‫آزادسازی نسبی نرخ بهره و عملکرد بانکهای خصوصی ‪ -‬موسی غنی نژاد‬

‫آزادسازی نسبی نرخ بهره و عملکرد بانکهای خصوصی‬

‫موسی غنینژاد‬

‫یافته های علم اقتصاد آشکارا نشان می دهد که دستکاری در‬

‫قیمتهای بازار ‪ ،‬به هر بهانه ای که صورت گیرد‪ ،‬اغلب موجب تخصیص‬

‫غیر بهینه‪ ،‬اتالف منابع و فساد می شود‪ .‬بنابراین ‪ ،‬اقتصاددانان دولتها‬

‫را ‪ ،‬حتی االمکان ‪ ،‬از مداخله در بازارها بر حذر می دارند‪ .‬اما بازار پول‬

‫ویژگیهایی دارد که آنرا از بازار کاالها و خدمات متعارف متمایز‬

‫میکند‪ .‬بازارهای مالی به شدت متاثر از بازار پول هستند و این بازار‪،‬‬

‫امروزه در همه کشورهای دنیا‪ ،‬تابعی از سیاستهای پولی است که‬

‫بانک مرکزی ‪ ،‬به عنوان نهاد حکومتی‪ ،‬اعمال می کند‪ .‬به سخن دیگر‬

‫‪ ،‬بازار پول کامال خصوصی و منتزع از حکومت‪ ،‬در نظام های پولی‬

‫کنونی دنیا که همگی مبتنی بر سیستم بانکداری مرکزی هستند ‪،‬‬

‫وجود ندارد‪ .‬از این رو بهتر است ابتدا بررسی کوتاهی از ویژگیهای‬

‫این بازار در دنیای امروز به عمل آوریم‪.‬‬

‫‪1‬‬
 ‫آزادسازی نسبی نرخ بهره و عملکرد بانکهای خصوصی ‪ -‬موسی غنی نژاد‬

‫الف – ویژگیهای بازار پول‬

‫پیش از هرچیز باید تاکید کرد که بازار پول که امروزه در کشورهای پیشرفته عمدتاً به بازار‬

‫بانکی منحصر شده‪ ،‬ویژگی هایی دارد که آنرا از بازار کاالها و خدمات متفاوت می کند‪ .‬در‬

‫گذشته ‪ ،‬پول ماهیت کاالیی داشت و یکی از کاالهای رایج در جامعه مانند طال ‪ ،‬به عنوان‬

‫وسیله مبادله عمومی ‪ ،‬نقش پول را ایفا می کرد‪ .‬اما باید توجه داشت که بازار طال به عنوان‬

‫کاال با بازار طال به عنوان وسیله مبادله (پول) متفاوت بود‪ .‬بازار پول در حقیقت بازار وام وسیله‬

‫مبادله ( طال – پول) است و نه خود وسیله مبادله‪ .‬قیمت در این بازار گویای ارزش ترجیح‬

‫زمانی است‪ .‬عرضه و تقاضا در بازار پول در واقع ناظر بر عرضه و تقاضای وجوه نقد وام دادنی‬

‫‪ loanable funds‬است‪ ،‬وجوهی که مبداء آن پس اندازهای نقدی و مقصد آن متقاضیان‬

‫در تنگنای هزینه کردن بالفاصله است‪ ،‬البته این هزینه ها می تواند مصرفی یا سرمایه گذاری‬

‫باشد‪ .‬واقعیت این است که با توجه به کمیابی چاره ناپذیر زمان (طول عمر) و اینکه انسان‬

‫اساساً در زمان حال زندگی می کند‪ ،‬قاعده ترجیح زمانی بر کردار همه انسان ها حاکم است‪.‬‬

‫بنابراین ‪ ،‬به تاخیر انداختن هرگونه توان استفاده ‪ ،‬در زمان حال ‪ ،‬دارای هزینه فرصتی است‬

‫که ‪ ،‬در حقیقت ‪ ،‬منشاء ارزش زمانی پول (وجوه نقد) و نرخ بهره است‪ .‬این ویژگی ذاتی‪ ،‬پول‬

‫را از سایر کاالها و خدمات اقتصادی متمایز می کند‪ .‬آب آشامیدنی در بیابان خشک دارای‬

‫ارزش اقتصادی زیادی است اما در کنار رودخانه ارزش مبادله ای آن به صفر تقلیل می یابد‪،‬‬

‫چرا که کمیابی آن از بین می رود‪ .‬این موضوع در خصوص زمان صدق نمی کند و زمان در‬

‫همه حال و همه جا کمیاب است‪ ،‬بنابراین مفهوم ارزش زمانی صفر یا نرخ بهره صفر‪ ،‬تصوری‬

‫ناسازگار و خالف منطق انسانی است‪ .‬اما انسان ها واقعیات را همیشه آن گونه که هست نمی‬

‫‪2‬‬
 ‫آزادسازی نسبی نرخ بهره و عملکرد بانکهای خصوصی ‪ -‬موسی غنی نژاد‬

‫پذیرند و بعضاً ترجیح می دهند آرزوهای خود را به جای واقعیات بنشانند‪ .‬مخالفت با بهره پول‬

‫و تالش برای از میان برداشتن یا حداقل کنترل آن از این دست رفتارها است‪ .‬شکل گیری پول‬

‫دولتی ‪ fiat money‬و بانکداری مرکزی را در این چارچوب باید مورد تحلیل قرار داد‪.‬‬

‫اکنون در همه کشورهای دنیا نشر اسکناس و عرضه پول به نوعی دولتی شده و در انحصار‬

‫بانک های مرکزی درآمده است‪ .‬بانک مرکزی در اقتصادهای مدرن وظیفه تنظیم بازار پولی را‬

‫به عهده دارد‪ .‬این بانک از طریق اعمال سیاست های پولی‪ ،‬با به کار گرفتن ابرازهایی مانند نرخ‬

‫ذخیره قانونی‪ ،‬عملیات بازار آزاد و یا نرخ بهره بانک مرکزی (تنزیل مجدد)‪ ،‬بازار پول را به‬

‫اصطالح تنظیم می کند و به این ترتیب قیمت ها را در این بازار تحت تاثیر قرار می دهد‪ .‬اما‬

‫همچنانکه پیش از این اشاره شد‪ ،‬ارزش زمانی وجوه نقد (بهره پول) واقعیت وجودی مستقلی‬

‫دارد‪ .‬از اینرو‪ ،‬گرچه در کوتاه مدت سیاست های بانک مرکزی می تواند نرخ بهره اسمی را در‬

‫بازار پولی تغییر دهد اما در نهایت منطق ترجیح زمانی حاکم بر زندگی انسانها غالب می شود و‬

‫نرخ بهره واقعی را تعیین می کند‪ .‬نکته مهمی که اینجا باید مورد تاکید قرار گیرد این است که‬

‫بانک مرکزی در اقتصادهای پیشرفته مستقیماً در تعیین نرخ بهره بانک های تجاری دخالتی‬

‫نمی کند و صرفاً نرخ بهره خود را در رابطه با بانک های تجاری تعیین می کند‪ ،‬به همین دلیل‬

‫بانک ها می توانند برای کسب سود بیشتر و جلب رضایت مشتریان در تعیین نرخ سپرده و‬

‫تسهیالت با هم رقابت کنند‪ .‬اما در نظام های بانکی مانند ایران که مقامات پولی مستقیماً نرخ‬

‫سپرده ها و تسهیالت را در دامنه بسیار محدودی برای همه بانک ها معین می سازند‪ ،‬واضح‬

‫است که رقابت در بازار بانکی گستره و اثرگذاری بسیار محدودی پیدا می کند‪ .‬با این حال ‪ ،‬با‬

‫‪3‬‬
 ‫آزادسازی نسبی نرخ بهره و عملکرد بانکهای خصوصی ‪ -‬موسی غنی نژاد‬

‫شکل گیری بانکهای خصوصی در ایران در اوایل دهه ‪ 0831‬و به رغم آزادی عمل محدود آنها‬

‫در تعیین نرخ بهره ‪ ،‬بازار پول به شدت متحول شد‪.‬‬

‫ب ‪ -‬نگاهی به عملکرد بانکهای خصوصی وآزادسازی نسبی نرخ بهره‬

‫براساس قانون اجازه تاسیس بانک های غیردولتی در تاریخ ‪ 0831/0/10‬و ضوابط تعیین شده‬

‫از سوی بانک مرکزی‪ ،‬چهار بانک خصوصی به نام های کارآفرین‪ ،‬سامان‪ ،‬پارسیان و اقتصاد‬

‫نوین در سال ‪ 0831‬اجازه فعالیت یافتند که از این میان دو بانک اول از سال ‪ 0833‬به صورت‬

‫موسسه اعتباری در بازار مالی ایران فعال بودند و در سال ‪ 0831‬تبدیل وضعیت یافتند‪ .‬به رغم‬

‫تقاضاهای زیاد‪ ،‬تا چهار سال بعد هیچ بانک جدید اجازه تاسیس نیافت‪ .‬در سال ‪ 0831‬دو بانک‬

‫جدید (بانک پاسارگاد و بانک سرمایه) به چهار بانک پیشین اضافه شدند‪ .‬از آن زمان تا سال‬

‫‪ 0831‬صدور اجازه تاسیس بانک خصوصی از سوی بانک مرکزی متوقف شد و تنها به موسسه‬

‫اعتباری بنیاد اجازه تبدیل وضعیت داده شد تا تحت عنوان بانک سینا به فعالیت خود ادامه‬

‫دهد‪ .‬از سال ‪ 0831‬به تعدادی بانک جدید مجوز فعالیت داده شد وتعدادی از بانکهای دولتی‬

‫نیز طبق قانون "خصوصی" شدند ‪ ،‬اما با توجه به اینکه طی سالهای اخیر عمال بانکهای‬

‫خصوصی نیز عینا مشمول مقررات دولتی شده اند دستاوردهای آنها در سالهای اولیه فعالیت‬

‫بسیار کمرنگ تر شده است‪.‬‬

‫ورود بانک های خصوصی به بازار بانکی ‪ ،‬در نیمه اول دهه ‪ ، 0831‬تحول چشم گیری در کل‬

‫این بازار در مدت کوتاهی به وجود آورد‪ .‬این تحول از جهت رقابتی تر شدن صنعت بانکداری‪،‬‬

‫مانند هر صنعت دیگری‪ ،‬دو جنبه اساسی داشت‪ ،‬یکی کاهش قیمت محصول و دیگری افزایش‬

‫‪4‬‬
 ‫آزادسازی نسبی نرخ بهره و عملکرد بانکهای خصوصی ‪ -‬موسی غنی نژاد‬

‫کیفیت آن‪ .‬کاهش قیمت را در چارچوب کارآیی بیشتر بنگاه های رقابتی و افزایش کیفیت را از‬

‫منظر رضایت مشتریان باید مورد بررسی قرار دارد‪.‬‬

‫اکنون با در نظر گرفتن ویژگی ها و محدودیت های بازار پولی به طور کلی در همه نظام های‬

‫پولی مدرن و به طور خاص در ایران‪ ،‬می توان اثرگذاری ورود بانک های خصوصی به بازار بانکی‬

‫کشور در سال های ‪ 0831‬را بررسی کرد‪ .‬بازار پولی در ایران برخالف کشورهای پیشرفته عمدتاً‬

‫منحصر به بازار بانکی و پولی رسمی نیست بلکه به علت سرکوب شدید مالی از طریق پایین‬

‫نگهداشتن اجباری نرخ های رسمی‪ ،‬بازار غیررسمی نسبتاً بزرگی فعال است که نرخ های بهره در‬

‫آن بعضاً چندین برابر نرخ های رسمی است‪ .‬پراکندگی جغرافیایی و نامتشکل بودن بازارهای‬

‫پولی غیررسمی و نیز محرمانه تلقی شدن آمارهایی که بانک مرکزی در این خصوص جمع آوری‬

‫می کند‪ ،‬موجب ابهامات زیادی در خصوص واقعیت این پدیده شده است‪ .‬اما در هر صورت با در‬

‫نظر گرفتن قرائن و شواهدی می توان به ارزیابی های نسبتاً قابل اعتمادی دست یافت‪.‬‬

‫بحران شرکت های مضاربه ای در اواخر دهه ‪ 0831‬و اوایل دهه ‪ 0831‬و مقابله شدید مقامات‬

‫مسوول با آنها حاکی از کوه یخ بزرگی در بازار غیررسمی پولی بود که تنها بخش کوچکی از آن‬

‫در معرض دید عموم مردم قرار گرفت‪ .‬شرکت های مضاربه ای و آسیب های جدی آن که دامن‬

‫برخی خانوارها را گرفت محصول نظام پولی بسته و غیررقابتی و سیاست های ناظر بر سرکوب‬

‫مالی بود‪ .‬نرخ هایی که شرکت های مضاربه ای به سپرده گذاران خود پیشنهاد می کردند‬

‫گاهی اوقات سه تا چهار برابر نرخ های بازار رسمی بود‪ .‬از سوی دیگر‪ ،‬برخی متقاضیان وام‬

‫حاضر بودند به همین نسبت نرخ های باالتری بپردازند‪ .‬مقابله با شرکت های مضاربه ای معضل‬

‫‪5‬‬
 ‫آزادسازی نسبی نرخ بهره و عملکرد بانکهای خصوصی ‪ -‬موسی غنی نژاد‬

‫بازار غیررسمی و غیر متشکل پولی را فیصله نداد و این بازار‪ ،‬کم و بیش با همین نرخ ها‪ ،‬به‬

‫اشکال دیگری در اقتصاد ایران تداوم یافت‪.‬‬

‫بانک های خصوصی در آغاز فعالیت خود با توجه به آزادی عمل نسبی که در تعیین نرخ سود‬

‫سپرده ها و تسهیالت داشتند توانستند به سرعت بازار غیررسمی پول را تحت تاثیر قرار دهند‪.‬‬

‫در سایه فضای رقابتی ناشی از فعالیت این بانک ها‪ ،‬نرخ بهره در بازار غیررسمی به شدت پایین‬

‫آمد و به نرخ سود تسهیالت بانک های خصوصی که در ابتدای فعالیتشان حدود ‪ 81‬درصد بود‬

‫نزدیک شد‪ .‬در واقع‪ ،‬برخی فعاالن اقتصادی که متقاضی تسهیالت بودند اما به دلیل محدودیت‬

‫ناشی از یارانه ای بودن نرخ بهره و بوروکراسی حاکم بر بانک های دولتی به درهای بسته می‬

‫خوردند توانستند نیازهای خود را ‪ ،‬که قبالً از بازار غیررسمی با نرخ های گزاف تامین می کردند‬

‫‪ ،‬اکنون با مراجعه به بانک های خصوصی با نرخ های معقول تر و در زمان کوتاه تری بر طرف‬

‫کنند‪ .‬بانک های خصوصی در آغاز با نرخ ‪ 81‬درصد تسهیالت خود را عرضه می کردند اما با‬

‫گذشت ‪ 1‬الی ‪ 8‬سال و با جذب سپرده های فراوان‪ ،‬سود تسهیالت خود را در اثر رقابت ناگزیر به‬

‫‪ 11‬تا ‪ 18‬درصد پایین آوردند‪ .‬این کاهش نرخ سود تسهیالت در سال های بعد نیز ادامه یافت به‬

‫طوری که با تداوم شرایط رقابتی در مواردی تا ‪03‬درصد تقلیل پیدا کرد‪( .‬پژوهشکده پولی و‬

‫بانکی(‪ )0833‬خصوصی سازی بانکها وتاثیر آن بر عملکرد نظام بانکی ‪ ،‬ص ‪)081‬‬

‫نگاهی به رشد چشم گیر فعالیت های بانکهای غیردولتی در مدت زمان نسبتاً کوتاهی نشان می‬

‫دهد که این بانک ها چه خالء بزرگی را پر کردند و چگونه بر فعالیت های کل نظام بانکی تاثیر‬

‫مثبت گذاشتند‪ .‬بانک های خصوصی که فعالیت های خود را به طور جدی عمال از سال ‪0830‬‬

‫آغاز کردند‪ ،‬در این سال تنها توانستند ‪0.3‬درصد کل سپرده ها و ‪ 0.1‬کل تسهیالت بخش‬

‫‪6‬‬
 ‫آزادسازی نسبی نرخ بهره و عملکرد بانکهای خصوصی ‪ -‬موسی غنی نژاد‬

‫غیردولتی را به خود اختصاص دهند‪ .‬اما ‪ ،‬همانگونه که در جدول شماره ‪ 0‬می توان مشاهده کرد‬

‫‪ ،‬این نسبت ها به سرعت باال رفتند به طوری که در پایان سال ‪ 0833‬سهم بانک های غیردولتی‬

‫از کل سپرده ها به ‪18.3‬درصد و از کل تسهیالت بخش غیردولتی به ‪ 01.1‬درصد رسید‪.‬‬

‫جدول شماره ‪0‬‬

‫سهم بانک های غیردولتی و موسسات اعتباری غیربانکی از کل سپرده ها و تسهیالت بخش غیردولتی‬
‫‪1831‬‬ ‫‪1833‬‬ ‫‪1831‬‬ ‫‪1831‬‬ ‫‪1831‬‬ ‫‪1831‬‬ ‫‪1838‬‬ ‫‪1831‬‬ ‫‪1831‬‬
‫(آذر)‬ ‫(بهمن)‬

‫‪11.1‬‬ ‫‪18.7‬‬ ‫‪18.3‬‬ ‫‪11.7‬‬ ‫‪11.1‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪1.7‬‬ ‫‪8.1‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫سهم از‬
‫سپردهها‬

‫‪17.1‬‬ ‫‪17.1‬‬ ‫‪11.1‬‬ ‫‪11.1‬‬ ‫‪18.1‬‬ ‫‪17.3‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫‪8 .8‬‬ ‫‪1. 1‬‬ ‫سهم از‬
‫تسهیالت‬
‫ماخذ ‪ :‬گزیده آمارهای اقتصادی‪ ،‬بخش پولی و بانکی‪ ،‬بانك مركزی‪ ،‬تیر ‪ ،1831‬خرداد‪ ،1831‬آذر ‪ - 1831‬از اسفند ‪1833‬‬
‫چهار بانك صادرات ‪ ،‬ملت ‪ ،‬تجارت و رفاه از ردیف بانکهای دولتی خارج و در ردیف بانکهای غیر دولتی طبقه بندی شده اند‪.‬‬

‫اغلب‪ ،‬این افزایش سهم بانک های غیردولتی را این گونه تفسیر می کنند که این بانکها‬

‫بخشی از سهم بازار بانک های دولتی را گرفته اند و به عبارتی موجب کسادی فعالیت های آنها‬

‫شده اند‪ .‬گرچه به طور طبیعی در هر بازار رقابتی‪ ،‬رقبای قوی تر و کارآمدتر موفق می شوند‬

‫سهم بازار بیشتری را به خود اختصاص دهند‪ ،‬اما کل تحول در نظام بانکی را پس از ورود بانک‬

‫های خصوصی به بازار پولی نمی توان صرفاً به باز توزیع سهم سپرده و تسهیالت میان رقبای‬

‫دولتی و غیردولتی منحصر دانست‪ .‬در واقع‪ ،‬بانک های غیردولتی موفق شدند بخش قابل‬

‫توجهی از بازار پولی غیررسمی را جذب بازار رسمی بانکی کنند ‪ ،‬یعنی رشد شدید فعالیت‬

‫های این بانک ها نه فقط با گرفتن سهم از بانکهای دولتی بلکه با جذب منابع جدید تحقق‬

‫پذیرفت‪ .‬کل سپرده های سیستم بانکی در ایران از سال ‪ 0831‬تا سال ‪ ، 0831‬یعنی دوره‬

‫‪7‬‬
 ‫آزادسازی نسبی نرخ بهره و عملکرد بانکهای خصوصی ‪ -‬موسی غنی نژاد‬

‫پنجساله منتهی به ورود بانک های غیردولتی به بازار بانکی ‪ ،‬از ‪01888301‬میلیارد ریال به‬

‫‪ 11033301‬میلیارد ریال رسید یعنی ‪ 103‬برابر افزایش یافت‪ .‬اما با آغاز فعالیت های بانک های‬

‫غیردولتی کل سپرده های سیستم بانکی در دوره پنجساله بعدی به ‪ 011131303‬میلیارد ریال‬

‫در سال ‪ 0831‬رسید یعنی نسبت به سال ‪ 0831‬نزدیک به ‪ 101‬برابر زیاد شد‪ .‬همین وضعیت‬

‫کم و بیش در خصوص تسهیالت اعطایی به بخش غیردولتی نیز اتفاق افتاد یعنی در حالی که‬

‫در پنجساله ‪ 0831‬تا ‪ 0831‬کل تسهیالت ‪ 8/1‬برابر شده بود در پنجساله بعدی یعنی پس از‬

‫ورود بانک های غیردولتی به نظام بانکداری‪ ،‬بیش از ‪ 1‬برابر شد‪( .‬جدول شماره‪)1‬‬

‫جدول شماره ‪1‬‬

‫رشد بازار بانکی در دوره پنجساله قبل و بعد از ورود بانک های غیردولتی (میلیارد ریال)‬
‫‪1385‬‬ ‫‪1380‬‬ ‫‪1375‬‬
‫كل سپرده های‬
‫‪1222747.8‬‬ ‫‪291768.5‬‬ ‫‪103336.5‬‬
‫بخش غیر دولتی‬
‫‪319‬‬ ‫‪182‬‬ ‫‪----------‬‬ ‫رشد دوره(در صد)‬
‫كل تسهیالت‬
‫‪1226201.0‬‬ ‫‪242542.6‬‬ ‫‪61439.0‬‬
‫بخش غیر دولتی‬
‫‪405‬‬ ‫‪295‬‬ ‫‪----------‬‬ ‫رشد دوره(در صد)‬
‫ماخذ‪ :‬نماگرهای اقتصادی‪ ،‬شماره ‪ ،11‬سال ‪1811‬؛ گزارش اقتصادی و ترازنامه سال ‪ 1831‬بانك مركزی و گزیده آمارهای‬
‫اقتصادی‪ -‬بخش پولی و بانکی‪ ،1831 ،‬بانك مركزی جمهوری اسالمی ایران‪.‬‬

‫نکته قابل توجه دیگر در خصوص کارآیی بیشتر بانک های خصوصی نسبت به بانک های‬

‫دولتی‪ ،‬میزان نیروی انسانی و تعداد شعب آنها در مقایسه با سپرده ها و تسهیالت اعطایی شان‬

‫است‪ .‬همان گونه که در جدول شماره ‪ 8‬می توان مشاهده کرد در پایان سال ‪ 0833‬مجموع‬

‫بانک های غیر دولتی با در اختیار داشتن تنها ‪3.1‬درصد نیروی انسانی و ‪3.1‬درصد کل شعب‬

‫نظام بانکی کشور توانسته اند ‪18.3‬درصد سپرده های بخش غیردولتی و ‪01.1‬درصد تسهیالت‬

‫‪8‬‬
 ‫آزادسازی نسبی نرخ بهره و عملکرد بانکهای خصوصی ‪ -‬موسی غنی نژاد‬

‫اعطایی به بخش غیردولتی را به خود اختصاص دهند‪ .‬بانکهای دولتی به ازای هر نفر پرسنل‬

‫خود به طور متوسط حدود ‪3.1‬میلیارد ریال سپرده جذب کرده و تقریباً همان قدر تسهیالت‬

‫داده اند در حالی که ارقام مشابه برای بانک های خصوصی به ترتیب ‪ 13‬و ‪ 18.1‬میلیارد ریال‬

‫بوده است‪ .‬هر شعبه بانک دولتی به طور میانگین نزدیک به ‪ 31‬میلیارد ریال سپرده جذب‬

‫کرده و در همان حدود تسهیالت داده اما ارقام مشابه برای بانکهای خصوصی به ترتیب ‪ 881‬و‬

‫‪ 113‬میلیارد ریال بود‪.‬‬

‫جدول شماره ‪8‬‬

‫مقایسه عملکرد بانکهای دولتی و خصوصی در پایان سال ‪0833‬‬
‫سهم از كل(در صد)‬ ‫بانکهای خصوصی‬ ‫سهم از كل(در صد)‬ ‫بانکهای دولتی‬
‫سپرده های بخش غیر دولتی‬
‫‪23.8‬‬ ‫‪373394.2‬‬ ‫‪76.2‬‬ ‫‪1329200.3‬‬
‫(میلیارد ریال)‬
‫تسهیالت اعطایی بدون سود‬
‫‪19.9‬‬ ‫‪330968.2‬‬ ‫‪80.1‬‬ ‫‪1334221.4‬‬
‫آتی(میلیارد ریال)‬
‫‪7.2‬‬ ‫‪13827‬‬ ‫‪98.2‬‬ ‫‪177425‬‬ ‫نیروی انسانی (نفر)‬
‫‪6.4‬‬ ‫‪1117‬‬ ‫‪93.6‬‬ ‫‪16275‬‬ ‫تعداد شعب (عدد)‬
‫سرانه سپرده به نیروی‬
‫‪----------‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪----------‬‬ ‫‪7.5‬‬
‫انسانی(میلیارد ریال)‬
‫‪----------‬‬ ‫‪334.3‬‬ ‫‪----------‬‬ ‫‪81.6‬‬ ‫سرانه سپرده به شعب(میلیارد ریال)‬
‫سرانه تسهیالت به نیروی‬
‫‪----------‬‬ ‫‪23.9‬‬ ‫‪----------‬‬ ‫‪7.5‬‬
‫انسانی(میلیارد ریال)‬
‫سرانه تسهیالت به شعب(میلیارد‬
‫‪----------‬‬ ‫‪296.3‬‬ ‫‪----------‬‬ ‫‪81.9‬‬
‫ریال)‬
‫ماخذ‪ :‬گزارش عملکرد نظام بانکی كشور در سال ‪ ،1831‬موسسه آموزش عالی بانکداری‪1833 ،‬؛ گزیده آمارهای اقتصادی –‬
‫بخش پولی و بانکی‪ ،1831/8/11 ،‬بانك مركزی‪.‬‬

‫اطالعات جدول شماره ‪ 8‬حاکی از برتری چشم گیر عملکرد بانک های خصوصی و کارآیی آنها‬

‫در بازار بانکی کشور است‪ .‬این برتری ناشی از منطق اقتصادی حاکم بر فعالیت های آنها است‪.‬‬

‫بانکهای خصوصی به عنوان بنگاه های اقتصادی که باید پاسخگوی سهامداران خود باشند‬

‫‪9‬‬
 ‫آزادسازی نسبی نرخ بهره و عملکرد بانکهای خصوصی ‪ -‬موسی غنی نژاد‬

‫ناگزیر از رعایت اصل حداکثر صرفه جویی در هزینه ها و بیشترین بهره وری سرمایه گذاریها در‬

‫یک فضای رقابتی هستند‪ .‬جذب نیروی انسانی تحصیلکرده و کارآمد را باید یکی از عوامل مهم‬

‫افزایش کارایی بانکهای خصوی دانست‪ .‬در مجموع نیروی انسانی این بانکها ‪ 33.3‬درصد‬

‫کارکنان دارای مدارج تحصیلی کارشناسی و باالتر هستند درحالیکه این نسبت در بانکهای‬

‫تجاری و تخصصی دولتی به ترتیب ‪ 13.3‬و ‪ 13.1‬درصد است‪( .‬گزارش اقتصادی و و ترازنامه‬

‫سال ‪ 0833‬بانک مرکزی‪ ،‬ص ‪)080‬‬

‫زمانی که بانکهای خصوصی در اوایل سالهای ‪ 0831‬آغاز به کار کردند آزادی عمل نسبتاً قابل‬

‫قبولی برای آنها درخصوص تعیین نرخ سود سپرده ها و تسهیالت در نظر گرفته شده بود‪ .‬این‬

‫آزادی عمل که محملی برای رقابت پذیری در بازار بانکی به وجود آورده بود‪ ،‬دستاوردهای‬

‫چشم گیری را در مدت زمان نسبتاً کوتاهی به بار آورد که به برخی از آنها پیش از این اشا ره‬

‫شد‪ .‬اما از اواسط سالهای ‪ 0831‬تضییقات براین بانکها رفته رفته زیادتر شد و آزادی عمل‬

‫اولیه آنها سال به سال کاهش یافت‪ ،‬به طوری که به نظر می رسد هدف نهایی سیاستگذاری‬

‫پولی در این اواخر معکوس کردن فرایند رقابتی و محدود کردن هرچه بیشتر فضای رقابتی‬

‫بازار بانکی باشد‪.‬‬

‫در چارچوب طرح منطقی کردن نرخ سود تسهیالت بانکی و با هدف یک رقمی کردن آن تا‬

‫قبل از پایان برنامه چهارم توسعه‪ ،‬شورای پول و اعتبار در یک هزار و پنجاه وهفتمین جلسه‬

‫خود (‪ 11‬اسفند ‪ )0831‬نرخ سود تسهیالت در عقود مبادله ای را در سال ‪ 0831‬در بانکهای‬

‫دولتی به ‪ 01‬درصد کاهش داد و برای بانکهای غیر دولتی که تا آن زمان فارغ از قیمت گذاری‬

‫بودند‪ ،‬نرخ ‪ 03‬درصد را تعیین کرد‪ .‬این نرخ در سال ‪ 0833‬برای بانکهای دولتی به ‪ 01‬درصد‬

‫‪11‬‬
 ‫آزادسازی نسبی نرخ بهره و عملکرد بانکهای خصوصی ‪ -‬موسی غنی نژاد‬

‫و برای بانکهای غیر دولتی به ‪ 08‬درصد تقلیل یافت‪ .‬از سال ‪ 0833‬به بعد بانکهای غیر دولتی‬

‫نیز در ردیف بانکهای دولتی قرار گرفتند و نرخ سود تسهیالت عقود مبادله برای این سال و‬

‫سال ‪ 0833‬به ‪ 01‬درصد برای همه ی بانکها محدود شد‪ .‬در ضوابط سیاستی – نظارتی برای‬

‫سال ‪ ،0833‬بانکهای دولتی و غیردولتی تحت عنوان بانک طبقه بندی شدند و دیگر تفکیکی‬

‫میان آنها صورت نگرفت‪ .‬نتیجه این گونه قیمت گذاری های دستوری و کامالً بی ارتباط با‬

‫واقعیات بازار‪ ،‬پایین آمدن ناگزیر نرخ سود حقیقی یا به عبارت دیگر سرکوب مالی است که در‬

‫نهایت موجب رشد بازارهای غیررسمی پولی مانند سالهای پیش از تشکیل بانکهای خصوی می‬

‫شود و توان رقابتی این بانکها را از آنها می گیرد‪ .‬ادامة این سیاستها در حقیقت به معنی یک‬

‫دست کردن همه بانکها (همان گونه که در بسته سیاستی نظارتی سال ‪ 0833‬بیان شده) است‬

‫و در نهایت معنایی جز تعطیلی رقابت در بازار بانکی رسمی ندارد‪ .‬بانک مرکزی اذعان دارد که‬

‫در بانکهای دولتی نرخ سود سپرده هااز سال ‪ 0831‬و نرخ سود حقیقی تسهیالت بانکی(عقود‬

‫مبادله ای) از سال ‪ 0833‬به این سو منفی شده است‪(.‬گزارش اقتصادی و ترازنامه سال ‪، 0833‬‬

‫‪ )038‬با توجه به اینکه از این پس قیمت گذاری های دستوری به یکسان شامل بانکهای دولتی‬

‫و خصوصی خواهد شد‪ ،‬می توان انتظار داشت که در شرایط تداوم سرکوب مالی‪ ،‬بخش مهمی‬

‫از منابع بانکها دو باره به بازار غیر رسمی پول سرازیر شود و رشته های بانکهای خصوصی را در‬

‫محدود کردن این بازار غیر رسمی پنبه کند‪.‬‬

‫پیش ازاین اشاره شد که یکی از دستاوردهای مهم بانکداری خصوصی ایجاد شفافیت اطالعاتی‬

‫در سیستم بانکداری بود‪ .‬بانکهای خصوصی در اعطای تسهیالت خود عمدتاً از عقود مبادله ای‬

‫( فروش اقساطی‪ ،‬اجاره به شرط تملیک‪ ،‬جعاله و غیره) که نرخ معین و از پیش تعیین شده ای‬

‫‪11‬‬
 ‫آزادسازی نسبی نرخ بهره و عملکرد بانکهای خصوصی ‪ -‬موسی غنی نژاد‬

‫دارند استفاده می کردند‪ .‬این امر به شفافیت اطالعاتی کمک شایان توجهی می کرد چون همه‬

‫طرفهای ذی نفع می دانستند که با کدام نرخ مشخص و قطعی مبادله می کنند و این اطالعات‬

‫را با اطمینان در صورتهای مالی خود می آوردند‪ .‬اصوالً ماهیت فعالیتهای بانکداری با عقود‬

‫مبادله ای سازگارتر است و عقود مشارکتی موجب خدشه و عدم شفافیت اطالعات در بازار‬

‫بانکی می شوند‪ ،‬چرا که این بازار در ماهیت امر‪ ،‬ناظر بر وجوه نقد قابل وام دادن و گرفتن است‬

‫و نه سرمایه گذاری‪ .‬با پایین آوردن دستوری نرخ سود تسهیالت در عقود مبادله ای از سال‬

‫‪ 0831‬به این سو‪ ،‬مشاهده می شود که بانکهای غیردولتی به سرعت و ناگزیر فعالیتهای خود‬

‫را روی عقود مشارکتی متمرکز کرده اند‪( .‬جدول شماره ‪)1‬‬

‫جدول شماره ‪1‬‬

‫تسهیالت اعطایی بانکهای غیر دولتی به تفکیک عقود(اقالم عمده)‬
‫سهم از مانده پایان سال(در صد)‬
‫‪0831‬‬ ‫‪0833‬‬ ‫‪0833‬‬
‫‪0833‬‬ ‫‪0833‬‬ ‫‪0831‬‬ ‫‪0831‬‬
‫(آذر)‬ ‫(اسفند)‬ ‫(بهمن)‬
‫‪1101‬‬ ‫‪1108‬‬ ‫‪103‬‬ ‫‪303‬‬ ‫‪0103‬‬ ‫‪1001‬‬ ‫‪1103‬‬ ‫فروش اقساطی‬
‫‪001‬‬ ‫‪001‬‬ ‫‪108‬‬ ‫‪803‬‬ ‫‪303‬‬ ‫‪0101‬‬ ‫‪1101‬‬ ‫اجاره به شرط تملیک‬
‫‪803‬‬ ‫‪103‬‬ ‫‪003‬‬ ‫‪101‬‬ ‫‪101‬‬ ‫‪303‬‬ ‫‪0101‬‬ ‫جعاله‬
‫‪1008‬‬ ‫‪8301‬‬ ‫‪1103‬‬ ‫‪8103‬‬ ‫‪8303‬‬ ‫‪8100‬‬ ‫‪303‬‬ ‫مشارکت مدنی‬
‫‪103‬‬ ‫‪303‬‬ ‫‪0001‬‬ ‫‪0101‬‬ ‫‪1301‬‬ ‫‪0301‬‬ ‫‪0108‬‬ ‫مضاربه‬
‫ماخذ‪ :‬گزیده آمارهای اقتصادی – بخش پولی و بانکی‪ ،‬بانک مرکزی ‪ ،‬خرداد ‪ 0831‬تا آذر ‪ - 0831‬از اسفند‬
‫‪ 0833‬چهار بانک صادرات ‪ ،‬ملت ‪ ،‬تجارت و رفاه از ردیف بانکهای دولتی خارج و در ردیف بانکهای غیر‬
‫دولتی طبقه بندی شده اند‪.‬‬

‫نگاهی به جدول شماره‪ 1‬نشان می دهد که چگونه بانکهای غیردولتی تا پیش از تحمیل نرخ‬

‫سودهای دستوری تا ‪ ،0831‬بیش از ‪ 31‬درصد تسهیالت خود را در قالب سه عقد مبادله ای (‬

‫فروش اقساطی‪ ،‬اجاره به شرط تملیک و جعاله) انجام می دادند‪ ،‬اما به محض اعمال سرکوب‬

‫‪12‬‬
 ‫آزادسازی نسبی نرخ بهره و عملکرد بانکهای خصوصی ‪ -‬موسی غنی نژاد‬

‫مالی‪ ،‬سهم این سه عقد در سالهای بعد به سرعت پایین آمد به طوری در پایان بهمن ماه ‪ 0833‬به‬

‫کمتر از ‪01‬درصد کاهش یافت‪ .‬در مقابل‪ ،‬سهم دو عقد عمده مشارکتی (مضاربه و مشارکت مدنی)‬

‫که به ‪01.0‬درصد در سال ‪ 0831‬محدود بود در پایان بهمن ماه ‪ 0833‬به ‪11‬درصد کل تسهیالت‬

‫اعطایی افزایش یافت‪ .‬این تحول تاسف بار نشانة دور شدن اجباری بانکداری خصوصی از فضای‬

‫رقابتی شفاف با قواعد همه شمول و وارد شدن به فضای مه آلودی است که در آن قواعد و‬

‫قراردادهای ظاهری منطبق با خواسته ها و واقعیتهای متعاملین نیست‪ .‬ادامة این روند یقیناً کارکرد‬

‫مثبت بانکهای خصوصی را که در سالهای اولیه فعالیت خود داشتند از بین خواهد برد و آنها را به‬

‫بنگاههایی با رفتار شبه دولتی ها یا دولتی ها تبدیل خواهد کرد‪.‬‬

‫آثار منفی سرکوب مالی را در خصوص روند جذب سپرده ها از سوی بانکهای غیر دولتی نیز‬

‫می توان رد یابی کرد‪ .‬این بانکها تا پایان سال ‪ 0833‬محدودیتی در تعیین نرخ سود سپرده ها‬

‫نداشتند‪ ،‬اما از سال ‪ 0833‬مشمول نرخهایی شدند که تنها اندکی از نرخهای دولتی باالتر بود‬

‫‪.‬البته این وضع نیز دیری نپایید و از سال ‪ 0833‬موقعیت یکسانی با بانکهای دولتی پیدا‬

‫کردند‪ .‬طبق مفاد بسته سیاستی‪ -‬نظارتی‪ ،‬از این سال به بعد همه بانکها اعم از دولتی و غیر‬

‫دولتی مشمول مقررات یکسانی شدند‪ .‬به این ترتیب برای سال ‪ ،0833‬نرخ سود سپرده ها در‬

‫محدوده ‪ 1‬تا ‪ 0301‬در صد برای سپرده های کوتاه مدت تا دراز مدت (پنج ساله) برای همه‬

‫بانکها تعیین گردید‪ .‬در سالهای بعد ‪ ،‬این نرخها بازهم کاهش یافت و در بسته سیاستی بانک‬

‫مرکزی سال ‪ 0811‬نرخ سود سپرده ها در محدوده ‪ 3‬تا ‪ 01‬درصد برای سپرده های کوتاه‬

‫مدت و درازمدت تعیین شد‪.‬‬

‫‪13‬‬
 ‫آزادسازی نسبی نرخ بهره و عملکرد بانکهای خصوصی ‪ -‬موسی غنی نژاد‬

‫بانکهای خصوصی به رغم محدودیتهای فراوانی که بر آنها اعمال می شد توانستند با جذب‬

‫مشتریان بازار غیر رسمی ‪ ،‬نرخهای بسیار باالی وامها را تعدیل کنند و ریسکهای سپرده‬

‫گذاران را به شدت کاهش دهند‪ .‬از طرف دیگر ‪ ،‬رقابت این بانکها با بانکهای دولتی از طریق‬

‫عرضه خدمات بانکی متنوع با کیفیت باال موجب تغییر رفتار بانکهای دولتی شده و در کل نظام‬

‫بانکداری بهبود چشمگیری در جهت رضایتمندی بیشتر مشتریان ایجاد کرد‪ .‬مکانیسم این‬

‫تحول مثبت را باید در منطق رقابتی حاکم بر بانکهای خصوصی جستجو کرد که هیچ ابزاری‬

‫غیر از جلب رضایت مشتری برای موفق شدن نداشتند‪ .‬اما همانگونه که انتظار می رفت منطق‬

‫رقابت به مذاق دولتمداران خوش نیامد و ترمز ها برای توقف این پیشرفت کشیده شد‪.‬‬

‫رقابت که موتور محرکه هر گونه پیشرفت اقتصادی است وموجبات رضایتمندی هر چه بیشتر‬

‫مصرف کنندگان را فراهم می آورد تنها در چارچوب مکانیسم بازار آزاد امکان پذیر است‪ .‬اگر‬

‫بنا باشد که دولت هم قیمت وهم کیفیت محصوالت را معین کند دیگر سخن گفتن از رقابت‬

‫بی معنا خواهد بود‪ ،‬هر چند که بنگاههایی با مالکیت خصوصی هم مجاز به فعالیت باشند‪.‬‬

‫درست است که امروزه در همه جای دنیا پول‪ ،‬به نوعی به کاالی دولتی تبدیل شده است و‬

‫بانکهای مرکزی در تعیین مقدار عرضه وقیمت تا حدود زیادی ‪ ،‬حد اقل در کوتاه مدت ‪ ،‬تاثیر‬

‫گذارند و در عمل نیز مداخله می کنند ‪ ،‬اما در صورتی که این مداخالت با نادیده گرفتن کامل‬

‫واقعیات ارزش زمانی پول انجام شود‪ ،‬نتایج نا منتظر و بسیار نا خوشایندی به پیش می آید‪.‬‬

‫زمانی که بانک مرکزی ایران اعالم می کند که نرخ حقیقی سود (تسهیالت و سپرده ها) منفی‬

‫است باید نتایج عینی ناشی از ادامه این وضع و سیاستگذاری متناسب مترتب بر آن را نیز اعالم‬

‫کند‪ .‬نرخ سود حقیقی منفی که خود ناشی از سیاستهای پولی ناظر بر کاهش دستوری نرخ‬

‫‪14‬‬
 ‫آزادسازی نسبی نرخ بهره و عملکرد بانکهای خصوصی ‪ -‬موسی غنی نژاد‬

‫سود اسمی بانکی است ‪ ،‬به معنی انتقال نا موجه ونامنصفانه دارایی سپرده گذاران به وام‬

‫گیرندگان ‪ ،‬تشکیل رانتهای گسترده ‪ ،‬فراهم شدن شرایط بالقوه فساد وویژه خواری ‪ ،‬تخصیص‬

‫غیر بهینه منابع وباالخره ‪ ،‬توسعه بیش از پیش بازار غیر رسمی پول است‪ .‬بانکهای خصوصی‬

‫در شرایط فعلی که ملزم به رعایت نرخهای دستوری همانند بانکهای دولتی هستند وبعالوه‬

‫تضییقات دیگری مانند ممنوعیت حساب پشتیبان بر آنها تحمیل می شود ‪ ،‬دیگر توان رقابت با‬

‫بازار غیر رسمی پول را ندارند و همه دستاورد های آنها در این خصوص رو به افول گذاشته‬

‫است‪ .‬به سخن دیگر ‪ ،‬همه بانکهای خصوصی در حال تبدیل شدن به شعبه های بی خاصیت‬

‫بانکداری دولتی هستند و کل سیستم بانکداری در وضعیت بازگشت به دوره ماقبل بانکداری‬

‫خصوصی است‪.‬‬

‫ج ‪ -‬نرخ بهره و عملکرد اقتصادی‬

‫سیاستهای سرکوب مالی و کاهش دستوری نرخ بهره ‪ ،‬بدون توجه به واقعیتهای اقتصادی به ویژه‬

‫تورم ‪ ،‬با شدتی بیش از پیش از سال ‪ 0833‬به بعد دنبال شد‪ .‬این سیاستهای ناموجه ‪ ،‬طبق‬

‫معمول ‪ ،‬به بهانه حمایت از تولید و باال بردن رشد اقتصادی صورت می گیرد ‪ ،‬اما در عمل نتیجه‬

‫کامال معکوس به بار می آورد‪ .‬ظاهرا این تصور نادرست که به صرف گسترش اعتبارات ‪ ،‬افزایش‬

‫نقدینگی و کاستن از هزینه پول می توان رشد اقتصادی را افزایش داد ‪ ،‬راهنمای عمل‬

‫سیاستگذاران اقتصادی در سالهای اخیر بوده است‪ .‬در جدول شماره ‪ 1‬نتیجه این سیاستها را در‬

‫شش سال گذشته می توان مشاهده کرد‪ .‬افزایش شدید نقدینگی و کاهش چشمگیر نرخهای بهره‬

‫بانکی ‪ ،‬در نیمه دوم دهه ‪ ، 0831‬نه تنها به رشد اقتصادی شتاب بیشتری نداد بلکه موجب افت‬

‫بی سابقه آن از سال ‪ 0833‬به بعد شد‪ .‬این پدیده را چگونه می توان توضیح داد؟‬

‫‪15‬‬
 ‫آزادسازی نسبی نرخ بهره و عملکرد بانکهای خصوصی ‪ -‬موسی غنی نژاد‬

‫واقعیت این است که وامهای ارزان قیمت بانکی عمدتا در دسترس تعداد اندک شمار بنگاههای‬

‫بزرگ که اغلب دولتی ‪ ،‬شبه دولتی و ناکارآمد هستند ‪ ،‬قرار می گیرد و آنچه نصیب فعاالن‬

‫بخش خصوصی می شود وامهایی با عقود مشارکتی و با نرخهای باالتر است ‪ ،‬البته اگر ناگزیر از‬

‫مراجعه به بازار غیر متشکل پولی ‪ ،‬با نرخ بهره های گزاف ‪ ،‬در خارج از نظام بانکی نشوند‪.‬‬

‫توزیع اعتبارات ارزان قیمت میان بنگاههای ناکارآمد و زیان ده ‪ ،‬به جای تولید ثروت بیشتر و‬

‫رشد اقتصادی ‪ ،‬به افزایش تورم ‪ ،‬و در نتیجه ‪ ،‬کاهش قدرت خرید و افت رفاه مردم می انجامد‪.‬‬

‫سیاست پایین آوردن نرخ بهره عمال به معنای اعطای یارانه به ناکارآمدهای اقتصادی و تضمین‬

‫بقا و حتی تشویق آنها است‪ .‬باید دقت کرد که تامین مالی این یارانه های نامعقول و غیر‬

‫منصفانه ‪ ،‬از طریق زور گیری از سپرده گذاران بی دفاع انجام می پذیرد‪.‬‬

‫جدول ‪1‬‬
‫تحوالت برخی متغیرهای پولی و رشد اقتصادی در سالهای اخیر‬
‫‪1817‬‬ ‫‪1831‬‬ ‫‪1833‬‬ ‫‪1831‬‬ ‫‪1831 1831 1831‬‬
‫مهر‬
‫‪111‬‬ ‫‪181‬‬ ‫‪011‬‬ ‫‪031‬‬ ‫‪013‬‬ ‫‪11‬‬ ‫نقدینگی (هزار میلیارد تومان)‬
‫‪811‬‬
‫شش ماهه‬
‫‪11‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪03‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪81‬‬ ‫‪81‬‬ ‫رشد نقدینگی ‪%‬‬
‫‪01‬‬
‫مهر ‪0100‬‬ ‫‪0101‬‬ ‫‪0103‬‬ ‫‪1101‬‬ ‫‪0301‬‬ ‫‪0001‬‬ ‫‪0101‬‬ ‫نرخ تورم ‪%‬‬
‫دولتی ‪ 01‬خصو‬
‫‪0101‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪0101‬‬ ‫‪3-03‬‬ ‫‪3-03‬‬ ‫‪08‬‬ ‫نرخ سود سپرده های یکساله ‪%‬‬
‫‪03011‬‬
‫‪01‬‬ ‫‪03‬‬ ‫‪0301‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪03‬‬ ‫‪03‬‬ ‫‪03‬‬ ‫نرخ سود سپرده های پنجساله ‪%‬‬
‫دوساله ‪00‬‬
‫‪01‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪03‬‬ ‫نرخ تسهیالت عقود مبادله ای ‪%‬‬
‫بیشتر ‪01‬‬
‫شش ماهه‬
‫‪---‬‬ ‫‪---‬‬ ‫‪---‬‬ ‫‪303‬‬ ‫‪303‬‬ ‫‪301‬‬ ‫رشد اقتصادی ‪%‬‬
‫‪108‬‬
‫ماخذ ‪ :‬نماگرهای بانک مرکزی ‪ ،‬شماره های ‪ 11‬تا ‪ 31‬؛ بسته سیاستهای پولی‪ ،‬اعتباری و نظارتی بانک مرکزی ‪.0811‬‬

‫‪16‬‬
 ‫آزادسازی نسبی نرخ بهره و عملکرد بانکهای خصوصی ‪ -‬موسی غنی نژاد‬

‫د‪ -‬نتیجه گیری و پیشنهاد‬

‫آزادسازی محدود نرخ بهره در اوایل سالهای ‪ ، 0831‬گرچه منحصر به بانکهای خصوصی تازه‬
‫پا بود و دیری هم نپایید ‪ ،‬اما تجربهای گرانبها و دارای نتایجی چشمگیر برای اقتصاد ایران به‬
‫شمار میآید‪ .‬در مدت پنج سال کل نظام بانکی متحول شد‪ ،‬بازارهای پرریسک و پرهزینه در‬
‫بخش غیر متشکل پولی رو به افول نهاد‪ ،‬تعداد پرشماری از بنگاهها به وامها و خدمات با‬
‫کیفیت بانکی دسترسی پیدا کردند و نهایتا رشد اقتصادی رو به افزایش گذاشت‪ .‬متاسفانه از‬
‫نیمه دوم دهه ‪ ،0831‬با نادیده گرفتن این دستاوردها‪ ،‬سیاست پولی به کلی تغییر یافت و به‬
‫جای اتکا به بازار رقابتی‪ ،‬نرخگذاری دولتی با شدت و حدتی بیش از پیش در دستور کار قرار‬
‫گرفت‪ .‬نتیجهای که از این تغییر سیاست عاید اقتصاد ما شد افزایش شدید نقدینگی‪ ،‬تورم و‬
‫افول بیسابقه رشد اقتصاد ملی بود‪ .‬هرچند تصور اینکه به چه دلیل این تغییر مسیر شگفت‬
‫انگیز صورت گرفت برای تحلیلگران اقتصادی مشکل است ‪ ،‬اما در هر صورت ‪ ،‬به نظر میرسد‬
‫که سیاست سازگار با اهداف سیاستهای کلی اصل ‪ 11‬قانون اساسی ‪ ،‬اهداف چشم انداز و به‬
‫طور کلی رشد شتابان اقتصادی در گرو کنار گذاشتن سیاستهای مداخله جویانه دولتی و روی‬
‫آوردن به بازارهای آزاد رقابتی است‪ .‬سیاستگذاران پولی باید بپذیرند که با دستورات حکومتی‬
‫ارزش اقتصادی زمان را نمی توان تغییر داد‪ ،‬تنها نتیجه چنین دستوراتی تخصیص غیر بهینه‪،‬‬
‫اتالف منابع و اجحاف به کسانی است که مانند سپرده گذاران اسیر بازار انحصاری بانکیاند‪.‬‬

‫در شرایطی که به هر دلیل‪ ،‬نتوان آزادسازی بازار پولی را محقق ساخت‪ ،‬بهتر است‬
‫سیاستگذاران تالش ورزند نرخ گذاریهای خود را با در نظر گرفتن شرایط واقعی اقتصادی‪ ،‬به‬
‫ویژه نرخ تورم‪ ،‬انجام دهند تا حد اقل از دامنه خسرانها و بیعدالتیها کاسته شود‪.‬‬

‫‪17‬‬