Biseda letrare

Tema: Komedia hynore

Lloji: Poem alegorike-didaktike

Periudha: Nismetari i Rilindjes

Autori: Dante Aligeri

Punoi: Leonel Xhixha

Pranoi: Zysh Albana Dervishleri

 Dante Aligeri
Dante Aligeri lindi ne maj te vitit 1265 ne Firence, e cila ne ate kohe ishte e permendur per
bagetine dhe per jeten e gjalle kulturore. Nje moment kulmor ne jeten e Dantes eshte takimi me
Beatricen, kur ishte 9 vjece. Ne rini Dantja e takon prap Beatricen, tek e cila tashme te misheruar
hirin e bukurise hyjnore. Papritmas, Beatricja vdes, por djaloshi e ruan perjete te gjalle ndjenjen
e dashuris pakufi per te. Deshmohet se ne 1300 Dantja luante nje rol te rendesishem ne jeten
politikete Firences, cka i shkaktoiplot kokecarje e madje, kur ne pushtet erdhen kundershtaret e
tij politik, ato e denuan me syrgjyn te perjetshem. Po te kthehej ndonjehere ne Firence, do te
digjej ne fushen e druve, bashke me te bijen. Ne fillim Dantja u end duke kerkuar strehim politik
sa ne nje qytet te tjetrin, kurse ne vitet e fundit te jetes ishin te qeta per te. Ai vdiq ne Ravene me
1321, mbasie perfundoi plotesisht Komedin Hyjnore.
Veprat me kryesore te Dantes jane:
Jeta e re (1292-1293), vargje lirike te shoqeruara me komente ne proze, eshte vepra e pare e
Dantes. Poeti ja kushton vepren et tij vashes me emrin Beatrice. Rima eshte vellimi I dyte poetik
dhe dallohet per stilin me te perpunuar e me rigoroz. Ne kete vellim perfshihen poezi se kohes se
rinis dhe mergimit, deri ne castin ku forcat e Dantes perqendrohen tek Komedia Hynore. Mbi
gjuhen vulgare(1303-1304, veper e paperfunduar), Gostia (1304-1307, veper e paperfunduar)
dhe Monarkia i9 cili ishte nje traktak i gjate politik-shoqeror.
Tema
Ne vepren e Dantes kemi disa tema. Cdo teme ne vetvete do te trasferoj nje tip mesazhi. Ku ajo
me kryesorja eshte jeta reale e formesuar ne te pertejmen. Per formimin e kesaj jete te pertejme
ai mundohet te marr njohuri nga feja, filozofia e njeriut e cila eshte e destinuar te jete e njejte per
cdo person, ajo mund te thuhet shkurt nga kjo diagram lind-jeton-vdes. Gjithashtu ai mbeshtet
edhe tek morali njerezor, historia, mitologjia. Me ane te kesaj menyre Dante mundeson formimin
e nente ndarjeve ne ferr. Disa nga temat e tjera kryesore ishin:
Mekati, drejtesira, meshira, devotshmeria:
Ndërsa rrëfen një udhëtim nëpër ferr, Ferri i Dantes është në thelb një turne i të gjitha llojeve të
ndëshkimeve të ndryshme për mëkate të ndryshme. Ai është i mbushur me ndëshkime
spektakolare, të pabesueshme dhe groteske, por këto ndëshkime nuk kanë për qëllim thjesht të
pengojnë të tjerët nga mëkati. Poema e Dantes synon të tregojë se një ndëshkim i tillë është një
plotësim i mëkatit, duke e plotësuar ose "përsosur" atë. Kështu, të gjitha dënimet në vizionin e
Dantes për ferrin janë gjithmonë të përshtatshme, në një farë mënyre korrespondojnë me mëkatin
specifik që një person ka kryer.
Paganizmi kundra kristianizmit:
Poema epike e Dantes është padyshim një vepër thellësisht e krishterë. Dikush mund të habitet,
pra, kur zbulon se ajo është e mbushur me aludime për mitologjinë pagane dhe është e populluar
jo vetëm nga figura biblike, por edhe nga personazhe të mitit dhe historisë greke dhe romake.
Ndoshta personazhi më i rëndësishëm pas Dantes është, në fund të fundit, një pagan: Virgjili. Por
pavarësisht se sa e çuditshme mund të na duket kjo, kjo është në fakt një dukuri e zakonshme në
mesjetë (dhe më vonë në Rilindje), ku autorëve iu desh të gjenin mënyra për ta përshtatur
trashëgiminë klasike që ata nderonin dhe studionin në kulturën e tyre të krishterë. Dante e
realizon këtë me mjeshtëri në Ferr, dhe një nga tiparet më të dukshme të punës së tij është
përfshirja e motiveve klasike, pagane në një kornizë tërësisht të krishterë. Ai e bën këtë në disa
mënyra.

Idea
Ndermjet alegorise, Dantja do te shpreh mendimin e tij per jeten dhe sjelljen e njerezve ne toke, te cilet
vendosen ne boten e pertejme sipas mekateve etjer,
Subjekti
Ferri hapet me mbremjen e se Premtes se Madhe ne vitin 1300. Dantja po udhetonte ne pyllin e
erret, ne te cilin ka humbur rrugen. Ai e gjen rrugen e bllokuar nga tre kafshet: leopardi, luani
dhe ujku. Me friken e madhe Dantja kthehet ne pyll me shpejtesi, ku ai takon shpirtin e Virgjilit.
Dhe me pas ato nisin udhetimin e tyre ne ferr. Virgjili i tregon rrugen Dantes. Ne fillim ato
mberrijne ne Portat e Ferrit. Aty ato dalluan se shpirterat leviznin ne nje forme rrethi per dite te
tera. Dantje nga shkrimet e tij do te nenkuptoj se sa neveri dhe keqardhje i vinte per ato. Me pas
tregetari Charon i con ato pertej lumit Acheron, kufirin e vertet te ferrit. Rrethin e pare Limbo,
ndodheshin paganet, duke perfshire Virgjilin dhe shume poet, shkrimetar te tjere, te cilen vdiqen
pa e ditur krishtin. Ai takoi edhe Horacin, Ovidin, Lukanin. Me pas ato shkojne ne rrethine dyte,
i cili eshte i rezervuar per mekatine e epshit. Aty ai shikon perbindeshin Minos. Ne vazhdimesi ai
takon edhe Francesken, e cila i tregon historin e dashuris midis saj edhe vllait te burrit te saj. Në
Rrethin e Tretë të Ferrit, Grykësi duhet të shtrihet në baltë dhe të durojë një shi ndyrësie dhe
jashtëqitjesh. Në Rrethin e Katërt, Dashamirësi dhe Plangprishës janë bërë të sulmojnë njëri-
tjetrin me gurë gjigantë. Rrethi i Pestë i Ferrit përmban lumin Styx, një gropë kënetore, e
fëlliqur, në të cilën të zemëruarit kalojnë përjetësinë duke luftuar me njëri-tjetrin; Sulen shtrihet i
lidhur nën ujërat e Styx-it, duke u mbytur nga balta. Dante shikon Filippo Argentin, një ish-
armik i tij politik, dhe shikon me kënaqësi teksa shpirtrat e tjerë e bëjnë copë-copë njeriun.
Virgjili dhe Dantje me pas shkojne ne qytetin e Dis-it. Aty atyreve i hapen dyer nga demonet te
cilet ishin te detyruar nga Virgjili, i cili mberrinte nga parajsa.Rrethi i Gjashtë i Ferrit strehon
heretikët dhe atje Dante ndeshet me një udhëheqës politik rival të quajtur Farinata. Një luginë e
thellë të çon në Unazën e Parë të Rrethit të Shtatë të Ferrit, ku ata që ishin të dhunshëm ndaj të
tjerëve kalojnë përjetësinë në një lumë gjaku që vlon. Virgjili dhe Dante takojnë një grup
centaurësh, krijesa që janë gjysmë njeri, gjysmë kalë. Njëri prej tyre, Nessus, i çon në Unazën e
Dytë të Rrethit të Shtatë të Ferrit, ku ndeshen me ata që ishin të dhunshëm ndaj vetes
(Vetëvrasësit). Përbindëshi Geryon i transporton Virgjilin dhe Danten nëpër një humnerë të
madhe në Rrethin e Tetë të Ferrit, i njohur si Malebolge, ose "xhepat e këqij". Në Qeskën e Parë,
Panderers dhe Joshësit marrin kamxhik nga kamxhikët; në të dytën, Lajkatarët duhet të shtrihen
në një lumë feçesh njerëzore. Simoniacët në çantën e tretë varen me kokë poshtë në fondet e
pagëzimit, ndërsa këmbët e tyre digjen nga zjarri. Në Qeskën e Katërt janë Astrologët ose
Parashikuesit, të detyruar të ecin me kokën prapa, një pamje që e sjell Danten në keqardhje të
madhe. Në Qeskën e Pestë, Barratorët (ata që merrnin ryshfet) hyjnë në katran ndërsa demonët i
shqyejnë. Hipokritët në Qesen e Gjashtë duhet të ecin përgjithmonë në rrathë, të veshur me rroba
të rënda prej plumbi. Kaifa, prifti që konfirmoi dënimin me vdekje të Jezusit, shtrihet i kryqëzuar
në tokë; ndërsa ecin mëkatarët e tjerë e shkelin. Në Qeskën e Shtatë tmerruese, Hajdutët ulen të
bllokuar në një gropë nepërkash, duke u bërë vetë nepërka kur kafshohen; për të rifituar formën e
tyre, ata duhet të kafshojnë një tjetër hajdut me radhë. Në qeskën e tetë të rrethit të tetë të ferrit,
Dante i flet Uliksit, heroit të madh të epikave të Homerit, i dënuar tani për një përjetësi mes atyre
që janë fajtorë për vjedhjen shpirtërore (Këshilltarët e rremë) për rolin e tij në ekzekutimin e
hilesë së Kalit të Trojës. Në Qeskën e Nëntë, shpirtrat e Mbjellësve të Skandalit dhe Skizmit ecin
në një rreth, të prekur vazhdimisht nga plagët që hapen dhe mbyllen në mënyrë të përsëritur. Në
Qeskën e Dhjetë, Falsifikuesit vuajnë nga murtaja dhe sëmundje të tmerrshme. Virgjili dhe
Dante vazhdojnë në Rrethin e Nëntë të Ferrit përmes Pusit të Gjigantëve, i cili çon në një rënie
masive në Cocytus. Gjigandi Antaeus i merr Virgjilin dhe Danten dhe i vendos në fund të pusit,
në rajonin më të ulët të Ferrit. Në Kaina, Unaza e Parë e Rrethit të Nëntë të Ferrit, ata që
tradhtuan të afërmit e tyre qëndrojnë të ngrirë deri në qafë në akullin e liqenit. Këtu Dante
takohet me kontin Ugolino, i cili kalon përjetësinë duke brejtur kokën e njeriut që e burgosi në
jetë. Ne Ptolomea ata tradhetuan mysafiret, kurse ne Judeke ata arriten ne pjen me fundore te
ferrit. Ne fund te ferrit ato takojne Luciferin. Ai ndidhet ne fund te botes kur Zoti e hodhi nga
parajsa. Cco goje e Luciferit pertyp nje nga tre mekataret me te medhnj te botes. Virgjili e çon
Danten në një ngjitje në formën masive të Luciferit, duke u mbajtur për tufat e tij të ngrira të
flokëve. Përfundimisht, poetët arrijnë në Lethe, lumin e harresës, dhe udhëtojnë prej andej nga
Ferri dhe kthehen në Tokë. Ata dalin nga Ferri në mëngjesin e Pashkëve, pak para lindjes së
diellit.

Vecorite e ndertimit te vepres

Komedia Hynore eshte e ndare ne tre pjese te quajtura kantina. Tre kantinat ishin Ferri,
Purgatori, Parajsa. Cdo kantine kishte nje numer te caktuar , i cili ishte 33. Numrat e ndertimit te
vepres kane nje kuptim me vete per shembull sic eshte numri 33, ai shpreh moshen e vdekjes se
Krishtit. Mbi tre kantinat ndodhej Impireu, i cili ishte vezhguesi i tere kesaj ndertimi. Numri i
kengeve eshte njeqind, ngaqe per cdo kantin kemi 33 kenge por kemi dhe kengen hyrese Portat e
Ferrit. Numri njeqind simbolizon numrin e ashtuquajtur ”numri i bukur”. Kjo kuptohet pasi
katrori i numrit njeqind eshte numri dhjete, ku numri dhjete del nga mbledhja e e kater numrave
te pare. Pra 1+2+3+4=10. Gjithashtu numri tre ka nje kuptim me vete i cili eshte trinia e shenjte.
Vargu, gjithashtu ka nje bukuri te saj. Nderthurja e rimes dhe muzikaliteti i cili mundesohet nga
perdorimi i vargut te quajtur tercina. Ne tercine vargjet marrin formen A-B-A B-C-B C-D-C
dhe me rradhe. Kjo na tregon neve se cdo varge ka rendesin e saj ne veper dhe shume here ajo
krahasohet me tullat e pallatit

Ferri
Honi i ferrit i perbere nga nente rrathe, vjen duke u ngushtuar deri sa vjen ne fundin e tokes. Aty
ku ndodhet pika me e larget nga perendia , e cila e ka seline ne eternin qiellor. Ne fund te tij
gjendet mbethyer fort Luciferi. Sipas Dantes Luciferi qante njeherazi me gjashte syte e tij dhe
bluan papushim tre tradhtarit me te medhenj te historis, te cilet ishin Juda, qe tradhetoi krishtin
dhe Brutin dhe Kasin, qe tradhetuan Cezarin. Ne ferr shkonin ato persona qe ishin tradhetar. Ne
baze te gabimeve te tyre ato ndaheshin ne rrathet e tyre perkates. Rrathet me afer tokes tregojn
tradhetaret me te keqijte te historis dhe duke u larguar ato ndahen ne kategori te tjera. Shpirterat
e personave te cilet ndodhen ne ferr vertiten ne nje vorbull ere pergjithmone , pre ato jane te
denuar per jete aty.

Purgatori
Purgatori perfytyroheti perbere nga shtate rrathe ose shkalle. Ku ne secilin denohen shpirterat ne
baze te mekateve te tyre te cilat i kane bere ne jeten e tyre. Sipas fese kristiane, keto jane shtate
mekatet: krenaria, smira, idhnija, zymtia, koprracia, grykesia, epshi. Shpirterat e personave qe
ndodheshin ne purgator mund te kalopnin ne parajse pasi ato te kryenin “ demshperblimin” e tyre
ne purgator. Pra ndryshe nga ferri shpirterat mund te kalojne ne kantinen tjeter.

Parajsa
Parajsa perfytyrohet me 9 rrathe, te cilet vene ne levizje tri grupe qiejsh. Ketu vijne shpirterat e
virtytshem dhe cdo virtyt na vendin e tij perkates ne qiellin e tij. Qielin e nente nuk dallohet nga
ndonje virtyt por perfytyrohet nga mendja e zotit e cila eshte dashuria qe ai fal. Me energjine e
saj te vetvetishme, dashuria e zotit e ben te sillet qiellin e nente si me superior nga qiejt e tjere ne
parajse. Nga qielli i nente kalohet ne Trendafilin qiellor, prej ku Dantja sodit Impereun e perbere
nga rrathe engjellore, ne qender te te cileve ndodhet perendia.

Mendimi im per vepren

Vepra nga vet emrin poem alegorike-didaktike, ne kuptojme se nga kjo veper ne do te marrim
nje sasi te madhe te informacionit. Ajo vjen paksa e veshtire pasi ne te perdoret figura e aligorise
e cila e bene akoma me te veshtire kuptimin e pjeses. Por mua me pelqen si veper, pasi nga ajo
une kam kuptuar dhe mesuar edhe me shume rrethe temes se pjeses qe ishte nderthurja e botes
tokesore me ate te pertejmen. Disa nga ato jane: mendimet e botes se pertejmen , por edhe per
mendimet dhe filozofin e Dantes rreth botes se perjetshme. Gjithashtu kam mesuar edhe rreth
jetes dhe disa nga veprat e Dantes dhe kam mesuar edhe me shume rreth historis edhe filozofis,
moralit.