Epilepsitë

Epilepsitë janë kriza që shoqërohen me humbje të vetëdijes, ose pa humbjen e saj, të kombinuara
me turbullime motore ose sensitive, sensore ose visherale, me ose pa ndryshime psikike, që
mund të jenë të përgjithshme (të gjeneralizuara) ose të pjesshme (fokale), me shkak të njohur ose
të panjohur me dekurs përgjithësisht kronik.

Ky përkufizim siç shihet, është i përcaktuar mirë, pasi në grupin e epilepsive futen shumë lloj
krizash, që sot janë akoma objekt diskutimi për përcaktimin e tyre si sëmundje të veçanta apo si
sindrome të sëmundjeve të tjera. Pikëpamjet e sotme për epilepsitë janë të ndryshme. Shumë
autorë mendojnë se epilepsitë e gjeneralizuara me shkak të panjohur që tirren me emra të
ndryshëm si “ideopatike”, “kriptogjene”, ”genuine”, “esenciale” etj., përbëjnë një sëmundje
krejtësisht të veçantë, që mund të quhet “Morbus epilepticus”, ndërsa epileptitë me shkak të
njohur, “simptomatike”, duhen studiuar nëpër kapitujt përkatës sipas shkakut etiologjik.

Të tjerë autorë mendojnë se nuk duhet të ekzistojë epilepsia genuine, por duhen gjetur shkaqet.

Kështu pra, megjithëse epilepsia është e njohur që në kohërat e lashta dhe është emërtuar me
emra të dnryshëm, si morbus sacer (sëmundja e shenjtë), morbus lunaticus, morbus comitialis,
sëmundje e tokës, mal caduco etj., përkufizimi i saktë është shumë i vështirë për shkak të
polimorfizmit të madh klinik, të shkaqeve të ndryshme etiologjike dhe të mendimeve të
ndryshme të studiuesve tanë.

Duke u nisur nga polimorfizmi klinik, ekzistojnë shumë klasifikime për epilepsitë, disa të
bazuara vetëm në të dhënat klinike, disa vetëm në ato elektroencefalografike. Sot më tepër
pranohet klasifikimi që mbështetet në të dhënat elektr-klinike.

Studimet mbi epilepsitë janë të shumta. Sot sidomos punohet më tepër dhe në mënyrë intensive
në drejtim të studimeve biokimike dhe elektroencefalografike si në klinikë ashtu dhe në
eksperiment.

Etiopatogjeneza
Shkaqet e epilepsive janë të ndryshme, për disa forma spilepsish shkaqet nuk dihen. Këtu futen
epilepsitë e përgjithësuara, idiopatike, pa lezione anatomopatologjike të sistemit nervor. Por
duhet ditur se ka edhe epilepsy të gjeneralizuara që mund të jenë pasoje ose sindrom i një
sëmundje të caktuar si p.sh. i disa tumoreve cerebrale etj.

Për shumë forma të tjera epilepsish ka shkaqe të njohura, që mund të zbulohen disa herë nga
anamneza dhe herë të tjera nga ekzaminimet klinike, elektroencefalografike, biokimike,
radiologjike dhe ato të kontrastit - arterio- grafia cerebrale dhe pneumoencefalografia etj. në
format me shkaqe të njohura futen epilepsitë e quajtura simptomatike, që gjithashtu mund të jenë
të gjeneralizuara ose të pjesshme (fokale).

Nga shkaqet e këtyre formave të epilepsisë mund të përmenden:

o Në radhë të parë tumoret cerebrale.

o Traumat kraniale të shkaktuara gjatë lindjes, në fëmijërinë e hershme, ose gjatë jetës. Në
këto raste ataket shfaqen shumë vonë nga momenti i traumës.
o Sëmundjet infektive të sistemit nervor
o Helmimet. Rëndësi më të madhe kanë helmimet nga alkooli, nga monoksi i karbonit,
benzoli, benzina, plumbi, zhiva, santomina, kanfora, kardiazoli, nikotina etj.
Autointoksikacioni gjithashtu mund të shfaqet me atake konvulsive (me hiperglicemi,
dëmtime të veshkave, të heparit, me uremi, etj.).
o Defektet kongjenitale (aplazia cerebrale, meningocelet dhe encefalocelet etj.).
o Shumë sëmundje organike të sistemit nervor dhe të organizmit në përgjithësi.

Përsa i përket mekanizmit të lindjes së atakut konvulsiv epileptik ka studime e mendime të

shumta, por akoma nuk është arritur në një shpjegim të plotë të tij.

Konvulsionet mund të lindin nga anoksemia cerebrale akute me origjinë të ndryshme, nga
turbullimet e metabolizmit të ujit, sheqerit, kalciumit, fosforit, etj.

Disa autorë i japin rëndësi ekuilibrit acidobazik, të tjerë i japin rëndësi hidratimit dhe
dehidratimit.
Autorë të tjerë i japin rëndësi mekanizmit angiospatik të atakeve konvulsive. Të tjerë mundohen
të shpjegojnë me vazokostriksionin në fillim të krizës dhe më vonë me vazodilatacionin. Por
edhe ky është një shpjegim i thjeshtë dhe primitiv që nuk sqaron gjer në fund kompleksitetin e
lindjes së atakut epileptik.

Sot vazhdojmë studimet për të shpjeguar sa më drejt mekanizmin e lindjes së krizave epileptike.
Një ndër metodat më moderne për studimin e epilepsive është regjistrimi i aktivitetit elektrik të
trurit me anën e elektroencefalografit, i cili në rastin e epilepsive jep të dhëna mjaft karakteristike
për format e ndryshme të saj.

Simptomatologjia

Për epilespsitë ka shumë klasifikime, por ne do të ndalemi në atë që është më i përshtatshëm për
praktikën klinike të përditshme.

Dy janë variantet e mëdha të epilepsive: epilepsitë e gjeneralizuara dhe epilepsitë e pjesshme.

Epilepsitë e gjeneralizuara

Janë kriza që klinikisht fillojnë menjëherë, zgjatin nga disa sekonda deri në 4-5 minuta. Nga ana
elektrike karakterizohen me valë paroksizmale, hipersinkrone, simetrike bilaterale dhe nga ana
fiziologjike lindin nga formacionet e thella qendrore. Epilepsitë e gjeneralizuara ndahen në tri
forma kryesore: a) grand mal; b) absence; c) petit mal-mioklonik.

Grand mal - Quhet ndryshe edhe krizë e gjeneralizuar ose ataku i mash epileptik, që është
shfaqja më dramatike e epilepsisë. Zakonisht ataku fillon menjëherë, papritur, pa pasur lidhje me
ndonjë faktor të jashtëm. Nganjëherë mund të bëhet fjalë për prodrome të atakut. Në këto raste të
sëmurët 1-2 ditë para atakut e ndjejnë veten keq, kanë dhimbje koke, ju prishet gjumi, oreksi,
janë shumë të irrituar etj. Këto prodrome nuk i kanë të gjithë të sëmurët. Në disa të sëmurë, pas
prodromeve ose menjëherë para atakut, shfaqet aura ( që në thelb është një nga elementet e vetë
atakut). Aurat janë të ndryshme në të sëmurë të ndryshëm por, si rregull, tek i njëjti i sëmurë
përsëritet e njëjta aurë në fillim të çdo ataku. Dallohen disa lloje kryesore aurash, që janë
sensore, vegjetative, motore, psikike, sensitive dhe të fjalës.

Në aurat sensore hyjne aurat vizive, që janë më të shpeshta dhe shprehen me xixa para syve, me
flokë, me pamje të të gjitha objekteve përreth me ngjyrë të kuqe të ndritshme, me shfaqje
njerëzish ose të pjesëve të trupit të tyre, me figura ose dhe me verbim të plotë (amaurosis), etj.
Më rrallë takohet aura gustative, që shprehet me shije të rreme. Aura auditive shprehet me
zhrumë, fërshëllimë, melodi muzikore, të thirrura etj.

Aurat vegjetative shprehen me palpitacione, dhembje retrosternale, urinim dhe defekim të

shpeshtë, dhembje epigastrale të përziera, hipersalivacion, zbehje ose skuqje në fëtyrë, ndjenjë të
mbytjes etj.

Aurat motore shfaqet me hapje dhe mbyllje të grushtave, me vrapim impulsiv ose qëndrim në një
pozë të caktuar pa lëvizur, me rrotullim të trupit, përkulje ose kthim të kokës, me lëvizje duarsh
si të atij që i lan, me lëvizje thithëse, përtypëse etj.

Aurat psikike shfaqet me frikë, trembje ose me ndjenjë gëzimi të tepruar, me inat etj.

Aurat sensitive shfaqet me parestezi në pjesë të ndryshme të trupit, me ndjenjë ftohti, me

hemihiperestezi etj.

Aurat e fjalës, zakonisht shprehen me shqiptim fjalësh të veçanta, frazash dhe nganjëherë të disa
rrokjeve të palidhura etj.

Aura zgjat pak sekonda dhe menjëherë pas saj fillon ataku. I sëmuri rrëzohet përtokë në drejtime
të ndryshme, si “dru i prerë” dhe gjatë kësaj kohe lëshon një klithmë. Në disa raste mund të mos
ketë klithmë. Gjatë atakut i sëmuri e humbet vetëdijen dhe zbehet në fytyrë.

Pastaj fillojnë menjëherë konvulsionet tonike (faza tonike), që shprehen me tendosje të të gjithë
muskujve të trupit, me kokën dhe sytë që mund të kthehen në një anë, me krahët të përkulur në
brryle dhe me duart të shtrënguara grusht e me këmbë të shtrira. Frymëmarrja e tij gjatë kësaj
fazë ndërpritet, venat e qafës fryhen, fytyra nga e zbehtë pak nga pak bëhet cianotike. Nofullat i
ka të shtrënguara dhe gjuha mund t’i mbetet e kafshuar midis tyre; pupilat në fillim janë miotike,
pastaj bëhen midriatike dhe nuk reagojnë ndaj dritës.
Faza tonike zgjat 15-20-30 sekonda, pastaj fillon faza klonike, që shprehet me konvulsione të
muskujve të mimikës, të përtypjes, të anësive, të trupit. Këto konvulsione janë ritmike,
asimetrike, të shkurtra, të shpeshta. Gjatë kësaj kohe frymëmarrja bëhet me zhurmë; i sëmuri
nxjerr shkumë nga goja, që mund të jetë e përzier me gjak nga kafshimi i gjuhës ose pjesës së
brendshme të faqes. Gjuha zakonisht kafshohet anash e jo në majë. Gjatë kësaj faze mund të ketë
inkontinencë urine dhe më rrallë të feçeve.

Nga mbarimi i kësaj faze që zgjat 2-3 minuta, frymëmarrja fillon të përmirësohet, pak nga pak
zhduket cianoza, i sëmuri nuk reagon dhe kundrejt ngacmimeve shumë të forta, reflekset
tendinoze dhe mbrojtëse zakonisht nuk provokohen, konvulsionet gradualisht qetësohen dhe në
mbarim të tyre ndodh një dobësi muskulare e përgjithshme, ataku kalon në fazën e tretë, që quhet
faza rezulotive ose komatoze. I sëmuri gjatë kësaj faze ose e ka shumë të errësuar ndërgjegjen
(gjendje soporoze), që vetëm pas disa minutash zë e sqarohet ose pa dalë akoma nga gjendja
soporoze bie në gjumë të thellë që gjat disa minuta ose orë. Në disa raste, në mbarim të
konulsioneve i sëmuri fillon të shikojë si i hutuar në drejtime të ndryshme, nuk i njeh ata që e
rrethojnë, përpiqet të ngrihet ne këmbe ose ndenjur, bën disa lëvizje me duar dhe me këmbë dhe
më në fund vjen në vete.

I tërë ataku zgjat mesatarisht 3-4 minuta. Në mbarim të atakut i sëmuri ndjen këputje të
përgjithshme, ankohet për dhimbje koke, që zgjat për disa orë, i flihet etj., ai paraqet amnezi post
kritike, nuk mban mend asgjë lidhur me atakun. Në fazën rezolutive mund të provokohet
simptomi Babinski bilateral.

Ataku i madh epileptik vjen në çfarëdo vendi e rrethane që ndodhet pacienti, kështu që, sipas
vendit që rrëzohet, ai mund të pësojë dëmtime të ndryshme si plagë,djegie, etj. Kështu ne tek të
sëmurët mund të gjejmë shpesh cikatrice të ndryshme, mbeturina djegiesh në pjesë të ndryshme
të trupit, etj.

Elektroencefalograma jep të dhëna karakteristike për fazat e ndryshme të atakut dhe me anën e
saj mund të bëhet shumë mirë diferencimi me ataket jo epileptike.

Absence - Takohet në moshën 3 vjeç deri në adoleshencë. Është humbje momentale e vetëdijes,
me ndërprereje të çdo veprimi. I sëmuri nuk rrëzohet për tokë, nuk ka aura as konvulsione.
Sëmundja zgjat aq pak, sa nuk vihet re nga i sëmuri dhe as nga ata që e rrethojnë. Pas kësaj i
sëmuri vazhdon bisedën ose veprimin aty ku e kishte lënë sikur të mos kishte ndodhur asgjë me
të. EEG-ja është tipike me majë-valë 3 c/s, bilaterale, hipersinkrone.

Petit-mal mioklonik - Shfaqet me humbje të vetëdijes për disa sekonda. I sëmuri nuk rrëzohet.
Në fytyrë mund të ketë lëvizje mioklonike. Vështrimi i përqendrohet në një pikë dhe i zbehet
fytyra. Pas këtyre shenjave që jep, vazhdon bisedën ose punën atje ku e kishte lënë. EEG-ja edhe
këtu jep të dhëna karakteristike. Në disa raste kriza mund të jetë vetëm me konvulsione
mioklonike, pa humbje të vetëdijes.

2.Epilepsitë fokale ose parciale

Epilepsitë parciale takohen në 30-50% të epilepsive në përgjithësi. Ato fillojnë nga një vatër e
kufizuar e lëndës së përhime të trurit.

Këtu bëjnë pjesë shumë lloje epilepsish, disa prej të cilave po përshkruhen më poshtë.

Epilepsia temporale ose psikomotore: Në këtë formë përmblidhen lloje të ndryshme atakesh, që
vijnë nga dëmtimi i lobit temporal. Karakteristikë e këtyre atakeve është turbullimi i vetëdijes në
shkallë të ndryshme. Gjatë atakur, të sëmurët kryejnë veprime të ndryshme automatike: sikur
kërkojnë diçka, bëjnë lëvizje përtypëse ritmike; nganjëherë mund të rrotullojnë kokën dhe sytë
nga një anë ose mund të rrotullojnë dhe të gjithë trupin (kriza adversive). Në disa të sëmurë
mund të ndodhin gjendje ëndërruese, gjatë të cilave u shfaqen si në film, episode të së kaluarës,
të cilat ata i rijetojnë. Këto kriza zgjatin përgjithësisht më shumë se ato të epilepsive të
gjeneralizuara. Por janë përshkruar edhe “absence” temporale, që shoqërohen me ndërprerje të
vetëdijes dhe gjeste stereotipike, që zgjatin pak. Në disa raste krizat temporale mund të shfaqen
vetëm me pamje skenash të ndryshme ose, me dëgjimin e një melodie muzikore. Kjo sëmundje
quhet edhe epilepsi psikomotore, pasi në disa raste i sëmuri është agresiv dhe ka turbullime
mendore e eksitacion motor.

EEG-ja në këtë rast ka një vlerë të veçantë, pasi jep të dhëna shumë karakteristike të lokalizuara
në regjionin temporal.

Epilepsi Xheksoniane (Jackson Epilepsy): Kjo epilepsi përbëhet nga atake konvulsive të tipit
mioklonik të një grupi të caktuar muskujsh. Shpesh ato fillojnë nga gishti i madh i njërës këmbë
ose mund të fillojnë në një dorë e pastaj pak nga pak të përgjithësohen.
Status epilepticus

Quhet urgjencë dhe do të thotë përsëritja e njëpasnjëshme e krizave konvulsive me distancë

shumë të vogël të njërës nga tjetra, gjatë të cilës vetëdija mund të kthjellohet për pak kohë ose
mund të mos kthjellohet, pasi fillon ataku tjetër. Vazhdimi i krizave pa ndërprerje mund ta
përkeqësojë gjendjen e të sëmurit, të cilit i ngrihet temperatura, i dendësohet pulsi dhe ai bie në
gjendje kome të thellë e mund të vdesë.

Shpeshherë shkak për shfaqjen e gjendjen epileptike është ndërprerja e mjekimit antikonvulsiv,
sidomod e barbiturateve. Kur i sëmuri pas mjekimit energjik, del nga gjendja epileptike, mund të
ketë turbullime neurologjike fokale (hemiparezë ose hemiplegji) që zgjatin prej disa orësh deri
në 1-2 ditë.

Në përgjithësi statusi epileptik përbëhet nga atake të mëdha epileptike, por kriza shumë të
shpeshta, njëra pas tjetrës, në seri, mund të jenë edhe të petit mal-it dhe atëherë quhet petit mal
status.

Në të gjitha rastet, kur të sëmurët ankohen për akcese me turbullime të vetëdijes, duhet të
dyshojmë për epilepsi dhe për caktimin e diagnozës duhet të marrim me imtësi anamnezën, duhet
të përqendrohemi në përshkrimin e krizës nga i sëmuri ose të afërmit e tij. Më lehtë do të ishte
sikur të mund të vërehet vetë ataku, po të paraqitet rasti. Pai t’i kemi të gjitha këto të dhëna,
duhet të bëjmë diagnozëm diferenciale me disa sindrome, ose sëmundje, si p.sh. me sinkopën, që
ka një shkak (qëndrimi i gjatë në një vend, pas ndonjë manipulimi mjekësor, etj.) dhe fillon
ngadalë e përmirësohet ngadalë; me narkolepsinë, në të cilën humbet vetëdija, por nuk ndodhin
konvulsione dhe i sëmuri ngrihet e ndihet mirë; me katapleksinë në të cilën i sëmuri rrëzohet nga
humbja e fuqisë, ndërsa vetëdijen nuk e humbet; me konvulsionet histerike, në të cilat ruhet
refleksi pupilar në dritë, nuk ka inkontinence urinae et alvi, ataku zgjat shumë dhe ka
karakteristika të veçanta. Pasi të kemi përcaktuar diagnozën e epilepsisë, duhet të përcaktojmë
edhe shkakun e saj. Për këtë do të ndihmonin, përveç anamnezës, edhe një sërë ekzaminimesh
komplementare, si analizat për të kërkuar infeksione të ndryshme, elektroencefalografia,
pneumoencefalografia etj.

Përveç këtyre, në të gjitha rastet duhet pasur parasysh edhe mosha e të sëmurit.
Mjekimi i epilepsive - Meqë epilepsitë janë mjaft të shpeshta ( në 4-7 % të popullsisë) dhe
shfaqen me aksese me intervale të ndryshme kohe, meqë është i pamundur parashikimi i
rishfaqjes së tyre dhe në disa raste nuk unjihet etiologjia, e në raste kur u njihet, dekursi është
stacionar për shkak të ndryshimeve irreversibile, si p.sh. në traumat, tromboflebitet etj., për të
gjitha këto arsye pra, mjekimi i tyre paraqitet mjaft i vështirë. Megjithatë, me përparimet që janë
bërë në metodat e diagnostikimit dhe të ndjekjes së dekursit të epilepsive, siç janë EEG-ja dhe
ekzaminimet biokimike të imta, po ashtu me zbulimin e shumë medikamenteve të reja për
luftimin e tyre, mund të themi me optimizëm se mjekimi i epileptikëve mund të kryhet me
sukses, duke ju siguruar remisione të zgjatura dhe riaftësimin për punë etj.

Para se të flitet për mjekimin medikamentoz, duhen ditur disa parime të përgjithshme të trajtimit
të epileptikëve.

Në radhë të parë të sëmurët me epilepsi duhen dispanserizuar, ashtu si kardiopatët, diabetikët etj.

Dispanseria mund të ketë kartela të veçanta me të dhëna për veçoritë individuale të organizmit, të
anamnezës së jetës, të dhëna të hollësishme për anamnezën e sëmundjes me shpeshtësinë dhe
llojet e atakeve; duhet të ndjekë në dinamikë rezultatet e mjekimit dhe t’i japë të sëmurit këshillat
e nevojshme lidhur me regjimin dhe mjekimin pas çdo rikontrolli, i cili është mirë të bëhet një
herë në gjashtë muaj dhe, sipas rastit, edhe më shpesh.

Vetëm kështu epileptikët mund të jenë nën kontroll dhe trajtimi i tyre të jetë sa më i efektshëm.

Mjekimi duhet të jetë i gjatë dhe asnjë ndryshim në mjekim nuk duhet të bëjë i sëmuri pa u
këshilluar në dispanseri. Ndërprerja e mjekimit menjëherë mund të çojë në status epileptikus dhe
në vdekje.

Epileptikët duhet të bëjnë një jetë normale. Ataket e rralla nuk janë pengesë për të punuar.
Këshillohet puna larg rreziqeve (ujit, lartësive, zjarrit, makinave). Martesa nuk ndikon për keq,
por barra në gratë epileptike mund të shtojë ataket. Epilepsia nuk trashëgohet, veç në raste të
veçanta.

Epileptikët këshillohen të përdorin sa më pak lëngje (1 litër në 24 orë), të shmangin në mënyrë

absolute përdorimin e pijeve alkoolike dhe të kripës së gjellës, sidomos gjatë mjekimit me
bromure. Dozat e preparateve duhet të jenë individuale në varësi me shpeshtësinë e krizave,
moshën, veçoritë e organizmit etj. Dozat shabllone dhe të vogla janë të dëmshme.

Duhen mjekuar energjikisht sëmundjet e tjera interkurrente që ulin rezistencën e organizmit dhe
që e përkeqësojnë epilepsinë.

Për çdo epileptik duhet gjetur doza mbajtëse e tolerueshme dhe e efektshme e preparatit, e cila
duhet vazhduar gjatë.

Pra si parim kryesor duhet të kemi mjekimin e shfaqjes të sëmundjes, të vetë sëmundjes dhe të të
sëmurit, duket patur parasysh të gjitha veçoritë e organizmit të tij.

Mjekimi medikamentoz përbëhet nga preparatet antikonvulsivante të shoqëruar me

vitaminoterapi të grupit B (B1, B2, B3), vitamina D dhe dehidratues. Preparatet antikonvulsive
janë:

Luminali (acid barbiturik ose feniletil-malonilurik), është më pak helmues nga të gjtihë
antiepileptikët. Mund të japë vetëm një farë somnolence,. Dozat në varësi nga mosha, gjatësia e
atekeve dhe graviteti i sëmundjes janë: 0.015; 0.03; 0.06, 1-2-3 herë ditë. Rekomandohet që doza
më e madhe të përdoret në mbërmje dhe pasdite, që të mënjanohet somnolenca paradite dhe
ataket gjatë natës. Luminal natriumi përdoret intramuskular dhe intravenoz 0.1 dhe 0.2, 1-2-3
herë në ditë sipas rastit. Doza maksimale është 0.8 në 24 orë.

Difenilhidantoina (Dintoina, Diphedani, Metinal hidatoina) jep më pak somnolencë, përdoret në

të gjitha format e epilepsisë, me përjashtim të petit-mal. Doza mesatare për të rriturit është 0.20
tri herë në ditë pas ngrënies.

Metilfenilhidantoina (Mesantoina): Është antikovulsiv i fuqishëm, por edhe mjaft helmues.

Fillohet me doza 0.10 dhe shtohet pak nga pak derisa të arrihet doza(0.30-0.50). Jep shpërthime
kutane, limfadenopati, rrallë agranulocitozë; prandaj duhet përdorur nën kontrollin e mjekut. Kur
leukocitet arrijnë 1500, ndërpritet.

Mysolina (Primidone, Sertan), jepet në epilipsinë e gjeneralizuar dhe temporale. Fillohet me një
tabletë dhe shtohet pak nga pak nga gjysëm tabletë çdo 3-7 ditë.
Fenurone (Fenactilcarbamide): Është mjaft i fuqishëm, por jep fenomene kolaterale në hepar dhe
gjak. Doza 0.5x3 në ditë. Mund të shtohet nga 1 tabletë çdo 4 ditë derisa të arrihet 20 tableta në
ditë. Duhet kontrolli i gjakut.

Celontine: Përdoret për grand-mal e petit-mal me kapsula 0.3-1 në ditë. Shtohet një kapsulë në
ajvë. Doza maksimale 6-8 kapsula në ditë.

Zarontinë: Është preparati më i efektshëm dhe më pak helmues në petit-mal; është në kapsula
xhelatinoze prej 250 mgr. Doza mesatare 3 kapsula në ditë.

Diamox (Acetazolamide): Përdoret në petit-mal të ndjeshëm ndaj hiperpneas dhe është shumë
veprues. Doza mesatare 0.25, 2-3 herë në ditë.

Dionikët (Tridione dhe Paradione): Përdoren shumë pak. Sipas rastit, mund të përdoret
kombinimi i këtyre preparateve ose zëvendësimi i njërit me tjetrin, por duhet pasur parasysh
heqja e ngadalshme e njërit dhe fillimi i ngadalshëm i tjetrit.

Mjekimi i status epilepticus - Status epilepticus kërkon mjekim urgjent. Mjekimi fillohet me
Natrii barbiturici 0.1-0.2 gr intravenoz. Në rast se nuk ndërpriten krizat, kjo dozë mund të
përsëritet disa herë deri në 0.8 gr në 24 orë. Në rast se përsëri nuk ndërpriten krizat, mund të
përdoret Tiopentali 0.5 i.v. dhe sipas rastit mund të arrihet 1.0 gr në 24 orë. Mund të përdoret
Natrii bromati 10% intravenoz ose edhe me perfuzion. Kohët e fundit, në rast se nuk jep rezultat
mjekimi i mësipërm, ka filluar të përdoret valium 10mgr intravenoz. E rëndësishme është
mbajtja e përqendrimit të barbiturateve konstant në gjak. Në rast cianoze mund të përdoret
oksigjenoterapia dhe solucion glukoze 5% me Noradrenalinë. Kur kemi edemë cerebrale,
këshillohen solucione hipertonike glukoze 40% - me solucion Magnesii sufurici 25% - 10 cc.
Intravenoz; si dhe perfuzione mepika Ultrakortenol. Nganjëherë jep rezultat shumë të mirë,
sidomos te fëmijët, klizma me Chlorali hydrati 2-3% - 30-50 cc. Në disa raste rekomandohet
bërja e punksionit lumbar, heqja e një sasie likuori cerebrospinal dhe futja e 10-15 cc ajri në
hapësirat subarachnoidale. Mund të përdore Skopolamina (1% - i cc subkutan). Në rastet kur
sëmundja është shumë rezistente ndaj këtyre mjekimev, mund të aplikohet raush narkoza.

Disa probleme higjenike, shoqërore dhe mjeko-ligjore të epilepsive

Epileptiku në jetën shoqërore: Edhe kur nuk ka aksese të furishme ose të lehta, epileptiku është
gjithmonë në një gjendje inferioriteti fizik dhe psikik, që natyrisht ndryshon sipas rëndësisë,
natyrës, mjekimit, zgjatjes së krizës dhe kushteve të tij shoqërore. Nga ana tjetër, është mjaft
vështirë të thuhet se ndryshimet fizike dhe psikike të tij i detyrohen sëmundjes. Është vënë re se,
ndër zilet, me gjithë fushtet jo të përshtatshme për epileptikët, ata u rezistojnë mirë infeksioneve
të ndryshme, edhe tuberkulozit (H. Claude et Schaeffer), dhe disa prej tyre arrijnë edhe në një
farë moshe të kaluar. Gjendja e tyre psikike zakonisht përkeqësohet prej zgjatjes së sëmundjes
ose prej lezioneve cerebrospinale që mund të ndodhin. Epileptikët janë gjaknxehtë, kokëfortë, të
pabindur, kryeneçë, ankues, të furishëm dhe impulsivë. Janë persona “të rëndë dhe të vështirë për
jetën” (Falret), që nuk u përshtaten lehtë kushteve shoqërore. Ndjeshmëria dhe afektiviteti i tyre
shpesh janë të ndërprera. Në azilet, si dhe pranë familjeve të tyre, ku janë të rrethuar nga çdo
kujdes, tregohen indiferentë, egoistë e keqdashës. Duhet pranuar gjithashtu se, veç lezioneve
organike që ndikojnë negativisht te këta, gjendja e mjerueshme, në të cilën shumë prej tyre
ndodhen, formon një shkak serioz për turbullimet e karakterit të tyre. Për fat të mirë shumica e
tyre i shprehin këto prirje. Me kalimin e kohës gjendja psikike e tyre përkeqësohet edhe më
tepër. Ndër fëmijët e sëmurë prej encefalopative, turbullimet psikike janë të zakonshme. Në
fëmijët më të moshuar, epilepsia është simptomatike e encefalopatisë. Ndodh ndër ta dobësimi
progresiv i fakulteteve intelektuale me ndryshime të humorit, karakterit, të ndjeshmërisë, të
vullnetit dhe të sjelljes, që shpie në dementia. Fëmijët, që shfaqin qysh prej lindjes kriza
epileptike, përfundojnë në idioci. Që prej Esquirolit shumë autorë i japin një rëndësi të madhe
shpeshtësisë së vertigove në shfaqjen e turbullimeve intelektuale.

Epileptiku dhe martesa: Në bazë të statistikave më të reja, faktori i trashëgimisë arrin 5 deri 10%
të rasteve; sipas disa autorëve të tjerë në shifra edhe më të ulëta. Prej këtyre të dhënave vihet në
dukje se epilepsia nuk mund të konsiderohet si sëmundje trashëguese. Përsa i përket martesës
midis epileptikëve, duhen patur parasysh tre faktorë:

Lloji i akseseve;

Numri i akseseve;

Gjendja mendore e të sëmurit.

Në bazë të këtyre të dhënave, martesa ndërmjet epileptikëve duhet ndaluar kategorikisht, në
qoftë se njëri prej bashkëshortëve të ardhshëm shfaq turbullira mendore epileptike ose aksese
krizash të përsëritura shpesh, të cilat nuk influencohen dhe nuk rrallohen pas përdorimit të
mjekimeve përkatëse dhe të mbajtjes së një regjimi higjeno-dietik të porositur.

Martesa lejohet, gjithmonë me rezervë, ndërmjet personave që nuk kanë tara trashëgimie dhe tek
të cilët kanë kaluar mjaft vjet prej aksesit të fundit epileptik, si dhe kur EEG-ja jep të dhëna
negative për këto sëmundje. Natyrisht, në këtë rastin e fundit po të rezultonte anamneza familjare
dhe kolaterale e ngarkuar përsa i përket sëmundjeve mendore, krizave epileptike dhe
hemikranike, martesa gjithashtu duhet ndaluar. Shënojmë në fund se para çdo martese,
bashkëshortët duhet të vihen në dijeni mbi gjendjen e njëri-tjetrit përsa i përket të kaluarës
epileptike të tyre.

Epileptiku para mjekësisë ligjore: Akti i një epileptiku, që zakonisht mund të jetë krim, vrasje
ose zjarr, kryhet në formën e një impulsi të menjëhershëm, të furishëm, që shpesh përsëritet me
intervale pak a shumë të shpeshta, për të cilat i sëmuri nuk ruan asnjë kujtim (Seglas). Kjo
amnezi e thellë, që e bën një vrasës apo zjarrvënës të mos kujtohet aspak për çka ka bërë, është
karakteristikë vetëm e epilepsisë. Kjo amnezi i ka shtyrë mjekët, ekspertët ndaj këtyre krimeve,
jo vetëm që të njohin natyrën e sëmurë të aktit të kryer, por edhe të zbulojnë gjurmat e një
epilepsie të panjohur. Veçse nuk duhet harruar që nganjëherë amnezia, siç e përshkruan J.
Maxwelli (Th. B. 1903), mund të jetë e vonshme (amnesie retardee). Një epileptik pas vrasjes, e
pohon vetë krimin që ka kryer. Të nesërmen deklaron se nuk kupton asgjë mbi sa i thuhet. Në
këtë rast ndonjë mund të mendojë se shtiret sikur s’di. Kjo është e vërtetë, por ky mohim mund
t’i detyrohet edhe një amnezie të vonshme të shfaqur në një kohë pak a shumë larg pas kryerjes
së krimit. Është e lëhtë të cilësohen krimet e kryera gjatë aksesit si të shkaktuara nën ndikim e
sëmundjes, por nuk është aspak e lehtë të cilësohen ato të kryera jashtë aksesit. Edhe Levy-
Valensi, duke përshkruar krimet epileptike, shënon si karakteristikë të tyre brutalitetin e aktit,
kryerjen e tij pa paramendim dhe pa asnjë shkak përfitimi, impulsivitetin e tij, që pasohet prej një
amnezie, e cila mund të jetë e vonshme.

Rehabilitimi i epileptikëve: Për të mënjanuar alteracionet fizike dhe mendore, duhet të merren
disa masa të veçanta. I sëmuri duhet të ketë kohë të mjaftueshmë për gjumë, ushqimin ta marrë
me orar të caktuar dhe ai vetë të merret me një punë. Është vënë re se akseset përsëriten më
shpesh kur i sëmuri qëndron i plogësht, larg punës fizike dhe mendore. Përsa i përket punës
fizike, këta të sëmurë duhen absolutisht të largohen prej disa profesioneve, si prej atyre të
shoferave, konduktorëve të lokomotivave, të motorave, prej shërbimit në anije, lartësira, pranë
burimeve termike dhe elektrike. Aty ku është e mundur, fëmijët duhet të vazhdojnë shkollën.
Shumë nga këta të sëmurë kanë më tepër frikë se mos ju ndodh aksesi se sa prej vetë aksesit;
prandaj u duhet sqaruar se aksesi nuk është ndonjë ngjarje e kobshme, por një episod me karakter
tranzitor, siç është hemikrania, dismenorrea etj. Mjeku duhet t’i bëjë të ditur të sëmurit se shumë
prej epileptikëve kalojnë gati një jetë normale dhe se shumë prej tyre, me gjithë sëmundjen që
kanë, arrijnë të bëhen profesionistë të shkëlqyer dhe se vetëm injoranca mund t’i mohojë
epileptikut të drejtën e punës, të edukimit dhe të kualifikimit të tij, se sëmundja është një gjendje
morboze “jo pa shpresë”. Duke fituar besimin e të sëmurëve, mjeku mund të arrijë të ngrejë
moralin e tyre, të bëjnë që këta të rifitojnë shpresat për një jetë të re dhe për t’ju përveshur një
pune edukuese sipas fuqive të tyre, duke mënjanuar dhe harruar frikën e tyre të mëparshme, në
sajë të higjenës mendore të këshilluar prej vetë mjekut.

Regjimi higjeno-dietik: Epileptiku, sikundër u tha më lart , duhet të largohet sa të jetë e mundur
prej çdo helmimi dhe infektimi, duhet të kalojë një jetë të qetë dhe të gëzueshme, larg
emocioneve, lodhjeve fizike dhe plogështisë fizike e psikike; gjithashtu duhet t’u shmanget
ndryshimeve të menjëhershme klimaterike dhe të mos kalojë nga një ambient shumë i ngrohtë
një të ftohtë; të mos bëjë banja tepër të ngrohta, as ato të detit, lumit e të liqenit, vrapime etj.

Ushqimi duhet pasur posaçërisht me kujdes. Shpesh është shumë vështirë të ndiqet regjimi i
duhur i ushqimit. Në radhë të parë duhen pakësuar lëngjet (500 cc në 24 orë). Mund të shpejtohet
eleminimi i lëngjeve duke i dhënë të sëmurit Magnesium sulfuricum dhe diuretikë. Duhet të
kemi parasysh rrezikun e një humbjeje të tepërt të peshës dhe shfaqjen e një retensioni
nitrogjenik dhe të acidozës të shoqëruara me gjendje psikotike (Cameron D.E., 1931).

Shumë autorë këshillojnë një dietë ketogjenike (të pasur me yndyrëra dhe të varfër me
karbohidrate), e cila ndikon mbi akseset. Ndër fëmijët, kur fillojnë këtë dietë, gati 30% e tyre nuk
kanë më aksese, dhe krizat nuk përsëriten kur rifillohet ushqimi i zakonshëm. Tek të mëdhenjtë
kjo dietë ka dhënë pak përmirësime; vetëm në raste të lehta ka pasur sukses. Natyrisht kjo
metodë duhet të zbatohet me përpikmëri dhe të shoqërohet me masa të tjera higjenike (Talbot
1930).
Bajram Preza, Jani Avrami, Hysen Baboçi, Ali Kuçi dhe Bajram Kruja, (1971), “Sëmundjet
nervore”, Universiteti i Tiranës, shtypshkronja “Mihal Duri”, Tiranë.

Epilepsia

Epilepsia te fëmijët

Epilepsia është sëmundje e shpeshtë tek fëmijët. Sipas të dhënave të literaturës 70-80 % e
konvulsioneve epileptike shfaqen në moshë të re, përpara moshës 20 vjeç. Epileptikët deri në
moshën dy vjeç përbëjnë 25 % të pacientëve me këtë sëmundje dhe 75 % epileptikë të moshave
3 deri 20 vjeç. 3-5 % e fëmijëve vuajnë nga forma të ndryshme të epilepsisë.

Në bazë të dhënave klinike, neurorëntgenologjisë, pneumonencefalografisë, angiografisë,

laboratorit, elektroencefalografisë, anotomopatologjisë, epilepsia ka në themel një aliteracion
organik. Termat “epilepsi genuine, esenciale, idiopatike” nuk janë më të përshtatshme, sepse nuk
ka epilepsi pa shkak (Kongresi i Lisbonës më 1953).

Epilepsia shfaqet kur në sistemin nervor qendror vepron një agjent patologjik ose një gjemb
ngacmues, i cili bën që të lindë e ashtuquajtura vatër epileptike. Ndryshimet patologjike të
veprimtarisë së trurit përbëjnë fazën fiziopatologjike të epilepsisë.

Shumica e autorëve vazhdojnë të dallojnë dy forma të mëdha:

Epilepsinë e përgjithshme;

Epilepsinë fokale ose xheksionane apo traumatike.

Shkaqet e epilepsisë janë të shumta e të ndryshme, pasi të shumtë e të ndryshëm janë agjentët
patogjenë që veprojnë në trurin e fëmijës. Këta faktorë veprojnë në faza të ndryshme të zhvillimit
të sistemit nervor të fëmijës gjatë shtatzanisë së nënës, gjatë lindjes, në fazat e ndryshme të rritjes
së fëmijës e në radhë të parë të trutit.

1.Faktorët gjatë shtatzanisë:

Infeksionet, intoksikacionet e nënës (tuberkulozi, alkoolizmi etj.);

Traumat e ndryshme fizike të nënës (gjatë jetës intrauterine të fëmijës);

Faktorët biologjikë si rezus, imkompatilitet i grupeve të gjakut;

Hemorragjitë intrauterine gjatë barrës si dhe sëmundjet e placentës;

Sëmundjet kardiovaskulare të nënës, sëmundjet e gjakut të nënës të cilat shkaktojnë anoksi ose
hipoksi të embrionit ose fetusit.

Nuk duhet lënë pa përmendur edhe faktin se në prindërit ose të afërmit e disa epileptikëve
takohen raste me epilepsi.

2.Faktorë dëmtues gjatë lindjes:

traumat e kohës nga zgjatja e lindjes, nga përdorimi i forcepsit;

lindja në asfiksi, kordon rreth qafës, distoci etj.

3.Faktorë patogjenë ekzogjenë pas lindjes, gjatë zhvillimit të sistemit nervor të fëmijës.

4.A. Faktorë patogjenë ekzogjenë pas lindjes, gjatë zhvillimit të sistemit nervor të fëmijës:

në radhë të parë infeksionet (meningoencefalitet, encefalitet, gripi, bronkopneumonia, pertusis,

morbili, encefaliti post-vaksinal, reumatizmi);

intoksikacionet e ndryshme si oksidi i karbonit (që shpesh ka prognozë të mirë) etj.;

dispesitë toksike dhe sëmundjet e rënda;

parazitët intersticialë, askaridet etj.;

vegjetacionet adenoide, tonsilitet kronike etj.

B. Traumat kraniocerebrale zënë vendin e dytë nga faktorët ekzogjenë pas lindjes; shkaktojnë
dëmtime në tru, cikatrice, hemorragji meningeale, araknoidit, hidrocefali të brendshme.

Të gjithë këta faktorë, në rast se nuk janë të aftë për të shkaktuar epilepsinë, shërbejnë si faktorë
predispozues, përgatitin terrenin për një epilepsi eventuale që mund të vijë nga një faktor
shpërthyes.
Akseset epileptike te fëmija mund të shfaqen pas një intervali kohe pak a shumë të gjatë pas
traumës kraniocerebrale, e cila ka provokuar një cikatricë në tru dhe ka përgatitur kështu
terrenin.

Simptomatika te fëmijët

Është e pasur me shfaqje të shumëngjryshme, me kuadro klinike neuropsikike të ndryshme; duke

filluar nga konvulsionet e deri në çrregullimet e karakterit, ka një gamë variantesh që
karakterizohen të gjithë me simptomin kryesor që është humbja e vetëdijes dhe shfaqja e
befasishme e akseseve.

Në tablonë klinike të epilepsisë te fëmija vendin kryesor e zë aksesi epileptik.

Aksesi epileptik shfaqet në forma të ndryshme dhe përfshihen tre grupe kryesore:

kriza e madhe ose ileti i madh;

kriza e vogël epileptike ose ileti i vogël (petit mal);

paroksizma psikike ose ekuivalenca epileptike.

Format më të shpeshta e të zakonshme te fëmijët e vegjël janë: konvulsionet, marrje mendsh,

absancat.

Secila nga këto forma mund të manifestohet me variente të ndryshme dhe gjendje rudimentare të
ndryshme, porse në çdo formë ose variant, elementi kryesor që e karakterizon aksesin epileptik
është humbja e vetëdijes, qoftë edhe tepër e shkurtër ose pak a shumë e zgjatur, si dhe shfaqja e
befasishme e krizës epileptike.

Akseset epileptike mund të shfaqen me konvulsione që janë ta pavullnetshme ose janë lëvizëse
apo dridhje të kokës, fytyrës, anësive, ngërdheshje, eksitim psikik e fizik të shumëngjyrshëm, etj.

Karakteristika të konvulsioneve epileptike janë: befasia, humbja e plotë e vetëdijes, aksesi

vazhdon një kohë shumë të shkurtër, krizat përsëriten në mënyrë stereotipike më të njëjtën pamje
simptomatologjike e klinike.
Akseset epileptike tek fëmija mund të shfaqen me kriza ndijimesh të ndryshme në lëkurë, në
organet e brendshme, në organet e shqisave me anestezira, parestezi, krampe (ngërç) etj.

Akseset epileptike mund të shfaqen me kriza vazomotore si zbehje e menjëhershme, skuqje,

çrregullime vegjetative si salivacion i tepruar papritmas, ose dhimbje e menjëhershme në bark, si
në regjionin prekordial, dhimbje koke e fortë e papritur e tipit migrenoz, kriza frike të
llahtarshme gjatë natës, me të ngritur të menjëhershme nga gjumi, të qeshura pa arsye, enuresis
nokturna intremitente, etj. Të gjitha këto manifestime të menjëhershme pa shkaqe të dukshme
mund të jenë forma aksesesh epileptike. Sot EEG jep mundësi që të dallohet natyra e tyre. Në
mungesë të EEG për diagnozëm e këtyre formave larvave të epilepsisë, që janë quajtur edhe
epilepsi vegjetative ose viscerale dhe sot futen në grupin e epilepsive temporale, bëhet prova me
luminal, me kardiazol, kamfora, klorur etili, megimid (këto barna kanë cilësi epileptogjene).

Akseset epileptike janë të ndryshme. Ato mund të manifestohen me kovulsione, ose pa

konvulsione: vetëdija mund të çrregullohet për një çast, për disa sekonda, disa minuta duke
shkaktuar humbje të saj si meteor, me ristabilizim të menjëhershëm. Për krizën epileptike nuk
është gjithmonë e domosdoshme faza me konvulsion, stadi komatoz dhe gjumi post-epileptik.
Duhet patur parasysh se tek fëmija nuk ndodh që pas çdo aksesi të mbetet një amnezi, që është
pasojë e humbjes së vetëdijes, por ka vetëm një shkëputje momentale nga ambienti rrethues ose
një shuarje fare të lehtë të ndërgjegjes që quhet absancë, e cila zgjat pak sekonda.

Prodromet - janë shenja paralajmëruese të krizave epileptike. Disa orë ose disa ditë para fillimit
të aksesit epileptik, pacienti mund të paraqitë elemente prodromale që i di si vetë i sëmuri ashtu
edhe familjarët e tij. Pacientit i ndryshon humori, bëhet nervoz papritur, ka ndjenjë apetiti të
tepruar, ose anoreksi, nauze, eruktacione, tretje të zorshme të ushqimit, frymë me erë të keqe,
dhimbje në kraharor, dhimbje në organet e brendshme, cefale, takikirdi, kollë, frymëmarrje të
vështirë e të shpeshtë, ndjenjë të nxehtë e të ftohtë, miokloni, bën sikur përtypet, mbyll e hap
sytë shpesh, gogësit dendur, i shpëtojnë sende nga dora, paraqet somnolencë të menjëhershme që
nuk mund t’i rezistojë, ka fotofobi, hiperakuzi, bie në ekstazë, ka prishje të skemës së trupit, nuk
ka mundësi të shprehë me fjalë mendimet e ndjenjat, është i deprimuar, bëhet brutal që arrin deri
në egërsi, mund t’i lindin halucinacione vizive skenike dhe halucinacione të tjera.
Aurat. Në mjaft raste ataket epiliptike paraqesin nga ana klinike një simptomë karakteristike të
veçantë, që shfaqet para se pacienti të humbasë ndërgjegjen e që konstatohet nga i sëmuri, të cilit
i kujtohet pas krizës dhe mund ta përshkruajë.

Ky simptom quhet aura (që ka shpejtësinë e erës). Aura dallohet me vështirësi nga fëmijët.
Zakonisht konstatohet pas moshës 5-6 vjeç. Ajo ekziston në 60-70% të rasteve me aksese
epiliptike psikomotore. Aura është shenja paralajmëruese fillestare që paraprin menjëherë krizën
epiliptike psikomotore dhe humbjen e ndjenjave; është fort e shkurtër 1-3 sekonda, aq sa pacienti
nuk ka kohë të marrë masa për të mbrojtur veten nga dëmtimet që mund të shkaktojë rrëzimi i
menjëhershëm i tij.

Aura është e shumëllojshme, por është e njëjtë për tërë jetën tëk i njëjti i sëmurë.

Aurat janë sensacione patologjike të analizatorëve të ndryshëm, janë ndjenja emocionale frike,
sensacione të rreme të pamjes, dëgjimit, prekjes, shijes, nuhatjes. Janë të thjeshta ose të
ndërlikuara, që shfaqen me episoda të shkurtra halucinacione vizive, me skena të gjalla, me
ngjyra e përmbajtje të frikshme në përgjithësi. Ka edhe raste të rralla me përmbajtje të
këndshme. Ato mund të kenë karakter auditiv si dëgjim tingullimesh të çuditshme, zhurmash,
zërash, melodish etj., mund të jenë taktile, me ndjenjën e prekjes së një regjioni, olfaktive që
manifestohen me erëra të këqija (erë vajguri etj.), gustative, me shije të keqe, të hidhur, metalike
etj. Aurat vegjetative paraqiten me sensacionin e zbrazëtisë në stomak, ndalimit të zemrës, me
dhimbje në bark, me ndjenjë të nxehti, të ftohti, afshi, dridhjeje etj., ose me fenomene
kinestezike që shprehet me ndryshim të skemës së trupit, të pozicionit të anësive, ndjenjë të
humbjes së peshës, rëndim të anësive të trupit (baroestezi), ndjenjë lëvizjeje elementare ose të
ndërlikuar si rrotullim në vend, vrapim i vogël. Në raste të rralla ka epileptikë që të kenë amnezi
të auras së tyre. Aura mund të mos shfaqet në çdo krizë epiloptike. Ka rëndësi (të madhe) për
diagnostikimin e epilepsisë dhe për përcaktimin e vatrës dhe të lezionit.

Aksesi konvulsiv epiliptik i përgjithshëm (ileti i madh) karakterizohet:

Me zbehje të fytyrës e të mukozave, me gërhitje, me zë të ngjirur, me rrëzim të menjëhershëm në

tokë si një gur, me kthim anash të kokës, me sy të zgurdulluar që ngjiten lart ku duken sklerat
dhe me lëshim të muskulaturës.
Me fazën tonike që zgjat 10-20 sekonda trupi i pacientit bëhet si dru nga kontraksionet e gjithë
muskulaturës. Epileptiku kafshon gjuhën, cianoza në fytyrë e sidomos te buzët, frymëmarrja
bllokohet në apne; mbledh gishtat e mëdhenj të duarve, vetëdija pezullohet në mënyrë të plotë.

Me fazën klonike që zgjat 40-60 sekonda me kontraksione klonike. I sëmuri kafshon gjuhën,
cianoza bëhet e përgjithshme dhe më e theksuar; klonitë zakonisht fillojnë në një pjesë të trupit si
p.sh. në fytyrë, në gishtat etj., shtrihen në formë të njollës së vajit në të gjithë muskulaturën e
trupit, pastaj progresivisht zbuten për të pushuar krejtësisht, ose mbeten në disa grupe muskujsh
në formë mioklonie. Të sëmurit i del shkumë me rrema gjak nga goja, pupilat janë në midriazë,
reflekset korneale dhe të gjithë reflekset e tjera janë të shuara; pacienti humbet urinat dhe
nganjëherë edhe feçet, ai nuk merr ende frymë.

Me fazën komatoze ku epileptiku fillon të marrë frymë, respiracioni bëhet i rëndë, i ashpër,
stertoroz, me zhurmë, i vështirësuar, me ndërprerje nga një kollë, pupilat ngushtohen, lëkura nga
cianotike dalëngadalë bëhet e zbehtë, trupi është shumë i djersitur, i sëmuri ka në gojë pështymë
me shkumë e gjak, reflekset fillojnë përsëri të dalin në pah, janë të ulët ose të gjallë, vihet në
dukje simptomi Babinski. Kjo fazë zgjat 6-10 minuta, pastaj epileptiku kalon nga gjendja
komatoze në gjendje gjumi të thellë. Pasi fle disa orë, zgjohet i turbullt, është në konfuzion
mendor, që sqarohet pak nga pak. Nganjëherë ndodh që në zgjim i sëmuri të mbetet për një kohë
të shkurtër në gjendje stupori.

Faza e fitimit të vetëdijes. Pacienti kur çohet nuk mban mend se çfarë i ngjau, ka amnezi,është
tepër i lodhur, i dërrmuar, paraqet dhimbje koke, prishje të skemës së trupit (të sintezës sensore),
dizartri; mundet që për disa orë të ketë surditet, anosmi, ambliopi, parestezi, hemianstezi,
hemiplegji, poliuri, ngritje të tensionit arterial, temperaturë subfebrile. Humorin e ka të ulur,
shpesh të irrituar ose të egërsuar.

Menjëherë pas auras, kur epileptiku bie në tokë, ai mund të vritet, të digjet në zjarr, të mbytet në
ujë etj., kjo varet nga vendi ku rrëzohet. Në rast se fazat konvulsive zgjatin, kohë kur
frymëmarrja është e bllokuar, i sëmuri vdes në asfiksi. Pas mbarimit të krizës epileptike, në qoftë
se shënja Babinski është e pranishme, kjo tregon siguri se pacienti ka kaluar një atak epileptik
dhe jo funksional.
Analizat e laboratorit nxjerrin në pah leukocitozë në gjakun periferik, azotemi të ngritur, rritje të
glukozës në likuidin cerebrospinal, fosfaturi, albiminuri.

Këto aksese konvulsive fillojnë pas moshës 5-6 vjeç. Në përgjithësi mbizotëron faza tonike;
kontraksionet nuk janë simetrike.

Aksese konvulsive epileptike abortive

Ataket konvulsive janë të pjesshme te fëmijët; mund të mungojë një nga fazat e lartpërmendura,
kovulsionet nuk përgjithësohen; këto mund të kufizohen në muskulaturën e fytyrës, të qafës, të
anësive të sipërme.

Kriza epileptike xheksoniane motore (konvulsione lokale). Këto janë si pasojë e dëmtimit të
kores cerebrale në zonën motore (gyrus precentralis). Konvulsionet xheksoniane janë klonike
dhe i përgjigjen asaj zone motore që është dëmtuar; manifestohen me konvulsione të pjesshme të
fytyrës, të gishtave të dorës e të këmbës etj. Konvulsionet xheksoniane nuk shoqërohen me
humbje të vetëdijes; pacienti asiston në krizën e tij. Me kalimin e kohës këto konvulsione të
kufizuara mund të përgjithësohen (ligji i njollës së vajit).

Si shembull të epilepsisë xheksoniane atipike po sjellim atë të pacientes V.K., e cila paraqet
konvulsione klonike të kufizuara në nofullën e poshtme, që i kontraktohet dhe i çlirohet me ritëm
kur i fillon kriza; ajo përpiqet të ndalojë lëvizjet duke shtrënguar gojën dhe me duar. Ka raste që
pacientja e ndërpret atakun, por ka edhe raste që kur konvulsionet vijnë në breshëri, e humbet
vetëdijen. Në këtë fazë rrëzohet, konvulsionet përhapen në të gjithë trupin.

Kriza epileptike xheksoniane sensore. Këto karakterizohen me ndijime të ndryshme sipas vatrës
sensitive të prekur në korteksin cerebral si p.sh. mpirje, pickime, ecje, mizash, nxehtësi, të ftohtë,
dhimbje, etj.

Ekuivalencat epileptike

Të fëmijët ekuivalencat epileptike paraqiten në formë rudimentare, abortive; për këtë arsye për
vënien e diagnozës kërkohen të dhëna anamnestike të sakta.

A - Ekuivalencat epileptike somatike (ose vegjetative, psikoviscerale, diencefalike).

Karakterizohen me ruajtje të vetëdijes. Te pacienti lindin pa arsye menjëherë këto lloj
fenomenesh: marrje mendsh, nauze, vomitus, pacienti pështyn shumë, ndjen etje ose uri të
madhe, spazmë në fyt, dispne, gogësitje, paraqet takikardi, hipertoni arteriale, lodhje të theksuar,
hiperhidrozë, zhurmë në veshët ose shurdhim të përkohshëm, amaurozë, halucinacione vizive me
skena që ka jetuar ose fantastike, halucinacione të unkus hipokampi me erë ose shije të keqe,
dhimbje në organet e ndryshme abdominale, të cilat merren lehtë për sëmundje somatike si
apendicit, kolika renale, hepatike, gastrit, konstipacion, meteorizëm abdominal, poliuri etj. sikur
murmurit fjalë ose këndon me zë të ulët, kruan kokën, përtypet.

B - Ekuivalenca të manifestuara me aksese të vogla, epileptike (petit mal ileti i vogël). Këtu
hyjnë të ashtuquajturat absanca, aksese të vogla propulsive, retropulsive, impulsive, xhiratore,
mioklonike, të cilat janë fenomene të epilepsisë infantile dhe shfaqen shumë shpesh tëk fëmijët.

Absanca - është një epilepsi në miniaturë; paraqet kuadrin e një aksesi epileptik më të thjeshtë.
Karakterizohet me humbje të menjëhershme, të rrufeshmë të vetëdijes për disa sekonda (5-15
sekonda), fëmija nguroset në vend, sikur shastiset, nuk rrëzohet, ruan pozicionin që ka trupi;
shikimi fiksohet në një pikë, shpeshherë zbehet e më rrallë skuqet në fytyrë. Ky akses i lehtë
epileptik disa herë shoqërohet me veprime të lehta automatike si levizje të gishtave, të gjuhës, të
buzëve, të përtypjes, etj. Pacienti nuk ka aura as kovulsione, as gjumë pas krizës, as humvje të
urinës, as kafshim të gjuhës. Kriza mbaron menjëherë ashtu si filloi, pa pasoja; pacienti është në
gjendje të vahzdojë lojën ose bisedemin atje ku e kishte ndërprerë. I vogli nuk kupton asgjë se ç’i
ndodhi, nuk mban mend asgjë. Shpeshtësia e absencave është e ndryshme gjatë ditës.

Aksese të vogla propulsive. Këto shoqërohen me humbje të vetëdijes; pacientin sikur e shtyn një
forcë për të ecur përpara. Këto fenomene vërehen shpesh te fëmijët e vegjël dhe shfaqen kur i
vogli fillon të ecë (1-4 vjeç), më rrallë takohen pas moshës 4-5 vjeç. Akseset janë të dendura
gjatë ditës. Këto lëvizje propulsive paraqiten të rrufeshme dhe me variante të ndryshme. Fëmija
ngre kokën përpjetë, duart anash ose përpara, përkul këmbët, mban me vështirësi ekuilibrin,
duket sikur pengohet, rrëzohet përpara ose prapa, por menjëherë çohet e kështu kriza mbaron.

Aksese astatike. Pacienti humbet vetëdijen dhe tonusin muskular në anësitë e poshtme, përkulet
në gjunjë. Në rast se është ndenjur, koka i përkulet mbi kraharor; kërruset në një kohë edhe
shtylla kurrizore. Gjatë atakut pacienti humbet tonusin statik, këputet sikur të ishte në gjumë,
bulbet okulare ngjiten lart për disa sekonda, por kjo mund të gjatë edhe disa minuta. Gjatë gjithë
kësaj kohe vetëdija është e shuar.

Akses epileptik me lëvizje si të reverancës “salamalejkym”. Karakterizohet me humbje të

vetëdijes; fëmija përkulet deri te gjunjët me duar përpara sikur të bënte gjimnastikë dhe këtë e
kryen disa herë.

Aksese të vogla retropulsive shfaqen tek fëmijët në moshën 6-8; takohet rrallë pas 16-17 vjetëve.
Këto përsëriten 20-50 herë në ditë, vazhdojnë 2-4 sekonda, humbet ndërgjegjen, sytë ngrihen
përpjetë, herë-herë ka lëvizje të kapakëve të syve, koka shkon prapa, trupi përkulet prapa ose bën
lëvizje prapa. Me kalimin e kohës kjo shërohet me psikoterapi, pa mjekimë.

Aksese të vogla impulsive ose mioklonike. Zakonisht të tilla aksese takohen në rini. Ataku
shfaqet menjëherë duke lëvizur grupe muskujsh të shpatullës ose të një anësie të sipërme.
Lëvizje të tilla mioklonike mund të lokalizohen në muskujt e fytyrës, nganjëherë në anësitë e
poshtme duke e rrëzuar pacientin. Vetëdija humbet vetëm atëherë kur aksesete vogla impulsive
shfaqen në formë të njëpasnjëshme (bershërie).

Aksesi epileptik rrotullues (xhirator). Pacienti ka lëvizje rrotulllimi, pa u rrëzuar, pastaj pas disa
sekondave e rifiton vetëdijen.

Format e vogla të aksesit epileptik që përmblidhen në grupin petit mal mund të kombinohen tek i
njëjti pacient. Me kalimin e kohës mund të shfaqen kriza konvulsive.

Në patogjenezën e këtyre fenomeneve të epilepsisë së vogël (petit mal) në shumicën e rasteve në

amnezë vihet në dukje se ato lindin si pasojë e veprimit të faktorëve patologjikë gjatë barrës dhe
pas lindjes, si p.sh. toksikozat e rënda të nënës, tentativat për aborte, lindjet distosike, asfiksia,
prematuranca. Shpeshherë janë infeksionet që shoqërohen me fenomene cerebrale.

C - Ekuivalencat psikike të epilepsisë me paroksizma motore. Këto janë automatizma elementare

të menjëhershme, pa shkak, që dalin në pah në mënyrë automatike, pavarësisht ku ndodhet i
vogli.

Në shumicën e rasteve akseset motore epileptike paraqiten në formën e veprimeve të thjeshta.

Pacienti menjëherë fillon të përcillet, të përtypet, kafshon buzët, lëviz gjuhën, pështyn përtokë,
prek veshin, fërkon kokën, kruan hundën, prek të qepurat e rrobave etj. Këto lëvizje ai i kryen
papritur në mënyrë automatike. Gjatë krizës, pacienti mund të bëjë edhe veprime të ndërlikuara,
gjithmonë automatike si të zgjidhë ose të heqë këpucët, të zhvishet pjesërisht duke i palosur dhe
vendosur rrobat në një kënd ose vishet, del në rrugë, mund të hipë në autobus, kurdoherë pa e
patur aspak vetëdijen për gjuthë kohën që zgjat kriza. Pacienti Sh. Xh. Për disa sekonda bënte
lëvizje sikur luante me letra.

Veprimet motore epileptikr në formë paroksizmash me afekte primitive si frikë, eksitim të

pamotivuar, egërsim, agresivitet. Në këto çaste pacienti mund të kryejë veprime shkatërruese si
në njerëzisht, ashtu edhe në sendet. Kriza te fëmija në përgjithësi zgjat disa sekonda deri disa
minuta. Natyrisht fëmijës, kur e fiton vetëdijen, nuk i kujtohet asgjë se ç’i ndodhi.

Në ekuivalencat psikike të epilepsisë bëjnë pjesë disforia, frikërat e llahtarshme të fëmijës dukë
qenë në gjumë, somnambulizmi, fugat, gjendjet muzgore, psikozat e ndryshme.

Disforia është prishje e humorit si pasojë e epilepsisë, është simptom i hershëm që shfaqet kohë
përpara shpërthimit të krizës epileptike. Prindërit tregojnë se ka raste që fëmija bëhet i keq,
irritohet papritur e pakujtuar, ankohet për dhimbje të ndryshme, grindet, kërkon shkak që të
zihet, qan, thyen e dëmton sende, bëhet i egër e godet pa asnjë arsye. Ndodh që fëmija të paraqitë
shqetësime, një frikë të brendshme të madhe, një fytyrë të trembur, të alarmuar. Disforia tek
fëmijët mund të marrë formën e depresionit psikik dhe nganjëherë mund të mbarojë edhe me
vetëvrasje. Ka raste që fëmija të bëhet llafazan ose i heshtur, duke qëndruar në ekstazë në një
vend, me shprehje fizionomie të kënaqësisë, të lumturisë së brendshme.

Disforia epileptike paraqitet me tre variante: a) shqetësim, frikë, ndjenjë alarmi; b) mërzitje,
depresion psikik, ose ekstazë; c) eksitim, impulsivitet me tendencë agresiviteti, shkatërrimi, me
kalim nga një gjendje miqësore me mizantropi të tepruar. Në kundërshtim më të vogël pacientët
marin zjarr, kryejnë veprime pa vend, të përsëritura në mënyrë stereotipike, me reaksione jashtë
masës, egërsie dhe violence të verbër. Në këto raste duhet menduar se mos jemi përpara një
ekuivalence epileptike të larvuar psikike, me kujtesë të ruajtur.

I.V., A.D., Z.C., që për arsye të parëndësishmë nxehen aq sa nuk mund ta kontrollojnë veten, në
këto çaste ata dëmtojnë çdo gjë që u del përpara, Sh. Gj. pasi i kalon kriza dhe gjaknxehtësia
fillon e këndon.
Frikërat e llahtarshme të fëmijës gjatë gjumit. Karakterizohen me ëndrra të tmerrshme; fëmija
ngrihet nga shtrati, bërtet, kërkon mbrojtjen e prindërve në mënyrë të pavetëdijshme. Këto
paroksizma përsëriten në mënyrë periodike. Te këta të vegjël konstatohet enuresis nocturna.

Sonmambulizmi. Takohet më shpesh tek fëmijët sesa të rrituri. Duhet të konsiderohet si një stad i
hershëm i epilepsisë ose si epilepsi e larvuar. Pacienti çohet nga shtrati, bën lëvizje automatike,
mund të ecë, bën një punë duke vendosur sende në ndonjë kënd, pastaj kthehet në shtrat. Zhurma
nuk e zgjon gjatë kohës kur bën veprime automatike. Kur ngrihet nga gjumi në mëngjes nuk di se
çfarë i ka ndodhur. Në anamnezën e pacientit mësohet se ka enuresis nokturna ose kriza
epileptike.

Fugat epileptike. Ato lidhen pa dyshim me epilepsinë kur shoqërohen me errësim të vetëdijes,
kur fillojnë e mbarojnë po në këtë mënyrë dhe kur si anamnezë ka të dhëna për epilepsi qoftë
edhe të vogël (petit mal) ose të larvuar. P.sh. rasti i E.I., e cila në befasi vraponte në drejtim të
papërcaktuar, me vetëdije të shuar, duke kapërcyer pengesa të larta teli që kufizonin daljen nga
pavioni. Pacientja kapej jashtë spitalit nga personeli infermier. Pas një kohe fugat u zhdukën dhe
u zëvendësuan me kriza të përgjithshmë konvulsive.

Gjendjet muzgore (krepuskulare) të epilepsisë. Takohen rrallë te fëmijët. I vogli ka errësim të

vetëdijes; në këtë gjendje mund të lindin halucinacione të frikshme. Gjendjet muzgore te fëmijët
lindin shpeshherë pas krizave epileptike ose si ekuivalencë në mes të dy akseseve epileptike, që
marrin formën e një automatizmi ambulator.

Gjendjet me obtuzitet të zgjatur të intelektit. Fëmija paraqet ngadalësim të tepruar të

prodhimtarisë së mendimit nuk bën dot veprime aritmetike të thjeshta, qëndron i hutuar, jep
përshtypjen sikur ka hyrë në demencë. Kur kalon një kohë prej disa javësh i vogli ndryshon krejt,
fiton aftësitë e shkathtësisë. Në realitet në këto raste pacienti ka pasur një ekuivalencë epileptike
të zgjatur, që është shëruar me anën e kurës antiepileptike.

4.Ndryshimet e karakterit dhe të mendimit te fëmijët me epilepsi

Karakterit epileptik i është dhënë edhe emri “karakteri epileptoid”. Në karakterin epileptik
mbizotëron impulsiviteti, zemërimi i pamotivuar, jo adekuat, eksploziv, i verbër; pacienti nuk di
se ç’bën, nuk e kontrollon veten pse nuk e kupton, zemërimi është brutal, violent i rrezikshëm,
mund të përfundojë në vrasje. Në këto kriza zemërimi është rrallë ka amnezi. Në bazë të
karakterit, mjeku mund të dyshojë diagnozën e epilepsisë së larvuar. Më vonë koha e vërteton
këtë fakt kur do të fillojnë krizat konvulsive epileptike. Një fëmijë që rrotullohet, zvarritet
përtokë, godet veten, shkul flokët, griset, kafshon të tjerët, thyen, gjuan me gur, sulmon pa frikë,
është i egër pa shpirt, i pafrenuar, mund të jetë një epileptik. Në shkollë nuk i nënshtrohet
disiplinës, është i pakënaqur, banal nga goja, veten e ruan fort, sillet keq sidomos me të vegjëlit,
hakmarrës, agresiv, hipokrit, servil me të mëdhenjtë dhe me më të fuqishmit, hileqar, etj. Ka
epileptikë që janë të frikshëm, të zymtë, që ankohen vazhdimisht për gjendjen e tyre, janë
hipokondriakë, të deprimueshën. Ka kryeneçë, kapriçiozë të lidhur fort pas interesit të tyre;
zakonisht me vjetërimin e epilepsisë bëhen metikulozë, kurnacë, llafazanë, etj. Në pikëpamje
intelektuale epileptikët e vegjël bëhen viskozë, paraqesin bradifreni e bradikinezi, mendimi bëhet
i ngadaltë, detalizues. Në shkollë këta pacientë janë të ngathët, mund të kenë absanca epileptike.
Abstraksionin në mendimet e kanë të vështirë, ka perifraza, streotipira, fjalë përkëdhelëse e
zvogëluese, e ka të ulur kujtesën, vëmendja i lodhet, është si i mpirë. Nuk është i aftë për punë
mendore. Diagnoza është e rëndësishme për të vazhduar ose jo shkollën.

Diagnoza diferenciale e epilepsisë te fëmijët

1) me konvulsionet te latantët, të shkaktuara nga temperatura e lartë. Konvulsionet janë kriza

simptomatike, por mund të jenë edhe shenjat e para të epilepsisë.

2) me konvulsionet simptomatike të hemorragjive meningeale dhe të encefalit.

3) me spasmofilinë ose tetaninë, e cila është e dëmtuar te fëmijët e dobet e rakitikë (të kërkohet
Schvosteck, Trousseau, hipokalcimia).

4) me spazmat nga të qarit (të mekurit, ose të gajasurit), që janë beninje dhe shfaqen 2-3 vitet e
para të jetës në fëmijët emotivë, neuropatë që në filis. Konvulsionet dalin në skenë si pasojë e një
të qari të madh që fillon me apne; fytyra cianizohet, koka shkon prapa në ekstension, pas 2-3
minutave vjen në vete. Gjumi që i vjen pas spazmës nga të qarit është krejt i ndryshëm nga
torpori i epilepsisë. Trasetë në EEG janë normale. Nuk duhen lënë këta fëmijë që t’u realizohen
kapriçiot e tyre; të izolohen e të jepen qetësuesa.
5) me konvulsione histerike. Këto duhet të merren me rezervë, pasi një fëmijë që bën kriza
histriforme mund të jetë edhe epileptik.

6) me katalepsinë, e cila shfaqet pas emocioneve të mëdha; shoqërohet me qarje ose të qeshura të
tepruara; fëmija këputet, duket sikur bie në gjumë të thellë, por ai mban mend gjithçka që ka
ndodhur përreth tij.

Për diagnozën e epilepsisë mjeti më i rëndësishëm është EEG; ka edhe prova të tjera si ajo e
hiperpnesë, mbingarkesës me ujë, kardiakzolit, kamfores, megimidit, që favorizojnë shpërthimin
e krizave epileptike. Përsa i përket luminalit, pacientit që mjekohet me të, kur bari ndërpritet
menjëherë brenda pak ditëve, akseset konvulsive i rishfaqen.

Ekzaminimet paraklinike: të kërkohen lecitinat, elektrolitet, pneumoencefalograma dhe EEG.

6.Mjekimi është kompleks. Nevojitet jetë higjenike e rreptë me ushqim cetogjen (me shumë
yndyrëra) dhe të pasur me glucide e vitamina, nuk duhet të ekspozohet në diell.

Medikamentet. Baza është luminali (feniletilmal onilure) dhe derivatet e tij. Doza luhatet nga
0.01 gr deri 0.30 gr sipas moshës, intensitetit, frekuencës së krizave, duhet gjetur doza optimale.
Së bashku me luminalin mund të jepen me një kohë edhe primidoni, hidantoina, zarontina,
tegretoli. Kura duhet të vazhdohet pa ndërprerje të paktën deri 5 vjet. Mjekimi mund të ndalohet
vetëm atëherë kur krizat janë zhdukur prej vitesh, duke qenë gjithmonë të udhëhequr nga klinika
dhe EEG. Fëmijët epileptikë duhet të vazhdojnë arsimin e detyrueshëm. Më vonë të marrin një
mjeshtëri të thjeshtë e të përshtatshme për evitimin e rreziqeve. Nevojiten profesione ku nuk
kërkojnë vëmendje të posaçme. Mirë është të punojnë në bujqësi.

Epilepsia tek të mëdhenjtë

Epilepsia quhet edhe morbus komicial, morbus sacer, sëmundje e tokës ka për origjinë pasojat e
lezioneve që ka pësuar sistemi nervon qendror, si infeksionet, sikatricet traumatike ose
inflamatore, hipertensionin arterial, arteriosklerozën, tuberkulozin, lezionet vaskulare, tumorale,
alkoolike, toksike, uremike, kardiopatike, parazitare, hipoglicemike, alergjike, irritimet e
shkaktuara nga kardizaoli, kamfora etj.
Epilepsia është një sëmundje që karakterizohet klinikisht me simptoma ma paroksistike motore e
mendore, pothuajse kurdoherë të shoqëruara me humbje të vetëdijes dhe me amnezi konsekutive.
Ky pezullim absolut i ndërgjegjes konsiderohet si shenjë patognomike e epilepsisë.

Edhe tek të mëdhenjtë ekzistojnë aksese epileptike që shfaqen pa konvulsione dhe vetëm me
veprime të pavetëdijshme. Këto fenomene janë të barabarta me krizat konvulsive, për arsye të
karakterit të përbashkët që i shoqëron, d.m.th. humbja e plotë e vetëdijes. Shënojmë se
nganjëherë ekzistojnë manifestime që hyjnë në grupin e epilepsive, megjithëse vetëdija është deri
diku e ruajtur. Diagnoza në këto raste është shumë e vështirë.

Në epilepsinë elektroencefalograma vë në dukje valë delta dhe kënde dhëmbësh me majë të

ngushtë me ritëm të shpejtë.

Epilepsia është sëmundja më e shkurtër, meqënëse fillon e mbaron brenda pak minutave dhe
njëkohësisht sëmundja më e gjatë për arsye se vazhdon për tërë jetën.

Si në epilepsinë e fëmijëve, ashtu edhe tek të mëdhenjtë mund të konstatohen elemente

prodromale paralajmëruese si edhe aura të ndryshme sensore, motore, viscerale, psikike. Kriza
më e madhe epileptike fillon papritur, me aura ose pa aura dhe vazhdon të zhvillohet njësoj si tek
i vogli, veçse ndjek në rregull e me radhë humbjen e vetëdijes, fazën konvulsive tonike, fazën
klonike, fazën komatoze dhe në fund atë të fitimit të vetëdijes, e cila vijohet me amnezi të plotë
dhe me simptomat e tjera të përshkruara tek fëmija. Gjtihashtu edhe ekuivalencar epileptike janë
të njëllojta.

Dekursi i epilepsisë. Epilepsia mund të fillojë që në fëmijëri, por shpeshherë fillon nga mosha
14-20 vjeç. Aksesi i parë shfaqet pa shkak ose lind pas një kontuzioni ose komocioni cerebral,
pas një ushqimi të bollshëm me tretje të vështirë (si rasti i R.S., të cilit i filloi kriza pas një darke
të rëndë me sallam e birrë), pas një emocioni (si ai i H.Th., i cili pa një të varur), etj.

Del e nevojshme që të bëhet përshkrimi i krizës histerike te të mëdhënjtë kur stimulon atakun e
madh epileptik.

Histeria lind si rezultat i një traume psikike; në përgjithësi kriza ndodh ditën, ndërsa në epilepsi
më tepër natën; nuk ka shenja prodromale; aura vazhdon me minuta dhe nuk është e njëllojtë si
në epilepsitë; konvulsionet kanë karakter teatral, nuk kanë radhitjen si në këtë të fundit, d.m.th.
me fazë tonike, pastaj klonike etj.; ataku histerik shfaqet kur ka mjaft njerëz, histeriku e zgjedh
vendin ku do të rrëzohet, gjatë krizës ai flet me vete ose me zë, etj.; me sugjestionim provokohen
dhe shuhen konvulsionet histerike sipas vullnetit të sugjestionuesit. Histeriku nuk e kafshon
gjuhën, nuk urinon në vete; fytyra e tij është me ngjyrë rozë, frymëmarrja, pulsi etj. në normë;
gjatë përpjekjeve konvulsive, të cilat nuk janë patologjike, në rast se histerikun e mbajmë që të
mos vritet, ai i dyfishon lëvizjet me forcë. Pupilat e histerikut reagojnë normalisht, reflekset janë
të pranishme e në normë, vetëdija është e ruajtur. Pas krizës, histeriku nuk ka amnezi, nuk është i
dërrmuar si epileptiku. Analizat e laboratorit si edhe elektroencefalograma nuk vënë në dukje
asnjë element patologjik. Nga anamneza mësohet se histeriku ka paraqitur kohë pas kohe afoni,
glomus, spazma, anestezira, pareza e paraliza funksionale.

Karakteri histerik. Histeriku udhëhiqet nga emocionet, jeton me fantazira, është gënjeshtar,
kapriçoz, llafazan, flet me shumë gjeste e lëvizje të fytyrës, preket lehtë në sedër, i pëlqen të
duket, të dallohet nga të tjerët, të tërheqë vëmendjen e botës, vishet në mënyrë eksentrike,
sugjestionohet shpejt nga njerëzit, si dhe nga vetvetja (autosugjestionohet).

Karakteri epileptik. Jashtë krizave, epileptiku është i rregullt, i përpiktë, ka durim të madh dhe
bën punime shumë fine.për një çështje të parëndësishme ai zgjatet pa mbarim në shpjegimet
duke bërë përsëritje, duke dhënë hollësira të tepërta, duke u përpjekur të gjejë fjalë të mëdha, të
zgjedhura. Ai ka viskozitet në të menduar si dhe në veprime (bradifreni, bradikinezi). Është
shumë konservator, egoist, mizantrop, hipokrit, servil, bën nderime të ekzagjeruara kur i
intereson, bëhet gjoja i dashhur e i shoqërueshëm kur ka nevojë. Epileptiku është i
paqëndrueshëm, ka fizionomi të ngrysur, humor me tendencë për t’u grindur, zënë; ai shpërthen
lehtë, me vrull, është brutal, violent dhe tepër i rrezikshëm në impulsionet dhe në rastet e
agresivitetit, të cilat janë jashtëzakonisht të egra e pashpirt. Vlen të shënohet se të gjitha këto
epileptiku i kryen duke pasur vetëdijen e qartë. Ai nuk e harron kur i bëhet ndonjë e padrejtë
sipas tij; është hakmarrës, qëllon me çka në dorë po në atë kohë kur është duke i bërë lajka
njeriut (majltë në gojë, thikë në dorë). Gënjeshtra, vjedhja, onanizmi, perversionet seksuale nuk
janë të rralla. Një i sëmurë i ynë A.F. kishte reaksione me një violencë të verbër kur nuk i
shkonte e tija. Njëherë u zu kot me një person. Ku ky ishte duke përgatitur kafen në kuzhinë,
A.F. për t’u hakmarrë i theu një pasqyrë në dhomën e pritjes. Herë të tjera qëllonte nën e tij me
shishe, etj.
Gjendjet muzgore (krepuskulore). Pacienti paraqet errësim të vetëdijes dhe çrregullim të
mendimit. Ai mund të shfaqë ankth, çorientim në kohë e në hapësirë; thotë fjalë të shkurtra me
mendime të shkëputura, stereotipike, bën veprime të pakuptueshme, absurde. Epileptiku ka disa
çaste fort të shkurtra sqarimi të vetëdijes që nuk zgjatin më tepër se dy-tri sekonda dhe përsëri ai
zhytet në errësirën e konfuzionit. Në këtë formë mund të lindin halucinacione auditive e sidomos
vizive me përmbajtje fizike, kërcënimesh të tmerrshme, të cilat i drejtojnë sjelljen e veprimet
pacientit; gjatë kësaj gjendjeje errësimi epileptiku mund të ketë reaksione impulsive
jashtëzakonisht brutale dhe agresive. Ai përveç dëmtimeve shkatërruese në materiale mund të
kryejë veprime kriminale, mund të vrasë veten, ose të rrezikojë jetën e të tjerëve. Të gjitha këto
impulsione kanë si karakter të përbashkët monotoninë e veprimit; akti i kryer është gjithmonë
njësoj, ekzekutohet në të njëjtat kushte, fillon menjëherë, brutalisht, pa qenë i paamenduar dhe pa
ndonjë përfitim; vret çdo njeri që i del përpara, viktimën e bën copë-copë. Natyrisht ndërgjegjen
e ka të shuar.

Ka raste të rralla që epileptiku të mbajë mend për disa minuta veprimin ose krimin e kryer, pastaj
e harron, kjo quhet amnezi e vonuar. Veprimin e kryer ai e pohon brenda atyre pak minutave por
më vonë e mohon për arsye se i lind amnezia. Kjo bën të mendohet për një stimulim; diagnoza
paraqitet vërtetë e vështirë për të kuptuar nëse epileptiku e ka patur vetëdijen në kohën e krijimit.

Psikozë epileptike me elemente maniakale. Epileptiku paraqet pagjumësi të zgjatur, është i

lëvizshëm, me humore të eksituar me nxitim të mendimeve, me tregime të njëllojta dhe jo fort të
lidhura. Mund të shfaqë ide delirante të ndryshme të mendjemadhësisë, persekutimit
hipokondrisë sipas gjendjes së humorit. Kjo tablo zgjat disa orë deri disa ditë ose javë. Në disa
raste ai mund të agjitohet fort, duke qenë me vetëdije të turbullt por jo të humbur, ai përgjigjet
kur pyetet. Në këtë kohë mund të bëjë akte violente. E.L. shtrohet gjithmonë me gjendje eksitimi
verbal të shoqëruar me gëzim.

Psikozë epileptike pseudoskizofrene. Pacienti paraqet çrregullime në rrjedhimin e mendimeve,

mund të ketë halucinacione, ambienti ku jeton i duket i huaj për disa orë, sikur e shef për herë të
parë ose të kundërtën; një send që nuk e ka parë kurrë i duket i njohur (këto janë simptomat:
zhame vy, zhame vyku dhe dezha vu, dezha vuky) ka rastë që paraqet prishje të sintezës sensore
lidhur me trupin e tij dhe me ambientin e jashtëm.
Ndryshimi me skizofreninë është se epileptiku nuk zhytet në ëndërrime, me autizëm, të thellë; ai
është i lidhur me botën që e rrethon, jeton me të dhe ka emocione të gjalla. Nxënësi A.B. kur u
kthye në shtëpi ju duk sikur e kishin ndërruar apartamentin (zhame vy).

Pacienti F.H., 20 vjeç, që në moshën 11-vjeçare ka manifestuar kriza epileptike. Megjithë

mjekimet e rregullta konvulsionet i kanë vazhduar; biles disa herë ka rënë edhe në status
epileptik. Dy vitet e fundit ka manifestuar turbullime të karakterit epileptik të shoqëruara me
fenomene psikotike.

Aktualisht pacienti paraqer halucinacione auditive, të cilat i dëgjon vetëm nga veshi i majtë.
Thotë se komunikon me shkencëtarin kimist Lavuazjer me anën e një radioje kineze. Në fillim,
Lavuazjeri ndodhej në Kinë, pastaj shkoi në Belgjikë dhe pasi shëtit shumë shtete të tjera të
botës, u vendos në Hënë. Vetë Hëna është Lavuazjeri; ka fytyrën e tij, me sy, hundë, veshë, kurse
trup nuk ka. Çdo gjë që bën Lavuazjeri ja komunikon pacientit. Edhe ky i fundit do të shpikë
diçka për Lavuazjerin. Qëndron gjatë në të njëjtin pozicion, duke vënë veshin për të dëgjuar ç’i
thonë (dëgjon zëra); në këtë kohë nuk pranon t’i afrohet dhe as t’i flasë njeri, pse thotë se e
pengon të dëgjojë.

Siç rezulton nga kjo pasqyrë 2-3 vitet e fundit, përveç epilepsisë, sëmundjes bazë, pacienti ka
shfaqur edhe elemente skizofreniforme.

Statusi epileptik. Karakterizohet me atake të dendura, aq sa i sëmuri nuk arrin të fitojë vetëdijen
midis dy akseseve; krizat janë më të shkurtra se ato të zakonshmet. Epileptiku ka ngritje të
temperaturës, deri në 30-40 gradë. Kjo gjendje mund të evoluojë me shpejtësi drejt vdekjes në
rast se nuk i jepet ndihmë. Shkaqet e statusit epileptik nuk dihen; një rol luan mjekimi i çrregullt
i bërë me ndërprerje.

Demenca epileptike. Megjithëse në majft raste epilepsia mund të respektojë integritetin e

intelektit deri në fund të jetës, një numër epileptikësh paraqitin dobësim mendore progresiv, i cili
është i ndryshëm në thellësi sipas rastit. Shpeshtësia e krizave mund të ndikojë për këtë degradim
psikik, ndikon edhe mungesa e mjekimit.

Demenca epileptike paraqitet me çrregullime të vëmendjes, të gjykimit, me harresë të ngjarjeve

të kaluara e të vjetra, të cilat zhduken pjesë-pjesë, me ngadalësim të shprehjes së mendimeve
(bradifreni) me perseverim të mendimit i përsëritur në forma të ndryshme, me nervozizëm dhe
tendenca gjaknxehtësie impulsive të shpeshta. Në degradimet e thella konstatohet dizartri,
dridhje, ulje e reaksionit të pupilave në dritë, indiferencë e theksuar, inerci.

Duhet shënuar se ka raste që të shfaqen ekuivalenca psikike të epilepsisë edhe te persona që nuk
kanë patur asnjëherë në jetë ndonjë manifestim të epilepsisë konvulsive. Përcaktimi i saktë i
kësaj gjendjeje ka rëndësi të madhe për diagnostikimin e epilepsisë.

Po ashtu mund të ndodhë që konvulsionet epileptike të ndërpriten në moshën e fëmijërisë dhe të

rifillojnë pasi të kenë kaluar 10-15 vjet. Pacienti M.SH. pati kriza konvulsive në vogëli, të cilat ju
ndërprenë për 15 vjet radhë dhe i rifilluan kur mbaroi shërbimin ushtarak.

Patofiziologjia e krizës së madhe epileptike sipas I.P. Pavlovit

Pavlovi mendon se aura është rezultat i fuqizimit të eksitimit të një vatre inerte të caktuar të këtij
apo atij analizatori. Përreth vatrës lind një zonë frenimi që përhapet në të gjithe koren cerebrale.
Në këtë çast pacienti rrëzohet. Kjo është faza e parë, ajo e auras.

Në fazën e dytë, si pasojë e frenimit të kores së trutit, eksitohet subkortesi në bazë të ligjit të
induksionit reciprok. Kështu lindin konvulsionet tonike, të cilat janë me origjinë subkortikale.

Në fazën e tretë, në bazë të ligjit të iradiacionit, eksitimi nga subkortesi përhapet në koteks dhe
bën të lindin konvulsionet klonike (që kanë origjinë kortikale).

Ky eksitim i fundit bëhet një ngacmues mjaft i fuqishëm për qelizat e kores se trurit, të cilat për
vetëmbrojtje hyjnë në inhibicion; pacienti në këtë çast bie në gjendje komatoze.

Epileptiku nga koma, e cila vazhdon rreth 10 minuta, kalon në gjumë të thjeshtë.

Në rast se zgjohet menjëherë ose pak minuta del nga gjendja komatoze, pacienti ka errësim të
vetëdijes. Kjo gjendje quhet muzgore (krepuskulare).

Terapia e krizave të zakonshme të epilepsisë. Kriza më e madhe epileptike tek adultët mjekohet
me doza të pjesëtuara gjatë 24 orëve sipas tolerancës. Jepen nga goja ose me injeksione.
Përdoren bromuret e ndryshme 0.50-5 gr në ditë, fenobarbitali 0.10-0.30 (ky bar mund të
shoqërohet me beladonë për të korrigjuar çrregullimet neurovegjetative, ose me strikninë për të
evituar somnolencën), hidantoina 0.2-0.6 gr (me tableta 0.10 gr).

Ileti i vogël ose “petit mal” mjekohet me trimedal (tridione) 0.30-01.30 gr (me tableta 0.30 gr).
Epilepsia psikomotore ose temporale mjekohet me primidon (mizolinë, sertan) 0.75-1.30 gr (me
tableta 0.25 gr), zarontin 25-200 mgr, valium 10-30 mg, librium 10-60 mg.

Terapia e statusit epileptik. Epileptiku duhet larguar nga zjarri, nga hendeku, nga buza e lumit,
etj., i çlirohen rrobat për të mos penguar lëvizjet, i vihet një shami në gojë që të mos kafshojë
gjuhën. I injektohen: natrium bromat 10%, 1-5 gr në 24 orë, intravenoz dhe me pika-pika;
fenobarbital 0.20-lg., intravenoz ose intramuskular; magnezium sulfurik 25%, 15-20 ml
intravenoz; skopolaminë intramuskular 0.25-0.50 mg; klorprozaminë 50-100 mg me perfuzion;
valium 10-40 mg intramuskular; kloralhidrat 1-3 gr me anë klizme.

Mund të bëhet punksioni lumbar duke hequr 20-30 ml likid cerebrospinal dhe duke futur 10-20
ml ajër; pacienti mund të vihet në narkozë me pentotal natri, evipan sodik. Në rast tumori
cerebral ndërhyhet me anën e neurokirurgjisë.

Epileptiku duhet të ndjekë një regjim jete e ushqimi të rregullt, të evitojë alkoolin, ushqimet
eksituese e të rënda në tretje, të hajë lehtë. I rekomandohet që të mos ngasë automobil, të mos
bëjë not në thellësi, të mos qëndrojë në vende të larta ku nuk ka mbrojtje me mur, të mos ecë në
rrugët me shumë qarkullim, afër ujit, manikerive në funksionim, të evitojë emocionet e forta, të
mos ketë lidhje me publikun, profesioni të mos nevojitë një përqendrim të vazhdueshëm dhe të
mos ketë në përdorim instrumente e mjete të rrezikshme, as makina që manipulojnë substanca të
rrezikshme, të mos merret me vegla elektrike, et. Të punojë si këpucar, saraç, në punimin e
lëkurëve, të furçeve, në lidhjen e librave etj., ose më mirë në bujqësi ku nuk ka punë me traktorë
e motora.

Epileptiku me kriza të shpeshta dhe me turbulime të theksuara psikike të karakterit duhet të

vendoset në spital psikiatrik.