TRAUMA ABDOMINALE

SINDROMI DOLOROZ NE TRAUMA,

FIZIOPATOLOGJIA DHE MENAXHIMI
Punoi: Rrona Duraku
HYRJE
▸ DOLOR- fjale latine qe do te thote dhimbje, vuajtje

▸ Dhimbja eshte nje nder shenjat kryesore te traumave abdominale ne pacient me

vetedije te ruajtur

▸ Definicioni i dhimbjes: Dhimbja eshte nje episod i pakendshem ndjesor dhe

emocional i lidhur me nje demtim indor ekzistues ose ne potence (vlene te
theksohet qe ka shume definicione per te percaktuar dhimbjen)

▸ Trauma: Gjendje patologjike e organizmit si rezultat i veprimit demtues te

veprimit te jashtem
FIZPATOLOGJIA E SINDROMIT DOLOROZ NE TRAUMA
▸ FIZIOLOGJIA E DHIMBJES
▸ Dhimbja eshte perceptimi subjektiv i nocicepsionit

▸ Eshte mekanizem mbrojtes

▸ Nocicepsioni: Aktiviteti i rrugeve periferike te dhimbjes qe transmetojne ose perpunojne informacionin e ardhur nga ngjarjet e
demshme ne tru

▸ RECEPTORI - NOCICEPTORET
▸ Nociceptoret jane fije nervore te lira te cilat ndodhen ne lekure, muskuj, kocka dhe ind lidhor me trupa qelizor ne ganglionet te rrenjes
dorsale

▸ Jane 2 lloje: Fibrat A delta te mielinizuara dhe fibrat C te pa mielinizuara

▸ Fibrat A delta percjellin dhimbjen e shpejte, nxitet nga stimujt termik dhe mekanik, shumica e indeve te thella nuk kane

▸ Fibrat C percjellin dhimbjen e ngadalte, ndodhen edhe ne lekure edhe ne organe te brendshme, nxiten nga stimujt termik, kimik,
mekanik
RRUGA E DHIMBJES
▸ Transduksioni: Procesi gjate te cilit mbaresat
nervore bejne shnderrimin e stimujve ngacmues
ose demtues ne impuls nociceptiv. Stimujt mund te
jene mekanik, termik, kimike.

▸ Transmisioni: Perhapja e sinjalit neper traktet

sensore (trakti spinotalamik). Rruga ngjitese e
dhimbjes.

▸ Modulimi: Procesi i kontrollimit te sinjaleve nervore

te lidhura me dhimbjen. Rruga zbritese e dhimbjes.

▸ Perceptimi: Procesi i ndergjegjesimit te

eksperiences se dhimbjes. Dhimbja eshte shume
subjektive dhe secili person ka tolerance dhe
perceptim te ndryshem te saj.
▸ RRUGA NEURONALE E DHIMBJES
▸ Figura A: 1.Stimuli nocioz aktivizon fundet nervore
te nervave sensitiv periferik me ane te
transduksionit. 2. Nervi periferik sinapson ne
cornu posterior me trupat nervor te traktit
spinotalamik. 3. Neuroni i traktit spinotalamik
sinapson ne talamus ku drejtohen sinjalet ne
korteksin insular frontal (F), cingulat anterior ©
dhe somatosensor (SS).

▸ Figura B: Rrjeta e modulimit te dhimbjes. Te

dhenat nga korteksi frontal dhe hipotalamusi
aktivizojne qelizat ne mesencefalon te cilat
kotrollojne transmisionin e dhimbjes ne medulen
spinale me ane te qelizave ne medule.
KLASIFIKIMI I DHIMBJES
▸ Dhimbja ka shume klasifikime
sipas kritereve te ndryshme

▸ Ne kete rast (ne lidhje me

traumen abdominale) do te
fokusohemi ke DHIMBJA AKUTE
MANIFESTIMET KLINIKE TE DHIMBJES AKUTE
▸ 2 tipe: 1. Dhimbje somatike 2. Viscerale

Somatike Viscerale

Periferike (origjine nga muskujt, Origjinon nga organet e

lekura, skeleti) mbrendshme

E mire lokalizuar, E mprehet , precize Difuze

Shkaktohet nga demtimi mekanik i Shkaktohet nga ishemia indore,

indeve agjentet kimik, spazma e muskulatures
se lemuar, hipertendosja
Pershkruhet si e menjehershme, Pershkruhet si e ngadalte, renduese,
percarese, pulsative, e shurdhet bezdisese, e papercaktuar.

Shpesh shoqerohet me dhimbje te

Nuk eshte e referuar
referuar ne regjione somatike
SHENJAT SHOQERUESE TE DHIMBJES AKUTE
▸ Ne dhimbje akute ka aktivizim te sistemit nervor
autonom duke u shoqeruar me:

• rritje te frekuences se zemres, rritje te frekuences se

frymemarrjes, rritje te presionit arterial, zbehtesi
ose skuqje te fytyres, zmadhim i pupilave
(midriaze), djersitje rritje e glicemise pakesim i
, . ,

sekrecionit gastrik pakesim i motilitetit

,

gastrik pakesim i gjakut ne organet e brendshme,

,

veshka, lekure, te perzjera (nauze)

▸ Pervec ketyre ka edhe ankth, frike te cilat mund ti

ekzagjerojne keto shenja e simptome te sistemit
autonom simpatik
DHIMBJA VISCERALE
▸ Pra, me larte u cek dhimbje difuze qe transmetohet me ane te
fibrave C te nervave simpatik te cilat jane te pamielinizuara dhe
impulsi perhapet duke kaluar nga nje fije nervore ne tjetren ne
menyre difuze

▸ Tjeter cfare e karakterizon eshte dhimbja e referuar: perceptohet

ne nje zone te larget nga ai i origjines se dhimbjes. Zona e
dhimbjes se referuar eshte e inervuar nga nervat e te njejtit
segment spinal si dhe vendi i dhimbjes. Mekanizmi besohet se ka
te beje me me sinapsimin e fibrave viscerale me ato te lekures ne
cornu posterior.

▸ Shoqerohet me simptome autonome si ndjersitje, nauze,

ndryshime ne presion arterial dhe frekeuence kardiake

▸ Disa viscera jane insensitive ndaj dhimbjes ( si hepari) dhe vetem

kapsulat e tyre kane funde nervore per te kapur ngacmimet e
dhimbshme
INERVIMI I DYFISHTE SENSITIV I ABDOMENIT
▸ Impulset sensore percillen ne tru nga abdomeni me ane te dy
rrugeve: rruga e vertete viscerale dhe rruga parietale

▸ Impulset viscerale transmetohet me ane te fibrave te dhimbjes

qe gjenden ne plexet autonome dhe dhimbjet jane te
referuara ne rajone te largeta nga origjina

▸ Kurse, impulset parietale transmetohen nga fibrat sensore qe

ndodhen ne peritoneum dhe perhapen direkt ne ne nervat
spinal rajonal, duke dhene dhimbje kryesisht mbi zonen
specifike nga origjinon dhimbja

▸ Nxitja e rruges parietale ndodh nga demtim direkt i

peritoneumit apo nga perhapja e inflamacionit nga nje viscer
ne peritoneumin parietal
INERVIMI I
VISCERAVE
▸ Dhimbja
viscerale
transmetohet
permes fibrave
simpatike te
cilat kalojne
neper plexuset
viscerale.
DHIMBJA SIPAS KUADRATEVE
▸ Organi shkaktar i
mundshem i dhimbjes
sipas kuadrateve
abdominale

▸ Organet qe preken me
shpesh ne trauma
abdominale jane lieni,
hepari, zorra e holle,
veshket, fshikeza e urines,
diafragma…
INERVIMI PERITONEAL
▸ Peritoneumi eshte membrane seroze qe
mbeshtjell kavitetin abdominal. Perbehet nga dy
shtresa: peritoneumo visceral qe mbeshtjell
viscerat (shtresa e brendshme) dhe peritoneumo
parietal qe vesh murin abdominal dhe pelvik.

▸ Inervimi i p. parietal- nga nervat te cilat inervojne

difragmen dhe pjesen e murit abdominal te cilin
e vesh (n. phrenicus C3-C5 dhe nervat spinal (T7-
L1, ne pelvis n.obturator), pra inervim SOMATIK

▸ Inervimi i p. visceral- nga nervat perkates te

visceres te cilen e mbeshtjell (nervat autonom
aferent)
INERVIMI ABDOMINAL

Inervimi i murit abdominal anterior (somatik) - nervat Nervat autonom dhe ganglionet te cilet inervojne
interkostal (T6-T11), n. subkostal (T12) dhe ilioinguinal (L1) visceray dhe rrjedhimisht peritoneumin qe i mbeshtjell
(plexusi solar ose celiak)
TRAUMA ABDOMINALE

▸ Trauma abdominale eshte demtim i

abdomenit nga veprimi i jashtem.

▸ Natyra dhe severiteti i traumes

abdominale varet nga mekanizmi dhe
forca demtuese e jashtme.

▸ Ne trauma abdominale mund te

preken struktura te ndryshme: Muri
abdominal, organet solide, organet
kavitare, vaskulatura
KLASIFIKIMI I TRAUMAVE ABDOMINALE
DHIMBJA NE TRAUMA ABDOMINALE
▸ Dhimbja ne trauma eshte kryesisht prezente ne pacient me vetedije te ruajtur

▸ Sic e pame me siper abdomeni eshte nje regjion anatomik i cili ka inervim sensor qe varesisht nga struktura qe
demtohet do te perceptohet si dhimbje viscerale dhe/ose si dhimbje somatike

▸ Dhimbja do te varet nga strukturat e demtuara (viscera, vaza apo muri abdominal), severiteti i demtimit dhe traumat e
tjera shoqeruese

▸ Shpesh mund te ndodhe qe dhimbja te mbulohet nga truma te tjera si psh frakturat skeletike apo nga ndryshime
sensoriale qe mund te kete si pasoje e intoksikimit, demtimeve nervore, shokut etj.

▸ Shembuj: Dhimbja nga perforacioni intestinal ne fillim eshte minimale por shkon duke u shtuar sepse fillon irritimi
peritoneal te cilin e pam qe kishte 2 lloje inervimesh. Traumat renale mund te mos kene dhimbje fare (organ
retroperitoneal), verehet vetem hematuri. Rupturat splenike kane dhimbje te referuar ne krahun e majte.

▸ Pra, dhimbja nga traumat abdominale varion shume, ne asnje menyre nuk duhet te bazohemi vetem ne dhimbje per te
vleresuar pacientin e traumatizuar
MENAXHIMI I DHIMBJES NE TRAUMA ABDOMINALE
PRIORITETET
▸ Se pari duhet te stabilizohet
pacienti dhe te behen
veprimet jeteshpetuese nese
ka nevoje
▸ Menaxhimi i dhimbjes ka
rendesi shume te madhe ne
sherimin e pacientit dhe
duhet te behet te menyre te
pershatshme dhe kohe te
pershtatshme
1.ABCDE Vleresimi primar si ATLS
Nese eshte e nevojshme fillojne veprimet
2.Reanimim ringjallese
Ekzaminohet abdomeni per te pare a
3.Abdomeni eshte burim i gjakderdhjes dhe shokut
Vleresohet a eshte e nevojshme qe
4. Laparatomi pacientit duhet ti kryhet laparatomi
emergjente
Behet vleresimi dytesor per te pare mos
5.Vleresimi dytesor
ka demtime “okulte”
5.Rivleresimi Duhen kryer rivleresime te shpeshta
RRADHA E VEPRIMEVE NE MEAXHIMIN E DHIMBJES NE TRAUMA

I. Vleresimi i dhimbjes si
pjese e kujdesit te II.Trajtimi i dhimbjes
pergjithshem ndaj pacientit
I. VLERESIMI I DHIMBJES
▸ Ne rastin e dhimbjes akute rekomandohet marrja e anamnezes sipas akronimit OPQRST

▸ O (onset)- koha e fillimit

▸ P (provocation)- cfare e shton? cfare e permirson?

▸ Q (quality)- kualiteti i dhimbjes, kerkohet nga pacienti per ta pershkruar

▸ R (region and radiation)- lokalizimin e dhimbjes? ku referohet?

▸ S (severity)- intensiteti i dhimbjes?, kerkohet ta vleresoje dhimbjen.

▸ Duke qene nje eksperience subjektive ka nivele te ndryshme te tolerances te cilat pervec
nga vete pacienti ndikohen edhe nga faktore sociale
▸ Ne disa raste mund te kete
veshtiresi ne vleresimin e pacientit
sepse mund te mos jete koshient,
te kete trauma kraniale, intoksikim
etj. Pervec ketyre ne trauma
pacientet kalojne edhe traume
emocionale dhe mund te jene
anksioz, te frikesuar, te
shqetesuar.

▸ Ne keto raste vlene te perdoren

shkalle unidimenzionale te
standardizuara te dhimbjes sipas
moshes:

▸ 1. Mosha <4 vjec shkalla FLACC

(faces, arms, legs, cry,
consolability)
▸ 2. Mosha 4-12 vjec- Faces pain scale
▸ 3. Mosha >12 vjec - Shkalla e vleresimit numerik, Shkalla analoge Vizuale dhe
Shkalla e vleresimit verbal
II. TRAJTIMI I DHIMBJES
▸ Pas vleresimit te dhimbjes mund te fillohet me nderhyrjet farmakologjike dhe
jo farmakologjike

▸ Trajtimi i semundjes mund te coje ne largimin e dhimbjes, por ne trauma kjo

shpesh nuk vlen dhe fillimi i menjehershem i trajtimit te dhimbjes eshte i
domosdoshem. Analgjeziket jane trajtimi i linjes se pare.

▸ Menaxhimi i dhimbjes ne trauma klasifikohet si menaxhim i dhimbjes akute

▸ Rekomandohet te perdoret shkalla e OBSH e trajtimit te dhimbjes (WHO pain

ladder)
QELLIMET DHE PERFITIMET NGA NJE KONTROLL I MIRE I DHIMBJES
▸ Siguron komfortin e pacientit

▸ Eshte pare qe ndihmon ne sherim me te shpejte

▸ Ul pergjigjen e stresit ne pacient, duke parandaluar paroksizma te takikardis

dhe hipertensionit

▸ Ul rrezikun e dhimbjes kronike si pasoje e neuroplasticitetit

▸ Shkurton kohen e qendrimit ne spital dhe kostot

▸ Te gjitha keto rezultojne ne ulje te morbiditetit dhe mortalitetit

 SHKALLA E OBSH E TRAJTIMIT TE DHIMBJES
▸ Eshte strategji e propozuar nga OBSH qe nga viti 1986 qe ti ofrohet pacientit
nje menaxhim i mire kunder dhimbjes.

▸ 3 principet kryesore:

▸ 1. sipas ores- te administrohet analgjeziku sipas nje orari kohor, jo sipas

kerkeses

▸ 2. per os- kur eshte e mundur te jepet me rruge orale

▸ 3. sipas shkalles- nese pacienti akoma ka dhimbje duhet shkuar nje shkalle siper
SHKALLA E OBSH E TRAJTIMIT TE DHIMBJES

SEVERE Trajtime intervencionale +-jo-opioid, adjuvant

MESATARE Opioid+-jo-opioid,adjuvant
DERI SEVERE

MESATARE Opioid te lehte (+-jo-opioid, adjuvant)

E LEHTE Analgjezik jo-opioid +- adjuvant

JO-OPIOIDET
▸ AIJS ( anti-inflamatoret jo-steroid)

Shembuj: Aspirin, Ibuprofen, Diclofenac, Naproxen, Indometacina

Jane linja e pare per dhimbje te lehta deri mesatare

Duhen anashkaluar ne pacient me semundje renale dhe ulcera GD

Rrisin riskun per gjakderdhje (sidomos aspirina

Jane grup qe kane shpesh efekte anesore

‣ Inhibitoret selektiv te COX-2 (Colecoxib)

Linja e dyte ne dhimbje te lehte deri mesatare

Preferohen mbi AIJS te tjere ne rastin e ulcerave GD

Me kujdes ne pacient me semundje renale dhe kardiovaskulare

‣ Acetaminofeni - i kontraindikuar ne semundje hepatike

OPIOIDET
▸ Trajtimi i dhimbjes severe

▸ Shembuj: Morfina, Fentanyl, Metadone, Tramadol,

Pethidine, Codeine, Oxycodone, Hydromorphone

▸ Duhet te jete doza minimale efektive dhe te kombinohen

me jo-opioide

▸ Duhet te monitorohet ne 72h e para per depresion

respirator

▸ Kontraindikacionet: astma, okluzionet intestinale, kolika

biliare, pankreatit, trauma kraniale

▸ Kombinime: Hydroxycodone me acetaminofen,

Hydrocodon me ibuprofen, oxycodone me acetaminofen

Vendet e veprimit te analgjezikeve

ADJUVANTET
▸ Medikamente shtese per te optimizuar
trajtimin

▸ Miorelaksant ne rastin e spazmave

muskulare (Cyclobenzaprine,
Methocarbamol, Baklofe…)

▸ Antidepresiv

▸ Antikonvulsant

▸ Menaxhimi i efekteve anesore nga trajtimi

primar: Laksative, Antiemetik, Inhibitor te
pompes protonike
METODA TE TJERA PER KONTROLLIMIN E DHIMBJES
▸ Anestezia regjionale (infiltrimi me anestetik lokal)

▸ Fizioterapi ( masazh, termoterapi, teknika desentizimi)

▸ Terapi psikiatrike

▸
ADMINISTRIMI NE TRAUMA
▸ Ne rastin e traumave dhimbja
shpesh here eshte severe (7-10) dhe
indikohet perdorimi i opioideve

▸ Shpesh jane NPO (nil per os) dhe

preferohet rruga intravenoze, rruge
te tjera jane Analgjezia e kontrolluar
nga pacienti, subkutane,
intramuskulare, rektale,
transdermale, bukale, sublinguale,
spinale intratekale, epidurale dhe
inhalative

▸ Preferohet administrimi i dozave te

vogla me agjent me veprim te
shpejte
Shkalla e OBSH ne trauma
FALEMINDERIT!