ოთხი ექსკრეტორული ორგანო : თირკმლები ; კანი (კერძოდ დერმა, საოფლე ჯირკვლები)

; ფილტვები ; მსხვილი ნაწლავი.

ფილტვების საშუალებით გამოიყოფა აორთქლებადი ტოქსიკური ნაერთები : ეთანოლი ;

ნაშირორჟანგი, წყალი.

თირკმლები - ორგანოიდი, რომელიც სხეულიდან გამოყოფს აზოტ შემცველ ნაერთებს :

შარდოვანა , შარდის მჟავა, კრეატინინი, ამიაკი .

საოფლე ჯირკვლები სხეულიდან გამოყოფს წყალს და აზოტოვან ნაერთებს: შარდოვანა .

მსხვილი ნაწლავი გამოყოფს მძიმე მეტალებს : ტყვია, ვერცხლისწყალი.

რა მიიღება სხვადასხვა ორგანული მოლეკულის დაშლით?

ცილების დაშლით - შარდოვანა, ნახშირორჟანგი, წყალი.

ნუკლეინის მჟავების დაშლით - შარდის მჟავა , ნახშირორჟანგი, წყალი.
ცხიმების დაშლით - ნახშირორჟანგი , წყალი.
ნახშირწყლების დაშლით - ნახშირორჟანგი, წყალი.

*ცილები აგებულია ამინომჟავებით

ამინომჟავას გააჩნია კარბოქსილის ჯგუფი, ამინო ჯგუფი. თუ ამინო ჯგუფს ჩამოვაშორებთ ,
NH2 მიიღება ამიაკი NH3 , რომელიც გარდაიქმნება ღვიძლში, დაუკავშირდება CO - ს და
კიდევ ერთი ამიაკი მიიღება, საბოლოო ჯამში - ორი ამინო ჯგუფი, კარბონიული
ნაშირბადის გარშემო.

შარდოვანა - ცილების დაშლის საბოლოო პროდუქტი. გამოყოფს თირკმლები და

საოფლე ჯირკვლები.

თირკმლების უკმარისობის დროს - საოფლე ჯირკვლებს უწევთ შარდოვანას მოშორება ,

კანზე ხვდება შარდოვანას კრისტალები.

1. ... და მაინც
რა არის ორგანული ნივთიერებების დაშლის საბოლოო პროდუქტები ?
ცილები იშლება აზოტშემცველ ამიაკად, რომელიც ძალიან ტოქსიკურია და ამის
გამო ამიაკი ღვიძლში შარდოვანად გარდაიქმნება. შარდოვანა შემდგომში
თირკმლებითა და საოფლე ჯირკვლებით გამოიყოფა ორგანიზმიდან. გარდა
 ამიაკისა და შარდოვანისა, ცილების დაშლისას ასევე გამოიყოფა ნახშირორჟანგი
(CO2) და წყალი (გამოიყოფა ფილტვებით).

2. ნუკლეინის მჟავები (დნმ, რნმ) იშლება აზოტშემცველ ნივთიერებად- შარდის

მჟავად, რომელიც თირკმლების საშუალებით ტოვებს ორგანიზმს. ნუკლეინის
მჟავების დაშლისას ასევე გამოიყოფა ნახშირორჟანგი, წყალი და ფოსფორის
შემცველი ნაერთები.

3. ცხიმები და ნახშირწყლები იშლება ნახშირორჟანგად და წყლად , რომლებიც

ფილტვების მიერ გამოიყოფა.

თირკმელი(ორი) მდებარეობს პერიტონიუმის უკან, რეტროპერიტონიულ სივრცეში.

მარჯვენა თირკმელი უფრო დაბლა მდებარეობს, ვიდრე მარცხენა .
მიზეზი - ღვიძლი მდებარეობს მარჯვენა მხარეს
თირკმლებიდან გამოდის შარდსაწვეთი(ureter), რომელიც წვეთავს რეზერვუარში ანუ
შარდის ბუშტში (bladder).

მუცლის აორტა თირკმლის არტერიის საშუალებით კვებავს თირკმლებს.

თირკმლებიდან წამოსული სისხლი მიერმართება ქვედა ღრუ ვენაში(ლუწი ორგანოები ).
აორტა უკან მდებარეობს, ქვედა ღრუ ვენა წინ.

თირკმელი მოწითალო-მოყავისფრო
თირკმელს გარედან აქვს თირკმლის კაფსულა - შემაერთებელი ქსოვილი

მალტიგის პირამიდები - ტვინოვანი ნივთიერება (აგებულია შემკრები მილაკებით და

ჰენლეს მარყუჟით)

შარდი წარმოიქმნება ქერქში, ჩამოედინება პირამიდებში და გადადის პატარ -პატარა

სივრცეებში - ფიალებში.

სივრცე ცენტრში - თირკმლის მენჯი.

მენჯიდან შარდსაწვეთში მოემართება.

თირკმლის არტერია შედის, გამოდის თირკმლის ვენა და შარდსაწვეთი, კარის

საშუალებით
1-თირკმლის პარენქიმა; (ქერქი და ტვინოვანი ნივთიერება ქმის პარენქიმას)

2- თირკმლის ქერქი;

3- თირკმლის ტვინოვანი ნივთიერება;

4- ცხიმოვანი ქსოვილი;

5- თირკმლის კაპსულა;

6- შარდასწვეთი;

7-თირკმლის მენჯი;

8- თირკმლის არტერია და ვენა;

9- თირკმლის კარი;

10- თირკმლის ფიალა.

თირკმლის ფუნქციები:

1. იონების ბალანსის შენარჩუნება; (კალიუმი, კალციუმი, ნატრიუმი, მაგნიუმის ,

ჰიდროკარბონატების, ქლორიდების რაოდენობა)

2. წყლის რაოდენობის რეგულაცია; (შარდს გამოყოფს) ასევე საოფლე ჯირკვლები ,

ენდოკრინული ჯირკვლები, ჰიპოთალამუსი(არეგულირებს ვაზოპრესინით წყლის
რაოდენობას).
თუ ადამიანს თირკმელი აქვს დაზიანებული, წყალი სხეულში კავდება და სხეული
შუპდება - ნეფროზული სინდრომი (შეშუპება თვალბუდეების გარშემო)

3. აზოტშემცველი პროდუქტების გამოყოფა; (შარდოვანა, შარდის მჟავა)

თუ არ მუშაობს თირკმელი, ეს ნივთიერებები გროვდება. უკმარისობის დროს
გამოიყოფა ეს ნივთიერებები.
კრეატინინის რაოდენობა იმატებს (გახარჯული კრეატინი, რომელიც კუნთებში და
დიფოსფატს ტრიფოსფატად გარდაქმნის). ზოგადად, კრეატინინი გამოიყოფა
სისხლში, რომელსაც თირკმელი იშორებს.

4. არტერიული წნევის რეგულაცია.

5. ერითროპოეტინი (ძვლის წითელ ტვინს ასტიმულირებს). (ეს წარმოქმნის სისხლის

ფორმიან ელემენტებს). თირკმლის დაზიანების შემთხვევაში, შეიძლება ანემია
განვითარდეს.
თირკმლების სისხლმომარაგება

ნეფრონი

Afferent arteriole - აფერენტული არტერიოლა (შეაქვს სისხლი)

Glomerulus - კაპილარული ქსელი მიიღება, კაპილარული გორგალი ანუ გლომერულა.
ქმნის პირველად შარდს, ფილტრატს, მონაწილეობს ფილტრაციაში.
efferent arteriole - ეფერენტული არტერიოლა (გამოაქვს სისხლი)
peritubular capilarries - პერიტუბულური კაპილარები (მილაკების გარშემო). გამოკვებავს
ნეფრონს,მიიღება ვენულა. იბრუნებს შარდიდან სასარგებლო ნივთიერებებს .
ნეფრონი არის თირკმლის მორფოლოგიური და ფუნქციური ერთეული.
1 მილიონი ნეფრონი თითოეულ თირკმელში.

1. კაპილარული გორგალი(გლომერულა), გარშემო ბოუმანის კაფსულა

2. პროქსიმალური კლაკნილი მილაკი
3. ჰენლეს მარყუჟი
4. დისტალური კლაკნილი მილაკი
შემკრები მილაკი

აგებულია ერთშრიანი ბრტყელი ეპითელიუმით.

ტვინოვანი ნივთიერება
ჰენლეს მარყუჟი
შემკრები მილაკი

ქერქოვანი
კაპილარული გორგალი და მის გარშემო ბოუმანის კაფსულა (ერთად ჰქვია თირკმლის
სხეულაკი)
კლაკნილი მილაკები (პროქსმილური და დისტალური).
რა პროცესების ხარჯზე ყალიბდება შარდი?

1. ფილტრაცია;

2. რეაბსორბცია;

3. ექსკრეცია/სეკრეცია

ექსკრეციის დროს მავნე ნივთიერებების მოშორება მეორე კაპილარული ქსელიდან.

სეკრეციის დროს მავნე ნივთიერებების გარდა, სხვა ნივთიერებების მოშორებაც ხდება .

აფერენტული არტერიოლა უფრო დიდია, ვიდრე ეფერენტული.

უფრო მეტი სისხლი შემოდის, ვიდრე გადის.
ამიტომ სისხლი დაგროვდება, გორგალში წნევა გაიზრდება და ფორებში სისხლი
გაჟონავს და პლაზმა. პლაზმის გაჟონვის შედეგად მიიღება ფილტრატი (ფილტრაციის
შედეგად). ფილტრატი მიიღება ბოუმანის კაფსულაში, ჰქვია - პირველადი შარდი.
ჰიდროსტატიკური წნევის ხარჯზე მიიღება პირველადი შარდი , აქ ყველაზე მაღალი წნევაა
(კაპილარული გორგალი, ორჯერ მეტი ვიდრე სხვა სისხლძარღვში).

• ყველაზე მაღალი წნევა არის კაპილარულ გორგალში ანუ გლომერულაში

• მაღალი ჰიდროსტატიკური წნევით იწყება სისხლის პლაზმის ფილტრაცია

რისგან წარმოიქმნება პირველადი შარდი?

 • პირველადი შარდი სისხლის პლაზმის გაფილტვრით მიიღება

რა გვხვდება და რა არ გვხვდება პირველად შარდში (ნორმაში )?

გვხვდება: (მცირე ზომის ნივთიერებები)

• გლუკოზა;

• ამინომჟავები;

• ვიტამინები;

• შარდოვანა

• შარდის მჟავა

• წყალი

• ცხიმოვანი მჟავები

• არ გვხვდება:

• ცილები (მაგ., ფიბრინოგენი); რადგან კაპილარულ გორგალს აქვს უარყოფითი

მუხტი, ისვე როგორც ცილას. მოხდება განზიდვა.

• რთული ნახშირწყლები (მაგ., გლიკოგენი, სახამებელი); შეიძლება იყოს

გალაქტოზა, ფრუქტოზა, მაგრამ არა საქაროზა

• ფორმიანი ელემენტები: ერითროციტები, თრომბოციტები და ლეიკოციტები (დიდი

ზომისაა).

უდიდესი ნაწილი შარდის უკან ბრუნდება სხეულში - რეაბსორბცია .

რა უკუშეიწოვება პირველადი შარდიდან?

• პირველადი შარდიდან უკუშეიწოვება:

• გლუკოზა;

• ამინომჟავები;

• ვიტამინები;

• ცხიმოვანი მჟავები;

• ელექტროლიტები;

• წყალი.
 • არ უკუშეიწოვება: შარდოვანა, შარდის მჟავა და სხვა მავნე ნაერთები .

სად ხდება რეაბსორბცია?

მილაკებში, მარყუჟში

კაპილარულ გორგალში - მხოლოდ ფილტრაცია

რეაბსორბციის უდიდესი ნაწილი წარიმართება პროქსიმალურ კლაკნილ მილაკებში .

მაგ. გლუკოზის შეწოვა იწყება პროქსიმალურიდან, ყველა ცოტა მისი რაოდენობა იქნება -
შემკრებში.

მაგ. წყლის შეწოვა ხდება ყველა მილაკიდან.

ოღონდ წყურვილის შემთხვევაში ირთვება დისტალური და შემკრები მილაკები .

(ჰიპოთალამუსი

ჰენლეს მარყუჟი - ტვინოვანი ნივთიერება

თირკმლის ტვინოვანი ნივთიერებაში ბევრია ნატრიუმის ქლორიდი, ანუ მარილი

(ჰიპერტონური გარემო, რაც ნიშნავს რომ მას წყლის შეწოვა შეუძლია).

რაც უფრო გრძელია ჰელნეს მარყუჟი, მით უფრო მეტი წყლის შეწოვაა შესაძლებელი .

რის შედეგადაც შარდი იქნება კონცეტრირებული.

რა გზებით წარიმართება უკუშეწოვა თირკმელში?

• უკუშეწოვა ანუ რეაბსორბცია თირკმელში წარიმართება შემდეგი გზებით :

1. გაადვილებული დიფუზიით; (ჩართულია ცილა) - 5 ;

2 - მარტივი დიფუზია

3 - ოსმოსით;

4 - აქტიური ტრანსპორტით.
ორგანიზმიდან აზოტშემცველ დაშლის პროდუქტებს - შარდოვანა, შარდის მჟავა .

1. თირკმელი (ძირითადად)
2. კანი (მცირე რაოდენობით)

ამიაკი ექსკრეციის გზით ვერ მოშორდება, უკან ბრუნდება.

მუხტი რომ მივცეთ, გარდაიქმნება ამონიუმად. მუხტის მქონე ნაერთი სხეულში აღარ
დაბრუნდება.

ფილტრაციის დროს - ფილტრატი (პირველადი შარდი)

რეაბსორბციის და ექსკრეცია/სეკრეციის დროს - მიიღება საბოლოო შარდი (მისი
რაოდენობა 1,5 – 2,5)

როგორ რეაგირებს თირკმელი წნევის შემცირებაზე?

თუ წნევა ვარდება, საჭიროა სისხლის მოცულობის გაზრდა, რომ წნევა აიწიოს.

ფილტრაცია უნდა შემცირდეს, რადგან წყალი დარჩეს ორგანიზმში , შარდი არ

წარმოიქმნას.

რეაბსორბცია გაიზრდება, (დაბრუნება ნივთიერების სხეულში )

ესეიგი:

1. მცირდება სისხლის ფილტრაცია;

2. იზრდება რეაბსორბცია;

3. მცირდება შარდის მოცულობა;

4. იზრდება შარდში შარდოვანას კონცენტრაცია

შარდი წნევის შემცირებამდე დიდი მოცულობისაა, ღია ფერისაა რადგან წყალი
ბილირუბინს აზავებს.
შარდი წნევის შემცირების შემდეგ მცირდება, მუქდება (წყლის ნაკლები შემცველობა)

დ) 3 და 4
დ) C D
ტვინოვანში მდებარეობს კაპილარული გორგალი, ბოუმანის კაფსულა, პროქსიმალური
და დისტალური მილაკები.

დ) სამივე ენდორკინული ჯირკვალი - ჰიპოთალამუსი

48. დ) 5
49. ა)1 მაღალი წნევის ხარჯზე

გ) ტემპერატურას არეგულირებს

ა) ცილა
ბ) თირკმელი და კანი

ფილტვი გამოყოფს ნახშიორჟანგს და წყალს

ა) 1

ა) შარფოვანა
დ) სამივე

ბ) ცილების ლპობით, მსხვილ ნაწლავში

ა) კაპილარული გორგალი, აქ ფილტრაცია ხდება

ბ) 2
ბ) თირკმელში

დ) სამივე
ა) სისხლის პლაზმიდან
ბ) წყალი და გლუკოზა

ა) დიფუზია
ბ) ოსმოსი
გ) დიფუზია
დ) ფილტრაცია
დ) სამივე

დ) სამივე
ა) შარდი იზრდება, ოფლი მცირდება

გ) თირკმელს
გ) 3 და 4

ა) ცილის
შარდგამომყოფი სისტემა, თირკმლები ვითარდება მეზოდერმისგან.

შარდის ბუშტი აგებულია გლუვი კუნთებით (ერთბირთვიანია, ჩვენს ნებას არ ემორჩილება )

იგი კონტროლდება ავტონომიური ნერვული სისტემა (პარასიმპათიკური, სიმპათიკური

ნერვული სისტემა)

შარდვისას , ზურგის ტვინი პარასიმპათიკური ნერვული ბოჭკოებით გაუგზავნის

ინფორმაციას შარდის ბუშტს, შარდის ბუშტი შეიკუმშება , სპინქტერი მოდუნდება და შარდი
დაიღვრება.

300-500მლ შარდი შარდის ბუშტში.

1,5 – 2ლ შარდი დღე-ღამეში.

შარდის ბუშტი კუნთოვანი, ღრუ ორგანოა.

შარდსაწვეთები , რომლებიც უკანა ბოლოდან უშუალოდ შარდის ბუშტს უერთდება და იქ

იხსნებიან (ორი ხვრელი)

შარდის ბუშტის სამკუთხედი

შარდის ბუშტს ორი სპინქტერი აქვს - 1. შიგნითა - არ ემორჩილება ნებას (გლუვი, უნებლიე)
2. გარეთა - ემორჩილება ნებას,( განივზოლიანი,
ნებითი).
შარდის ბუშტი ამოფენილია ეპითელური ქსოვილით.
გარდამავალი ეპითელური ქსოვილი transitional epithelium
ქვეშ - ლორწოვანი გარსი submucossa

უერთდება ორ შარდსაწვეთი(ureter) და გამოდის შარდსადინარი.

მამაკაცი
სწორი ნაწლავი უკან
წინ შარდის ბუშტი
ქვეშ წინამდებარე ჯირკვალი
კაცში შარდსადინარი 20 სმ - ია.
შარდსადინარი ბევრ სექციას მოიცავს წინამდებარე ჯირკვლის სექციის , მემბრანული
შარდსადინარი, სასქესო ორგანოს შარდსადინარი.
ქალი

სწორი ნაწლავი
საშვილოსნო
საშო
შარდის ბუშტი
შარდსადინარი 4-5 სმ.

*შარდსადინარი კლიტორის ქვეშაა, და რადგან სწორი ნაწლავი ახლოსაა, შარდის

ბუშტში ინფექციის გავრცელება მარტივია. ვითარდება შარდის ბუშტის ანთება - ცისტიტი

• ცისტიტი

• წვის შეგრძნება შარდვისას, ტკივილი, ხშირი შარდვა dysuria

• უფრო ხშირია ქალებში, ვიდრე კაცებში

• ქალებს მოკლე შარდსადინარი აქვთ, ვიდრე კაცებს

• ყველაზე ხშირად გამოწვეულია ნაწლავის ჩხირით (E.coli)

• ქალებში მიზეზი: სქესობრივი ურთიერთობა (თაფლობის თვის ცისტიტი);

• კაცებში მიზეზი: წინამდებარე ჯირკვლის გადიდება ; კათეტერი.

• მკურნალობენ ანტიბიოტიკებით.

Frequency - შარდვის სიხშირე

Urgency - შარდს ვერ იკავებს
suprapubic pain - ტკივილი ბოქვენის მიდამოში

შარდი ჩირქოვანი, არა სასიამოვნო სუნის.

ფეხმძიმე ქალებში ხშირია ნაღვლის ბუშტის ანთება, რადგან პროგესტერონის მაღალი

შემცველობა ადუნებს შარდსადინარს და დიდდება ზომაში, ამიტომ ბაქტერიები ადვილად
მოხვდება.
შარდსადინარი

• კაცებში 18-20 სმ

• ქალებში 4 სმ

• ანთება- ურეთრიტი (ხშირად გონორეა, ქლამიდია)

წინამდებარე ჯირკვლის ჰიპერპლაზია

ხელს უშლის შარდის ბუშტს დაცლაში.

წინამდებარე ჯირკვალი ზომაში იმატებს.
შარდი გუბდება.
შარდსადინარის სანათური ვიწროვდება.
ნალისებური თირკმელი - ორივე ქვედა ბოლო ერთმანეთს უერთდება.

ჯორჯის ქვედა არტერია, ეს არტერია ზევით აღარ უშვებს.

ფილტრაციური ბარიერი, სადაც გადის პლაზმა და მიიღება შარდი - ენდოთელიუმი +

ბაზალური მემბრანა + მწვანე ფერის უჯრედები(პოდოციტები)

როგორ არეგულირებს თირკმელი წნევას?

თირკმელი გამოიმუშავებს ფერმენტს - რენინს,

გამოიმუშავებს ცილას - ანგიოტენსიონოგენი (სისხლძარღვის წნევის წარმოშობა )
რენინი მუშაობს ამ ცილაზე, გარდაქმნის ანგიოტენზინ 1-ად.
ანგიოტენზინ 1, ფილტვებში გარდაიქმნება ანგიოტენზინ მანკონვერტირებელი
ფერმენტით, ანგიოტენზინ 2-ად.
ანგიოტეზინ 2 - სისხლძარღვებს ავიწროვებს, შედეგად წნევა გაიზრდება .
მოქმედებს თირკმელზედა ჯირკვალზე.
აიძულებს გამოიმუშავოს ალდოსტერონი, რომელიც შემოიტანს სხეულში შემოიტანს
წყალს და წნევა გაიზრდება სისხლის მოცულობის გაზრდის ხარჯზე.

თირკმელი - არეგულირებს წნევას.

თირკმლის იშემია - სისხლის ნაკლებობა, აქტიურდება რენინი რომ წნევა გაიზარდოს და

სისხლი შემოვიდეს, მიუხედავად სივიწროვისა.