პირის ღრუ (სტომა)

• მაგარი სასა (ძვლოვანი)

• რბილი სასა (რბილი)

• ნაქი

• ნუშურა კვანძები (იმუნური სისტემის რგოლი

2დამცველობითი ფუნქცია)

• ენა (რეცეპტორები, გემოს აღქმა)

• კბილები

ფუნქციები:

1. საკვების მექანიკური დაქუცმაცება კბილების საშუალებით;

2. ნახშირწყლების დაშლის დაწყება; (სანერწყვე ჯირკვლებით)

3. მიკრობების გაუვნებელყოფა ნერწყვით;

4. საკვების გემოს აღქმა ენით.

Oral cavity proper - პირის ღრუ
soft palate - რბილი სასა
hard palate - მაგარი სასა
tonsil - ნუშურა კვანძები
uvula - ნაქი

ყლაპვის დროს - ფარისებრი ხრტილი, ფარისებრი ჯირკვალი, ტრაქეა ზევით იწევა ,

ხორხსარქველი იკეტება და საკვები საყლაპავ მილში გადადის.

თუმცა საუბრის დროს, ხორხსარქველი ღიაა და საკვების გარკვეული ნაწილი ფილტებში

ხვდება.
სამი წყვილი დიდი სანერწყვე ჯირკვალი:

• ყბაყურა ჯირკვალი (20-25% ნერწყვის) – parotid gland 2 ცალი

• ყბისქვეშა ჯირკვალი (70-75% ნერყვის) – submandibular gland 2

• ენისქვეშა ჯირკვალი - sublingual gland 2 (სუსტი ჯირკვალი, ნერწყვის წარმოქმნის

მხრივ)

• ბევრი მცირე ჯირკვალია (მიმოფანტულია ლორწოვან გარსში)

სულ 6 დიდი სანერწყვე ჯირკვალი (ორივე მხარეს)

ეგზოკრინული და ენდოკრინული ჯირკვლები
ენდროკრინული:

• ჰიპოფიზი; - გამოიმუშავებს ჰორმონებს(ზრდის ჰორმონი,პროლაქტინი)

სისხლში
• ფარისებრი; - თიროქსინს სისხლში
• ფარისებრახლო; - პარათჰორმონი
• თირკმელზედა; - ადრენალინი ; კორტიზოლი ; ალდოსტერონი
• პანკრეასი (შერეული); - ინსულინი , გლუკაგონი
• საკვერცხე (შერეული); - ესტროგენი, პროგესტერონი
• სათესლე (შერეული); - ტესტოსტერონი
• ღვიძლი (შერეული). - ნაღველი თორმეტგოჯაში და ჰორმონები სისხლში.

ეგზოკრინული:
• სანერწყვე ჯირკვლები; -პირის ღრუ
• საოფლე ჯირკვლები; - კანი
• ცხიმის ჯირკვლები; - კანი
• საცრემლე ჯირკვლები;
• სარძევე ჯირკვლები;
• წინამდებარე ჯირკვალი; (მამაკაცი, გარეთ გამოიყოფა)
• კუჭი და ნაწლავები. (მარილმჟავა და ფერმენტებს გამოყოფენ ღრუში)

ნერწყვის შემადგენლობა
1. 98% წყალი (ჰიპოტონური); - *ჰიპოტონურ ხნარში ყველაფერი იბერება და
სკდება, რაც ხელს უწყობს საკვების მონელებას. (წყლით დაიბერება
საკვები)
 2. ნახშირწყლების დამშლელი ფერმენტები (ამილაზა-შლის რთულ
ნახშირწყლებს, მალტაზა-შლის მალტოზას);
3. ბაქტერიციდული(ბაქტერიას კლავს) ნივთიერებები: ლიზოციმი და IgA;
4. საკვების ერთგუნდად შემკრავი საშუალება- მუცინი;
5. ეპითელური უჯრედები (დნმ-ის წყარო ექსპერტიზისას); - მრავალშრიანი
ბრტყელი გაურქოვანებული ეპითელიუმი (ხდება მუდმივი განახლება,
მკვდარი უჯრედებს ნერწყვი წმენდს და იწყებ მონელებას)
6. ელექტროლიტები (Na, K, Ca, Cl)
7. ჰიდროკარბონატი (ქმნის ტუტე გარემოს).

HCO3(ქიმიაში მჟავური ნაშთი) შეუღლებელი ფუძე, მას შეუძლია

წყალბადის მიერთება. (განსაზღვრას მჟავიანობას)

ნერწყვში 10 მილიონამდე ბაქტერიაა. (ბაქტერიული ფლორა)

1. საკვების ქიმიური დაშლის დაწყება; - ნახშირწყლების

2. მიკრობების განადგურება; - ლიზოციმი, ანტისხეული A
3. პირის ღრუს გაწმენდა მკვდარი ეპითელიუმისგან; -
4. საკვების დასველება გემოს აღსაქმელად.
ნერწყვის გამოყოფა დღისით ხდება, ღამით მცირე რაოდენობით, სწორედ ეს
განაპირობებს დამახასიათებელ სუნს.( ამ დროს ბაქტერები ჭამენ მკვდარ
ეპითელიუმს, ცილები ლპება, მიიღება ამიაკი, ნახშირწყლების ლპობით რძემჟავა).
• ნერწყვის რაოდენობა ყოველდღიურად არის 1500 მლ (ღამის საათებში
გაცილებით ცოტაა).

რით ვლინდება ნერწყვის დამცველობითი ფუნქცია?

• ნერწყვი შეიცავს ლიზოციმს და ანტისხეულ IgA-ს, რისი საშუალებით გვიცავს
მიკრობებისგან! ანუ დამცველობითი ფუნქცია აქვს.
ფერმენტი ლიზოციმი ბაქტერიის კედელს უტევს, შლის მას. თუ ბაქტერიის კედელი
დაიშლება, მისი შიგთავსი გარეთ გამოიდევნება მაგ.კალიუმი. ბაქტერია კვდება.

• მიკრობების გაუვნებელყოფა შეუძლია!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

• ნერწყვს; -HY
• კუჭის წვენს; -HY
• ნაღველს; -HY
• ცრემლს; -HY
• პანკრეასის წვენს. -HY
სითხეს რაც შეიცავს, ყველას შესწევს ძალა რომ გაუვნებელყოს მიკრობები.

ბაქტერიის კედელი - პეპდიტოგლიკანი; მურეინი. მასზე მუშაობს ლიზოციმი. წყალი

შევა, კალიუმი გამოვა. (ბაქტერია ნადგურდება)

რით ვლინდება ნერწყვის საჭმლის მომნელებელი ფუნქცია?- HY

• ნერწყვში არის ნახშირწყლების დამშლელი 2 ფერმენტი:
 1. ამილაზა (ანუ პტიალინი)- HY შლის რთულ ნახშირწყლებს პოლისაქარიდებს,
კერძოდ სახემებელს, გლიკოგენს შლის მალტოზამდე (დისაქარიდი)
2. მალტაზა- HY შლის მალტოზას (დისაქარიდი) გლუკოზამდე

• ამილაზა შლის რთულ ნახშირწყლებს ანუ პოლისაქარიდებს

(სახამებელს, გლიკოგენს) მალტოზამდე.
• მალტაზა შლის დისაქარიდ მალტოზას (გლუკოზა + გლუკოზა)
გლუკოზამდე.

თუ საკვები დიდხანი ჩერდება პირის ღრუში, ფერმენტი ასწრებს მის დაშლას,

რაც გემოს შეგრძნებას განაპირობებს.

რა პირობები სჭირდება ამილაზის აქტივობას?

• ამილაზის აქტივობას სჭირდება:
1. პირის ღრუს ტუტე გარემო;
2. პირის ღრუში ტემპერატურა 36-37 გრადუსი. (დანატურაცია, თუ დაბალი
ან მაღალი ტემპერატურა წარმოიქმნება, ვეღარ მოახერხებს ფუნქციის
შესრულებას)
ამილაზას შეიცავს პანკრეასის წვენიც.
*საყლაპავ მილში ტუტე გარემოა, ამიტომ აქ გრძელდება ნახშირწყლების
დაშლა.
*კუჭში მჟავა გარემოა, ამიტომ აქ არ ხდება ნახშირწყლების დაშლა.
*ამილაზა აქტიურია, კუჭში მოხვედრამდე. (პირის ღრუ, საყლაპავი მილი,
ასევე პანკრეასის წვენის მიერ წარმოქმნილი ამილაზა)
 ფერმენტის (ენზიმის
აქტივობა)
ყველაზე მაღალი აქტივობა გააჩნია სხეულის ტემპერატურის ფარგლებში.

ასეთი მრუდი აქვს ყველა ფერმენტს.

ესე იგი!
• ამილაზა, გარდა ნერწყვისა, გვხვდება პანკრეასის წვენშიც.
• ანუ ამილაზას წარმოქმნის პანკრეასი და სანერწყვე ჯირკვლები.

სახამებლის აღმოჩენა იოდით

• სახამებელი არის მცენარის სამარაგო ნახშირწყალი (პოლისაქარიდი )
• სახამებელს აღმოაჩენს იოდი (სახამებელი შეიცავს ამილოზას და
ამილობექტას, ერთერთს იოდი პოულობს)
• იოდის დაწვეთებისას სახამებელი ლურჯდება
• სახამებელს შლის ნერწყვი და პანკრეასის წვენი (მიიღება მალტოზა, ზოგჯერ
გლუკოზა)
• დაშლილ სახამებელს (გლუკოზას) იოდი ვერ აღმოაჩენს
პირველ ხსნარში, იოდთან ერთად დამატებულია კუჭის წვენი, რადგან ეს წვენი
ამილაზას არ შეიცავს ხსნარი ლურჯდება.
მეორე ხსნარში, იოდთან ერთად დამატებულია ნერწყვი ან პანკრეასის წვენი,
რადგან ორივე შეიცავს ამილაზას, სახამებელი იშლება გლუკოზამდე, ამ
დაშლილი ნივთიერების აღმოჩენა იოდს არ შეუძლია.

ასე, რომ:
• სახამებელზე იოდის დაწვეთებისას ფერი ლურჯია
• გლუკოზაზე იოდის დაწვეთებისას ფერი იოდისფერია
• კუჭის წვენი ვერ შლის სახამებელს, ამიტომ ფერი ლურჯია
• ნერწყვი და პანკრეასის წვენი შლის, ფერი იოდისფერია
• ამილაზა არ გვხვდება კუჭის წვენში, ის მხოლოდ ნერწყვსა და პანკრეასის
წვენშია
თავის ტვინის რომელი უბნები მონაწილეობს ნერწყვის გამოყოფის
რეგულაციაში?

თავის ტვინი და ღერო

მწვანე ფრად - მოგრძო ტვინი
ვარდისფრად - დიდი ჰემისფეროები
• საკვების გასინჯვისას, ღეჭვისას (უპირობო რეფლექსი) ნერწყვის
გამოყოფაზე პასუხისმგებელია მოგრძო ტვინი
• საკვების დანახვისას, საკვებზე ფიქრისას, საკვების სუნის შეგრძნებისას
(პირობითი რეფლექსი) ნერწყვის გამოყოფაზე პასუხისმგებელი დიდი
ნახევარსფეროები (+ მოგრძო ტვინი)
როგორც კი გააქტიურდება ჰემისფეროები, ისინი გადაუგზავნიან იმპულსებს და
სანერწყვე ჯირკვლების აქტივაციის ხარჯზე გამოიყოფა ნერწყვი.

ნახშირწყლების მონელება იწყება პირის ღრუში.

გემოვნების რეცეპტორები:

ენის ზედაპირი, სანამ საკვებით ნერწყვის დასველება არ მოხდება, გემოს ვერ

აღვიქვამთ.
ნერწყვი დაასველბს, ჩამოიჟღინთება ბოლქვის ქვედა სექციაში, სადაც
რეცეპტორებია და გემოს შევიგრძნობთ გემოს. *გუსტატორული ნერვი

• A- ყნოსვის
• B- მხედველობის
• C- გემოვნების
• D- შეხების
 ენის რომელი უბანი როგორ გემოს აღიქვამს?
• A- ტკბილი (ენის წვერი)
• B- მჟავე ( ენის უკანა გვერდებზე)
• C- მლაშე (ენის წინა გვერდით ზედაპირებზე)
• D- ცხარე (ენის უკანა სექცია) სიცხარის რეცეპტორები
Well, ყველგან ყველაფრის რეცეპტორები მდებარეობს.
ენაზე, არა მხოლოდ გემოვნების რეცეპტორები, არამედ შეხების,
ტემპერატურის,ტკივილის, ზეწოლის რეცეპტორები.

სურათი,
თვალსაჩინოებისთის!
ნერწყვი, ასეე შეიცავს ოპიორფინს - ნივთიერება, რომელიც ტკივილს აყუჩებს,
მსუბუქად. (მაგალითად ვაშლის ჭამის დროს).

*კბილის ქიმიური შედგენილობა

გარედან დაფარულია !
Enamel - მინანქარი (ემალი) - გვირგვინის ნაწილში
Cementum - დუღაბი - ფესვის ნაწილში
ორივე აგებულია!

• ჰიდროქსიაპატიტით
• Ca5(PO4)3(OH) კალციუმის ფოსფატის მარილი

• კალციუმის ფოსფატი დიდი რაოდენობითაა, წყალი კი ცოტა რაოდენობით.

სწორედ ამიტომ მინანქრი სხეულის ყველაზე მტკიცე ქსოვილია. (ეს თუ
დაზიანდა, მისი ჩანაცვლება უნდა მოხდეს ბჟენით.
• ბჟენი (Hg + Ag ან Hg + Au ან Hg + Cu გამოიყენება მეტალები) მისი
შეფერილობა კონტრასტულია რენდგენზე.

კბილის აგებულება
1. გვირგვინი- პირის ღრუში რაც ჩანს. Crown - მდებარეობს ღრძილების ზევით.
2. ყელი- ღრძილით დაფარული ნაწილი. Neck უშუალოდ ღრძილი ეხება ამ
ნაწილს.
3. ფესვი- ყბაში ჩამაგრებული ნაწილი. Root არ ჩანს.

• მინანქარი (Enamel)- რითაც დაფარულია გვირგვინი, ნაწილობრივ ყელი

 • დენტინი (Dentine)- მინანქრის ქვეშმდებარე ნაწილი, მთელ სიგძეზე,
ძვლოვანი
• პულპა (Pulp)- შემაერთებელი ქსოვილი, სისხლძარღვები და ნერვები
• დუღაბი (Cementum) ფარავს ყელს და ფესვს.
კბილი ცოცხალი ორგანოა, მას გააჩნია სისხლმომარაგება, მანამ სანამ არ
მოხდება დაბჟენა, ნერვის სიკვდილი.

კარიესი - კბილის დაშლა, წარმოიქმნება ხვრელები კბილში, ფორებიდან.

• კარიესი არის კბილის დაშლა
• კარიესს იწვევს ბაქტერიების(სტრეპტოკოკები) მიერ ნახშირწყლების
(გლუკოზის, ფრუქტოზის) ფერმენტაციისას მიღებული რძემჟავა
სტრეპტოკოკები აფერმენტირებენ(უჟანგბადო დაშლა) საკვებს
ბაქტერიებს არ გააჩნიათ მემბრანული ორგანელები, ამიტომ მათი
ჟანგბადიანი დაშლა ვერ მოხერხდება, ასევე არ გააჩნიათ მიტოქონდრიები.
ბაქტერიებს მხოლოდ გლიკოლიზი ანუ ფერმენტაცია შეუძლიათ, რის
შედეგადაც მიიღება ორგანული მჟავა რძემჟავა. C3H6O3
*რძემჟავა, მასთან მყოფი ჰიდროქსილის ჯგუფთან (C-OH)ერთად მოქმედებს
კბილის მინანქარში არსებულ კალციუმზე და საბოოლოდ მიიღება
კალციუმის ნაერთი რძემჟავის ნაშთთან - კალციუმის ლაქტატა. საბოლოოდ
კალციუმი ძვლიდან ამოილექება და კბილი იშლება. რძემჟავამ კალციუმის
ფოსფატიდან, კალციუმი გამოდევნა, რამაც კვდომა განაპირობა.

• საზოგადოების 48%-ს აქვს

• ბაქტერია (სტრეპტოკოკი)
• გლუკოზის ფერმენტაციით მიიღება რძემჟავა:
• C6H12O6 → 2C3H6O3
• Ca3(PO4)2 + 6C3H6O3 → 3CaC6H10O6 + 2H3PO4 რძემჟავა შლის კალციუმის ფოსფატს
და მიიღება კალციუმის ლაქტატი.
ზედა ყბა Upper Jaw
 4 საჭრელი კბილი ( 2 - ცენტრალური Central Incisor
2 - გვერდითი Lateral Incisor) - (2 მარცხნივ, 2 მარჯვნივ)
 2 ეშვი (Canine/Cuspid) (1 მარცხნივ, 1 მარჯვნივ)
 4 მცირე ძირითადი(საღეჭი, First Premolar ; Second Premolar) (2 მარცხნივ,
2 მარჯვნივ)
  6 დიდი ძირითადი (საღეჭი, First Molar; Second Molar ; Third Molar – Wisdom
teeth) (3 მარცხნივ, 3 მარჯვნივ)
ზედა ყბაში, სულ 16 კბილია.
• ქვედა ყბა: Lower Jaw
 4 საჭრელი კბილი (2 მარცხნივ, 2 მარჯვნივ)
 2 ეშვი (1 მარცხნივ, 1 მარჯვნივ)
 4 მცირე ძირითადი (2 მარცხნივ, 2 მარჯვნივ)
 6 დიდი ძირითადი (3 მარცხნივ, 3 მარჯვნივ)
ქვედა ყბაზე, სულ 16 კბილია. ჯამში - 32 კბილი.

*კბილის კბილთან შეხებას თანკბილა ეწოდება.

სიბრძნის კბილი

• მე-3 დიდი ძირითადი კბილი

• რიგში მე-8 კბილი
• რუდიმენტი
სიბრძნის კბილი ცუდად იზრდება, იგი აწვება დანარჩენ კბილებს და აზიანებს,
კბილის განლაგებას ირღვევა, თუ სიბრძნის კბილი იზრდება, უნდა მოხდეს მისი
დროული ამოღება.
სარძევე კბილები
• ამოსვლა იწყება 6 თვის ასაკიდან (მანამდე რძით იკვებება)
• სულ 20 სარძევე კბილი:
• 4-4 საჭრელი კბილი
• 2-2 ეშვი
• 4-4 მცირე ძირითადი
• დიდი ძირითადი კბილები არ არის. (12კბილი)

ფესვები

Canine - საჭრელი, 1 ფესვი

Incisor - ეშვი, 1 ფესვი
Premolar - მცირე ძირითადი, 1 ან 2 ფესვი
Molar - დიდი ძირითადი, 2 ან 3 ფესვი.
*კბილები მოთავსებულია ზედა და ქვედა ყბის ძვლებში.

• ზედა ყბა წყვილია 2

• ქვედა ყბა კენტია 1

სურავანდი
• სკორბუტი
• C ვიტამინის ნაკლებობა
• ღრძილების ანთება- გინგივიტი
• პირის ღრუს ანთება- სტომატიტი
• ენის ანთება- გლოსიტი

გეოგრაფიული ენა
 • კეთილთვისებიანი ანთება
• დამახასიათებელი სურათით
პირის ღრუში სუნი - ენის ზურგზე გროვდება ნადები (ყველაზე გავრცელებული
მიზეზი)

ყნოსვის, გემოვნების რეცეპტორი - ქიმიური ფაქტორის ზემოქმედებით ხდება

გემოსა და სუნის შეგრძნება.

რომელი ჰორმონი აფერხებს საჭმლის მომნელებელი ფერმენტების სეკრეციას ?

ადრენალინი - როცა ადამიანი სტრესშია, სიმპათიკის აქტივობა მომატებულია,
გამოიყოფა ბევრი ადრენალინი, ნერწყვს ძლივს ყლაპავს ამ დროს ადამიანი.

ბაქტერიციდული მოქმედება - ნერწყვი, კუჭის წვენი , ცრემლი. (ყველანაირი

სეკრეტი)

საყლაპავ მილში რომელი ნივთიერების დაშლა გრძელდება? - ნახშირწყლების