University for Business and Technology in Kosovo

UBT Knowledge Center

Theses and Dissertations Student Work

Winter 11-2019

KUJDESI INFERMIEROR TEK TË SËMURËT ME OSTEOPOROZË

Anita Vllasaliu
University for Business and Technology - UBT

Follow this and additional works at: https://knowledgecenter.ubt-uni.net/etd

Part of the Nursing Commons

Recommended Citation
Vllasaliu, Anita, "KUJDESI INFERMIEROR TEK TË SËMURËT ME OSTEOPOROZË" (2019). Theses and
Dissertations. 54.
https://knowledgecenter.ubt-uni.net/etd/54

This Thesis is brought to you for free and open access by the Student Work at UBT Knowledge Center. It has been
accepted for inclusion in Theses and Dissertations by an authorized administrator of UBT Knowledge Center. For
more information, please contact knowledge.center@ubt-uni.net.
 Kolegji UBT

Fakulteti Infermierisë

KUJDESI INFERMIEROR TEK TË SËMURËT ME OSTEOPOROZË

Shkalla Bachellor

Anita Vllasaliu

Nëntor,2019
Prishtinë

I
 Kolegji UBT

Fakulteti Infermierisë

Punim Diplome

Viti akademik 2016/2017

Anita Vllasaliu

KUJDESI INFERMIEROR TEK TË SËMURËT ME OSTEOPOROZË

Mentori: Prof. Dr. Zaim Gashi

Nëntor, 2019

Ky punim është përpiluar dhe dorëzuar në përmbushjen e kërkesave të pjesshme

për Shkallë Bachelor

II
ABSTRAKT

Osteoporoza është sëmundje metabolike e kockave, që shoqërohet me humbje progresive të

masës kockore, çrregullim të mikroarkitekturës kockore, rritjen e fragjilitetit dhe mundësinë e
frakturave spontane.
Kjo sëmundje është duke u rritur çdo ditë dhe më shumë, si në vendet e zhvilluara ashtu dhe
në vendet në zhvillim siç është Kosova. Osteoporoza gjithnjë e më shumë po bëhet një epidemi
globale.
Aktualishtë është vlerësuar se më shumë se 200 milion njerëz vuajnë nga osteoporoza. Sipas
statistikave të fundit nga Fondacioni Ndërkombëtar i Osteoporozës, në të gjithë botën, 1 në 3
gra mbi moshën 50 vjeç dhe 1 në 5 burra do të pësojnë fraktura Osteoporotike gjatë jetës së
tyre, ndërsa në vendin tonë mbi 23% e grave menjëherë pas menopauzës preken nga dobësimi
i eshtrave.
Osteoporoza është përgjegjëse për sëmundshmëri dhe vdekshmëri të konsiderueshme tek gratë
pas menopauzës. Eshtë një problem i rëndësishëm i shëndetit publik, paraqet problem
social,ekonomik dhe mjekësor për shkak të komplikimeve të tij të rëndësishme, gjegjësisht
frakturave të femurit proksimal, rruazave (shpinë), parakrahut distal, humerusit proksimal,
legenit dhe vendeve të tjera skeletore.
Me një diagnozë të hershme të kësaj sëmundje para se të ndodhin thyerjet dhe duke vlerësuar
dendësinë minerale të eshtrave dhe me trajtimin e hershëm, mund të parandalohet Osteoporoza.
Prandaj këshillat mjekësore dhe kujdesi infermieror e rritë vetëdijen e popullatës në
parandalimin e kësaj epidemie.

Fjalët kyçe:

- Osteoporoza
- Dendësia e kockave
- Fraktura
- Kalciumi
- Menopauza

I
MIRËNJOHJE/FALENDERIME

Falënderim dhe respekt i veçantë për familjen time që më kanë mbështetur gjatë viteve të
studimeve si nga ana morale ashtu edhe ajo ekonomike dhe përkrahjen e vazhdueshme të tyre.

Poashtu falënderoj dhe mentorin Prof.Dr.Zaim Gashi që çdo herë ka qenë aty për të më
ndihmuar dhe këshilluar për pregatitjen e temës së diplomës.

Tetor,2019

Prishtinë

II
 PËRMBAJTJA

LISTA E FIGURAVE ........................................................................................................................................... V

LISTA E TABELAVE ........................................................................................................................................... V

FJALORI I TERMAVE ....................................................................................................................................... VI

HYRJE ............................................................................................................................................................... 1

2.SHQYRTIMI I LITERATURËS ............................................................................................................................ 2

2.1 SISTEMI KOCKOR - NDËRTIMI DHE ROLI I KOCKËS ........................................................................... 2

2.2 ANATOMIA E KOCKAVE............................................................................................................................ 3

2.3 STRUKTURA DHE KLASIFIKIMI I KOCKËS .......................................................................................... 4

2.4 Periosti ......................................................................................................................................................... 4

2.5 KLASIFIKIMI I KOCKAVE ........................................................................................................................ 4

2.6 FUNKSIONET DHE OSIFIKIMI I KOCKËS .............................................................................................. 5

2.7 OSIFIKIMI I KOCKËS ................................................................................................................................. 6

2.8 HOMEOSTAZA E KOCKËS DHE KALCIUMIT ......................................................................................... 7

2.9 Osteoporoza ................................................................................................................................................. 7

2.9.1 Rëndësia e osteoporozës ....................................................................................................................... 8
2.9.2 Etilogjia dhe klasifikimi ........................................................................................................................ 9
2.9.3 Klasifikimi i osteoporozës .................................................................................................................... 9
2.9.4 Osteoporoza Primare ............................................................................................................................. 9
2.9.5 Osteoporoza Sekondare....................................................................................................................... 10

Çrregullimet e ndryshme endokrine, malapsorbimi dhe malinjitetit. ......................................................... 10

2.9.6 Perimenopausa dhe postmenopausa ................................................................................................... 10
2.9.8 Simptomat .......................................................................................................................................... 13
2.9.9 Metodat diagnostifikuese ................................................................................................................... 14

2.10 Ekzaminimi ............................................................................................................................................... 15

2.10.1 Ekzaminimi Fizik .............................................................................................................................. 15
2.10.2 Ekzaminimi Psikologjik .................................................................................................................... 15
2.10.3 Testet Laboratorike ........................................................................................................................... 16

2.11 Si mund të parandalohet........................................................................................................................... 16

2.12 Trajtimi..................................................................................................................................................... 17

2.13 Terapia e osteoporozës............................................................................................................................. 17

2.14 Terapia medikamentoze............................................................................................................................ 17

III
 2.16 Regjimi dietal ........................................................................................................................................... 19
2.16.1 Vitamina D ........................................................................................................................................ 20
2.16.2 Kalciumi............................................................................................................................................ 20
2.16.3 Estrogjeni .......................................................................................................................................... 21
2.16.4 Bisfosfonatet ..................................................................................................................................... 21
2.16.5 Kalcitonina ........................................................................................................................................ 21
2.16.6 Kalcitroli ........................................................................................................................................... 21
2.16.7 Stroncidiumi...................................................................................................................................... 22
2.16.8 Statinët .............................................................................................................................................. 22
2.16.9 Parathormoni ..................................................................................................................................... 22

2.17 1ndërhyrjet infermierore .......................................................................................................................... 22

7. Ushqimi dhe stili i jetës .............................................................................................................................. 23

2.18 Procesi i kujdesit infermieror ................................................................................................................... 23

2.19 Vlerësimi fillestar .................................................................................................................................... 24

2.19.1 Të dhënat objektive ........................................................................................................................... 24
2.19.2 Të dhënat historike ............................................................................................................................ 24
2.19.3 Të dhënat aktuale .............................................................................................................................. 25
2.19.4 Diagnoza infermierore ...................................................................................................................... 25
2.19.5 Planifikimi ........................................................................................................................................ 25
2.19.6 Ekzaminimet plotësuse ..................................................................................................................... 26
2.19.7 Zbatimi .............................................................................................................................................. 26
2.19.8 Vlerësimi përfundimtar (evaluimi) ................................................................................................... 27

3. DEKLARIMI I PROBLEMIT ............................................................................................................................ 28

4.METODOLOGJIA .......................................................................................................................................... 29

5. PREZANTIMI DHE ANALIZA E REZULTATEVE ............................................................................................... 30

6. KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME ......................................................................................................... 34

7.REFERENCAT ......................................................................................................................................... 35

IV
LISTA E FIGURAVE
Figure 1: Osifikimi i Kockës ................................................................................................................... 6
Figure 2:Osteoporoza .............................................................................................................................. 8
Figure 3:Simptomat e Menopauses2.9.7 Faktorët e rrezikut dhe shkaktarët tek dy gjinitë .................. 11
Figure 4:Simtomat e Osteoporozës ....................................................................................................... 14
Figure 5:Osteoporoza sipas vendbanimeve........................................................................................... 30
Figure 6:Osteoporoza sipas përqindjes ................................................................................................. 31
Figure 7:Osteoporoza sipas gjinisë ....................................................................................................... 32
Figure 8:Osteoporoza sipas moshës ...................................................................................................... 33

LISTA E TABELAVE
Table 1:Shkaktarët e Osteoporozës ....................................................................................................... 12
Table 2:Simptomat e Osteoporozës ...................................................................................................... 13
Table 3:Vlerat e Denzitometrisë ........................................................................................................... 15
Table 4:Denzitometria .......................................................................................................................... 15

V
FJALORI I TERMAVE

QKUK-Qendra Klinike Universitare e Kosovës

PTH- Gjëndrra Paratiroide

HNT-Terapia Hormonale Mbiveshkore

CA-Kalciumi

MG- Magnezi

BMD-bone mineral density-densiteti i masës kockore.

VI
HYRJE

Osteoporoza është sëmundja më e shpeshtë metabolike e kockave që karakterizohet nga

reduktimi i masës kockore dhe prishja e mikroarkitekturës së saj. Duke humbur dendësinë e saj
normale, kocka bëhet më lehtësisht e thyeshme duke rritur në këtë mënyrë rrezikun për fraktura
spontane, fraktura nga trauma krejtësisht minimale.

Humbja e kockave është një pjesë normale e procesit të plakjes, por disa njerëz humbasin
densitetin e kockave shumë më shpejt se normale. Kjo mund të çojë në Osteoporozën dhe në
një rritje të rrezikut të thyerjeve.

Gratë gjithashtu humbasin kockat shpejt në vitet e para pas menopauzës (kur ndalohen
periudhat mujore dhe vezoret ndalojnë prodhimin e vezës). Ato janë më të rrezikuara nga
osteoporoza se sa meshkujt, veçanërisht nëse menopauza fillon herët (para moshës 45 vjeçare).
Me kalimin e moshës kockat fillojnë të dobësohen duke favorizuar shfaqjen e sëmundjes së
osteoporozës.

Sipas ekspertëve të shëndetit publik, ndërlikimet e kësaj sëmundje nuk mund të shmangen, por
mund të parandalohen, ose të minimizohen. Konkretisht osteoporoza ulë densitetin kockor
duke e reduktuar atë në mënyrë graduale. Nën veprimin e kësaj sëmundje kockat bëhen më
poroze, çka shton rrezikun për fraktura, deformime, e deri në stade më të rënduara siç është
invalidizimi i kockave. Ajo që konsiderohet si më shqetësuese, është fakti në pjesën dërrmuese
të rasteve sëmundja shfaqet në forma të heshtura (ndërkohë që mund të ketë nisur që në moshë
të re). Situatë kjo që e bën sëmundjen të përhapet me shpejtësi, duke mos u shoqëruar me shenja
të dukshme, deri në çastet kur shfaqet edhe fraktura e parë, apo deformimet e dukshme. Sa i
takon përhapjes, ekspertët e shëndetit publik vënë në dukje se Osteoporoza rrezikon të dyja
gjinitë.

1
2.SHQYRTIMI I LITERATURËS

2.1 SISTEMI KOCKOR - NDËRTIMI DHE ROLI I KOCKËS

Osteologjia merret me studimin e eshtrave,strukturave të forta dhe rezistente të cilat duke u
bashkuar formojnë skeletin. Kockat janë organe të forta dhe të bardha të ndërtuara nga indi
kockor. Skeleti është sistem kockor i formuar nga lidhjet e lëvizshme apo të palëvizshme
ndërmjet kockave. Indi kockor e merr origjinën embrionale nga mesoderma e cila ndërtohet
nga qeliza mezenkimale. Kripëra e Ca, P, Cl, Mg, që depozitohen në kockë e transformojnë
kockën në organ depo për to. Raporti në mes oseinës dhe kriprave përcakton shkallën e fortësisë
dhe të elasticitetit të saj. Kocka është me rëndësi se siguron ecjen dhe mbrojtjen e organeve të
mbrëndshme, për këtë arsye duhet ta këtë fortësin kualitative gjegjësisht dendësine kockore.
Për të plotësuar këto kushte duhet marrë mjaftë minerale. Në kockë në vazhdimësi zhvillohen
dy lloje procesesh: Procesi i ndërtimit dhe dezintegrimit.

Procesi i ndërtimit të kockës kalon nëpër 5 faza. Faza e parë është aktivizimi i osteoblasteve, e
dyta resorbimi i kockës, e treta aktivizimi i osteoklasteve, e katërta formimi i kockës, faza e
pestë është qetësuar. Ky cikël përsëritet gjatë tërë jetës, kocka formohet dhe dezintegrohet.
Brenda vitit ndryshon masa kockore. Raporti i ndërtimit të kockës dhe dezintegrimit kockor
është i ndryshëm në fazat e ndryshme të jetës.

Në fëmijëri dhe në rininë e hershme me intensive janë proceset e ndërtimit te kockës. Në këtë
periudhë kohore ndërtimi është i fuqishëm, maksimumin e arrine në moshën 30 vjeçare. Prej
moshës 30-50 vjeçare raporti i ndërtimit është i balancuar, pas kësaj moshe (50 vjeçare) është
faze e integrimit kockor.

Kockat përbëhen nga trobekula dhe pjesa kortikale. Pjesa trobekulare është më aktive dhe
zhvillohet në proceset e remodelimit të kockës (rreth 80%). Në kocka të ndryshme është raporti
i ndryshëm i trobekulave dhe pjesës kortikale të kockës. Te Osteoporoza, ndryshimet më të
rënda janë kryesishtë. Format më të rënda të ndryshimeve ndodhin në pjesen trabekulare, sepse
në ato pjesë humbet më së shumti kocka. Kockat që më së shpeshti janë të atakuar janë unazat
e qafës, koka e femurit, kocka e pelviut dhe në këto pjese më së shumti ndodhin thyerjet
(frakturat). Në fortësinë e kockës ndikojnë shumë faktorë të ndryshëm: gjinia, raca,
trashëgimia, disa sëmundje, ushqyeshmëria, stili i jetës etj.

Zhvillimi embrional i indit kockor ndjek tri stade:

2
* Stadi membranoz

* Stadi kërcor

* Stadi kockor

1
E. Saraqi, H. Zherka- Saraqini : Anatomia dhe fiziologjia e njeriut. Prishtinë 2001

2.2 ANATOMIA E KOCKAVE

Është tradicionale të listojmë 206 kocka në skeletin mesatar adult. Edhe pse numri aktual varion
nga personi në person dhe zvogëlohet me moshë, sepse disa kocka fuzionohen.

Anatomistët përdorin disa terminologji që përshkruajnë veçoritë e kockave. Për shembull,

vrima në kocka quhet Foramen. Një foramen ekziston në kocka zakonisht për shkak se një
strukturë, ndonjë enë e gjakut apo nervë, kalon nëpër kockë në atë pikë. Nëse vrima zgjatet në
një kalim sikur tunel nëpër kockë, ajo quhet Kanal apo Meatus. Thellimi në kockë quhet Fossa.
Gunga në kockë quhet Tuberkul apo Tuberozitet, dhe zgjatimet nga kocka quhen Processuse.
Shumica e tuberkuleve dhe procesuseve janë vende ku ngjiten muskujt në kockë. Rritja e
tërheqjes muskulare, kur personi çon peshë të rëndë për të zhvilluar masë muskulare, mund të
rritë edhe madhësinë e disa tuberkuleve. Skaji i lëmuar, i rrumbullakët i kockës, ku e formon
nyjen me kockën tjetër, quhet Condyllum. Procesi i rritjes së kockës përfundon në moshën 25-
30 vjeçare ku kockëzohet kërci i rritjes. Më tej kocka mbetet në ekuilibër dinamik ndërmjet
shkatërrimit dhe prodhimit. Duke i përshtatur forcave vepruese mbi kockë, strukturën dhe
orientimin e osteoneve.

Kockat e skeletit ndahen në ato Axiale dhe Apendikulare

Skeleti Axial përbëhet nga kafka, shtylla kurrizore, dhe kafazi i krahërorit

Skeleti Apendikular konsiston në eshtrat e gjymtyrëve të sipërme dhe të poshtme, ashtu si dhe
eshtrat e brezit të krahut, të cilat lidhin gjymtyrët për skeletin axial.

1
E. Saraqi, H. Zherka- Saraqini : Anatomia dhe fiziologjia e njeriut. Prishtinë 2001

3
2.3 STRUKTURA DHE KLASIFIKIMI I KOCKËS
Qelizat që e formojnë ashtin quhen Osteocite dhe ato rënditen në shtresa që emërtohen Osteone.
Mënyra e pozicionimit të osteoneve në raport me njëri tjetrin formojnë dy tipe substancash
kockore:

● Substantia compacta

● Substantia spongiosa.

Në një kockë diferencohet:

● Extremitas epyphysis proximalis

● Corpus diaphysis

● Extremitas epiphysis distalis

● Metaphysis është zonë lidhjeje ndërmjet epifizave dhe diafizës

2.4 Periosti
Është ind lidhor në siperfaqe të eshtrave, përmban osteoblaste prandaj ka aftësinë e riparimit
të eshtrave. Ai ka dy shtresa:

♦ Shtresa Fibroze është shtresa e jashtme periostale

♦ Kambium është shtresa e brendshme periostale

Periosti lidhet me siperfaqen kockore nëpërmjet fibrave Sharpey

2.5 KLASIFIKIMI I KOCKAVE

Kockat klasifikohen:

► Kocka Tubulare bëjnë pjesë:

* Kocka të gjata (humerus, radius, ulna)

* Kocka të shkurtra (metakarpale falangjet)

► Kocka Spongioze bëjnë pjesë:

* Kocka të gjata (sternum dhe costae)

4
* Kocka të shkurtra (kyqi i dores dhe i këmbës)

* Kocka sesamoide (patella)

► Kocka të Sheshta bëjnë pjesë:

* Calvaria crani i (kapaku i kafkës)

* Scapula (shpatulla)

► Kocka të çrregullta ndahen në:

* Columna vertebralis (shtylla kurrizore)

* Pelvis (legeni)

* Basis crania (baza e kafkës)

2.6 FUNKSIONET DHE OSIFIKIMI I KOCKËS

1. Funksioni mbështetës kocka e fortë i pershtatet mirë mbajtjes së peshës dhe është indi
mbështetës kryesor i trupit. Në anën tjetër, kartilagoja siguron mbështetje fleksibile
brenda disa strukturave, siç është hunda, veshi i jashtëm, kafazi i krahërorit, dhe trakea.
Ligamentet janë shirita të fortë të indit lidhor fibroz, që lidhen në kocka, dhe i mbajnë
bashkë ato

2. Funksioni mbrojtës. Kocka është e fortë dhe i mbron organet që i rrethon. Psh, kafka
mbulon dhe mbron trurin dhe vertebrat rrethojnë palcën kurrizore. Kafazi i krahërorit
mbron zemrën, mushkërite dhe organet tjera të toraksit.

3. Levizja. Muskujt skeletorë ngjiten për kocka me tendine, të cilat janë shirita të fortë të
indit lidhor. Kontraksioni i muskujve skeletorë lëvizë kockat, duke japë lëvizje të trupit.
Nyjet, ku bashkohen dy e më shumë kocka, mundësojnë lëvizjen ndërmjet kockave.

5
 Figure 1: Osifikimi i Kockës

2.7 OSIFIKIMI I KOCKËS

Osifikimi është formimi i kockës nga osteoblastet. Pasi që osteoblasti rrethohet komplet nga
matrixi kockor, ai bëhet qelizë kockore mature, apo osteocit.

Formimi i kockës që ndodhë përbrenda membranave të indit lidhor quhet Osifikim

intramembranoz, dhe formimi i kockës që ndodhë brenda kartilagut quhet Osfikim
endokondral. Të dy tipet e formimit të kockës rezultojnë në kockë kompakte dhe spongioze.

Kockëzimi fillon në një pikë të modelit kockor që emërtohet Nucleus Ossficationis. Nga
mënyra e shtrirjes së indit kockor diferencohen tri tipe kockëzimesh:

► Ossification enchondralis

► Ossficationis perichondralis

► Ossficationis endesmalis

6
2.8 HOMEOSTAZA E KOCKËS DHE KALCIUMIT
Kocka është depoja kryesore e kalciumit në organizëm, dhe lëvizja e kalciumit brenda dhe
jashtë saj ndihmon përcaktimin e nivelit të kalciumit. Kur nivelet e kalciumit në gjak janë
shumë të ulta, aktiviteti i osteoklasteve rritet, osteoklastet e lirojnë kalciumin nga kocka në gjak
dhe niveli i kalciumit në gjak rritet. Në të kundërtën, kur nivelet e kalciumit në gjak janë shumë
të larta, aktiviteti i osteoklasteve bie, ostoblastet e largojnë kalciumin nga gjaku të prodhojnë
kockë të re, dhe niveli i kalciumit në gjak bie. Dhe kështu niveli i ulët i kalciumit në kocka qon
deri tek paraqitja e Osteoporozës.

● Homeostaza e kalciumit mbahet nga tri hormone :

● Hormone para-thyroid (PTH) nga gjëndrra Paratiroide

● Vitamina D nga lëkura apo ushqimi dhe

● Kalcitonina nga gjëndrra Tiroide

PTH dhe vitamin D sekretohen kur niveli i kalciumit në gjak është shumë i ultë dhe kalcitonina
sekretohet kur niveli i kalciumit në gjak është shumë i lartë.

2.9 Osteoporoza
Osteoporoza është sëmundje metabolike e kockave, që shoqërohet me humbje progresive të
masës kockore, çrregullim të mikroarkitekturës kockore, rritjen e fragjilitetit dhe mundësinë e
frakturave spontane. Osteoporoza është sëmundje e moshës së shtyer. Edhe pse te dy gjinit
mund të zhvillojne Osteoporozën, ajo më së shpeshti godet gratë. Arsyeja pse gratë kanë më
shumë gjasa për të zhvilluar Osteoporozën se burrat është për shkak se trupat e tyre kanë në
mënyr proporcionale më pakë masë kockore në krahasim me burrat,dhe ato fillojn të humbasin
masën e kockave në një moshë zakonisht shumë të hershme duke filluar në moshen 35 vjeçe.
Humbja e eshtrave te femrat bëhet më shpejt në pesë vitet e para pas menopauzes të cilat mund
të fillojn në moshën 45 vjeçe ose më heret apo pak më vonë.

Osteoporoza do të thotë "kocka poroze". Shikuar nën një mikroskop, kocka e shëndetshme
duket si një huall mjalti. Kur ndodh Osteoporoza, vrimat dhe hapësirat në huall mjalti janë
shumë më të mëdha sesa në kocka të shëndetshme. Kockat osteoporotike kanë humbur
dendësinë ose masën dhe përmbajnë strukturë anormale të indeve. Ndërsa kockat bëhen më
pak të dendura, ato dobësohen dhe kanë më shumë gjasa të thyhen. Thyerja e kockave është

7
një ndërlikim serioz i Osteoporozës, sidomos tek pacientët e moshuar. Kur Osteoporoza prek
eshtrat e shtyllës kurrizore, ajo shpesh çon në një sjellje të ulur ose të përkulur.

Figure 2:Osteoporoza

2.9.1 Rëndësia e osteoporozës

Prevalenca dhe incidenca e Osteoporozës.

Konsiderohet se nga Osteoporoza vuajnë rreth 8-12% e popullatës në pergjithësi, ku 20%

të rasteve janë të gjinisë femërore (pas menopauzes te femrat kanë thyerje të kukës, ndërsa
50% e rasteve një thyerje tipike për Osteoporozë).

Ekziston studimi që referon se te 50% e njerëzve janë 50% me thyerje kuke,15% thyerje
nënlërës, 27% thyerje të unazave, ndërkaq se sa është numri i unazave të thyera të shtyllës
kurrizore është vështirë të përcaktohet, në shumicen e rasteve natyra është e panjohur.

Pas thyerjes së parë të unazave rritet rreziku për thyerjen e re, që mund të shkon deri në 5
herë, ndërsa kuku në 2 herë te pacientët që janë me terapi me kortikosteride. Mortaliteti
rritet me rritjen e numrit të thyerjeve të vertebrave (2-4 herë te femrat). Diagnoza te
frakturat e vertebrave është problem madhor, klinikisht vështire të indentifikohet. Rreth 3%
e femrave vdesin nga fraktura e kukut si pasojë e Osteoporozës, ndërsa ¼ vdesin gjatë vitit
të parë të thyerjes (frakturës), ndërsa një numër i madhë mbetet me aftësi funksionale të
kufizuar. Shpenzimt e thyerjes së kukut ne vitin 2002 kanë qenë 48 bilion dollar me
tendenca të rritjes, duke pasur parasysh numrin e madhë te të sëmurëve, shpenzimeve të

8
 mëdha për qëllime diagnostike dhe mjekuese, shpenzimeve të mëdha për një kurim të
komplikimeve të sëmundjes dhe invaliditeti i madhë që rrjedhë nga procesi i semundjes.
Osteoporoza paraqet problem të madhë në shendetësi dhe shoqërin në përgjithësi.

2.9.2 Etilogjia dhe klasifikimi

Osteoporoza është definuar si një reduktim në masën kockore dhe ndërprerjen e

arkitekturës së kockave, duke rezultuar në zvogëlimin e forcës kockore dhe rritjen e
frakturave të kockave dhe shkakton për më shumë se 1.5 milion fraktura në vit, integriteti
mekanik i skeletit mbahet nga procesi i rimodelimit të kockave, në të cilin kockat e vjetra
hiqen nga osteoklastet dhe më pas zëvendësohen me kocka të reja, të formuara nga
osteoblastet. Në vitet e fundit, kemi arritur të kuptojmë se shoqërimi i ngushtë midis
kockave dhe vaskulave luan një rol kryesor në rregullimin e rimodelimit të eshtrave dhe
riparimit të thyerjeve. Rigjenerimi i kockave zakonisht zhvillohet shumë më shpejt se
procesi i përkeqësimit dhe kockat rriten në masë duke arritur kulmin në 20-at e një përsoni.
Ndërsa njerëzit janë në moshë, procesi i thyerjes bëhet më i shpejtë se procesi i rigjenerimit.
Sasia e masës kockore në kulmin mund të përcaktojë pjesërisht gjasat e zhvillimit të
Osteoporozës. Ka shumë faktorë rreziku. Ajo është më e zakonshme në gratë e moshuara,
për shkak të rënies së estrogjenit, si dhe njerëzve që marrin kortikosteroide ose me ulje të
dietës së kalciumit.

2.9.3 Klasifikimi i osteoporozës

Osteoporoza mund të jetë e lokalizuar në një pjesë të ashtit, në një segmet të skeletit apo e
gjeneralizuar. Format e lokalizuara takohen zakonisht tek proceset inflamatore apo traumat si
pasojë e imobilizimit të zgjatur.

Osteoporoza mund të jetë primare ose sekondare ndaj një sëmundjeje themelore. Osteoporoza
primare zakonisht quhet Osteoporozë Postmenopausal, sepse zakonisht zhvillohet në gratë
postmenopauzë.

2.9.4 Osteoporoza Primare

Tipi 1- Osteoporoza Postmenopauzale (fraktura e vertebrës ose parakrahut Brenda 20 viteve
pas menopauzës)

Tipi 2-Osteoporoza Senile (fraktura e pjesës proksimale të femurit 15-30 vjet pas menopauzës).

9
2.9.5 Osteoporoza Sekondare
Çrregullimet e ndryshme endokrine, malapsorbimi dhe malinjitetit.

Tipi 1 Është i lidhur me një humbje të estrogjenit dhe androgjenit që rezulton në rritjen e
qarkullimit të kockave, me resorction të kockave që tejkalon formimin e kockave dhe një
humbje mbizotëruese të kockave trobekulare krahasuar me kockën kortikale.

Tipi 2 I cili paraqet humbjen e kockave në moshë të lidhur në të dyja gjinitë, të shkaktuara
nga ndjesia sistemike, nxitet nga humbja e prekursorëve të qelizave staminale, me një humbje
mbizotëruese të kockave kortikale.

Pas arritjes së masës së eshtrave maksimale në moshën 30 vjeç, burrat dhe gratë humbasin
kockat në një shkallë prej rreth 0.3% dhe 0.5% në vit. Humbja e kockave tek femrat është
përshpejtuar më tej nga një mangësi në estrogjen në një normë prej 2% në vit gjatë menopauzës
dhe vazhdon për 6 vjet pas kësaj.

2.9.6 Perimenopausa dhe postmenopausa

Në kohën e menopauzës, secili pacient duhet të vlerësohet për praninë e faktorëve të rrezikut,
të konstatuar si pjesë e një historie të plotë mjekësore. Më pas është e rëndësishme të ndihmohet
në modifikimin e sjelljes së pacientit për të zvogëluar ndikimin e faktorëve që janë të
përshtatshëm për ndërhyrjen. Kur një grua arrin në menopauzë, nivelet e saj të estrogjenit bien
dhe mund të çojnë në humbje të eshtrave. Për disa gra kjo humbje e eshtrave është e shpejtë
dhe e rëndë. Dy faktorë kryesorë që ndikojnë në mundësinë tuaj për të fituar osteoporozë janë:

* Sasia e kockave që keni kur arrini në menopauzë. Sa më e madhe të jetë densiteti i kockave,
aq më i ulët është shansi për të zhvilluar osteoporozë. Nëse keni pasur masë të ulët kockore ose
faktorë të tjerë të rrezikut që ju bënë të humbni kockën, mundësia juaj për të fituar osteoporozë
është më e madhe.

* Sa shpejt humbni kockën pasi të keni arritur menopauzën. Për disa gra humbja e kockave
ndodh më shpejt sesa për të tjerat. Në fakt një grua mund të humbasë deri në 20% të densitetit
të kockave të saj gjatë pesë - shtatë viteve pas menopauzës. Ekziston një marrëdhënie e
drejtpërdrejtë midis mungesës së estrogjenit gjatë perimenopauzës dhe menopauzës dhe
zhvillimit të Osteoporozës. Menopauzë e hershme (para moshës 45 vjeçare) dhe çdo periudhë
të zgjatur në të cilën nivelet e hormoneve janë të ulëta dhe periudhat menstruale mungojnë ose
jo të shpeshta mund të shkaktojnë humbje të masës së eshtrave. Estrogjeni është një hormon te
10
gratë që mbron kockat, zvogëlohet ndjeshëm kur gratë arrijnë në menopauzë, gjë që mund të
shkaktojë humbje të eshtrave. Kjo është arsyeja pse mundësia e zhvillimit të osteoporozës rritet
ndërsa gratë arrijnë në menopauzë. Nëse zbulohet një masë e ulët e eshtrave, një konsumim i
lartë i kalciumit nuk do të zvogëlojë ndjeshëm humbjen e shpejtuar të shtyllës kurrizore të
periudhës postmenopausale. Estrogjeni është terapi e zgjedhjes.

Figure 3:Simptomat e Menopauses

11
 2.9.7 Faktorët e rrezikut dhe shkaktarët tek dy gjinitë
Disa nga faktorët më të rëndësishëm të rrezikut për Osteoporozën janë mosha e avancuar, raca
e bardhë ose Aziatike, indeksi i ulët i trupit dhe incidenca familjare e sëmundjës.

Gratë janë në rrezik edhe më të madh për të zhvilluar osteoporozën nëse kanë:

1. Një menopauzë të hershme (para moshës 45 vjeçare)

2. Një histerektomi (heqja e mitrës) para moshës 45 vjeç, veçanërisht kur edhe vezoret hiqen

3. Mungesa e periudhave për më shumë se 6 muaj si rezultat i mbingarkesës.

Në shumicën e rasteve, shkaku i Osteoporozës tek meshkujt është i panjohur. Megjithatë,

ekziston një lidhje me testosteronin e hormoneve mashkullore, që ndihmon në mbajtjen e
kockave të shëndetshme. Burrat vazhdojnë prodhimin e testosteronit në moshë të vjetër, por
rreziku i osteoporozës rritet tek meshkujt me nivele të ulëta të testosteronit.

Table 1:Shkaktarët e Osteoporozës

Shkaktarët kryesor janë :

● Mosha e shtyer
Reduktimi në absorbimin e kalciumit
Ngritja në nivelet e hormoneve parathyroid
Rënie në kalcitonin
Menopauza e hershme te gratë
● Gjenetika
Raca e bardhë Aziatike, Latine dhe e zezë (në mënyrë të potencialit të rrezikut)
Gratë më shumë se burrat
Prevalenca familjare
Konkordanca e lartë në binjakët monozigotikë
● Ushqimi
Marrja e ulët e kalciumit
Alkool të lartë
Kafeinë të lartë
Natriumi i lartë

12
 Stili i jetës
Përdorimi i cigareve
Aktivitet i ulët fizik
Endokrine
Mosha e menopauzës
Trashje
Amenorrhea e nxitur nga stërvitja
● Shkaktarë tjerë janë dhe :
Hypogonadizmi te meshkujt
Përdorimi i kortizonit
Përdorimi i citostatikëve
Akromeglia
Diabetes mellitus
Sëmundja Cushing etj.

2.9.8 Simptomat
Osteoporoza është sëmundje që nuk jep mainfestime klinike, simptomatologji. Nuk përcillet
me dhimbje, nuk ka ndryshim në analizat laboratorike e as ndryshime klinike deri në thyerje
(fraktura) dhe për këtë arsye quhet Epidemi e qetë. Kocka mund të jetë e sheshtë, por pa
dhimbje e nëse ka dhimbje atëher bëhet fjalë për sëmundje të përcjellura me dhimbje që japin
sëmundjet tjera reumatike, e më shpesh ato degjenerative manifestohen në moshë të shtyer.
Dhimbja paraqitet në momentin e thyerjes së kockës pas një lëvizje aksidentale të pakontrolluar
kur thyerja nuk parashihet të ndodhë. Disa nga simptomat janë:

Table 2:Simptomat e Osteoporozës

Thyerje e eshtrave Humbje e masës së muskujve

Thonjë të brishtë Humbje e oreksit
Qëndrim i shtrembëruar Humbje e fuqisë
Pagjumësi Sëmundje periodontal
Shqetësime Humbje e dhëmbëve
Dhimbje nyjesh Dhimbje e këmbëve etj.

13
 Figure 4:Simtomat e Osteoporozës

2.9.9 Metodat diagnostifikuese

Për përcaktimin e diagnozës së Osteoporozës më e rëndësishme është të dyshohet për këtë
sëmundje duke analizuar rrezikun për Osteoporozë, pastaj fillohet me procedura diagnostike.
Për përcaktimin e diagnozës me rëndësi është të bëhet DENZITOMETRIA, e cila është metod
për diagnostifikim të Osteoporozës. Ekziston Denzitom

etria qëndrore dhe periferike. Denzitometira qëndrore shërben për matjen e dendësis së masës
kockore, kockave të brendshme, shtyllës kurrizore dhe kukave. Punohet me dy lloje aparatesh:
Me aparat me absorbim të rrexeve X dhe me depërtim të dyfishtë DEXA dhe tomografi e
kopjuterizuar kuantitative. Rrezet e rentgenit kalojnë nëpër trup dhe matet sasia e energjisë që
kanë absorbuar kockat. Kur kocka ka dendësi më të madhe atëher absorbohet më pak energji
të rrezeve të rentgenit që kalojnë nëpër trup. Në këtë mënyrë bëhet matja e dendësisë minerale
të kockave (BMD-bone mineral density-densiteti i masës kockore) dhe llogaritet me g/cm2.
Me ketë bëhet vlerësimi se çfarë është masa kockore dhe shkalla e rrezikut për fraktura.

Denzitometria periferike matë dendësinë e masës kockore në periferi të nyjeve të vogla,

gishtrinjëve të duarve dhe thembrave, përparësi është se ekzaminimi nuk zgjatë shumë dhe
është i thjeshtë.

14
 Table 3:Vlerat e Denzitometrisë

Diagnoza bëhet me anë të matjes me densitometër:

Vlera e zvogëluar Normale
T-score deri ne 1SD Normale
Nga 1.5SD-2.5SD Osteopenia
2.5 SD Osteoporoza
2.5SD+fraktura BMD e kockave Osteoporoza e rëndë

Denzitometrin duhet detyrimisht ta bjemë:

Table 4:Denzitometria

1. Nëse ekzistonë një nga faktorët e rrezikut (menopauza para 45 vjeç, terapia
me kortikosteroide ose barërat tjera, pushime të gjata etj,)
2. Nëse është evidentuar fraktura pas traumës së vogël, për evaluim të efektit të
barërave.
3. Zvogëlimi i lartësisë trupore dhe manifestimet kifoze
4. Amenorea e zgjatur
5. Përcjellja e terapisë së Osteoporozës
6. Femrat mbi 65 vjeç
7. Meshkujt mbi 75 vjeç

2.10 Ekzaminimi
2.10.1 Ekzaminimi Fizik
Gjatë testimit fizik të ekzaminimit të Osteoporozës, mjeku juaj shëndetësor mund t'ju matë për
të parë nëse keni humbur lartësinë në shpinën tuaj. Pas moshës 50 vjet ju duhet të keni lartësinë
e kontrolluar pa këpucë çdo vit në qendren e kujdesit shëndetësor.

2.10.2 Ekzaminimi Psikologjik

Stresi psikologjik përkufizohet si një përvojë emocionale që shoqërohet nga ndryshime të
parashikueshme biokimike, fiziologjike dhe sjelljeje. Stresi dhe gjenjda emocionale ndikonjë
në përshpejtimin e Osteoporozës. Osteoporoza mund të kufizojë lëvizjen, të cilat shpesh
ndikojnë në ndjenjat e izolimit ose depresionit.

15
2.10.3 Testet Laboratorike
Testet e gjakut dhe urinës mund të përdorën për të identifikuar shkaqet e mundshme të humbjes
së kockave. Disa nga këto teste përfshijnë:

* Nivelet e kalciumit të gjakut

* 24-orë matjen e kalciumit të urinës
* Testet e funksionit Tiroide
* Nivelet e hormoneve Paratiroidike
* Nivelet e testosteronit tek meshkujt etj.
Radiografia ka vlerë të kufizuar. Osteoporoza nuk detektohet deri sa të humbet 40-50% të
kockës.

Ekzaminimi i kalciumit të plazmës, fosforit dhe fosfatazes alkalike. Denzitometria mund të

tregojë për rrezikun e rritur për Osteoporozë dhe fraktura. Për vendosjen e diagnozës
rekomandohet kryerja e testit të matjes së densitetit kockor (BMD test). Të gjithë individët mbi
50 vjeç, veçanërisht gratë në menopauzë, dhe ata të cilët kanë një faktor rreziku duhet të bëjnë
matjen e densitetit kockor.

2.11 Si mund të parandalohet

Mënyra më e mirë për të parandaluar dobësimin e kockave është fillimi i aktivitetit fizik dhe
ushqyerja e shëndetshme që në fëmijëri, dhe ruajtja e këtyre zakoneve dhe në moshë të rritur.
Kryerja e ushtrimeve të rregullta fizike luan një rol të rëndësishëm në ndërtimin dhe mbajtjen
e masës kockore. Ushtrimet janë individuale, por përgjithësisht shumica e njerëzve kanë nevojë
për 30-40 minuta aktivitet fizik, 3 deri 4 herë në javë.

Marrja e kalciumit në sasi të mjaftueshme. Sasia e kalciumit që duhet të konsumojmë ndryshon

në stade të ndryshme të jetës. Kërkesat për kalcium janë të larta në vitet e adoleshencës. Me
kalimin e moshës aftësia e trupit për të përthithur kalcium ulet.

Ndërgjegjësimi për faktorët e rrezikut. Çdo njeri duhet të jetë i vetëdijshëm për çdo faktor
rreziku personal që mund të ndikojë në shëndetin e kockave, dhe duhet të konsultohet me
mjekun nëse është në rrezik.

16
2.12 Trajtimi
Trajtimi i pacientëve që kanë pësuar fraktura osteoporotike përfshin ruajtjen e cilësisë së jetës
së tyre, inkurajimin e mobilizimit, kontrollimin e dhimbjeve dhe promovimin e ndërveprimit
social. Në varësi nga rezultatet e testit të densitetit kockor, mjeku mund të japë ilaçe dhe
suplemente për të parandaluar humbjen e masës kockore. Një mjekim i përshtatshëm i
kombinuar me ndryshime të stilit të jetesës mund të shmangë shumë nga frakturat. Trajtimi i
Osteoporozës është efektiv vetëm nëse merret ashtu siç rekomandohet nga mjeku.

Megjithëse nuk mund të sheroni krejtësisht Osteoporozën, ka mënyra për ta menaxhuar atë.
Disa nga këto metoda janë gjëra që mund të bëni çdo ditë përmes dietës dhe stërvitjes, poashtu
përmes marrjes së vitaminës D në menyrë të fortifikuar apo përmes ekspozimit në diell. Qëllimi
i trajtimit është parandalimi i Osteoporozës dhe redukimi i humbjes së mëtejme. Vizitat e
rregullta te mjeku janë esenciale. Marrja adekuate e kalciumit, mënjanimi i duhanpirjes, pirja
e moderuar e alkoolit dhe mbajtja e peshës trupore brenda kufijve të normës, janë disa faktorë
të rëndësishëm. Kafeina dhe kripa mund të rrisin humbjen e kalciumit nga trupi, prandaj nuk
duhet të merren në sasi të tepërta. Alkooli duhet gjithashtu të merret në sasi të moderuar.

2.13 Terapia e osteoporozës

Barërat që zvogëlojnë densitometrin ose rrisin ndërtimin e kockës. Është e nevojshme të
pranojmë sasi të mjaftueshme të mineraleve Ca, Mg, Vit D etj. Që në femijëri të hershme për
të formësuar kocka të forta. Nëse përdorim sasi të madhe te Ca, Vit D edhe në moshë të shtyer
ngadalësohet procesi i Osteoporozës. Duke pasur parasysh rolin e Ca në organizëm është e
domosdoshme të mirëmbahet vlera e Ca. Nëse nuk është në sasi të mjaftueshme në gjak reagon
qendra paratiroide ato në mënyre të sforcuar tajojnë parathormonin i cili mobilizon Ca në kocka
që të arrihet koncentrimi normal në gjak. Në periudhën e menopausës rënia e nivelit të
estrogjenit shkakton zvogëlimin e absorbimit të kalciumit, për këtë arsye duhet konsumuar më
tepër ushqime me përmbajtje të Ca.

2.14 Terapia medikamentoze

Barërat që shfrytëzohen janë ato që e zvogëlojnë resorpcionin e kockës, por ka edhe ato që
veprojnë në ndërtimin e kockës por nuk janë në përdorim të gjerë. Mjekimi është afatëgjatë
dhe duhet të monitorohet nga mjeku.

17
Barërat antiresorptiv që shfrytezohen në mjekim te Osteoporozës janë:

1. Terapia hormonale mbiveshkore (HNT)

2. Bifosfonati
3. Relaksofeni
4. Kalcitonina
5. Kalcitrli.1

Grupi i dytë i barërave janë ato që stimulojne ndërtimin e masës së kockës.

Për indikacone dhe kundërindikacione ka shume pakë të dhëna:
1. Fluoride
2. Hormone Paratiroid
3. Faktorët e rritjes së kockës
4. Hormoni i rritjes

NHT në mënyre fiziologjike parandalon dezintegrimin e shpejtë të kockës dhe ka efekt në

prevencen dhe mjekimin e Osteoporozës, nuk përdoret shpesh për shkak të rrezikut të kancerit
të gjirit.

2.15 Ushtrimet fizikale

Qëllimi i terapisë fizikale që të mbajë gjendjen aktuale, të ndërpres ose ngadalësojë humbjen e
masës kockore me forcimin e muskulaturës përmiresimin e balancit. Të fitohet siguri në të ecur
dhe akivitete të ndryshme. Ushtrimet sipas programit për Osteoporozë janë 30 min. 3 x në javë.
Rregull për fillim me ushtrime, duhet filluar gradualisht në intensitet të vogël duke e rritur.
Nëse bëhet fjalë për persona të vjetër duhet ekzaminuar edhe për sëmundje tjera të cilat mund
të perkeqësojnë gjendjen në fillim të ushtrimeve. Këta përsona paraprakisht duhet konsultuar
mjekun. Nëse Osteoporoza është e avansuar në shkallë të lartë që rrezikon për thyerje atëher
nuk duhet të ndërpriten ushtrimet. Pacientët me program të aktivitetit fizik duhet ecur, bëhet
kordinimi i aktivitetit, përmirësimi i forcës muskulare, zvogëlohet mundësia për rrëzim
aksidental. Te Osteoporoza është e rëndësishme ti shmangemi ushtrimeve të caktuara që të mos
vijë deri te fraktura e unazave. Ushtrimet që duhet përkulur, levizshmëri të pakontrolluar,

1
Linda Juall Carpenito :Nursing Diagnosis eighth edition.

18
ngritje në peshë, zbritje nga lartësia etj. Ushtrimet që rekomandohen tek Osteoporoza duhet të
kenë prova për rritje të dendësis së masës kockore dhe fortësinë, ato janë ushtrimet e
mbingrakesës, të qëndrueshmëris etj. Ushtrimet me ngarkesë ndikojnë në rritjen e masës
kockore, është stimulim dhe balansim i masës kockore, ndikojnë në aktivitetin e osteobalsteve
me lirimin e hormoneve të rritjes.

Çdo ushtrim ku kockat janë bërë për të mbajtur peshën e trupit, të tilla si ecja, mund të
përshpejtojnë procesin e rritjes së kockave të reja. Stërvitja e shumtë që bëni nga një moshë e
re, aq më shumë kjo do të zvogëlojë rrezikun e marrjes së Osteoporozës.

Ecja është një stërvitje e mirë për të përmirësuar forcën e kockave dhe është gjithashtu e mirë
për mbajtjen e muskujve të kofshës dhe të krahut të fortë, gjë që është e rëndësishme për të
ndihmuar njerëzit të kenë një ekuilibër të mirë.

2.16 Regjimi dietal

Marrja e ushqimeve të pasura me kalcium është esenciale për përmirësimin e shëndetit të
kockave duke filluar që në fëmijëri ose adoleshencë. Preferohet që kalciumi të merret me
ushqimin e përditshëm, por ndonjëherë është e nevojshme marrja e tij në formë suplementi.

Sasia e nevojshme ditore:

● Foshnjë 400-600 mg Ca

● Fëmijë deri 10 vjeç 800 mg, prej 11-25 vjeç1200, prej 25-50 vjeç 100mg Ca.

● Shatëzënat 1500 mg Ca

● Femrat mbi 50 vjeç 1500 mg Ca

● Meshkujt mbi 65 vjeç 1500mg Ca

Ushqimet e pasura me kalcium janë: qumështi dhe produktet e tij (kos, djathë), peshku e
produktet e tjera të detit, fasulet, brokoli dhe zarzavatet e tjera si dhe frutat e thata (fiq, fara
luledielli, etj).

● Qumështi përmban 120 mg Ca

● Jogurti 120 mg Ca

19
● Djathi i ri 120 mg Ca

2.16.1 Vitamina D
Vitamina D është e nevojshme për trupin të thithë dhe përpunojë kalciumin dhe ka disa prova
se artriti përparon më shpejt në njerëz që nuk kanë mjaft vitaminë D. Një sasi e mjaftueshme
vitamine D është shumë e rëndësishme për kocka të shëndetshme mbasi kalciumi nuk përthithet
lehtë nga organizmi pa ndihmën e vitaminës D. Burimi kryesor i kësaj vitamine është drita e
diellit. Burim i rëndësishëm për vitaminën D është dhe ushqimi, ku qumështi e peshku janë më
të pasur. Rekomandohet që të gjithë njerëzit mbi moshën 50 vjeç të konsumojnë 500 ml
qumësht çdo ditë, për të plotësuar nevojat ditore të saj. Nuk ka ende koncenzur për dozen e
nevojshme të vitaminës D por janë disa supozime të përafërta. Disa nga mendimet janë se jepet
në:

● 400 UI tek përsonat mbi 65 vjeç

● 200-400 UI tek fëmijët2

● 400UI tek përsonat e moshës 50-75 vjeç

● 600UI tek përsonat mbi 70 vjeç.

Në tregë gjenden në forma të ndryshme, në formë të pikave, granulave ose kombinim me

kalciumin.

2.16.2 Kalciumi
Burrat dhe gratë në moshën 18 dhe 50 vjeç kanë nevojë për 1000 miligram kalciumi në ditë.
Kjo sasi ditore rritet deri në 1200 miligram kalcium

Burime të mira të kalciumit përfshijnë:

● Produktet e qumështit me yndyrë të ulët

● Perimet me gjethe të errëta

● Salmon i konservuar ose sardelet me eshtra

● Produkte soje

2
Linda Juall Carpenito :Nursing Diagnosis eighth edition.

20
● Drithëra të fortifikuara me kalcium dhe lëng portokalli

2.16.3 Estrogjeni
Humbja e estrogjenit në çdo moshë rezulton në rimodelimin e kockave në rritje, e cila
shoqërohet me humbjen e masës së eshtrave. Terapia e zëvendësimit të estrogjenit kthen
rimodelimin e eshtrave në nivelin e parë te gratë në perimenopauzë dhe prandaj zvogëlon
rrezikun e thyerjes. Estrogjeni është një agjent "antiresorptiv" në atë që pengon resorptimin e
kockave duke ulur frekuencën e aktivizimit të ciklit të rimodelimit të eshtrave. Nëse fillohet në
kohën e menopauzës, zëvendësimi i estrogjenit mund të parandalojë shumë raste të
Osteoporozës dhe të zvogëlojë incidencën e frakturave me 50% . Disa studime kanë treguar se
estrogjeni mund të mbrojë kundër osteoartritit dhe sëmundjes Alzheimer.

2.16.4 Bisfosfonatet
Bisfosfonatet janë një klasë e barnave që parandalojnë humbjen e densitetit të kockave të
përdorura për të trajtuar Osteoporozën dhe sëmundjet e ngjashme. Ato janë medikamentet më
të zakonshme të përdorura për të trajtuar osteoporozën. Bisfosfonatet lidhen me sipërfaqet e
eshtrave dhe ngadalësojnë veprimin resorptiv të kockave të osteoklastëve (qelizat që
shkatërrojnë kockat). Kjo lejon që osteoblastet (qelizat e ndërtimit të kockave) të punojnë në
mënyrë më efektive.

2.16.5 Kalcitonina
Kalcitonina është një hormon që prodhohet tek njerëzit nga qelizat parafolikulare (zakonisht të
njohura si qeliza C) të gjëndrës tiroide. Kalcitonina është e përfshirë për të rregulluar nivelet
e kalciumit dhe fosfatit në gjak. Studimet e kryera mbi efektet e kalcitoninës kanë treguar se,
ajo ka aftësi për të ruajtur masën kockore dhe ka shumë mundësi të parandalojë edhe frakturat.
Aktualisht, ky medikament mund të administrohet në formën e injeksioneve ose si spraj nazal,
kalcitonina ka pak efekte anësore të rëndësishme.

2.16.6 Kalcitroli
Ky është metabolit më i nevojshëm i vitaminës D, doza 0.25-1mg/ditë në preventive dhe
mjekim te të sëmuret. Rritë resorbimin e kalciumit në zorrë dhe mund të shkaktojë hipërkalcemi
ose hipërkalciuri. Kjo është arsyeja se përse duhet të matet niveli i kalciumit në serum ose urinë
çdo 6-8 javë.

21
2.16.7 Stroncidiumi
Ka efekt për të rritur ndërtimin e kockës ndërsa zvogëlon resorbimin kockor dhe në këtë mënyrë
rritë dendësine dhe masën kockore. Në preventive jepet 1gr/ditë 2gr/ditë. Dukshëm zvoglon
frakurat vertebrale dhe jovertebrale.

2.16.8 Statinët
Ndikojnë në ndërtimin kockor por mundë të zvogëlojnë ndikimin e osteoblasteve. Është
vërtetuar që femrat që kanë përdorur statinë përqindja e frakurave është më e vogël. Për
përdorim të statineve në mjekimin e Osteoporozës duhet studime shtesë.

2.16.9 Parathormoni
Vepron në ndërtimin e kockës, ndikon në rritjen e dendësis së kockës derisa barërat paraprake
zvoglojnë dezintegrimin e kockës. Zvoglon rrezikun për fraktura vertebrale dhe jovertebrale
dhe vepron edhe pas ndërprerjes së përdorimit.

2.17 1ndërhyrjet infermierore

1. Vlerësoni dhe menaxhoni dhimbjen

Pacientët shpesh ankohen për dhimbjen e prapme si rënia e vijës së vertebrës ose dhimbja nga
një thyerje. Kontrolli i dhimbjes është thelbësor për pacientin të marrë pjesë në rehabilitim.

2. Filloni masat për parandalimin e dëmtimit

Lëndimet janë më të vështira për t'u shëruar me osteoporozën, pasi kocka zgjat më shumë për
tu rigjeneruar. Ofroni ndihmë ambulantore.

3. Mbështetja dhe stabilizimi i thyerjeve

Nëse pacienti ka pësuar goditje, sigurohuni që pajisja të përshtatet siç duhet dhe të vlerësojë
integritetin dhe qarkullimin e lëkurës.

4. Administroni medikamentet në mënyrë të përshtatshme

Medikamentet për të ngadalësuar humbjen e kockave mund të jepen si ilaçe me doza ditore,
javore ose mujore. Disa medikamente kërkojnë injeksione javore, mujore ose tremujore.

5. Asistoni në rregullimin e pozicionit të pacientit

22
Dhimbja dhe plagosja e bëjnë pozicionimin e vështirë për disa pacientë. Ndihmoni pacientit
ta ndërroj pozicionin çdo 2 orë sipas nevojës për të parandaluar dekubitusin e lëkurës dhe për
ta ndihmuar me lëvizje.

6. Ndihmoni në terapi fizike dhe profesionale sipas nevojës

Konsultohuni me fiziatrin për vlerësim dhe rehabilitim për të ruajtur funksionalitetin dhe
lëvizshmërinë.

7. Ushqimi dhe stili i jetës

Një dietë e shëndetshme e lartë me kalcium dhe vitaminë D mund të ndihmojë në parandalimin
e prishjes së lëkurës dhe ushtrimeve që nxit qarkullimin dhe shërimin. Ushtrimet me peshë
mund të përmirësojnë forcën e muskujve rreth kockave / nyjeve të dobëta, si dhe të rrisin
dendësinë e eshtrave për të zvogëluar rrezikun e thyerjeve. Pirja e duhanit rrit shkallën e
humbjes së kockave.

2.18 Procesi i kujdesit infermieror

Menaxhimi mjekësor i Osteoporozës synon të ngadalësojë ose parandalojë humbjen e
mëtejshme të kockave, kontrollin e dhimbjes dhe shmangien e thyerjeve shtesë. Plani i kujdesit
të një infermiere duhet të përqëndrohet në brishtësinë e pacientit, duke theksuar pozicionimin
e kujdesshëm, ambulantor dhe ushtrime të përshkruara.

Gjatë vlerësimit fillestar infermierja grumbullon 4 lloje të dhenash3

1. Të dhënat subjekitve
2. Të dhënat objektive
3. Të dhënat historike
4. Të dhënat aktuale.

3
. Arkiva e Klinikës së Reumatologjisë-Qendra Klinike Universitare e Kosovës

23
2.19 Vlerësimi fillestar
Të dhënat subjektive
Emri dhe Mbiemri : A.L
Gjinia: Femër
Mosha: 60
Statusi: E martuar, pesë femijë.
Profesioni: Amvise
Pacientja pranohet në repartin e Reumatologjisë më datën:09.07.2019.
Pacientja ankohet për qëndrim të shtrembëruar, dhimbje në shpinë, pjesën e krahëve
dhe gjunjëve, si dhe ka pasur shqetësime dhe pagjumësi. Pacientja pohon se nëna e saj
është me sëmundje reumatike.

2.19.1 Të dhënat objektive

Pacientja e pranuar në repartin e Reumatologjisë e vetëdijshme, e orientuar në kohë dhe
hapsirë dhe ndaj rrethit. Acianotike, lëkura dhe mukoza të dukshme mirë të
vaskularizuara, merr pozitë aktive në shtrat dhe lë përshtypjen e pacientit mesatarishtë
të rëndë. Jeton në fshat me kushte mesatare ekonomike dhe nuk është alergji në
medikamente.
Pas pranimit në repartin e Reumatologjisë pacientës i është bërë EKG-ja,është
matur tensioni arterial TA=110/85 mmHG, pulsi 90 në minut dhe temperatura 36.5.

Qafa cilindrike, nuk vërehet prania e nyjeve limfatike të rritura.

Toraksi cilindrik, të dy hemiotorakset e lëvizshme gjatë frymëmarrjes.

Mushkërit në askultim frymëmarrje normale.

Abdomeni në nivel të toraksit, pa ndejshmëri në palpacion sipërfaqësor dhe të thellë

2.19.2 Të dhënat historike

- Përdorimi i duanit
- Ushqyeshmëri jo të shëndetshme
- Përdorim i shumt i medikamenteve (Kortikosteroideve,antidepresantëve)
- Menopauza pas moshës 50 vjeçare
- Nuk konsumon produktet e qumështit

24
 - Anemi dhe anoreksi.
2.19.3 Të dhënat aktuale
Pacientja tregon se ankesat e lartëcektura i kanë filluar para 3 viteve dhe pas
diagnostifikimit me Anemi hemolitike autoimune për të cilën është trajtuar nga
Hematologu në Prishtinë dhe Zagreb. Poashtu pacientja referon se vuan nga problemet
reumatike që 1 vit si dhe nga Hepatiti B. Mohon sëmundje tjera.

Arkiva e Klinikës së Reumatologjisë-Qendra Klinike Universitare e Kosovës.

2.19.4 Diagnoza infermierore

Qëllimi i diagnozës infermierore është hartimi dhe zhvillimi i një plani të kujdesit individual
në mënyre të tillë që pacienti dhe familja e tij të mund të përshtaten me ndryshimet që rezultojnë
nga problemet shëndetësore.

1. Dhimbje në nyje
2. Pamundësi për ecje
3. Diskomfort
4. Ankth
5. Mungesë e njohurive për vetkujdes
6. Muskulaturë e dobët
7. Lëvizje të dobëta
8. Dhimbje akute dhe kronike të shpinës.
2.19.5 Planifikimi
Planifikimi i kujdesit infermieror paraprin aktivitetet e ndërhyrjes që i përkasin të sëmurit.
Përcaktohen prioritetet, shqyrtohen problemet e pacientit gjatë fazës së parë të vlerësimit
fillestar duke rradhitur sipas rëndesisë së tyre, nga problemet më urgjente në ato më me pak
përparësi.

Vendosen qëllimet, ndërhyrjet duke përcaktuar objektivat së bashku me pacientin,

përzgjidhen dhe dokumentohet plani i kujdesit.

• Trajtimi që i bëhet pacientit

• Aplikimi i terapisë
• Matja e shenjave vitale

25
 • Mbështetja psikologjike
• Kujdesi për imobilizim
• Parandalimi i kompikacioneve
• Menagjimi i dhimbjeve
• Mbikqyrja e peshës
• Ndihmon pacientin në ecje
• Ripozicioni i pacientit çdo 2 orë
•
2.19.6 Ekzaminimet plotësuse
Gjatë qëndrimit në spital pacientës i janë bërë të gjitha ekzaminimet e nevojshme dhe janë
fituar këto rezultate të analizave laboratorike :Le=2.7x10/Er=3.6x10/ Hgb=14.3g/
Hct=40.7%; Tr=154x1; Glikemia =4.8mmol/ Cholesteroli=6.06mmol/ Trig= 0.92mmol/
Urea = 11.2mmol/ Kreatinina=134.1umol/ Acidi urik= 265.0nmol/ Bil=6.19umol/
ALT=10U/ AST=18U/ CRP=0.9mg/Albuminat=40.1g/ Proteinat totale =64.60g/
GGT=22U/L ;/CK NAC= 30U/L; Ca= 2.21;/ T3=2.96;/ T4=19.08; /TSH=1.77.

Urina: E trubullt e verdhë, albuminat +,SE i urinës: masë e leukociteve, masë e bakterieve.

EKG: Ritëm sinusal, Fc 62 min pa ndryshime në oscilimet finale.

Pacientja pranohet në Klinikë për shkak të gjenjdes klinike të rënduar , me vështërsi në

ecje, dhimbje. Gjatë qëndrimit në klinikë trajtohet me terapi simptomatike, poashtu terapi
me albumina 20% 50 cc tri doza. Lëshohet nga klinika me rekomandim të vazhdimit të
terapisë siç vijon:

Terapia :

1. Tableta Co Codramol 500/30mg S. 2x1 në dhimbje

2. Sol. Artilane S. 1x1 flakon 14 ditë
3. Tableta Ibandronat blu fish 150mg S. një tablet në mëngjes esëll me 6 gota ujë dhe të
qëndrohet ulur për 60 min. 12 muaj.
2.19.7 Zbatimi
I referohet fazës së veprimit në të cilin sigurohet kujdesi infermieror, qëllimi është të siguroj
kujdes teknik dhe terapeutik për të ndihmuar në arritjen optimal shëndetësore të një klienti.

26
 Aftësit që duhen për këtë fazë janë:

● Aftësit intelektuale për zgjedhjen e problemeve të ndryshme

● Marrje e vendimeve

● Edukimi

● Aftësit ndërpersonale

● Aftësit teknike.

2.19.8 Vlerësimi përfundimtar (evaluimi)

Përcaktohet si gjykimi i efektivitetit të kujdesit infermieror në përmbushjen e qëllimeve të
caktuara, vlerësim ky që bazohet në kundërpergjigjen e klientit.Kjo fazë përbëhet nga një
përmbledhje e plotë dhe sistematike e ndërhyrjeve infermierore dhe nga një vlerësim i arritjeve
të klientit. Një vlerësim kritik mbi këto arritje bëhet nga të dy palët, klienti dhe
infermieri.Pacientja ka qëndruar për 14 ditë në repartin e Reumatologjisë. Dhe gjatë qëndrimit
pacientës i janë bërë të gjitha ekzaminimet e nevojshme. Terapia të cilen e ka marr gjatë kësaj
kohe ka qen tretje fiziologjike (NACL) 100 ml, ampul ibandronat 6g 1x1si dhe trajtimet
varësisht nga gjendja e pacientës. Lëshohet në shtëpi me rekomandim që të përdor këtë terapi
të pershkruar nga mjeku: Analgjetik për dhimbje, vitamin e kombinuat C dhe D, ti konsumoj
produktet e qumështit, të bëjë aktivitet fizike, ta ndalojë konsuminin e duhanit dhe të ushqehet
shëndetshëm.

Arkiva e Klinikës së Reumatologjisë-Qendra Klinike Universitare e Kosovës

27
3. DEKLARIMI I PROBLEMIT

Numri i madh i të sëmurëve me Osteoporozë sidomos tek moshat e shtyera dhe

postmenopauzale. Qëllimi i këtij punimi është hulumtimi i rasteve me osteoporozë, sëmundje
e cila është mjaft e shpeshtë e sidomose tek gjinia femrore, si pasojë e menopausës dhe
frakturava që vie nga pakësimi i masës kockore. Këto të dhëna banzohen nga literatura dhe të
dhënat e përgjithshme të marrura nga Klinika e Reumatologjisë në QKUK Prishtinë gjatë viteve
2017-2019.

28
4.METODOLOGJIA

Për realizimin e këtij punimi është përdorur prezantim i rastit. Të dhënat për këtë prezantim
janë mar në Qendren Klinike Universitare të Kosovës (QKUK) përkatësisht në repartin e
Reumatologjisë në bashkëpunim me stafin e repartit si dhe me aprovim nga ana e pacientit.

Të dhënat janë marrë nga historia e pacientit në klinikën e Reumatologjisë në Qendren Klinike
Univeristare të Kosovës të lejuara nga drejtori i spitalit.

Gjatë periudhës 2017-2019 janë trajtuar gjithësej 568 pacientë me osteoporozë

Për hulumtim kemi përdorur këto të dhëna:

1. Mosha e pacientëve
2. Gjinia e pacientëve
3. Vendbanimi i pacientëve.

Të dhënat janë analizuar në programin Microsoft Office Exel 2007 dhe janë paraqitur përmes
grafikoneve.

Qëllimi i përdorimit të këtyre të dhënave është studimi i pacientëve me sëmundje të

Osteoporozës.

29
5. PREZANTIMI DHE ANALIZA E REZULTATEVE

Të dhënat e paraqituar në këtë tabel janë marë në kliniken e Reumatologjisë në QKUK.

Këtu i paraqesim rezultatet e 3 viteve të fundit (2017-2019) të pacientëve me Osteoporozë.

Duke marr të dhëna për gjininë e pacientëve, vendbanimin, moshën si dhe numrin e
përgjithshëm të pacientëve me këtë sëmundje.

Numri i përgjithëshëm i rasteve me Osteoporozë gjate viteve 2017-2019 ka qenë 568 raste, ku
prej tyre kan qenë 531 raste të gjinisë femrore, 37 raste të gjinisë mashkullore. Vendbanimet
me numër më të madhë të rasteve janë:

● Prishtinë me 270 raste

● Podujevë me 53 raste

● Artanë me 4 raste

● Pejë me 52 raste.

Numri i rasteve me Osteoporozë në 3 vitet e fundit

(2017-2019) sipas vendbanimeve

Artanë Pejë
0% 3%

Podujevë
14%
Prishtinë
18%

Figure 5:Osteoporoza sipas vendbanimeve

30
 Përqinjda e femrave dhe meshkujve me Osteoporozë
gjatë viteve 2017-2019

7%

Femra
Meshkuj

93%

Figure 6:Osteoporoza sipas përqindjes

Nga numri i përgjithëshëm i të hulumtuarve me osteoporozë 93% janë të gjinisë femrore dhe
7% të gjinisë mashkullore.

Në repartin e Reumatologjisë të QKUK-së ndodhet një numër i konsiderueshëm i pacienetëve

me Osteoporozë të cilët kanë nevojë për mbikqyrje dhe trajtim të vazhdueshëm nga ana e stafit
mjekësor.

Pacientët në Reumatologji janë të moshave të ndryshme por më dominante është mosha mbi 60
vjeçare. Shkaqet e ardhjes së pacienetëve janë problemet shëndetësore që kanë dhe nevoja e tyre
për kujdes mjekësor.

Sipas rezultateve të hulumtimit gjate viteve 2017-2019 në Reumatologji dalin rezultatet

përfundimtare se në vitin 2017 numri i përgjithëshem i pacientëv me Osteoporozë ka qenë 244
raste ku prej tyre kanë qenë 225 (46%) raste të gjinisë femrore dhe 19 (4%) raste te gjinisë
mashkullore. Ky rezultat na tregon se gjinia femrore janë më të prekur se gjinia mashkullore.
Ndërsa vendbanimi me numër më të madhë të rasteve është: Prishtina me 135 raste, Podujeva
13 raste, Artana 1 rast dhe Peja me 25 raste.

Numri i përgjithëshëm i pacientëve me Osteoporozë në vitin 2018 ishte 316 (50%) ku prej tyre
kanë qenë 300 (47%) raste femra dhe 16 (3%) raste meshkuj. Sipas këtyre rezultateve vërehet

31
se në vitin 2018 është rritur numri i rasteve më semundje të Osteoporozës. Sipas vendbanimeve
numri i rasteve ka qenë: Prishtina 120 raste, Podujeva 35 raste, Artana 3 raste dhe Peja 24 raste.

Numri i përgjitheshëm i të semurëve me Osteoporozë në 7 mujorin e fundit të vitit 2019 ishte 8

(1.5%) raste, ku prej tyre kanë qenë 6 raste të gjinise femrore dhe 2 (0.34%) raste të gjinisë
mashkullore. Në baze të këtyre rezultateve tregojnë se në vitin 2019 ka numër më të vogël të
rasteve me Osteoporozë. Në bazë të vendbanimeve numri i të sëmurëve me Osteoporozë ishte:
Prishtina 4 raste, Podujeva 1 rastë, Artana 0 raste dhe Peja 1 rastë. Sipas këtyre rezultateve
pacientët që jetojnë në vende urbane janë më shumë të prekur nga Osteoporoza si pasojë e stilit
të jetës dhe faktorëve të tjerë

Numri i pacientëve me Osteoporozë sipasë

gjinisë gjatë viteve 2017-2019

531

37

Femra Meshkuj

Figure 7:Osteoporoza sipas gjinisë

Vërejme se gjatë periudhës 3 vjeçare 2017-2019 janë trajtuar nga Osteoporoza gjithësej 531
femra dhe 37 meshkuj.

32
 Meshkuj Femra

30

30
25 18

20
15 5
10 2.4 4.4
5
1.8 Femra
0

60-69 vjet Meshkuj

70-79 vjet
80 +

Figure 8:Osteoporoza sipas moshës

33
6. KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME

Në hulumtimin tim të realizuar në Qendrën Klinike Universitare të Kosovës, përkatësisht në

klinikën e Reumatologjisë sipas të dhënave statistikore dhe protokollit të spitalit gjatë 3 viteve
të fundit 2017-2019, gjithësej janë trajtuar 568 pacientë me Osteoporozë. Prej tyre 531 raste të
gjinisë femerore dhe 37 raste të gjinisë mashkullore.

Nga të dhënat e marrura në anamenzën e pacientëve vërejme se përqindja më e madhe e të

sëmureve me Osteoporozë është gjinia femrore se mashkullore, pasi që osteoporoza është më
e përhapur tek gratë e moshura dhe në menopauzë. Numri më i lartë i rasteve tek dy gjinit është
mosha 60-69 vjeç, me 57% të rasteve dhe 70-79 vjeç me 34% të rasteve. Numri më i madhë i
rasteve është paraqitur tek gjinia femrore. Sipasë vendbanimit numri më i madhe i rasteve është
paraqitur në Prishtinë me 720 raste 7%, Podujevë janë paraqitur 53 raste , Artanë me 4 raste
dhe Pejë me 52 raste. Prishtina është vendbanimin me numrin më të madhë të pacientëve me
osteoporozë pasi që është dhe vendbanimi me numër më të madhë të banorëve dhe pritshmëria
e rasteve të prekur me osteoporozë është e lartë. Disa nga rekomandimet për pacientët me
Osteoporozë janë :

• Ndryshimi i stilit të jetës

• Të ndërpres konsuminim e alkoolit dhe duhanit
• Vizita të rregullta mjekësore
• Marrja e terapisë së rekomanduar nga mjeku
• Ushtrimet e nevojshme
• Edukimi i pacientit rreth sëmundjes së tij
• Përdorimi i këpucëve të përshtatshme gjatë ecjes
• Menagjoni stresin
• Kontrolloni peshën tuaj
• Qëndroni në ambient me ajër të pastër
• Kujdes në vendet e rrëshqitshme
• Konsumimin e ushqimeve me vitamina dhe minerale
• Ekzpozimi në diell së paku 30 min në ditë
• Mbështetja familjare.

34
 7.REFERENCAT

1. Tirana Today. (2019). Osteoporoza, shkaqet dhe trajtimi - Tirana Today. [online] Available at:
https://tiranatoday.com/osteoporoza-shkaqet-dhe-trajtimi/ [Accessed 23 Nov. 2019].E. Saraqi, H.
Zherka- Saraqini. Anatomia dhe fiziologjia e njeriut. Prishtinë 2001

2. Tirana Today. (2019). Osteoporoza, shkaqet dhe trajtimi - Tirana Today. [online] Available at:
https://tiranatoday.com/osteoporoza-shkaqet-dhe-trajtimi/ [Accessed 22 Nov. 2019]Linda Juall
Carpenito :Nursing Diagnosis eighth edition.

3. National Osteoporosis Foundation. (2019). What Women Need to Know - National

Osteoporosis Foundation. [online] Available at: https://www.nof.org/preventing-
fractures/general-facts/what-women-need-to-know [Accessed 23 Nov. 2019

4. Anon, (2019). [online] Available at: https://mjekesiabimorearabe.com/osteopor

https://academy.nrsng.com/lesson/nursing-care-plan-for-osteoporosis/ [Accessed 23 Nov. 2019]

5. NRSNG Academy. (2019). Nursing Care Plan for Osteoporosis - NRSNG Nursing
Courses. [online] Available at: https://academy.nrsng.com/lesson/nursing-care-plan-for-
osteoporosis/ [Accessed 23 Nov. 2019].

6. Nursing Care Plan for Osteoporosis - NRSNG Nursing Courses. [online] Available at:
https://academy.nrsng.com/lesson/nursing-care-plan-for-osteoporosis/ [Accessed 23 Nov. 2019].

7. Arkiva e Klinikës së Reumatologjisë-Qendra Klinike Universitare e Kosovës (QKUK)

8. Bazat themelore të infermierisë Prof, Dr. Basri Lenjani.

35
36