‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري‬

‫اﻧـﺮژي در ﻛـﺎرﮔـﺎﻫﻬـﺎي‬
‫ﺑﺰرگ ﺻﻨﻌﺘﻲ اﻳﺮان‬

‫*‬
‫ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ اﻣﻴﻨﻲ‬
‫**‬
‫ﻓﺮزاﻧﻪ ﻳﺰديﭘﻮر‬

‫در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻛﻤ‪‬ﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي در ﻛﺎرﮔﺎﻫﻬﺎي ﺑﺰرگ‬
‫ﺻﻨﻌﺘﻲ اﻳﺮان ﻃﻲ دوره ‪ 1373 - 81‬ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻠﻪ از ﺑﺮآورد ﻣﺪﻟﻬﺎ ﺑﻪ روش ادﻏﺎم‬
‫دادهﻫﺎي ﻣﻘﻄﻌﻲ و ﺳﺮي زﻣﺎﻧﻲ در ﺳﻄﺢ ﻛﺪ دو رﻗﻤﻲ ‪ ، ISIC‬ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﻴﻦ ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ واﺣﺪ اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ و ﻫﺰﻳﻨﻪ واﻗﻌﻲ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪،‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫*‪ .‬دﻛﺘﺮ ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ اﻣﻴﻨﻲ؛ ﻋﻀﻮ ﻫﻴﺄت ﻋﻠﻤﻲ داﻧﺸﻜﺪه اﻗﺘﺼﺎد و ﺣﺴﺎﺑﺪاري‪ -‬داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﻲ واﺣﺪ ﺗﻬﺮان ﻣﺮﻛﺰي‪.‬‬
‫‪E.mail: aramini2005@gmail.com‬‬
‫**‪ .‬ﻓﺮزاﻧﻪ ﻳﺰديﭘﻮر؛ ﻛﺎرﺷﻨﺎس ارﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎد‪.‬‬
‫‪E. mail: amir_3t@yahoo.com‬‬

‫‪71‬‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ را ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از آن ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ واﺣﺪ اﻧﺮژي‬
‫ﻣﺼﺮﻓﻲ ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي واﻗﻌﻲ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر و ﺳﻬﻢ ﺑﺮق از اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻧﺴﺒﺖ ﺷﺎﻏﻠﻴﻦ ﺑﺎ ﻣﺪرك ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﺑﻪ ﻛﻞ‬
‫ﺷﺎﻏﻼن ﺗﻮﻟﻴﺪي ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻓﻨﺎوري‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻌﻨﻲداري ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي داﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎي ﻧﺴﺒﻲ ﺣﺎﻣﻠﻬﺎي اﻧﺮژي در دوره ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻌﻨﻲداري ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري‬
‫اﻧﺮژي در ﻛﺎرﮔﺎﻫﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻛﻠﻴﺪ واژهﻫﺎ‪:‬‬
‫ﺑﻬﺮهوري‪ ،‬اﻧﺮژي‪ ،‬ﺷﺪت اﻧﺮژي‪ ،‬ﻗﻴﻤﺖ ﻧﺴﺒﻲ اﻧﺮژي‪ ،‬ﻛﺎرﮔﺎﻫﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺻﻨﻌﺘﻲ‬

‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫‪72‬‬
 ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫اﻣﺮوزه ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺒﻮد ﺑﻬﺮهوري‪ ،‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﺗﺄﻣﻴﻦ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﻮﺟﻪ وﻳﮋهاي دارﻧﺪ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري زﻳﺎدي را در زﻣﻴﻨﻪ ارﺗﻘﺎي ﺑﻬﺮهوري‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ؛‪ 1‬ﺑﻬﺒﻮد ﺑﻬﺮهوري ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻬﻴﻨﻪ‪ ،‬ﻣﺆﺛﺮ و ﻛﺎرآﻣﺪ از ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫اﻋﻢ از ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و اﻧﺮژي اﺳﺖ و در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﻛﻪ داراي ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻏﻨﻲ اﻧﺮژي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ارﺗﻘﺎي ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژيﻫﺎي ﭘﺎﻳﺎنﭘﺬﻳﺮ داراي اﻫﻤﻴﺖ وﻳﮋه اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻴﺎر‬
‫ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮان از ﻃﺮﻳﻖ آن‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﺻﺤﻴﺢ و ﻣﺆﺛﺮ از ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫اﻧﺮژي را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎنﭘﺬﻳﺮي و آﺛﺎر ﺳﻮء زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ آن ﺑﻜﺎر ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ در‬
‫ﺳﺎل ‪ 1383‬ﺣﺪود ‪ 20‬درﺻﺪ اﻧﺮژي در ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ ﻛﺸﻮر ﻣﺼﺮف ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ارﺗﻘﺎي ﺑﻬﺮهوري‬
‫اﻧﺮژي در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ارﺗﻘﺎي ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﻛﻞ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪ .2‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺎرﮔﺎﻫﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺻﻨﻌﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه ارزش اﻓﺰوده ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ‪،3‬‬
‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ ارﺗﻘﺎي ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي در اﻳﻦ ﻛﺎرﮔﺎﻫﻬﺎ ﻧﻘﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ را در ﺗﺄﻣﻴﻦ رﺷﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ و‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط‪ ،‬ﻫﺪف از اﻧﺠﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺣﺎﺿﺮ‪،‬‬
‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي و ﺗﺤﻠﻴﻞ روﻧﺪ آن و ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ روﻧﺪ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫راﺳﺘﺎ‪ ،‬ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺑﻴﺎن ﺷﺪهاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﺴﺒﻲ اﻧﺮژي‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي دارد‪ .2 .‬اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺑﻬﺮهوري ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻛﻤﺘﺮي ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري ﻛﻞ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ دارد‪ .3 .‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻓﻨﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي دارد‪.‬‬

‫‪ .1‬ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ اﻣﻴﻨﻲ‪» ،‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي و ﺗﺤﻠﻴﻞ روﻧﺪ ﺑﻬﺮه وري ﺑﻪ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﺑﺨﺸﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي اﻳﺮان«‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﺑﻮدﺟﻪ‪ ،‬ﺳﺎل‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫دﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،(1384) ،93‬ص ‪.77‬‬

‫‪ .2‬وزارت ﻧﻴﺮو‪ ،‬ﺗﺮاز ﻧﺎﻣﻪ اﻧﺮژي‪ ،(1383) ،‬ص ‪.70‬‬
‫‪ .3‬ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ اﻣﻴﻨﻲ‪» ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر در ﻛﺎرﮔﺎﻫﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺻﻨﻌﺘﻲ اﻳﺮان«‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﺑﻮدﺟﻪ‪ ،‬ﺳﺎل‬
‫ﻫﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،(1382) ،78‬ص ‪.79‬‬

‫‪73‬‬
‫اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺣﺎﺿﺮ درﺻﺪد ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .1 :‬آﻳﺎ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎي‬
‫ﻧﺴﺒﻲ اﻧﻮاع ﺣﺎﻣﻠﻬﺎي اﻧﺮژي ﺑﺮ روي ﺑﻬﺮهوري آن اﺛﺮات ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟ ‪ .2‬آﻳﺎ‬
‫ﺑﻬﺮهوري اﻧﻮاع ﻣﺘﻔﺎوت ﺣﺎﻣﻠﻬﺎي اﻧﺮژي ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮده اﺳﺖ؟‬
‫در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش اﻗﺘﺼﺎدﺳﻨﺠﻲ‪ ،‬ادﻏﺎم دادهﻫﺎي ﻣﻘﻄﻌﻲ و ﺳﺮي‬
‫زﻣﺎﻧﻲ‪ 1‬ﻓﺮﺿﻴﺎت ﻣﻄﺮح ﺷﺪه آزﻣﻮن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻨﻈﻮر از ﻛﺎرﮔﺎﻫﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺻﻨﻌﺘﻲ‬
‫ﻛﺎرﮔﺎﻫﻬﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ده ﻧﻔﺮ ﻛﺎرﻛﻦ و ﺑﻴﺸﺘﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﺒﺎﻧﻲ‬
‫ﻧﻈﺮي ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﺮور ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در داﺧﻞ و ﺧﺎرج از ﻛﺸﻮر‬
‫ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﻲ وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي در ﻛﺎرﮔﺎﻫﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﺪل و ﺑﺮآورد آن و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮي‬
‫از آﻧﺠﺎﻳﻲﻛﻪ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي در زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي ﺑﻬﺮهوري ﺟﺰﺋﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪،‬‬
‫ﻟﺬا در اﺑﺘﺪا ﻻزم اﺳﺖ ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي ﺑﻬﺮهوري ﺟﺰﺋﻲ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﻮد‪ .‬در ادﺑﻴﺎت‬
‫ﺑﻬﺮهوري‪ ،‬ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي ﺑﻬﺮهوري ﺟﺰﺋﻲ از ﺗﻘﺴﻴﻢ ارزش اﻓﺰوده ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﻳﻚ ﻧﻬﺎده ﻣﻌﻴﻦ ﺑﺪﺳﺖ‬
‫ﻣﻲآﻳﺪ‪ .2‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻧﺴﺒﺖ ارزش اﻓﺰوده ﺑﺮ ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ‬
‫‪3‬‬
‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻣﺘﻮﺳﻂ ارزش اﻓﺰوده اﻳﺠﺎد ﺷﺪه ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ واﺣﺪ اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺼﻮد از ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي در ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺑﻬﺮهوري ﻣﺘﻮﺳﻂ اﻧﺮژي ﺑﻮده و اﻳﻦ‬
‫ﺷﺎﺧﺺ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻣﻌﻜﻮس ﺷﺪت اﻧﺮژي اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪. Pooling Data‬‬
‫‪ .2‬ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ اﻣﻴﻨﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص‪.75‬‬
‫‪ .3‬ﺑﺮاي اﻃﻼع از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ و ﻧﺤﻮه ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﻧﻮاع اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﺸﻜﻪ ﻣﻌﺎدل ﻧﻔﺖﺧﺎم رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ‪:‬‬
‫‪- McKinsey & Company. "What is Energy Productivity?", Research Topic: Energy‬‬
‫‪Markets, (2008).‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫‪- Uhlin, Hans-Erik. "Energy Productivity of Technological Agriculture- Lessons From the‬‬
‫‪Transition of Swedish Agriculture", Agriculture, Ecosystems & Environment, Vol.73, Issue‬‬
‫‪1, ( 22 March 1999): 63-81.‬‬
‫‪ -‬ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ اﻣﻴﻨﻲ‪» ،‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي و ﺗﺤﻠﻴﻞ روﻧﺪ ﺑﻬﺮهوري ﺑﻪ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﺑﺨﺶﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي اﻳﺮان«‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﺑﻮدﺟﻪ‪ ،‬ﺳﺎل‬
‫دﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪.(1384) ،93‬‬

‫‪74‬‬
 ‫ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي از ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻪ ﻧﻬﺎده ﻧﻴﺮوي‬
‫ﻛﺎر‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و اﻧﺮژي اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪∂Y‬‬ ‫‪∂Y‬‬ ‫‪∂Y‬‬

‫) ‪Y = F ( K , L, E‬‬ ‫‪>0‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪>0‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪>0‬‬ ‫) ‪(1‬‬
‫‪∂K‬‬ ‫‪∂L‬‬ ‫‪∂E‬‬

‫ﻛﻪ درآن ‪ Y‬ﺗﻮﻟﻴﺪ؛ ‪ K‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ L ،‬ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺷﺎﻏﻞ و ‪ E‬ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬ﺑﺎ ﻓﺮض آﻧﻜﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﻓﻮق ﻫﻤﮕﻦ از درﺟﻪ اول اﺳﺖ ﻣﻲﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪Y‬‬ ‫‪K L‬‬ ‫‪∂F‬‬ ‫‪∂F‬‬

‫≡ ‪APE‬‬ ‫)‪= F ( , ,1‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪>0‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪> 0 (2‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪E E‬‬ ‫‪K‬‬ ‫‪L‬‬
‫) (∂‬ ‫) (∂‬
‫‪E‬‬ ‫‪E‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮرﻛﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻬﺮهوري ﺟﺰﺋﻲ ﻋﺎﻣﻞ اﻧﺮژي ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﻪ‬
‫ازاي ﻫﺮ واﺣﺪ اﻧﺮژي و ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ واﺣﺪ اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺸﺘﻘﺎت ﺟﺰﺋﻲ ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ )‪ (1‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﺻﻔﺮ اﺳﺖ؛ در‬
‫‪L‬‬ ‫‪K‬‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﺻﻔﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ؛ ﺑﺎ‬ ‫و‬ ‫راﺑﻄﻪ )‪ (2‬ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺘﻘﺎت ﺟﺰﺋﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫‪E‬‬ ‫‪E‬‬
‫‪Y‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪K‬‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫‪ ،‬ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﻳﺎ‬ ‫و‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫‪E‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪E‬‬
‫ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ واﺣﺪ اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺎﻣﻞ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﮕﺬارد‪ ،‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻓﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻓﻨﻲ در ﻧﻬﺎدهﻫﺎ ﺗﺠﺴﻢ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻬﺎدهﻫﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﺑﻄﺮف ﺑﺎﻻ ﮔﺮدﻳﺪه و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺣﺼﻮل ارﺗﻘﺎء ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ‪،‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي‪ ،‬ﻣﺒﻴﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﻧﻬﺎده و ﺑﺎزده ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﻬﺒﻮد در‬
‫ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد و اﻳﻦ ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺮهوري ﺧﻮاﻫﺪﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري‬

‫‪75‬‬
‫در ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژيﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ و ﻛﺎرآﻣﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺻﺮﻓﻪﺟﻮﻳﻲ در ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﺷﺪه و ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي‬
‫ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﻴﻤﺖ ﻧﺴﺒﻲ اﻧﺮژي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫ﻧﺸﺎن دادن اﺛﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﺴﺒﻲ اﻧﺮژي ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي از ﻓﺮض ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺎﻣﻞ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬در ﺷﺮاﻳﻂ رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ از اﻧﺮژي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ارزش‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ اﻧﺮژي ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻗﻴﻤﺖ اﻧﺮژي ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﺗﻨﻬﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺤﻘﻖ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺷﺪ ﻛﻪ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎي ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي واﻗﻌﻲ ﻧﻬﺎدهﻫﺎ را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﻛﺎراﺗﺮ ﻋﻤﻞ ﻛﺮده و ﺣﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﺮﻛﻴﺐﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻬﺎدهﻫﺎ را ﺑﺮاي ﻛﺎﻫﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ آوردن‬
‫راﺑﻄﺔ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﺑﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﺴﺒﻲ آن‪ ،‬ﻓﺮم ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ از ﻧﻮع ﻛﺎب‪-‬داﮔﻼس را‬
‫ﺑﺎ ﺳﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و اﻧﺮژي در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪Y = AK α Lβ E γ‬‬ ‫)‪(3‬‬

‫ﻛﻪ در آن ‪ A‬ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﺑﻬﺮهوري ﻛﻞ ﻋﻮاﻣﻞ و ‪ γ ,α , β‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﺸﺸﻬﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي‬

‫ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و اﻧﺮژي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎزدﻫﻲ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﻴﺎس وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪،‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﺸﺎن داد راﺑﻄﻪ ﺑﻬﺮه وري اﻧﺮژي ﺑﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﺴﺒﻲ آن ﺑﺼﻮرت زﻳﺮ اﺳﺖ‪:1‬‬

‫‪PE / P‬‬
‫= ‪APE‬‬ ‫)‪(4‬‬
‫‪γ‬‬

‫‪PE‬‬
‫دارد‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي )‪ (APE‬راﺑﻄﺔ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﺴﺒﻲ اﻧﺮژي‬
‫‪P‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫‪ .1‬ﺑﺮاي اﻃﻼع از اﺛﺒﺎت رواﺑﻂ ﺑﻪ ﭘﻴﻮﺳﺖ ‪ 2‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪76‬‬
 ‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻬﻢ ﻣﺼﺮف ﺣﺎﻣﻞ اﻧﺮژﻳﻲ ﻛﻪ ﻛﺎرآﻳﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮي در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ اﻧﺮژيﻫﺎ دارد‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻛﺎرآﻳﻲ و ﺑﻬﺒﻮد ﺑﻬﺮهوري ﻛﻞ اﻧﺮژي ﺷﻮد‪.‬‬
‫دﺳﺘﻤﺰد واﻗﻌﻲ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎي واﻗﻌﻲ‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰه ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻛﺎر ﺑﻬﺘﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﻣﻴﺰان‬
‫ﺗﻼش‪ ،‬ﺟﺪﻳﺖ و دﻗﺖ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ دﺳﺘﻤﺰد واﻗﻌﻲ‪،‬‬
‫اﻧﮕﻴﺰة ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري در آﻣﻮزش و ارﺗﻘﺎي ﺳﻄﺢ ﺳﻼﻣﺘﻲ و ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر را اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻨﻬﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻛﺎرآﻳﻲ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر اﺳﺖ‪.‬ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ )‪ (3‬و‬
‫ﻓﺮﺿﻬﺎي رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺎﻣﻞ و ﻫﻤﮕﻦ ﺧﻄﻲ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺸﺎن داد راﺑﻄﺔ زﻳﺮ ﺑﻴﻦ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي و‬
‫دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎي واﻗﻌﻲ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪L w‬‬
‫= ‪APE‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(5‬‬
‫‪E β‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﺑﺎ دﺳﺘﻤﺰد واﻗﻌﻲ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر )‪ (w‬و ﻧﺴﺒﺖ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ دارد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ واﻗﻌﻲ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪ واﻗﻌﻲ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري در ﻃﺮﺣﻬﺎﻳﻲ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ از ﺑﺎزدﻫﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪ واﻗﻌﻲ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﻋﺎﻃﻞ ﻣﺎﻧﺪن ﺗﺠﻬﻴﺰات و ﻣﺎﺷﻴﻦ آﻻت ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﺷﻮد و ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ ﺳﻌﻲ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ از اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي ﺣﺪاﻛﺜﺮ اﺳﺘﻔﺎده را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ )‪ (3‬و‬
‫ﻓﺮوض ﻫﻤﮕﻨﻲ ﺧﻄﻲ و رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺎﻣﻞ‪،‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﺑﻴﻦ ﺑﻬﺮه وري اﻧﺮژي و‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ واﻗﻌﻲ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫‪K r‬‬
‫= ‪APE‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(6‬‬
‫‪E α‬‬

‫‪77‬‬
‫ﻛﻪ در آن ‪ r‬ﻫﺰﻳﻨﻪ واﻗﻌﻲ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪ 1‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫واﻗﻌﻲ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ وﻧﺴﺒﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ دارد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻛﻤﻲ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻛﻴﻔﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي روﺷﻬﺎي ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‬
‫ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ و ‪ ...‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ را در اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺮهوري‬
‫اﻧﺮژي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻫﺪف از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺣﺎﺿﺮ‪،‬‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻛﻤﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي اﺳﺖ ﺗﺎ از ﻃﺮﻳﻖ آن ﺑﺘﻮان‬
‫ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي را اﻓﺰاﻳﺶ داد‪.‬‬
‫در اداﻣﺔ ﺑﺤﺚ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻧﻘﺶ ارﺗﻘﺎي ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي در اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺮهوري ﻛﻞ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮريﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اﺛﺮات ﺑﻬﺒﻮد ﺑﻬﺮهوري‪،‬‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺮخ رﺷﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ رﺷﺪ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻬﺎدهﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻬﺮهوري ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪،‬‬
‫رﺷﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺮض اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و‬
‫اﻧﺮژي اﺳﺖ؛ راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﺑﺮاﺳﺎس روش ﻣﺎﻧﺪه ﺳﻮﻟﻮ ﻧﻘﺶ رﺷﺪ ﺑﻬﺮهوري ﻛﻞ ﻋﻮاﻣﻞ را در اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫رﺷﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪:2‬‬

‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬

‫‪Y = η L . L+ η K . K + η E . E + T F P‬‬ ‫)‪(7‬‬

‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧ ∧‬
‫ﻛﻪ در آن ‪ TFˆP, E, K, L, Y‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻌﺮف ﻧﺮخﻫﺎي رﺷﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬اﺷﺘﻐﺎل‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪،‬‬
‫اﻧﺮژي و ﺑﻬﺮهوري ﻛﻞ ﻋﻮاﻣﻞ و ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ‪ η E ,η K ,η L‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﺸﺶﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻛﺎر‪،‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و اﻧﺮژي ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ )‪ (3‬و ﻓﺮض ﺑﺎزدﻫﻲ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﻴﺎس ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪:‬‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪TFˆP = Y − α K − β L − (1 − α − β ) E‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫‪1‬‬
‫‪. Real Capital Cost‬‬
‫‪ .2‬ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ اﻣﻴﻨﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪..80‬‬

‫‪78‬‬
 ‫ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان اﺛﺒﺎت ﻛﺮد ﻛﻪ‪:‬‬

‫∧‬ ‫∧‬
‫‪TFˆP = α . APK + β . A P L + (1 − α − β ) A P E‬‬ ‫)‪(8‬‬

‫ﻳﻌﻨﻲ رﺷﺪ ﺑﻬﺮهوري ﻛﻞ ﻋﻮاﻣﻞ ‪ TF̂P‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ وزﻧﻲ ﻧﺮﺧﻬﺎي رﺷﺪ ﺑﻬﺮهوري‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر و اﻧﺮژي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در راﺑﻄﺔ ﻓﻮق‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻘﺪر ﻧﺮخ رﺷﺪ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻬﻢ ارﺗﻘﺎي ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي در رﺷﺪ ﺑﻬﺮهوري ﻛﻞ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬از ﻣﻨﻈﺮ‬
‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻔﺮوض ﺑﻮدن ﻧﺮﺧﻬﺎي رﺷﺪ ﺑﻬﺮهوري ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و اﻧﺮژي‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻘﺪر ﺳﻬﻢ‬
‫اﻧﺮژي در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﺑﻬﺒﻮد ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي در رﺷﺪ ﺑﻬﺮهوري ﻛﻞ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺮوري ﺑﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺠﺮﺑﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در داﺧﻞ و ﺧﺎرج از ﻛﺸﻮر‬

‫ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ؛ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎنﭘﺬﻳﺮي ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي و اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ آن‪،‬‬
‫ﺑﺘﺪرﻳﺞ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ارﺗﻘﺎي ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻪ ﻣﺮور ﺑﺮﺧﻲ از‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ ﻛﻪ در داﺧﻞ و ﺧﺎرج از ﻛﺸﻮر اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪.‬‬
‫»واﻓﻲ« )‪ 1(1382‬ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺎرآﻳﻲ و ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫و ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻛﺸﺶ ﻧﻬﺎدهاي و ﻗﻴﻤﺘﻲ اﻧﺮژي در ﺑﺨﺸﻬﺎي ﺻﻨﻌﺖ و ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﺑﺎ روش ‪2SLS‬‬
‫ﻃﻲ دوره )‪ (1350 - 1379‬ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭘﺲ از ﺗﺨﻤﻴﻦ ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺸﺶ ﻧﻬﺎدهاي اﻧﺮژي در ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ﻳﻚ اﺳﺖ و اﻧﺮژي ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻧﻬﺎدة ﺑﻲﻛﺸﺶ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﺑﺮآورد ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻘﺎﺿﺎي اﻧﺮژي ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ اﻧﺮژي‪ ،‬ﻣﻨﻔﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﻘﺪار ﻋﺪدي آن ﻛﻮﭼﻚ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ اﻧﺮژي ﻳﻚ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﺎﻫﺶ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫‪ .1‬دارﻳﻮش واﻓﻲ‪» ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ روﻧﺪ ﺑﻬﺮه وري اﻧﺮژي در ﺑﺨﺸﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻃﻲ ﺳﻪ دﻫﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺸﺶ ﻧﻬﺎدهاي و ﻗﻴﻤﺘﻲ‬
‫اﻧﺮژي در ﺻﻨﻌﺖ«‪ ،‬ﻫﻤﺎﻳﺶ ﻣﻠﻲ اﻧﺮژي اﻳﺮان‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﭼﻬﺎرم‪) ،‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪.(1382‬‬

‫‪79‬‬
‫»ﻳﻮﺳﻔﻲ« )‪ 1(1381‬ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺼﺮف و ﺷﺪت اﻧﺮژي در ﻛﺎرﮔﺎﻫﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺻﻨﻌﺘﻲ‬
‫ﻃﻲ دوره ‪ 1368-78‬ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ اﺛﺮات ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺳﺎﺧﺘﺎري روي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﺑﻪ روش‬
‫ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺑﻪ اﺟﺰا‪ 2‬ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي و در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺷﺪت اﻧﺮژي ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﻌﺪدي از ﻗﺒﻴﻞ ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺻﻨﻌﺖ‪ ،‬ﻗﻴﻤﺖ ﺣﺎﻣﻠﻬﺎي اﻧﺮژي‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﺣﺎﻣﻠﻬﺎي اﻧﺮژي و ‪...‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻃﻲ ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1368-73‬ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬارﻳﻬﺎي ﻋﻈﻴﻢ دوﻟﺖ در‬
‫ﺻﻨﺎﻳﻊ اﻧﺮژي ﺑﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ )اﺛﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎري(‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺷﺪت اﻧﺮژي ﻃﻲ اﻳﻦ دوره‪ ،‬در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮآﻳﻨﺪ اﺛﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎري و اﺛﺮ ﺷﺪت اﻧﺮژي )اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻬﻢ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺟﻮان ﺑﺎ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﺑﺎﻻ(‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻃﻲ ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ ،1374-78‬ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻛﻤﺘﺮ ﺷﺪن‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬارﻳﻬﺎي دوﻟﺖ در ﺻﻨﺎﻳﻊ اﻧﺮژي‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دورة ﻗﺒﻞ ﺑﻬﺒﻮد ﻳﺎﻓﺘﻪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ؛ آن ﺷﺪت‬
‫اﻧﺮژي ﻧﻴﺰ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه ﻛﻪ رﺷﺪ ارزش اﻓﺰوده ﻛﺎرﮔﺎﻫﻬﺎي‬
‫ﺑﺰرگ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺗﻮأم ﺑﺎ ﻧﻮﺳﺎزي ﺻﻨﺎﻳﻊ و ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژيﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ و ﻛﺎرآﺗﺮ‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﻲ‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﺮ ﺷﺎﺧﺺ ﺷﺪت اﻧﺮژي ﻛﺎرﮔﺎﻫﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺻﻨﻌﺘﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﻣﻴﻜﺘﺎ و ﻣﻮﻟﺪر« )‪ 3(2003‬ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي را در ‪ 56‬ﻛﺸﻮر ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ و در ﺣﺎل‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ در ده ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺻﻨﻌﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در ﻣﻮرد ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬
‫وزﻧﻲ ﻧﺮﺧﻬﺎي رﺷﺪ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي در ﻃﻲ دوره زﻣﺎﻧﻲ ‪ 1975-1990‬ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻃﻖ‬
‫ﺻﻨﻌﺘﻲ و ﻏﻴﺮﺻﻨﻌﺘﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي در ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺻﻨﻌﺖ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي‬
‫زﻳﺎدي ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺧﺘﻼﻓﺎت اﺳﺎﺳﺎً ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر‬
‫ﻣﺎﻫﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺮﺧﻬﺎي رﺷﺪ ﺑﻬﺮهوري در ﻫﺮ دو‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺻﻨﻌﺘﻲ و ﻏﻴﺮﺻﻨﻌﺘﻲ در ﺻﻨﺎﻳﻊ اﻧﺮژي ﺑﺎﻻ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؛ وﻟﻲ در ﻣﻨﺎﻃﻖ‬
‫ﺻﻨﻌﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻏﻴﺮﺻﻨﻌﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫‪ .1‬ﺳﻴﺎوش ﻳﻮﺳﻔﻲ‪» ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺼﺮف و ﺷﺪت اﻧﺮژي در ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ اﺛﺮات ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺑﺨﺶ‬
‫ﺻﻨﻌﺖ روي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﺑﻪ روش ‪ ،«Decomposition‬ﭘﮋوﻫﺸﻜﺪه اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺪرس‪.(1381) ،‬‬
‫‪2‬‬
‫‪. Decomposition‬‬
‫‪3‬‬
‫‪. Asami Miketa, Peter Mulder, "Energy-Productivity Convergence Across Developed and‬‬
‫‪Developing Countries in 10 Manufacturing Sectors", (Desember 2003).‬‬

‫‪80‬‬
 ‫ﻗﻴﻤﺘﻬﺎي اﻧﺮژي ﻧﻘﺶ ﻣﺤﺪودي را در رﺷﺪ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي دارﻧﺪ و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﺑﻌﻨﻮان ﻳﻚ‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻢ در رﺷﺪ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از اﻳﻨﺮو‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎل ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي و ﮔﺴﺘﺮش‬
‫داﻧﺶ ﻓﻨﻲ در ﺑﻴﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ دﻧﻴﺎ اﻫﻤﻴﺖ وﻳﮋهاي ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫»آدﻧﻲ ﻛﻴﻨﺠﻮ و اﻟﻮﻣﻮﻳﺎوا« )‪ 1(1999‬راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي و ﺑﻬﺒﻮد ﺑﻬﺮهوري در‬
‫ﺑﺨﺶ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪاي ﻧﻴﺠﺮﻳﻪ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در‬
‫ﻣﻮرد ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﺣﻔﻆ ذﺧﻴﺮه اﻧﺮژي‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮات در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺻﻨﻌﺖ و ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺳﻮﺧﺖ‬
‫ﻣﺼﺮﻓﻲ ﺻﻨﺎﻳﻊ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ ﻛﺎرآﻳﻲ در ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪاي ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﮔﺮ‬
‫اﺻﻼﺣﺎت ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ در ﺑﺨﺶ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪاي ﺻﻮرت ﺑﮕﻴﺮد‪،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت اﺻﻼح ﻗﻴﻤﺘﻬﺎي‬
‫اﻧﺮژي ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻌﻨﺎداري ﻣﻨﺠﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺮرﺳﻲ ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ‬
‫اﻳﻦ ﻛﺸﻮر داراي ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﻏﻴﺮﻛﺎرآي اﻧﺮژي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺿﻤﻦ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎي اﻧﺮژي‪،‬‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪة ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي واﻗﻌﻲ ﻧﻬﺎدهﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ در‬
‫ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﻛﺎرآﻳﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﻧﻬﺎدهﻫﺎ را اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ داراي‬
‫ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫»ر‪‬ي و دﻳﮕﺮان« )‪ 2(1999‬روﻧﺪ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي را ﺑﺮاي ﺷﺶ ﺻﻨﻌﺖ اﻧﺮژيﺑﺮ ﻛﺸﻮر‬
‫ﻫﻨﺪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي اﻧﺮژي در دو ﻛﺸﻮر‬
‫ﻫﻨﺪ و ﻛﺎﻧﺎدا ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه از ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻣﺪل ﺑﺮاي دوره ‪ 1973-93‬ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﺻﻨﻌﺖ ﭼﺴﺐﺳﺎزي‪ ،‬ﻛﺸﺶ ﻣﺬﻛﻮر در ﺑﻘﻴﻪ ﺻﻨﺎﻳﻊ در ﻳﻚ ﻣﺤﺪوده ﺑﻲﻛﺸﺶ‬
‫ﻗﻴﻤﺘﻲ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎ دو ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺪن ﻗﻴﻤﺖ اﻧﺮژي در ﻛﺸﻮر ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺮهوري ﻛﻞ ﺑﺨﺶ‬
‫ﺻﻨﻌﺖ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ‪ 0/7‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ؛ وﻟﻲ ﺑﻬﺮهوري در ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻛﺎﻧﺎدا در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻫﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد و در ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎي اﻧﺮژي اﺛﺮ ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري دارد و‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫‪1‬‬
‫‪. Adenikinju Adeola F, Alaba Olumuyiwa B, "Energy Use and Productivity Performance in‬‬
‫‪the Nigerian Manufacturing Sector", OPEC Review, (September 1999).‬‬
‫‪2‬‬
‫‪. Joyashree Roy, et.all, "Productivity Trend in India′s Energy Intensive Industries", (April‬‬
‫‪1999).‬‬

‫‪81‬‬
 ‫ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ رﻓﺎه ﻧﻴﺰ ﻣﻨﺠﺮ ﺧﻮاﻫﺪﺷﺪ‪.1‬‬
‫ﺑﻄﻮرﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎي اﻧﺮژي‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻘﺶ ﭼﻨﺪان ﻣﺆﺛﺮي در رﺷﺪ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻬﺒﻮد ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي‪ ،‬ﺑﻪﻋﻨﻮان‬
‫ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻢ در اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﻧﻘﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮي را در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻛﻤﺘﺮ اﻧﺮژي ﺑﺮ اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻫﻤﭽﻮن‬
‫ژاﭘﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺳﺎﺧﺘﺎري )اﺛﺮات ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ و ﺗﻜﻨﻴﻜﻲ( ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻢ در ﻛﺎﻫﺶ ﺷﺪت‬
‫اﻧﺮژي )اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي( ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.2‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻘﺶ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي در ارﺗﻘﺎي ﺑﻬﺮهوري ﻛﻞ ﻋﻮاﻣﻞ در‬

‫ﻛﺎرﮔﺎﻫﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺻﻨﻌﺘﻲ اﻳﺮان‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬اﺷﺎره دارد ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻬﺮهوري‬
‫ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬اﺛﺮ ﻛﻤﺘﺮي ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري ﻛﻞ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ دارد‪ .‬ﺑﺮاي آزﻣﻮن اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪ‪،‬‬
‫اﺑﺘﺪا ﻓﺮض ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ اﺳﺖ و ﺳﭙﺲ ارزش‬
‫اﻓﺰوده ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه در ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻃﺮح آﻣﺎرﮔﻴﺮي از ﻛﺎرﮔﺎﻫﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي دو ﻋﺎﻣﻞ‬
‫ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ را ﺑﺎ ارزش اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ در ﻛﺎرﮔﺎﻫﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺟﻤﻊ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ‬
‫ارزش اﻓﺰوده ﺑﺎ اﺣﺘﺴﺎب اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ ﺑﺪﺳﺖ آﻳﺪ‪ .‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ارزش اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ را ﺑﻪ‬
‫ارزش اﻓﺰوده ﺑﺎ اﺣﺘﺴﺎب اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﺳﻬﻢ اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ از ارزش اﻓﺰوده‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺟﺒﺮان ﺧﺪﻣﺎت ﺷﺎﻏﻼن ﺑﻪ ارزش اﻓﺰوده ﺑﺎ اﺣﺘﺴﺎب اﻧﺮژي‬
‫ﻣﺼﺮﻓﻲ‪ ،‬ﺳﻬﻢ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر از ارزش اﻓﺰوده ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ‪ ،‬ﺳﻬﻢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ از ارزش‬
‫اﻓﺰوده‪ ،‬ﺑﺼﻮرت ﻳﻚ ﻣﻨﻬﺎي ﺳﻬﻢ اﻧﺮژي و ﺳﻬﻢ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر از ارزش اﻓﺰوده ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ از اﻳﻦ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ در ﺳﻄﺢ ﻛﻞ ﻛﺎرﮔﺎﻫﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫‪ .1‬ﺑﺮاي اﻃﻼع ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﻮرد ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در زﻣﻴﻨﻪ روﻧﺪﻫﺎي ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ‪:‬‬
‫‪ -‬ﻓﺮزاﻧﻪ ﻳﺰديﭘﻮر‪» ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي در ﻛﺎرﮔﺎﻫﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺻﻨﻌﺘﻲ اﻳﺮان«‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎنﻧﺎﻣﻪ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ‪،‬‬
‫داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬واﺣﺪ ﺗﻬﺮان ﻣﺮﻛﺰ‪ ،‬داﻧﺸﻜﺪه اﻗﺘﺼﺎد و ﺣﺴﺎﺑﺪاري‪.(1384) ،‬‬
‫‪2‬‬
‫‪. World Energy Council, "Energy Efficiency Policies and Indicators", (2000).‬‬

‫‪82‬‬
 ‫ﺳﻬﻢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ از ارزش اﻓﺰوده ﺑﺎ رﻗﻢ ‪ 67/6‬درﺻﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺳﻬﻢ و ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺳﻬﻢ اﻧﺮژي‬
‫از ارزش اﻓﺰوده ﺑﺎ رﻗﻢ ‪ 5/3‬درﺻﺪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺳﻬﻢ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬
‫ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺳﻬﻢ اﻧﺮژي از ارزش اﻓﺰوده را ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻣﺎﺷﻴﻦآﻻت و ﺗﺠﻬﻴﺰات و ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺳﻬﻢ را ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻓﻠﺰات اﺳﺎﺳﻲ دارا ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺳﻬﻢ اﻧﺮژي‬
‫از ارزش اﻓﺰوده ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از ﺳﻬﻢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر از ارزش اﻓﺰوده اﺳﺖ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ‬
‫ﻧﺮخ رﺷﺪ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي در راﺑﻄﻪ )‪ (8‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺿﺮاﻳﺐ ﻧﺮﺧﻬﺎي رﺷﺪ ﺑﻬﺮهوري ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر و‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻓﺮﺿﻴﻪ دوم ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ارﺗﻘﺎي‬
‫ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺮهوري ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻛﻤﺘﺮي ﺑﺮ رﺷﺪ‬
‫ﺑﻬﺮهوري ﻛﻞ ﻋﻮاﻣﻞ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ روﻧﺪ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي در ﻛﺎرﮔﺎﻫﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺻﻨﻌﺘﻲ‬

‫در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي از ﻧﺴﺒﺖ ارزش اﻓﺰوده ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺛﺎﺑﺖ‬
‫‪ 1376‬ﺑﺮ ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ در ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺑﻪ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻛﺪ دو رﻗﻤﻲ ‪ISIC‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺟﺪول )‪ ،(1‬ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي در ﺳﻄﺢ ﻛﻞ ﻛﺎرﮔﺎﻫﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺻﻨﻌﺘﻲ در ﻃﻲ‬
‫دورة زﻣﺎﻧﻲ ‪ 1370-81‬ﺑﻄﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺳﺎﻻﻧﻪ از رﺷﺪ ‪ 3/6‬درﺻﺪي ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻄﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻫﺮ واﺣﺪ ﻣﺤﺼﻮل از اﻧﺮژي ﻛﻤﺘﺮي اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ رﺷﺪ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﺴﺎﺟﻲ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺎك و ﭼﺮم )ﺑﺎ‬
‫‪ 7‬درﺻﺪ در ﺳﺎل( اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ در ﺻﻨﺎﻳﻊ ﭼﻮب و ﻣﺤﺼﻮﻻت آن‪ ،‬ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺟﺪول ﺷﻤﺎره )‪ ،(1‬در ﺳﺎل ‪ 1370‬در ﺑﻴﻦ ﻛﺎرﮔﺎﻫﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺻﻨﻌﺘﻲ‪ ،‬ﺻﻨﺎﻳﻊ‬
‫ﻣﺎﺷﻴﻦ آﻻت و ﺗﺠﻬﻴﺰات‪ ،‬ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي را ﺑﺎ رﻗﻢ ‪ 1748/1‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد رﻳﺎل ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﺸﻜﻪ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم دارا ﺑﻮده و ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻴﺰان ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي را ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻛﺎﻧﻲ ﻏﻴﺮﻓﻠﺰي ﺑﺎ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫رﻗﻢ ‪ 86/9‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد رﻳﺎل داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ آﻣﺎر ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪة ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺷﺪت اﻧﺮژي در‬
‫ﺑﻴﻦ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ )اﻧﺮژي ﺑﺮي ﺑﺎﻻ(‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1381‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي‬

‫‪83‬‬
‫ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻣﺎﺷﻴﻦ آﻻت و ﺗﺠﻬﻴﺰات ﺑﺎ رﻗﻢ ‪ 3205/5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد رﻳﺎل ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﻣﻴﻠﻴﻮن‬
‫ﺑﺸﻜﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 1370‬اﻓﺰاﻳﺶ داﺷﺘﻪ و ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﻫﻤﭽﻨﺎن‬
‫ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻛﺎﻧﻲ ﻏﻴﺮﻓﻠﺰي ﺑﺎ رﻗﻢ ‪ 136/9‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد رﻳﺎل ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﺸﻜﻪ ﻣﻌﺎدل‬
‫ﻧﻔﺖ ﺧﺎم اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻧﻴﺰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 1370‬از اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي در ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺑﺰرگ در ﻃﻲ اﻳﻦ دوره ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪة ﺣﺮﻛﺖ در ﺟﻬﺖ ﻣﺼﺮف‬
‫ﺑﻬﻴﻨﻪ اﻧﺮژي و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﺎﻫﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺗﻤﺎم ﺷﺪه ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺳﺖ و ﻛﺎﻫﺶ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ ﺑﻪ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ارزش اﻓﺰوده ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ؛ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي در ﺳﻄﺢ ﻛﻞ ﺻﻨﻌﺖ‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﻋﻤﺪه ﻧﺎﺷﻲ از دو‬
‫ﻋﺎﻣﻞ اﻓﺰاﻳﺶ ﻛﺎرآﻳﻲ اﺳﺘﻔﺎده از اﻧﺮژي و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺗﻮﻟﻴﺪات ﺻﻨﻌﺖ )اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻬﻢ ارزش‬
‫اﻓﺰوده ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻛﻤﺘﺮ اﻧﺮژي ﺑﺮ( اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1370‬ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻧﺴﺎﺟﻲ‪ ،‬ﭼﻮب‪ ،‬ﻛﺎﻏﺬ‪ ،‬ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ و‬
‫ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻣﺎﺷﻴﻦآﻻت‪ ،‬ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺣﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮع ﺳﻬﻢ ارزش اﻓﺰوده‬
‫آﻧﻬﺎ از ‪ 65/7‬درﺻﺪ در ﺳﺎل ‪ 1370‬ﺑﻪ ‪ 69/2‬درﺻﺪ در ﺳﺎل ‪ 1381‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮرﻛﻪ در ﺟﺪول )‪ (2‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻬﻢ ارزش اﻓﺰوده ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‬
‫در ﺑﻴﻦ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺠﻤﻮع ﺳﻬﻢ ارزش اﻓﺰوده اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺻﻨﺎﻳﻊ در ﺳﺎل‬
‫‪ 1381‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 1370‬ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺮهوري‬
‫اﻧﺮژي در ﺳﻄﺢ ﻛﻞ ﺻﻨﻌﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي در ﺗﻚﺗﻚ ﮔﺮوه ﺻﻨﺎﻳﻊ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫‪84‬‬
 ‫ﺟﺪول ‪ .1‬ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺛﺎﺑﺖ ‪ 1376‬در ﻛﺎرﮔﺎﻫﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺻﻨﻌﺘﻲ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻛﺪ دو رﻗﻤﻲ ﺻﻨﺎﻳﻊ‬
‫)ﻣﻴﻠﻴﺎرد رﻳﺎل ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﺸﻜﻪ ﻣﻌﺎدل ﻧﻔﺖ ﺧﺎم(‬
‫ﻛﻞ‬ ‫ﺻﻨﺎﻳﻊ‬ ‫ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺻﻨﺎﻳﻊ‬ ‫ﺻﻨﺎﻳﻊ‬ ‫ﭼﻮب و‬ ‫ﻧﺴﺎﺟﻲ‪،‬‬ ‫ﻣﻮاد‬ ‫ﺳﺎل‬

‫ﻓﻠﺰات ﻣﺎﺷﻴﻦآﻻت و )ﺻﻨﺎﻳﻊ(‬ ‫ﻛﺎﻏﺬ و ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻛﺎﻧﻲ‬ ‫ﻏﺬاﻳﻲ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺎك و ﻣﺤﺼﻮﻻت‬

‫ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ‬ ‫ﻏﻴﺮﻓﻠﺰي اﺳﺎﺳﻲ‬ ‫ﺻﺤﺎﻓﻲ‬ ‫آن‬ ‫ﭼﺮم‬ ‫آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ‬

‫و دﺧﺎﻧﻴﺎت‬

‫‪339/4‬‬ ‫‪1748/1‬‬ ‫‪221‬‬ ‫‪86/9‬‬ ‫‪401/9‬‬ ‫‪467/1‬‬ ‫‪539/4‬‬ ‫‪511/5‬‬ ‫‪315/8‬‬ ‫‪1370‬‬

‫‪501/2‬‬ ‫‪3205/5‬‬ ‫‪259/2 136/9 532/3‬‬ ‫‪694/7‬‬ ‫‪494/3‬‬ ‫‪1074/7 472/7‬‬ ‫‪1381‬‬

‫‪3/6‬‬ ‫‪5/7‬‬ ‫‪1/5‬‬ ‫‪4/2‬‬ ‫‪2/6‬‬ ‫‪3/7‬‬ ‫‪-0/8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪3/7‬‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻧﺮخ رﺷﺪ‬

‫ﺳﺎﻻﻧﻪ )درﺻﺪ(‬

‫ﻣﺎﺧﺬ‪ :‬ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺣﺎﺿﺮ‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪ .2‬ﺳﻬﻢ ارزش اﻓﺰوده ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺻﻨﺎﻳﻊ در ﻛﺎرﮔﺎهﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺻﻨﻌﺘﻲ‬

‫)درﺻﺪ(‬
‫ﺻﻨﺎﻳﻊ‬ ‫ﺻﻨﺎﻳﻊ‬ ‫ﺻﻨﺎﻳﻊ‬ ‫ﺻﻨﺎﻳﻊ‬ ‫ﺻﻨﺎﻳﻊ‬ ‫ﭼﻮب و‬ ‫ﺳﺎل ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ‪ ،‬ﻧﺴﺎﺟﻲ‪,‬‬

‫ﻓﻠﺰات ﻣﺎﺷﻴﻦآﻻت و‬ ‫ﻛﺎﻧﻲ‬ ‫ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‬ ‫ﻛﺎﻏﺬ و‬ ‫آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ و ﭘﻮﺷﺎك و ﻣﺤﺼﻮﻻت‬

‫ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ‬ ‫ﻏﻴﺮﻓﻠﺰي اﺳﺎﺳﻲ‬ ‫ﺻﺤﺎﻓﻲ‬ ‫آن‬ ‫ﭼﺮم‬ ‫دﺧﺎﻧﻴﺎت‬

‫‪37/2‬‬ ‫‪11/6‬‬ ‫‪10/4‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪2/7‬‬ ‫‪1/3‬‬ ‫‪12/5‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪1370‬‬

‫‪34/1‬‬ ‫‪11/9‬‬ ‫‪8/6‬‬ ‫‪25/5‬‬ ‫‪2/2‬‬ ‫‪0/4‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪1381‬‬

‫ﻣﺎﺧﺬ‪ :‬ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺣﺎﺿﺮ‪.‬‬

‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫‪85‬‬
 ‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﺪل ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮي ﻣﻄﺮح ﺷﺪه در ﺑﺨﺸﻬﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري‬
‫اﻧﺮژي )‪ (APE‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪K‬‬
‫(؛‬ ‫‪ .1‬ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ واﺣﺪ اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ )‬
‫‪E‬‬
‫‪L‬‬
‫(؛‬ ‫‪ .2‬ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ واﺣﺪ اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ )‬
‫‪E‬‬
‫‪ .2‬دﺳﺘﻤﺰد واﻗﻌﻲ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر )‪(w‬؛‬
‫‪ .4‬ﻫﺰﻳﻨﻪ واﻗﻌﻲ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ )‪(r‬؛‬
‫‪PE‬‬
‫(‪.‬‬ ‫‪ .5‬ﻗﻴﻤﺖ ﻧﺴﺒﻲ اﻧﺮژي )‬
‫‪p‬‬

‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي )‪(TP‬‬

‫ﻓﺮم ﻟﮕﺎرﻳﺘﻤﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮآورد ﻣﺪل ﺑﺼﻮرت زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪L‬‬ ‫‪K‬‬
‫) (‪Ln( APEi ,t ) = β 1i + β 2 Ln( ) + β 3 Ln‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪E‬‬
‫ﻣﺪل ﺷﻤﺎره )‪(1‬‬
‫‪PE‬‬
‫‪+ β 4 Ln(w i, t ) + β 5 Ln(ri, t ) + β 6 Ln( ) + β 7 TP‬‬
‫‪P‬‬

‫اﻧﺪﻳﺲ ‪ i‬ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻧﺎم ﺻﻨﻌﺖ و ‪ t‬ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺳﺎل اﺳﺖ و ﺣﺮف ‪ Ln‬ﺟﻠﻮي ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ‬
‫ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮي اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﺑﺨﺸﻬﺎي ﻗﺒﻞ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرود ﻛﻪ‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ‪ β 6 , β 5 , β 4 , β 3 , β 2‬و ‪ β 7‬ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎﻳﻲﻛﻪ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري ﻋﺎﻣﻞ اﻧﺮژي‪ ،‬ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﺑﻬﺮهوري ﺳﺎﻳﺮ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؛ ﻟﺬا ﻗﻴﻤﺘﻬﺎي ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻴﺰ در ﻣﺪل ﻟﺤﺎظ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫ﺑﺮاي در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺣﺎﻣﻠﻬﺎي اﻧﺮژي ﻣﻲﺗﻮان ﻗﻴﻤﺘﻬﺎي ﻧﺴﺒﻲ ﻫﺮ ﻳﻚ‬
‫از اﻳﻦ ﺣﺎﻣﻠﻬﺎ را وارد ﻣﺪل ﻛﺮد‪ .‬ﺷﻜﻞ ﻟﮕﺎرﻳﺘﻤﻲ ﻣﺪل ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪86‬‬
 ‫‪L‬‬ ‫‪K‬‬
‫) (‪Ln( APEi ,t ) = β 1i + β 2 Ln( ) + β 3 Ln‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪E‬‬
‫) ‪+ β 4 Ln(w i, t ) + β 5 Ln(ri, t ) + β 6 Ln(PG i, t‬‬ ‫ﻣﺪل ﺷﻤﺎره )‪(2‬‬
‫‪+ β 7 Ln(PO i, t ) + β 8 Ln(PBi, t ) + β 9 TP‬‬

‫در راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ‪ PG‬ﻗﻴﻤﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌﻲ؛ ‪ PO‬ﻗﻴﻤﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ و‬
‫‪ PB‬ﻗﻴﻤﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﺑﺮق اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻣﺪل ﺑﺎ ﺣﻔﻆ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺪل ﺷﻤﺎره ﻳﻚ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﻗﻴﻤﺖ اﻧﺮژي‪ ،‬ﻗﻴﻤﺘﻬﺎي ﻫﺮ ﻳﻚ‬
‫از ﺣﺎﻣﻠﻬﺎي اﻧﺮژي را در ﻣﺪل وارد ﻛﺮدهاﻳﻢ‪.‬ﻫﺪف از ﺑﺮآورد اﻳﻦ ﻣﺪل ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ آﻳﺎ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎي ﻧﺴﺒﻲ ﺣﺎﻣﻠﻬﺎي اﻧﺮژي ﺑﺮ روي ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي اﺛﺮات ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻳﺎ‬
‫ﺧﻴﺮ؟‬
‫ﺑﺮاي در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﻔﺎوت ﺑﻬﺮهوري ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺣﺎﻣﻠﻬﺎي اﻧﺮژي ﻣﻲﺗﻮان ﺳﻬﻢ ﻫﺮ ﻳﻚ‬
‫از اﻳﻦ ﺣﺎﻣﻠﻬﺎ از ﻛﻞ اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ را وارد ﻣﺪل ﻛﺮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﻓﺮم ﻟﮕﺎرﻳﺘﻤﻲ ﻣﺪل ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪L‬‬ ‫‪K‬‬
‫) ‪Ln ( APE i ,t ) = β 1i + β 2 Ln( ) + β 3 Ln( ) + β 4 Ln(w i, t‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪E‬‬ ‫ﻣﺪل ﺷﻤﺎره )‪(3‬‬
‫‪+ β 5 Ln(ri, t ) + β 6 E i, t + β 7 G i, t + β 8 TP‬‬

‫در راﺑﻄﺔ ﺑﺎﻻ؛ ‪ E‬ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﺳﻬﻢ ﺑﺮق ﻣﺼﺮﻓﻲ از ﻛﻞ اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ و ‪ G‬ﺳﻬﻢ ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌﻲ‬
‫ﻣﺼﺮﻓﻲ از ﻛﻞ اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺪل ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺟﺎي ‪ E‬ﻳﺎ ‪G‬؛ ﺳﻬﻢ ﻓﺮآوردهﻫﺎي‬
‫ﻧﻔﺘﻲ از ﻛﻞ ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ را ﻗﺮار داد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﺣﻔﻆ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺪل ﺷﻤﺎره ﻳﻚ‪ ،‬ﺳﻬﻢ‬
‫ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺣﺎﻣﻠﻬﺎي اﻧﺮژي از ﻛﻞ ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﺪل اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫اﻳﻨﻜﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺣﺎﻣﻠﻬﺎي اﻧﺮژي ﻛﺎرآﻳﻲ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺪف از ﺑﺮآورد اﻳﻦ ﻣﺪل ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺳﺆال اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺣﺎﻣﻠﻬﺎي اﻧﺮژي ﺑﺮ روي ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي اﺛﺮات ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟‬

‫‪87‬‬
‫اﮔﺮ ﺟﻮاب ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ آن ﺣﺎﻣﻞ اﻧﺮژي در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﺣﺎﻣﻠﻬﺎي اﻧﺮژي‬
‫ﻛﺎراﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫روش ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻣﺪل‬

‫در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻣﺪل و آزﻣﻮن ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎ‪ ،‬از روش ادﻏﺎم دادهﻫﺎي ﻣﻘﻄﻌﻲ‬
‫و ﺳﺮي زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻫﺸﺖ ﮔﺮوه ﺻﻨﻌﺖ ﺑﺮاي ﺳﺎﻟﻬﺎي‬
‫‪ 1370-81‬ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪1‬؛ ﺑﺎ ﺗﻠﻔﻴﻖ آﻧﻬﺎ ‪ 8×12 =96‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻬﻴﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ درﺟﻪ آزادي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺮآوردﻫﺎي ﻛﺎراﺗﺮي از ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻻت ﺳﺮي‬
‫زﻣﺎﻧﻲ و ﻳﺎ ﻣﻘﻄﻌﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻓﺮم ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺪﻟﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ روش در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪k‬‬
‫‪Yit = β1i ,t + ∑ β kit Xk it + eit‬‬
‫‪k =2‬‬

‫ﻛﻪ در آن ‪ i=1,2,…, N‬ﺑﻪ واﺣﺪ ﻣﻘﻄﻌﻲ؛ و ‪ t=1,2, …. ,T‬ﺑﻪ دورة زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﻴﻨﻲ‬
‫اﺷﺎره دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ Yit ,‬ﻣﻘﺪار ﻣﺘﻐﻴﺮ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺻﻨﻌﺖ ‪ i‬در دوره زﻣﺎﻧﻲ ‪ ، t‬و ‪β 1i ,t‬‬
‫ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪة ﻋﺮض از ﻣﺒﺪأ و ‪ β kit‬ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﺠﻬﻮل ﻳﺎ ﺿﺮاﻳﺐ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﻣﺪل ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬؛‬
‫‪ Xkit‬ﻋﺒﺎرت از ارزش ‪ K‬اﻣﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺗﻮﺿﻴﺤﻲ ﻏﻴﺮ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺑﺮاي واﺣﺪ ﻣﻘﻄﻌﻲ ‪ i‬در دورة‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ‪ t‬؛ و ‪ ،eit‬ﺟﻤﻠﻪ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻣﺪل اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺰء اﺧﺘﻼل ﻣﺪل اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد داراي‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺻﻔﺮ و وارﻳﺎﻧﺲ ﺛﺎﺑﺖ ‪ σ e2‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻣﺪل رﮔﺮﺳﻴﻮن از‬
‫روش ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﺮﺑﻌﺎت ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ روي دادهﻫﺎي ادﻏﺎﻣﻲ ﻧﻴﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻣﺪل و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﺘﺎﻳﺞ‬

‫ﻗﺒﻞ از ﺑﺮآورد ﻣﺪل ﺷﻤﺎره )‪ (1‬ﻻزم اﺳﺖ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻓﻨﺎوري ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﻮد؛‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ از ﺳﻪ ﺷﺎﺧﺺ روﻧﺪ زﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت و آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﺑﻪ ارزش‬

‫‪ .1‬ﺑﺮاي اﻃﻼع از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺟﻤﻊ آوري داده ﻫﺎي آﻣﺎري ﺑﻪ ﭘﻴﻮﺳﺖ ‪ 1‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪88‬‬
 ‫اﻓﺰوده و ﻧﺴﺒﺖ ﻧﻴﺮوي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺘﺨﺼﺺ ﺑﻪ ﻛﻞ ﺷﺎﻏﻼن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻓﻨﺎوري‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻬﻨﺪﺳﻴﻦ ﺑﻪ‬
‫ﺷﺎﻏﻼن ﺗﻮﻟﻴﺪي‪ ،‬اﺛﺮ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻌﻨﻲداري ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي دارد‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺮآورد ﻣﺪل ﺷﻤﺎره )‪،(1‬‬
‫‪K‬‬ ‫‪L‬‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺿﺮاﻳﺐ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ ‪ r ، ( ) , ( ) ,w‬و ﻣﺘﻐﻴﺮ ‪ TP‬ﻣﺜﺒﺖ و از‬
‫‪E‬‬ ‫‪E‬‬
‫‪PE‬‬
‫ﻟﺤﺎظ آﻣﺎري ﻣﻌﻨﺎدار اﺳﺖ؛ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ ) ( ﻣﺜﺒﺖ؛ وﻟﻲ در ﺳﻄﺢ ‪ 5‬ﻳﺎ‬
‫‪P‬‬
‫‪10‬درﺻﺪ ﻣﻌﻨﺎدار ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺮآورد ﻣﺪل ﭘﺲ از ﺣﺬف ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﺴﺒﻲ اﻧﺮژي در‬
‫ﺟﺪول )‪ (3‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪ .3‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺮآورد ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﺪل ﺷﻤﺎره‪1‬ﺑﻬﺮه وري اﻧﺮژي‬

‫‪prob‬‬ ‫آﻣﺎرة ‪t‬‬ ‫ﺿﺮاﻳﺐ‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ‬
‫‪0/000‬‬ ‫‪7/1‬‬ ‫‪0/25‬‬ ‫‪L‬‬
‫) (‪Ln‬‬
‫‪E‬‬
‫‪0/000‬‬ ‫‪20/3‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪K‬‬
‫) (‪Ln‬‬
‫‪E‬‬
‫‪0/000‬‬ ‫‪15/2‬‬ ‫‪0/30‬‬ ‫)‪Ln(w‬‬
‫‪0/000‬‬ ‫‪40/9‬‬ ‫‪0/68‬‬ ‫)‪Ln(r‬‬
‫‪0/01‬‬ ‫‪2/6‬‬ ‫‪0/01‬‬ ‫‪TP‬‬
‫‪F-Statistic‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Durbin-Watson = 2/25‬‬ ‫‪F=39945/5‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪= 0/999‬‬
‫‪prob=0/000‬‬

‫‪2‬‬
‫‪ R‬ﻛﻪ ﻗﺪرت ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺷﺪه ﻣﺪل را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 0/99‬اﺳﺖ و ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ‪ 99‬درﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮات در ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي )ﻣﺘﻐﻴﺮ واﺑﺴﺘﻪ( ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺗﻮﺿﻴﺤﻲ‬
‫اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﻣﺪل ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬ﻣﻘﺪار آﻣﺎرة ‪ F‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﺎدﻟﺔ رﮔﺮﺳﻴﻮن ﺗﺨﻤﻴﻦ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫زده ﺷﺪه ﻣﻌﻨﺎدار ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي رﻓﻊ ﺧﻮد ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﺪل‪ ،‬از ﻓﺮآﻳﻨﺪ اﺗﻮرﮔﺮﺳﻴﻮ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻪ اول اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪89‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮرﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺿﺮﻳﺐ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﺴﺒﻲ اﻧﺮژي ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ آﻣﺎري ﻣﻌﻨﺎدار‬
‫ﻧﺒﻮده و ﻟﺬا از ﻣﺪل ﺣﺬف ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﺴﺒﻲ اﻧﺮژي در دوره‬
‫ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي‪ ،‬اﺛﺮ ﻣﻌﻨﻲداري داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻓﺮﺿﻴﻪ اول‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻣﺜﺒﺖ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﺴﺒﻲ اﻧﺮژي ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن اﺛﺮ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي از ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن ﺑﻪ ﻛﻞ ﺷﺎﻏﻼن ﺗﻮﻟﻴﺪي‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺰاﻳﺶ اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ‪ ،‬ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪة ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي در ﺻﻨﻌﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژيﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮ ﻛﻪ در ﺑﻄﻦ ﺧﻮد داﻧﺶ ﻓﻨﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮي را دارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺎز ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﻪ ﻧﻴﺮوي‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺘﺨﺼﺺ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ درﺻﺪ ﻧﻴﺮوي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺘﺨﺼﺺ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ارﺗﻘﺎي ﺳﻄﺢ‬
‫ﻓﻨﺎوري اﺳﺖ‪ .‬از دﻳﺪﮔﺎه دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﻣﺘﺨﺼﺺ ﺑﺎ ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﭘﮋوﻫﺶ و ﻧﻮآوري و اراﺋﻪ‬
‫ﻃﺮﺣﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﺮﻓﻪﺟﻮﻳﻲ در ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن ﺑﻪ ﺷﺎﻏﻼن ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻛﻪ در ﺳﻄﺢ اﻃﻤﻴﻨﺎن ‪ 99‬درﺻﺪ ﻣﻌﻨﺎردار اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﺎ‬
‫ﻓﺮض ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮدن ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ‪ ،‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﻚ واﺣﺪ درﺻﺪ در اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ‪ ،‬ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ‪1‬‬
‫درﺻﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻓﺮﺿﻴﻪ ﺳﻮم ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ آﻧﻜﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي اﺛﺮ‬
‫ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي دارد‪ ،‬ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪L‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﻣﺘﻐﻴﺮ ) (‪ ، Ln‬ﻃﺒﻖ اﻧﺘﻈﺎر ﻧﻈﺮي از ﻟﺤﺎظ آﻣﺎري ﻣﻌﻨﺎدار و ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ و‬
‫‪E‬‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﺎ ﻓﺮض ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮدن ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ‪ ،‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﻚ درﺻﺪ در ﻧﺴﺒﺖ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ‪ 0/25‬درﺻﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫‪K‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﻣﺘﻐﻴﺮ ) (‪ Ln‬ﻧﻴﺰ ﻃﺒﻖ اﻧﺘﻈﺎر از ﻟﺤﺎظ آﻣﺎري ﻣﻌﻨﺎدار و ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ و ﻧﺸﺎن‬
‫‪E‬‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﺎ ﻓﺮض ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮدن ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ‪ ،‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﻚ درﺻﺪ در ﻧﺴﺒﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي‬
‫ﻣﺼﺮﻓﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ‪ 0/75‬درﺻﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﻮدن ﺿﺮﻳﺐ ﻧﺴﺒﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺿﺮﻳﺐ ﻧﺴﺒﺖ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺑﻪ ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ‪ ،‬ﻧﺸﺎن‬
‫‪K‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ روي ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي دارد‪.‬‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺴﺒﺖ‬

‫‪E‬‬

‫‪90‬‬
 ‫ﺿﺮﻳﺐ ﻣﺘﻐﻴﺮ )‪ Ln(w‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ آﻣﺎري ﻣﻌﻨﺎدار و ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ و ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﺎ ﻓﺮض‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮدن ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ‪ ،‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﻚ درﺻﺪ در دﺳﺘﻤﺰد واﻗﻌﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ‪ 0/3‬درﺻﺪ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﻣﺘﻐﻴﺮ )‪ Ln(r‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ آﻣﺎري ﻣﻌﻨﺎدار و ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ و ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺮض‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮدن ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ‪ ،‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﻚ درﺻﺪ در ﻫﺰﻳﻨﻪ واﻗﻌﻲ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬ﺑﻬﺮهوري‬
‫اﻧﺮژي ‪ 0/68‬درﺻﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮرﻛﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺿﺮﻳﺐ ﻣﺘﻐﻴﺮ )‪ Ln(r‬از‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﻣﺘﻐﻴﺮ )‪ Ln(w‬ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ﻗﻴﻤﺖ واﻗﻌﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري‬
‫اﻧﺮژي ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ و اﻓﺰاﻳﺶ دﺳﺘﻤﺰد واﻗﻌﻲ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ اﻧﮕﻴﺰه ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ‪ ،‬ارﺗﻘﺎي ﺳﻄﺢ‬
‫ﺳﻼﻣﺖ و ﻣﻬﺎرت ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ از ﻳﻜﺴﻮ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ را در ﺑﺮ دارد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺮهوري ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺧﻮاﻫﺪﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ واﻗﻌﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ ﺟﻬﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺆﺛﺮ و ﻣﻔﻴﺪ از‬
‫ﻇﺮﻓﻴﺘﻬﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ از ﻳﻜﺴﻮ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺮهوري‬
‫اﻧﺮژي ﺷﺪه و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ؛ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺮهوري ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺮآورد ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﻣﺪل ﺷﻤﺎره )‪ (2‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺿﺮاﻳﺐ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ آﻣﺎري ﻣﻌﻨﺎدار ﻧﺒﻮده و ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﺪل ﺣﺬف ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺿﺮاﻳﺐ‬
‫‪L‬‬ ‫‪K‬‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ) (‪ Ln(w) ، Ln( ) , Ln‬و )‪ Ln(r‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ آﻣﺎري ﻣﻌﻨﺎدار و ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ؛‬
‫‪E‬‬ ‫‪E‬‬
‫درﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺿﺮاﻳﺐ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي )‪ Ln(PO), Ln(PG), Ln(PB‬در ﺳﻄﺢ ‪ 5‬درﺻﺪ ﻣﻌﻨﺎدار‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺣﺬف اﻳﻦ ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﻪ ﻓﺮم ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﺪل ﺷﻤﺎرة )‪ (2‬ﻣﻲرﺳﻴﻢ و اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻗﻴﻤﺘﻬﺎي ﻧﺴﺒﻲ اﻧﺮژي ﭼﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﻠﻲ و ﭼﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻔﻜﻴﻜﻲ‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻌﻨﺎداري‬
‫ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪PE‬‬
‫(‪Ln‬‬ ‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺮآورد ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﻣﺪل ﺷﻤﺎره )‪ (3‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﺿﺮاﻳﺐ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي )‬
‫‪P‬‬
‫و ‪ G‬و ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻓﻨﺎوري ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ آﻣﺎري ﻣﻌﻨﺎدار ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﺪل ﺣﺬف ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺳﻬﻢ ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺳﻬﻢ ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ )‪ (p‬را ﺑﻪ‬
‫ﻣﺪل ﻧﻴﺰ اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮد ﻛﻪ در آن ﺻﻮرت ﻧﻴﺰ ﺿﺮﻳﺐ ﻣﺘﻐﻴﺮ )‪ (p‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ آﻣﺎري ﻣﻌﻨﺎدار ﻧﻴﺴﺖ و‬

‫‪91‬‬
‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ از ﻣﺪل ﺣﺬف ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﺑﻴﻦ ﺳﻬﻢ اﻧﺮژيﻫﺎي ﻣﺼﺮﻓﻲ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺿﺮﻳﺐ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺳﻬﻢ ﺑﺮق‬
‫ﻣﺼﺮﻓﻲ )‪ ،(E‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ آﻣﺎري ﻣﻌﻨﺎدار و ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ و ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﻚ واﺣﺪ‬
‫درﺻﺪ در ﺳﻬﻢ ﺑﺮق ﻣﺼﺮﻓﻲ از ﻛﻞ ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ‪ 0/3‬درﺻﺪ اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ آوردن ﺑﺴﺘﺮﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻬﻢ ﺑﺮق از ﻛﻞ اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﻬﺎﻳﻲ اﻳﻦ ﺗﺨﻤﻴﻦ در ﺟﺪول ﺷﻤﺎرة )‪(4‬‬
‫اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺟﺪول ‪ .4‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺮآورد ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﺪل ﺷﻤﺎره‪ 3‬ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي‬

‫‪Prob‬‬ ‫آﻣﺎر ‪t‬‬ ‫ﺿﺮاﻳﺐ‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ‬

‫‪L‬‬
‫‪0/000‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪0/29‬‬
‫) (‪Ln‬‬
‫‪E‬‬
‫‪K‬‬
‫‪0/000‬‬ ‫‪28/8‬‬ ‫‪0/68‬‬
‫) (‪Ln‬‬
‫‪E‬‬
‫‪0/000‬‬ ‫‪41/6‬‬ ‫‪0/67‬‬ ‫)‪Ln(r‬‬

‫‪0/000‬‬ ‫‪13/8‬‬ ‫‪0/34‬‬ ‫)‪Ln(w‬‬

‫‪0/01‬‬ ‫‪2/5‬‬ ‫‪0/003‬‬ ‫‪E‬‬

‫‪2‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪=0/99‬‬ ‫‪Durbin- Watson = 1.67‬‬ ‫‪F-Statistic= 23075‬‬

‫‪2‬‬
‫ﻣﻘﺪار آﻣﺎره ‪ R‬ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ‪ 99‬درﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺘﻐﻴﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺤﻲ در ﻣﺪل ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار آﻣﺎره ‪ F‬در ﻣﺪل ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ رﮔﺮﺳﻴﻮن‬
‫ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ آﻣﺎري ﻣﻌﻨﺎدار اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي رﻓﻊ ﺧﻮد ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﺪل از ﻓﺮآﻳﻨﺪ اﺗﻮرﮔﺮﺳﻴﻮ‬
‫‪L‬‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻪ اول اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺿﺮاﻳﺐ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ) (‪, Ln‬‬
‫‪E‬‬
‫‪K‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫) (‪ Ln(r) ,Ln(w) , Ln‬و ‪ E‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ آﻣﺎري ﻣﻌﻨﺎدار و ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪E‬‬

‫‪92‬‬
 ‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي در ﺳﻄﺢ ﻛﻞ ﻛﺎرﮔﺎﻫﻬﺎي ﺑﺰرگ‬
‫ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻛﺸﻮر ﻃﻲ دوره ‪ 1370-81‬ﺑﻄﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺳﺎﻻﻧﻪ ‪ 3/6‬درﺻﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺳﻄﺢ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻣﺎﺷﻴﻦ آﻻت و ﺗﺠﻬﻴﺰات و ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮﻳﻦ آن ﺑﻪ‬
‫ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻛﺎﻧﻲ ﻏﻴﺮﻓﻠﺰي اﺧﺘﺼﺎص دارد‪ .‬ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﺻﻨﺎﻳﻊ ﭼﻮب‪ ،‬ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي در ﺳﺎﻳﺮ‬
‫ﺻﻨﺎﻳﻊ‪ ،‬روﻧﺪي اﻓﺰاﻳﺸﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻧﺮخ رﺷﺪ ﺑﻪ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻧﺴﺎﺟﻲ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺎك و ﭼﺮم‬
‫ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬روﻧﺪ ﺷﺎﺧﺺ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻄﻠﻮﺑﻲ در‬
‫ﺟﻬﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻬﻴﻨﻪ از اﻧﺮژي در ﻛﺎرﮔﺎﻫﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻛﺸﻮر در ﺣﺎل ﺗﻜﻮﻳﻦ و ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي‬
‫اﺳﺖ )ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﺻﻨﺎﻳﻊ ﭼﻮب و ﻣﺤﺼﻮﻻت آن(‪ .‬در ﺑﺨﺶ دﻳﮕﺮي از اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ‬
‫ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﮔﺮدﻳﺪ و ﻧﺘﺎﻳﺞ زﻳﺮ از آن ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺮآوردﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﺴﺒﻲ اﻧﺮژي ﻧﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﻠﻲ و ﻧﻪ ﺑﺼﻮرت‬
‫ﺗﻔﻜﻴﻜﻲ )ﺑﺮﺣﺴﺐ اﻧﻮاع ﺣﺎﻣﻠﻬﺎي اﻧﺮژي( اﺛﺮ ﻣﻌﻨﻲداري ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﻧﺪارد و ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ آن‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﺴﺒﻲ اﻧﺮژي در ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻌﻠﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي‬
‫ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻌﻨﺎدار ﺑﻮدن ﺿﺮاﻳﺐ ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ ﻧﺴﺒﺘﻬﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ‬
‫‪L‬‬ ‫‪K‬‬
‫) ( و ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺑﻪ ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ ) ( ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺴﺒﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫‪E‬‬ ‫‪E‬‬
‫و ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺑﻪ ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ در ﻛﺎرﮔﺎﻫﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺻﻨﻌﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﻮدن ﺿﺮﻳﺐ ﻧﺴﺒﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ‬
‫‪K‬‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ‬ ‫ﺿﺮﻳﺐ ﻧﺴﺒﺖ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺑﻪ ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫‪E‬‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ روي ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي دارد‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻌﻨﺎدار ﺑﻮدن ﺿﺮاﻳﺐ ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ دﺳﺘﻤﺰد واﻗﻌﻲ )‪ (w‬و ﻫﺰﻳﻨﻪ واﻗﻌﻲ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ )‪ (r‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ دﺳﺘﻤﺰد واﻗﻌﻲ و ﻫﺰﻳﻨﻪ واﻗﻌﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬ﺑﻬﺮهوري‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫اﻧﺮژي اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﻮدن ﺿﺮﻳﺐ ﻫﺰﻳﻨﻪ واﻗﻌﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ دﺳﺘﻤﺰد‬
‫واﻗﻌﻲ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر‪ ،‬ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪة ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻫﺰﻳﻨﻪ واﻗﻌﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﺮ روي ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪93‬‬
‫‪ .4‬ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن ﺑﻪ ﻛﻞ ﺷﺎﻏﻼن ﺗﻮﻟﻴﺪي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ‬
‫ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي اﺛﺮ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻌﻨﻲداري ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ارﺗﻘﺎي ﺳﻄﺢ ﻓﻨﺎوري‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ارﺗﻘﺎي ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .5‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻬﻢ ﺑﺮق ﻣﺼﺮﻓﻲ از ﻛﻞ اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ اﺛﺮ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻌﻨﻲداري ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري‬
‫اﻧﺮژي دارد و ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺮژي ﺑﺮق در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ اﻧﺮژيﻫﺎ‪ ،‬اﻧﺮژي ﻛﺎرآﺗﺮي‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات زﻳﺮ در ﺟﻬﺖ ارﺗﻘﺎي ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﺗﻮﺻﻴﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ .1‬دوﻟﺖ از ﺻﻨﺎﻳﻌﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ واﺣﺪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬اﻧﺮژي ﻛﻤﺘﺮي ﻣﺼﺮف ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ؛ ﺣﻤﺎﻳﺖ دوﻟﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻗﺎﻟﺐ دادن ﻳﺎراﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﻳﺎ اﻋﻄﺎي‬
‫ﻳﺎراﻧﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري در اﻳﻦ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻌﺮﻓﻪ ﺑﺮاي واردات ﻣﺎﺷﻴﻦ آﻻت و‬
‫ﺗﺠﻬﻴﺰات ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي ﻛﻤﺘﺮ اﻧﺮژيﺑﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺟﻬﺖ ﻛﺎﻫﺶ اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ واﺣﺪ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﻣﺆﺛﺮ واﻗﻊ ﺷﻮد‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺸﻮﻳﻖ و ﺣﻤﺎﻳﺖ‬
‫دوﻟﺖ از ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎﻳﺎن در ﺟﻬﺖ ﺗﻌﻮﻳﺾ و ﻧﻮﺳﺎزي ﺗﺠﻬﻴﺰات ﻓﺮﺳﻮده و ﻏﻴﺮﻛﺎرآي ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪه‬
‫اﻧﺮژي و ﺑﻬﺒﻮد ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ‬
‫واﺣﺪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي را در ﭘﻲ دارد‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺣﻤﺎﻳﺖ دوﻟﺖ از ﺻﻨﺎﻳﻌﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ واﺣﺪ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر‪ ،‬اﻧﺮژي ﻛﻤﺘﺮي ﻣﺼﺮف‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ارﺗﻘﺎي ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮرد ﻓﻮق اﻳﻦ ﺣﻤﺎﻳﺘﻬﺎ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻗﺎﻟﺐ ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎي اﻋﻄﺎي ﻳﺎراﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﻳﺎ اﻋﻄﺎي ﻳﺎراﻧﻪ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري در اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .3‬اﻓﺰاﻳﺶ دﺳﺘﻤﺰد واﻗﻌﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺒﺐ ﺗﻼش ﺑﻴﺸﺘﺮ و اﻳﺠﺎد اﻧﮕﻴﺰه ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر‬
‫در ﺟﻬﺖ ﻧﻮآوري‪ ،‬ﺧﻼﻗﻴﺖ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري در زﻣﻴﻨﻪ آﻣﻮزش و ﺳﻼﻣﺘﻲ و ﺑﻬﺪاﺷﺖ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻪ از ﻳﻚ ﻃﺮف ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻬﺘﺮ از اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﺘﻴﺠﺔ آن رﺷﺪ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫ﺗﻮﻟﻴﺪ و اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي اﺳﺖ و از ﻣﻨﻈﺮ دﻳﮕﺮ؛ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺮهوري ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر و‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺷﺪه و ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻬﺮهوري ﻛﻞ ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫‪94‬‬
 ‫‪ .4‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﺪم ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ﻗﻴﻤﺘﻬﺎي ﻧﺴﺒﻲ اﻧﺮژي در دوره ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ راﻫﻜﺎرﻫﺎي ﻏﻴﺮﻗﻴﻤﺘﻲ ﺑﺮاي اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺮهوري ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﻧﻮع‬
‫راﻫﻜﺎرﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻓﻨﻲ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﻮﻟﻴﺪ و اﻓﺰاﻳﺶ آﮔﺎﻫﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن از ﻃﺮﻳﻖ‬
‫ﺑﻬﺒﻮد ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻃﻼعرﺳﺎﻧﻲ‪ ،‬آﻣﻮزﺷﻲ و اﺟﺮاﻳﻲ در ﻣﻮرد راﻫﻬﺎي ﺻﺮﻓﻪﺟﻮﻳﻲ در ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي و‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺣﺎﺻﻞ از آن‪.‬‬
‫‪ .5‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪن زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ارﺗﻘﺎي ﻓﻨﺎوري ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد دوﻟﺖ ﺑﻪ اﺳﺘﺨﺪام‬
‫ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﻣﺘﺨﺼﺺ در ﺻﻨﺎﻳﻊ‪ ،‬ﻳﺎراﻧﻪ دﻫﺪ ﺗﺎ ﺳﻬﻢ ﻧﻴﺮوي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺘﺨﺼﺺ در ﻛﻞ اﺷﺘﻐﺎل‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ و ﺑﺴﺘﺮﻫﺎي ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﭘﮋوﻫﺶ ﻓﺮاﻫﻢ آورده ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد در ﻣﻮرد ﺻﻨﺎﻳﻌﻲ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﺑﺮق در اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ آﻧﻬﺎ‬
‫وﺟﻮد دارد و در ﻣﻮرد ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺑﺮق ﻧﻴﺰ ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ ﻧﺪارﻧﺪ؛ ﻣﻮاﻧﻊ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮاي ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ اﻧﺮژي ﺑﺮق‬
‫ﺑﺮﻃﺮف ﺷﻮد و از ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻧﻴﺰ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫‪95‬‬
 ‫ﭘﻲﻧﻮﺷﺘﻬﺎ‪:‬‬

‫‪ .1‬اﻣﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ‪ .‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺑﻬﺮهوري و ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ آن در ﻛﺎرﮔﺎﻫﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺻﻨﻌﺘﻲ اﺳﺘﺎن‬
‫ﻫﺮﻣﺰﮔﺎن در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻛﻞ ﻛﺸﻮر‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي اﺳﺘﺎن ﻫﺮﻣﺰﮔﺎن‪.(1379) ،‬‬
‫‪ .2‬اﻣﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ‪» .‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر در ﻛﺎرﮔﺎهﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺻﻨﻌﺘﻲ اﻳﺮان«‪ .‬ﻣﺠﻠﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﺑﻮدﺟﻪ‪،‬‬
‫ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪.(1382) ،78‬‬
‫‪ .3‬اﻣﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ‪» .‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي و ﺗﺤﻠﻴﻞ روﻧﺪ ﺑﻬﺮهوري ﺑﻪ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﺑﺨﺶﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي اﻳﺮان«‪ .‬ﻣﺠﻠﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﺑﻮدﺟﻪ‪ ،‬ﺳﺎل‬
‫دﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪.(1384) ،93‬‬
‫‪ .4‬ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﻣﻠﻲ اﻳﺮان‪ ،‬اداره ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‪.‬‬
‫‪ .5‬زﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻬﺪي‪» .‬ﺑﺮرﺳﻲ ارﺗﺒﺎط ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي و رﺷﺪ ﺑﻬﺮهوري در ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ اﻳﺮان«‪ .‬ﭘﺎﻳﺎنﻧﺎﻣﻪ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫ارﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺮژي‪.(1381) ،‬‬
‫‪ .6‬ﻣﺮﻛﺰ آﻣﺎر اﻳﺮان‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ آﻣﺎرﮔﻴﺮي از ﻛﺎرﮔﺎﻫﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻛﺸﻮر در ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪.1370-81‬‬
‫‪ .7‬واﻓﻲ‪ ،‬دارﻳﻮش‪» .‬ﺗﺤﻠﻴﻞ روﻧﺪ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي در ﺑﺨﺸﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﺘﺼﺎدي ﻃﻲ ﺳﻪ دﻫﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺸﺶ ﻧﻬﺎدهاي‬
‫و ﻗﻴﻤﺘﻲ اﻧﺮژي در ﺻﻨﻌﺖ«‪ .‬ﻫﻤﺎﻳﺶ ﻣﻠﻲ اﻧﺮژي اﻳﺮان‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﭼﻬﺎرم‪.(1382) ،‬‬
‫‪ .8‬وزارت ﻧﻴﺮو‪ ،‬ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ اﻧﺮژي‪.(1381-1384) ،‬‬
‫‪ .9‬ﻳﻮﺳﻔﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎوش‪» .‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺼﺮف و ﺷﺪت اﻧﺮژي در ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ اﺛﺮات ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺳﺎﺧﺘﺎري در ﺑﺨﺶ‬
‫ﺻﻨﻌﺖ روي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﺑﻪ روش ‪ .«Decomposition‬ﭘﮋوﻫﺸﻜﺪه اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺪرس‪.(1381) ،‬‬
‫‪ .10‬ﻳﺰديﭘﻮر‪ ،‬ﻓﺮزاﻧﻪ‪» .‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي در ﻛﺎرﮔﺎﻫﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺻﻨﻌﺘﻲ اﻳﺮان«‪ .‬ﭘﺎﻳﺎنﻧﺎﻣﻪ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫ارﺷﺪ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﻲ واﺣﺪ ﺗﻬﺮان ﻣﺮﻛﺰ‪ ،‬داﻧﺸﻜﺪه اﻗﺘﺼﺎد و ﺣﺴﺎﺑﺪاري‪.(1384) ،‬‬

‫‪11. Adenikinju, Adeola F. Olumuyiawa, Alaba B. "Energy Use and Productivity‬‬

‫̦ ‪Performance in the Nigerian Manufacturing Sector"., OPEC Review‬‬
‫‪(September1999).‬‬
‫‪12. Gujarait, D. N. Basic Econometrics. Chapter 16, Part Three ̦ 2003.‬‬
‫‪13. Miketa, Asami. Mulder, Peter. "Energy-Productivity Convergence Across‬‬
‫‪Developed and Developing Countries in 10 Manufacturing Sectors"., International‬‬
‫‪Institute for Applied System Analysis Schlossplatz 1, A2361 Luxemburg, Austria,‬‬
‫‪Interim Report, IR-03-068. (December 2003).‬‬
‫‪14. McKinsey & Company. "What is Energy Productivity?"., Research Topic:‬‬
‫‪Energy Markets ̦(2008).‬‬
‫‪15. Roy, Joyashree. et. all., "Productivity Trends in india′s Energy Intensive‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫‪Industries"., Energy Journal, Vol. 20, No. 3, (April 1999): 33-61.‬‬

‫‪16. Uhlin, Hans-Erik. "Energy Productivity of Technological Agriculture- Lessons‬‬
‫& ‪From the Transition of Swedish Agriculture"., Agriculture, Ecosystems‬‬
‫‪Environment, Vol.73, Issue 1, ( 22 March 1999): 63-81.‬‬

‫‪96‬‬
 17. World Energy Council. Energy Efficiency Policies and Indicators: A Study of
Energy Efficiency Indicators for Industry in APEC Economies. Published by:
Asia Pacific Energy Research Centre, Institute of Energy Economics, Japan,
Tokyo, March 2000.
‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

97
 ‫ﭘﻴﻮﺳﺖﻫﺎ‪:‬‬

‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ‪ .1‬دادهﻫﺎي آﻣﺎري‬

‫دادهﻫﺎي آﻣﺎري ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻄﻮر ﻋﻤﺪه از ﻣﺮﻛﺰ آﻣﺎر اﻳﺮان و ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي‬
‫ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬آﻣﺎرﻫﺎي زﻳﺮ از ﻧﺘﺎﻳﺞ آﻣﺎرﮔﻴﺮي ﻣﺮﻛﺰ آﻣﺎر اﻳﺮان‬
‫از ﻛﺎرﮔﺎﻫﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻛﺸﻮر ﻃﻲ ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪1381-1370‬اﺳﺘﺨﺮاج و ﻳﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .1‬آﻣﺎرﻫﺎي ارزش اﻓﺰوده ﻛﺎرﮔﺎﻫﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺻﻨﻌﺘﻲ) ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻛﺪ دو رﻗﻤﻲ ‪ (ISIC‬ﺑﻪ‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﺟﺎري؛‬
‫‪ .2‬ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ ﺑﺮﺣﺴﺐ اﻧﻮاع آن و ارزش آن ﺑﻪ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻛﺪ دو رﻗﻤﻲ ‪.ISIC‬؛‬
‫‪ .3‬ﺗﻌﺪاد ﺷﺎﻏﻼن )ﻣﺰد و ﺣﻘﻮق ﺑﮕﻴﺮان( و ﺟﺒﺮان ﺧﺪﻣﺎت ﺷﺎﻏﻼن ﺑﻪ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻛﺪ دو‬
‫رﻗﻤﻲ ‪ISIC‬؛‬
‫‪ .4‬ﻛﻞ ﺷﺎﻏﻼن ﺗﻮﻟﻴﺪي ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺳﻄﺢ ﻣﻬﺎرت و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﻪ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻛﺪ دو رﻗﻤﻲ ‪ISIC‬؛‬
‫‪ .5‬ارزش ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﺑﻪ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻛﺪ دو رﻗﻤﻲ ‪ISIC‬‬

‫آﻣﺎرﻫﺎي زﻳﺮ ﻧﻴﺰ از ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﻣﻠﻲ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻌﺪﻳﻞﻛﻨﻨﺪة ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري در ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ؛‬
‫‪ .2‬ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻌﺪﻳﻞﻛﻨﻨﺪة ارزش اﻓﺰوده ﻛﺎرﮔﺎﻫﻬﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ؛‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آﻣﺎرﻫﺎي ﻓﻮق‪،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت زﻳﺮ در ﻣﻮرد ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﻧﺠﺎم ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫‪ .1‬ارزش اﻓﺰوده ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺎل ‪ 1376‬از ﺗﻘﺴﻴﻢ ارزش اﻓﺰوده ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺟﺎري )ﺑﻪ‬
‫ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻛﺪ دو رﻗﻤﻲ ‪ (ISIC‬ﺑﺮ ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻛﻨﻨﺪه ارزش اﻓﺰوده ﺻﻨﻌﺖ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ‬
‫ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪98‬‬
 ‫‪ .2‬ﻗﻴﻤﺖ ﻧﺴﺒﻲ اﻧﺮژي از ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻗﻴﻤﺖ اﻧﺮژي ﺑﺮ ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻌﺪﻳﻞﻛﻨﻨﺪة ارزش‬
‫اﻓﺰوده ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﻗﻴﻤﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺣﺎﻣﻠﻬﺎي اﻧﺮژي ﻧﻴﺰ از‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻗﻴﻤﺖ آن ﺣﺎﻣﻞ ﺑﺮ ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻌﺪﻳﻞﻛﻨﻨﺪة ارزش اﻓﺰوده ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ‬
‫ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي واﻗﻌﻲ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر در ﻫﺮ ﺻﻨﻌﺖ‪ ،‬از ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺟﺒﺮان ﺧﺪﻣﺎت ﺳﺮاﻧﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺟﺎري ﺑﺮ ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻌﺪﻳﻞﻛﻨﻨﺪة ارزش اﻓﺰوده ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﻫﺰﻳﻨﺔ واﻗﻌﻲ اﺟﺎره ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬از ﺗﻘﺴﻴﻢ ﭘﺮداﺧﺘﻲ ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﺮ ارزش ﻣﻮﺟﻮدي‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺛﺎﺑﺖ ‪ 1376‬ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻲ ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﺳﻬﻢ ﺟﺒﺮان ﺧﺪﻣﺎت ﻛﺎرﻛﻨﺎن از ارزش اﻓﺰوده ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﺳﭙﺲ ﺳﻬﻢ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻲ ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣﻌﺎدل ﻳﻚ ﻣﻨﻬﺎي ﺳﻬﻢ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر از ﺗﻮﻟﻴﺪ در ﻧﻈﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﺳﭙﺲ از ﺿﺮب آن‪ ،‬در ارزش اﻓﺰوده ﻣﻲﺗﻮان ﭘﺮداﺧﺘﻲ ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ را ﺑﺪﺳﺖ آورد‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮل‬ ‫از‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ‪،‬‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدي‬ ‫آوردن‬ ‫ﺑﺪﺳﺖ‬ ‫‪ .5‬ﺑﺮاي‬
‫‪ K t = (1 − p ) K t −1 + I tg‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ‪ Kt‬ﻣﻮﺟﻮدي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ؛ ‪p‬‬
‫ﻧﺮخ اﺳﺘﻬﻼك ﻫﺮ ﺻﻨﻌﺖ؛ ‪ Kt-1‬ﻣﻮﺟﻮدي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ و ‪ Itg‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري‬
‫ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺿﻤﻦ ﻧﺮﺧﻬﺎي اﺳﺘﻬﻼك از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻣﻴﻨﻲ) ‪ (1379‬و ﻣﻮﺟﻮدي‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺳﺎل ﭘﺎﻳﻪ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺎل‪ ،1350‬از وزارت اﻣﻮر اﻗﺘﺼﺎدي و داراﻳﻲ )اداره ﻛﻞ آﻣﺎر‬
‫ﺻﻨﻌﺘﻲ اﻳﺮان( اﺧﺬ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .6‬ﻧﺴﺒﺖ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﻣﺘﺨﺼﺺ ﺑﻪ ﻛﻞ ﺷﺎﻏﻼن ﺗﻮﻟﻴﺪي از ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺎﻏﻼن ﺑﺎ ﻣﺪرك‬
‫ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﺑﻪ ﻛﻞ ﺷﺎﻏﻼن ﺗﻮﻟﻴﺪي ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ .7‬ﺳﻬﻢ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺣﺎﻣﻞ ﻫﺎي اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ‪ ،‬از ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻘﺪار ﻣﺼﺮف ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺣﺎﻣﻠﻬﺎي‬
‫‪1‬‬
‫اﻧﺮژي ﺑﻪ ﻛﻞ ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫‪ .1‬ﻓﺮزاﻧﻪ ﻳﺰديﭘﻮر‪» ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي در ﻛﺎرﮔﺎﻫﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺻﻨﻌﺘﻲ اﻳﺮان«‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎنﻧﺎﻣﻪ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ‪،‬‬
‫داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬واﺣﺪ ﺗﻬﺮان ﻣﺮﻛﺰ‪ ،‬داﻧﺸﻜﺪه اﻗﺘﺼﺎد و ﺣﺴﺎﺑﺪاري‪.(1384) ،‬‬

‫‪99‬‬
 ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ .2‬اﺛﺒﺎت ﺑﺮﺧﻲ از رواﺑﻂ ﺑﻬﺮه وري اﻧﺮژي‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ آوردن راﺑﻄﻪ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﺑﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﺴﺒﻲ اﻧﺮژي‪ ،‬ﻓﺮم ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ از ﻧﻮع ﻛﺎب‪-‬داﮔﻼس را ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و اﻧﺮژي در ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪Y = AK α Lβ E γ‬‬ ‫)‪(1‬‬

‫ﻛﻪ در آن ‪ A‬ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﺑﻬﺮهوري و ‪ γ , α , β‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﺸﺸﻬﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻛﺎر‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و‬

‫اﻧﺮژي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎزدﻫﻲ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﻴﺎس وﺟﻮد دارد‪:‬‬

‫‪α + β + γ =1‬‬

‫اﮔﺮ ﻃﺮﻓﻴﻦ راﺑﻄﻪ ‪ 1‬را ﺑﺮ ‪ E‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﻬﺮهوري ﺟﺰﺋﻲ ﻋﺎﻣﻞ اﻧﺮژي ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻬﺮهوري ﻣﺘﻮﺳﻂ و ﻧﻬﺎﻳﻲ اﻧﺮژي ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬

‫‪Y‬‬
‫= ‪APE‬‬ ‫‪= AK α Lβ E γ −1‬‬ ‫)‪(2‬‬
‫‪E‬‬

‫‪∂Y‬‬
‫= ‪MPE‬‬ ‫‪= AγK α .Lβ .E γ −1‬‬ ‫)‪(3‬‬
‫‪∂E‬‬

‫از راﺑﻄﻪ )‪ (2‬و )‪ (3‬ﻣﻲﺗﻮان راﺑﻄﻪ زﻳﺮ را ﺑﺪﺳﺖ آورد‪:‬‬

‫‪MPE‬‬ ‫‪PE / P‬‬

‫= ‪APE‬‬ ‫=‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫)‪(4‬‬
‫‪γ‬‬ ‫‪γ‬‬

‫‪100‬‬
 ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻃﺒﻖ راﺑﻄﺔ ﻓﻮق‪ ،‬ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﺑﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﺴﺒﻲ آن راﺑﻄﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ دارد‪.‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﺴﺒﻲ) واﻗﻌﻲ( اﻧﺮژي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺒﺐ اﻳﺠﺎد اﻧﮕﻴﺰه ﺻﺮﻓﻪﺟﻮﻳﻲ در‬
‫ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي و اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻬﻴﻨﻪ از آن ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي‪ ،‬دﺳﺘﻤﺰد واﻗﻌﻲ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫ﻧﺸﺎن دادن راﺑﻄﻪ دﺳﺘﻤﺰد واﻗﻌﻲ ﺑﺎ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي‪ ،‬ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ )‪ (1‬و ﻓﺮض‬
‫ﻫﻤﮕﻦ ﺧﻄﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺮهوري ﻣﺘﻮﺳﻂ و ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬

‫‪Y‬‬
‫= ‪APL‬‬ ‫‪= AK α Lβ −1 E γ‬‬ ‫)‪(5‬‬
‫‪L‬‬

‫‪∂Y‬‬
‫= ‪MPL‬‬ ‫‪= A.β K α .Lβ −1. E γ‬‬ ‫)‪(6‬‬
‫‪∂L‬‬

‫ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺷﺮاﻳﻂ رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻛﺎر ﺑﻪ اﻧﺪازة ارزش ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ آن‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬

‫‪W‬‬ ‫‪W‬‬ ‫‪w‬‬

‫= ‪P.MPL = W ⇒ AβK α .Lβ −1. E γ‬‬ ‫)‪⇒ β . APL = ⇒ APL = (7‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪β‬‬

‫‪W‬‬
‫دﺳﺘﻤﺰد واﻗﻌﻲ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻃﺒﻖ راﺑﻄﻪ ﻓﻮق‪،‬‬ ‫ﻛﻪ در آن ‪ w‬ﻳﺎ‬
‫‪P‬‬
‫ﺑﻬﺮهوري ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺑﺎ دﺳﺘﻤﺰد واﻗﻌﻲ ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ دارد‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ راﺑﻄﻪ )‪ (2‬و )‪ (5‬ﻣﻲﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪E‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫‪APL = APE .‬‬ ‫)‪(8‬‬

‫‪L‬‬

‫‪101‬‬
 ‫ﺑﺎ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ راﺑﻄﻪ )‪ (8‬در راﺑﻄﻪ )‪ (7‬ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪:‬‬
‫‪E w‬‬ ‫‪L w‬‬
‫‪APE . = ⇒ APE = .‬‬ ‫)‪(9‬‬
‫‪L β‬‬ ‫‪E β‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻃﺒﻖ راﺑﻄﺔ ﻓﻮق‪ ،‬ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﺑﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺑﻪ ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ و‬
‫دﺳﺘﻤﺰد واﻗﻌﻲ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ دارد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﺔ واﻗﻌﻲ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن راﺑﻄﺔ ﻫﺰﻳﻨﻪ واﻗﻌﻲ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ )‪(1‬‬
‫را ﺑﺎ ﻓﺮض ﻫﻤﮕﻦ ﺧﻄﻲ در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ و ﺑﻬﺮهوري ﻣﺘﻮﺳﻂ و ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪Y‬‬
‫= ‪APk‬‬ ‫‪= AK α −1 Lβ .E γ‬‬ ‫)‪(10‬‬
‫‪K‬‬

‫‪∂Y‬‬
‫= ‪MPk‬‬ ‫‪= AαK α −1 Lβ .E γ‬‬ ‫)‪(11‬‬
‫‪∂K‬‬

‫ﺑﺎ ﻓﺮض ﺷﺮاﻳﻂ رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ واﺣﺪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ارزش ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ آن‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬

‫‪r‬‬
‫= ‪P.MPK = R ⇒ AαK α −1 .Lβ .E γ = r ⇒ α . APK = r ⇒ APK‬‬ ‫)‪(12‬‬
‫‪α‬‬

‫ﻛﻪ در آن ‪ R‬ﻫﺰﻳﻨﻪ اﺳﻤﻲ و ‪ r‬ﻫﺰﻳﻨﻪ واﻗﻌﻲ اﺟﺎره ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ راﺑﻄﻪ ﻓﻮق‪،‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫ﻫﺰﻳﻨﻪ واﻗﻌﻲ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﺎ ﺑﻬﺮهوري ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ دارد‪.‬ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ راﺑﻄﻪ )‪ (2‬و‬
‫)‪ (10‬ﻣﻲﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪102‬‬
 ‫‪E‬‬
‫⋅ ‪APK = APE‬‬ ‫)‪(13‬‬
‫‪K‬‬
‫ﺑﺎ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ راﺑﻄﻪ)‪ (13‬در راﺑﻄﻪ )‪ (12‬ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪E r‬‬ ‫‪K r‬‬

‫‪APE .‬‬ ‫‪= ⇒ APE = .‬‬ ‫)‪(14‬‬
‫‪K α‬‬ ‫‪E α‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻃﺒﻖ راﺑﻄﺔ ﻓﻮق‪ ،‬ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﺑﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ و ﻫﺰﻳﻨﻪ واﻗﻌﻲ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ دارد‪.‬‬
‫در اداﻣﺔ ﺑﺤﺚ ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ارﺗﺒﺎط ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﺑﺎ ﺑﻬﺮهوري ﻛﻞ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ ﻣﻄﺮح ﺷﺪ ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اﺛﺮات ﺑﻬﺒﻮد ﺑﻬﺮهوري‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺮخ رﺷﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ رﺷﺪ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻬﺎدهﻫﺎ ﺑﻬﺮهوري ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬رﺷﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺮض اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و اﻧﺮژي ﺑﺎﺷﺪ؛ راﺑﻄﻪ زﻳﺮ‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس روش ﻣﺎﻧﺪه ﺳﻮﻟﻮ ﻧﻘﺶ رﺷﺪ ﺑﻬﺮهوري ﻛﻞ ﻋﻮاﻣﻞ را در اﻓﺰاﻳﺶ رﺷﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺸﺎن‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬

‫‪Y = η L . L+ η K . K + η E . E + T F P‬‬ ‫)‪(15‬‬

‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧ ∧‬
‫ﻛﻪ در آن ‪ TFˆP, E, K, L, Y‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻌﺮف ﻧﺮﺧﻬﺎي رﺷﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬اﺷﺘﻐﺎل‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪،‬‬
‫اﻧﺮژي و ﺑﻬﺮهوري ﻛﻞ ﻋﻮاﻣﻞ و ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ‪ η E ,η K ,η L‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﺸﻬﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻛﺎر و‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و اﻧﺮژي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ )‪ (1‬و ﻓﺮض ﺑﺎزدﻫﻲ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﻴﺎس ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪:‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫‪ .1‬ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ اﻣﻴﻨﻲ‪» ،‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي و ﺗﺤﻠﻴﻞ روﻧﺪ ﺑﻬﺮهوري ﺑﻪ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﺑﺨﺸﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي اﻳﺮان«‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﺑﻮدﺟﻪ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪،93‬‬
‫)‪.(1384‬‬

‫‪103‬‬
 ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪TFˆP = Y − α K − β L − (1 − α − β ) E‬‬ ‫)‪(16‬‬

‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺼﻮرت زﻳﺮ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﻧﺮخ رﺷﺪ ﺑﻬﺮهوري ﻛﻞ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺎ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﻮزون‬
‫ﻧﺮﺧﻬﺎي رﺷﺪ ﺑﻬﺮهوري ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر و اﻧﺮژي ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫)‬ ‫∧‬ ‫∧‬

‫‪TFˆ P = α . APK + β . A P L + (1 − α − β ) A P E‬‬ ‫)‪(17‬‬
‫) )‬ ‫) )‬ ‫) )‬
‫)‪= α ( Υ − Κ ) + β ( Υ − L ) + (1 − α − β )(Υ − Ε‬‬
‫)‬ ‫)‬ ‫)‬ ‫) ) )‬ ‫)‬ ‫)‬ ‫)‬ ‫)‬
‫‪= αΥ − αΚ + β Υ − β L + Υ − Ε − αΥ + α Ε − β Υ + β Ε‬‬
‫)‬ ‫)‬ ‫)‬ ‫)‬ ‫)‬
‫‪TFP = Υ − αΚ − β L − (1 − α − β )Ε‬‬

‫ﻛﻪ راﺑﻄﺔ ﻓﻮق ﻫﻤﺎن راﺑﻄﻪ )‪ (16‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬راﺑﻄﻪ )‪ (16‬و )‪ (17‬ﻣﻌﺎدل ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫‪104‬‬