ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱՐԱՐ

ՀՐԱՄԱՆ

«08» նոյեմբեր 2019թ. No 47 - Ն

ԱՅՐՎԱԾՔԱՅԻՆ ՎՆԱՍՎԱԾՔՆԵՐԻ ԱՌԱՋՆԱՅԻՆ ԳՆԱՀԱՏՄԱՆ ԵՎ

ԱՌԱՋԻՆ ԲՈՒԺՕԳՆՈՒԹՅԱՆ ՊԱՑԻԵՆՏԻ ՎԱՐՄԱՆ
ԳՈՐԾԵԼԱԿԱՐԳԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

Հիմք ընդունելով «Բ նակչության բժշկական օգնության և սպասարկման

մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 19.3 հոդվածի 1-ին մասի 10-րդ

կետը`

ՀՐԱՄԱՅՈՒՄ ԵՄ

1.Հաստատել` «Այրվածքային վնասվածքների առաջնային գնահատման և

առաջին բուժօգնության պացիենտի վարման գործելակարգ»-ը` համաձայն

հավելվածի:

2. Սույն հրամանն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակման օրվան

հաջորդող տասներորդ օրը:

Ա.ԹՈՐՈՍՅԱՆ
 Հավելված
Առողջապահության նախարարի
08. նոյեմբեր 2019թ. N 47 - Ն հրամանի

ԱՅՐՎԱԾՔԱՅԻՆ ՎՆԱՍՎԱԾՔՆԵՐԻ ԱՌԱՋՆԱՅԻՆ ԳՆԱՀԱՏՄԱՆ ԵՎ

ԱՌԱՋԻՆ ԲՈՒԺՕԳՆՈՒԹՅԱՆ ՊԱՑԻԵՆՏԻ ՎԱՐՄԱՆ
ԳՈՐԾԵԼԱԿԱՐԳԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

Ընդհանուր դրույթներ

Այրվածքային վնասվածքները բոլոր վնասվածքների դասակարգման մեջ ամբողջ

աշխարհում զբաղեցնում են 3րդ տեղը ըստ հաճախականությամբ: Ըստ ԱՀԿ-ի

այրվածքային վնասվածքները ժամանակակից աշխարհում սոցիալական և տնտեսական

խնդիր է, հատկապես ծանր այրվածքներով պացիենտների բուժումը, որը կապված է

հիվանդության բուժման ծախսատարության, երկարատևության, բարդությունների, բարձր

մահացության և հաճախակի հաշմանդամության բերման հետ: Վերը նշված խնդիրները

արդի են նաև Հայաստանում: Վերջին հինգ տարիների ընթացքում այրվածքային կենտրոն

են դիմել ընդհանուր 4000 հոգի այրվածքային վնասվածքներով, որոնցից 2500-ը բուժումը

ստացել են ստացիոնար պայմաններում ( 35% կազմել են մեծահասակներ, 65% երեխաներ):

Գործելակարգի պացիենտի մոդել

Սույն Գործելակարգի պացիենտի մոդելն է բժշկական օգնություն և սպասարկում

իրականացնող հիմնարկներում գտնվող այրվածքներով պացիենտները (Այուսակ 1):

Այուսակ 1
Մեծահասակների և երեխաների այրվածքային վնասվածքներով պացիենտի մոդել

Մոդելի պարտադիր բաղադրիչ Բաղադրիչի նկարագրությունը

Նոզոլոգիական ձևը Այրվածքային վնասվածք

Տարիքային կարգավիճակ Մեծահասակներ և երեխաներ

Հիվանդության աստիճանը Ցանկացած

Հիվանդության փուլը Ցանկացած

Բարդությունները Անկախ բարդություններից

Կոդը ըստ ՀՄԴ-10 T31.0-T31.9, T32.0-T32.9

 Բուժօգնության Հիվանդանոցային և արտահիվանդանոցային

ցուցաբերման պայմանները

Հապավումներ

ԱԿ/Բ-այրվածքային կենտրոն/բաժին
մ.մ.- մարմնի մակերես

ՎՇԱ --- վերին շնչուղիների այրվածք

ՇԱ - շնչուղիների այրվածք

ԱԸՄ այրվածքի ընդհանուր մակերես

ԱՇ-այրվածքային շոկ

ԱՀ այրվածքային հիվանդություն

ԳՈՒՎ-գանգուղեղային վնասվածք

ՀՓՇ-հակափայտացման շիճուկ

ԱՀԿ-Առողջապահության Համաշխարհային Կազմակերպություն

ՀՇ- համակարգչային շերտագրություն

1.Այրվածքների կլինիկական պատկեր և ախտորոշում

Այուսակ 2
Կլինիկական պատկեր և ախտորոշում ըստ խորության

Այրվածքների
Գանգատներ, Վերքերի արտաքին տեսք
աստիճան

Սուր այրող ցավ, վերնամաշկը հիպերեմիկ, ամբողջականությունը

Iº
պահպանված

Սուր ցավ, վերնամաշկը հիպերեմիկ, պատված տարբեր տրամաչափերի

բշտերով, բշտերի պարունակությունը թափանցիկ, հնարավոր է վերնամաշկի

IIº
բացակայություն, բուն դերման վարդագույն, ցավային զգացողությունը

արտահայտված

Ցավ, տարբեր տրամաչափերի բշտեր, բշտերի պարունակությունը

IIIAº դոնդողանման, բուն մաշկը գունատ, ցավային զգացողությունը բթացած,

փոքր ինչ այտուցված
 Նվազ ցավազգացողություն, վերնամաշկի բացակայություն կամ կնճռոտում,

IIIBº բուն մաշկը մուգ վարդագույն կամ սպիտամոխրագույն, ցավային

զգացողության բացակայություն

Ցավի զգացողության բացակայություն, վերնամաշկը և բուն մաշկը մուգ

IVº շագանակագույն կամ սպիտակ( խոզի կաշվի ախտանիշ), թրոմբոզված

անոթային պատկեր, սեղմման ախտանիշով

Հ.Գ.- քիմիական և էլեկտրաայրվածքների տեբքում խորությունը գնահատվում է

քառաստիճանի՝ Iº, IIº, IIIº, IVº

Կլինիկական պատկեր և ախտորոշում ըստ մակերեսի

Այրվածքային մակերեսների հաշվարկները կատարվում են մեծահասակների մոտ

ըստ ( A.Wallace 1951) ՝

· Ինների օրենք- մարմնի առանձին մասերի մակերեսները տոկոսային

արտահայտմամբ իրենցից կազմում են 9ը թվի բազմապատիկ, բացի

սեռական օրգաներից, որը կազմում է 1%մ.մ.

Գլուխ, պարանոց = 9%

Իրանի առաջային և հետին մակերեսներ 18ական%

Վերին վերջույթը 9%

Ստորին վերջույթ 18 %

Մարմնի ընդհանուր մակերեսը հավասար է 100%

· Ափի օրենք

Ամեն անհատի ափի մակերեսը կազմում է նրա մարմնի մակերեսի 1%-ը ( J. Yrazer,

1997)

Աղյուսակ 3

Երեխաների մարմնի մակերեսի հաշվարկումը ըստ Լաունդ-Բրոուդերի

Լաունդ-Բրոուդերի աղյուսակ «9»

Մարմնի մասեր
<1 1-4 5-9 10-14 15 15>

Գլուխ 20 17 13 10 8
9
Պարանոց 2 2 2 2 2

Կրծքավանդակ 10 10 10 10 10 18
 Որովայն 8 8 8 8 8

Մեջք 11 11 11 11 11
18
Նստատեղեր (2) 5 5 5 5 5

Սեռ.օրգաններ 1 1 1 1 1 1

Բազուկներ (2) 8 8 8 8 8

Նախաբազուկներ (2) 5 5 5 5 5 9

Ձեռքեր (2) 5 5 5 5 5

Ազդրեր (2) 11 13 16 18 19

Սրունքներ (2) 9 10 11 12 13 18

Ոտնաթաթեր (2) 5 5 5 5 5

1.1 Ախտորոշման հիմքում ընկած են՝ վնասվածքի պատմության հավաքագրումը,

արտաքին զննումը և անհրաժեշտության դեպքում գործիքային

հետազոտությունների անցկացումը:

1.2 Վնսավածքի պատմությունը հավաքագրելիս հարկավոր է հաշվի առնել ռիսկի

գործոնների առկայությունը (տարիքը,վնասվածքի վաղեմությունը, ստերոիդների

երկարատև կիրառումը, ուղեկցող հիվանդությունների առկայություն,

հակաբիոտիկների կիրառումը) և պացիենտի ֆիզիկական ակտիվության տեսակը:

1.3 Գործիքային հետազոտությունների ընտրությունը պայմանավորված է անհատական

դեպքի բնութագրերով և վարող, խորհրդատու (նյարդաբան, նեյրովիրաբույժ,
սրտաբան, ակնաբույժ, ՔԿԱ բժիշկ) մասնագետների, կամ պացիենտի

նախապատվություններով: Կարելի է օգտագործել ռենտգեն, ԷՍԳ, գերձայնային

հետազոտություն և համակարգչային շերտագրություն:

Այրվածքային պացիենտների պարագայում պատշաճ առաջնային

ֆիզիկական զննումը 90% ախտորոշման արդյունավետություն ունի:

Նախնական ախտորոշման մոդել --- պետք է նշվի այրվածք առաջացնող

գործոնը, տեղակայումը, խորությունը, մակերեսը, ինհալացիոն վնասվածքի

առկայությունը, օրինակ՝ ջերմային այրվածք բոցով II-IIIº դեմքի, պարանոցի,

վերին վերջույթների, կրծքավանդակի շրջաններում ≈ 22% մ.մ., ՎՇԱ ≈ 5%
մ.մ.,ԱԸՄ ≈ 27% մ.մ., այրվածքային շոկ ծանր աստիճանի:
2 Բժշկական ծառայությունների հիմնական և լրացուցիչ ցանկեր

2.1 Նախահիվանդանոցային առաջին օգնություն

2.1.1 հեռացնել այրվածք առաջացնող գործոնը
2.1.2. այրվածքային մակերեսնշի սառեցում հոսող սառը ջրով 1-3 րոպե

2.1.3 հնարավորինս մաքրել վերքը այրված կտորներից, բեկորներից

2.1.4. վերքային մակերեսների մեկուսացում արտաքին միջավայրից, ձեռքի տակ

եղած մաքուր գործվածքով

2.1.5. Հնարավոր այլ վնասվածքների առկայության կասկածի դեպքում

(կոտրվածքներ, ԳՈՒՎ) իրականացնել անշարժացում ձեռքի տակ եղած միջոցներով

2.1.6. շտապ օգնության մեքենայով կամ այլ փոխադրամիջոցով տեղափոխել

մոտակա ստացիոնար

2.2. Առաջին բուժ օգնություն շտապ օգնության բուժ անձնակազմի կողմից

2.2.1. ցավազրկում
2.2.2. վերջույթների անշարժացում բեկակալներով

2.2.3 վերքի նախնական մշակում և վիրակապում

2.2.4. պերիֆերիկ երակների կաթեթերիզացիա, ինֆուզիոն թերապիայի ապահովում

2.2.5. անհրաժեշտության դեպքում թթվածնի ինհալացիա

2.3 Առաջին բժշկական օգնություն ոչ նեղ մասնագիտացված ստացիոնարներում

Այն իրականացվում է վիրաբույժի կամ վնասվածքաբանի, ինտենսիվ թերապիայի

մասնագետների կողմից
2.3.1. ցավազրկում

2.3.2. վերջույթների անշարժացում բեկակալներով

2.3.3 վերքի նախնական մշակում և վիրակապում

2.3.4. պերիֆերիկ երակների կաթեթերիզացիա, ինֆուզիոն թերապիայի ապահովում

2.3.5. անհրաժեշտության դեպքում թթվածնի ինհալացիա

2.3.6. նախնական ախտորոշում, պացիենտի ընդհանուր վիճակի գնահատում

2.3.7.անհրաժեշտության դեպքում կենտրոնական երակի կաթեթերիզացիա,

միզապարկի կաթեթերիզացիա, շնչափողի ինտուբացիա

2.3.8. փայտացման պրոֆիլակտիկա

2.3.9. պացիենտի տեղափոխում մասնագիտացված կենտրոն

2.4 Մասնագիտացված բուժշկական օգնություն

Այն ցուցաբերվում է մասգիտացված կենտրոններում/բաժիններում
 3.Պահանջներ ախտորոշման, բուժման և խորհրդատվությունների նկատմամբ

Աղյուսակ 4
3.1 Պահանջներ ախտորոշման, բուժման և խորհրդատվությունների նկատմամբ
(հիմնական ցանկ)
Ծածկագիր Անվանում Տրամադրման Միջին Ստորաբաժանում Մասնագետ Կատարման
հաճախակա- քանակ ժամկետներ
նություն

այրվածքաբան 1 2 Այրվածքային այրվածքաբան 1-5 օր

կենտրոն/բաժին

Ինտենսիվ 1 1 Այրվածքային Ինտենսիվ 1 օր

թերապիայի կենտրոն/բաժին թերապիայի

մասնագետ մասնագետ

Աղյուսակ 5
3.2 Պահանջներ ախտորոշման, բուժման և խորհրդատվությունների նկատմամբ
(լրացուցիչ ցանկ)

Ծածկագիր Անվանում Տրամադրման Միջին Ստորաբաժանում Մասնագետ Կատարման

հաճախակա- քանակ ժամկետներ
նություն

Ռենտգեն 0.25 1 Ախտորոշիչ Բժիշկ- 1-2 օրերը

քննություն բաժանմունք ճառագայթա-
բան/տեխնիկ

ԷՍԳ 0.25 1 Ախտորոշիչ Սրտաբան/բուժ

բաժանմունք քույր

Որովայնի ՈւՁՀ 0.25 1 Ախտորոշիչ Բժիշկ-

բաժանմունք ճառագայթա-

բան

նյարդավիրաբույժ 0,25 1 Այրվածքային նյարդավիրաբ 1-2 օրերը

կենտրոն/բաժին ույժ

ակնաբույժ 0,25 1 Այրվածքային ակնաբույժ 1-2 օրերը

կենտրոն/բաժին

սրտաբան 0,25 1 Այրվածքային սրտաբան 1-2 օրերը

կենտրոն/բաժին

ՔԿԱ 0,25 1 Այրվածքային ՔԿԱ 1-2 օրերը

կենտրոն/բաժին
 Գործիքային հետազոտությունները իրականացվում են մեծահասակ պացիենտների մոտ,

միայն անհրաժեշտության դեպքում իրականացվում են նաև երեխաների մոտ:

4.Դեղերի հիմնական և լրացուցիչ ցանկեր

Աղյուսակ 6
4.1. Պահանջներ դեղորայքային բուժման նկատմամբ (հիմնական ցանկ)

ԴԹԽ ԱԹՔԴ ՄՈԱ Նշանակման ԿՈԴ ՀԿԴ Մասնագետ Կատարման

հաճախա- ժամկետներ
կանություն

Ցավազրկող ոչ N02BE01 Պարացետամոլ 1 1.5 6.0 Ինտենսիվ 1 օր

թմրեցուցիչ գ գ թերապիայի
Միջոցներ մասնագետ/

բուժքույր

Ցավազրկող ոչ N02BB02 Մետամիզոլ 1 1.0 3.0 Ինտենսիվ 1 օր

թմրեցուցիչ գ գ թերապիայի
Միջոցներ մասնագետ/

բուժքույր

Ոչ սթերոիդ M01AB05 Դիկլոֆենակ 1 75.0 150.0 Ինտենսիվ 1 օր

հակաբորբոքային մգ մգ թերապիայի
միջոցներ մասնագետ/
բուժքույր

Ոչ սթերոիդ M01AB15 Կետորոլակ 1 30.0 60.0 Ինտենսիվ 1 օր

հակաբորբոքային մգ Մգ թերապիայի
միջոց մասնագետ/
50.0 50.0 բուժքույր
Միդոկալմ
մգ մգ

Ցավազրկող N02AA51 Օմնոպոն 20մգ/ Ինտենսիվ 1 օր

թմրեցուցիչ 1մլ թերապիայի

Միջոցներ մասնագետ/
բուժքույր

Ցավազրկող N02AX Պրոմեդոլ 20մգ/ Ինտենսիվ 1 օր

թմրեցուցիչ 1մլ թերապիայի

Միջոցներ մասնագետ/
բուժքույր

Սեդատիվ N05BA01 Դիազեպամ 10մգ/ Ինտենսիվ 1 օր

դեղամիջոցներ 2մլ թերապիայի
մասնագետ/
բուժքույր
 փայտացման J06AA02 Փայտացման 2դոզ Այրվածքաբ 1 օր
պրոֆիլակտիկա անատոքսին ա/1մլ ան/բուժքույ
ր

փայտացման J06AA02 ՀՓՇ Այրվածքաբ 1 օր

պրոֆիլակտիկա ան/բուժքույ
ր

Աղյուսակ 7
4.2. Պահանջներ վերքային մակերեսի մշակման և բուժման նկատմամբ

(լրացուցիչ ցանկ)

ԴԹԽ ԱԹՔ ՄՈԱ Նշանակման ԿՈԴ ՀԿԴ Մասնագետ Կատարման

հաճախակա- ժամկետներ
նություն

Հակասեպտիկ D08AF01 ֆուրացիլլին Վիրակապութ 0,000 Այրվածքաբ 1 օր

լուծույթ յան 2% ան/բուժքույ

ընթացքում ր

Հակասեպտիկ D08AF01 ֆուրացիլլին Վիրակապութ 0.3% Այրվածքաբ 1 օր

քսուկ յան ան/բուժքույ

ընթացքում ր

Հակաբակտերիալ D06BA0 Արգոսուլֆան Վիրակապութ 2% Այրվածքաբ 1 օր

քսուկ 2 յան ան/բուժքույ
ընթացքում ր

Հակաբակտերիալ D08AC52 Բեպանտեն Վիրակապութ 10% Այրվածքաբ 1 օր

քսուկ/աէրոզոլ յան ան/բուժքույ
ընթացքում ր

5. Պացիենտի հոժարակամ տեղեկացված համաձայնության ստացման

առանձնահատկությունները Գործելակարգը կատարելիս և պացիենտի, ինչպես նաև
ընտանիքի անդամների լրացուցիչ տեղեկատվության տրամադրում
Հարկավոր է պացիենտի և/կամ նրա ներկայացուցիչների հետ համատեղ քննարկել

այրվածքների համալիր բուժման խնդիրները ներառյալ վիրահատական և

պահապանողական մոտեցումների առավելությունները և թերությունները ինրպես նաև

հավանական ելքերը հնարվորինս շուտ և ոչ ուշ քան ախտորոշմանը հաջորդող 1 ժամվա

ընթացքում:
6. Ըստ բժշկի(ների) որոշման և պացիենտի համաձայնության հետագա բուժման

իրականացումը
1) Ամբուլատոր
2) Ստացիոնար

ա) այրվածքային բաժին

բ) վերակենդանացման բաժին
գ) այլ բաժինններ

Գործելակարգի մշակման հենքը

Սույն Գործելակարգը մշակվել է Հայաստանի այրվածքաբանների կողմից հետևյալ արդի
գրականական աղբյուրների և UptoDate տեղեկտավական շտեմարանի տվյալների հիման

վրա՝

BURNS IN CHILDREN PEDIADTRIC BURN MANAGMENT, HUGO F. CARVAJAL, M.D., DONALD

H. PARKS M.D. 2013

http://www.aci.health.nsw.gov.au/networks/burn-injury

www.euroburn.orghttp

www.elsevier.com/locate/burns