاسی و اجتماعی در مطبوعات و تظاهرات و‬
‫اعتصابات مسلسل و پیهم محصالن‪ ،‬استادان و متعلمین و معلمین و کارکنددان مؤسسددات صددنعتی بدده‬
‫تحریک چپیهای افراطی و راستیهای افراطی‪.‬‬
‫در دهددۀ دموکراسددی‪ ،‬هماننددد هددر کشددور دارای سیسددتم دموکراسددی تددازه پددا‪ ،‬سددالهای بیددداری و‬
‫اوجگیری فعالیتهای سیاسی درافغانستان به حساب میآید‪ .‬دههددا جریددان فکددری و حددزب سیاسددی و‬
‫دهها روزنامه و جریده سیاسی و اجتماعی آزاد غیردولتی عددرض وجددود کددرده زمینددههای تشددکل و‬
‫قوام افکار و جریانات سیاسی را در کشور اعم از چپ افراطی (منجمله خلق‪ ،‬پرچم‪ ،‬شعلۀ جاویددد)‪،‬‬
‫راست افراطی (منجمله سددازمان جوانددان مسددلمان یددا اخوانالمسددلمین کدده بعددداا بدده حددزب اسددالمی و‬
‫جمعیت اسالمی مبدل شدند) و جریانهای میانهرو ملی گرا (مانند افغان ملت‪ ،‬مساوات یددا دمددوکرات‬
‫مترقی) را فراهم آورد‪.‬‬
‫در این زمان بود که در حلقه های روشنفکری کشور الگوهای مختلف انکشاف اقتصددادی‪-‬اجتمدداعی‬
‫در چوکات جهان بینی های متفاوت و متخاصم جهانی وسیعآ مورد مباحثه بود‪.‬‬
‫جهان بینی های متفاوت‬
‫در طول دههٔ دموکراسی چهار تفکر سیاسی‪-‬اقتصادی برای انکشاف کشورهای عقب افتادهٔ‬
‫اقتصادی جهان در مقابل مردم این کشورها قرار داشت‪:‬‬

‫اول ‪ -‬جهان بینی لیبرال دموکراسی بورژوازی‬

‫ممالک غربی در راس ایالت متحده امریکا سیستم لیبرال دموکراسی و اقتصاد سرمایداری‬
‫خصوصی رقابتی بازار آزاد را تجویز کرده کمکهای خودرا به ممالک رو به انکشاف مشروط‬
‫به تعقیب راه بازار رقابتی اقتصاد میکردند‪ .‬اکثریت غربیها عقیده دارند که داشتن آزادیهای‬
‫فردی مهمترین ارزش برای مردم است و در نتیجه مناسبترین سیستم سیاسی و اقتصادی ناگذیر‬
‫آزادی فردی را دربطن خود دارد‪ .‬لیبرالیزم ایدیولوژی نظام سرمایداری است‪ .‬نظریه پردازان یا‬
‫تیوریسن های لیبرال غربی مانند آدم سمیث و دیوید ریکاردو از یک سیستم آزاد اقتصادی "لیسه‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪469‬‬

‫فر لسه پسی" یادآور شده تکامل جوامع بشری را بصورت خطی طوری ترسیم میکنند که گویا‬
‫تمام جوامع بشری بدون توجه به فرهنگهای متفاوت آنها از جوامع اولیه متکی به گروپهای‬
‫انسانی به مثابه واحد اصلی اجتماعی‪-‬اقتصادی‪ ،‬به جوامع پیشرفته متمدن امروزی که در آنها‬
‫فرد واحد اصلی اقتصادی‪-‬اجتماعی است‪ ،‬تکامل میکنند و تمام این افراد تصامیم خودرا در‬
‫زمینه های اقتصادی و سیاسی بطور عاقالنه و منطقی اتخاذ میکنند و با دادن رای خود در‬
‫انتخابات آزاد حکومتهای مسول و خوب را انتخاب میکنند‪ .‬زمانی مارگرت تاچر صدراعظم‬
‫انگلستان اعالم کرد که جامعه یی در کار نیست هرچه است فرد میباشد و خواهان کمترین مداخل ٔه‬
‫دولتها در امور اقتصادی شدند‪.‬‬
‫با توجه به تکامل تمدن مغرب زمین چه کسی میتواند با این برداشت مخالفت کند؟ در طول صد‬
‫سال گذشته موجودیت لیبرال‪-‬دموکراسی اجتماعی‪-‬سیاسی و سیستم سرمایه داری خصوصی‬
‫بازار آزاد اقتصادی‪ ،‬ایاالت متحده امریکا و اروپای غربی را به قله های بلند ترقی و ثروت‬
‫ارتقا ٔ داد‪ .‬در ایاالت متحده امریکا عواید مردم در صد سال گذشته ‪ 30‬چند افزایش یافت و صد‬
‫ها هزا ر نفر از حالت فقر اقتصادی نجات یافتند‪ .‬در عین زمان ابتکارات صنعتی در ساحات‬
‫وسایل مورد نیاز خانواده ها در امریکا سبب ایجاد وسایل ضروری مانند یخچال‪ ،‬موتر‪،‬‬
‫تلویزیون‪ ،‬کمپوتر شخصی‪ ،‬تلفون موبایل و غیره گردید که تسهیالت زیادی را برای خانوارها‬
‫فراهم نموده تبارز خانوار مرفه و ایده آل امریکائی برای سائر کشورهای جهان گردید‪.‬‬
‫اما به گفتهٔ پروفیسور امریکایی ریچارد دی وولف نظام اقتصادی سرمایه داری خصوصی مودل‬
‫امریکا دارای دو نقیص ٔه بنیادی است‪ :‬اول در آن عدم مساوات فاحش در تقسیم عواید موجود‬
‫است به این معنی که عواید مازاد در جامعه عادالنه تقسیم نشده پولدار پولدارتر میشود و خالی‬
‫عایداتی میان یک گروه کم پولداران و اکثریت جامعه روز بروز فراختر میگردد‪ .‬دوم اینکه این‬
‫سیستم از یک بی ثباتی ذاتی رنج میبرد که به موجب آن دوره ها یا سایکل های رونق اقتصادی‬
‫دوره های کساد‪ ،‬رکود و سقوط اقتصادی را در پئ دارد که سبب بیکاری های عظیم میگردد این‬
‫دوره ها در هر ‪ 4‬تا ‪ 7‬سال تکرار میشوند‪ .‬حامیان این سیستم میگویند که سیستم در هر سایکل‬
‫خودرا اصالح میکند در حالیکه این اصالح به قیمت گزافی برای کارکنان و کارگران در‬
‫موسسات صنعتی و تجارتی و خانواده های آنها تمام شده اکثرأ دار و ندار خودرا و مساکن‬
‫خودرا از دست میدهند‪.‬‬
‫با توجه به این معضل ٔه ذاتی سیستم سرمایداری خصوصی فردی بود که در سالهای ‪1930‬م‬
‫برای مقابله به آن دکترین اقتصادی کینزین به میان آمد (جان مینارد کینز) که افزایش تقاضای‬
‫دستجمعی توسط دولت یا مداخله مالی و پولی دولت را برای تقلیل اثرات بزنس سایکل توصیه‬
‫میکند‪.‬‬

‫دوم ‪ -‬جهان بینی سوسیالیستی‬

‫در مقابل سیستم لیبرال دموکراسی و اقتصاد سرمایداری خصوصی نسخهٔ اتحاد شوروی راه رشد‬
‫سوسیالیستی بود‪ .‬در مطبوعات سوسیالیستی و کمونیستی میخواندیم که تمام جوامع بشری بدون‬
‫توجه به فرهنگهای متفاوت آنها‪ ،‬از کمون اولیه به تدریج بدوران های بردگی‪ ،‬فیودالی‪،‬‬
‫سرمایداری‪ ،‬سوسیالیستی و باالخره کمونیستی یک سیر تکامل خطی را طئ خواهند کرد‪ .‬در‬
‫ایران نشرات حزب توده‪ ،‬در افغانستان جریده های سوسیالیستی "خلق" و "پرچم" تعقیب راه و‬
‫تجربه بازار اقتصاد رقابتی کشورهای سرمایداری غربی را راه رشد طوالنی پر رنج و درد‬
‫ترسیم کرده تجویز میکردند که گویا با استفاده از "تجربهٔ گرانبهای کشور شوراها" راه رشد غیر‬
‫سرمایداری را باید تعقیب کرد‪ .‬جریان شعلهٔ جاوید از این هم فراتر رفته چشم به تحوالت انقالبی‬
‫جمهوری خلق چین در قسمت اشتراکی نمودن مناسبات زراعتی داشت که بعد از پیروزی انقالب‬
 ‫‪ □ 470‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫در آنکشور در سال ‪1949‬م نسخهٔ پر خریدار بود‪ .‬جریدهٔ مساوات مربوط به حزب دموکرات‬
‫مترقی محمد هاشم میوندوال از "اقتصاد رهبری شده" انکشاف اقتصادی‪-‬اجتماعی صحبت‬
‫میکرد‪.‬‬

‫سوم ‪ -‬اقتصاد مختلط رهبری شده‬

‫تعقیب راه رشد غیر سرمایداری یا اقتصاد مختلط رهبری شده در کشورهای رو به انکشاف‪ ،‬از‬
‫الجزایر تا هندوستان‪ ،‬نسخ ٔه پرفروشی بود‪ .‬قابل تا ٔمل است که در افغانستان با وجود تغییرات‬
‫سیاسی در سطح ادارهٔ دولت‪ ،‬از زمان قبل از دههٔ دموکراسی تا ختم حکومتهای خلق‪ ،‬پرچم و‬
‫حزب وطن نظام اقتصادی‪-‬تجارتی کشور تغییر اساسی نیافت و همچنان متکی به عوامل اقتصاد‬
‫بازار آزاد در کنار موجودیت تصدیهای دولتی صنعتی‪ ،‬ترانسپورتی و خدماتی ادامه یافت‪.‬‬
‫پروژه های زیربنایی شامل پالنهای انکشاف اقتصادی‪-‬اجتماعی اول‪ ،‬دوم و سوم به کمکهای‬
‫رقابتی اتحادشوروی وقت و ایاالت متحد ٔه امریکا تکمیل شدند‪ .‬در پالن چهارم در ده ٔه‬
‫دموکراسی‪ ،‬توجه بیشتر به توسعهٔ موسسات صنعتی زودرس تولیدی گردید اما کودتای جمهوری‬
‫داوود خان عمر این پالن را کوتاه کرد همچنانکه کودتای هفتم ثور ‪ ۱۳۵۷‬عمر پالن هفت سال ٔه‬
‫داوود خان را کوتاه نمود‪ .‬در حقیقت افغانستان و تمام کشورهای روبه انکشاف بشمول هند‪،‬‬
‫مخلوطی از اقتصاد بازار آزاد و عناصر اقتصاد سوسیالیستی را تعقیب میکردند‪ .‬در تمام این‬
‫ممالک در حالیکه تولید وسایل روزمره صنعتی‪ ،‬زراعت و داد و ستد تجارتی از طریق پروسه‬
‫های بازار آزاد رقابتی فراهم میگردید؛ استفاده از معادن‪ ،‬ذخایر نفت و گاز‪ ،‬تولید انرژی برق و‬
‫خدمات و تجهیزات بندری‪ ،‬خدمات بانکی بطور عمده و صنایع ثقیله مانند ذوب آهن در اختیار‬
‫تصدیهای دولتی قرار داشتند و سرمایگذاری خصوصی داخلی و خارجی در این سکتورها‬
‫ممنوع و یا بسیار محدود بودند‪ .‬دولتها در این کشورها معیارهای انکشافی را طئ پالنهای‬
‫پنجساله طرح و تطبیق میکرد‪.‬‬
‫مشکل اساسی در آن بود که تغییر مالکیت یا مدیریت خصوصی تصدیها به مالکیت و مدیریت‬
‫دولتی (راه رشد غیر سرمایداری) به بهبود و موثریت تولید و ایجاد نو آوریها منجر نگردید و در‬
‫نهایت به کسالت و عقب ماندگی تولید منجر شد و ممنوعیت یا محدودیت سرمایگذاری داخلی و‬
‫خارجی استفاده از معادن‪ ،‬ذخایر نفت و گاز‪ ،‬تولید انرژی برق و خدمات و تجهیزات بندری‪،‬‬
‫خدمات بانکی بطور عمده و صنایع ثقیله مانند ذوب آهن و غیره اقتصاد ملی را از موجودیت‬
‫سرمایه الزم برای انکشاف این سکتورها محروم نمود‪.‬‬

‫چهارم ‪ -‬نظامهای سوسیال دموکراسی‬

‫در کنار یک نظام لیبرال‪-‬دموکراسی‪-‬سرمایداری خصوصی امریکائی که در آن اقتصاد سرمایهٔ‬
‫بزرگ بی باکانه و لجام گسیخته آزمندانه باالی ادار ٔه سیاسی نافذ است و حتی سیستم خدمات‬
‫صحی را پولی ساخته در انحصار خود قرار داده است؛ هستند کشورهایی مانند سویدن‪ ،‬ناروی‪،‬‬
‫دنمارک‪ ،‬آسترالیا‪ ،‬نیوزیالند‪ ،‬هالند وغیره که عدالت اجتماعی سوسیالیستی را با موثریت‬
‫مدیریت خصوصی نظام سرمایداری اقتصاد هماهمنگ ساخته اند‪.‬‬
‫اساسات سوسیال‪-‬دموکراسی شامل آزادی‪ ،‬عدالت اجتماعی و همبستگی میباشند‪ .‬آزادی به معنی‬
‫توا نایی افراد برای زندگی کردن آنطوریکه دلخواه شان است میباشد که آزادانه بتوانند در مورد‬
‫امنیت ما لی‪ ،‬تعلیم و تربیه و امکانات اجتماعی خودشان تصمیم بگیرند‪ .‬عدالت اجتماعی به معنی‬
‫آن است که هر فرد بدون توجه به محل بود و باش‪ ،‬جنس‪ ،‬قومیت و سابقه فامیلی در مقابل قانون‬
‫حقوق و مسولیتهای مساوی داشته باشند و همه از فرصتهای مساوی مستفید گردیده مستمندان به‬
‫یک سیست م بیمه های اجتماعی همگانی دسترسی داشته باشند‪ .‬همبستگی به معنی آن است تا تمام‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪471‬‬

‫جامعه باهم دست بدست داده در بهبود شرایط جامعه همکاری کنند‪ .‬در یک نظام سوسیال‬
‫دموکراسی مردم از سیستم خدمات تعلیم و تربیهٔ همگانی مجانی و هم چنان از خدمات صحی‬
‫همگانی مجانی برخوردار میباشند و همچنان یک سیستم رفاهی بیمه های اجتماعی برای کهن‬
‫ساالن‪ ،‬معیوبین‪ ،‬اطفال و کسانیکه قادر به یافتن کار نیستند موجود میباشد که مصارف آن از‬
‫طریق یک سیستم مترقی مالیات بر عایدات فراهم میگردد‪.‬‬
‫امروز سطح زندگی مردم در کشورهای سوسیال دموکراسی ناروی‪ ،‬سویدن‪ ،‬دنمارک‪ ،‬آسترالیا‬
‫و نیوزیلند درعالیترین سطح جهانی و باالتر از کشورهایی مانند امریکا‪ ،‬انگلستان‪ ،‬فرانسه و‬
‫ایتالیا میباشند‪.‬‬

‫پنجم – دولت و اقتصاد اسالمی‬

‫نمونه های دولتهاییکه خودرا اسالمی میگویند متعدد است‪ :‬از ترکیهٔ امروزی به رهبری رجب‬
‫طیب اردوغان (از مریدان حکمتیار)‪ ،‬عربستان سعودی و امارات متحده تا جمهوری اسالمی‬
‫افغانستان‪ ،‬پاکستان‪ ،‬مالیزیا و اندونیزیا همه خودرا دولتهای اسالمی خطاب میکنند‪ .‬این کشورها‬
‫از نظر ماهیت و شکل نظام سیاسی تفاوت های عظیمی از همدیگر دارند‪ .‬از رژیمهای سلطنتی‬
‫مطلقه موروثی سعودی‪ ،‬امارات‪ ،‬قطر‪ ،‬کویت تا دموکراسی های نوع وست منستر پاکستان و‬
‫مالیزیا و جمهوری های ریاستی ترکیه و اندونیزیا نمونه های متعددی موجود اند که عملکرد آنها‬
‫میتواند مورد توجه مردم ما قرار بگیرد‪.‬‬
‫از احزاب اسالمگرای افغانستان مانند حزب اسالمی و جمعیت اسالمی و همچنان تحریک طالبان‬
‫در مورد سیاستهای اقتصادی آنها مطالب زیادی منتشر نشده است‪ .‬اما اکثرآ ازطرفداران‬
‫آنها میشنویم که آنها میخواهند یک دولت سوچه (خالص) اسالمی در افغانستان برقرار گردد‪.‬‬
‫وقتی از یک دولت سوچه یا خالص اسالمی صحبت میشود ناگزیردانستن موازین و اساسات یک‬
‫اقتصاد خالص اسالمی هم اهمیت پیدا میکند‪.‬‬
‫سوال اساسی این است که اساسات یک اقتصاد اسالمی کدامها اند؟‬
‫سیستم اقتصاد اسالمی شامل اساسات آتی محسوب میگردد‪ :‬در اسالم گفته میشود که خداوند‬
‫انسانها را بدرجات متفاوت ثروتمندی آفریده است تا در روز آخرت از هرکس در مقابل آنچه به‬
‫او داده شده بود پاسخگو باشد‪ .‬در یکی احادیث آمده است که اوالد آدم در روز آخرت بخشیده‬
‫نخواهند شد مگر اینکه او به پنج سوال پاسخ گوید‪ :‬او چگونه زندگی خودرا گذراند؟ جوانی‬
‫خودرا چگونه سپری کرد؟ از کدام راهها او عاید خودرا کسب کرد؟ او چگونه عاید خودرا‬
‫مصرف کرد؟ و اینکه او از دانش خود چگونه استفاده کرد؟‬
‫طوریکه دیده میشود دو سوال در مورد راههای کسب ثروت (مال) و چگونگی مصرف کردن‬
‫ثروت مطرح است‪ .‬هدف آن است که عاید باید از راههای حالل بدست آید و در راههای حالل‬
‫به مصرف برسد ‪ .‬بنابر آن اساسات اقتصاد اسالمی که به هدف ایجاد ثروت‪ ،‬توزیع ثروت و‬
‫حمایت از ثروت نافذ اند شامل یک سلسه موازنین میباشند‪.‬‬
‫اول‪ -‬ایجاد ثروت‬
‫• تولید و تجارت برای مرفوع نمودن نیازمندیهای فرد و جامعه و ایجاد ثروت از طریق‬
‫دست زدن به فعالیتهای تولیدی و تجارتی مشروع برای کسب عاید؛‬
‫• اشتراک هرچه بیشتر مردم در فعالیتهای اقتصادی مشروع تولید عاید؛‬
‫• تا ٔکید باالی مصرف کردن عواید حاصله در مقابل اندوختن ثروت و موضوع مشروعیت‬
‫مصرف کردن؛‬
‫• تا ٔکید باالی ممنوعیت احتکار و مخالفت با اندوختن ثروت و سرمایه‪.‬‬
 ‫‪ □ 472‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫دوم‪ -‬توزیع ثروت‬

‫• توزیع ثروت به منظور تا ٔمین مساوات و عدالت اجتماعی از طریق قوانین میراث‪ ،‬ذکات‪،‬‬
‫صدقه‪ ،‬مصرف در راه خیر و اوقاف عملی میشود‪.‬‬
‫• احکام وراثت یا میراث در اسالم نیز در امرتوزیع ثروت نقش مهم دارند‪.‬‬
‫• هدف از ذکات جلوگیری از اندوختن سرمایه است‪.‬‬
‫• منظور از صدقه دادن عبارت از کمک‪ ،‬دسترسی و اعانه به محتاجان برای تا ٔمین عدالت‬
‫اجتماعی میباشد‪.‬‬
‫• مصرف در راه خیر از طریق اعمار مساجد‪ ،‬اعمار مکاتب‪ ،‬اعمار سرکها و پلها و امثالهم‬
‫عملی میگردد‪.‬‬
‫• اوقاف نیز در امر توزیع ثروت نقش دارند‪ .‬اوقاف از عاید تصدیهای خود فعالیتهای عام‬
‫المنفعه را تمویل میکند‪ .‬بطور مثال در ترکیه از جمله صدها تصدی مربوط اداره‬
‫اوقاف تعادی به فعالیت هایی مانند حمایت از حیوانات خانگی بی صاحب می پردازند‪.‬‬
‫سوم‪ -‬حمایت از ثروت‬
‫حمایت از تجارت و ثروت شامل قوانین و مقررات‪ ،‬تشویق فعالیتهای مشروع و جلوگیری از‬
‫فعالیتهای غیر مشروع مانند مخالفت با ربح یا سود خوری‪ ،‬قمار و قمار خانه ها‪ ،‬فحشا ٔ و‬
‫جلوگیری از فاحشه خانه ها‪ .‬مخالفت و ممنوعیت تولید و تجارت امتعهٔ حرام مانند گوشت خوک‬
‫و محصوالت الکولی‪ .‬اینگونه محدودیتها حدود فعالیتهای اقتصاد اسالمی را مشخص میسازند و‬
‫واضح میکنند کدام فعالیتها مجاز اند و کدام فعالیتها ممنوع و غیر مشروع میباشند‪.‬‬
‫اصول بانکداری اسالمی در سالهای اخیر برای تلفیق و هماهنگ کردن فعالیتهای بانکی عصر‬
‫حاضر با محدودیتهای اقتصاد اسالمی بنیانگذاری شده اند‪ .‬بانکداری اسالمی در حقیقت بانکداری‬
‫اجتماعی است بدین معنی که بان کداری اسالمی در خدمت کمونتی یا اجتماعات انسانی است نه‬
‫در خدمت اقتصاد بازار‪ .‬قروض بانکهای اسالمی به افراد و سرمایگذاریهای بانکهای اسالمی در‬
‫سکتورهای‪ ،‬مسکن و سکتورهای اخالقی اقتصاد صورت میگیرد که ممنوعیت ربح یا دریافت‬
‫سود از قرض دادن پول یکی از اصول آن میباشد‪ .‬دریافت ربح یا سود از قرض دادن پول در‬
‫اسالم ممنوع است‪ .‬اصول بانکداری اسالمی در کشورهای مالیزیا و اندونیزیا و بعضی‬
‫کشورهای عربی رواج یافته است‪.‬‬
‫طوریکه مالحظه میگردد در اسالم انجام فعالیتهای اقتصادی روا است و بدست آوردن عاید‬
‫حالل برای یک مسلمان برای رفع احتیاجات او و خانواده اش یک وظیفهٔ دینی محسوب میگردد‪.‬‬
‫اما تا ٔمین رفاه اقتصادی نباید موضوع‪ ،‬هدف و مقصد فعالیت اقتصادی یک مسلمان باشد‪ .‬کسب‬
‫رزق حالل مورد تاکید دین است و آثار و برکات آن بر کسی پوشیده نیست‪ ،‬اما نباید دور از نظر‬
‫داشت که ثروت دنیوی وسیله رسیدن به سعادت اخروی باید باشد‪ .‬در اسالم فعالیت اقتصادی‬
‫بذات خود یک هدف نه بلکه یک وسیله برای رسیدن به هدف سعادت اخروی محسوب میگردد‪.‬‬
‫در اسالم باالی قناعت و اعتدال تا ٔکید صورت میگیرد و مال اندوزی را عمل ناپسند میپندارد‪.‬‬
‫انسان مسلمان در انفاق و مصرف‪ ،‬نه اسراف مي كند و نه سخت گیري‪ ،‬بلكه میانه این دو را‬
‫برمي گزیند‪ .‬از یك سو‪ ،‬نیازهاي انسان گوناگون است و به دلیل محدودیت ها نمي تواند تمام آن‬
‫را به بیشترین مقدار برآورده سازد‪ .‬ازاین رو‪ ،‬به نیازهاي گوناگون خود باید در حد اعتدال‬
‫رسیدگی كند‪ .‬از سوي دیگر‪ ،‬بیشتر امكانات و منابع مادي‪ ،‬محدود است و زیاده روي در‬
‫مصرف‪ ،‬محرومیت دیگران را به همراه خواهد داشت‪ .‬در كنار این دو نكته باید دانست سالمت‬
‫و نشاط انسان و پرداختن به جنبه هاي دیگر زندگي به ویژه امور معنوي نیز نیازمند مصرف‬
‫معتدالنه است‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪473‬‬

‫قرآن مجید به تناسب بحث دنیاپرستى پیشوایان یهود و نصارى‪ ،‬به ذکر یک قانون کلى در مورد‬
‫ثروت اندوزان پرداخته‪ ،‬مىگوید‪ :‬کسانى که طال و نقره را جمعآورى و پنهان مىکنند و در راه‬
‫خدا انفاق نمىنمایند‪ ،‬آنها را به عذاب دردناکى بشارت ده! ( آیه ‪ ۳۴‬از سوره مبارکه توبه )‪.‬‬
‫مطابق به احکام قرآنی‪ ،‬با کسب رزق حالل و اهتمام بر دستگیری از نیازمندان و انفاق است که‬
‫می توان به سعادت واقعی رسید و از فرصتی که خدای متعال در اختیارما قرار داده است نهایت‬
‫استفاده را داشته باشیم‪ .‬از نظر قرآن‪ ،‬فریفته شدن به مال و فرزند و مالک ارزش قرار دادن آن‪،‬‬
‫نشانه جهل و بیخردی است‪(.‬مومنون‪ ،‬آیات ‪ 55‬و ‪ .)56‬از نظر قرآن مجید‪ ،‬کاربرد مال و‬
‫ثروت تنها در دنیا است و اگر ارزش و اعتبار نسبی به آن قائل است (آل عمران‪ ،‬آیه ‪ )116‬در‬
‫همین دنیا و برای اهداف آفرینش و به کار گیری آن در مسیر رضایت الهی با اعمال صالح است‬
‫(سباء‪ ،‬آیه ‪)17‬؛ وگرنه در آخرت مال و ثروت و حتی فرزند هی نفعی برای افراد ندارد و‬
‫موجب رهایی شخص از گرفتاری نخواهد شد‪( .‬شعراء‪ ،‬آیات ‪ 69‬و ‪88‬؛ آل عمران‪ ،‬آیات ‪ 10‬و‬
‫‪11‬و ‪116‬؛ توبه‪ ،‬آیه ‪ .) 68‬قرآن مجید بارها تاکید دارد که مال و ثروت همانند فرزندان‪،‬‬
‫زینتهای زندگی دنیوی است و نباید برای آن اصالتی قائل شد؛ زیرا مال و ثروت در آخرت‬
‫هی معنا و مفهومی ندارد‪(.‬کهف‪ ،‬آیه ‪46‬؛ همزه‪ ،‬آیات ‪ 3‬و ‪.)4‬‬
‫از نظر قرآن‪ ،‬کسانی که مال و ثروت و زندگی دنیوی برای آنها اصالت دارد‪ ،‬آرزوی ثروت‬
‫دارند و آن را به عنوان ارزش مطلق دانسته و مالک سنجش و ارزشگذاری کرامت خود و‬
‫دیگران در دنیا و حتی آخرت قرار میدهند و با چنین گمانی به تکاثر اموال و گردآوری و‬
‫شمارش آن مشغول میشوند‪( .‬قصص‪ ،‬آیات ‪ 76‬و ‪79‬؛ همزه‪ ،‬آیات ‪ 3‬و ‪4‬؛ بقره‪ ،‬آیه ‪ 247‬و‬
‫آیات دیگر) از همین رو تمام تکیه و همت آنها به مال اندوزی و جمع ثروت و قدرت است؛ در‬
‫حالی که ثروت و قدرت‪ ،‬آنها را از عذابهای الهی دنیوی و اخروی نجات نمیدهد‪(.‬کهف‪ ،‬آیه‬
‫‪34‬؛ آل عمران‪ ،‬آیات ‪ 10‬و ‪11‬؛ توبه‪ ،‬آیات ‪ 68‬و ‪69‬؛ مسد‪ ،‬آیات ‪ 1‬و ‪ .)2‬آموزههای قرآنی‬
‫تاکید دارد که انسان در فعالیتهای اقتصادی اصل را بر صداقت و درستکاری گذاشته و کمتر به‬
‫گردآوری اموال به هر شکلی بیندیشد؛ زیرا درستکارى اقتصادى‪ ،‬داراى ارزشى بهتر از داشتن‬
‫مال و دارایى و تکاثر آن به هر شکل و شیوهای است‪( .‬اسراء‪ ،‬آیه ‪.)35‬‬

‫نواقص اقتصاد اسالمی‬

‫برداشت های قناعت‪ ،‬اعتدال‪ ،‬تکذیب زراندوزی‪ ،‬عدم اهمیت مال و دارایی دنیوی در عمل در‬
‫طول تاریخ جوامع اسالمی تعداد زیادی را به گوشه گیری از فعالیتهای دنیوی و صوفیگری‬
‫تشویق کرده است‪ .‬بدین گونه این برداشت خاص اسالم که فعالیت اقتصادی بذات خود یک هدف‬
‫نه بلکه یک وسیله برای رسیدن به هدف سعادت اخروی محسوب میگردد نه رفاه دنیوی‪،‬‬
‫زیربنای اختالفات با نظام اقتصادی کشورهای مغرب زمین را تشکیل میدهد‪.‬‬
‫جمهوری داوود خان و آغازبیثباتی سیاسی در افغانستان (‪1978-1973‬م)‬
‫کودتای ‪ ۲۶‬سرطان سال ‪1973( ۱۳۵۲‬م) سردار محمد داوود آخددرین صدددراعظم خاندددانی دوران‬
‫ماقبل دهد ٔه دموکراسددی بدده سددقوط دولددت شدداهی مشددروطه محمددد ظاهرشدداه‪ ،‬انحددالل قددانون اساسددی‬
‫دموکراتیددک و خددتم دهددۀ دموکراسددی انجامیددد‪ .‬ایددن کودتددا بددا آنکدده بددرای پددنج سددال بدده تظدداهرات و‬
‫اعتصابات محصلی در شهرها خاتمه داد و یک دوران ثبات دولتی را به میددان آورد‪ ،‬امددا در نهایددت‬
‫با ختم خونین خود در اثر کودتای هفتم ثور‪ ۱۳۵۷‬هجری شمسی (اپریددل ‪1978‬م)‪ ،‬سددر آغدداز یددک‬
‫دوران طوالنی بیثباتی سیاسی و امنیتی در کشور گردید که تا امروز ادامه دارد‪.‬‬
‫کودتای ‪ ۲۶‬سرطان ‪ ۱۳۵۲‬سردار داوود خان جلو تکامل دموکراسی پارلمانی‪ ،‬آزادیهددای سیاسددی‬
 ‫‪ □ 474‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫و اجتماعی و مطبوعات آزاد را گرفت و با پیروی از نظامهددای ملددی گددرای جمهددوری مطلقدده انددور‬
‫سادات در مصر‪ ،‬بومیدین در الجزایر‪ ،‬اسد در سوریه و صدام حسین در عراق‪ ،‬منجددر بدده اسددتقرار‬
‫یک دولت جمهوری غیر انتخابی یکنفره گردید‪.‬‬
‫سردار محمد داود خان بعد از احراز قدرت سیاسی در اولین بیانیه رادیویی خویش در رابطه به‬
‫شکل نظام سیاسی گفت "من برای سعادت اینده وطن خود جز قایم ساختن یک دموکراسی واقعی‬
‫و معقول که ا ساس ان بر خدمت به اکثریت مردم افغانستان برقرار باشد راه دیگری سراغ نداشتم‬
‫و ندارم به نظر بنده تهداب چنین یک وضع اجتماعی تامین کامل حقوق مردم و اعتراف کامل به‬
‫اصل حاکمیت ملی است که باید به دو اصل فوق ظاهر و یا پوشیده خلل وارد نشود"‪.‬‬
‫اظهارات فوق که انعکاس نیت پاک و احساس میهن پرستانه محمد داود بود نباید مورد سوال‬
‫قرار داد‪ ،‬اما نسبت عوامل معین که شاید عدم تکوین و رشد سیاسی و بیسوادی گسترده در‬
‫جامعه ویا هم مصلحت زمان باشد سردارمحمد داود خان انچه در مورد دموکراسی و حاکمیت‬
‫ملی دراول تعهدکرده بود حین تدوین قانون اساسی طفره رفت ارزیابی مواد مبنی بر وظایف و‬
‫صالحیت های ریس جمهور در قانون اساسی حوت ‪ 1355‬جمهوری افغانستان نشان میدهد که‬
‫بیشترین صالحیت در مقام ریاست جمهوری که خود در ان قرار داشت متمرکز شده بود‪.‬مسلم‬
‫است که ملت و مردم از طریق نماینده گان یعنی اعضای پارلمان یا ولسی جرگه در حاکمیت‬
‫کشور سهم میگیرند اما در قانون اساسی حوت ‪ 1355‬جمهوری محمد داود حکومت مکلف به‬
‫اخذ رای اعتماد از پارلمان یا ولسی جرگه نبود‪،‬ولسی جرگه یا شورای ملی نمیتوانست از‬
‫حکومت یا اعضای کابینه سلب اعتماد نماید ‪،‬با این اساس مردم نمیتوانست از طریق نماینده خود‬
‫در اداره کشور سهم بگیرد و اراده خود را در حاکمیت دولتی تمثیل نماید ‪.‬تعیین ‪،‬برطرف‬
‫ساختن و قبول استعفای مامورین ریس جمهور و اعضای کابینه طبق ماده (‪ )87‬و قسمت‬
‫یازدهم ماده قانون اساسی از وظایف وصالحیت های ریس جمهور به شمار میرفت ‪.‬از همین‬
‫جهت ماده ‪ 21‬قانون اساسی جمهوری افغانستان که حکم میکرد"حاکمیت ملی در افغانستان به‬
‫مردم تعلق دارد "عمال تحت سوال قرار میگرفت‪.‬‬
‫در قانون اساسی محمد داود خان جز حزب انقالب ملی که مربوط به سردار محمد داود بود سایر‬
‫احزاب اجازه فعالیت نداشتند ‪ .‬این موضوع در ماده چهلم قانون اساس چنین توضیح گردیده‬
‫است‪.‬‬
‫" به خاطر روشنی خواست های اجتماعی و تربیت سیاسی مردم افغانستان تا زمانیکه این ارزو‬
‫براورده میشودو به شد طبیعی خود میرسد تحت رهبری حزب انقالب ملی که بناد گذار و پیش‬
‫اهنگ انقالب ملی و مترقی ‪ 26‬سرطان مردم افغانستان است در کشور صرف سیستم یک حزبی‬
‫مستقر میباشد‪ ".‬بدین ترتیب از نظر سردار محمد داود خان تا زمانیکه جامعه افغانستان به رشد و‬
‫پخته گی معین سیاسی میرسد برای دولت افغانستان شکل حکومتی یک حزبی را برگزیده بود‪.‬‬
‫صرف نظر از آرزوهای داوود خان برای پیشرفت اقتصادی کشور‪ ،‬نتایج این کودتا از لحاظ‬
‫سیاسی و امنیتی و پیشرفت اقتصادی و اجتماعی کشور فاجعه بار بوده اند‪ .‬عواقب فاجعه بار‬
‫کودتای داوود خان‪ ،‬که نقطهٔ چرخش سیاسی در تاریخ افغانستان است‪.‬‬
‫کسانیکه حقوق و آزادیهای دوره دموکراسی‪ ،‬آزادی مطبوعات‪ ،‬استقاللیت قوهء اجراییه‪ ،‬قوهء‬
‫مقننه و قویهء قضاییه و سیستم مشروطه پارلمانی قدرت دولتی را محکوم کرده شرایط بحران‬
‫امروزی را ناشی از آن آزادیها میدانند باید بدانند که به حکم روند طبیعی تکامل سیاسی و‬
‫اجتماعی و اقتصادی جوامع بشری ملتها دیر یا زود این آزادیها را میخواهند و بدست می آورند‬
‫و کسانیکه این آزادیها را از مردم سلب میکنند در هر فرهنگ و قاموس سیاسی به عنوان‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪475‬‬

‫دیکتاتور شناخته میشوند! کودتای ‪ ۲۶‬سرطان ‪ ۱۳۵۲‬در عمل نظام شاهی مشروطه متکی به‬
‫دموکراسی پارلمانی را ساقط کرد و بجای آن یک نظام حاکمیت مطلقه سیاسی را نصب کرد و‬
‫اسم آنرا جمهوریت گذاشت تا حدیکه دورنمای سیاسی آن نیز یک دیکتاتوری یک حزبی (حزب‬
‫انقالب ملی) بدون آزادی مطبوعات و دموکراسی را نوید میداد‪.‬‬
‫در اخیر داوود با وعدههای کمکهای هنگفت اقتصادی شاه ایران‪ ،‬رییس جمهور مصر و عربستان‬
‫سعودی‪ ،‬کوشید افسران و عناصر چپی را‪ ،‬که خود عامل به قدرت رسانیدن او بودند‪ ،‬از دولت‬
‫خارج کرده و حساب خود را با حزب دموکراتیک خلق تصفیه نماید‪ .‬این عمل موجب سقوط او و‬
‫به قدرت رسیدن ح‪.‬د‪.‬خ‪.‬ا در کودتای هفت ثور ‪ ۱۳۵۷‬گردید‪.‬‬

‫دولت جمهوری دموکراتیک (‪1992-1978‬م)‬

‫د ولت جمهوری دموکراتیک افغانستان برای چهارده سال‪ ،‬از هفتم ثور ‪ ۱۳۵۷‬هجری شمسی‬
‫معادل ‪ 27‬اپریل ‪ 1978‬تا هشتم ثور ‪ ۱۳۷۱‬یا ‪ 28‬اپریل سال ‪1992‬م در قدرت بود‪ .‬در این‬
‫مدت چهار رهبر حزب دموکراتیک خلق در مقام رییس دولت و منشی عمومی حزب‬
‫دموکراتیک خلق دولت را رهبری نمودند که عبارت بودند از‪ :‬نورمحمد تره کی‪ ،‬حفیظ للا امین‪،‬‬
‫ببرک کارمل و داکتر نجیب للا‪.‬‬
‫گرو ههای پرچم و خلق‪ ،‬که صاحبمنصبان وابسته به آنها در پیروزی کودتای سردار محمد داوود‬
‫خان نقش اساسی داشتند خودرا جانشین منطقی رژیم کودتای داوود خان میدانستند‪ .‬بعد از اتحاد‬
‫مجدد پرچم و خلق‪ ،‬که به تحکیم حزب دموکراتیک خلق افغانستان و صفوف آنها منجر شد‪،‬‬
‫برای بدست گر فتن قدرت آمادگی گرفتند‪ .‬در نتیجه با اولین فرصت که داوود خان با زندانی‬
‫نمودن رهبران این حزب بتایخ ششم ثور فراهم کرد‪ ،‬افسران وابسته به حزب دولت جمهوری‬
‫داوود خان رابتاریخ هفتم ثور سال ‪ ۱۳۵۷‬ه ش مطابق ‪ 27 April 1978‬ساقط کردند‪.‬‬
‫آیا حزب دموکراتیک خلق به برنامه خود وفادار بود؟‬
‫با آنکه مبنای فکری حزب دموکراتیک خلددق افغانسددتان را ایدددئولوژی مارکسددیزم‪-‬لنینیددزم تشددکیل‬
‫داده و از الگددوی حکومتددداری و سیاسددتهای حددزب کمونیسددت اتحدداد شددوروی پیددروی و حمایددت‬
‫میکرد‪ ،‬در نشرات خود در طول دوران دهه دموکراسی‪ ،‬سیستم دموکراسی پارلمانی و راه رشددد‬
‫غیر سرمایداری اقتصاد را به حیددث برنامدده خددود تبلیددغ میکددرد‪ .‬در مدددت کوتدداهی بعددد از بدسددت‬
‫گددرفتن قدددرت خلقیهددا و پرچمیهددا بدده عددوض وفدداداری بدده آنچدده خددود در دهد ٔه دموکراسددی تبلیددغ‬
‫میکردند‪ ،‬با تطبیق الگوی انقالب اکتددوبر و ایجدداد سدداختمان سیاسددی حددزب‪-‬دولددت مطددابق آن مؤفددق‬
‫شدند تمام اقشار جامعه را برضد خود قرار دهند و باالخره با دعوت از مداخلۀ اتحاد شوروی‪ ،‬یددک‬
‫مبارزه ایدیولوژیک را به جنگ آزادیبخش ملی مبدل سازند‪.‬‬
‫اخیراا فرید مزدک معاون داکتر نجیب للا در مصاحبة با بی بی سی اظهار داشت‪" ،‬ای کدداش حددزب‬
‫دموکراتیک خلق افغانستان به قدرت نمیرسید"‪ .‬به نظر من آرزوی منطقی نیسددت بایددد میگفددت کدده‬
‫رهبری حزب با از دست دادن یک فرصت تاریخی برای ایجاد یک جامعة واقعددی دموکراتیددک کدده‬
‫در نشرات حددزب همیشدده مددنعکس میگردیددد‪ ،‬از جملدده ایجدداد پلددورالیزم سیاسددی‪ ،‬تحقددق آزادیهددای‬
‫دموکراتیک به مردم منجمله آزادی بیان و ایجاد سازمانهای اجتماعی‪ ،‬به صفوف خددود و بدده مددردم‬
‫افغانستان خیانت کردند و الگوی دیکتاتوری اتحاد شوروی را در عوض تطبیق کددرد و بددا شددوروی‬
‫یکجا به زبالهدان تاریخ فرو رفت!‬
 ‫‪ □ 476‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫بعد از خروج قوای اتحاد شوروی از افغانستان در سال ‪۱۹۸۹‬م و قطددع کمکهددای اقتصددادی آنهددا‬
‫دولت داکتر نجیب للا سه سددال دوام آورد و در ایددن سدده سددال توانسددت مؤفقاندده از سددقوط دولددت بدده‬
‫دسددت مجاهدددین جلددوگیری کنددد و بدداالخره بددا خددتم منددابع مددالی‪ ،‬عدددم تحقددق یددک توافددق سیاسددی بددا‬
‫گروههای مجاهدین برای ختم جنگ و ایجاد یک دولت ملی‪ ،‬دوام دولت امکان نداشته جبراا آمدداده بدده‬
‫تسلیمی قدرت به مجاهدین گردید‪ .‬داکتر نجیب للا در آخرین اجددالس کابیندده از خددتم منددابع مددالی بدده‬
‫وزرای خود اطالع داد و با شکست کوششهای او برای رسیدن به یک توافددق سیاسددی در ژنیددوا بددا‬
‫گروههای مجاهدین به آخر کار دولت خود رسیده بود از این جهت به رفقا و وزرای خود اجددازه داد‬
‫تا در مورد سرنوشت آینده خود تصمیم بگیرند و خود نیز خواست تا به دهلی نزد فامیل خود بددرود‪،‬‬
‫اما ملیشههای دوستم که امنیت میدان هوایی کابل را بدده دسددت داشددتند از پددرواز او جلددوگیری کددرده‬
‫موصوف ناگذیر به دفتر ملل متحد در کابل پناهنده شد‪.‬‬
‫با اعالن خاتمه کددار حکومددت بده مجلددس وزرا و متعاقبدا ا ناکددامی داکتددر نجیددب للا بددرای خددروج از‬
‫کشور‪ ،‬بیجهت نیست که رفقا و وزرای دولت نجیب للا در مورد آیندة خود‪ ،‬خود تصمیم گرفتنددد و‬
‫هر که به راهی رفت‪ .‬در این بحبوحه جانبداری فرصتطلبانه جنرال عبدالرشید دوستم از احمد شاه‬
‫مسعود و تسلیمی دولت و نیروهای نظامی داکتر نجیب للا توسط تعدادی عناصددر پرچمددی دولددت او‬
‫مانند وکیل‪ ،‬فرید مزدک‪ ،‬جنرال نبی عظیمی‪ ،‬جنرال علومی و غیره در سال ‪۱۹۹۲‬م‪ ،‬به احمد شدداه‬
‫مسعود و حزب جمعیت فرصت داد تا با نادیده گرفتن توافقات میان گروههای مجاهدددین تمددام قدددرت‬
‫را به دست گرفته حاکم مطلق گردند‪.‬‬
‫افغانستان سال های دهه ‪ ۱۹۷۰‬هرچند فقیر و بی بهره از مساوات بود‪ ،‬اما از آنگونه تمرکز‬
‫زراعت ‪ ،‬به طور مثال‪ ،‬همچون عصر پیش از انقالب های چین و مکزیکو رنج نمی برد‪.‬‬
‫همانگونه که «جاناتان ستیل» تشریح می کند‪ ،‬دهاقین غالبا «حلقه ها و پیوندهای مذهبی‪ ،‬قومی‬
‫و خانوادگی با مالکان زمین داشتند و حاضر نبودند که از اقتدار آنان سرپیچی کنند»‪ .‬جامعه‬
‫روستائی که همواره نسبت به کابل به گونه ای خودمختار بود‪ ،‬با حاکمیت حزب دموکراتیک‬
‫خلق احساس می کرد که دستخوش تهدید است‪ .‬ناگزیر رفته رفته به مقاومت مسلحانه روی آورد‬
‫و به احزاب اسالمگرا پیوست که در دوران سرکوبی داوود خان به پاکستان گریخته بودند‪.‬‬
‫حزب دموکراتیک خلق افغانستان در حالیکه از آغازین روزهای حیات خویش‪ ،‬مظالم حکومت‬
‫های پیشینه را نکوهش می کرد‪ ،‬استبداد و گونه های دیده شدۀ آن را محکوم می کرد‪ ،‬اما همین‬
‫حزب همزمان با تبلیغاتی که در این زمینه داشت‪ ،‬به عوض آنکه اعمال جفاآمیز خود را منشأ‬
‫بروز ناهنج اری ها ارزیابی کنند‪ ،‬مخالفین شوروی را محکوم کردند‪ .‬گویی مخالفین شوروی هم‬
‫از خدا بروز چنان روزی را مطالبه می کردند تا اسباب مشغولیت نظامی برای شوروی و‬
‫حکومت جمهوری د‪ .‬ا با بهره برداری های مختلف سیاسی و "ایدیولوژیک" مساعد شود‪.‬‬
‫دیکتاتوری و مظالم اعمال شده از طرف دولت یک بار دیگر به این تجربۀ گرانبها و نتیجه گیری‬
‫برای کشور ما افزوده است که نظام یک حزبی و متکی به بیگانگان‪ ،‬ظلم مضاعف را در حق‬
‫مردم یک جامعه اعمال می کند‪.‬‬
‫عبدللا نایبی یکی از تیوریسن های پرچمی اخیرآ در وبسایت "حزب نوین مردم افغانستان" زیر‬
‫عنوان مقالهء "انحطاط جامعهء افغانی" در مورد عوامل ناکامی حزب دموکراتیک خلق افغانستان‬
‫بخصوص عوامل داخلی حزب مینویسد‪ ..." :‬این جا روی کاستیهای سرشتی حزب مکث میکنم‬
‫که چگونه در امتداد چهارده سال حاکمیتش نقش بارزی را (خواسته یا ناخواسته) در استقرار‬
‫انحطاط در جامعه بازی کرد‪".‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪477‬‬

‫مقاومت علیه رژیم جمهوری دموکراتیک‬

‫این اشتباه خواهد بود که قیام مردم برضد حاکمیت جمهوری د خ را به نتیجهء تجاوز‬
‫اتحادشوروی خالصه کنیم‪ .‬حقیقت آن است که شش ماه قبل از شش جدی ‪ ۱۳۵۸‬و ورود قوای‬
‫شوروی به افغانستان‪ ،‬دولت کنترول بیش از ‪ 35‬فیصد کشور را در مناطق کوهستانی و دور‬
‫افتاده از دست داده بود‪ .‬مطابق احصاییه های رسمی اداره مرکزی احصائیه در جریان‬
‫سرشماری سال ‪ ۱۳۵۸‬این مناطق که ‪ ۳۵‬فیصد نفوس در آنجاها زندگی میکردند از لحاظ امنیتی‬
‫امن نبودند تا عملیات سرشماری در آنها تکمیل گردد‪ .‬اما ورود قوای اتحاد شوروی به وسعت و‬
‫کیفیت این قیام افزود و آنرا به یک جنبش آزادی بخش ملی مبدل کرد‪ .‬قیامهای خونین لوگر‪،‬‬
‫بادغیس و هرات (‪ 1979‬اسماعیل خان) اتفاق افتاد‪.‬‬
‫هفت گروه جهادی سنی مذهب مجاهدین در خاک پاکستان تنظیم شدند و هشت گروه شیعه‬
‫بخصوص گروههای هزاره در ایران تنظیم شده بر ضد دولت جمهوری دموکراتیک در‬
‫افغانستان به اجرای عملیات جهادی پرداخته این فعالیتها را به کمک کشورهای پاکستان و ایران‬
‫از یکطرف‪ ،‬عربستان سعودی‪ ،‬امریکا انگلستان و غیره تشدید نمودند‪ .‬مداخلهء مستقیم‬
‫اتحادشوروی منجر به توسعهء کمکهای این کشورها به مجاهدین افغان گردید و جنگ داخلی‬
‫افغانستان را ابعاد بین المللی بخشیده به نیروهای افراطی جهادی کشورهای عربی بخصوص‬
‫عربستان سعودی فرصت مناسب بدست داد تا در جهاد در کنار مجاهدین افغان سهم بگیرند‪ .‬در‬
‫این باره برژینسکی مشاور امنیت ملی جیمی کرتر رییس جمهور وقت امریکا در مصاحبهای‬
‫میگوید‪« :‬روزی که روس ها بطور رسمی از مرز [افغانستان] گذشتند‪ ،‬من به رئیس جمهور‬
‫کارتر نوشتم که ما هم اکنون این فرصت را داریم که به روسها جنگ ویتنامشان را عرضه‬
‫کنیم‪ .‬واقعا ا این طور بود‪ ،‬برای مدت ده سال‪ ،‬مسکو مجبور بود در جنگی وارد شود که‬
‫حکومتش توانایی پیش برد آنرا نداشت" (یاسین رسولی‪ ،‬بی بی سی فارسی)‪ .‬زبیگینو‬
‫برژینسکی‪ ،‬دیپلمات و استراتژیست آمریکایی پولندی االصل‪ ،‬دانشآموخته هاروارد‪ ،‬شوروی‬
‫شناس برجسته و مشاور امنیت ملی جیمی کارتر و مشاور دولت ریگن بود‪ .‬او استفاده از‬
‫نیروهای جهادی علیه کمونیسم را وارد سیاست خارجی آمریکا کرد‪.‬‬
‫با گسترش قیام ضد دولت و مصارف هنگفتی که برای مقابله با آن اتحادشوروی متحمل میشد‬
‫دولت شوروی در صدد تغییرات در اداره دولت افغانستان گردید و داکتر نجیب للا به عوض‬
‫ببرک کارمل به قدرت رسید‪ .‬نجیب للا در دوره ریاست جمهوری خود دست به اصالحات‬
‫گست رده ای در نظام و سیاست های حزبی وارد کرد‪ ،‬حتی نام حزب را تغییر داد و حزب‬
‫دموکراتیک خلق را به حزب "وطن" تغییر نام داد‪.‬‬
‫او لویه جرگه را در سال ‪ ۱۳۶۶‬برگزار کرد و این جرگه قانون اساسی جدیدی را به تصویب‬
‫رساند‪ .‬در این قانون اساسی آزادی های زیادی برای اتباع کشور‪ ،‬از جمله آزادی رسانه ها و‬
‫تشکیل احزاب سیاسی تضمین شد‪ .‬احترام به "دین مقدس اسالم" و پیروی از آن برای دولت‬
‫الزامی شد و نجیب للا حتی خود در برخی از گردهمای های مذهبی در کابل شرکت می کرد‪.‬‬
‫نجیب للا به ادامه سیاست آشتی ملی خود تشکیل اداره موقت و حتی برگزاری انتخابات را‬
‫پذیرفت‪ ،‬اما اختالفات درونی در سالهای آخر حکومتش‪ ،‬او را در آستانه سقوط قرار داد‪.‬‬
‫دولت مجاهدین (‪1996-1992‬م)‬
‫قرار بود جنگهای جهادی که از سال ‪1979‬م در افغانستان جریان داشت در ماه اپریل سال‬
‫‪1992‬م با یک مصالح ٰه ملی و انتقال قدرت به یک حکومت موقت مجاهدین خاتمه یابند‪ .‬اما در‬
‫آخرین لحظات‪ ،‬به گفتهء احمد شاه مسعود‪ ،‬او تصمیم گرفت که از تطبیق این پروسه جلوگیری‬
 ‫‪ □ 478‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫نموده قدرت را بصورت یکجانبه توسط نیروهاییکه از طرف مردم شمالی ایجاد شده بود بدست‬
‫گیرد و به گفت ٰه او "از تطبیق ی ک توطئهء بین المللی جلوگیری بعمل آمد"‪ .‬ناگفته نماند که پیوستن‬
‫فرصت طلبان ٰه تعدادی از عوامل پرچمی دولت داکتر نجیب للا و هم چنان جنرال دوستم با ملیشه‬
‫های احمدشاه مسعود این امکان را برای مسعود فراهم نمود و در نتیجه فرصت صلح در کشور‬
‫از دست رفته کشور غرق در جنگهای تنظیمی گردید‪.‬‬
‫فرصت طلبی دوستم و برخی از رفقا و یاران پرچمی و تسلیمی آنها به احمدشاه مسعود امکانات‬
‫ایجاد یک دولت ملی مابعد داکتر نجیب للا را مطابق به توافقهای ژنیوا از میان برداشت و سر‬
‫آغاز جنگهای تنظیمی‪ ،‬تخریب شهر کابل و ایجاد یک سیستم ملوک الطوایفی قوماندانهای جهادی‬
‫بر مبنای خطوط قومی در سراسر افغانستان گردید‪.‬‬
‫گروههای مجاهدین در هشتم ثور ‪ ۱۳۷۱‬شمسی وارد کابل شدند؛ پس از آن بزودی درگیری‬
‫های مسلحانه در شهر کابل آغاز شد و این جنگ ها تا پنج سال در کابل و تا ده سال دیگر در‬
‫مناطق مختلف افغانستان ادامه یافت‪.‬‬
‫در جامعهٔ عمیقآ عنعنوی افغانستان رهبری مقاومت در مقابل رژیمهای‪ ،‬تره کی‪ ،‬امین‪ ،‬کارمل و‬
‫نجیب للا متآسفانه بدست نیروهای سیاسی اسالمگرای جامعه افتاد‪ .‬این نیروها به دو گروه بودند‪:‬‬
‫گروه اسالمگرایان مکتبی (مکتب اخوان المسلمین محمد قطب) مانند گلبدین حکمتیار و برهان‬
‫الدین ربانی و گروه اسالمگرایان سنتی افراطی مانند مولوی یونس خالص‪ ،‬محمدی‪ ،‬حقانی‪ ،‬سید‬
‫احمد گیالنی و مجددی‪ .‬در میان گروه دومی همچنان میتوان گروه وهابی عبدالرب سیاف و‬
‫همچنان گروههای شیعی حزب حرکت و وحدت هزاره ها امثالهم را شامل نمود‪.‬‬
‫تمام احزاب و گروههای جهادی ریشه های سربازگیری آنها به وابستگی های قومی و زبانی و‬
‫مذ هبی آنها مربوط میگردد و از اینجاست که سیاست در افغانستان از جنبش روشنفکری سالهای‬
‫‪ 1980-1960‬م به وابستگیهای مذهبی و قومی نزول میکند‪ .‬البته سیاسیهای فعال و انتخابی‬
‫قومیگرانه و مذهبی دولت های پاکستان و ایران و جریان دادن انتخابی کمکهای پولی‪ ،‬نظامی و‬
‫سیاسی به گروههای معین مورد نظر در تشکل و رشد این جهت گیریها نقش برازنده دارند‪.‬‬
‫تسلیمی دولت و نیروهای نظامی داکتر نجیب للا به احمد شاه مسعود و حزب جمعیت فرصت داد‬
‫تا از یک نیروی محدود محلی به یک قدرت حاکم در کشور مبدل گردند‪ .‬این نفوذ غیر متوازن‬
‫در قدرت سبب بروز جنگ های خانگی خانمانسوز میان گروههای مجاهدین گردیده ملیشه های‬
‫حزب اسالمی حکمتیار در مقابل جمعیت و دوستم و بعدا ا ملیشه های مسعود و سیاف در مقابل‬
‫ملیشه های نظامی هزاره به رهبری مزاری‪ ،‬و متعاقبا ا جنگ ها میان گروهها مختلف هزاره در‬
‫شهر کابل هرکدام برای توسعهء نفوذ خود در دولت وافزایش ساحه مناطق تحت کنترول شان‬
‫کشور را به ویرانهء مبدل گردیده‪ ،‬نفوذ دولت مرکزی وحاکمیت قانون از میان رفته کشور عمال‬
‫میان جنگساالران جهادی منقسم گردید‪.‬‬
‫احساسات قوم پرستانه و پشتو ن ستیزی در کشور با به قدرت رسیدن اولین حکومت مجاهدین در‬
‫سال ‪ ۱۹۹۲‬ع اوج گرفته و منجر به حاشیه راندن انزوای سیاسی قوم پشتون‪ ،‬بزرگترین قوم از‬
‫میان اقوام برادر کشور گردید‪ .‬درحالیکه قوم تاجیک وملیت هزاره از داشتن احزب متشکل و‬
‫نیرومند مانند جمعیت و وحدت که ممثل خواسته های قومی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬سمتی‪ ،‬اجتماعی و تاریخی‬
‫آنها میباشند برخوردار بوده اند‪ ،‬در عین زمان در طول ‪ ۲۴‬سال گذشته هیچگونه سازمان متشکل‬
‫سیاسی ملی که از آرمانهای سیاسی و اجتماعی ملیت پشتون بدون دخالت دگم مذهبی نمایندگی‬
‫کند وجود نداشته است‪ .‬باید اظهار نمود که بدالیل اوضاع نا مساعد سیاسی سالهای جهاد‪ ،‬حزب‬
‫افغان ملت نتوانست این خال را پرکند‪ .‬متاسفانه این خالی سیاسی را افراطیون مذهبی از جمله‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪479‬‬

‫حزب اسالمی گلبدین حکمتیار در سالهای ‪۱۹۹۶-۱۹۹۲‬ع و بعد از آن جنبش طالبان پر کرده‬
‫اند‪.‬‬
‫در حالیکه تنظیمهای جهادی‪ ،‬مانند سیاف‪ ،‬محمدی‪ ،‬خالص‪ ،‬حقانی‪ ،‬گیالنی و حکمتیار درمناطق‬
‫پشتون نشین بیشتربر ایدیولوژی مذهبی متکی بر خطر کمونیزم و مقابله با آن تکیه داشتند‪ ،‬در‬
‫مقابل حزب جمعیت اسالمی‪ ،‬رهبر و تشکیالت آن برای احمدشاه مسعود وهمفکران معتقد به‬
‫مفکورهء ستم ملی او یک پوشش مناسب و یک فرصت مطلوب برای خاتمه دادن به حاکمیت‬
‫سیاسی پشتونها‪ ،‬بخصوص در مناطق تاجیک نشین‪ ،‬محسوب میگردید‪ .‬بیمورد نیست که سایر‬
‫تنظیمها احمدشاه مسعود را به عقد توافقهای سری با قوای اتحاد شوروی و دنبال کردن مقاصد‬
‫قومی‪ ،‬زبانی و سمتی متهم میکنند‪.‬‬
‫شرایط افغانستان و سقوط دولت مجاهدین‬
‫در واقعیت تبارز جنبش طالبان دراواسط سالهای ‪90‬م که به تسلط مجاهدین در افغانستان در‬
‫جریان سالهای ‪1996-1994‬م پایان داد‪ ،‬نتیجه ی سوء استفاده دولت پاکستان از استیالی‬
‫وسو استفاده از احساسات نشنالیستی پشتونها در کشور‬
‫ٔ‬ ‫انارشی حکومت مجاهدین در افغانستان‬
‫میباشد‪ .‬از این رو بی جهت نیست که ظهور طالبان در سال ‪1995‬م و پیروزی چشمگیر آنها در‬
‫سقوط حکومت مجاهدین و گرفتن کابل و والیات در سال ‪1996‬م‪ ،‬اکثرا ا بدون جنگ‪ ،‬در حقیقت‬
‫عکس العمل نشنلیزم پشتونها در مقابل قبضهٔ دولت توسط شورای نظار در محور پنجشیر از یک‬
‫طرف و نا رضایتی مردم از انارشی لجام گسیخته و بی امنیتی مستولی در کشور بود‪.‬‬
‫پیش از ظهور طالبان در سال ‪1994‬م افغانستان بالقوه در حالت تجزیه قرار داشت و میان‬
‫جنگساالران تقسیم شده بود‪:‬‬
‫حکومت ربانی‪-‬مسعود کابل و اطراف آنرا تحت کنترول داشتند؛‬ ‫‪-‬‬
‫سه والیت غربی در دست اسماعیل خان قرار داشت؛‬ ‫‪-‬‬
‫سه والیت شرقی پشتون نشین همسرحد با پاکستان‪ ،‬ننگرهار‪ ،‬لغمان و کنرها‪ ،‬از‬ ‫‪-‬‬
‫طرف شورای مشرقی ادارم میشد؛‬
‫یک منطقهء در شرق و جنوب کابل در دست گلبدین حکمتیار بود؛‬ ‫‪-‬‬
‫جنرال رشید دوستم شش والیت شمال را در دست داشت؛‬ ‫‪-‬‬
‫گروههای هزاره والیت بامیان را در افغانستان مرکزی در اختیار داشتند؛‬ ‫‪-‬‬
‫افغانستان جنوبی و قندهار در بین جنگساالران خورد و گروههای سارقین تقسیم شده‬ ‫‪-‬‬
‫بودند‪.‬‬
‫حکومت طالبان (‪2001-1996‬م)‬
‫برای یک ربع قرن اخیر‪ ،‬از سال ‪1994‬م که برای اولین بار نام تحریک طالبان در مطبوعات‬
‫سر زبانها افتاد تا امروز که ‪ 25‬سال از آن میگذرد تحریک طالبان نقش بارزی در شکل گیری‬
‫حوادث افغانستان و سرنوشت آن بازی کرده اند‪ .‬از این جهت مطالعهٔ چگونگی تشکیل‪ ،‬تبارز‪،‬‬
‫به قدرت رسیدن طالبان سیاستها اهداف آنها و حوادث مابعد آن‪ ،‬که همچنان امروز نیز فعاالنه‬
‫در حیات سیاسی کشور مطرح اند‪ ،‬از یک دید گاه تاریخی بیطرفانه برای نسل جوان افغانستان‬
‫بسیار ضروری پنداشته میشود‪.‬‬
‫بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ‪ 1991‬میالدی و استقالل کشورهای آسیای‬
‫میانه‪ ،‬ترکمنستان درصدد صدور منابع سرشار گازش به جنوب آسیا شد‪ .‬دو شرکت بریداس‬
‫آرژانتینی و یونوکال آمریکایی برای اجرا این طرح به رقابت افتادند‪ .‬طرح عبور خط لوله گاز‬
 ‫‪ □ 480‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫از ترکمنستان به پاکستان و هند در سالهای ‪ 1994‬میالدی بیشتر سر زبانها افتاد‪ .‬گفته میشود‬
‫که ظهور گروه طالبان با حمایت سازمان اطالعات اردوی پاکستان در این راستا بوده است‪.‬‬
‫تآمین امنیت شاهراه ترانسپورتی میان پاکستان و آسیای مرکزی از طریق کویته‪ ،‬قندهار و هرات‬
‫و همچنان تمدید پایپالینهای نفت و گاز از ترکمنستان به پاکستان از اهداف بزرگی بود که بر‬
‫اساس آنها حکومت بینظیر بوتو در پاکستان به ایجاد گروه طالبان‪ ،‬و حکومت امریکا به حمایت‬
‫مستقیم و غیر مستقیم از طالبان دست زدند‪.‬‬
‫قبل گفته شد که در سال ‪1994‬م پیش از ظهور طالبان افغانستان بالقوه در حالت تجزیه قرار‬
‫داشت و میان جنگساالران تقسیم شده بود‪ .‬این جنگساالران هر آن وفاداری خودرا به یکدیگر‬
‫تغییر میدادند‪ .‬دوستم در جنوری ‪ 1994‬اتحاد خودرا با حکومت ربانی‪-‬مسعود شکست و با‬
‫حکمتیار پیوست و کابل را مشترکآ مورد حمله قرار دادند‪ .‬پشتونها نتوانستند یک رهبری واحد‬
‫داشته باشند‪ .‬به گفتهء احمد رشید "پاکستان نمیخواست کمکهای نظامی خودرا در اختیار‬
‫پشتونهای درانی مقیم جنوب بگذارد‪ .‬باین کار فقط حکمتیار را تعیین کرده بود‪ .‬پشتونهای جنوب‬
‫باهم در جنگ وستیز بودند" (احمد رشید‪ ،‬طالبان‪.)1990 ،‬‬
‫هنوز سه ماه از صدارت بینظیر بوتو در پاکستان سپری نشده بود که کابل در آغاز زمستان‬
‫‪ 1994‬در یک جنگ خونین و ویرانگر دیگر فرو رفت؛ جنگی که دستان دولت پاکستان با‬
‫صدارت بینظیر بوتو در پشت سر آن قرار داشت‪ .‬احمدرشید نویسنده و ژورنالیست پاکستانی در‬
‫مورد دخالت و نقش پاکستان در این جنگ می نویسد‪" :‬در جنوری ‪ 1994‬همه گروه های‬
‫اپوزیسیون دست به دست هم داده و حمله ی مشترکی را علیه ربانی‪-‬مسعود تدارک دیدند‪.‬‬
‫حکمتیار‪ ،‬ژنرال عبدالرشید دوستم فرمانده ازبک شمال و هزاره های مرکز افغانستان که بخشی‬
‫از کابل را نیز در اختیار داشتند‪ ،‬با هم متحد شدند‪ .‬پاکستان به اتحاد جدید کمک کرد؛ زیرا‬
‫حکمتیار هنوز دوست پاکستان به شمار می رفت‪ .‬در آغاز همان سال حکمتیار مقدار زیادی‬
‫راکت برای گلوله باران شهر کابل از پاکستان دریافت نمود"‪.‬‬
‫جنگ حکمتیار در ائتالف شورای همآهنگی که برای تصرف کابل براه انداخته شده بود‪ ،‬منجر‬
‫به تصرف پایتخت و تصاحب قدرت از سوی او نشد‪ .‬در حالیکه این جنگ ویرانی و کشتار‬
‫زیادی بار آورد و هنوز شعله های آتش آن زبانه می کشید که اسالم آباد به آزمایش راهکار‬
‫جدیدی در دخالت به افغانستان و در جنگ افغانستان پرداخت‪ .‬زیرا به قول احمدرشید تحلیلگر‬
‫پاکستانی ‪" :‬پاکستان رغبتی به حمایت از یک شکست خورده (گلبدین حکمتیار) نداشت و در‬
‫جستجوی نیروی بالقوه جایگزین پشتون بود‪ .‬هنگامیکه بینظیر بوتو در سال ‪ 1993‬به صدارت‬
‫رسید‪ ،‬همچنین مشتاق بود مسیری به آسیای مرکزی باز کند"‪.‬‬
‫اشتیاق بینظیر بوت و در کرسی صدرات پاکستان برای گشودن مسیری بسوی آسیای میانه او را به‬
‫حمایت از شکل گیری و ظهور گروه طالبان در افغانستان برد‪ .‬در این اشتها و اشتیاق موصوف‬
‫را حلقه ها و گروه های زیادی در داخل پاکستان و بیرون از پاکستان به خصوص گردانندگان‬
‫سیاست در واشنگتن‪ ،‬لندن و ریاض همراهی میکردند‪ .‬آنگونه که وی در مصاحبه با نشریۀ‬
‫لوموند در سال ‪ 2002‬گفت‪" :‬فکر روی کار آوردن طالبان ازانگلیس هابود‪ ،‬مدیریت آنرا‬
‫امریکائیها کردند‪ ،‬هزینۀ آنرا سعودی ها پرداختند و من اسباب آنرافراهم آوردم و طرح را اجرا‬
‫کردم‪".‬‬
‫اسالمآباد ادامه ٔٔ جنگی پیچیده در افغانستان و نبردهای تمامنشدنی میان جناح حکمتیار و جبههی‬
‫ربانی‪-‬مسعود را به لحاظ استراتژیک و اقتصادی به سود خود نمیدید‪ .‬آنها عالقهمند بودند تا‬
‫افغانستان به نوعی ثبات دست یابد تا پاکستان بتواند از این کشور راهی به سمت بازارهای آسیای‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪481‬‬

‫میانه پیداکند‪ .‬ر اهی که با ادامة جنگ داخلی در افغانستان کامال مسدود به نظر میرسید‪ .‬پاکستان‬
‫ثبات در افغانستان را میجست و دریافت که بنیادگرایان طالبان احتماال همان حلقهی مفقودهای‬
‫است که قادر است سقوط کابل را رقم زند و به اهداف اسالمآباد جامهی عمل بپوشاند‪.‬‬
‫طالبان بتاریخ ‪ 26‬سپتامبر ‪ 1996‬کابل پایتخت افغانستان را تصرف کردند‪ .‬سپس نام حکومت‬
‫خود را امارت اسالمی افغانستان گذاشته و تشکیالت خود را از طریق رادیو افغانستان اعالن‬
‫نمودند‪ .‬کشورهای پاکستان‪ ،‬امارات متحده عربی و عربستان سعودی تنها سه کشوری بودند که‬
‫طالبان را به رسمیت شناختند‪.‬‬
‫آنها نام حکومت افغانستان از جمهوری اسالمی به "امارت اسالمی افغانستان" تبدیل نموده و‬
‫رهبر خود مال محمد عمر را به عنوان "امیرالمؤمنین" معرفی نمودند‪ .‬قطعنامههای پیاپی شورای‬
‫امنیت را نادیده گرفتند و تعدادی از خارجیان را از کشور اخراج نمودند‪ .‬حکومت طالبان‬
‫با رادیو‪ ،‬تلویزیون‪ ،‬موسیقی‪ ،‬نقاشی‪ ،‬مجسمهسازی و آثار هنری مخالف بودند و مجسمههای بودا‬
‫در بامیان را که از جمله غنائم فرهنگی و باستانی افغانستان بود منهدم ساختند‪.‬‬
‫آنها به زنان اجازه نمیدادند تا به تنهایی از خانههایشان بیرون روند‪ .‬مجازات لواطکاران و‬
‫زناکاران مرگ بود و دست کسانی که دزدی میکردند باید قطع میشد‪ .‬مردم را برای ادای نماز‪،‬‬
‫بزور از مغازههایشان به مساجد میفرستادند‪ .‬ریش مردان در نظام طالبانی باید دراز میبود و‬
‫موهای سرشان را میباید کوتاه میکردند‪.‬‬
‫استقرار طالبان در افغانستان‪ ،‬اوج فاجعه ای بود که سالها سایه ننگ آن بر پیشانی افغانستان سایه‬
‫افگنده بود و مصیبت افغانستان بال زده هر گز چنین ابعادی به خود نگرفته بود و آسمان تیره‬
‫افغانستان هیچگاه چنین ظلمانی نشده بود‪ .‬چنانچه اقدام بعدی طالبان اعالم موازین شرع در شهر‬
‫کابل بود‪ ،‬طبق مقررات اعالم شده طالبان که نظارت بر اجرای آنها بر عهده یک هیئت شش‬
‫نفری بود‪ ،‬از این پس زنان حق اشتغال در ادارات را ندارند و هر زنی که بدون رعایت حجاب‬
‫کامل شرعی از منزل بیرون بیاید طبق دستورات شرع به سختی مجازات خواهد شد‪ .‬بدین ترتیب‬
‫حقوق ابتدایی زنان و دختران به شمول کار در بیرون از خانه و رفتن به مکتب از آنها گرفته‬
‫شد‪.‬‬
‫رژیم مال عمر به نقض حقوق بشر و قتل عام در شمال افغانستان متهم است‪ .‬در زمان مال عمر‬
‫بود که افغانستان تبدیل به پناهگاه امن القاعده شد‪ .‬ظاهرا ا اسامه بن الدن‪ ،‬رهبر مقتول شبکه‬
‫القاعده در قندهار زندگی میکرد و رابطه نزدیک با مال عمر داشت‪.‬‬
‫در زمان حکومت طالبان کمپنی بزرگ امریکائی یونیکال و بریداس ارجنتاین کوششهای وسیعی‬
‫برای جلب حمایت طالبان و کشورهای ذیدخل برای احداث این پایپالینها انجام دادند ودر آنزمان‬
‫بود که نامهای زلمئ خلیلزاد و حامد کرزئ به عنوان مشاورین و کارمندان این شرکتها روی‬
‫زبانها افتاد‪ .‬مشکل اصلی ترکمنستان این بود که حضور شرکت آرجنتاینی را آمریکا نمیخواست‬
‫و حضور شرکت یونوکال آمریکایی درمنطقه باعث میشد که آمریکا مسایل حقوق بشری را‬
‫مطرح کند‪.‬‬
‫براساس گزارشها در دسامبر ‪1997‬م نمایندگان طالبان به دعوت یونوکال به شهر هوستون‬
‫آمریکا رفتند تا با آنان درباره کشیدن خط لوله گاز مذاکره شود‪ .‬قرار معلوم زلمی خلیل زاد‪،‬‬
‫میزبان هیات طالبان بود‪ .‬آقای خلیل زاد نیز تایید میکند که در نشست طالبان و مسئولین یونوکال‬
‫حضور داشته و صحبتهای تندی نیز با امیرخان متقی‪ ،‬از رهبران طالبان درباره برخورد آنان‬
‫با زنان داشته است‪ .‬خلیل زاد در کتابش(نماینده) نوشته که در اواسط دهه ‪1990‬م نهاد انرژی‬
 ‫‪ □ 482‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫کمبریج از او خواسته بود که در یک تحقیق امکان سنجی (فزیبلیتی ستدی) شرکت نفتی یونوکال‬
‫شرکت کند‪.‬‬
‫نزدیکی گروه طالبان با اسامه بن الدن‪ ،‬رهبر شبکه القاعده باعث شد که آمریکا به گروه طالبان‬
‫به دیده شک نگرد و بعدا طالبان را به دلیل نقض حقوق بشر و ممانعت از کار زنان و آموزش‬
‫آنان تحریم کند‪ .‬یونوکال که به امید بدست آوردن این پروژه دفتر خود را به ریاست عبدالسالم‬
‫عظیمی‪ ،‬رئیس پیشین قوه قضایه افغانستان در کابل باز کرده بود‪ ،‬بعد از فشار فزاینده آمریکا به‬
‫دلیل رفتار طالبان با زنان و نقض حقوق بشر دوباره بست و افغانستان را ترک کرد‪.‬‬
‫با سقوط شهرهای هرات‪ ،‬مزارشریف و بعدآ قندز طالبان حکومت خودرا باالی بیش از ‪90‬‬
‫فیصد خاک افغانستان ایجاد کردند‪ .‬دولت طالبان به انارشی تنظیمهای جهادی و ملوک الطوایفی‬
‫زمان حکومت مجاهدین در افغانستان خاتمه داد و امنیت جان و مال مردم را تآمین نمود‪ .‬اما‬
‫متأسفانه طالبان یک رژیم اختناق مذهبی قرون وسطائی را در کشور برقرار ساخته هی اقدامی‬
‫در راه عرضهء خدمات صحی‪ ،‬تعلیماتی‪ ،‬تجارتی‪ ،‬صنعتی‪ ،‬ترانسپورتی‪ ،‬مخابراتی‪ ،‬اجتماعی‪،‬‬
‫فرهنگی برای استفاده مردم کشور انجام ندادند و هر آنچه هم از دوران قبل از مجاهدین بجا مانده‬
‫بود تعطیل یا با بی توجهی فرسایش یافتند‪.‬‬
‫معموال در نظامهاى تحتاداره بنیادگرایى افراطى‪ ،‬بدیهىترین حقوق عمومى مردم درزمینههاى‬
‫سیاسى و فرهنگى نادیده گرفته مىشود و تشكلهاى مستقلدر سایه آن مىخشكد; چنانكه در‬
‫افغانستان تحت اداره جنبشطالبان‪ ،‬نمونههاى آن به وضوح به مشاهده مىرسید‪ .‬احزاب‬
‫وگروههاى نامدار جهادى و شخصیتهاى علمى و سیاسى مستقل‪ ،‬كمترینجایگاهى در نظام‬
‫سیاسى ادارى طالبان ندارند‪ .‬رسانهها ونشریههاى مخالفین علىرغم حفظ هویت اسالمى و علمى‬
‫به تعطیلىكشیده شده است و سرمایههاى علمى و باستانى‪ ،‬قربانى تعصبهاىناروا گردیده و اكثرا‬
‫به نابودى كشیده شده و یا در معرضنابودى قرار گرفته است‪.‬‬
‫احمد رشید در مورد طالبان مینویسد‪" :‬بسیاری از طالبان در کمپهای مهاجرین در پاکستان بدنیا‬
‫آمده و در مدارس آنجا آنجا درس خوانده اند‪ ،‬و مهارت جنگی را در دوران جهاد کسب کرده‬
‫اند‪ .‬طالبان جوان بسیار اندک از کشور خود و تاریخ آن اطالع دارند ولی دربارهء جامعه‬
‫مطلوب و دلخواه اسالمی که در زمان حضرت محمد علیه و سلم ‪ ۱۴۰۰‬سال پیش ایجاد شده‬
‫بود از مدارس خود معلومات کافی حاصل کرده و تطبیق آنرا اکنون خواهانند‪( ".‬طالبان‪ ،‬ص‬
‫‪.)37‬‬
‫به قول بینظیر بوتو رهبری عقیدتی طالبان در اختیار "جمعیت العلمای" پاکستان قرار داشت‪ .‬بر‬
‫اساس پیوندهاى خونى پشتونهاىدو طرف «خط دیورند» علىرغم دوگانگى در تابعیت و‬
‫شهروندى‪ ،‬هی گاه همدیگر را به فراموشى نسپردهاند‪ .‬اگر امروز «جمعیةلعلماى اسالم» به‬
‫رهبرى موالنا فضل الرحمان و سمیع الحق ودیروز «جماعت اسالمى» به رهبرى قاضى‬
‫حسیناحمد‪ ،‬با تمامامكانات و علىرغم مصالح عمومى ملت و مردم پاكستان‪ ،‬به حمایتاز‬
‫گروههاى اسالمى در افغانستان شتافتند‪ ،‬بى تاثیر از تمایالتقومى‪ ،‬قبیلهاى و پشتونى آنها نبوده‬
‫است‪ .‬چه اینكه‪ ،‬هر سه رهبرنامبرده و منحصرآ فعال در قضایاى افغانستان‪ ،‬وابسته به قوم‬
‫پشتون مىباشند‪ .‬بنابراین‪ ،‬مىتوان مدعى شد كه «عرف وسنت» جایگاه بس مهمى در جامعه‬
‫پشتونها داشته و دارد‪ .‬مشتركات فرهنگى‪ ،‬قومى‪ ،‬زبانى و قبیلهاى سبب جذب جوانان افغان در‬
‫مدارس جمعیة العلمای اسالم شد‪ ،‬كه در نتیجه‪ ،‬عامل گرایش ناخودآگاه آنان به آموزههاى‬
‫دیوبندى جمعیة العلمای اسالم نیزگردید‪ .‬طالبان كه بینش وسیع نداشته‪ ،‬از قراء و قصبات‪،‬‬
‫راسابه مدارس جمعیة العلمای اسالم پیوسته اند یكباره‪ ،‬به مریدان بالقید دیوبندیها مبدل گشتند‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪483‬‬

‫لذا تعبیر سختگیرانه طالبان ازاسالم و تعصب دیوانه وار آنها در برابر زنان از آنجا ناشى شده‬
‫است‪ .‬به طوركلى‪ ،‬مدارسى كه متعلق به جناح دیوبندى در پاكستان بوده و طالبدینى را در آنها‬
‫بر اساس آموزههاى دیوبندى آموزش مىدهند‪ ،‬بعضاقرار ذیل هستند‪ :‬دارالعلوم حقانیه اكوره ختك‬
‫در ایالت صوبه سرحد‪ ،‬مدرسه اشرفیه در الهور‪ ،‬جامعه بنورى تاون ودارالعلوم كده در كراچى‪،‬‬
‫دارالعلوم تندو للا یارخان در سند‪ ،‬جامعه مدینه در الهور‪ ،‬مدرسه خیرالمدارس ملتان و چندین‬
‫مدرسهمهم دی گر در كوئته بلوچستان‪ .‬با توجه به مطالبى كه پیرامون منابع تاثیرگذار بر‬
‫اندیشه طالبان و زمینه و بستر آموزش و پرورش آنان بیان گردید سیر تفكردینى طالبان نیز تا‬
‫حدودى روشن خواهد شد‪.‬‬
‫جنبش طالبان‪ ،‬جنبشى است كه از لحاظ فكرى‪ ،‬از خارج از مرزهاى افغانستان تغذیه مىشود‪.‬‬
‫تفكر مذهبىسیاسى كنونى طالبان‪ ،‬ریشه در اندیشههاى اسالمى شناخته شده درداخل جامعه‬
‫افغانستان ندارد‪ .‬تفكر رایج در جامعه افغانستان‪ ،‬تفكر اخوانى‪ ،‬لیبرالى و اصالحى از نوع‬
‫خردگرایانه آن است وبنیادگرایى افراطى نوع طالبانى‪ ،‬صرفا در مناطق روستایى در حدانسجام‬
‫نیافته‪ ،‬حضور داشته كه به عنوان یك اندیشه جدى هی گاهقابل توجه نبوده است‪ .‬اما تحوالت سه‬
‫دهه اخیر با توجه بهزمینههاى تاریخى‪ ،‬سبب شكلگیرى و رشد نوع تفكر طالبانى در اینكشور‬
‫گردید‪ .‬در عین حال‪ ،‬اندیشه جنبشطالبان به دور از ویژگیهاى محلى و تفسیرهاى متاثر از‬
‫فرهنگداخلى‪ ،‬اندیشهاى است كه در شبه قاره هند و برخى از كشورهاىحاشیه خلیج فارس به‬
‫صورت اندیشه رسمى مطرح بوده و در میانتودههاى مردم (نه نخبگان) ریشه عمیقى پیدا نموده‬
‫است‪.‬‬
‫حمالت تروریستی یازدهم سپتمبر در امریکا و حکومت طالبان‬
‫ارتباط مال عمر با القاعده و رهبر سابق آن برای گروه طالبان حیاتی بود‪ ،‬زیرا القاعده در بدل به‬
‫دست آوردن پناهگاه به رژیم طالبان کمک مالی فراهم میکرد‪ .‬امریکا مسؤلیت حمله بر برجهای‬
‫دوگانه مرکز تجارت جهانی را در نیویارک به عهدهء اسامه بن الدن گذاشت‪ .‬بر اساس آن ایاالت‬
‫متحده خواستار تسلیمی اسام ه بن الدم از مال عمر شد‪ .‬مال عمر به این تقاضا پاسخ منفی داد و‬
‫در نتیجه‪ ،‬ایاالت متحده امریکا علیه رژیم طالبان حمله کرد که به سقوط دولت طالبان منجر شد‪.‬‬
‫افغانستان پسا طالبان (‪ 2001‬تا امروز)‬
‫سرنگونی دولت طالبان در سال ‪2001‬م توسط قوای هوایی امریکایی با استفاده از ملیشه های‬
‫محلی در بدل هزارها ملیون دالر نقد‪ ،‬کمکهای تسلیحاتی و با همکاری نزدیک قوتهای خاص‬
‫امریکایی یکبار دیگر افغانستان را به حوزه های نفوذ جنگ ساالران مبدل ساخت‪ .‬در بلخ‪،‬‬
‫سمنگان‪ ،‬جوزجا ن و فاریاب ملیشه های دوستم‪ ،‬عطامحمد نور و محمد محقق به قدرت رسیدند‪،‬‬
‫در هرات اسمعیل خان‪ ،‬در قندهار ملیشه های حامد کرزی و گل آغا شیرزی‪ ،‬در ننگرهار ملیشه‬
‫های شورای مشرقی (حاجی قدیر‪ ،‬حضرت و غیره) و با خروج عجوالنهء طالبان از کابل‪،‬‬
‫ملیشه های شورای نظار شهر را بدون جنگ اشغال کرده زمام قدرت رابدست گرفتند‪.‬‬
‫دولت حاصله از کنفرانس ب ن در حقیقت انعکاس سیاسی این تقسیم بندی منطقوی قدرت در کشور‬
‫میباشد و تا امروز بعد از ‪۱۴‬سال دولت مرکزی نتوانست حاکمیت مرکزی را در کشور تامین‬
‫نماید‪.‬‬
‫با اشغال کابل توسط شورای نظار و همکاری دوامدار نیروهای بین المللی با آنها شرایطی را‬
‫فراهم ساخت تا شورای نظار و حامیان محلی آنها بصورت غیر متوازن به قویترین نیروی‬
‫سیاسی و نظامی در کشورمبدل گردند‪ .‬تمام قوماندان های جهادی شورای نظار به جنرالهای‬
 ‫‪ □ 484‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫اردوی ملی ارتقاء یافتند و پست های کلیدی سیاسی‪ ،‬اداری و نظامی را در طول ‪۱۴‬سال گذشته‬
‫در اختیار گرفتند و طوریکه انتخابات ریاست جمهوری سال ‪۲۰۱۴‬م نشان داد به هیچوجه حاظر‬
‫به ا ز دست دادن این قدرت سیاسی‪ ،‬اداری و نظامی و حتی شراکت متناسب دیگران در آن‬
‫نیستند‪.‬‬
‫سددرنگونی طالبددان در سددال ‪2001‬م‪ ،‬تشددکیل کنفددرانس بددن‪ ،‬ایجدداد دولددت مؤقددت بدده اشددتراک تمددام‬
‫نیروهای اتحاد ضد طالبان و باالخره تصویب قانون اساسی نوین "جمهوری اسددالمی افغانسددتان" در‬
‫سال ‪ 2003‬توسط لویه جرگه با حمایت قاطع تمددام نیروهددای سیاسددی و ملددی شددامل لویدده جرگدده‪ ،‬و‬
‫سرازیر شدن کمکهای ملیاردها دالر انکشافی از طرف کشورهای ایتالف ضددد طالبدان‪ ،‬را در پددئ‬
‫داشت‪.‬‬
‫کنفرانس بن سال ‪ 2001‬یک کنفرانس نهادساز برای افغانستان بود‪ .‬در متن موافقتنامه کنفرانس‬
‫بن به این توجه شده بود که با ایجاد ساختارهای اساسی برای افغانستان‪ ،‬زمینه برای ایجاد و‬
‫شکل گیری دولت قوی و فراگیر ایجاد شود و از این طریق ثبات سیاسی در افغانستان به وجود‬
‫بیاید‪ .‬اما متاسفانه چنین نشد!‬
‫دولت جمهوری اسالمی پسا طالبان در افغانستان صرف نظر از نتایج چهار انتخابات ریاست‬
‫جمهوری بعد از بیست سال‪ ،‬هنوز هم در محور خود متشکل از همان چهره های مافیای قومی‬
‫جهادی تفنگساالران است که نظام دولتی افغانستان سخاوتمندانه از جانب امریکا در کنفرانس بن‬
‫به آنها سپرده شد‪ .‬تازه این عناصر یک نظام اشرافیت جهادی میراثی را ایجاد کرده اند‪ .‬نتیج ٔه دو‬
‫انتخابات اخیر ریاست جمهوری حایز اهمیت زیاد برای کشور بوده یک تحول ستراتژیک در‬
‫بیالنس حاکمیت سیاسی محسوب میگردد‪ .‬با آنکه مافیای جهادی تفنگساالران را با آنهمه سرمایه‬
‫های بی حساب و ملیشه های مسلح مزدور شان با پشتوانهٔ مردم‪ ،‬قلم ودموکراسی در بازار‬
‫دموکراسی شکست خوردند اما این مافیا و کاسه لیسان شان این شکست استراتژیک را نه پذیرفته‬
‫به مقاومت پرداختند‪ .‬بیجهت نبود که عبدللا در طرح پیشنهادی "مصالحهٔ ملی" خود برگشت‬
‫قدرت را به مافیای جهادی تفنگساالران پیشنهاد کرد و "شورای عالی مصالحهٔ ملی را متشکل‬
‫ازرهبران احزاب جهادی" ایجاد نمود‪.‬‬
‫شکل و محتوای نظام سیاسی آینده‬
‫نسل ما سیستمهای مختلف حاکمیت سیاسی را در ‪ 70-60‬سال گذشته به چشم سر تجربه کرده‬
‫اند‪ .‬از دوران صدارت دیکتاتور منشان ٔه سردار داوود خان‪ ،‬تا ده ٔه دموکراسی محمد ظاهر شاه‪،‬‬
‫جمهوری داوود خان‪ ،‬حاکمیت مشترک حزب دموکراتیک خلق و مشاورین اتحاد شوروی‪ ،‬رژیم‬
‫انارشی مجاهدین به رهبری ربانی‪-‬مسعود‪ ،‬دولت امارت اسالمی قرون وسطایی طالبان‪ ،‬و دولت‬
‫جمهوری اسالمی پسا طالبان به رهنمائی امریکاییان‪ .‬هیچکدام این دولتها نتوانست عدالت‬
‫ا جتماعی‪ ،‬رفاه اقتصادی و آزادیهای اساسی مردم را در یک حاکمیت متکی به قانون برای اتباع‬
‫افغانستان تا ٔمین نمایند‪.‬‬
‫لیبرال دموکراسی‪-‬سرمایداری خصوصی و جهانی شدن تجارت و اقتصاد‬
‫فروپاشی نظام سیاسی‪-‬اقتصادی‪-‬اجتماعی اتحاد جماهیراشتراکیهٔ شوروی دردسمبر سال ‪1991‬م‬
‫نظام فکری مارکسیستی‪-‬لنینیستی را برهم زد‪ .‬تکامل خطی جامعهٔ شوروی از نظام سوسیالیستی‬
‫به نظام اشتراکی کمونیستی حقیقت نیافت و برعکس‪ ،‬در جوف محدود رهبری مرکزی اقتصاد‪،‬‬
‫ازانکشاف تکنولوژی و نو آوریهای رقابتی مدیریت اقتصاد جلوگیری نموده فاسد شد و پوسید و‬
‫باالخره درهم شکست و ناگذیر به سیستم سرمایداری خصوصی اقتصاد رو آورد‪ .‬این گونه‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪485‬‬

‫شکست برق آسای نظام سوسیالیستی برای تیوری پردازان نظام لیبرال‪-‬دموکراسی و سرمایداری‬
‫خصوصی شعف آور بود و در گیر و دار این پیروزی گروه "نیو لیبرالها" درامریکا ظهور‬
‫کردند که هدف آنها را‪ ،‬با استفاده از فروپاشی اتحادشوروی‪ ،‬ایجاد یک نظام جهانی یک قطبی به‬
‫رهبری سیاسی و اقتصادی امریکا و تا ٔمین هژمونی امریکا باالی تمام کشورهای جهان منجمله‬
‫ممالک روبه انکشاف و تغییر جبری نظامهای این ممالک به سیستم دلخواه دموکراسی لیبرالی و‬
‫اقتصاد بازار آزاد و رفع تمام محدودیتهای دولتی در مقابل سرمایه خصوصی داخلی و خارجی‬
‫تشکیل میداد‪ .‬ایاالت متحده برای رسیدن به این اهداف خود از اهرم تمام بنیادهای جهانی نظام‬
‫اقتصادی‪-‬سیاسی جهان غرب منجمله بانک جهانی‪ ،‬صندوق وجهی بین المللی و استفاده از قدرت‬
‫نظامی زیر حمایت شورای امنیت ملل متحد استفاده کردند‪.‬‬
‫بی کفایتی و بی اعتباری نظام سوسیالیستی از یکطرف و پیشرفت چشمگیر اقتصادی ممالک و‬
‫مناطقی مانند جاپان‪ ،‬کوریای جنوبی‪ ،‬تایوان‪ ،‬هانگ کانگ‪ ،‬سنگاپور و مالیزیا با تعقیب نظامهای‬
‫لیبرال دموکراسی و بازار آزاد رقابتی انکشاف اقتصادی به کشورهای رو به انکشاف مانند‬
‫هندوستان‪ ،‬بنگله دیش و اندونیزیا فرصت داد تا در سیاستهای اقتصادی‪ ،‬پولی‪ ،‬مالیاتی‪ ،‬گمرکی‬
‫و سرمایگذاری خود تجدید نظر کرده موانع مقابل راه ورود سرمایهٔ خارجی را در سکتورهای‬
‫معدنی‪ ،‬تولیدی‪ ،‬زیربنائی‪ ،‬بانکی‪ ،‬مخابراتی و مواصالتی از میان بردارند‪ .‬همزمان با تغییرات‬
‫اقتصادی تغییرات سیاسی نیز معرفی شدند‪ .‬بر اساس نتایج یک مطالعه توسط موسسه "فریدم‬
‫هاوس" امریکایی تعداد نظامهای دموکراسی از ‪ 45‬کشور در سال ‪ 1970‬به ‪ 115‬در سال‬
‫‪ 2010‬افزایش یافتند‪.‬‬
‫از جانب دیگر در عمل لیبرال دموکراسیهای غربی بشمول امریکا نشان دادند که آنها خود به‬
‫نتا یج دموکراسی هرگاه با منافع استراتژیک سیاسی نظامی آنها در مطابقت نباشد اعتبار نمیدهند‬
‫چنانچه تجربه انتخابات در نوار غزه‪ ،‬لبنان‪ ،‬افغانستان‪ ،‬ونزویال‪ ،‬ریفراندم کریمیا و انتخابات‬
‫اخیر ریاست جمهوری امریکا نشان داد‪.‬‬
‫مودل چینایی انکشاف اقتصادی‪-‬اجتماعی و گلوبالیزیشن‬
‫امروزه در میان روشنفکران کشورهای روبه انکشاف مودل چینایی انکشاف اقتصادی‪-‬اجتماعی‬
‫روز بروز دلجسپی بیشتر را جلب میکند زیرا آنها در عمل مالحظه کردند که این مودل میتواند‬
‫در کمترین زمان پیشرفت اقتصادی‪-‬اجتماعی را در کشورهای شان امکان پذیر سازد‪ .‬چگونه‬
‫روشنفکران و مردم کشورهای روبه انکشاف به این مودل رو آورده اند؟ نخست از همه این‬
‫تجربه رشد معجزه آسای اقتصادی و اجتماعی چین در ‪ 30‬سال گذشته است که مردم را به‬
‫برتری این سیستم معتقد ساخته است‪.‬‬
‫بعد ازتشکیل جمهوری مردم چین در سال ‪1949‬م در سال ‪1953‬م خطوط اقتصاد سوسیالیستی‬
‫ا عالن گردید در آنسال یا چهار سال بعد از انقالب چین تولیدات ناخالص داخلی چین معادل‬
‫‪1000‬ملیارد دالر تخمین گردیده است‪ .‬این مبلغ در سال‪1975‬م معادل ‪1300‬ملیارد دالر‪ ،‬در‬
‫سال ‪ 1995‬معادل‪ 3800‬ملیارد دالر و در سال ‪ 2019‬معادل ‪ 16500‬ملیارد دالر تخمین شده‬
‫است (ارقام به قیمتهای ثابت سال ‪.42)2011‬‬

‫‪42‬‬
‫‪The People’s Republic of China: 70‬‬
‫‪Years of Economic History‬‬
‫‪Published, October 12, 2019, By Iman Ghosh, Visual Capitalist Website.‬‬
‫اقتصاد چین در هفتاد سال گذشته نوشته ایمان گوش در سایت انترنتی ویژول کاپیتالیست اکتوبر‬
‫‪2019‬‬
 ‫‪ □ 486‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫این تغییرات کمی و کیفی در اقتصاد چین با تحوالت سیاسی و پروگرامهای اقتصادی مربوطهٔ‬
‫آنها در چین پیوند نزدیک دارند‪1949 .‬در سال دولت جمهوری خلق چین تشکیل گردید و‬
‫متعاقب آن در سال ‪ 1953‬پروگرامهای سوسیالیزه ساختن اقتصاد چین اعالن شدند‪ .‬در سال‬
‫‪ 1964‬کتاب سرخ ماوتسه دونگ نشر شد و در سالهای ‪ 1962-1958‬پالیسی جهش بزرگ‬
‫طرف تطبیق قرار گرفت‪ .‬سالهای ‪ 1976-1966‬انقالب فرهنگی چین در جریان بود‪ .‬در طول‬
‫این مدت اقتصاد چین با ادامه الگوی سوسیالیزه ساختن اتحاد شوروی رشد متوسط ساالنه بطی‬
‫معادل ‪ 1.3‬فیصد داشته است‪.‬‬
‫بعد ازسفر سال ‪ 1972‬ریچارد نیکسن به چین در سال ‪ 1975‬اصالحات چهارگانهٔ اقتصادی‪-‬‬
‫اجتماعی رویدست گرفته میشوند‪ .‬و چین در سال ‪ 2001‬شامل سازمان تجارت بین المللی‬
‫میگردد و دروازه های چین بروی سرمایه گذاری خصوصی بین المللی باز میشوند‪ .‬به تعقیب آن‬
‫در سال ‪ 2004‬قانون اساسی چین تعدیل شده و حق داشتن مالکیت خصوصی به مردم چین داده‬
‫میشود‪ .‬در سال ‪ 2013‬پروگرام کمربند و راه آغاز میشود و با این تحوالت و رفورمها میزان‬
‫رشد اقتصادی ساالنه چین تا سال ‪ 1995‬به ‪ 5.4‬فیصد و تا سال ‪ 2019‬به ساالنه ‪ 6.1‬فیصد‬
‫افزایش مییابند‪.‬‬
‫در ‪ 28‬سال از ‪ 1980‬تا ‪ 2008‬کشور چین توانست ‪ 650‬ملیون نفر را از حالت فقر اقتصادی‬
‫نجات داده به سطح طبقه متوسط ارتقا ٔ دهد‪ .‬در سال ‪ 1970‬شمولیت در دوره تعلیمات ثانوی در‬
‫چین ‪ 28‬فیصد بود این رقم در سال ‪ 2012‬به ‪ 85‬فیصد ارتقا ٔ کرده است‪ .‬طول متوسط عمر‬
‫مردم چین در سال ‪ 1949‬صرف ‪ 41‬سال بود این رقم امروز بیش از ‪ 70‬سال است‪ .‬در چین‬
‫در دوازده سال اخیر ‪ 35‬هزار کیلومتر خط آهن سریع السیر احداث شده است‪ .‬در سی سال‬
‫گدشته در چین ‪ 80‬هزار کیلومتر سرک قیریزی شده ساخته اند که به مراتب بیشتر از امریکا‬
‫میباشد‪ .‬در سالهای اخیر تحت پروگرام "کمربند و راه" در قارهٔ افریقا به کمک کشور چین ‪9‬‬
‫هزار کیلومتر سرک قیرریزی شده احداث شده است‪ .‬مردم افریقا این موفقیت را به چشم سر می‬
‫بینند‪ .‬بر عالوه چیناییها قادر شدند برای مشکالت مزمن کشورهای رو به انکشاف راههای حل‬
‫عملی پیداکنند‪ .‬بطور مثال در شهرهای مکسیکو سیتی‪ ،‬موگدیشو و مومبای (بمبئ) تسهیالت‬
‫فرسودهٔ زیربنایی مشکل عمده در راه عرضهٔ خدمات صحی اساسی برای مردم در مناطق دهاتی‬
‫میباشد‪ .‬اما چین قادر شد توسط یک شبکهٔ وسیع تصدیهای دولتی این خدمات را برای مردم‬
‫دهات فراهم سازد‪.‬‬
‫بدین طریق چین توانست با پذیرفتن اقتصاد بازار آزاد رقابتی بدون توصل به سیستم لیبرال‪-‬‬
‫دموکراسی عاید متوسط مردم خود را بطور قابل مالحظه افزایش بخشد‪ .‬بطور مثال امروز چین‬
‫و ایاالت متحده باوجودیکه دو کشور دارای دو سیستم متفاوت اقتصادی و دو سیستم کامل‬
‫متفاوت سیاسی میباشند؛ یکی دارای اقتصاد سرمایداری خصوصی و دیگری سرمایداری دولتی‬
‫اند؛ هردوکشور ابر قدرتهای اقتصادی بوده و هردو از توسعهٔ جهانی شدن اقتصاد‬
‫(گلوبالیزیشن) حد اکثر مفاد را کرده ثروت های بی حساب اندوخته اند‪ .‬اما در ظرف سی سال‬
‫گذشته در حالیکه در چین شاخص "مساوات در عاید" شخصی مردم )‪ )Gini Coefficient‬در‬
‫حال صعود است‪ ،‬این شاخص در امریکا در حال نزول قرار دارد‪ .‬چرا؟ اگر این ثروت هنگفت‬
‫که به امریکا سرازیر شد عاید متوسط نفوس را باال نبرد پس به کجا رفت؟ به جیب ثروتمند ترین‬
‫افراد امریکائی! پولدار‪ -‬پولدارتر شد‪ .‬در عین زمان سیستم سیاسی‪ ،‬حکومت و کانگرس‪ ،‬از‬
‫افزایش مالیات بر عایدات ثروتمند ترین افراد در امریکا خودداری کردند و راههای قانونی‬
‫خودداری از پرادختن مالیات بر عایدات شخصی را برای ثروتمند ترین امریکاییها باز گذاشتند!‬
‫ترمپ رییس‬‫بطور مثال مطبوعات امریکا با نشر راپور ساالنه تکس یا مالیات بر عایدات دونالد ْ‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪487‬‬

‫ج مهور امریکا‪ ،‬که یکی از ملیارددر های آنکشور است‪ ،‬نشان دادند که موصوف با استفاده از‬
‫خالهای موجود در سیستم مالیاتی از پرداخت مالیات بر عایدات خود خودداری کرده است‪.‬‬
‫در امریکا به عوض عرضهٔ مجانی خدمات اساسی صحی برای تمام همشهریان از طریق یک‬
‫سیستم بیمهٔ دولتی صحی؛ به پولی ساختن خدمات صحی دست زدند و سیستم خدمات صحی را‬
‫در خدمت ثروت اندوزی خصوصی و توفان نوسانات اقتصاد بازار آزاد خصوصی قرار دادند‪.‬‬
‫در مقابل در چین دولت آن کشور با سرازیر شدن سرمایه های هنگفت در نتیجه فعالیتهای‬
‫اقتصاد سرمایداری دولتی به افزایش معاشات و مزدها پرداختند‪ ،‬به اعمار سرکها و زیربناههای‬
‫اقتصادی پرداختند‪ ،‬به سرمایگذاری در سیستمهای آبیاری برای انکشاف تولیدات زراعتی دست‬
‫زدند‪ ،‬به اعمار منازل و مسکن برای گارگران دست زدند‪ ،‬به اعمار و تجهیز شفاخانه ها‬
‫پرداختند‪ ،‬تحصیالت عالی را برای جوانان مجانی ساختند‪ ،‬خدمات مخابراتی را در تمام کشور‬
‫توسعه دادند و غیره‪.‬‬
‫اما این بار‪ ،‬برخالف کشورهای جاپان‪ ،‬کوریای جنوبی‪ ،‬تایوان و سنگاپور؛ کشورهای چین و‬
‫ویتنام این نسخه را در کلیت آن قبول نکردند‪ ،‬سرمایهٔ خصوصی و انکشاف سرمایداری را‬
‫پذیرفتند اما نظام سیاسی خودرا فدای آن نکردند! با آنهم چین در ظرف ‪ 30‬سال اخیر از یک‬
‫کشور فقیر زراعتی به دومین ابر قدرت اقتصادی جهان مبدل گردید قرار است مطابق پیش‬
‫بینیهای متعدد در چند سال آینده از امریکا پیشی گرفته به بزرگترین قدرت اقتصادی در جهان‬
‫مبل میگردد‪.‬‬
‫دورنمای رشد اقتصادی برای کشورهای رو به انکشاف‬
‫و اقعیت آن است که برای بار اول در تاریخ معاصر جهان یک بدیل قابل دقتی خالف عقاید حاکم‬
‫در کشورهای غربی در مورد ارجحیت امکانات پیشرفت اقتصادی از طریق رشد سرمایداری‬
‫خصوصی در موجودیت لیبرال دموکراسی پیدا شده است‪ .‬این بدیل بصورت چشمگیری با مثال‬
‫انکشاف اقتص ادی غیر قابل تصور کشور چین در برابر مردم کشورهای جهان سوم قرار دارد‪.‬‬
‫چیناییها در عمل نشان دادندکه به عوض لیبرال دموکراسی و سرمایداری خصوصی‪ ،‬میتوان یک‬
‫سیستم اقتصاد سرمایداری زیر اداره دولت داشت واداره دولت را عمیقآ در داخل به نفع اکثریت‬
‫جامعه اصالح کرد؛ و به عوض ارجحیت حقوق و آزادیهای سیاسی فردی – میتوان حقوق و‬
‫آزادیهای اقتصادی‪-‬اجتماعی فردی را اهمیت بیشتر داد‪.‬‬
‫جای تعجب نیست که مردم کشورهای روبه انکشاف مثال پیشرفت چین را می بینند‪ ،‬آنرا می‬
‫پسندند! مثال چین نسان داد که موجودیت دموکراسی شرط قبلی برای تحقق پیشرفت اقتصادی‬
‫نیست‪ .‬تجربه کشورهای تایوان‪ ،‬تایلند‪ ،‬چلی و سنگاپور که به مرور زمان از دیکتاتوری به‬
‫دموکراسی رسیدند نشان داد که بر عکس این انکشاف اقتصادی است که شرط قبلی برای تحقق‬
‫دموکراسی میباشد‪.‬‬
‫تجربه رشد سریع اقتصادی چین برای یک تعداد کشورهای روبه انکشاف مانند هند‪ ،‬مالیزیا‪،‬‬
‫اندونیزیا‪ ،‬ویتنام‪ ،‬بنگاله دیش‪ ،‬تایلند و غیره الگوی مناسبی بود و در نتیجه با باز کردن‬
‫اقتصادهای خود بروی سرمایگذاری خصوصی خارجی و تطبیق اصالحات الزم مالیاتی‪،‬‬
‫گمرکی و تا ٔمین امنیت حقوقی برای سرمایه های خصوصی و ایجاد زیربناهای الزم مواصالتی‪،‬‬
‫مخابراتی و بندری به رشد سریع اقتصادی و افزایش سطح عواید مردم نایل گردند‪.‬‬
‫البته هضم این مسئله برای بسیاریها درکشورهای غربی مشکل است چون معتقدند پیشرفت‬
‫اقتصادی‪ ،‬با سرمایداری خصوصی و لیبرال دموکراسی الزم و ملزوم یکدیگر اند! اما باید در‬
‫نظر داشت که هرگاه ما مجبور به انتخاب میان داشتن سرپناه و یا حق دادن رای باشیم کدام یک‬
‫را انتخاب خواهیم کرد؟ این بدین معنی نیست که مردم جهان روبه انکشاف دموکراسی نمی‬
‫خواهند و یا ارزش آزادیهای سیاسی را نمیدانند‪ .‬بلکه این بدین معنی است که آنچه برای مردم در‬
 ‫‪ □ 488‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫کشورهای روبه انکشاف ارزش حیاتی و درجه اول دارد قابلیت دولتهای آنها در عرضه‬
‫نیازمندیهای روزمره آنها از جمله تا ٔمین امنیت‪ ،‬فراهم آوری غذا‪ ،‬مسکن‪ ،‬معارف و خدمات‬
‫صحی میباشد‪.‬‬
‫مشکل اساسی مودل انکشافی چین استیالی سیستم دولتی یک حزبی میباشد‪ .‬حزب کمونیست‬
‫چین یگانه حزب سیاسی مجاز در چین بوده و رهبری دولت را به عهده دارد‪ .‬با آنکه مردم‬
‫کشورهای روبه انکشاف مثال پیشرفت چین را می بینند و آنرا می پسندند اما رو آوردن به یک‬
‫نظام یک حزبی ‪ ،‬بخصوص با تجربه شکست سیستم کمونیستی در جهان با فروپاشی اتحاد‬
‫شوروی و کشورهای اروپای شرقی‪ ،‬جزابیت زیاد برای آنها ندارد‪ .‬از جانب دیگر نمونه های‬
‫نظام استالینی کوریای شمالی در مقایسه با نظام سرمایداری خصوصی لیبرال دموکراسی‬
‫کوریای جنوبی کمترین جذابیت ممکنه را از میان بر میدارد‪.‬‬
‫کشورهای غربی در راس ایاالت متحده امریکا سیستم سیاسی چین را از نظر عملیاتی‪ ،‬مانند‬
‫زمان برژنف در شوروی "جامد و انعطاف ناپذیر"‪ ،‬از نظر سیاسی مانند رژیم کوریای شمالی‬
‫"بسته" و از نظر اخالقی مانند رژیمهای کودتاهای نظامی "غیر مشروع" ترسیم میکنند‪ .‬یک‬
‫تعداد دانشمندان علوم سیاسی معتقد اند که سیستمهای یک حزبی قادر به اصالح خود نبوده از‬
‫آنجاییکه قادر به پذیرفتن تغییر نیستند عمر آنها کوتاه خواهد بود‪.‬‬
‫در عین زمان بعضی محققین از جمله ارک لی ( ‪ )Eric Li‬محقق چینایی این نوع برداشت را‬
‫در مورد سیستم یک حزبی کشور چین مطابق با واقعیت نمیدانند‪ .‬ارک لی معتقد است که سیستم‬
‫یک حزبی چین بر مبنای اساسات "انعطاف پذیری"‪" ،‬اصل شایستگی" و اصل "مشروعیت"‬
‫استواراند‪ .‬اومیگویند که حزب کمونیست چین در ‪ 66‬سال حکومت خود باالی بزرگترین کشور‬
‫جهان وسعت و حدود سیاستهای آن به مقایس ٔه هر دولتی در جهان فراختر بوده است‪ .‬از اشتراکی‬
‫ساختن زمینهای زراعتی در سال ‪ 1950‬تا چرخش بزرگ در سال ‪ 1960‬و شخصی سازی‬
‫فارمهای زراعتی در سال ‪1965‬و انقالب فرهنگی سال ‪ 1970‬و متعاقب آن اصالحات دینگ‬
‫شیاوپنگ در جهت اقتصاد بازار آزاد در سال ‪ 1980‬تا باز کردن دروازه های چین توسط‬
‫چیانگ زمین بروی سرمایه داران خصوصی در سال ‪ 1990‬که در عصر مائوتسه تونگ غیر‬
‫قابل تصوربود‪ .‬به گفتهٔ ارک ل ی این تغییرات کیفی با تغییرات الزم سازمانی برای از میان‬
‫برداشتن موانع و شرایط ناسالم همراه بودند‪ .‬موصوف به خصوص بر مثال تقاعد اجباری‬
‫رهبران حزبی در سن ‪ 68‬تا ‪ 70‬سالگی تاکید میکند که از تجمع قدرت در دست تعداد محدود‬
‫جلوگیری نماید‪ .‬به گفتهٔ او تغییرات بنیادی در نحوهٔ اداره دولت در تمام سطوح‪ ،‬از اداره محلی‬
‫تا دفتر سیاسی حزب در سی سال اخیر بوجود آمده که در نتیجه شرایط قبلی قابل دید نیستند‪.‬‬

‫مشکالت مصالح ٔه ملی در سای ٔه اختالفات ذاتی نیروهای متخاصم‬

‫با آنکه به ظاهر در پروسهٔ صلح دو تیم مذاکره کننده مقابل هم نشسته اند اما در واقعیت هرگونه‬
‫مصالحه سیاسی در مورد شکل و ترکیب نظام سیاسی آینده کشور زیر فشار منافع گروههای آتی‬
‫صورت خواهد گرفت‪:‬‬
‫روشنفکران غیر متشکل پشتون؛‬ ‫•‬
‫مافیای جهادی اتحاد شمال‪ ،‬با ترکیب شورای نظار‪ ،‬حزب وحدت و جنبش؛‬ ‫•‬
‫تحریک طالبان؛ و‬ ‫•‬
‫اکثریت خاموش جامعه‪.‬‬ ‫•‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪489‬‬

‫اول‪ -‬روشنفکران پشتون‬

‫در حالیکه تحریک طالبان و اتحاد شمال هردو متشکل اند و از حمایت شبکه های وسیع‬
‫همفکران از محل تا والیت و کشوربرخوردار هستند‪ ،‬روشنفکران پشتون پراگنده و بدون کدام‬
‫سازمان سیاسی متحد میباشند‪ .‬اشرف غنی به عنوان نمایندهٔ روشنفکران پشتون حتی از نیروی‬
‫پراگند ٔه احزاب و سازمانهای مدنی ملی گرا در داخل و خارج کشور نیز استفاده نمیکند‪ .‬اشرف‬
‫غنی تمام امکانات آنرا داشت که بعد از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری سال ‪2014‬م با‬
‫استفاده از امکانات و فرصت ایکه تیم انتخاباتی او به همکاری و حمایت بیدریغ ملی گرایان در‬
‫سر اسر افغانستان ایجاد کرده بود تشکیل یک حزب ملی گرا را درسراسر کشور تشویق میکرد‪.‬‬
‫هستهٔ این تشکل موجود بود و حامیان ایدیولوژیک و سر سپرده چنین یک ابتکار همه منتظر‬
‫بودند‪ .‬پیشنهادهای الزم هم از طریق همکاران و استراتژیستهای رییس جمهور به او تقدیم شده‬
‫بود‪ .‬اما مت اسفانه اشرف غنی اعتنایی به این پیشنهاد ها نکرد‪ .‬این بی اعتنائی و اغماض در‬
‫مقابل نیاز به موجودیت یک سازمان یا حزب سیاسی که با تشکل و دیدگاه سیاسی ملی به هدف‬
‫بدست آوردن اکثریت چوکی های ولسی جرگه در انتخابات ولسی جرگه اشتراک نماید‪ ،‬نیز از‬
‫جانب رئیس جمهور اشرف غنی نشان داده شد‪ .‬در حالیکه عبدللا عبدللا و شورای نظار به‬
‫ٔ‬
‫کامال وفادار اند‪ ،‬هی اعتنائی از جانب اشرف غنی در این زمینه‬ ‫پشتوانهٔ انتخاباتی قومی خود‬
‫دیده نشد‪ .‬نتیجه آن شد که ولسی جرگه دربست در اختیار شورای نظار و اتحاد شمال قرار‬
‫گرفت‪.‬‬
‫نتیج ٔه پشت پا کردن ب ه حامیان صادق سیاسی و گوش ندادن به هشدار های صاقانه و مکرر آنها‬
‫آنست که متا ٔسفانه بعد از شش سال ریاست جمهوری اشرف غنی‪ ،‬امروز شورای نظار و حزب‬
‫وحدت‪ ،‬و در کل آنچه اتحاد شمال نام گرفته‪ ،‬در صحنه سیاست افغانستان با نفود تر از آغاز‬
‫دوره اول ریاست جمهوری اشرف غنی میباشند!‬
‫دوم‪ -‬مافیای جهادی‬
‫در كشور ما‪ ،‬به گفتهٔ فرید بهمن "بیشرف ترین نوع اشرافیت سیاسي میراثي" شکل گرفته است‬
‫(از صفحهٔ فیسبوک فرید بهمن‪ ،‬ششم اپریل ‪2020‬م)‪ .‬مهره های جنگساالر تنظیمی مسلح به‬
‫عشق تبار‪ ،‬دین‪ ،‬مذهب و زبان از سال ‪2001‬م بدینسو قشر همیشه حاضر در قدرت سیاسی را‬
‫تشكیل داده که بخاطر حفظ قدرت سیاسی و ثروتهای چپاول شده قارونی خود از هیچگونه زد و‬
‫بندها و معامله و قرار و مدار دریع نمی ورزند‪ .‬متآسفانه از آنجاییکه این اشرافیت سیاسی در‬
‫محوریت عبدللا عبدللا رنگ قومی ضد پشتون دارد و اتفاقآ همین خصلت پشتون‪-‬نفرتی‬
‫اشرافیت‪-‬سیاسی‪-‬قومی عبدللا محور‪ ،‬سبب یکپارچگی نامرئی انتخاباتی پشتونها در حمایت از‬
‫روشنفکران پشتون تبار ضد طالبان حاضر در قدرت سیاسی گردیده عامل اصلی شکستهای‬
‫چشمگیر انتخاباتی اشرافیت‪-‬سیاسی‪-‬قومی عبدللا محوردر سه انتخابات اخیر میباشد‪.‬‬
‫حیرت انگیز است که سایر بازیگران سیاسی داخلی و خارجی افغانستان از جمله امریکاییان‪،‬‬
‫پاکستانیها‪ ،‬روسها و ایرانیها در مخالفت با این قشر روشنفکر پشتون تبار حاضر در قدرت‬
‫سیاسی افغانستان و حامیان آنها با اشرافیت‪-‬سیاسی‪-‬تنظیمی‪-‬قومی عبدللا محور همدست میباشند‪.‬‬
‫یگانه دلیل مشترک این اتحاد نامقدس برداشت همگون آنها از خصلت جنگ جاری در افغانستان‬
‫است که آنرا جنگ قومی میان طالبان به نمایندگی از پشتونها و ائتالف شمال (جمعیت‪-‬جنبش‪-‬‬
‫وحدت) به نمایندگی ازغیر پشتونها برای احراز قدرت و برتری سیاسی در افغانستان میدانند‪ .‬به‬
‫این حساب‪ ،‬در این مبارزهٔ قدرت‪ ،‬روشنفکران پشتون تبار حاضر در قدرت سیاسی مخالف‬
‫طالبان و حمایت روشنفکران پشتون تبار خارج از قدرت سیاسی از آنها‪ ،‬همانند انگشت ششم به‬
 ‫‪ □ 490‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫یک نیروی ارتعاش آور‪ ،‬بطور یکسان برای اتحاد شمال و طالبان و حامیان خارجی آنها منجمله‬
‫امریکا و پاکستان مبدل شده اند‪ .‬عدم پذیرش دولت حامد کرزئ و متعاقب او دولت اشرف غنی‬
‫از طرف طالبان به عنوان یکطرف قضیهٔ افغانستان را باید از همین زاویه ارزیابی کرد‪.‬‬
‫به دالیل نامعلومی این اشرافیت سیاسی‪-‬تنظیمی‪-‬قومی با وجود شکستهای چشمگیر انتخاباتی‪ ،‬از‬
‫کمک و حمایت و تشویق آشکار امریکاییها برخورداراست‪ .‬شاید با توجه به پشتون محور بودن‬
‫جنبش طالبان‪ ،‬هدف استراتژیک به باور امریکا ایجاد یک توازن قومی در زعامت آیند ٔه سیاسی‬
‫افغانستان با جبران اشتباهات کنفرانس بن بهتر حافظ منافع آنها باشد‪.‬‬
‫امریکاییها آشکارا از پیامدهای سه انتخابات ریاست جمهوری گذشته که سبب نزول قدرت اتحاد‬
‫شمال گردید ناراضی بوده ناگذیر بر خالف روحی ٔه حمایت از خصلت دولت پسا طالبان در‬
‫مخالفت با روند انکشاف دموکراسی در کشور قرار گرفته اند‪ .‬امریکاییها آشکارا در انتخابات‬
‫‪ 2009‬برای شکست حامد کرزئ سرمایه گذاری و مداخله کردند که این مخالفت آنها در کتب و‬
‫نوشته های متعدد مقامات مسول و دخیل امریکایی تآیید شده است‪ .‬امریکاییها این مداخله را در‬
‫سال ‪ 2014‬تاسرحد ایجاد حکومت وحدت ملی و شمولیت ‪ ۵۰/۵۰‬عبدللا در دوره اول ریاست‬
‫جمهوری اشرف غنی ادامه دادند‪ .‬اخیرآ با وجود پیروزی آشکار رییس جمهور غنی در انتخابات‬
‫سال ‪ ، 2019‬با پافشاری و ایجاد فشار باالی غنی برای تشکیل دولت همه شمول به معنی‬
‫شراکت مجدد عبدللا و همراهان در قدرت سیاسی پنجسال آینده بدون در نظر داشت نتایج‬
‫انتخابات‪ ،‬حمایت آشکار خودرا از اشرافیت‪-‬سیاسی‪-‬قومی عبدللا محور‪-‬پشتون ستیز ابراز‬
‫میکنند‪.‬‬
‫باالخره یکی از تئوری پردازان شورای نظار بنام آصف منصوری در صفحه فیسبوک خود (‪24‬‬
‫مارچ ‪2020‬م) نقاب و فریب "تقلب انتخاباتی" تیم عبدللا را بدور انداخت و واضح و پوست کنده‬
‫با تکیه به تعصب قومی این گروه نوشت که "رهبران داخلى و جهادى باید از دو دهه ‪ ...‬سیر‬
‫نزولى عبرت گرفته باشند كه در این كشور قدرت از میله تفنگ ‪ ...‬حاصل میشود نه از كار‬
‫مدنى یا مجراى پارلمان و انتخابات‪ " .‬کسی باید به این آقا یادآوری کند که سیر نزولی سهم اتحاد‬
‫شمال در قدرت سیاسی و اداری کشور ناشی از استفاده از تفنگ توسط مخالفین سیاسی آنها نبوده‬
‫بلکه این سیر نزولی ناشی از انتخابات و آگاهی مردم و نفرت روز افزون از استیالی قدرت‬
‫مافیایی جنگساالران در جامعه بوده است‪.‬‬
‫این برداشتی بود از طرز تفکر عبدللا و شورای نظار که تحلیلگران واقع بین برای توجیه‬
‫موضع گیریهای غیر دموکراتیک آنها باالی آن تاکید میکردند و حاال از زبان خودشان میشنویم‪.‬‬
‫پس منظر بغاوت و ستون فقرات دولت تخیلی همه شمول عبدللا را تنظیمهای جمعیت‪ ،‬وحدت و‬
‫جنبش تشکیل میدهند‪ .‬بخصوص با فروپاشی جمعیت این ملیشه های وحدت و جنبش اند که با‬
‫خیالپردازی برگشت به دوران خودکامگی کامل در مناطق نفوذی خود به پشتوانه و تکیه گاه‬
‫بغاوت عبد للا مبدل شده اند‪ .‬دلیل اصلی این بغاوت را آصف آشنا یکی از فعالین هزاره چنین‬
‫خالصه میکند‪" :‬جان گپ این است که اگر در این مرحلهای حساس و تاریخی‪ ،‬ایستادگی نشود‪،‬‬
‫دستکم دو تا سه نسل دیگر را باید در ذلت و حقارت زندگی کنیم‪ .‬پس به هر طریقی و به هر‬
‫قیمتی که میشود بسیج شوید‪ ".‬همچنان دلیل اصلی بغاوت اخیر عبدللا را آصف آشنا یکی از‬
‫فعالین هزاره شامل حزب وحدت خالصه نمود که "جان گپ این است که اگر در این مرحلهای‬
‫حساس و تاریخی‪ ،‬ایستادگی نشود‪ ،‬دستکم دو تا سه نسل دیگر را باید در ذلت و حقارت زندگی‬
‫کنیم‪ .‬پس به هر طریقی و به هر قیمتی که میشود بسیج شوید‪ ".‬در حقیقت هردوبیان صادقانه‬
‫موقف سیاسی این دو تنظیم سیاسی را به نمایندگی از تمام فعالین سیاسی تاجیک و هزاره که در‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪491‬‬

‫بیست سال اخیر در سیاست نفوذ قابل مالحظه داشتند بیان میکند‪ .‬از دوستم هم همیشه در طول‬
‫سالهای اخیر شنیده ایم که دالیل تهدید تعقیب عدلی خوددرا نه رفتار ناشایست ضد اخالقی خودش‬
‫بلکه کوشش عمدی در جهت تجرید او و جنبش از پروسه اداره کشور میداند‪.‬‬
‫طوریکه میبینیم مافیای جهادی و جنگساالر و بخصوص شورای نظار که در بعد از ‪۲۰۰۱‬‬
‫قدرت سیاسی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬نظامی و اداری را قبضه کرده اند با وجود شکستهای فاحش در چهار‬
‫انتخابات پیهم‪ ،‬هرگز راضی به آن نیستند که این قدرت را در پای صندوقهای رای و اراده مردم‬
‫از دست بدهند با هزار حیله و توطئه و بغاوت آشکار همچنان به قدرت چسپیدند‪.‬‬
‫در حالیکه جوهر نظام متکی به قانون اساسی موجوده را اراده آزادانه مردم و انتخابات تشکیل‬
‫میدهد در نظام انتخاباتی ریاستی موجوده برنده مالک مطلق است و شمولیت افراد متعلق به‬
‫سایر اقوام‪ ،‬قشرها و گروههای سیاسی در دولت وابسته به حسن نظر رییس جمهور است تا‬
‫محدودیت های قانونی‪ .‬تجرب ٔه چهار انتخابات گذشته نشان داد که معیار انتخاب زعیم کشور برای‬
‫مردم به درجهٔ اول وابستگی قومی کاندید مورد نظر است‪ .‬این بدان معنی است که در پای‬
‫صندوق رای دهی پشتون به پشتون رای میدهد‪ ،‬تاجیک به تاجیک هزاره به هزاره و ابیک به‬
‫ازبیک‪ .‬حتی روشنفکران دو آتشهٔ دست چپی ما که زمانی ترمپت انترناسیونالیست بودن را به‬
‫صدا می آ وردند از این امر مثتثنی نیستند‪ .‬چهره هائی مانند فرید مزدک‪ ،‬دستگیر پنجشیری‪،‬‬
‫نجیب مسیر و امثالهم امروز با پشتون ستیزی آشکاردر خدمت قوم پرستان شورای نظار قرار‬
‫دارند‪.‬‬
‫در حالیکه امریکاییها در کنفرانس بن سال ‪ 2001‬قدرت اصلی سیاسی را بدون در نظر داشت‬
‫ترکیب قومی در افغانستان و سابق ٔه تاریخی زعامت سیاسی کشور به اتحاد شمال ارزانی کردند‪،‬‬
‫از سال ‪ 2009‬به اینطرف آنها نیز آشکارا از زدودن پایه ها و اثرات تفوق سیاسی اتحاد شمال‬
‫در قدرت سیاسی ناراضی اند‪ .‬در نتیج ٔه پایه گرفتن روند های دموکراسی در کشور واقعیتهای‬
‫عینی ترکیب قومی نفوس در جامعهٔ سنتی قوم محور افغانستان در نتایج انتخابات منعکس شده‬
‫سبب شکست پیهم انتخاباتی عبدللا به عنوان کاندید دلخواه اتحاد شمال در سه انتخابات پیهم‬
‫گردید‪ .‬واقعیت چهار انتخابات ریاست جمهوری به وضاحت نشان داد که "نظام ریاستی" در‬
‫افغانستان‪ ،‬صرف نظر از حسن نیت رییس جمهور برنده‪ ،‬به باور فعالین سیاسی تاجیک‪ ،‬هزاره‬
‫و ازبیک نمیتواند منافع سیاسی اقلیتهای قومی را تضمین کند‪.‬‬
‫بنابرآن امروز مافیای جهادی اتحاد شمال‪ ،‬با ترکیب شورای نظار‪ ،‬حزب وحدت و جنبش که با‬
‫طرح های ضد پشتون و ضد افغان و مرکز گریز خود زمینه های فکری اتحاد سیاسی عبدللا‪-‬‬
‫محور را شکل داده رهبری میکنند در هرگونه مصالح ٔه سیاسی آینده باالی تغییر نظام ریاستی‬
‫موجوده پافشاری خواهند کرد‪ .‬این سه عنصر متشکله اتحاد سیاسی عبدللا‪-‬محور هرکدام با‬
‫اهداف مشخص خود که داغها و تجربه جنگهای خانمانسوز برتری طلبی فرقوی میان خودرا‬
‫هنوز بخاطر دارند‪ ،‬برای یک سازش تاریخی با طالبان به قیمت تمامیت دولت افغانستان‪،‬‬
‫آزادیهای مردم‪ ،‬دموکراسی و ترقی آمادگی کامل دارند‪ .‬بیجهت نیست که قریشی وزیر خارجه‬
‫پاکستان از نقش مهم عبدللا در آینده افغانستان صحبت میکند‪ .‬مهره های جنگساالر تنظیمی مسلح‬
‫به عشق تبار‪ ،‬دین‪ ،‬مذهب و زبان که از سال ‪2001‬م بدینسو قشر همیشه حاضر در قدرت‬
‫سیاسی را تشكیل داده اند بخاطر حفظ قدرت سیاسی و ثروتهای چپاول شده قارونی خود از‬
‫هیچگونه زد و بندها و معامله و قرار و مدار دریع نمی ورزند‪.‬‬
 ‫‪ □ 492‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫سوم‪ -‬تحریک طالبان‬

‫در سی و پنج سال گذشته طالبان در صحنه سیاسی افغانستان فعال بوده اند و در آیندهٔ سیاسی‪-‬‬
‫اجتماعی کشور نیز ناگزیر نقش مهمی خواهند داشت‪ .‬از این جهت شناخت بهتر و نزدیکتر از‬
‫عقاید و باورهای آنها برای روشنفکران کشور ضروری است‪ .‬متاسفانه کدام بیانهٔ مفصل سیاسی‬
‫یا مانیفست در مورد خط مشی و سیاستهای طالبان بعد از پیروزی و اختالفات شان با قانون‬
‫اساسی موجود ٔه افغانستان در دسترس قرار ندارد‪ .‬در "موافقتنامه آوردن صلح به افغانستان" که با‬
‫امریکا در ‪ 29‬مئ سال ‪ 2020‬امضا ٔ کردند از ایجاد یک "حکومت اسالمی جدید" صحبت شده‬
‫است‪ .‬برای مردم و بخصوص روشنفکران افغانستان دانستن موازین فکری و عقاید سیاسی‬
‫طالبان در مورد شکل و اداره نظام سیاسی آیندهٔ کشور که آنها در آن سهیم باشند از اهمیت فوق‬
‫العاده برخوردار است‪ .‬عقاید سیاسی طالبان را در مورد آیند ٔه کشور از دو راه میتوان حدس زد‪.‬‬
‫تجربه حکومتداری سالهای ‪ 2001-1996‬امارت اسالمی آنها در افغانستان و ارزیابی موازین‬
‫و ریشه های فکری آنها‪.‬‬
‫طالبان دارای عقاید دگماتیک مذهبی با ریشههایی در مکتب حنفی دیوبندی و دیدگاه های جهاد‬
‫گرایی میباشند‪ .‬البته نمیتوان ادعا کرد که طالبان متأثر از یک مکتب ایدئولوژیک خاصی‬
‫هستند؛ بلکه ذهنیت و رفتار آنان آمیزه یی از چند مکتب افراطگرای دینی است‪ .‬عالوه بر‬
‫تأثیرپذیری از دو مکتب سلفیگری و دیوبندی‪ ،‬طالبان تحت تأثیروهابیت نیز قرار دارند‪ .‬بطور‬
‫خالصه تفكر دینى طالبان درحقیقت همان تفكر دیوبندى است كه نسخه بدل «وهابىگرى»‬
‫درشبه قاره هند به شمار مىرود‪ .‬اندیشه سیاسی طالبان بازتاب اندیشه های سلفی گری است‪.‬‬
‫ابن حنبل‪ ،‬ابن تیمیه و محمد ابن عبدالوهاب از بنیانگذاران حدیث نگری و جنبش سلفیه در‬
‫عربستان هستند‪ .‬طالبان همان طلبه های پشتون افغان هستند که توسط گروههای دیوبندی‬
‫مدارس دینی در پاکستان تعلیم دیده اند‪ .‬ریشه های فکری آنها را باید ابتدا در وهابیت عربستان و‬
‫سپس در دیوبندی پاکستان جستجو کرد‪.‬‬
‫طالبان در عمل بیشتر از اینکه دیوبندی عمل کنند قشری و قبیله ای برخورد میکنند‪ .‬آنها حتی‬
‫با اخوانیها مانند گلبدین حکمتیار در افغانستان و جماعتیها و مودودیها در پاکستان نیز سر‬
‫سازش ندارند و در رفتار آنها عرف قبیلوی بر دین برتری دارد‪ .‬این امر ناشی از ترکیب قومی‬
‫رهبران و افراد منسوب به تحریک طالبان میباشد‪ .‬بیشتر افراد گروه طالبان پشتونهایی هستند که‬
‫در مناطق شمال غربی زیر کنترول پاکستان و دو سوی خط دیورند‪ ،‬زندگی میکنند‪ .‬عالوه بر‬
‫آن تعدادی از پشتونهائی که از تمرکز یکجانب ٔه قدرت بدست حزب تاجیک تبار جمعیت اسالمی‬
‫ربانی‪-‬مسعود و بخصوص انحصار دولت در دست پنجشیریها ناراضی بودند و همچنان خلقیهای‬
‫سابق نیز از طالبان حمایت کردند‪ . .‬این ها در حقیقت پشتونهای ناسیونالیست و بخصوص‬
‫پشتونهای خلقی بودند که پس از شکست دولت نجیب للا با تبارز افکار انحصارگر قدرت بدست‬
‫غیر پشتونها با افکار ستیزانهٔ و ضد افغان در حاکمیت ربانی‪-‬مسعود‪ ،‬شورای نظار‪ ،‬ستمیها و‬
‫اتحاد شمال‪ ،‬به جرگه طالبان پیوستند‪.‬‬
‫طالبان با اعتقاد به اصل خالفت‪ ،‬خلیفه (امیرالمومنین) دولت خود را در قندهار تعیین نموده و‬
‫تئورى "امارت اسالمى" را در افغانستان به اجرا گذاشتند‪ .‬تئورى «امارت اسالمى» اولینبار در‬
‫تاریخ معاصر شبه قاره هند به وسیله ابوالكالم آزاد وجمعیة العلمای هند پیشنهاد گردیده و در‬
‫دوره جهاد‪ ،‬گروههاىوهابى گراى پیرو دیوبند‪ ،‬آن را در برخى والیات شرقى و جنوبشرقى‬
‫كشور تجربه نمودند و طالبان نیز كه از اعقابفكرى جمعیة العلمای هند به شمار مىروند‪ ،‬این‬
‫طرح را در افغانستان تطبیق کردند‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪493‬‬

‫در تئورى "خالفت" و "امارت" آن طورى كهطالبان آن را مىخواهد‪ ،‬مردم و احزاب جایگاهى‬
‫ندارند‪ .‬تعدادىاز سران قبایل و نخبگان دینى تحت عنوان "شورای علمای ج ٔید" گرد همآمده و‬
‫فردى را براى این پست نامزد مىنمایند و آنگاه تماماختیارات كشور به شخص خلیفه یا امیر‬
‫المؤمنین منتقل خواهد شد‪ .‬طالبان به وضوح اعالم كرده ابد كه "در افغانستان انتخاباتبرگزار‬
‫نخواهد شد‪ ،‬چون انتخابات یك تقلید غیر اسالمى است‪ ".‬مخالفتبا مفاسد فرهنگو تمدن غربى در‬
‫كل‪ ،‬یكى از شعارهاى اساسى تمامى گروههاى اسالمىاست‪ ،‬اما آنچه بنیادگرایى افراطى از نوع‬
‫طالبان را از بقیهگروههاى اسالمى جدا مىسازد‪ ،‬نفى مطلق مدنیت غربى به وسیلهآنهاست‪.‬‬
‫گروههاى دیگر اسالمى مانند اخوانیها (حزب اسالمی و حزب جمعیت اسالمی) با دید نقادانه‬
‫بهتمدن غربى نگریسته و ضمن رد جنبههاى منفى آن‪ ،‬از پذیرشجنبههاى مثبت آن استقبال‬
‫مىنمایند در صورتى كه طالبان و مكتبدیوبندى و وهابى در اوایل كار با هر نوع دستاورد تمدن‬
‫غربى بهمخالفتبرخاسته و سپس به تدریج زیر فشار نیازمندیهای عصر حاظربه سوى محافظه‬
‫كارى تمایل پیدا کردند‪ .‬برخورد غیر نقادانه‪ ،‬چه در امر پذیرش و یا نفى فرهنگغربى‪،‬‬
‫مشكالت بیشمارى را به همراه دارد‪ .‬مخالفت تعصبآمیزطالبان با تلویزیون‪ ،‬وسایل‬
‫تصویربردارى‪ ،‬لباس فرنگى‪ ،‬سینما وامثال آن‪ ،‬نشانه آشكارى بر روحیه ستیزه جویى آنان با‬
‫مظاهرتمدن غربى است‪.‬‬
‫به نظر مىرسد كه امروزه طالبان در امر مبارزه با مظاهر تمدنغربى‪ ،‬دچار نوعى تناقض‬
‫گردیده اند‪ .‬چرا كه آنها از یك طرفمخالفت آشكار خود را با مظاهر فرهنگ و تمدن غربى‬
‫ابرازمى دارند و در دوران حکومت امارت اسالمی خود در افغانستان در عمل این مخالفت را‬
‫تبارز دادند اما از طرف دیگر‪ ،‬از شروع شورش مجدد شان از سال ‪ 2006‬به اینطرف به طور‬
‫وسیع در فعالیتهاى روزانه خودعمال از آنها سود مىجویند‪.‬‬
‫طالبان بنیاد گرایى افراطى‪ ،‬دوران صدر اسالم و عصر میانه را دوره طالیى و مصون از هر‬
‫نوع خطاتلقى نموده و راجع به تفاسیر و تاویلهاى دینى این دوره‪ ،‬اعتقاد جزم گرایانه دارند‪.‬‬
‫اجتهاد و استنباط تازه‪ ،‬در این مكتب جایگاهى ندارد و مردم عموما موظف به پیروى از كلمات‬
‫وگفتار مالهاى سلفی مىباشند‪ .‬برداشت صرفا تقلید گرایانه اینها ازدین‪ ،‬سبب بدبینى و حتى‬
‫دشمنى آنان با الگوهاى زندگى رایج دردنیاى معاصر جهان اسالم گردیده است‪.‬‬
‫تنها الگوى مطلوب در نزدبنیادگرایان افراطى‪ ،‬الگوى زندگى جوامع روستایى قرون اولیهاسالمى‬
‫مىباشد و رفتار خشك و متحجرانه آنان با زنان و نوع نگرششان نسبت به نقش اجتماعى و‬
‫تربیتى زن در جامعه‪ ،‬ریشه در همین روح سلفىگرى آنها دارد كه با ضروریات زندگى كنونى‬
‫كامالبیگانه است‪.‬‬
‫طالبان با تفسیر سختگیرانه از اسالم‪ ،‬زندگى خصوصى و حریم شخصىافراد را تحت نظارت‬
‫دقیق مامورین خود گرفته و از «درازی موىسر» تا «كوتاهى موى صورت» و از حمام‬
‫عمومى تا تردد زن درمحیط بیرون از منزل‪ ،‬عموما تحت ضوابط و مقررات حكومتى آنها‬
‫درآمده است‪ .‬و همچنین در مساله اعتقاد به توحید و مبارزه با مظاهر شرك‪ ،‬تا آنجا شدت عمل‬
‫به خرج داده كه حتى نگه دارى عكس و اسباب بازى كودكان در منزل را مغایر با عقاید توحیدى‬
‫اسالم اعالم كرده اند‪.‬‬
‫رهبری طالبان‬
‫رهبر کنونی طالبان پس از کشته شدن مال اختر منصور‪ ،‬مولوی هیبتللا آخوندزاده از شورای‬
‫کویته است‪ .‬کفته میسود که رهبریت مرکزي شوراي کویته دیگر به مانند گذشته از اقتدار الزم‬
 ‫‪ □ 494‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫برخوردار نیست‪ .‬همچنین ذهنیت هاي متفاوتي راجع به روند مذاکرات صلح در سطوح رهبري‬
‫و تصمیم گیري طالبان به وجود آمده است‪.‬‬
‫طالبان در سطح رهبري داراي چهار شورا مي باشند‪ :‬شورای کویته‪ ،‬شورای مشهد‪ ،‬شورای‬
‫شمال‪ ،‬و شورای رسول‪ .‬رهبری قدیمی در شورای کویته واقع شده است‪ .‬بخشی از این شورا در‬
‫کراچی و بخش دیگر آن در کویته قرار دارد‪.‬‬
‫افزون بر این‪ ،‬ساختار رهبری شوراهای مختلف به طور جداگانه توسط شوراهای مربوطه پیش‬
‫برده می شود‪ .‬از این رو‪ ،‬چند دستگی ها سبب آغاز و ادام ٔه مذاکرات صلح با دولت افغانستان‬
‫میباشد و از این جهت انتظار آشتی با طالبان و حصول توافق بر سر شرایط صلح طی مدت‬
‫زمان کوتاه غیر واقع بینانه و عجوالنه است‪.‬‬
‫چهارم‪ -‬اکثریت خاموش جامعه‬
‫تنظیمهای جهادی و تحریک طالبان اکثریت مردم افغانستان را تشکیل نمیدهند‪ .‬این اکثریت چه‬
‫در داخل افغانستان و چه در دیاسپورا از شرکت در تحوالت سیاسی در افغانستان محروم اند‪.‬‬
‫کثرت و تعدد احزاب و سازمانهای سیاسی در داخل و خارج افغانستان که خودرا بیانگر تمنیات‬
‫اکثریت خاموش جامعه معرفی میکنند به یک عامل منفی نزد مردم مبدل گردیده است‪ .‬اکثریت‬
‫این احزاب صرف برای گرفتن امتیاز و اشغال چند کرسی وزارتی فعالیت میکنند نه تشکیل یک‬
‫اپوزیشین موثر که صدای اکثریت جامعه را بلند نماید‪ .‬بدون موجودیت احزاب متشکل ملی گرا‬
‫که از دل و جان برای ایجاد یک اپوزیشن موثر در مقابل دولت متاثر از نفوذ مافیای جهادی‬
‫فعالیت نمایند صدای اکتریت خاموش جامعه همچنان ناشنیده باقی خواهند ماند‪.‬‬

‫مشکالت رسیدن به توافق صلح با طالبان‬

‫چگونه میتوان با گروهیکه به اراد ٔه آزاد مردم از طریق انتخابات برای تعیین زعیم کشور و‬
‫موجودیت شورای ملی برای تدوین قوانین مدنی معتقد نیستند به توافق رسید؟‬
‫چگونه میتوان با گروهیکه الگوی حکومتداری آنها در هی یک از کشورهای اسالمی موجوده‬
‫حاکم نیست و تنها الگوى مطلوب نزد آنها الگوى زندگى جوامع روستایى قرون اولیهاسالمى‬
‫مىباشد در مورد شکل و محتوای یک نظام مناسب قرن بیست و یکم به توافق رسید؟‬
‫چگونه میتوان با گروهیکه رفتار خشك و متحجرانه آنان با زنان و نوع نگرششان نسبتبه نقش‬
‫اجتماعى و تربیتى زن در جامعه‪ ،‬ریشه در روحیه سلفىگرى جوامع روستایى قرون‬
‫اولیهاسالمى داشته با ضروریات زندگى كنونى كامالبیگانه است در مورد نقش زن در دولت‬
‫آیندهٔ افغانستان به توافق رسید؟‬
‫تصادفی نیست که مافیای جهادی اتحاد شمال‪ ،‬با ترکیب شورای نظار‪ ،‬حزب وحدت و جنبش در‬
‫محوریت عبدللا عبدللا نیز به تبارز اراد ٔه آزاد مردم از طریق انتخابات و لویه جرگه معتقد نبوده‬
‫"شورای عالی مصالحهٔ ملی" را که در حقیقت متشکل از رهبران تنظم های جهادی است‬
‫عالیترین مرجع تصمیم گیری باالی نتایج پروسه مذاکرات صلح با طالبان میدانند‪ .‬از قرار معلوم‬
‫ایاالت متحدهٔ امریکا نیز با این طرز دید موافق است‪.‬‬
‫در اعالمیهٔ اخیر شورای همبستگی افغانهای خارج از کشور در مورد صالحیت "شورای عالی‬
‫مصالحهٔ ملی" گفته شده "این خود یک بازی خطر ناک بر سرنوشت سیاسی مردم افغانستان و‬
‫سپردن سرنوشت کشور به رهبران بی اعتبار تنظیمهای جهادی است که برای حفظ منافع‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪495‬‬

‫شخصی و تنظیمی خویش حاظر به هرگونه معامله با سرنوشت ملت افغانستان خواهند بود‪.‬‬
‫درحالیکه طبق مواد قانون اساسی کشور اینگونه تصامیم و تصاویب در درجهٔ اول باید به‬
‫منظوری رئیس جمهور و متعاقب آن به تایید مجلسین شورای ملی و تصویب آن از طرف لویه‬
‫جرگه نیاز دارند‪".‬‬
‫یک واقعیت باید نزد طالبان و حامیان آنها کامال روشن باشد‪ :‬افغانستان سال ‪ 2021‬به‬
‫هیچصورت با افغانستان سال ‪ 1996‬که طالبان قدرت را از نظام انارشی مجاهدین بدست گرفتند‬
‫شباهت ندارد! مردم افغانستان اعم از پشتون‪ ،‬تاجیک‪ ،‬هزاره‪ ،‬ازبیک‪ ،‬ترکمن‪ ،‬بلوچ‪ ،‬نورستانی‬
‫و غیره با وجود تقاضای عاجل ختم جنگ و برقراری یک آتش بس سراسری و کامل‪ ،‬هرگز‬
‫حاظر نیستند تا حقوق و آزادیهای مدنی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬مذهبی و سیاسی خودرا با انفاذ‬
‫مجدد یک نظام امارت اسالمی از دست بدهند‪.‬‬

‫امکانات عملی نظام آینده در شرایط کنونی‬

‫ب ا خروج قریب الوقوع تمام قوای ناتو از افغانستان کمکهای بین المللی به دولت افغانستان‬
‫همچنان ادامه خواهد یافت و تجربه پنج سال گذشته ثابت نمود که طالبان قادر به شکست کامل‬
‫نیروهای امنیتی دولت نمیباشند‪ .‬ادامهٔ جنگ بجز از خونریزی بیلزوم بیشتر مردم افغانستان هی‬
‫نتیجهٔ نخواهد داشت‪.‬‬
‫از یکطرف پیروزی قطعی جنگ برای طالبان میسر نیست و از جانب دیگر انفاذ مجدد نظام‬
‫امارت اسالمی مطابق نمون ٔه سالهای ‪2001-1996‬م طالبان نیز ممکن نمیباشد‪.‬‬
‫در عین زمان اشتباه کنفرانس بن سال ‪ 2001‬و تدوین قانون اساسی در سال ‪ 2003‬بدون‬
‫اشتراک تحریک طالبان نباید بیش از این ادامه یابد‪.‬‬
‫ضرورت ادغام یا اشتراک طالبان در یک نظام سیاسی که در آن ارزشهای دین مقدس اسالم با‬
‫نیازمندیهای زندگی مردم در قرن بیست و یکم و آزادیهای اساسی مردم تلفیق یافته باشد بیش از‬
‫پیش عاجل پنداشته میشود‪ .‬ایجاد چنین نظام یگانه راه رسیدن به یک صلح با عزت و پایدار در‬
‫افغانستان است‪.‬‬
‫خطوط اساسی دولت آیند ٔه افغانستان عبارت خواهد بود از‪:‬‬
‫نظام متکی بر پلورالیزم سیاسی انتخابی؛‬ ‫•‬
‫ضمانت حق مردم در انتخاب حکومت و رئیس جمهور؛‬ ‫•‬
‫جدائی قوای ثالتهٔ دولت؛‬ ‫•‬
‫ضمانت آزادیهای اساسی مردم بشمول حقوق زنان؛‬ ‫•‬
‫ادامهٔ اقتصاد بازار آزاد رقابتی؛‬ ‫•‬
‫باز نمودن دروازه های کشور بروی سرمایگذاریهای خصوصی و دولتی بین المللی؛‬ ‫•‬
‫تحکیم نقش دولت برای انکشاف زیربناهای الزم برای تبدیل افغانستان به یک چهار راه‬ ‫•‬
‫تجارت منطقوی؛‬
‫تاکید بر مسولیت دولت در ایجاد خدمات سراسری معارف و صحت عامه برای نفوس‬ ‫•‬
‫کشور‪ ،‬تا ٔمین امنیت و ایجاد یک نظام متکی به قانون؛ و‬
‫تبدیل ادار ٔه دولت به یک دستگاه مسلکی بیطرف غیر سیاسی در خدمت حکومت وقت به‬ ‫•‬
‫منظور عرضه خدمات دولتی؛‬
 ‫‪ □ 496‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫وقت آن رسیده است که تا افغانها صرف نظر از اختالفهای ایدیولوژیک‪ ،‬قومی‪ ،‬زبانی‪ ،‬مذهبی‪،‬‬
‫سمتی و سلیقوی خود این جنگ تباه کن چهل ساله را پایان داده به یک مصالح ٔه سیاسی تاریخی‬
‫دست زنند‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪497‬‬

‫بخش هژدهم‪ :‬مأخذ‪ ،‬منابع‪ ،‬یادداشت ها پاورقیها‬

‫‪ .1‬ابن اثیر (الکامل ج ‪ ۸‬ص ‪.)۳۴۸‬‬

‫‪ .2‬ابو طایب موسابی (سال ‪938‬م) شاعر دربار سامانی‬

‫‪ .3‬ابونصر محمد ابن عبدالجبار عتبی (‪۱۰۲۳‬م) در تاریخ یمینی (ص ‪)۲۶‬‬

‫‪ .4‬احمد حسن دانی (‪۱۹۹۹‬م)‬

‫‪ .5‬احمد رشید‪ ،‬شیکاگو‪ ،‬قونسل روبط خارجی‪ ،‬سال ‪2012‬م‬

‫‪ .6‬احمد علی کهزاد‪ ،‬باالحصار كابل و پیشآمدهاي تاریخي‪ ،‬جلد اول‪ ،‬مركز نشراتي میوند‪.‬‬
‫پیشاور‪ ،‬چاپ دوم ‪ 1378‬شمسي‪.‬‬
‫‪ .7‬ادارة مرکزی احصاییه و اداره ملل متحد در کابل ‪" UNFPA‬معلومات دموگرافیکی نفوس‬
‫افغانستان سالهای ‪"2005-2003‬‬
‫‪ .8‬استاد (صباح) «مستنداتی برسه و نیم دهه جنایت و آدم کشی در کشور»‪ ،‬مجلة انترنتی‬
‫"اصالت" تاریخی ‪ 14‬اکتوبر ‪ 2013‬م‪www.esalat.org .‬‬
‫‪ .9‬استاد خلیل اله خلیلی‪ ،‬اعالن پادشاهی میرویسخان هوتک‪ ،‬مجلة ژوندون‪۱۹۷۴ ،‬م‪ ،‬کابل‬
‫سال ‪1974‬م‪.‬‬
‫‪ .10‬اسطخری مسالک الممالک‬

‫‪ .11‬الکساندر برنس‪ ،‬کابل‪ ،‬لندن‪ ،‬ص ‪.۹۰‬‬

‫‪ .12‬امین صیقل‪ ،‬اخبار ای بی سی آسترالیا‪OPINION, ،The Drum ,ABC , :‬‬
‫‪:am7:35 ,2014 May 5 Amin Saikal, Posted By‬‬
‫‪http://www.abc.net.au/news/2014-05-05/saikal-afghan-‬‬
‫‪powerbrokers-risk-election-mess/5430806‬‬
‫‪ .13‬اولیور روی‪ ،‬اسالم و مقاومت در افغانستان‪ ،‬متن انگلیسی‪ ،‬چاپ دوم‪ ،‬یونیورستی‬
‫کمبرج‪1990 ،‬م‬
‫‪ .14‬اولیورروی اسالم و نوگرایی سیاسی در افغانستان‪ ،‬ترجمه ابوالحسن سروقد‪،‬‬
‫سال‪،1369‬ص‪31‬‬
‫‪ .15‬بابرنامه‪ ،‬خاطرات ظهیرالدین محمد بابر پادشاه غازی‪ ،‬ترجمه انگلیسی از روی متن‬
‫ترکی توسط انت سوزانا بیوریج‪ ،‬لندن سال ‪1922‬م‪.‬‬
‫‪ .16‬بهار‪ ،‬فارسی قدیم‪ ،‬سبک شناسی‪ ،‬ج ‪ ،۲‬ص ‪۶۷‬‬

‫‪ .17‬بورجور آواری (‪۲۰۱۳‬م)‬

‫‪ .18‬بی بی سی فارسی‪ ،‬میزگرد پرگار درباره آریاییها‬

 ‫‪ □ 498‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫‪ .19‬پرویز مشرف‪2013 ،‬م‪ ،‬به نقل از آلشییا وتمیر‪What Went Wrong in ،‬‬
‫‪ ،Afghanistan‬ژورنال فارن پالیسی‪.‬‬
‫‪ .20‬محمود محمود‪ ،‬تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن نزدهم میالدی‪ ،‬چاپ‬
‫چهارم‪ ،‬تهران ‪۱۳۵۳‬ه‪ .‬ش‪.‬‬
‫‪ .21‬تاریخ فیروزشاهی ضیا بارانی صفحۀ ‪ ،۱۷۳‬کلکته)‬

‫‪ .22‬تبصره های مینورسکی االی حدود العالم‪ ،‬ص ‪.)۳۴۸‬‬

‫‪ .23‬توزک بابری ص ا‪ ،۲۷‬چاپ بمبئ‪.‬‬

‫‪ .24‬توماس بارفیلد "تاریخ فرهنگی و سیاسی افغانستان"‪.‬‬

‫‪ .25‬توماس بارفیلد "تاریخ فرهنگی و سیاسی افغانستان"‪ ،‬چاپ یونیورستی پرنستون‪،‬‬
‫‪2010‬م‪.‬‬
‫‪ .26‬جاوید نادر مقالة در فیسبوک نشر کرده (سوم مارچ ‪2016‬م)‬

‫‪ .27‬جالل بایانی ‪Larawbar.com 2015-08-25.‬‬

‫‪ .28‬جنرال اودیرنو لوی درستیز قبلی امریکا به شبکه خبری فاکس نیوز امریکا‪۲۰۱۶ ،‬م‪.‬‬
‫‪ .29‬جنرال جان کمپل قوماندان قوای امریکا و ناتو درافغانستان‪ ،‬بیانیه در مجلس سنای‬
‫امریکا‪۲۰۱۶ ،‬م‪.‬‬
‫‪ .30‬جنرال حمید گل‪ ،‬مصاحبه با تلویزیون پاکستان‪۲۰۱۶ ،‬م‪.‬‬
‫‪ .31‬جورج فورستر‪" ،‬یک سفر از بنگال به انگلستان از طریق قسمتهای شمال هندوستان‪،‬‬
‫کشمیر‪ ،‬افغانستان و فارس به روسیه از طرتق بحیرة کسپین‪ ،‬لندن‪1798 ،‬م‪.‬‬
‫‪ .32‬جیمز فریزر انگلیسی‪ ،‬الکهارت‬

‫‪ .33‬چنگیز پهلوان‪ ،‬کتاب "شعرای معاصر افغانستان" چاپ تهران‪.‬‬

‫‪ .34‬حامد کرزی‪ ،‬سخنرانی در پارلمان به ارتباط تجزیۀ افغانستان‪.‬‬

‫‪ .35‬حامد نوید‪ ،‬آریانا افغانستان آنالین‪ ،‬ریشه یابی کلمه افغان‪۲۰۱۸/۲/۲۷ ،‬م‬
‫‪ .36‬حسین علي یزداني «حاج كاظم»‪ ،‬پژوهشي در تاریخ هزارهها»‪ ،‬جلد دوم‪،‬چاپ اول‪،‬‬
‫قم‪1373‬شمسي‬
‫‪ .37‬خطابۀ احمد شاه مسعود به شاگردان خود (ویدیو کلپ)‬

‫‪ .38‬داریرة المعارف بریتانیکا‪1914 ،‬م‬

‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪499‬‬

‫‪ .39‬دستگیر پنجشیری‪ ،‬کتاب «ظهور وزوال ح د خ ا »‬

‫‪ .40‬دستگیر پنجشیری‪ ،‬وبسایت آریائی‪ ،‬هفتم ثور ‪ 1382‬مطابق ‪ 27‬اپریل ‪ 2003‬میالدی‪.‬‬

‫‪ .41‬دستگیر روشنایی صفحه فیسبوک خودشان بتاریخ ‪ ۱۴‬مئ سال ‪۲۰۱۶‬م‪.‬‬

‫‪ .42‬دیوان خوشحال خان ختک قندهار‪ ،‬ص ‪۶۶۹‬‬

‫‪ .43‬رابرت بلکویل پالن ‪ B‬برای افغانستان‪ ،‬ژورنال روابط خارجی‪ ،‬شماره‬
‫جنوری‪/‬فبروری سال ‪۲۰۱۱‬م‪.‬‬
‫‪ .44‬راجه ترانگینی‪ ،‬کلکانه‪ ،‬به ترجمۀ سر اوریل شتاین لندن ‪۱۹۰۰‬م و هند بوهلر ج ‪،۲‬‬
‫ص ‪۲۰۶‬‬
‫‪ .45‬رادی شیام چوراسیا ‪ ،۲۰۰۲‬ص ‪.۲۸‬‬

‫‪ .46‬رزاق مامون‪ ".‬کابل پرس" یكشنبه ‪ 26‬جون ‪2011‬م‪.‬‬

‫‪ .47‬رزاق مآمون‪" ،‬تقدیم به حبیب للا‪ ،‬نخستین خط شکن پس از هزار سال"‪ ،‬شنبه ‪ ۱۳‬سنبله‬
‫‪ ۱۳۹۵‬هجری شمسی سایت انترنتی "گزارش نامهء افغانستان"‪.‬‬
‫‪ .48‬روزنامه اکسپرس تریبیون پاکستان‬

‫‪ .49‬ریچارد ارمیتاژ‪ FP, 18 Sep 2013 ،‬انترویو‬

‫‪ .50‬ژورنال پلوس یل‪ Plus One ،‬دانشمندان پوهنتون پورت سموث انگلستان‪ ،‬هشتم‬
‫مارچ سال ‪۲۰۱۲‬م‬
‫‪ .51‬سر جان ملکم‪ ،‬تاریخ ایران لندن‪1815 ،‬م‪ ،‬جلد اول‬
‫‪ .52‬سفرنامه ابن بطوطه (که در سال ‪ ۷۵۴‬هجری قمری پایان یافت و درمجموع ‪ ۲۹‬سال‬
‫و نیم به طول انجامید‪ .‬این سفرنامه به ‪ ۴۰‬زبان ترجمه شده است)‬
‫‪ .53‬سونیل کمار‪۱۹۹۴ .،‬م‪ ،‬ص ‪۳۶‬‬
‫‪ .54‬سید عسکر موسوی کتاب "هزارههای افغانستان‪( .،‬بر گرفته شده از سایت انترنتی‬
‫‪) /http://urozgan.org/fa-AF/article/8284‬‬
‫‪ .55‬سید محمد علی جاوید‪ ،‬جریده انترنتی "جمهوری خراسان" تاریخی ‪ ۲‬دلو ‪.۱۳۹۴‬‬

‫‪ .56‬سیف فاضل (فیسبوک) ‪۲۰۱۸‬م‪.‬‬

‫‪ .57‬شیربادی لعل و سریواستوا (‪ ،۱۹۵۳‬ص ‪)۱۵۰‬‬

‫‪ .58‬صاحبنظر مرادی جریده انترنتی "خراسان زمین چاپ ‪ ۲۸‬قوس ‪ ۱۳۹۰‬ه‪.‬ش‬

 ‫‪ □ 500‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫‪ .59‬عبدالحمید مبارز‪ ،‬مصاحبه با تلویزیون نور در گفتگوی باز‪۲۰۱۱ ،‬م‬

‫‪ .60‬عبدالحي حبیبي‪ ،‬تاریخ مختصر افغانستان‪ ،‬چ‪ .‬سوم ‪ 1377‬هد‪.‬ش دانش كتابخانه‬
‫پیشاور‬
‫‪ .61‬عبدالحئ حبیبی ‪Abdul Hai, Khaljies are Afghan, Pashtun ,Habibi‬‬
‫‪http://www.pashtunforums.com/pashtun- ,2013-22-07 ,Forums‬‬
‫‪history-/38641-khilji-ghizais-ghaljis-pashtuns-afghans-abdul-hai-‬‬
‫‪habibi.html‬‬
‫‪ .62‬عبدالحئ خراسانی (مقاالت نشر شده در فیسبوک)‬

‫‪ .63‬عبدللا نایبی شمارۀ ‪ ۹‬نشریۀ «آینده»‪ ،‬میزان ‪ ۱۳۸۰‬مطابق اکتوبر ‪2001‬م‪.‬‬

‫‪ .64‬عرفان‪ ،‬حبیب‪۱۹۸۱ ،‬م‬

‫‪ .65‬عروج باركزایي‪ ،‬ادوارد االلسیس پیرس‪ ،‬مترجم‪ :‬عبدالرحمن پژواك و محمد عثمان‬
‫صدقي‪ ،‬مطبع عمومي كابل ‪ 1333‬شمسي‪.‬‬
‫‪ .66‬غیاث آبادی‪ ،‬رادیو فرانسه بخش فارسی‪.‬‬

‫‪ .67‬فرید مزدک‪ ،‬مصاحبه تلویزیونی با تلویزیون فارسی بی بی سی ‪۲۰۱۵‬‬

‫‪ .68‬فیض محمد كاتب‪ ،‬سراج التواریخ‪1331 :‬شمسي‪ ،‬طبع دارالسلطنه كابل‪.‬‬

‫‪ .69‬کابل پرس‪ ،‬تجزیه افغانستان‪ ،‬جون ‪.۲۰۱۱‬‬

‫‪ .70‬کابل پرس‪ ،‬نتایج پرسش در مورد تجزیۀ افغانستان‪ ۲۰ ،‬سپتمبر ‪۲۰۱۳‬م‪.‬‬

‫‪ .71‬کتاب خاطرات امیر عبدالرحمن خان‬

‫‪ .72‬کلونل رالف پیتر‪ .‬نقشه شرق میانه نو‪MAP OF THE NEW MIDDLE ،‬‬
‫‪Ralph Peters 2006 EAST Lit-Colonel‬‬
‫‪ .73‬گردیزی‪ ،‬ابوسعید عبدالحی بن ضحاک بن محمود‪ .‬تاریخ گردیزی‪ .‬به تصحیح و مقابله‬
‫عبدالحی حبیبی‪ .‬چاپ اول‪ .‬تهران‪ :‬دنیای کتاب‪.۱۳۶۳ ،‬‬
‫‪ .74‬گیشبرت اوونک‪ ،۲۰۰۷ ،‬بورجور آوانی ‪ ،۲۰۱۳‬اشیر بادی لعل شریواستوا ‪۱۹۵۳‬‬

‫‪ .75‬لطیف پدرام مصاحبه ویدیویی بعد از واقعة سقوط شهر قندز‪۲۰۱۵-‬م‬

‫‪ .76‬لطیف پدرام‪ ،‬مصاحبه با بی بی سی فارسی‪ ،‬میزگرد پرگار تلویزیون فارسی بی بی سی‬
‫درباره ایرانیان و افغانیها ‪۲۰۱۳‬م‪.‬‬
‫‪ .77‬لهکارت‪ ،‬انقراض سلسله صفویه نوشته لکهارت‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪501‬‬

‫‪ .78‬مجیب الرحمن رحیمی‪ ،‬مصاحبه با تلویزیون نور در گفتگوی باز‪۲۰۱۱ ،‬م‬

‫‪ .79‬مجیب مهرداد‪ ،‬روزنامهء هشت صبح‪ ،‬پنجشنبه‪ 19 ,‬جدی ‪.1398‬‬

‫‪ .80‬محبوب للا کوشانی به نقل از دستگیر پنجشیری‪ ،‬وبسایت آریائی‪ ،‬هفتم ثور ‪1382‬‬
‫مطابق ‪ 27‬اپریل ‪ 2003‬میالدی‪.‬‬
‫‪ .81‬محبوب للا کوشانی‪ ،‬سخنرانی ایکه بمناسبت بیستمین سالگرد شهادت م ط بدخشی در‬
‫دوشنبه مرکز تاجیکستان‬
‫‪ .82‬محمد ابراهیم عطایي‪ ،‬نگاهي به تاریخ معاصر افغانستان‪ ،‬مترجم‪ :‬جمیل الرحمن‬
‫كامگار بنگاه انتشارات میوند‪ ،‬چ‪ .‬اول ‪ 1383‬هد‪.‬ش‪.‬‬
‫‪ .83‬محمد ابن خوارزمی (‪۹۸۰‬م) (مفتی العلوم‪ ،‬ص ‪.)۷۲‬‬
‫‪ .84‬محمد احمد پناهی سمنانی‪ .‬شاه سلطان حسین صفوی تراژدی ناتوانی حکومت‪ .‬چاپ‬
‫اول‪ .‬انتشارات کتاب نمونه‪.۱۳۷۴ ،‬‬
‫‪ .85‬محمد اکرام اندیشمند‪ " ،‬کابل پرس"‪ ،‬تاجیکها و زبان فارسی دری؛ بازندۀ اصلی نظام‬
‫فدرالی در افغانستان پانزدهم مارچ سال ‪۲۰۱۲‬م‬
‫‪ .86‬محمد سعیدی‪ ،‬هزارستان از اقتدار تا افتخار‪( ،‬سایت انترنتی‬
‫‪.) /http://urozgan.org/fa-AF/article/8284‬‬
‫‪ .87‬محمد سعیدی‪"،‬هزارستان‪ ،‬از اقتدار تا افتخار" هزاره پیوند‬
‫‪ .88‬محمد قاسم فرشته "تاریخ فرشته‪ :‬تاریخ گسترش اسالم در هندوستان تا سال ‪1612‬م"‪،‬‬
‫ترجمه انگلیسی از روی نسخۀ اصلی فارسی سال ‪1606‬م توسط جان برگز‪ ،‬اردوی مدراس‬
‫کمپانی هند شرقی‪ ،‬چاپ مجدد سال ‪ ،2006‬دهلی‪.‬‬
‫‪ .89‬محمد کاشغری (قرن ‪ ۱۱‬میالدی)‬
‫‪ .90‬محمد محقق‪ ،‬شفقنا‪ ،‬دوشنبه‪ 18 ,‬اسفند ‪( 1393‬‬
‫‪).www.shafaqna.com/persian‬‬
‫‪ .91‬محمد مهدی‪ ،‬دانشنامۀ آریانا‪ ،‬انترنت ( ‪http://database-aryana-‬‬
‫‪) encyclopaedia.blogspot.com.au/p/blog-page_10.html‬‬
‫‪ .92‬محمد نظیف شهرانی‪ ،‬خراسان زمین› ‪ ۲۱‬جدی ‪.۱۳۹۲‬‬

‫‪ .93‬مروت خان ‪Defence Forum, Jun 20, 2014 Pakistan‬‬

‫‪ .94‬مصاحبه جنرال پرویز مشرف رییس جمهور اسبق پاکستان با تلویزیون طلوع‪۲۰۱۶ ،‬م‪.‬‬

‫‪ .95‬مصاحبه ویدیویی لطیف پدرام با تلویزیون فارسی بی بی سی‪۲۰۱۴-‬م‬

‫‪ .96‬مقایسة تاریخ هندوستان و اندونیزیا‪ .‬مجموعة مقاالت‪ ،‬بلوسه و ان بوت‪ ،‬نیویارک‬
‫‪ ،1978‬ص‬
 ‫‪ □ 502‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫‪ .97‬ممتا اگروال‪ ،‬وبسایت مباحث تاریخ “ ‪The Sultanate of Delhi. S. L.‬‬

‫‪Agarwala‬‬
‫‪ .98‬منهاج سراج طبقات ناصری‪ ،‬ج اول ص ‪۴۲۲‬‬
‫‪ .99‬موتی الل بنارسیداس‪of Civilizations of Central Asia: The History“ ،‬‬
‫‪to 750. Motilal Banarsidass. crossroads of civilizations: A.D. 250‬‬
‫‪7-1540-208-81-978 ISBN‬‬
‫‪ .100‬مونستوارت الفنستون "گزارش پادشاهی کابل و توابع آن در تارتاری‪ ،‬فارس و‬
‫هندوستان"‪ ،‬در دو جلد به زبان انگلیسی‪ ،‬چاپ لندن‪1842 ،‬م‬
‫‪ .101‬میرغالم محمد غبار‪ ،‬افغانستان در مسیر تاریخ‪ ،‬جلد اول‪ ،‬صحافي احساني‪ ،‬قم‬
‫‪1375‬شمسي‬
‫‪ .102‬میرغالم محمد غبار‪ ،‬احمدشاه بابا‪ ،‬دانش كتابخانه‪ ،‬چاپ دوم‪ ،‬پیشاور ‪1376‬شمسي‬
‫‪ .103‬میر محمد صدیق فرهنگ‪ ،‬افغانستان در پنج قرن اخیر‪ ،‬جلد اول‪ ،‬انتشارات‬
‫محمدوفایي‪ ،‬چاپ دوم قم ‪1374‬شمسي‪.‬‬
‫‪ .104‬مینورسکی در تبصره باالی کتاب حدود العالم (‪)۱۹۳۷‬‬
‫‪ .105‬نک کلگ رهبر حزب لیبرال دموکرات و معاون صدراعظم بریتانیا سپتمبر سال ‪2009‬‬
‫در روزنامه گاردین‪ ،‬پالن ‪B‬‬
‫‪ .106‬نادر شاه افشار‪ ،‬وبسایت تمدن ما (‪)tamadonema.ir/‬‬
‫‪ .107‬نوراحمد خالدی‪" ،‬نتایج انتخابات دور اول ریاست جمهوری از تقسیم آرأ بر اساس‬
‫خطوط قومی حکایت میکند" فیسبوک‪ ۲۷ ،‬اپریل ‪۲۰۱۴‬م‪.‬‬
‫‪ .108‬نیویارک تایمز از قول "النک وار ژورنال" ‪ ۱۶‬اکتوبر ‪۲۰۱۵‬م‪.‬‬
‫‪ .109‬هرمان کولکی و دیتمار روثرموند‪2004 ،‬م‪Dietmar & Hermann Kulke ،‬‬
‫‪، India. Psychology Rothermund 2004, A History of‬‬
‫‪.4-32919-415-0-978 ISBN .Press‬‬
‫‪ .110‬هوشنگ مهدوی‪ ،‬تاریخ روابط خارجی ایران‪ ۱۳۷۵ ،‬تهران ص ‪.۶۳‬‬

‫‪ .111‬وبسایت ادارة مرکزی احصاییه‪ ،‬کابل‬

‫‪ .112‬وبسایت مشعل ‪/Mashal.org, http://mashal.org/blog ,Popal Karim‬نژاد‪-‬‬
‫وملی های‪-‬افغانستان‪/‬‬
‫‪ .113‬وبسیات انگلیسی گندهارا تاریخ ‪11‬اپریل ‪2018‬‬

‫‪ .114‬ویکیلیکس گاردین‪ ،‬دسمبر ‪۲۰۱۰‬م‬

‫‪ .115‬ی ای بوسورث‪ ،‬دایرة المعارف ایرانیکا‪.۲۰۱۲ ،‬‬
‫‪ .116‬یوی‪ ،‬ساختمان اجتماعی اسالم‪ ،‬صفحات ‪۴۱۶۱۹‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪503‬‬

‫‪ 117‬مهر الدین مشیط سایت آریایی "قصرهای مافیایی از شیرپورتا جمیرا نمادی از فساد‬
‫واشنگتن در کابل"‬
‫‪ 118‬روزنامه اطالعات روز دوشنبه ‪ 12‬سرطان ‪2017( 1396‬م) زیر عنوان "خاطرهی‬
‫تلخ و فراموشناشدنی‪ ،‬عبدالباری جهانی"‬
‫‪ 119‬داکتر طاووس وردگ‪ ،‬جریده انترنتی مشعل‬
‫‪ 120‬محمد عوض نبی زاده جریده انترنتی مشعل‬
‫‪ 121‬واشنگتن پوست در مقالهٔ به قلم کریگ ویتالک ‪ Craig Whitlock‬بتاریخ نهم دسمبر‬
‫‪2019‬م‬
 ‫‪ □ 504‬دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست‬

‫بخش هژدهم در مورد نویسنده‬

‫دوکتور نوراحمد خالدی‬
‫دوکتددور نوراحمددد خالدددی در ‪ ۲۹‬دلددو سددال ‪ ۱۳۲۸‬هج دری‬
‫شمسی در غوریان هرات تولد شد‪ .‬والدین موصوف نظر به‬
‫اقتضدای و ظیفدده پدددر‪ ،‬مرحددوم نی دک محمددد خددان قوماندددان‬
‫امنیدده‪ ،‬در آنزمددان در غوریددان زندددگی میکردنددد‪ .‬از لیسدده‬
‫حبیبی ده شددهر کابددل ‪ ۱۳۴۶‬فددارغ التحصددیل شددده و در سددال‬
‫‪ ۱۳۵۲‬از پوهنحئ اقتصاد پوهنتدون کابددل بدده درجددۀ دوم در‬
‫جمع ‪ ۱۶۳‬محصل فارغ گردید‪.‬‬
‫پدددر دوکتددور خالدددی پشددتون خیددربن ازولس دوالی خوگیددانی‬
‫والیت ننگرهار بود‪ .‬مادر دوکتور خالدی مرحومه رحیمه از باشندگان شهر کابل از جانددب پددر‬
‫بارکزایی و از جانب مددادر تاجیددک از بگدرام والیددت کاپیسدا بددود کده از آن جهددت خویشدداوندان‬
‫بسیار نزدیک اواز شهر چاریکار والیت پروان هستند که در آنجددا زندددگی مددیکننددد‪ .‬زبدان دری‬
‫زبان فامیلی ایشان بوده و به آن زبان تعلیم یافته‪ ،‬بزرگ شده و به آن زبان شعر گفته و مضمون‬
‫به نشر رسانده است‪.‬‬
‫دوکتددور خال ددی بعددد از فراغددت از پوهنت دون کابددل ب درای دوازده سددال در وزارت پددالن‪ ،‬اداره‬
‫مرکزی احصاییه و وزارت صحت عامه در کابل بکار مشغول بود‪ .‬موصوف ماستری خددود را‬
‫در علددم نفددوس در سددال ‪1984‬م از انسددتیتوت بینالمللددی مطالعددات نفددوس واقددع شددهر بمبددئ‬
‫هندوستان بدستآورد و متعاقبا ا در سال ‪1990‬م دکتورای خددود را در علددم دمددوگرافی یدا نفددوس‬
‫شناسی از پوهنتون ملی آسترالیا در شهر کانبیرای آسترالیا حاصل نمود‪.‬‬
‫موصوف از سال ‪ 1986‬به اینطرف با فامیل خود در آسترالیا زندگی میکند و از سددال ‪1989‬‬
‫تا سال ‪ 2014‬به حیث کارمند دولت آسترالیا در مقامات مسوول‪ ،‬بشدمول سددر مشدداور در اداره‬
‫صدارت عظمی دولت آسترالیا‪ ،‬ایفای وظیفه کرده است‪ .‬دکتور خالدی چند سالی هددم بدده عندوان‬
‫متخصص نفوس برای کشددورهای جنددوب پسددیفیک در شددهر نومیدا‪ ،‬کشدور نیددو کالیدددونیا ایفددای‬
‫وظیفدده نم دوده و در زم دان حدداظر بدده حیددث متخصددص در امددور احصدداییه و نف دوس یددک دفتددر‬
‫مشدداورتی ‪ KRD Social Consulting‬دارد کدده مشددتریان او عمدددتا ا وزارخانددههای دولددت‬
‫فدرال آسترالیا‪ ،‬حکومتهای ایالتی و سازمانهای مختلددف انددد کدده بدده تحقیقددات و پیشددبینی هددای‬
‫دراز مدت نفوس و خانوارها نیاز دارند‪ .‬نتایج تحقیقات دوکتور خالدی در ایددن زمینده هدا توسددط‬
‫چندین وزارت و سازمانها در چند ایالت آسترالیا به نشر رسیده است‪.‬‬
‫موصوف در سال ‪ ۱۳۵۴‬با نادره سکندری ازدواج نمود که ثمددرۀ ایدن وصددلت بددا سددعادت یدک‬
‫پسر و یک دختر به نامهای ابوبکر و مریم میباشند‪.‬‬
‫دوکتور نور احمد خالدی بدده زبددان دری شددعر میگویدد و یکتعددداد هنرمنددان معددروف کشددور و‬
‫همچنددان آوازخوانه دای ج دوان از اشددعار ایشددان در آهنگهددای خ دود اسددتفاده کددرده انددد از جمل ده‬
‫احمدولی‪ ،‬حیدر سلیم‪ ،‬غوث نایل‪ ،‬احمد شاکر‪ ،‬میرویس نصیر و بارق نصیر و غیره‪.‬‬
‫دوکتور نوراحمد خالدی ‪ -‬افغانستان‪ :‬مردم‪ ،‬تاریخ و سیاست □‪505‬‬

‫دوکتددور خالدددی نشددرات متعدددد علمددی مسددلکی و شددعری دارد کده یکتعددداد آنهدا بددرای اسددتفاده‬
‫عالقمندان از طریق انترنددت آنالیدن موجددود اسددت و بددا اسددتفاده از لنددک آتددی میتدوان بدده آنهددا‬
‫دسترسی یافت‪.‬‬
‫‪https://independent.academia.ed u/Nkhalidi‬‬
 AFGHANISTAN
PEOPLE, HISTORY & POLITICS
BY

DR NOOR AHMAD KHALIDI

LANGUAGE: DARI
FIRST HARD COPY PRINT: 2020 BRISBANE, AUSTRALIA
ISBN 978-164945970-1

Copyright: KRD Books

Email Writer: noor.khalidi@gmail.com
First E-Print: 17 September 2022 in pdf format