Универзитет “Св.

Кирил и Методиј” – Скопје

Филозофски факултет – Скопје
Институт за безбедност, одбрана и мир

Семинарска работа по предметот Теории на мирот

Тема: Стратегии за управување со конфликти

Ментор: Кандидат:

проф. д-р. Лидија Георгиева Сара Трајковска

бр. на досие: 25434/20

Скопје, мај 2021 година

 Стратегии за управување со конфликти 2021

Содржина

Вовед..............................................................................................................................................3
1. Поим за конфликт................................................................................................................4
2. Видови конфликти...............................................................................................................5
2.1.Внатрешен вооружен конфликт....................................................................................5
2.2.Меѓународен вооружен конфликт.................................................................................5
2.3. Тероризам.........................................................................................................................6
3. Стратегии за управување со конфликтите....................................................................6
3.1. Справување со конфликтот..........................................................................................6
3.2. Превенција на конфликтот............................................................................................8
3.3. Решавање на конфликтот.............................................................................................8
3.4. Интервенција од трета страна.....................................................................................9
3.4.1. Медијација..................................................................................................................9
3.4.2. Арбитража................................................................................................................10
3.4.3. Помирување.............................................................................................................11
3.4.4. Преговарање............................................................................................................11
4. Справувањето со конфликти и ООН.............................................................................12
Заклучок.......................................................................................................................................14
Користена литература.............................................................................................................15

2
 Стратегии за управување со конфликти 2021

Вовед

Во нашето општество, во секојдневниот живот постои натпревар над

различни интереси, цели, идентитети, вредности или норми кои честопати
изгледаат некомпатибилни, предизвикувајќи конфликти. Конфликтот е неизбежен
дел од животот и нашиот развој. Секој од нас поседува свои сопствени мислења,
идеи и множества верувања. Имаме свои начини на гледање на работите и
постапуваме според она што мислиме дека е соодветно. Оттука, ние често се
наоѓаме во конфликт во различни сценарија; може да вклучува други индивидуи,
групи на луѓе или борба со нашето сопствено јас.

Секој конфликт си има свои позитивни и негативни страни, во зависност од

различни фактори. Сепак, постои мислење дека конфликтот е лош феномен полн
со нарушувања, ако го земеме предвид конфликтот (без разлика дали е
интраперсонален или меѓучовечки), можеме да видиме дека тој придонесува за
појава на напнатост и негативни емоции, со што тој не носи во ментална состојба
на релаксација. Но понекогаш, конфликтите придонесуваат за создавање на
позитивни односи и за подобрување на лошите односи, бидејќи многу често
можеме да воспоставиме добри работни односи само преку разговори, дискусии и
дебати. Олеснувачите со управување со конфликти го подобруваат квалитетот и
ефикасноста на комуникацијата во групата и ги опремуваат учесниците со
вештини за управување со конфликти.

3
 Стратегии за управување со конфликти 2021

1. Поим за конфликт

Зборот „конфликт“ потекнува од латинскиот збор „conflictus“ што

подразбира: 1. судир, спор, расправија; 2. борба, војна, вооружен судир.

Постојат различни начини да се дојде до дефиниција за конфликт. Може да

се опише како несогласување меѓу групи или индивидуи кои се карактеризираат
со антагонизам и непријателство. Ова обично се поттикнува од противењето на
една партија на друга, во обид да се постигне цел различна од онаа на другата
страна. Елемените вклучени во конфликтот имаат различни начела и вредности,
со што се овозможува таков конфликт.

Во дефинирањето на поимот конфликт се развиени повеќе теории од кои

како најзначајни се издвојуваат теориите на личноста и функионалистичката
теорија. Конфликт, во теориите на личноста обично е сметан за состојба на
нелагодност или стрес причинет од лично доживување на две или повеќе желби
односно потреби кои се инкопатабилни. Според оваа теорија, неприлагодувањето
на личноста е резултат на спротиставени пориви кои ја блокираат личноста од
здобивање со задоволителна состојба на дејствија во еден релативно долг
период.За разлика од теоријата на личноста, Функционалистичката теорија ги
набљудува општествените судири (конфликти) како појава на патологија во
општеството, која според својата природа е привремена, претежно од надвор
предизвикана, во суштина страна на социјалниот систем на кој заедничкиот
нормативно-вредносен сисем го прави во основа хармоничен.

Сето ова претставува солидна основа за дефинирање на конфликтот како

„состојба во која што најмалку два актери или нивни претставници се обидуваат
да ја остварат нивната перцепција на взаемно некомпатабилни цели со
подривање на способноста за дејствување на другите.“

Конфликтот доаѓа природно; судирот на мислите и идеите е дел од

човечкото искуство. Точно е дека може да биде деструктивно ако не се
контролира. Сепак, не треба да се гледа како нешто што може да предизвика само

4
 Стратегии за управување со конфликти 2021
појавување на негативни работи. Тоа е начин да се дојде до позначајни
реализации кои секако можат да бидат корисни за вклучените лица. Овие
позитивни резултати може да се постигнат преку ефективно спроведување на
решавање на конфликти. Конфликтот може да се сфати како можност за учење и
разбирање на нашите разлики. Сите можеме хармонично да живееме и покрај
конфликтите, сè додека знаеме како одговорно да управуваме со овие борби.

2. Видови конфликти

Ако конфликтите ги класифицираме како судири, несогласувања меѓу

организации,групи,држави или нации, најприфатена е поделбата од Лондонскиот
институт за стратегиски истражувања The Military Balance во која конфликтите
можеме да ги поделиме како:

2.1.Внатрешен вооружен конфликт

Внатрешен вооружен конфликт се однесува на ситуација на насилство што

вклучува долготрајни вооружени конфронтации помеѓу владините сили и една или
повеќе организирани вооружени групи, или помеѓу самите такви групи, кои
произлегуваат на територијата на една држава.Постоењето на внатрешен
вооружен конфликт предизвикува примена на меѓународното хуманитарно право
(МХП), познато и како закон за вооружен конфликт, кој поставува ограничувања за
тоа како страните можат да спроведат непријателства и ги штити сите лица
погодени од конфликтот

2.2.Меѓународен вооружен конфликт

Меѓународен вооружен конфликт се јавува кога една или повеќе држави

прибегнуваат кон вооружена сила против друга држава, без оглед на причините
или интензитетот на оваа конфронтација.. Последица за одредување дали постои
меѓународен конфликт е да се праша „дали има конфликт помеѓу државите што

5
 Стратегии за управување со конфликти 2021
доведе до интервенција на вооружените сили?“ Обемот и времетраењето на
конфликтот не е важен; ниту е важно дали имало формално објавување на војна.
Доколку има конфликт помеѓу државите што доведе до интервенција на
вооружените сили, постои меѓународен вооружен конфликт.

2.3. Тероризам

Тероризмот во литературата е претставен како незаконско користење на

сила и насилство од страна на поединци или групи кои имаат директна врска со
странските сили или пак, чии активности ги преминуваат националните граници,
насочени кон лица или објекти со цел да ги заплаши или да го принуди
населението или било кој сегмент од општеството во остварување на своите
политички или општествени цели. Тероризмот во суштина претставува
криминална повреда на скоро секој национален или меѓународен правен кодекс.

3. Стратегии за управување со конфликтите

3.1. Справување со конфликтот

Справувањето со конфликтите е најдобро разбрано како секој обид да се

контролира или ограничи одреден конфликт меѓу политички мотивирани актери
кои работат во државата или на ниво на суб-држава, обично преку употреба на
сила и принуда, различни форми на преговори или вклучување на трета страна.
Управувањето со конфликтите е централно засегнато со превземање тековни
активности за конфликтот да е помалку штетен за страните вклучени во него.
Целта на управувањето со конфликтите е да се одрече победата на агресорот т.е
да се намали самото влијание на агресијата.

Пристапите за справување со конфликти се оние кои се користат кога

изгледите за решавање на конфликтите изгледаат далеку, но динамиката на
самиот конфликт бара нешто што треба да се превземе. Во случаи кога
ескалацијата или интензивирање на конфликтот се чини веројатно во отсуство на

6
 Стратегии за управување со конфликти 2021
каков било управувачки орган, тогаш трети страни можат да го запрат бранот на
ескалација на бројни начини.

Генерално се разликуваат следните стратегии за справување со конфликтите:

1. Избегнување на конфликтот (conflict avoidance)

2. Превенција на конфликтот (conflict prevention)
3. Решавање на конфликтот (conflict settlement)
4. Разрешување на конфликтот (conflict resolution)

Спречувањето конфликти претставува различна работа за различни луѓе и

имаме повеќе дефиниции за спречувањето. За време на Студената војна,
многумина од практичарите и академците сметаа дека превентивната акција е
синоним со превентивни удари. По Студената војна, ова се смени и
превентивните мерки добија ново значење и акцентот беше насочен кон мирно
решавање на споровите. Кога станува збор за развој на концептот на превенција
од конфликти, Андерс Бјурнер истакнува дека спречувањето конфликти е
прилично нова под-култура на студии за безбедност и надворешна политика. Ова
во извесна смисла е точно, но едно треба да се забележи, односно дека тоа е
под-култура со долга историја.

Спречувањето конфликти често се дели на две категории: директни превенција

и структурна превенција. Што се однесува на директната превенција на конфликти
имаме мерки насочени кон спречување на краткорочни, честопати непосредни
конфликти, ескалација на потенцијален конфликт и сл. Структурната превенција
се фокусира на повеќе долгорочни мерки што се однесуваат на основните
причини за потенцијален конфликт заедно со потенцијално ескалирачки и
предизвикувачки фактори. Помош за економски развој или зголемено политичко
учество се примери на структурна превенција, додека испраќањето на медијатор
или повлекувањето на воените сили се примери за директна превенција.

7
 Стратегии за управување со конфликти 2021
3.2. Превенција на конфликтот

Превенција на конфликтот и е дефинирана како серија од политика и акции и

инструменти креирани 1) или да спречат предвиден, можеби неминовен почеток
на насилсвото, или 2) да го спречат повторувањето на насилството откако тоа
било запрено или 3) да ја спречат неговата понатамошна ескалација, откако тоа
било ставено под контрола.

Превенцијата на конфликти е концепт кој поддржува бројни стратешки политички

акции кои се обидуваат да го спречат избувнувањето, ескалацијата или враќањето
на насилниот конфликт. Превентивната дипломатија и превентивното воено
распоредување се двете главни области на решителна акција и во секоја
категорија постојат варијации. Превентивната дипломатија може да вклучи
испраќање на дипломати од висок ранг од регионална или од меѓународна
организација или од држава во конфликтната зона за са им помогнат на страните
да ги променат перцепциите и да превземат деескалаторни мерки во конфликтот
во кој се вмешани. Државите и меѓународните организаци не се единствените
актери: невладините организации, религиозните организации и еминенти
личности кои делуваат самостојно, но и во координација со други, може да ја
имаат истата цел. Без разлика на актерот или нивото на инволвираност, главното
средствое преговарањето или посредувањето. Превентивното воено
распоредување, исто така, има серија можни конфигурации кои се протегаат од
хуманитарна заштита, набљудување и мониторинг на демилитаризацијата,
известување за кршење на човекови права, придружување при враќање на
раселени лица, како и распоредувања на борбени групи заради одвраќање на
вооружениот конфликт или спроведување на условите за мировен договор или
друг мандат.

3.3. Решавање на конфликтот

8
 Стратегии за управување со конфликти 2021
Решавањето на конфликти се однесува на процеси на отстранување на
напнатоста помеѓу државите или нивно одржување на нивоа во согласност со
континуираното мирно извршување од страна на државите кон нивните цели
(индивидуални или колективни). Студијата за меѓународно решавање на
конфликти не може да се сведе на детална студија за донесување одлуки, дури и
ако можеме да ги добиеме сите информации, сфаќања, толкувања и
алтернативни избори што им се достапни на носителите на одлуки. Одлуките
честопати се длабоко релевантни за конфликтот, но ваквите одлуки се само дел
од контекстот и содржината на конфликтот и неговото решавање. Деталните
студии за донесување одлуки имаат два сериозни недостатоци: тие вклучуваат
бесконечно и честопати бесплодно натрупување детали и може да ги изгубат од
вид важните фактори со концентрација на пријавени или познати одлуки.
Целосното соѕвездие на околности што претставува конфликт е оперативно дури
и ако носителите на одлуки не постапуваат и не се свесни за сите околности. Да
се смета таквата неактивност и несвесност како нивна одлука, се разбира, само ќе
го измисли целиот пристап.

3.4. Интервенција од трета страна

3.4.1. Медијација

Медијацијата е доброволен процес на соработка каде што поединци, групи или

држави кои имаат судир едни со други ги идентификуваат проблемите, развиваат
опции, разгледуваат алтернативи и развиваат консензуален договор. Обучените
медијатори ја олеснуваат отворената комуникација за да ги решат разликите на
неспорен, доверлив начин.

Централните цели на медијацијата се:

 Намалување на пречките за комуникација помеѓу учесниците;

 Одговарање на потребите на сите вклучени;

9
 Стратегии за управување со конфликти 2021
 Максимизирање на откривањето на алтернативи;
 Помагање на учесниците да постигнат своја резолуција;
 Обезбедување докажан модел за решавање на конфликти во иднина.

Медијацијата треба да се разгледа кога претходните обиди за решавање на

конфликтите не успеале или кога на луѓето им е потребна помош од трети страни
во соочување со прашања. Тоа е алтернатива за поднесување официјални
обвиненија.

Медијацијата е средство за решавање на споровите без прибегнување кон

парница или други спротивставени начини на справување со конфликтите. Со
барање на „win-win“ решение, прифатливо за обете страни, медијацијата
промовира подобро разбирање меѓу споровите. Исто така, чини помалку,
резултира со потрајни договори отколку парница и може да се користи за
емоционално чувствителни спорови каде што другите форми на решавање
конфликти се несоодветни.

3.4.2. Арбитража

Арбитражата е вонсудски механизам преку кој можат да се решат

конфликтите. Тоа е спорен процес, кој се води според принципот на партиска
автономија. Ова значи дека страните во конфликтот одлучуваат дали сакаат
нивниот спор да се реши преку арбитража. Така, арбитрите го добиваат своето
овластување единствено од страните. Страните можат слободно да го изберат
местото (седиштето) на арбитража, и тоа често го прават преку договорна
клаузула пред да се појави спор. Арбитражните процеси се свикуваат на ад хок
основа, а страните влијаат врз составот на арбитражниот панел и / или изборот на
одреден арбитар. Страните ги одредуваат „правилата на игра“, или со самото
дизајнирање на процесот или со избирање на арбитражно место. Во вториот
случај, страните се согласуваат да ги користат постојните институции, кои

10
 Стратегии за управување со конфликти 2021
обезбедуваат капацитети и збир на донесени правила што го регулираат
процесот.

Во повеќето случаи, арбитражните одлуки се убедливи, конечни и

обврзувачки. Сепак, може да се случи неуспешната странка да ја оспори
наградата со тврдење дека арбитрите ја пречекориле својата моќ или со тврдење
дека не можат да бидат обврзани со странска одлука. Во мал број случаи,
националното законодавство за арбитража дозволува право на жалба.

3.4.3. Помирување

Идеално помирување спречува, еднаш и засекогаш, употреба на минатото

како семе на обновен конфликт. Го консолидира мирот, го крши циклусот на
насилство и ги зајакнува нововостановените или повторно воведени демократски
институции. Како операција наназад, помирувањето носи лично заздравување на
преживеаните, на репарација на неправдите во минатото, градење или обнова на
ненасилни односи меѓу поединци и заедници и прифаќање од страна на
поранешните страни во конфликт на заедничка визија и разбирање за минатото.
Во својата напредна димензија, помирувањето значи овозможување на жртвите и
сторителите да продолжат со животот и, на ниво на општеството, воспоставување
на цивилизирано политичко дијалог и соодветно споделување на моќта.

3.4.4. Преговарање

Преговорите се вообичаен начин луѓето да ги решат проблемите и да се

справат со конфликтите. Тоа се случува кога луѓето сакаат да разговараат едни со
други за да најдат решение за проблемот. Понекогаш преговорите се многу
неформални и се случуваат во секојдневни ситуации. Може да биде и формален
метод за решавање на конфликти што се користи за решавање на меѓучовечки,
меѓугрупни и меѓудржавни конфликти.

Преговарање:

11
 Стратегии за управување со конфликти 2021
 се случува кога има проблем, судир на интереси или заедничка загриженост
меѓу страните;
 е соодветно кога страните имаат помалку или повеќе рамнотежа на моќта,
затоа што секоја група има нешто што другата сака;
 бара од страните да ги идентификуваат прашањата за конфликт, да се
едуцираат едни со други за нивните потреби и интереси, да излезат со
можни опции за решавање и да се ценкаат околу условите на конечниот
договор.

4. Справувањето со конфликти и ООН

Постојат напори насочени кон спречување конфликти, предводени од ООН,

каде што преку нејзините агенции создадоа главна цел - справување на
конфликтите кога тие се јавуваат. На Советот за безбедност на ООН, создаден по
Втората светска војна, сè уште активно се обраќа за насилни конфликти за да се
осигура дека тие се содржани и спречени. Така, се добива групи за создавање и
градење на мир. Всушност под ангажманите на ООН , агенциите на ООН го носат
товарот на сите насилни конфликти во светот, според она што е достапно во
литературата. Советот за безбедност на ООН ги добива сите извештаи на
годишно ниво во врска со вооружени конфликти и како се влијае врз населението
преку пратеници назначени од генералниот секретар на ООН. Испраќа специјални
мисии во преговарање со страните зафатени во конфликти и организира војска во
интервенирање, или едноставно е овластен за воспоставување и одржување мир
во погодените држави. ООН организира повеќето групи да реагираат на
конфликти и мобилизираат ресурси преку земјите-членки па се до справување со
конфликтите на глобално ниво.

Постојат и регионални и национални ангажмани за тесна соработка со ООН

Седиштето, како што е Советот за мир и безбедност при Африканската унија,
Совети во Азија и сл. Заедно со овие групи, се добива граѓанско општество со
организации, како што се Глобално партнерство за спречување на вооружени

12
 Стратегии за управување со конфликти 2021
конфликти. Исто така имаат институти во Европа, Америка, Азија и Африка кои
преземаат студии каде што има следење на конфликтите од секаков вид. Овие
напори се за обезбедување на витални информации за информирање на јавноста
за напорите што ги имаат многу институции и што поточно организациите прават
да се справат со конфликтите или да ги спречат. Слично на тоа, има и такви исто
така, напори за подигање на свеста насочени кон погодените заедници за да се
справат со конфликтите, најчесто предводени од групи како што е Глобалното
партнерство за спречување вооружени конфликти. Додека многу се работи за да
се одговори на вооружен конфликт кога ќе се појави, истото е не е точно со
превенција, ситуација која е признаена од агенциите на ООН за справување со
конфликти. Ова се припишува на клучните фактори, како што е недостаток на
ресурси па тогаш самата превенција е скапа, бидејќи мнозинството држави
особено неразвиените веројатно ќе доживеат конфликти, поради долгогодишно
занемарување на човечкиот развој.

Сепак, имајќи ги во предвид повеќекратните фактори кои предизвикуваат

конфликти, не постои единствен пристап за да се спречи конфликти. Така, што
доведува до препорака од некои автори дека, по ред за да се спречат
конфликтите, потребна е соодветна дијагноза за развој на соодветни алатки за
справување на идентификуваните проблеми. Овие групи препорачуваат насочени
студии и развој на индикатори кои формираат приоритет за дејствување. Ова
вклучува, идентификување на видот на животна средина, училишта, здравствени
установи, куќи во кои живеат луѓе, структура на население, неформалната
природата на бизнисот во одредени земји, состојбата на патиштата или општата
инфраструктура. Сите овие треба да се соберат и да бидат дел од активностите
што треба да се преземат со цел да се спречат конфликти кога информациите се
собрани и критичните прашања што треба да се решат идентификувани. Така,
треба да се постави соодветна дијагноза за да се реагира соодветно и да се
очекува резултати. Тука постојат и стратегии, како што се подигање на свеста,
застапување, градење мир и други, кои стануваат соодветни за спречување на
конфликтите.

13
 Стратегии за управување со конфликти 2021

Заклучок

Конфликтите (во било кој вид да се) продолжуваат да предизвикуваат смрт,

раселување и страдање од огромен обем. Во моментов се случуваат бројни
вооружени конфликти низ целиот свет, вклучително и оние што вклучуваат
конфликти во една држава (внатрешни вооружени конфликти) и оние кои
вклучуваат вооружени сили од две или повеќе држави (меѓународни вооружени
конфликти)

Конфликтот драматично ги менува животите на сите луѓе кои живеат во

земјата во која е активен одреденвооружен конфликт. Војната е секогаш избор и
секогаш е лош избор. Тоа е избор што секогаш води кон повеќе војна. Не е мандат
во нашите гени или во нашата човечка природа. Тоа не е единствениот можен
одговор на конфликтите. Ненасилното дејствување и отпор е подобар избор затоа
што деферира и помага во решавање на конфликтот. Но, изборот за ненасилство
не смее да се чека додека не избие конфликт. Мора да биде вграден во
општеството: вграден во институции за предвидување на конфликти, медијација,
пресуда и мир. Мора да се вгради во образованието во форма на знаење,
перцепција, верување и вредности - накратко, култура на мир. Општествата
свесно се подготвуваат однапред за одговор на војната и така ја одржуваат
несигурноста.

За да има мир во светот, во овој случај кога би размислувале паметно,

потребно ни е само да ја прочитаме поговорката “Подобро да се спречи, отколку
да се лечи”. Превенцијата не само што спасува животи, туку е и помалку
нарушувачки кон сите сфери во животот, поевтино е и многу полесно отколку да
се лекува. Еднаш ако избувне, крајно тешко и скапо е да се заврши граѓанската
војна. Поради тоа, сите проблеми што ги имаат луѓето, тие треба да се потрудат
да ги решат на мирен начин и без насилство за да има мир и безбедност за нив и
за целата држава.
14
 Стратегии за управување со конфликти 2021

Користена литература

 Котовчевски Митко, Современ Тероризам, Македонска Цивилизација, 2003

година;
 Трајан Панев, Трајан Гоцевски, Синиша Даскаловски, Основи на
дефендологија, Штип 2003 година;
 Марина Митревска, Антон Гризолд, Владо Бучковски, Ентони Ванис,
Превенција и менаџирање на конфликти - Случај Македонија - , Скопје 2003
година
 2 important methods of conflict resolutions between nations Достапно на:
https://www.shareyouressays.com/knowledge/2-important-methods-of-conflict-
resolution-between-nations/113160 ;
 International conflict resolution Достапно на: https://www.encyclopedia.com/social-
sciences/applied-and-social-sciences-magazines/international-conflict-resolution ;
 Conflict and Conflict Resolution Достапно на: http://nopeacewithoutjustice.com/wp-
content/uploads/2017/06/Conflict-CR-in-Encyclopedia-of-GS.pdf ;
 The structure of international conflict management: An analysis of the effects of
intractability and mediation Достапно на:
https://www.gmu.edu/programs/icar/ijps/vol4_1/bercovitch.htm ;
 Strategies to prevent conflict before they occur Достапно на:
https://www.ispcan.org/wp-content/uploads/2017/03/Dr__Onyangos_Presentation_a.pdf
;
 Mediation Достапно на: https://www.gdrc.org/u-gov/mediation-define.html ;
 Arbitration Достапно на: https://www.beyondintractability.org/essay/arbitration ;
 Conflict and negotiations Достапно на:
https://saylordotorg.github.io/text_organizational-behavior-v1.1/s14-conflict-and-
negotiations.html ;
 Negotiate to resolve conflict Достапно на:
https://www.accord.org.za/lessons/negotiate-to-resolve-conflict/ ;
 Third part conslultation: a method for the study and resolution of conflict
Достапно на: https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/002200277201600105 ;

15