SH.M.K.

M “NIKOLLA SHTEJN”

DREJTIMI: MOTËR MEDICINALE – PËRGJITHSHËM

VITI: III

PUNIM SEMINARIK NGA LËNDA: KUJDESI KIRURGJIK

TEMA

“NEUROKIRURGJIA’’

Instruktore: Punoi:
Prof. Aferdita A. Abazi Festim Hasani
PËRMBAJTJA

Hyrje.……………………………………………………………………………………………………………….

Sistemi Nervor………………………………………………………………………..

Sistemi Nervor Qendror………………………………………………………………………..

Sistemi Nervor Periferik…………………………………………………………………………

Cregullimet psikike

Truri dhe lendimet e trurit …………………………………………………………..

Çrregullimi neuro-zhvillimor

2
 HYRJE
Neurologjia është dege mjekësore që ka të bëjë me çrregullime të sistemit nervor.
Neurologjia merret me diagnostikimin dhe trajtimin e të gjitha kategorive të sëmundjeve që
përfshijnë sistemin nervor qendror dhe periferik ose ndryshe, sistemin nervor autonom dhe
sistemin nervor somatik. Neurologu është një mjek i specializuar në Neurologji i trajnuar për
të diagnostikuar dhe trajtuar çrregullime neurologjike. Një numër i madh i çrregullimeve
neurologjike ndikojnë në sistemin nervor qendror (truri dhe palca kurrizore), sistemin nervor
periferik ose sistemin autonom nervor.

Shumë neurologë kanë trajnime shtesë në një fushë të neurologjisë të tilla si

neurologjia vaskulare, neurosonologjia, për sëmundjet epileptike, neuromuskulore,
neurologjia e sjelljes, menaxhimi i dhimbjes, neurofiziologjia ose trajtimi i çrregullimeve të
lëvizjes. Gjatë një ekzaminimi neurologjik, neurologu shqyrton historinë shëndetësore të
pacientit, teston statusin mendor, funksionin e nervave të kokës, forcën, koordinimin,
reflekset dhe ndjesinë. Ky informacion ndihmon neurologun të përcaktojë nëse problemi
ekziston në sistemin nervor dhe, nëse po, ta lokalizojë atë. Lokalizimi i patologjisë është
procesi kryesor me të cilin neurologët zhvillojnë diagnozën diferenciale. Analiza të
mëtejshme mund të jenë të nevojshme për të konfirmuar diagnozën dhe udhëhequr
terapinë dhe menaxhimin e duhur.

Testet që përdoren zakonisht në neurologji përfshijnë studime të imazhit të tilla si

tomografia aksiale, MRI, angiografia, elektroencefalografia (EEG), elektromiografia (EMG),
ekzaminimi i likuidit cerebrospinal.

3
 Sistemi Nervor
Sistemi nervor është një kompleks përbërësish në vazhdimësi me njeri tjetrin të
përbërë kryesisht nga indi nervor (neurone dhe qeliza gliale) : ndahet në dy pjesë të mëdha,
sistemi nervor qendror (SNQ) i cili ndodhet në kafke dhe në palcën kurrizore, dhe sistemi
qendror periferik (SNP) që ndodhet në gjithë pjesën tjetër të trupit edhe brenda të gjithë
organeve. SNP ku bëjnë pjesë të gjithë receptorët e ndjeshmërisë së lartpërmendur ka si
detyre të perceptojë ngacmimet e ambientit dhe ato të brendshmet dhe t’ia dërgojë SNQ
dhe me pas t’u dërgojë të gjithë organeve përgjigjet e SNQ. Ky i fundit ka si detyrë
deshifrimin e informacioneve që vijnë nga periferia, ti përpunoje dhe ti japë një përgjigje të
përshtatshme.

Organizmi ka edhe organe te specializuar, qe ndodhen te gjithe ne koke, qe jane

pergjegjes per shikimin, degjimin, nuhatjen dhe shijimin. Disa receptore te tjere ndodhen ne
kapsulat e artikulimit, ne muskujt skeletore dhe ne lidhjet muskul-tendine: jane te ndjeshem
ndaj ndryshimeve te gjatesise ose ndja tensioneve te perberesve te sistemit muskulor
(muskujt, tendinat, ligamentet), pra behen aktive kur trupi leviz. Organet e brendshme kane
sensore qe perceptojne dhimbjen dhe trysnine (per shembull kur mbushet fshikeza, ose
ndryshimet kimike (per shembull sasia e dioksidit te karbonit ne gjak). Te gjitha keto
informacione duhet ti dergohen qendrave nervore te cilat i integrojne me njera tjetren dhe
me ate qe ruajne ne memorie, dhe e perdorin jo vetem per te na lidhur me boten e jashtme,
per te patur sensin e vendndodhjes dhe drejtimit ne hapesire dhe per te ditur nese forca
muskulare qe perdoret eshte e pershtatshme per rezistencen qe duam te mundim, per edhe
per te dhene pergjigje te pershtatshme. Keto te fundit mund te jene somatike (nese
nderhyjne muskujt skeletore) ose te brendshme (nese ndryshohet aktiviteti i organeve te
brendshme). SN eshte nje kompleks perberesish ne vazhdimesi me njeri tjetrin te perbere
kryesisht nga indi nervor (neurone dhe qeliza gliale): ndahet ne dy pjese te medha, sistemi
nervor qendror (SNQ) i cili ndodhet ne kafke dhe ne palcen kurrizore, dhe sistemi qendror
periferik (SNP) qe ndodhet ne gjithe pjesen tjeter te trupit edhe brenda te gjithe organeve.

Sistemi Nervor Qendror

4
 SNQ perfaqeson bashkesine e te gjitha formacioneve nervore qe ndodhen brenda
kafkes dhe shtylles kurrizore. Ne SNQ ndodhen te gjithe mekanizmat qe bejne te munudr
pershtatjen e vazhdueshme te individit ndaj ndryshimeve te vazhdueshme te ambjentit. Ky
funksion jep pergjigje mjaft komplekse nepermjet te cilave SNQ rregullon funksionimin e te
gjithe aparateve.SNQ lejon pershtatjen si ndaj ambjnetit rrethues dhe ndaj ndryshimeve te
manjentit te brendshem (sistemi nervor vegjetativ). Ai merr informacione si nga ambjenti i
jashtem dhe nga ai i brendshem nepermjet fibrave qe cojne informacion nga periferia. Kjo
mundesi rregullohet nga prania e disa receptoreve ndijore (retina e syut per driten, Aparati i
Kortit ne vesh per tingujt, receptoret termike te lekures dhe organeve te brendshme per
ndryshimet e temperatures,receptoret kimike per perceptimin e perqendrimeve jonike,
receptoret e trysnise per ndryshimet e saj, receptoret hormonale per kontrollin e
funksioneve sekretuese etj) Keto infromacione arrijne ne sistemin qendror ku peprunohen
per ti dhene nje pergjigje te pershtatshme natyres se ngacmimit te perceptuar dhe i
dergohen periferise nepermjet fibrave qe dalin nga SNQ. Aktiviteti levizor i mirfillte varet
integriteti antomofunksioanl jo vetem i fibrave dalese po dhe nga formacionet receptoriale
qe dergojne informacione ndijore ne SNQ dhe sidomos nga integriteti i ketij te fundit qe ben
te mundur ne cdo moment dhenien e pergjigjeve te pershtatshme. SNQ shfaqet i ndertuar
nga perseritja e disa qarqeve. Keto qarqe perbehen nga 1) nje qelize qe ka kontakt me
periferine, ku mbledh infromacionet (neuron ndijor); 2) nje qelize qe i dergon mesazhe
periferise per te realizuar kontraktimet muskulore ose aktivitetet sekretore (neuron levizor);
3)nje qelize qe ndervendoset mes te dyjave dhe modulon informacionin qe vjen me sinjalin
dales (neuron i ndermjetem). Parimet kryesore te funksionimit te SNQ mund te
konceptohen duke imagjinuar nje numer shume te madh te ketyre zinxhireve. Ka zinxhire qe
nuk kane neuron te ndermjetem dhe jane baza e pergjigjeve te menjehershme, reflekseve.
Ne te vertete edhe zinxhiret ku neuroni i ndermjetem eshte i pranishem mund te japin
pergjigje te menjehershme kryesisht si pergjigje ndaj nje gjendjeje urgjete ose per
mbrojteje. Baza e funksionimit te SNQ eshte neuroni. Neuroni eshte nje qelize e specializuar
ne percimin e shpejte te sinjaleve elektrike qe pasi arrijne ne fund te zgjatimeve te tij
clirojne substanca kimike nepermjet te cilave neuroni komunikon me qelizat e tjera. Neuroni
mund te ndryshoje vazhdimisht sasine dhe cilesine e ketyre kontakteve duke krijuar nje
plasticitet nepermjet te cilin SNQ mund te memorizoje eksperienca te reja.

Sistemi Nervor Periferik

5
 Sistemi nervor periferik (PNS) është ndarja e sistemit nervor që përmban të gjithë
nervat që qëndrojnë jashtë sistemit nervor qendror (CNS). Roli kryesor i PNS është lidhja e
CNS me organet, gjymtyrët dhe lëkurën. Këto nerva shtrihen nga sistemi nervor qendror në
zonat më të largëta të trupit. Sistemi periferik lejon trurin dhe palcën kurrizore për të marrë
dhe dërguar informacion në zona të tjera të trupit, gjë që na lejon të reagojmë ndaj stimujve
në mjedisin tonë.

Nervat që përbëjnë sistemin nervor periferik janë në fakt axons ose pako të axons
nga qelizat neuron . Në disa raste, këto nerva janë shumë të vogla, por disa bunda nervash
janë aq të mëdha sa që ato mund të shihen lehtësisht nga syri i njeriut.

Sistemi nervor periferik vetë ndahet në dy pjesë:

Sistemi nervor somatik

Sistemi nervor autonom

Secila prej këtyre komponentëve luan një rol kritik në mënyrën se si funksionon
sistemi nervor periferik.

Sistemi nervor somatik

Sistemi somatik është pjesë e sistemit nervor periferik përgjegjës për mbajtjen e
informacionit ndijor dhe motorik në dhe nga sistemi nervor qendror.

Sistemi nervor somatik buron nga fjala greke soma , që do të thotë "trupi".

Sistemi somatik është përgjegjës për transmetimin e informacionit ndijor, si dhe për
lëvizjen vullnetare. Ky sistem përmban dy lloje kryesore të neuroneve:

Neuronet ndijor (ose neuronet aferente) që bartin informacion nga nervat tek
sistemi nervor qendror. Këto janë neuronet ndijor që na lejojnë të marrim informacion
ndijor dhe ta dërgojmë atë në tru dhe palcë kurrizore.

6
-Neuronet motorike (ose neuronet e efektshëm) që bartin informacion nga truri dhe palca
kurrizore tek fibrat e muskujve në të gjithë trupin. Këto neurone motorike na lejojnë të
ndërmarrim veprim fizik në përgjigje të stimujve në mjedis.

Sistemi Nervor Autonom

Sistemi autonom është pjesë e sistemit nervor periferik përgjegjës për rregullimin e
funksioneve trupore të pavullnetshme, siç janë rrjedhja e gjakut, rrahjet e zemrës, tretja dhe
frymëmarrja. Me fjalë të tjera, është sistemi autonom që kontrollon aspektet e trupit që
zakonisht nuk janë nën kontroll vullnetar. Ky sistem i lejon këto funksione të ndodhin pa
patur nevojë të mendojnë me vetëdije rreth tyre.

Ky sistem ndahet më tej në dy degë:

Sistemi simpatik rregullon përgjigjet e fluturimit ose luftës . Ky sistem përgatit trupin
për të shpenzuar energji dhe për t'u marrë me kërcënimet potenciale në mjedis. Kur veprimi
është i nevojshëm, sistemi simpatik do të shkaktojë një përgjigje duke përshpejtuar ritmin e
zemrës, duke rritur shkallën e frymëmarrjes, duke rritur rrjedhjen e gjakut tek muskujt, duke
aktivizuar sekrecionet e djersës dhe duke zgjatur nxënësit. Kjo i lejon trupit të reagojë shpejt
në situata që kërkojnë veprim të menjëhershëm. Në disa raste, ne mund të qëndrojmë dhe
të luftojmë kërcënimin, ndërsa në raste të tjera mund të largohemi nga rreziku.

Sistemi parasimpatik ndihmon në ruajtjen e funksioneve normale të trupit dhe

ruajtjen e burimeve fizike. Sapo të ketë kaluar një kërcënim, ky sistem do të ngadalësojë
ritmin e zemrës, frymëmarrjen e ngadalshme, zvogëlimin e rrjedhjes së gjakut në muskujt
dhe ngushtimin e nxënësve. Kjo na lejon të kthejmë trupat tanë në një gjendje normale
pushimi.

7
 Cregullimet Psikie
Çrregullimet mendore prekin qindra milionë njerëz në çdo pjesë të botës dhe
ndikojnë në jetën e të afërmve. Një në katër veta preket nga ndonjë çrregullim mendor në
një moment të jetës. Depresioni është kontribuesi kryesor i paaftësisë në mbarë botën.
Skizofrenia dhe çrregullimi bipolar janë ndër çrregullimet më të rënda që shkaktojnë
paaftësi. . . . Ndonëse prekin një numër marramendës njerëzish, çrregullimet mendore
mbahen fshehur, lihen pas dore dhe paragjykohen.»—Organizata Botërore e Shëndetësisë
(OBSH)

Sipas OBSH-së, mjaft njerëz me sëmundje mendore ngurrojnë të kërkojnë trajtim

mjekësor për shkak të stigmës ose damkës si të sëmurë mendorë.

Edhe pse pjesa më e madhe e çrregullimeve mendore kurohen, Aleanca Kombëtare

për Sëmundje Mendore (NAMI) raporton se në Shtetet e Bashkuara mesatarisht 60 për qind
e të rriturve dhe gati 50 për qind e të rinjve 8-15 vjeç me ndonjë çrregullim mendor nuk
kanë marrë trajtim vitin e kaluar.

Shkalla e simptomave mund të ndryshojë për nga kohëzgjatja dhe intensiteti, në varësi të
individit dhe të sëmundjes specifike e rrethanave. Mund të preken njerëz të çdo gjinie,
moshe, kulture, race, feje ose arsimimi dhe gjendjeje ekonomike. Çrregullimet e shëndetit
mendor nuk shkaktohen nga ndonjë dobësi e personit ose nga ndonjë e metë karakteri. Me
anë të kujdesit të duhur shëndetësor, individët mund të kurohen e të bëjnë jetë normale e
me kuptim.

Trajtimi mund të përfshijë biseda me specialistë të trajnuar të shëndetit mendor që

mund ta ndihmojnë të kuptojë sëmundjen, të zgjidhë problemet e jetës së përditshme dhe
ta bindin sa e domosdoshme është të mos heqë dorë nga mjekimi. Gjatë konsultave, një
familjar ose mik mund të luajë rol jetësor duke i dhënë siguri dhe mbështetje.

8
 Depresioni
Depresioni klinik është një sëmundje, një gjendje mjekësore. Ai në mënyrë
sinjifikative prek mënyrën sesi dikush ndihet, duke shkaktuar një ulje të vazhdueshme të
humorit. Ekzistojnë shkaqe të ndryshme që përbëjnë shkaktarët e mundshëm të
depresionit. Depresioni mund të jetë reagim i një situate stresuese siç është humbja ose
stresi (depresion reaktiv). Disa gra e përjetojnë stresin gjatë periudhës së lindjes së fëmijës
(depresion postnatal).

-Depresioni mund të jetë pjesë e sëmundjes, siç është çrregullimi bipolar, në të cilin personi
përjeton ndryshime humori ekstreme pa asnjë arsye, të qenit shumë në qejf ose shumë të
depresionuar.

-Depresioni mund të mos lidhet me ndonjë shkak të jashtëm, por lidhet me një çekuilibër
kimik në tru (depresion endogjen). Ndonjëherë personi mund të ndikohet aq shumë sa që
përjeton simptoma të psikozës dhe mund të mos jetë në gjendje që të dallojë atë që është e
vërtetë.

-Edhe fëmijët dhe adoleshentët mund të kene depresion . Kjo mund të shfaqet në mënyra të
ndryshme dhe ato janë ndihmuar nga një doktor që është specialist në këtë fushë.

Trajtimi do të ndikojë shumë për të reduktuar dhe madje eleminuar simptomat e

depresionit. Trajtimi mund të përfshijë një kombinim ilaçesh, një terapi individuale dhe një
suport komuniteti. Ndonjëherë edhe terapia elektrokonvulsive (ECT) mund të jetë
ndihmuese.

-Ilaçet – Ilaçe të caktuara ndihmojnë trurin që të rivendosë ekuilibrin e zakonshëm kimik dhe
ndihmojnë në kontrollin e simptomave të depresionit.

-Terapitë individuale – Doktori, psikologu ose një profesionist shëndeti flet me personin
rreth simptomave dhe diskuton alternativat e mundshme të të menduarit dhe të
ballafaqimit të kësaj situate.

-Programet mbështetëse të komunitetit – Ky suport do të përfshijë informacione,

akomodim, ndihmë në gjetjen e punës së përshtatshme, trajnime dhe edukim, si dhe
rehabilitim psikologjik dhe grupe mbështetëse reciproke. Të kuptuarit dhe pranimi nga
komuniteti janë gjithashtu elemente shumë të rëndësishme.

9
 Ankthi
Ankthi i lehtë na ben te ndihemi te pasigurt dhe te shqetësuar, kurse ankthi i rëndë mund të
ndikojë seriozisht jetën e përditshme.

Pra, ankthi është një ndjenjë mërzie, tensioni, frike, dhe shqetësimi për të ardhmen. Ai ka
një lidhje të ngushtë me frikën dhe në thelb ka frikën e papërcaktuar. Ankthi dhe frika janë
të lidhura ngushtë me njëra-tjetrën dhe ende nuk është aq i qartë dallimi që ekziston mes
tyre.

Ankthi është një reagim i natyrshem i njeriut ndaj situatave stresuese, por kur ndodh shpesh
pa një shkas vjen ne gjendje cregullimi.

Shoqata Psikologjike Amerikane (APA) përcakton ankthin si një ndjenjë të karakterizuar nga
ndryshime fizike si ndjesia e tensionit, mendimet e shqetësuara dhe presionin e lartë të
gjakut .

Është e rëndësishme të dini dallimin ne mes te ndjenjave normale te ankthit dhe një
çrregullimi ankthi që kërkon vëmendje mjekësore. Një individ me një çrregullim ankthi është
përcaktuar si nje individ që ka mendime ose shqetësime të përsëritura.

Mund të thuhet se moshat me te prekura prej ankthit sillen prej 10-25 vjec që mund të
shihet tek të gjithë pa diskriminim mes burrave dhe grave. Incidenca është shumë më e lartë
tek njerëzit me nivele të ulëta të të ardhurave.

Çrregullim i Panikut:
Ky cregullim karakterizohet me djersitje të rënda dhe sulme të papritura. Këto mund të
çojnë në lëkundje, konfuzion, marramendje, mundim dhe vështirësi në frymëmarrje.
Çrregullimet e panikut ndodhin zakonisht pas frikave nga përvojat e meparshme ose stresit
të zgjatur, por mund të ndodhin edhe pa ndonje shkaktar. Një person që ka një sulm paniku
mund ta interpretojë atë si një sëmundje kërcënuese për jetën. Sulmet e panikut mund të
çojnë gjithashtu në ndryshime të mëdha në sjellje për të shmangur sulmet e ardhshme.

Fobia:
Kjo është një frikë irracionale qe karakterizohet me shmangien prej ndonjë objekti apo
situate. Fobite ndryshojnë nga çrregullime të tjera te ankthit për shkak se kane një arsye të
veçantë. Frika mund të konsiderohet e paarsyeshme, por individi nuk mund të kontrollojë
ankthin. Shkaktarët e fobisë mund te jene situatat, kafshet apo objektet e perditshme.

10
Çrregullimi i stresit posttraumatik (PTSD):
Ky është ankth i shkaktuar nga traumat e mëparshme si lufta ushtarake, sulmet seksuale,
pengmarrja ose ndonje aksident serioz. PTSD shpesh çon në flashback(ku rishfaqen
kujtimet,ndjenjat ose eksperiencat e perceptuara ne te shkuaren). Individet mund të bëjë
ndryshime ne sjelljen e tyre për t’iu shmangur shkaktareve.

SIMPTOMAT E ANKTHIT
Tek individet me çrregullime ankthi, ndjenjat si stresi, paniku dhe nervozizmi zgjasin më
shumë, janë më ekstreme dhe janë shumë më të vështira për t’u kontrolluar. Simptomat
përfshijnë ndjesinë e ankthit ose te stresit, sulmet e panikut, problemet e përqendrimit ose
të gjumit, djersitja, ngulfatja, marramendja dhe te rahurat e shpeshta e zemrës.

Është shumë i veshtirre ballafaqimi me ankth dhe kjo mund te kete efekt dobesues. Kjo
nenkupton se keta individe nuk mund të punojne, nuk mund ti shohin miqtë e tyre, apo
edhe të largohen nga shtëpia në rastet më të rënda.

11
 Truri
Truri (lat. cerebrum ) tek njeriu dhe kafshët kurrizore është pjesa e trupit që gjendet
në kokë i mbrojtur nga kafka dhe cipa trunore dhe që shërben për kapjen, përpunimin dhe
ruajtjen e njoftimeve të marra (në një nivel të lartë) nëpërmjet organeve shqisore (syve,
veshëve, etj.) për t´i shndërruar në lëvizje që janë mjeti i ndërveprimit me mjedisin e
jashtëm. Truri është qendra e kontrollit të sistemit nervor qendror. Truri te shumica e
kafshëve është i vendosur në kokë pranë aparatit shqisor dhe gojës. Kafshët jokurrizore nuk
zotërojnë një tru qendror apo një grumbull të veçuar ganglionesh. Truri është një organ
tejet i ndërlikuar. Truri i njeriut, p.sh. përbëhet nga më shumë se 200 miliardë neurone,
secili i lidhur me mëse 10.000 të tjerë. Neuroshkenca është studimi shkencor i trurit dhe
gjithë sistemit nervor. Truri i njeriut është i përbere nga 5 pjese : truri i madh, truri i mesëm,
truri i ndërmjetëm, truri i vogël dhe palca kurrizore. Truri Tek fëmijët e posalindur është 400
g ndërsa tek njeriu i rritur 1400 g prej te cilëve 1200 g i përkasin trurit te madh.

Truri i njeriut ka kater lobe. Ato janë:

1-Lobi frontal

2-Lobi parietal

3-Lobi oksiptal

4-Lobi temporal

Demtimet e trurit
Lëndimet në kokë paraqesin një grup të madh të lëndimeve të cilat janë me përqindje të
lartë të vdekshmërisë. Këto lloje të traumës janë mjaft të rëndësishme pasi që mund sjellin
deri te invaliditeti dhe çrregullime serioze mendore të personalitetit. Lëndimet traumatike
të trurit ndodhin si pasojë e forcave të jashtme. Shpesh fitohen gjatë rënies, fatkeqësisë në
komunikacion, goditje, lëndime sportive, lëndime nga armë zjarri etj. Çdo tronditje e madhe
në tru, brenda në kafkë, mund të sjellë deri te lëndimi i trurit. Në raste të goditjeve mbi kokë
mund të ndodh lëndim lokal i trurit. Prej goditjes formohen valë në tru dhe në këtë mënyrë
e dëmtojnë. Dëmtimi mund të ndodh drejtpërdrejt në vendin e lëndimit ose në anën e
kundërt nga goditja. Gjatë lëndimeve të trurit me predhë prej armës së zjarrit, lëndimet janë
të mëdha, pasi që predha krijon valë goditëse rreth rrugës së tij që në mënyrë plotësuese e
dëmton indin.

Një pjesë e madhe e pacientëve të cilët kanë vdekur si pasojë e lëndimeve

traumatike të trurit nuk vdesin menjëherë, por pas disa ditëve ose muajve pas lëndimit.

12
Statistikat flasin se 40 për qind të pacientëve me lëndime në kokë, u keqësohet gjendja pas
një periudhe të caktuar. Prandaj lëndimet janë të ndara në primare dhe sekondare.

-Lëndimet primare të trurit ndodhin menjëherë pas lëndimit, ku indi i trurit dhe enët e
gjakut janë tërhequr, të shtypura ose të prera. Lëndimi sekondar i trurit ndodh si pasojë e
lëndimit primar, pas disa minutave ose ditëve. Në këtë rast vjen deri te dëmtimi i qelizave të
trurit, me çka keqësohet funksioni i trurit. Çrregullimet dhe dëmtimet tjera të cilat ndodhin
gjatë lëndimeve sekondare janë: ndryshimi në qarkullimin e gjakut në tru që sjell deri te
ishemia (zvogëlimi i oksigjenit në qelizën e trurit) ënjtja e trurit (edemi) dhe presioni i rritur
intrakranial. Simptomat gjatë lëndimeve të trurit varen nga vendi ku ka ndodhur lëndimi dhe
nga shkalla e lëndimit. Te lëndimet më të lehta traumatike, për shembull tronditja në tru,
shpesh nuk ka humbje të vetëdijes dhe nëse ka, kjo zgjat disa sekonda. Krahas kësaj mund të
paraqiten edhe simptoma tjera si: dhimbje koke, gërditje, vjellje, humbje e koordinimit,
marramendje, humbje e baraspeshës, humbke e ndjenjës së shijes, rraskapitje
dheçrregullime të gjumit. Po ashtu mund të paraqitet ndryshim në disponim dhe sjellje si:
konfuzion, humbja e memories dhe përqendrimit, çrregullime në procesin e të menduarit.

Te lëndimet më të rënda traumatike të turit mund të paraqitet edhe dhimbje koke e

fuqishme që zgjat një kohë më të gjatë, vjellje që përsëriten, ngërçe, përgjumësi që zgjat,
zgjerimi i njërës bebëz, të folurit e ngadalshëm dhe të vështirësuar, dobësi në ekstremitete,
humbja e koordinimit, konfuzion, shqetësim. Në periudhë më të gjatë mund të paraqiten
edhe simptoma të sjelljes së çrregulluar sociale dhe emocionale.

Veçanërisht janë të rëndësishme simptomat e presionit të ngritur intrakranial (presion

brenda kafkës) të cilat nëse nuk trajtohen mund të sjellin deri në vdekje. Simptomat e këtij
lloji të lëndimit janë: vetëdija e çrregulluar, dobësi ose marrja e ekstremiteteve, ngadalësimi
i pulsit, ngritja e presionit të gjakut, zgjerimi i bebëzës dhe frymëmarrje e çrregulluar.
Paraqitja e lëvizjes së çrregulluar, gjegjësisht mbajtja e trupit dhe ekstremiteteve është
shenjë shumë e keqe.

Trajtimi kirurgjik te pacientët me lëndime të kokës më shpesh realizohen që të

zvogëlohet presioni mbi trurin (hematoma, kontuzione të trurit, fraktura kompresave të
kafkës) ose të nxirret predha nga koka. Gjithmonë krahas operacionit, veçanërisht te
dëmtimet difuzive të trurit, nevojitet edhe terapi konzervative.

13
 Pasojat nga lendimet e kokes
Pasojat nga ky lloj i lëndimeve mund të paraqiten edhe pas një viti dhe ato janë të
përhershme.

1. Dobësi neurologjike e njërës gjysmë të trupit, dobësi në muskujt e fytyrës,

ndryshime në fushën e shikimit etj.

2. Çrregullime psikologjike – psikiatrike të: menduarit, përqendrimit, të mësuarit, të

mbajturit mend, çrregullime në sferën emocionale, si dhe ndryshime në sjellje.

3. Çrregullime hormonale

4. Çrregullime estetike për shkak të prezencës së shenjave dhe defekteve në kafkë,

ndërsa shpesh edhe çrregullime në të ecurit.

Shumica e njerëzve shërohen nga lëndimet e kokës pa kurrfar pasoja afatgjatë.

Megjithatë, dëmtimi mund të ndodhë nëse truri juaj lëvizë apo shpohet.

Pas lëndimeve të kokës ju mund të pësoni humbje të kujtesës. Për shembull mund të
mos i’u kujtohen ngjarjet pak para aksidentit, gjatë aksidentit apo edhe pas tij. Kujtimet e
këtyre ngjarjeve ndonjëherë kthehen, mirëpo mund të ndodhë që të mos kthehen fare. Pas
mjekimit, aftësia për të mësuar dhe mbajtur mend gjëra të reja zakonisht rikthehet.

14
 Operacioni I Trurit

Operacioni I trurit ose Neurokirurgjia eshte procedure e cila behet ne tru

dhe reth tij. eshte procedure e cila behet per te hequr tumoret ose per te bere
biopsion.

Tumoret e trurit

Tumoret në tru përfshijnë tumore, të cilat paraqiten në tru, si edhe

tumoret të cilat paraqiten në indet përreth dhe rriten drejt brendisë së kafkës.
Akoma nuk ka informata të sakta për atë se si zhvillohen tumoret e trurit, për
dallim nga disa tipa të kancerit. E vetmja gjë e sigurt është se mund ta kaplojnë
çdo grup-moshë.

Tumoret e trurit mund te tregojnë simptoma të zakonshme: dhimbje

koke të ashpra, neveritje dhe vjellje, të cilat paraqiten si rezultat i rritjes së
presionit, i cili ndodh për shkak se janë vendosur në brendinë e kafkës. Krahas
këtyre, varësisht nga rajoni i kapluar i trurit, mund të paraqiten edhe simptoma
të tjera: dobësi ose pasivitet në gjysmën e majtë ose të djathtë të trupit, lëvizje
jo e drejt, humbja e shikmit, humbja e të dëgjuarit, humbja ose çrregullime të
memories, vështirësi në të folurit ose jo baraspeshë. Te tumoret e hipofizës
mund të paraqiten çrregullime të ndryshme hormonale, si menstruacioni jo i
rregullt, rritje tej mase e pëllëmbës së dorës ose të shputës së këmbës.

Metodat moderne për incizim, të cilat përdoren gjatë diagonostifikimit

të tumoreve të turit janë tomografia e trurit dhe incizimi me rezonancë
magnetike. Te tipa të caktuar të tumorit, tomografia e trurit mundëson
informata të rëndësishme. Në mjekësinë e sotme moderne, standard i artë në
diagnostifikimin e tumoreve e trurit është incizimi me rezonancë magnetike.
Kjo metodë mundëson informata të hollësishme për strukturën e trurit, për
rajonin ku gjendet tumori, për tipin e tumorit te raste të caktuara, ndërsa jep
edhe informata të sakta për atë se në çfarë mase truri dhe nervat janë kapluar
nga tumori. Në mënyrë plotësuese, mund të nevojiten edhe metoda të tjera, si
angiografia dhe PET/CT.

15
 Mjekimi
Kryesisht, gjatë trajtimit të tumoreve të trurit aplikohen tre metoda të veçanta:
intervenimi kirurgjik, terapia me ilaçe dhe terapia me rrezatim. Kryesisht, metoda më e
përdorur për trajtimin e tumoreve të trurit është intervenimi kirurgjik. Kjo metodë është
zgjedhja e parë për shkak të faktit se tumoret në përgjithësi i bëjnë presion trurit dhe me
këtë e rritin presionin intrakranial.

Intervenimi kirurgjik: Me intervenimin kirurgjik arrihet mënjanimi i tumorit, lirimi i trurit dhe
nervave, si dhe mundësia për kontroll pato-patologjik, me qëllim që të caktohet tipi i
tumorit. Intervenimet kirurgjike shënojnë progres të dukshëm. Si për shembull, mund të
përmendet përdorimi i mikroskopit kirurgjik, i cili u bë standard, ndërsa RM intraoperative
dha kontribut të rëndësishëm në mënjanimin e disa tumoreve. Gjithashtu, aplikimi i
kirurgjisë së sotme moderne mundësoi zvogëlimin e dukshëm të shkallës së komplikimeve.
Tani pacientët mund të lëshohen nga spitali për një periudhë shumë të shkurtër dhe të
kthehen në aktivitetet e tyre të përditshme.

Ishemia e Trurit
Lezionet funksionale dhe organike të trurit që ndodhin për shkak të ishemisë, nënkuptojnë
insuficiencën cerebrovaskulare. Truri ka një furnizim të mirë me gjak duke iu falënderuar
katër degëve kryesore arteriale: dy arterieve të brendshme karotide dhe dy arterieve
vertebrale, të cilat komunikojnë në mes vete në nivel të unazës së Vilsonit.

Truri, edhe pse përbënë 2% të masës së përgjithshme trupore, pranon deri 20% gjak të
volumit të përgjithshëm minutor të zemrës. Qarkullimi i tërësishëm i gjakut në tru është 50
ml/min/100g ind trunor. Mbyllja e arterieve karotide dhe vertebrale shkakton isheminë
cerebrale (trunore) me çrregullime hemodinamike dhe çrregullime për shkak të embolizimit
të trurit ose është kombinim i të dyjave.

Çrregullimet hemodinamike janë rezultat i stenozës së shkallës së rëndë (mbi 75%).

Simptomatologjia varet kryesisht nga okluzioni i arterieve të përfshira, të cilat e furnizojnë
trurin. Shtrirja e lezionit ishemik varet nga shkalla dhe zgjatja e stenozës, sistemit kolateral,
sistemit të shtypjes së gjakut, gjendjes preishemike nutritive, etj.

Shkaktarë kryesor të ishemisë së trurit janë: arteroskleroza, embolia e arterieve të trurit,

vaskuliti.

16
 Simptomat e semundjes se arterieve karotide
Simptomat dhe shenjat e insuficiencës cerebrovaskulare të rrjedhjes karotidete, të cilat
ushqejnë hemisferat e trurit të madh, trurin e mesëm, ganglionet bazale, sytë, fytyrën, janë:
lodhja (rraskapitje), marramendja, humbje e vetëdijes, hemipareza (shkallë e lehtë e
paralizës së njërës anë të trupit), hemiplegjia (paralizë e njërës anë të trupit), amaurosis
fugax (humbje e përkohshme e shikimit), afazia (humbje e pjesshme ose e plotë e të folurit),
disfazia (çrregullim i të folurit).

Kurse, simptomat dhe shenjat e insuficiencës së arterieve vertebrale të cilat ushqejnë

trungun trunor, trurin e vogël, palcën e zgjatur dhe lobet okcipitale, janë: turbullimi,
marramendja, humbja e vetëdijes, ataksia (mungesë e bashkërenditjes së lëvizjeve
muskulore në gjymtyrë), diplopia (pamje e dyfishtë), deficitet motorike ose senzorike
bilaterale, disartria (çrregullime të rrugëve motore që shkaktojnë dobësi muskulore, lëvizje
jo të bashkërenditura dhe çrregullime karakteristike të të folurit, ‘drop sulmet’ (rrëzime të
papritura, pa humbje vetëdije).

Diagnostikimi i sëmundjes bëhet përmes ekzaminimeve angioneurologjike, joinvazive: Echo

dopleri, dopleri transkranial, tomografia e kompjuterizuar (CT), rezonanca nukleare
magnetike (MRI), ekzaminimi i syrit (fundoskopia) dhe, diagnostikës invazive: angiografia
klasike, angiografia shumështresore, DSA (angiografia digitale subtrakcionale intravenoze),
DSA intraarteriale, MRI arteriografia, PET – tomografia nën emisionin e pozitroneve si dhe
metoda nukleare mjekësore SPECT-tomografia e kompjuterizuar me emision përmes
fotonit.

Indikacionet vaskulare dhe endovaskulare për trajtim të arterieve karotide vendosen në

bazë të shkallës së stenozës së karotideve, komorbiditetit, karakteristikave anatomike
vaskulare dhe lokale, morfologjisë së pllakës në karotide. Kur ekzistojnë indikacionet për
vaskularizim të trurit, duhet para planifikimit të llogarisim momentin e duhur, kur
intervenimi kirurgjikal ka rrezik më të paktë, bërsa dobi më të madhe.

Pra, ndërhyrja e hershme, është e panevojshme, kurse shumë vonë – është e padobishme.
Rekonstruktimi i arterieve karotide nënkupton endartereksitomi të karotideve, eversion të
karotideve, pach plastic të karotideve, interpzicion të graftit (by-pass)

Si metoda alternative (dilatimi, stentimi dhe graft-stentimi), përdoren dhe procedurat më të

reja endovaskulare, të cilat janë më pak traumatike te pacientët me rrezikshmëri të lartë,
por kanë edhe limitin, varësisht nga morfologjia e lezionit dhe mosha e pacientit (nuk
mundet të përdoret te okluzioni, te pllaka ulcerative jostabile, te pllaka e kalcifikuar si dhe te
ekzistimi i koilingut, kinkingut dhe aneurizmës)

17
 Çrregullimi i neuro-zhvillimor
Çrregullimi i neuro-zhvillimor është term që i referohet çrregullimit të fuksionit të trurit që
ndikon në emocion, aftësi e të mësuarit, vetë-kontrollit dhe kujtesës dhe që shpaloset kur
individi zhvillohet dhe rritet. Çrregullimet neuro-zhvillimore kanë tendencë të zgjasin për një
jetë të tërë.

Çrregullimet neuro-zhvillimore janë dëmtime[1] të rritjes dhe zhvillimit të trurit ose të

sistemit nervor qendror. Termi nganjëherë përdoret gabimisht si një sinonim i veçantë për
çrregullimet e spektrit të autizmit.

Zhvillimi i sistemit nervor duke përfshirë edhe trurin është orkestruar, rregulluar fort, dhe
procesi i koduar gjenetikisht me ndikim të qartë nga mjedisi. Kjo sugjeron se çdo devijim nga
ky program në fillim të jetës mund të rezultojë në çrregullime neuro-zhvillimore dhe, në
varësi të kohës së caktuar, mund të çojë në patologji të dallueshme më vonë në jetë.[2] Për
shkak të kësaj, ka shumë shkaqe të çrregullimit neuro-zhvillimor, të cilat mund të shkojnë
nga deprivimi, sëmundjet gjenetike dhe metabolike, çrregullimet imune, sëmundjet
infektive, faktorët ushqyese, traumat fizike dhe faktorët toksikë dhe mjedisorë.

Disa çrregullime neuro-zhvillimore, të tilla si autizmi dhe çrregullime të tjera zhvillimore të

përhapura, konsiderohen sindroma multifaktoriale me shumë shkaqe, por manifestime më
specifike neuro-zhvillimore.

Një shembull i shquar i një çrregullimi neuro-zhvillimor të përcaktuar gjenetikisht është

Trisomi 21, i njohur edhe si Sindroma Down. Ky çrregullim zakonisht rezulton nga një
kromozom shtesë 21, edhe pse në raste të pazakonta ajo lidhet me anomalitë e tjera
kromozomale siç janë translokimi i materialit gjenetik. Ajo karakterizohet nga shtat të
shkurtër, palosjet epikanthale (qepallë), gjurmët e gishtave anormale dhe shtypjet e palme,
defekte të zemrës, ton të dobët të muskujve (vonesa e zhvillimit neurologjik) dhe vonesa
mendore (vonesa e zhvillimit intelektual).

18
 Autizmi
Autizmi është çrregullim neurobiologjik që veçohet me vështirësi në komunikim,
ndërveprimi shoqëror dhe sjellje të përsëritura dhe rreze të kufizuar interesash.

Çrregullimi i njohur si autizëm u identifikua nga psikiatri austriak Leo Kanner: në një
artikull të gjatë në vitin 1943. Kanner i përshkroi rastet e një duzine fëmijëve të cilët ishin
trajtuar dhe që kishin karakteristika të përbashkëta.

Simptomat e autizmit shfaqen zakonisht para moshës tre vjeçare: fillimisht kanë të
bëjnë me vështirësitë e të folurit dhe komunikimit dhe një vështirësi të dukshme në
kontaktin emocional, si me prindërit ashtu edhe me kolegët. Por nuancat dhe kornizat e
paraqitjes mund të jenë shumë të ndryshme, gjë që shpesh e bën diagnozën shumë të
vështirë.

Gjatë viteve, shpesh është folur për një rritje të theksuar të rasteve të autizmit,
ndonjëherë edhe të një epidemie, sepse disa hetime të kryera në vendet anglishtfolëse kanë
treguar një rritje të theksuar të numrit të rasteve në popullatën e fëmijëve. Në të vërtetë,
ato numra u zvogëluan në masë të madhe dhe dyshohet se, më shumë se një rritje e
rasteve, ata pasqyruan një rritje të diagnozave, për shkak të vetëdijes dhe ndërgjegjësimit
më të madh mbi këtë çrregullim.

Ende ka paqartësi se kush e shkakton por besohet se ka një komponent gjenetik. Të

dhënat e fundit gjithnjë e më shumë sugjerojnë mundësinë e dëmtimit organik që ndodh në
fazat zhvillimore të sistemit nervor.

19
 Sindroma Down

Sindroma Down, Trizomia 21 apo Mongoloizmi quhet një mutacion gjenetik i veçant
tek njeriu, tek i cili njeriu posedon kromozomin e 21.Sindroma Daun është një çrreullim
kromozomesh që vjen si rezultat i vonesës në zhvillimin fizik, intelektual dhe gjuhësor. Ky
është çrregullimi më i njohur i kromozomeve që shoqërohet me vonesë mendore. Njerëzit
me sindromën Daun kanë një pamje karakteristike fizike.Sindroma Daun identifikohet si
anomali kromozonesh. Me përparimet që janë bërë në fushën e biologjisë molekulare, është
zbuluar se njerëzit me Sindromën Daun kanë 47 kromozome në secilën qelizë në vend që të
kenë 46. Ky kromozom ekstra, pjesërisht ose plotësisht kromozomin 21, rezulton në
karakteristikat që shoqërojnë Sindromën Daun. Dy tipe të tjera anormalitetesh kromozonale
shfaqen në Sindromën Daun. Jo ndarje është një nën-ndarje e qelizës të gabuar/me difekt
në të cilën ka 3 kromozone me numër 21 në vend që të ketë dy. Kjo ndodh në pothuajse
95% të rasteve të Sindromës Daun. Meqënëse 95% e rasteve të Sindromës Daun ka 3 kopje
të kromozonit 21, ky tip referohet si trinomi 21. Nga të gjitha çrregullimet e lidhura me
kromozonet, Sindroma Daun është më e përhapur. Zakonisht diagnostikimi i Sindromës
Daun dyshohet menjëherë mbas lindjes, në sajë të pamjes fizike të foshnjes, megjithëse
këto lloj karakteristikash fizike mund të shihen në popullatën e gjerë. Prandaj, në se
dyshohet për Sindromën Daun, një test për kromozonet duhet të bëhet menjëherë mbas
lindjes së foshnjes. Mendohet që 1 në 800 deri 1100 lindje të rezultojë një fëmijë me
Sindromën Daun. Studimet kanë treguar se më shumë meshkujt se sa femrat lindin me
çrregullime kromozonesh. Ose nëna ose babai mund të mbajnë kromozone ekstra. Në 70% -
80% të rasteve, janë nënat ato që mbartin kromozone ekstra. 80% e fëmijëve me Sindromën
Daun lindin nga nëna nën moshën 35 vjeç, por shkalla e rastave është më e lartë për gratë
mbi moshën 40 vjeç. Në moshën 40 vjeç, shansi për të pasur një fëmijë me Sindromën Daun
është afërsisht 1 në 110 lindje, ndërsa në moshën 45 rreziku bëhet më i madh 1 në 35 lindje.
Gratë që kanë vetë Sindromën Daun bëjnë fëmijë, por mundësia të kenë fëmijë me
Sindromën Daun është 50%.Vdekshmëria e fëmijëve me Sindromën Daun po ulet. Me
përparimet e shkencës për trajtimet mjeksore të personave me Sindromën Daun, sot
mendohet se mosha e personave me Sindromën Daun ka arritur në 55 vjeç, dhe ka raste
edhe më shumë.

20
Perfundimi

21
 Literatura

Neuropsikologjia-Naser Durmishi Universiteti Shteteror I Tetoves 2015

Dr. Hajriz. S. Rudari, Mr. Sci. Kirurg vascular

"Zan Mitrev" ClinicА: Str. Bledski Dogovor no.8,Skopje, 1000, Macedonia

Sëmundje - Probleme.me

ACIBADEM SISTINA

22