Fizk 103

Ders 7
İş Güç Enerji
Dr. Ali Övgün
Ofis: AS245
Fen ve Edebiyat Fakültesi
Tel: 0392-630-2897
ali.ovgun@emu.edu.tr
www.aovgun.com
 Enerji Nedir?
• Enerji kısaca iş yapabilme yeteneğidir.
• Ayrıca enerji skaler büyüklüktür.
• Toplamda 8 ana enerji çeşidi vardır.
• Bunlar potansiyel, kinetik, ısı, ışık, elektrik, kimyasal,
nükleer ve ses enerjisidir.
• Mekanik olarak:
• Kinetik Enerji (hareketle ilgili)
• Potansiyel Enerji(yükseklik pozisyonuyla ilgili)
• Enerji korunur.
• Enerji bir forumdan başka bir foruma aktarılabilir
fakat kesinlikle yaratılamaz ve yok edilemez.

www.aovgun.com
Kinetik Enerji (K yada T)
• Kinetik enerji, bir cismin hareketinden dolayı sahip
olduğu enerjidir.
• Doğrusal bir yolda giden cismin kinetik enerjisidir.
1 2
KE = mv
2
• m: kütle (kilogram)
• v: hız (m/s)
• E: enerji (joule)

www.aovgun.com
 Kinetik Enerjinin Sabit İvme
Denkleminden Türetilmesi
her iki tarafı
1/2 ve m ile
çarpın.

Gördüğünüz
gibi sol tarafta
Kinetik enerji
farkını
bulacaksınız,
sağ tarafta ise
bulduğunuz iş
formülüdür.

www.aovgun.com
 İŞ (W) İşin birimi kinetik enerjinin birimiyle aynıdır
ve joule (J) dur.
xf

lim ∑ Fx Δx = ∫ Fx dx
xf

1 2 1 2 Δx →0 xi

mv − mv0 = Fx Δx
xi

İş “W”
2 2
Kinetik Enerji-İş bağıntısı ∆" = $
• İş (W), kuvvet (F) ile Enerji (E) arasında bağlantı sağlar.
• İş artı yada eksi olabilir.
• Eğer W > 0 İş pozitif ise, Cisme enerji aktarılmıştır.
• Eğer W < 0 İş negatif ise, Cisimden dışarıya enerji alınmıştır.

W ≡ ( F cos θ )Δx
F = kuvvetin büyüklüğü
Δ x = cismin yer değiştirme miktarı
θ = kuvvet F ile Δ x arasındaki açı
 İş: + veya -? W ≡ ( F cos θ )Δx
• İş negatif, pozitif yada sıfır olabilir. Bu da kuvvetin ve
yerdeğiştirmenin yönlerine bağlıdır
• Pozitif İş: W > 0 eğer 90 > θ > 0
• Negatif İş: W < 0 eğer 180 > θ > 90
• Sıfır İş: W = 0 eğer θ = 90
• Maksimum İş eğer θ = 0
• Minimum İş eğer θ = 180

Örnek: İşin Sıfır olması durumu

Bir adam bir kova suyu yatay şekilde sabit bir
hızla taşıyor.
Adamın uyguladığu F kuvveti herhangi bir iş
yapmaz. Çünkü yerdeğiştirmenin yönü yatak
fakat adamın uyguladığı kuvvet dikey.
Aralarındaki açı 90 olursa iş 0 olur. (cos 90° = 0)
 Örnek: İşin pozitif yada negatif
olma durumu
• Adam kutuyu yukarıya doğru
kaldırırken iş pozitiftir.
• Adam kutuyu aşağıya doğru
indirirken yaptığı iş negatiftir.
• Çünkü kuvvet yukarıya doğru fakat
yerdeğiştirme aşağıya doğru olur ve
aralarındaki açı 180 den cos180=-1
Sabit bir kuvvetle yapılan İş
! ! !
W ≡ F ⋅ Δr = FΔr cosθ F
!
F
!
Δr
!
Δr
I II

WI = 0 WII = −FΔr
!
! F
F
! !
Δr Δr
III IV
WIII = FΔr WIV = FΔr cosθ
Örnek:
• Bir Eskimo insanı bir buz arabasını şekildeki gibi
çekmektedir. Buz arabasının toplam kütlesi 50.0 kg, ve
adam 1.20 102 N kuvvetle θ = 30 lik açı ile buz
arabasını çekiyorsa, buz arabasının 5.0 m lik
yerdeğiştirmesinde yapmış olduğu iş ne kadardır?

W = ( F cosθ )Δx
= (1.20 ×10 2 N )(cos 30 ! )(5.0m)
= 5.2 ×10 2 J
Alıştırma:
• xy- düzlemindeki bir cisim %⃗ = 5( + 2+ - kuvvetinin
etkisiyle .⃗ = 2( + 3+ 0 ile verilen bir yerdeğiştirme
yapıyor.
• a) Kuvvetin yaptığı işi
• b) Kuvvetle yerdeğiştirme vektörü arasındaki açıyı
bulunuz.
Örnek:

Örnek:
Birden fazla kuvvetle yapılan İş
• Cisme birden fazla kuvvet etkiyorsa net iş her bir
kuvvetin ayrı ayrı yaptığı işlerin toplamına eşit olur.
Wnet = ∑Wby individual forces
• Unutmayın İş skaler dir.
• Her bir kuvvetin yaptığı işler ayrı ayrı hesaplanır ve toplanır.
• Diğer bir yol ise cisme etki eden
net kuvvet bulunur ve sonrada net
kuvvetin yaptığı iş hesaplanır.

Wnet = Wg + WN + WF = ( F cosθ )Δr

Örnek: İş ve birden fazla kuvvet
• Eğer kinetik sürtünme katsayısı µk = 0.200 ise
sürtünme kuvvetinin yaptığı iş ne kadardır? Ayrıca net
iş ne kadardır? F= 1.20 102 N , θ = 30 ve
yerdeğiştirme 5.0 m ?
Fnet , y = N − mg + F sin θ = 0
N = mg − F sin θ

W fric = ( f k cos180! )Δx = − f k Δx

= − µ k NΔx = − µ k (mg − F sin θ )Δx
= −(0.200)(50.0kg ⋅ 9.8m / s 2 Wnet = WF + W fric + WN + Wg
− 1.2 ×10 2 N sin 30 ! )(5.0m) = 5.2 ×10 2 J − 4.3 ×10 2 J + 0 + 0
= −4.3 ×10 2 J = 90.0 J
İş-Kinetik Enerji Teoremi
• Bir cismin üzerine etki eden net kuvvet eğer bir iş
yapıyorsa bu sadece o cismin hızını değiştirir. Yapılan
iş cismin kinetik enerji değişim miktarına
• İş pozitif ise Hız artar.
• İş negatif ise Hız azalır.

Wnet = KEf − KEi = ΔKE

1 2 1 2
Wnet = mv − mv0
2 2
Örnek:

Örnek:
Örnek:
Pürüzlü bir yüzey üzerinde çekilen blok Örnekteki yüzey
0,15’lik bir kinetik sürtünme katsayısına sahip ise bloğun
son süratini bulunuz.
Örnek: İş-Kinetik enerji
teoremi
• 1.00×103 kg olan bir araç 35.0 m/s hız ile başka bir aracın arkasında
gitmektedir. Öndeki aracın ani fren yaptığını görür görmez, arkadaki
araba öndekine vurmamak için frene asılıyor. Arabayı durdurmak üzere
frenin üzerindeki sürtünme kuvveti 8.00 ×103 N dur.
• a) Öndeki araca vurmamak için frene asılması gereken en kısa mesafe ne
kadardır?
• (b) Eğer araçlar arasındaki mesafe sadece 30.0 m ise çarpışma hangi hızla
olur?
Çözüm:
• (a) v0 = 35.0m / s, v = 0, m = 1.00 ×10 3 kg , f k = 8.00 ×10 3 N

1 2 1 2
Wnet = W fric + Wg + WN = W fric = mv f − mvi
2 2
1 2
− f k Δx = 0 − mv0
2
1
− (8.00 ×10 N )Δx = − (1.00 ×10 3 kg )(35.0m / s) 2
3

2
Δx = 76.6m
Çözüm
• (b) Δx = 30.0m, v0 = 35.0m / s, m = 1.00 ×10 3 kg , f k = 8.00 ×10 3 N

1 2 1 2
Wnet = W fric = − f k Δx = mv f − mvi
2 2
2
v 2f = v02 − f k Δx
m
2
v = (35m / s) − (
2
f
2
)(8.00 × 10 3
N )(30 m) = 745m 2
/ s 2

1.00 ×103 kg

v f = 27.3m / s
v0 = 35.0m / s, v = 0, m = 1.00 ×10 3 kg , f k = 8.00 ×10 3 N
Alıştırma:
• İki blok hafif bir iple, sürtünmesiz ve ağırlıksız bir
makara üzerinden birbirlerine bağlanmıştır. Sistem
serbest bırakıldığında, bloklar sabit hızla hareket
etmektedirler. A bloğu sağa doğru, B bloğu aşağıya
doğru 75 cm hareket ettiğinde, bloklara etkiyen
kuvvetlerin yaptıkları işleri bulunuz.
Yayın yaptığı İş
• Yay kuvveti(Hooke yasası)
Fx = −kx

• k = yay sabiti
xf

lim ∑ Fx Δx = ∫ Fx dx
xf

Δx →0 xi
xi

xf xf
W = ∫ Fx dx = ∫ −kx dx
xi xi
0
=∫ −kx dx = 12 kx 2
− xmax

xf
W = ∫ −kx dx = 12 kxi2 − 12 kx 2f
xi
 Yay sabitinin ölçülmesi
• Doğal yay uzunluğu ile
başlayınız.
• Bir kütleyi yaya takınız. d kadar
açılıp denge konuma gelmesini
bekleyiniz
Fx = kx − mg = 0
mg
k=
d
Örnek: Yay sorusu
• Kütlesi 1.6 kg olan bir blok, yay sabiti k=
olan bir yaya bağlıdır. Yay 2 cm sıkıştırılıp durgun
halden serbest bırakılıyor. Yüzey sürtünmesizdir.
• a) Blok denge noktasından geçerken hızı ne olur?
• b) Aynı soruyu sabit ve 4 N büyüklüğünde bir
sürtünme kuvveti olması durumunda tekrar
cevaplayınız?
a) Yaydaki sıkışma ne kadardır?
b) Yay en fazla 15 cm sıkışabiliyorsa, ilk hızı en
fazla ne olur?
İki vektör arasında Skaler
çarpma
! !
A ⋅ B = AB cosθ
!
A ⋅ iˆ = A cosθ = Ax

!
A = Ax iˆ + Ay ˆj + Az kˆ
!
B = Bx iˆ + B y ˆj + Bz kˆ

! !
A ⋅ B = Ax Bx + Ay By + Az Bz

iˆ ⋅ ˆj = 0; iˆ ⋅ kˆ = 0; ˆj ⋅ kˆ = 0
iˆ ⋅ iˆ = 1; ˆj ⋅ ˆj = 1; kˆ ⋅ kˆ = 1
Yerçekimi Kuvveti tarafından Yapılan İş

• Yerçekimi kuvveti
• Büyüklük: mg
• Yön: dünyanın merkezine doğru,
aşağıya
• Yerçekimi tarafından yapılan iş

! !
W ≡ F ⋅ Δr = FΔr cosθ

Wg = mgΔr cosθ
Potansiyel Enerji (P yada U)
• Potansiye enerji cismin dikey
eksendeki yeriyle ilişkilidir.

• Yerçekimsel potansiyel enerji

PE ≡ mgy
• m cismin kütlesi
• g yerçekimi ivmesi
• y Dünyanın yüzeyine göre cismin
dikeydeki konumu
• SI birimi: joule (J)
Örnek: Potansiyel Enerji
• Yerden h=10m kadar yüksekliten
m= 0.1 kg kütleli bir bilye serbest
bırakılıyor. Cismin h=1 m
yüksekliğindeki hızını bulunuz.
Enerji Korunumu
• Potansiyel enerji var ise

Wnet = KEf − KEi = ΔKE

Wgrav ity = PEi − PEf

• Yani sistemin ilk toplam enerjisi, sondaki toplam enerji ye eşit
olur ve Enerji korunur
Wnet = Wgravity
KE f − KEi = PEi − PE f
KE f + PE f = PEi + KEi
Enerji Korunumu
• Toplam mekanik enerji
E = KE + PE
• yani
KE f + PE f = PEi + KEi
• Toplam mekanik enerji korunur ve her anda ayni kalır.

1 2 1 2
mvi + mgyi = mv f + mgy f
2 2
Örnek:
Yay Potansiyel Enerjisi
• Elastik potansiyel enerji: 1 2
• SI birim: Joule (J) PEs = kx
2
• yayın denge konumundan x kadar bir
son konuma sıkışması için gereken işle
ilişkilidir.

• Yayın yaptığı iş
xf 1 2 1 2
Ws = ∫ (−kx)dx = kxi − kx f
xi 2 2
Ws = PEsi − PEsf

12/5/16
Yay ile beraber Enerji Korunumu
• Yayın ve yerçekiminin yaptığı işlerle beraber enerji korunumu

Wnet = KEf − KEi = ΔKE

Wgrav ity = PEi − PEf Ws = PEsi − PEsf

• yani

Wnet = Wgravity + Ws
( KE f − KEi ) + ( PE f − PEi ) + ( PE sf − PE si ) = 0

KE f + PE f + PE sf = PEi + KEi + KE si
• ilk toplam enerji son toplam enerjiye eşit olur.
1 2 1 2 1 2 1 2
mvi + mgyi + kxi = mv f + mgy f + kx f
2 2 2 2
Örnek: Eğik düzlem ve Yay
• 0.5-kg olan bir cisim yatay ve sürtünmesiz düzlemde duruyor.
Cisim yaya doğru bastırılıp A noktasına kadar 10 cm sıkışması
sağlanıyor. Yay sabiti k = 625 N/m dir. Sonra cisim serbest
bırakılıyor. Buna göre
• (a) Cismin eğik düzlemde gideceği maksimum mesafe d ne
kadardır? θ = 30 .
• (b) Yarı yükseklikte cismin hızı ne olur?
a) Çözüm
• A Noktası (başlangıçta): vi = 0, yi = 0, xi = −10cm = −0.1m
• B Noktası (son durumda): v f = 0, y f = h = d sin θ , x f = 0
1 2 1 2 1 2 1 2
mvi + mgyi + kxi = mv f + mgy f + kx f
2 2 2 2
1 2
2
kxi = mgy f = mgd sin θ
2 kxi
1 2
d=
mg sin θ
0.5(625N / m)(−0.1m) 2
=
(0.5kg )(9.8m / s 2 ) sin 30 !
= 1.28m
b) Çözüm
• A Noktası (başlangıçta): vi = 0, yi = 0, xi = −10cm = −0.1m
• B Noktası (son durumda): v f = ?, y f = h / 2 = d sin θ / 2, x f = 0
1 2 1 2 1 2 1 2
mvi + mgyi + kxi = mv f + mgy f + kx f
2 2 2 2
1 2 1 2 h k 2
kxi = mv f + mg ( ) xi = v 2f + gh
2 2 2 m
h = d sin θ = (1.28m) sin 30! = 0.64m
k 2
vf = xi − gh
m
= ...... = 2.5m / s
 Kuvvet Çeşitleri
• Korunan Kuvvetler
• İş ve enerji ilişkisinden kolayca
bulunabilir
• Örneğin: yerçekimi, yay,
elektromaknetik kuvvetler
• Korunmayan Kuvvetler
• İş kolayca hesaplanmaz,çünkü
sistemde kayıp vardır.
• Örneğin: Kinetik sürtünme kuvveti,
havanın sürtünme kuvveti, normal
kuvvet, gerilme kuvveti, dıştan
uygulanan kuvvetler..
• Örneğin: Sürtünme kuvveti, kinetik enerjiyi
ısı enerjisine dönüştürür. Bu enerji tekrar
kinetik enerjiye dönüştürülemez. Bu
nedenle sürtünme kuvveti korunumlu
değildir.
Korunan Kuvvetler ve
Enerji Korunumu
• İş sadece başlanğıc ve bitiş noktalarına bağlıdır.

• Yerçekimi tarafından yapılan iş Wg = PEi − PE f = mgyi − mgy f

• Yay tarafından yapılan iş 1 1
Ws = PEsi − PEsf = kxi2 − kx2f
2 2
• Sondaki toplam enerji= Başlangıçtaki toplam enerji
1 2 1 1 1
mv f + mgy f + kx 2f = mvi2 + mgyi + kxi2
2 2 2 2

• Korunmayan Kuvvetler de ise:

• son toplam enerji - ilk toplam enerji = sürtünmenin yaptığı işi
1 1 1 1
− fd + ∑Wotherforces = ( mv 2f + mgy f + kx 2f ) − ( mvi2 + mgyi + kxi2 )
2 2 2 2
 Örnek 1:Mekanik Enerjinin korunumu
qm = 0.40 kg kütleli bir blok sürtünmesiz yüzeyde v = 0.50
m/s hız ile hareket ediyor. Blok daha sonra yay sabiti k = 750
N/m olan bir yaya çarpıp yayı sıkıştırıyor ve duruyor. Blok ve
yay durduğunda, yay ne kadar sıkışmış olur?

Wnc = ( KE f + PE f ) − ( KEi + PEi )

1 2 1 1 1 1 1
mv f + mgy f + kx 2f = mvi2 + mgyi + kxi2 0 + 0 + kd 2 = mv 2 + 0 + 0
2 2 2 2 2 2
1 1
0 + 0 + kd 2 = mv 2 + 0 + 0
2 2
m 2
d= v = 1.15cm
k
Örnek 2: Mekanik Enerji Değişimi ve Korunumlu
kuvvetler
qKütlesi 3-kg olan bir kutu şekildeki rampadan kayıyor. Rampanın
uzunluğu 1 m ve yerle yaptığı açı 30° dir. Kutu arabanın içindeyken ilk
başta hareketsizdi. Yüzey sürtünmesizdir. Kutunun yere ulaştığındaki
hızı ne olur?
1 2 1 2 1 2 1 2
− fd + ∑Wotherforces = ( mv f + mgy f + kx f ) − ( mvi + mgyi + kxi )
2 2 2 2
1 1 1 1
( mv 2f + mgy f + kx 2f ) = ( mvi2 + mgyi + kxi2 )
2 2 2 2

d = 1m, yi = d sin 30 ! = 0.5m, vi = 0

y f = 0, v f = ?
1
( mv 2f + 0 + 0) = (0 + mgyi + 0)
2
v f = 2 gyi = 3.1m / s
Örnek 3: Mekanik Enerji Değişimi ve Korunumsuz
kuvvetler
qKütlesi 3-kg olan bir kutu şekildeki rampadan kayıyor. Rampanın
uzunluğu 1 m ve yerle yaptığı açı 30° dir. Kutu arabanın içindeyken ilk
başta hareketsizdi. Yüzeydeki kinetik sürtünme katsayısı 0.15dir. Buna
göre kutunun yere ulaştığındaki hızı ne olur?

1 1 1 1
− fd + ∑Wotherforces = ( mv 2f + mgy f + kx 2f ) − ( mvi2 + mgyi + kxi2 )
2 2 2 2
1 2 N
− µ k Nd + 0 = ( mv f + 0 + 0) − (0 + mgyi + 0)
2
fk
µ k = 0.15, d = 1m, yi = d sin 30 = 0.5m, N = ?
!

N − mg cosθ = 0
1 2
− µ k dmg cosθ = mv f − mgyi
2
v f = 2 g ( yi − µ k d cosθ ) = 2.7m / s

12/5/16
Örnek 4: Korunumsuz kuvvetler

qKütlesi 3-kg olan bir kutu şekildeki rampadan kayıyor. Rampanın

uzunluğu 1 m ve yerle yaptığı açı 30° dir. Kutu arabanın içindeyken ilk
başta hareketsizdi. Yüzeydeki kinetik sürtünme katsayısı 0.15dir. Eğer
yatay yüzeyde de aynı sürtünme varsa kutu yatay yüzeyde ne kadar
gider?
1 1 1 1
− fd + ∑Wotherforces = ( mv 2f + mgy f + kx 2f ) − ( mvi2 + mgyi + kxi2 )
2 2 2 2
1
− µ k Nx + 0 = (0 + 0 + 0) − ( mvi2 + 0 + 0)
2
µk = 0.15, vi = 2.7m / s, N = ?
N − mg = 0
1 2
− µ k mgx = − mvi
2
2
v
x = i = 2.5m
2µ k g
Örnek 5: Blok- Yay
• Kütlesi 0.8 kg olan bir blok verilen vA = 1.2 m/s ilk hızla sağa doğru hareket
ediyor ve yay sabiti k = 50 N/m olan bir yaya çarpıp duruyor. Yüzeyde sürtüme
yoktur. Buna göre yayın maksimum sıkışma miktarı ne olur?

1 2 1 1 1
mv f + mgy f + kx 2f = mvi2 + mgyi + kxi2
2 2 2 2

1 2 1 2
mvmax + 0 + 0 = mv A + 0 + 0
2 2
m 0.8kg
xmax = vA = (1.2m / s) = 0.15m
k 50 N / m
 Örnek 6: Blok- Yay ve Sürtünme
• Kütlesi 0.8 kg olan bir blok verilen vA = 1.2 m/s ilk hızla sağa doğru hareket
ediyor ve yay sabiti k = 50 N/m olan bir yaya çarpıp duruyor. Yüzeydeki kinetik
sürtüme katsayısı µk = 0.5 ise yayın maksimum sıkışma miktarı ne olur?

1 1 1 1
− fd + ∑Wotherforces = ( mv 2f + mgy f + kx 2f ) − ( mvi2 + mgyi + kxi2 )
2 2 2 2
1 1
− µ k Nd + 0 = (0 + 0 + kxc2 ) − ( mv A2 + 0 + 0)
2 2
N = mg and d = xc
1 2 1 2
kxc − mv A = − µ k mgxc
2 2
25 xc2 + 3.9 xc − 0.58 = 0 xc = 0.093m
 Örnek 7: Bağlı Blokların Hareketi
• İki blok bir birlerine iple bağlıdırlar. Kütlesi m1= 20 kg olan blok sürtünmesiz
yüzeyde yay sabiti k= 50 N/m olan bir yaya bağlıdır. Sistem serbest haldeyken
bırakıldığında kütlesi m2 =30kg olan blok aşağıya doğru h= 8 m kadar düşerse
m1 ile yüzey arasındaki kinetik sürtünme katsayısını hesaplayınız?

− fd + ∑Wotherforces = ΔKE + ΔPE

1
ΔPE = ΔPE g + ΔPEs = (0 − m2 gh) + ( kx 2 − 0)
2
1
− µ k Nx + 0 = −m2 gh + kx 2
2
N = mg and x=h 1
m2 g − kh
1 µk = 2
− µ k m1 gh = −m2 gh + kh 2 m1 g
2
Güç W
P=
• Ortalama güç Δt
• SI birimi = watt
• 1 watt = 1 joule / second = 1 kg . m2 / s3
• 1 hp = 550 ft . lb/s = 746 W
• 1 kWh = (1000 W)(3600 s) = 3.6 x106 J
Anlık Güç W FΔx
P= = = Fv
Δt Δt

! ! !
W dW dr !
P = lim = = F ⋅ = F ⋅v
Δt →0 Δt dt dt
! !
P = F ⋅ v = Fv cosθ
Örnek: Asansör ve uygun güçlü
motor
q Kütlesi 1000-kg olan bir asansör maksimum 800 kg
taşıyabilmektedir. Sabir sürtünme kuvveti 4000 N yukarı
giderken asansöre etki etmektedir. 3 m/s hızla yukarıya
doğru gidebilmesi için asansörün motorunun gücü minimum
ne kadar olmalıdır?
Fnet , y = ma y
T − f − Mg = 0
T = f + Mg = 2.16 ×10 4 N
P = Fv = (2.16 ×10 4 N )(3m / s)
= 6.48 ×10 4 W
P = 64.8kW = 86.9hp
Örnek: Oyuncak tüfek
• Bir oyuncak tüfeğin atış
işleyim (mekanizma) şekilde
gösterildiği gibi kuvvet sabiti
bilinmeyen bir yaydan
oluşmuştur. Yay 0,0120 m
sıkıştırıldığında tüfek düsȩ y
olarak ateşlendiğinde 35 g’lık
bir mermiyi ateşleme öncesi
konumunun üzerinde 20
m’lik bir maksimum
yüksekliğe fırlatabilmektedir.
Tüm direniş kuvvetlerini
ihmal ederek yay sabitini
bulunuz.
Korunumlu kuvvetler ve Potansiyel Enerji
Çözüm: