Skleroza multiple

Grup-mosha 20-40

Femra –Meshkuj 1.5:1

Skleroza Multiple është sëmundje

autoimune, që atakon sistemin
nervor qendror:

-truri

-dhe palca kurrizore

Sistemi imunitar “sulmon”

mbështjellësin mbrojtës (myelin) që
mbulon fibrat nervore duke shkaktuar:

▪ probleme të komunikimit midis

trurit dhe pjesës tjetër të trupit

▪ sëmundja mund të shkaktojë dëme

të përhershme ose përkeqësim të nervave

Mielina bën përcjelljen e shpejtë të impulseve përgjatë fijes nervore

Shenjat dhe simptomat e MS ndryshojnë shumë dhe varen nga:

1. nga shkalla e dëmtimit të nervit

2. cilat nerva preken

Sëmundja fillon :

 nga mosha 20 deri në 40 vjeç,

 por edhe para moshës 20-vjeçare
 në disa raste fillim të vonshëm

Ka disa forma klinike të MS:

1. të lidhura me shenjat klinike

 2. me ecurinë e sëmundjes.

Të lidhura me shenjat klinike

▫ forma spinale

▫ forma cerebelare

▫ neuromieliti optik

Të lidhura me ecurin:

▫ me përmirësime e keqësime

▫ forma primare progresive

▫ forma beninje

Disa paciente me MS të rënda:

- mund të humbasin aftësinë për të ecur në mënyrë të pavarur / fare

- të tjerë mund të përjetojnë “periudha të gjata” pa ndonjë simptomë të

re

Kujdes!

- nuk ka kurë për sklerozë të shumëfishtë.

- trajtimet mund të ndihmojnë përshpejtimin e shërimit nga sulmet, për

të ndryshuar ecurin e sëmundjes dhe për të menaxhuar simptomat.

Shenjat dhe simptomat

Mund të ndryshojnë shumë nga personi në person dhe gjatë ecurisë së

sëmundjes në varësi të vendndodhjes së fibrave nervore të prekura .

Simptomat klinike

 dobësi në një ose më shumë gjymtyrë

 zakonisht ndodhin në njërën anë të trupit në një kohë ose ekstremitetet
e poshtme dhe trungu
  ndjesi të goditjes- elektrike që
ndodh me lëvizje të caktuara të
qafës, (sidomos përkuljen e
qafës përpara)
 tremor
 mungesë koordinimi ose ecje e
pasigurtë

Problemet me shikimin janë të

zakonshme, duke përfshirë:

• Humbja e pjesshme ose e

plotë e shikimit, zakonisht kjo
në njërin sy (rralë në të dy
njëkohësishtë)

• Dhimbje gjatë lëvizjes së syve

• Vizioni i dyfishtë (i zgjatur)

• Vizion i paqartë

• Aftësi e ulur e dallimit të

kontrastit midis ngjyrave

Pacienti gjithashtu mund të ketë:

• E folura e ngadaltë

• Lodhje

• Marramendje

• Dhimbje në pjesë të ndryshme të trupit

• Probleme me funksionin seksual, zorrë dhe fshikëz

Ecuria e semundjes
Shumica e pacientëve me SM kanë një sëmundje recidive-remituese.

Ata përjetojnë:

▪ periudha të simptomave të reja ose recidive që zhvillohen gjatë ditëve ose

javëve

zakonisht përmirësohen pjesërisht ose tërësisht

▪ këto pasohen nga periudha “ e qetësisë” së sëmundjes që mund të zgjasë

muaj apo edhe vite.

Kujdes!

Rritjet e vogla së temperaturës trupore mund të përkeqësojnë përkohësisht

klinikën .

Rreth 60 deri në 70 % e pac me SM recidivante-remitues:

- zhvillojnë një përparim të vazhdueshëm të simptomave, me ose pa

periudha përmirësimi

- Kjo njihet si MS sekondare progresive

Përkeqësimi i simptomave përfshin:

 ▪ probleme me lëvizjen
 ▪ ecjen

Shkalla e përparimit të sëmundjes ndryshon shumë në pacientë me SM të

mesëm progresive

Disa paciente me MS përjetojnë:

- një fillim gradual

- përparim të vazhdueshëm të shenjave dhe simtomave

Kjo njihet si MS primar-progresive.

Rreth 60 deri në 70 % e pac me SM recidivante-remitues:

 - zhvillojnë një përparim të vazhdueshëm të simptomave,

me ose pa periudha përmirësimi

njihet si MS sekondare progresive

Përkeqësimi i simptomave përfshin:

▪ probleme me lëvizjen

▪ ecjen

Shkalla e përparimit të sëmundjen :ndryshon shumë në pacientë me SM të

mesëm progresive

Disa paciente me MS përjetojnë:

- një fillim gradual

- përparim të vazhdueshëm të shenjave dhe simtomave

Kjo njihet si MS primar-progresive

Shkaku i sklerozës së shumëfishtë është i panjohur.

• është konsideruar një sëmundje autoimune në të cilën sistemi imunitar i

trupit sulmon indet e veta.

• në MS, ky mosfunksionim i sistemit imunitar shkatërron substancën

yndyrore :

myelin që vesh dhe mbron fibrat nervore në tru

dhe palcë kurrizore

Myelin mund të krahasohet me veshjen izoluese në telat elektrikë.

Kur myelin mbrojtëse është e dëmtuar:

▫ fibrat nervore janë të ekspozuar,

▫ mesazhet që udhëtojnë përgjatë fijeve nervore mund të ngadalësohen ose

bllokohen
Kujdes! Një kombinim i faktorëve të gjenetikës dhe mjedisit duket të jetë
përgjegjës.

Faktoret e rriskut

Këta faktorë mund të rrisin rrezikun e zhvillimit të sklerozës së shumëfishtë:

• Mosha . SM mund të ndodhë në çdo moshë, por më e shpeshtë tekgrup-

moshat 20-40 vjec por edhe mosha 16 dhe mbi 55 vjeç.

• Seksi. Gratë në raportë me meshkujt 1.5:1

• Historia familjare. Bazuar në studime SM ka tendencë dhe ka si faktorë

rrisku dhe faktorin gjenetikë.

• Disa infeksione

• Raca. Njerëzit e bardhë, veçanërisht Evropës Veriore, janë në rrisk më

të madh për zhv e SM, ndërsa ata me prejardhje aziatike, afrikane ky
rrisk është më I vogël. (bazuar në studime)

• Klima. SM është më e shpeshtë në vendet me klimë të butë.

• Vitamina D. Nivelet e ulëta të vitaminës D si dhe ekspozimi I pakët ndaj

dritës së diellit është i lidhur me një rrisk më të madh të SM.

KOMPLIKACIONET

Tek pac me sklerozë të shumëfishtë mund të zhvillohen gjithashtu:

- Kontraksione muskulare ose spasticiteti

- Paralizë

- Humbja e plotë e shikimit (shoqërohet me dëmtim dypalësh të nervit

optik)

- Infeksione të lëkurës

- Atrofia e muskujve

- Pneumoni
 - Problemet me fshikëzën/funksionin seksual

- Crregullime mendore (shqetësime në të menduarit, kujtesën, psikikën)

- Depresion/Demencë

DIAGNOZA

Kontrolli neurologjik duke kontrolluar reflekset e gjurit

*Teste laboratorike

*Punksioni / studimi i lëngut cerebrospinal.

▪ merret nje mostër nga palca kurrizore për analiza laboratorike

√ mund të tregoje anomali në antitrupat që janë të lidhur me SM

Diagnostikimi

MRI (imazh i rezonancës magnetike) e cila mund të zbulojë zonat e SM

(lezione) në tru dhe palcën kurrizore .Ajo nxjerrë në pah lezione, që tregojnë
se sëmundja është në një fazë aktive.

Teste të tjera

Teste, të cilat regjistrojnë sinjalet elektrike të prodhuara nga sistemi nervor

në përgjigje të stimujve të nervave në këmbët ose krahë. Elektrodat masin se
sa shpejtë informacioni udhëton nëpër rrugët nervore.

Diagnostifikimi i SM mund të jetë më i vështirë

• për pacientë me simptoma të pazakonta

• ose sëmundje progresive

 Brain MRI is often used to help
diagnose multiple sclerosis.

Vlerësimi i pacientit

Vlerësimi i pac bëhet duke pasur parasysh:

▪ problemet aktuale dhe potenciale

√ problemet neurologjike

√ komplikacionet dytësore

√ pasojat e sëmundjes mbi pacientin dhe familjen e tij

Vëzhgo/Pyet

▪ Vëzhgo: lëvizjet dhe të ecurit për të përcaktuar nëse pacienti ndodhet në

rrezik për t’u rrëzuar.
▪ Vëzhgo: pacientin kur është duke pushuar apo kur është i lodhur.

Pyet se cilat janë problemet

– Dobësi?

– Dëmtime pamore / vizuale?

– Inkontinencë urinare?

Pyet:

– Si po adoptohet pacienti me situatën?

– Si ka ndikuar sëmundja në stilin e të të jetuarit?

TRAJTIMI

Nuk ka shërim për sklerozën e shumëfishtë

Trajtimi zakonisht fokusohet në :

• √ shpejtimin “e shërimit” nga

sulmet
• √ ngadalësimin e progresit të
sëmundjes
• √ menaxhimin e simptomave të
SM

Disa paciente kanë simptoma të lehta

që nuk ka nevojë për trajtim .

TRAJTIMI I SM

Diagnostikimi I hershëm, falë

teknikave imazherike (MRI) dhe
trajtimi sipas protokolleve të
caktuara si për fazën akute dhe atë
kronike
 Diagnostifikimi I hershem e zbut ecurinë e sëmundjes

por, ka dhe forma që nuk i’u binden

skemave të mjekimit

Trajtimi bazohet: në fazën e sëmundjes:

• Në fazën akute: Kortikosteroidet

• Në fazën kronike: Imunodilatorët

Pjesë e trajtimit është dhe riaftësimi fizik, pasi :

Skleroza multiple është një sëmundje me rrisk të lartë invalidues

ku rol luan: forma e sëmundjes

Terapia fizike

Fizioterapi në pac me SM

Eshte një program individual i

terapisë fizike

√ rehabilitim

√ edukimi

√ mbështetje emocionale.

Kujdesi përqendrohet edhe

- në problemet sociale

- probl psikologjike të pac

Mund të ndihmojë gjithashtu

• në menaxhimin e dobësisë së
këmbëve

• dhe problemeve të tjera të

lëvizjes, të lidhura me SM
Trajtimi / Kujdesjet

Ushtrimet që kërkojnë përdorimin e forcës nuk këshillohen, sepse

1. rrisin temperaturën e trupit

2. mund të përkeqësojë simptomat.

Ushtrimet e tejzgjatura që e lodhin gjymtyrën

1. mund të shkaktojnë paresis

2. apo mungesë koordinimi të lëvizjeve.

Pacienti këshillohet

• të bëjë pushime të shpeshta

• me afate kohore të shkurtra,

• mundësisht i shtrirë.

Lodhja e madhe mund të kontribuojë në përkeqësimin e simptomave.

*Ushtrimet gjatë ecjes,

• ndihmojnë pacientin vecanërisht kur ka humbje të ndjeshmëris në

këmbë.
• muskuj të tjerë mund të stërviten për të kryer ato funksione.

Lodhja e muskulit haset në fazat e mëvonshme dhe karakterizohet:

• *nga një spazmë e fuqishme: - në muskujt e legenit

- dhe gjunjë.

Borsa të ngrohta mund të jenë avantazh Por banjot e nxehta duhet të

shmangen.
 • cdo ditë ushtrime në muskujt e prekur / dëmtuar,

• shtrirja në pozicionin e duhur për të minimizuar kontraktimet e

kyceve.

Kujdes ndaj fleksorve të kyceve dhe gishtërinjve.

Një praktikim rutinë i shtrirjes së muskujve i nevojshëm

- për të relaksuar
- shëruar
- lehtësuar spacitetin e muskujve.

• Notimi dhe ushtrimi në biciklete lehtësojne spasticitetin në këmbë.

Kujdes!

Abuzimi me ushtrimet mund të rrisë spasticitetin.

Parandalimi i dëmtimeve

Nëse disfunksionimi motorik shkakton crregullime në mos-koordinimin

• pacienti rrezikon të rrëzohet

• mësohet të ecë me këmbë të hapura

Nëse ka humbje të sensit të pozicionit,

• pacientit i mësohet të shikojë këmbët e tij kur ecën

Terapisti profesional është i domosdoshëm

Përmirësimi i funksionit sensor dhe cognitive

1.Nëse ndodhin dëmtime pamore ose në të folur.

▪ Mund të përdoret një manikotë në sy ose edhe garzë

- për të bllokuar implulset vizuale të njërit sy kur pacienti ka diplopi.

- syzet mund të jenë të dobishme për pacientin në regjim shtrati.

2. Kur aftësia pamore fillon të dobësohet behet ngjyrosja e majave të këpucëve
me ngjyrë florishente

3.Kur përfshihen nervat cranial - përgjegjëse për të kontrolluar të folurin

• vërehet dysarthria (defekte në artikulim)

• shoqërohet me volum të ulët të të folurit
• vështirësi fonetike.

4.Pacienti ka probleme me frymëmarrjen

• vështirësi respiratore

• dhe intesitet të ulur

Dëmtimet cognitive mund të hasen në fazat e hershme të sëmundjes.

5.Simptoma shqetësuese dhe “turpëruese” mund të cojnë në reagime të

papërshtatshme

• mund,të harrojnë shpesh

• të shpërqendrohen me lehtësi

• mund të shfaqin veprime emocionale.

Pacientët përshtaten me sëmundjen në disa mënyra:

• mohimin

• depression

• tërheqje nga aktiviteti i përditshëm

• armiqësi.

Pacietët me sklerozë shpesh i fshehin emocionet e tyre me anë të

buzëqeshjes.

Dashuria dhe mbështetja emocionale janë të domsdoshme për të ndihmuar

pacientët që të adaptohen me mënyrën e re të jetesës
Ndihmohet pacienti të përcaktojë synime afat- shkurtëra

• inkurajohet pacienti të qëndrojë në rrjedhat e jetës sa më shumë

• të vazhdojë me aktivitetet sociale.

Familja duhet të ndërgjegjësohet për natyrën dhe shkallën e dëmtimit

cognitivë.

Mjedisi mbahet i «strukturuar  listat dhe elementet e tjera për të

ruajtur kujtesën

ndihmojnë pacientin që të vazhdojë me

rutinën e përditshme.

Forcimi i mekanizmave të adaptimit

Skleroza e shumëfisht « godet » personat

▪ që janë në fazën e zhvillimit të jetës

▪ personat që janë të shqetësuar me probleme të karrierrës

▪ përgjegjësive familjare

▪ konflikti familjar

▪ disintegrimi

▪ ndarja dhe divorci

Kujdesjet në këtë fazë përfshijnë :

a) √ zvogëlimin e stresit
b) √ moderimin efektet negative nga sëmundja kronike

Kujdes dhe koordino nje rrjet shërbimesh:

• shërbime sociale,

• terapi të të folurit

• terapi fizike
 • shërbime shtëpiake, dhe të tjera si këto.

Planifikimi i kujdesshëm : të qënit fleksibël dhe ruajtja e një qëndrimi

optimist , janë të nevojshme për adaptimin fizik dhe psikologjik të pacientit.

Inkurajimi i vetë-kujdesit

Skleroza multiple mund të prekë cdo “element” të jetës së përditshme.

Kujdes!

Në momentin që humbasin aftësi të caktuara, ato janë pothuajse të

pamundura që të rifitohen.

- Aftësit fizike mund të variojnë nga njëra ditë në tjetrën.

- Modifikimet që lejojnë vazdimin e vetë – kujdesit

Streset fizike dhe psikologjike duket të shmangen

• përkeqësojnë simptomat
• dëmtojnë kryerjen e aktiviteteve.

Ekspozimi ndaj të nxehtit

• rrit lodhjen

• dobëson fuqin motorike.

• ajërkondicionimi i rekomandueshëm.

Pjesmarrjes në grupet shoqërore ku individët vuajnë nga e njëjta

sëmundje

▪ mund të ndihmojë pacientin /en të përfitojë lehtësim shpirtëror

të mësojë metoda të vetë-mësimit

në një mjedis social

Lifestyle dhe modifikimet e kujdesit në shtëpi

Për të ndihmuar “në zbutjen” e shenjave dhe simptomave të SM:

 • Bëni shumë pushim

- ruani zakonet tuaja të gjumit,

- sigurohuni që jeni duke bërë gjumin më të mirë të mundshëm

• Një dietë të ekuilibruar

- nuk ka studime per një dietë të veçantë

- ekspertët rekomandojnë një dietë të shëndetshme

- rekomandohet nje diet e varfër në yndyrna.

Disa studime sugjerojnë se vitamina D mund të ketë përfitime për

pacientet SM.

• Evitoni stresin

Stresi mund të shkaktojë ose të përkeqësojë simptomat .

• joga

• meditimi mund të ndihmojnë ne kete situate.

Përballja dhe mbështetja

- ruani aktivitetet normale të përditshme sa më mirë

- qëndro i lidhur me miqtë dhe familjen

Vazhdoni të ndiqni hobin që ju pëlqen nese jeni ne gjendje

- diskutoni ndjenjat dhe shqetësimet tuaja me mjekun ose psikologun

tuaj. 

kontaktet e vazhdueshme me mjekun janë të rëndësishme

Ju mund të pyesni mjekun tuaj

• Cila është shkaku më i mundshëm i simptomave të mia?

• Çfarë lloj testesh duhen?

 • A kërkojnë ndonjë përgatitje të veçantë?

• A është gjendja ime e përkohshme apo kronike?

• A do të përparojë gjendja ime?

• Cilat trajtime janë në dispozicion të SM?

• Mund të ndodhin ndryshime të tjera shëndetësore.

• Si mund t'i menaxhoj më së miri së bashku me ju?

Ju mund të pyeteni nga mjeku juaj: 

• Kur filluat të përjetonit simptoma?

• A keni simptoma të vazhdueshme apo të rastësishme?

• Sa të rënda janë simptomat tuaja?

• Çfarë i përmirëson simptomat tuaja?

• Çfarë, i përkeqësonë simptomat tuaja?

• A keni në familjen tuaj të afërt me sklerozë të shumëfishtë?