Uzay ,

zaman , madde ve enerj! arasındak! !l!şk!y! !nceleyen ,

evrende meydana gelen olaylara gözlem ,

deney ve matemat!ksel yöntemler! kullanarak s!stemat!k ve akıcı açıklamalar get!ren b!l!m dalına
" "
f!z!k den!r .

MEKANİK : kuvvet ve hareket !le bunlar arasındak! !l!şk!y! !nceler .

TERMODİNAMİK : Temelde ısı Olaylarını ve enerj!n!n ısı !le !lg!l! kısmını !nceler .

OPTİK Işığın yapısını madde !le etk!leş!m!n! ve IŞIK Olaylarını

: , !nceler
.

ATOM FİZİĞİ Atomun yapısını atom!k boyutta gerçekleşen olayları

: ,
,
atomların ve moleküller!n

b!rb!rler!yle olan etk!leş!mler!n! !nceler

.

NÜKLEER FİZİK : Atomun çek!rdeğ!n! çek!rdeğ!n özell!kler!n!

, ve yaptığı ışımaları !nceler .

KATIHAL FİZİĞİ : katı c!s!mlerle !lg!lenen , özell!kle kr!stal yapıdak! katıların kalıtsal Özell!kler!n! !nceler .

ELEKTRİK VE MANYETİZMA : Elektr!k Yükünün , yükler!n hareket!n! , elektr!ksel Kuvvetler! ,

madde ve

özell!kler!n! !nceler .

YÜKSEK ENERJİ VE Yüksek enerj!l! parçacıkların etk!leş!m!n! ve madden!n plazma durumunu

:

PLAZMA FİZİĞİ !nceleyen b!l!m dalıdır .

Duyu organları !le

yapılan gözlem :

F!z!ksel n!cel!kler !k!ye ayrılır :

NİTEL GÖZLEM
•
•
Temel Büyüklükler
•
Türet!lm!ş Büyüklükler
Ölçüm aletler!yle
yapılan gözlem :

NİCEL GÖZLEM
TEMEL TÜRETİLMİŞ
BÜYÜKLÜKLER BÜYÜKLÜKLER
•
UZUNLUK •
HIZ
•
Zaman •
Kuvvet
•
Kütle •
!vme
•
Sıcaklık Hac!m
Ölçülmes!
•

!ç!n kend!nden başka

•
Akım ş!ddet! Enerj! büyüklüğün ölçülmes!ne gerek
b!r
•

" "

Madde m!ktarı Basınç olmayan büyüklüğe temel büyüklük

• •

•
IŞIK Ş!ddet! den!r .
 NİCELİKLERİN SKALER VE VEKTÖREL OLARAK SINIFLANDIRILMASI
SKALER NİCELİKLER : Yalnızca b!r sayı ve b!r!mle !fade ed!leb!len ,
!fade ed!l!rken yön b!lg!s!ne
gerek Olmayan büyüklüklere den!r .

•
Temel büyüklükler!n tamamı skaler büyüklüktür .

Örnek : sürat ,
kütle ,
Hac!m . . .

VEKTÖREL NİCELİKLER :
sayı ve b!r!m!n yanında b!r de yöne sah!p olan büyüklüklere den!r .

Örnek : kuvvet ,
HIZ . Ağırlık . . .

•
B!r vektörün ;

Başlangıç Noktası
-

Doğrultusu
-

Yönü
-

Ş!ddet! (Büyüklüğü) vardır .

B!rden fazla vektörün yaptığı etk!y!

tek başına yapan vektöre
"
b!leşke vektör den!r
"
.

BİLİM ARAŞTIRMA MERKEZLERİ

• Türk!ye B!l!msel ve Teknoloj!k Araştırma Kurumu [TÜBİTAK]
• Türk!ye Atom Enerj!s! Kurumu [TAEK ]
• Asker! Elektron!k sanay! [ ASELSAN ]
• Avrupa Nükleer Araştırma Merkez! (CERN ]
• Ulusal Havacılık ve Uzay Da!res! [NASA ]
• Avrupa Uzay Ajansı [ESA ]
 MADDE VE ÖZKÜTLE
MADDE : Uzayda yer kaplayan ,
hacm! ve kütles! olan varlıklara den!r .

" "
Madden!n şek!l almış hal!ne !se c!s!m den!r .

Madde katı ,
sıvı , gaz ve plazma hal!nde bulunab!l!r .

Madden!n Ortak Özell!kler! : madden!n Ayırt Ed!c! Özell!kler! :

•
kütle •
Özkütle
•
Hac!m •
Er!me sıcaklığı
•
Tanec!kl! Yapı •
İletkenl!k
•
Eylems!zl!k •
ÖZ ISI

•
Çözünürlük
:

KÜTLE :
kütle çek!m kuvvet!ne
Madde m!ktarının ölçüsüdür
,
• .

bağlı Olmayıp uzayın h!çb!r

•
Bulunduğu ortamın şartlarına göre değ"şmez .

yer!nde değ"şmez .

" "
•
Bu yüzden değ!şmeyen madde m!ktarı Olarak tanımlanır .

" "
•
Temel büyüklüktür .
m !le göster!l!r .

( SI)
" "
•
Uluslararası B!r!mler S!stem!'nde kütlen!n b!r!m! k!logramdır , kg olarak göster!l!r .

•
Kütle ölçümü ;

Eş!t kollu teraz!

Elektron!k teraz!

Baskül
kantar g!b! aletlerle yapılır .

HACİM :
•
Maddeler!n uzayda kapladığı yere den!r .

" "
Türet!lm!ş büyüklüktür V !le göster!l!r
•
.

B!rb!r!ne karışmayan
.

metreküp 1m31 'tür

sm!aBI.rb!ary!nnfkkaabras.Moanyuan.SN
•
SI 'dak! b!r!m! .

/ lar aynı kaba KONUL

-

duklarında hac!mler! top

,
.

toplamı
duklarında hac!mler!
toplam hacme ,

hacme
lame.s.!tfp!r.am
eş!tt!r .

Hac!m b!r!mler! b!ner b!ner büyür b!rer .

b!rer küçülür .
DÜZGÜN GEOMETRİK ŞEKLİ OLAN KATILARIN HACMİNİN BULUNMASI

DİKDÖRTGENLER KÜRE
KÜP SİLİNDİR
PRİZMASI

11=31-11
}
V = 93 V =
a. b. C ✗ = t.!r?h - r

KONİ

11=13--1-1 .!r?h

DÜZGÜN GEOMETRİK ŞEKLİ OLMAYAN KATI BİR CİSMİN

HACMİNİN BULUNMASI

◦
Bu c!s!mler!n hacm! ,
!ç!nde ermed!ğ! b!r sıvının !çer!s!ne

atılarak ölçülür .

•
Eğer k! tamamı sıvıya batıyorsd ,

yükselen yan! yer! değ!şen sıvı hacm!ne eş!tt!r

.

•
Eğer k! derecel! kapta ölçüm yapılıyorsa ,

son hac!m !le ,

c!s!m atılmadan öncek! hac!m arasındak! fark

c!sm!n hacm!ne eş!tt!r

\/ =
V2 -

V1
c!s!m

•
Eğer k! c!s!m taşma düzey!ne kadar sıvı dolu b!r kaba

bırakılırsa tamamı , sıvıya b. atıyorsa hacm! kadar

hac!mde sıvı taşırır .

Taşan sıvının hacm! ölçülür .

Bu hac!m c!sm!n hacm!ne eş!tt!r .

\/c!s!m = "
taşan
 ÖZKÜTLE :

•
Madden!n b!r!m hacm!n!n kütles!d!r .

•
Maddeler!n ,
sab!t sıcaklık ve basınç altında kütleler! !le hac!mler! doğru Orantılıdır .

Madden!n kütles! arttıkça hacm! de artar .

Özkütle =
kütle

F- 2-2 ¥
Hac!m = = = SABİT
,

D=
-M
V

Sıcaklık ve basınç değ"şmeden ,

c!sm!n kütles! ya da hacm!

arttırsa da özkütles! değ"şmez .

Karışmayan sıvılarda ,

Özkütles! KÜÇÜK Olan SIVI

üstte bulunur .

•
Yapısında yabancı madde bulunmayan ,
kend! özgü özell!kler!
" "
!le ayırt ed!leb!len maddeler saf madde ,

2 ya da daha fazla saf madden!n b!r araya gelmes!yle oluşan

maddeye
" "
!se karışım adı ver!l!r .

Özkütleler! dz Ve dz Olan sıvılar EŞİT HACİMLERDE karıştırılırsa

karışımın özkütles! ,
sıvıların özkütleler! ortalamasına eş!t Olur .

dkar.!s/m=d-- 2

DAYANIKLILIK :
•
Katı maddeler!n herhang! b!r kuvvete karşı yapılarını ve şek!ller!n! koruyab!lme özell!ğ!d!r .

Katılar !ç!n ayırt ed!c! b!r özell!kt!r

•
.

•
Dayanıklılık ya da esnekl!k sınırı aşılan c!s!mler ; kırılır , deforme Olur , kopar . . .
 •
Alt tabandan üst tabana doğru kes!t

alanı değ!şmeyen katı maddeler !ç!n

(küp , s!l!nd!r , d!kdörtgen pr!zması ) kend!

ağırlığına karşı dayanıklılığı :

Îl 1-
Dayanıklılık = =

Hac!m Yüksekl!k

ağırlığına
•
Varlıkların ebatları arttıkça ,
kend!

karşı dayanıklılıkları azalır .

•
Dış kuvvetlere ( çekme / basma vb .
) karşı
dayanıklılık ,
kes!t alanı !le doğru
orantılıdır .

ADEZYON :
•
Farklı maddeler arasında Oluşan ve moleküller!n b!rb!r!ne yapışmasını sağlayan çek!m kuvvet!d!r .

•
yağmur damlalarının pencere camına yapışması ,
su tanec!kler! ve cam arasında oluşan adezyon
kuvvet!n!n b!r sonucudur .

KOHEZYON :
•
Aynı c!ns moleküller!n b!rb!r!ne uyguladığı çek!m kuvvet!d!r .

•
Kohezyon kuvvet! katllarda büyük , sıvılarda küçük , gazlarda !se İhmal ed!lecek kadar küçüktür .

•
Adezyonu n Kohezyonolan büyük Olduğu durumlarda
SIVI yüzey! →
İÇBÜKEY
•
Kohezyon un adezyon olan büyük Olduğu durumlarda

SIVI yüzey! → DIŞBÜKEY Olur .

Adezyon -
Arkadaş (farklı c!ns)
adezyon > kohezyon kohezyon > adezyon c!ns )
kohezyon -
Kardeş ( aynı

•
Suyun kohezyon kuvvet! ,
cıvanın kohezyon kuvvet!nden küçüktür .

Bu yüzden eş!t hac!mdek! cıva damlası küresel halde kalırken ,

su !se dağılmaktadır .
 YÜZEY GERİLİMİ :

•
Durgun sıvıların yüzey!n!n ,
moleküller arasındak! ger!l!m kuvvet!n!n etk!s!yle esnek b!r zar g!b!
" "
davranmasına den!r
yüzey ger!l!m! .

•
Yüzey ger!l!m!ne sebep Olan kuvvet →
kohezyon
•
Yüzey ger!l!m katsayısı ,
sıvılar !ç!n ayırt ed!c! özell!kt!r .

•
Sıvının türü yüzey ger!l!m!n! etk!ler .

•
Suyun yüzey ger!l!m!n! ; tuz ARTTIRIR , deterjan AZALTIR .

•
Sıcaklık arttıkça yüzey ger!l!m! azalır .

• B!r sıvının yüzey!nde moleküller arasındak! kohezyon etk!s! ne kadar büyükse yüzey ger!l!m! de

0 Oranda fazla olur .

Yüzey ger!l!m!ne etk! eden faktörler :

•
Sıcaklık değ"ş"m" :

sıcaklığın artması yüzey ger!l!m!n! azaltır .

•
Sabun ve deterjan :

BU maddeler yüzey ger!l!m!n! azaltır .

•
suya tuz karıştırmak :

Tuzlu suyun yüzey ger!l!m! daha fazladır .

KILCALLIK :
•
Sıvı ve kılcal borunun moleküller! arasında çek!m kuvvet!n!n etk!s!yle sıvının borunun !çer!s!nde

yükselmes! veya alçalması dır .

•
Adezyon ve kohezyon kuvvetler!nden kaynaklanır .

•
Borunun kes!t alanı ve yerçek!m! !vmes!yle ters orantılıdır .

•
Kılcal borunun çapı azaldıkça kılcallık etk!s! artar .

•
SIVININ ÖZ kütles! azalırsa yükselme m!ktarı artar .

•
Kılcal borunun yapıldığı madden!n türü sıvının

borudak! yükselme m!ktarını etk!ler .

Cıvanın yüzey ger!l!m katsayısı .

suyun k!nden büyüktür .

Suda düz , cıva da ters kılcallık Oluşur .

 HAREKET
canlıların ,
araçların ve c!s!mler!n bel!rl! b!r referans noktasına göre zamanla yer değ"şt"rmes"ne
" "
hareket den!r .

KONUM : B!r c!sm!n ya da hareket!n!n bulunduğu noktanın bel!rl! b!r referans noktasına göre
Yönlü uzaklığına den!r .

Yönü ve büyüklüğü olduğu !ç!n vektörel b!r büyüklüktür .

İ !le göster!l!r .

70
Şek!lde K b!rey!n!n ağaca göre konumu

-
200m .
L b!rey!n!n !se +150 m 'd!r .

Yer Değ"şt"rme : c!sm!n !lk konumuyla son konumu arasına ç!z!len en kısa mesafed!r .

Vektörel b!r n!cel!kt!r .

DÎ !le göster!l!r .

SI 'dak! b!r!m! metred!r .

C!s!m başladığı konuma gelm!ş !se

→ yer değ"şt"rmes" sıfırdır

DÎ
.

→
=
✗ _ ✗
son !lk

•
C!s!m doğrusal b!r yolda hep aynı yönde g!d!yorsa alınan yol !le yer değ!şt!rme eş!t olur .

Alınan YOI : B!r aracın yörünges!n!n uzunluğuna den!r .

Skaler büyüklüktür .

51 'dak! b!r!m! metred!r .

" " Hareket eden c!sm!n hareket! sırasında

× !le göster!l!r .
" "

den!r
!zled!ğ! yolun şekl!ne yörünge .

HIZ VE SÜRAT
HIZ : B!r c!sm!n b!r!m zamandak! yerdeğ"şt"rme m!ktarıdır .

Vektörel b!r büyüklüktür .

Ü !le göster!l!r .

Yerdeğ!şt!rme → Bİ _ÜÎk
"
HIZ
-
= = =

Zaman
# 1- son -
1- !lk

'

Hızın b!r!m! metre / san!ye ( Mls ) d!r .

Sürat : B!r!m zamanda alınan yoldur .

Skaler büyüklüktür .

Sürat =
M¥1 V =
±
SI 'da b!r!m! metre / san!ye (Mls ) 'd!r .
Zaman t
 Ortalama HIZ Toplam : yerdeğ"şt"rmen"n toplam geçen süreye oranıdır .

ĞÜ=-Î gt
Ortalama Hız ≤
t-ameg!.!m
Toplam Geçen Zaman

Anlık HIZ : Hareket!n!n herhang! b!r andak! hızına den!r .

DÜZGÜN DOĞRUSAL HAREKET

"

DÜZ b!r yolda eş!t zaman aralıklarında eş!t yer değ"şt"ren c!s!mler!n hareket!ne düzgün
doğrusal
"
den!r
" "
hareket ya da sab!t hızlı hareket .

Düzgün doğrusal hareket yapan c!sm!n aldığı yol !le yer değ"şt"rme b!rb!r!ne eş!t olduğundan
hız ve sürat eş!t büyüklükted!r .

Sab!t hızı (Mls ) Olan c!sm!n t (s ) sürede yer değ"şt"rme büyüklüğü formülle bulunur :
•
v şu

✗ = V. t

KONUM ZAMAN GRAFİĞİ -

:

konum Zaman graf!ğ!n!n eğ"m" hızın büyüklüğünü ver!r

-

Eğ"m =
tan ⊖ = = V
Dt

0 = =

3- 1 2

0:10 M /S

HIZ -
ZAMAN GRAFİĞİ :

Düzgün doğrusal harekette sab!t hızın graf!kle göster!m!

yandak! g!b!d!r .

HIZ -

zaman graf!ğ!n!n altındak! alan yer değ"şt"rmey" ver!r .

Alan = V. Dt
= 10 .
3

=
30 M

Harekete a!t bağlantı =

✗ = V. t
 C!sm!n hız -

Zaman graf!ğ! şek!ldek! g!b!yse

zaman eksen!n!n üstünde kalan alan poz!t!f yöndek! yer değ"şt"rmey" ,

altında kalan alan negat!f yöndek! yer değ"şt"rmey"

ver!r .

Hızın !şaret! de hareket!n yönünü bel!rt!r.

Hızın !şaret! (+) !se c!s!m poz!t!f yönde ,

hızın !şaret! f) !se c!s!m negat!f yönde hareket ed!yordur .

Hızı !şaret değ"şt"rm"ş !se → c!s!m yön

değ"şt"rm"ş demekt!r .

İVME
" "

B!r!m zamandak! hız değ"ş"m"ne !vme den!r .

Vektörel b!r büyüklüktür .

Ğ !le göster!l!r .

DÛ
→

Ö =
-
=
% !vme-HIZ-deg!.!m
At +son -

t!k zaman

SI 'da hızın b!r!m! MIS .

Zamanın b!r!m! de s Olduğu !ç!n ,

!vmen!n b!r!m! M / 52 'd!r .

Hızda b!r değ"ş"m yok !se ,

!vme SIFIRDIR .

•
İvme -
zaman graf!ğ!n!n altındak! alan hız değ"ş"m"n" ver!r .

•
HIZ -

Zaman graf!ğ!n!n eğ!m! !vmey! ver!r .

HIZLANMA VE YAVAŞLAMA GRAFİKLERİ

poz!t!f yönde düzgün yavaşlıyor sa
:

Poz!t!f Yönde düzgün hızlanan hareket graf!kler!

Negat!f yönde düzgün yavaşlıyorsa :

Negat!f Yönde düzgün hızlanan hareket graf!kler!
 KUVVET
c!s!mlerde hareket ve değ"ş"kl"ğ" yapan
şek!l etk!ye den!r .

" "

Kuvvet ,
vektörel ve türet!lm!ş b!r büyüklüktür . F !le göster!l!r .

Büyüklüğü !se d!namometre !le ölçülür .

'

SI 'dak! b!r!m! Newton IN ) dur .

Newton = N =
kg .

-72
Kuvvetler 2 gruba ayrılır :

② Temas gerekt!ren kuvvetler Kuvvetler!n c!s!mler

② Temas gerekt!rmeyen kuvvetler Üzer!ndek! Etk!ler! :

•
Hızlandırma ve yavaşlatma etk!s!

Temas Gerekt!ren kuvvetler : •

şek!l değ!şt!rme etk!s!

İk! c!sm!n teması sonucu Oluşan kuvvetlerd!r . •

Yön değ"şt"rme etk!s!

musluğu açmak ,
•
Döndürme etk!s!
Topa şut çekmek ,

yazı yazmak . . .

Temas Gerekt!rmeyen kuvvetler :

Olmayan !k! c!sm!n b!rb!r!ne uyguladığı kuvvett!r

B!rb!rler!yle doğrudan teması .

Yerçek!m! kuvvet! .

Kütlesel çek!m kuvvet! ,

manyet!k kuvvet ,

Elektrostat!k kuvvet . . .

kütleçek!m
Güçlü Nükleer ← DOĞADAKİ TEMEL KUVVETLER -a
kuvvet!
kuvvet
↓ ↓
Elektromanyet!k Zayıf Nükleer
kuvvet kuvvet

② GÜÇLÜ Nükleer kuvvet :

② Elektromanyet!k kuvvet :
•
Atom çek!rdeğ!nde nükleonları b!r arada tutan •
Elektr!k yüklü parçacıkların b!rb!rler!n!

kuvvett!r .
!tme ya da çekme şekl!nde uyguladıkları
•
kısa menz!ll!d!r .
Kuvvett!r .

•
Temel kuvvetler!n en güçlü olanıdır .
•
Temas gerekt!rmez .

Poz!t!f yüklü proton ve yüksüz nötronu çek!rdekte •

Elektronu yörüngede atomun !ç!nde
b!r arada tutan kuvvett!r . tutan kuvvett!r .

•
Gen!ş menz!ll! kuvvett!r .

③ Zayıf Nükleer kuvvet :

•
Atom çek!rdekler!n!n kararsız olmasına neden ④ Kütle Çek!m kuvvet! :

Olan kuvvett!r .
•
C!s!mler!n kütleler!nden dolayı b!rb!rler!ne

Uyguladıkları kuvvett!r
Radyoakt!f bozunma lardan sorumludur .
• .

•
Kütleçek!m kuvvet!nden büyük ,
•
Ş!ddet! en zayıf Olan kuvvett!r .

d!ğer kuvvetlerden daha küçüktür .

•
Gezegenler!n güneşe ,
uyduların gezegenlere

bağlı kalmasını bu kuvvet düzenler .

 Ağırlık ve Yer Çek!m İvmes" : Yerküren!n c!s!mlere uyguladığı kütleçek!m kuvvet!ne
" "
c!sm!n ağırlığı den!r .

Yerküren!n c!sme uyguladığı çek!m kuvvet! o c!sm!n kütles! ve

çek!m !vmes! !le doğru orantılıdır .

Çek!m !vmes! 9 Olan b!r gezegende kütlel! b!r c!sm!n ağırlığı şu formülle bulunur
:
• m

m.gg
=

( çek!m !vmes! )
•

Gezegenler!n 1 kg 'l!k b!r!m kütleye uyguladıkları

kütleçek!m kuvvet!ne
" "

den!r
nelere bağlıdır ?
çek!m !vmes! .

" "
Gezegen!n kütles!ne
Dünya yüzey!nde çek!m !vmes! adını alır
•

yer
•
.

•
"

g
"
!le göster!l!r .
•
Gezegen!n yarıçapına
/ kg dır
'
•
B!r!mler! M / 52 veya N .
.

Gezegen!n yoğunluğuna
bağlıdır .

NEWTON'IN HAREKET YASALARI

" "

Hareket! ,
harekete sebep olan kuvvet !le açıklayan mekan!ğ!n alt dalına d!nam!k den!r .

" "
Ve hareket! ,
harekete neden Olan etk!lerle açıklayan yasalara Newton'ın Hareket Yasaları den!r .

" "

B!r c!sme etk! eden kuvvetler!n yaptığı toplam etk!ye net kuvvet den!r
•

aynı anda .

Doğrultular farklı yönde !se çıkarma !şlem! yapılır .

" "
•
Net kuvvet!n sıfır Olduğu durumlarda c!sme etk! eden kuvvetlere dengelenm!ş kuvvetler den!r .

Bu durumda c!s!m durmuştur veya sab!t hızla hareket etmekted!r .

" "
•
B!r c!sme etk! eden ve net kuvvet değer! sıfır olmayan kuvvetlere !se den gelenmem!ş kuvvetler den!r .

② Eylems!zl!k Yasası :
Dengelenm!ş kuvvetler!n
"
etk!s!ndek! c!s!mler!n dengede durmalarını

eğ"l"mler"ne den!r
"
sürdürme eylems!zl!k .

Bu yasaya göre : c!s!m herhang! b!r kuvvet etk!s!nde kalmadığı sürece durumunu korur .

Hareket hal!nde !se hareket!ne ,

duruyor !se durmaya devam eder .

② Newton'ın 2 Hareket Yasası

.
:
B!r c!sme etk! eden net kuvvet sıfırdan farklı !se ,

o c!sme !vmel! hareket yaptırır .

Bu durumda c!s!mden gelenmem!ş kuvvetler!n etk!s!nded!r .

Fnet →
c!sme hareket doğrultusunda etk! eden

Q kuvvetler!n b!leşkes!d!r
Fnet M
=
.

m → C!sm!n ya da c!s!mler!n kütles!d!r .

a → C!sm!n kazandığı !vmed!r .

 C!sm!n sah!p olduğu !vmen!n büyüklüğü c!sme etk! eden

net kuvvet!n büyüklüğüyle doğru orantılıdır .

Graf!ğ!n eğ"m"
c!sm!n kütles!n! ver!r .

Eğ!m = Tana

Net kuvvet sab!t !se !vme de sab!tt!r

F- M
• .

Tana = =

a
Ayrıca net kuvvet !le !vme vektörler! aynı yönlüdür .

③ Etk! -
TEPKİ YASASI : c!s!mler!n b!rb!r!ne uyguladığı etk! -

tepk! kuvvet! her zaman eş!t

büyüklükte fakat zıt yönde b!r kuvvett!r .

•
Etk! ve tepk! Kuvvetler! eş!t ve zıt yönlü Olduğu !ç!n :

→ →

Fetk! = -
F-
tepk!

N = G N = G- F N = G + F

SÜRTÜNME KUVVETİ : Düz zem!n üzer!nde veya su .

hava g!b! akışkanların !çer!s!nde
hareket eden c!s!mlere ,
hareketler!ne zıt yönde ortaya çıkan

d!renç kuvvet!d!r .

F = Sürtünme kuvvet! f = K .
N →
fsmax = ks N . [ ks = stat!k sürtünme kuvvet! ]

K = Sürtünme katsayısı
→
fkmax =
KK . N [ KK = k!net!k sürtünme kuvvet! ]

N = C!sme etk! eden tepk! kuvvet!

stat!k sürtünme kuvvet! : Duran b!r c!sm!n harekete geçmes!n! engelle yemeye çalışan
kuvvete den!r .

Sab!t b!r değer! yoktur .

K!net!k sürtünme kuvvet! : Hareket hal!ndek! c!s!mler!n hareket!n! engellemeye çalışan

kuvvete den!r .
8. Sürtünme kuvvet! normal kuvvet !le doğru orantılıdır.

Dk sürtünme kuvvet! kayarak !lerleyen c!s!mlere hareket yönünün ters!ne etk! eder .

B. Sürtünme kuvvet! ,
sürtünen yüzeyler!n büyüklüğüne bağlı değ"ld"r .

Ml sürtünme kuvvet! ,
dönerek !lerleyen c!s!mlere hareketler!ne zıt yönde etk! eder .

Mt sürtünme kuvvet! sürtünen yüzey!n c!ns!ne bağlıdır

.
 !ş
•
Kuvvet etk!s!nde olan c!sm!n hareket!nde değ"ş"m Oluyorsa f!z!ksel anlamda !ş yapılmış olur .

•
İş , skaler b!r büyüktür .

•
Yapılan !ş c!sm!n kütles!nden bağımsızdır .

•
C!sme hareket yönünde kuvvet etk! ederse → poz!t!f !ş

sürtünme kuvvet! g!b! harekete ters yönde etk! ederse →

negat!f !ş

Uygulanan kuvvet!n yaptığı !ş :

İŞ = kuvvet Yol
F !le hareket yönü
_

W F. DX ✗ =
arasındak!
=
açldlr .

W = F. DX . COSX

7 ¥

✗ = 0° !se ✗ = 90° !se ✗ = 180° !se

W = F. DX W = F. DX .
COS 90° W = F. DX . COS 180°

Kuvvet hareket yönünde W = 0 W =

-
F. DX

Olduğu !ç!n c!sm!n hızı artar .

Kuvvet hareket yönüne kuvvet hareket yönüne zıt

Poz!t!f !ş yapılır .
d!k Olduğu !ç!n hareket olduğu !ç!n c!sm!n hızı azalır .

Yönündek! hız değ"şmez .

Negat!f !ş yapılır .

Kuvvet !ş yapmaz .

SI 'da !ş b!r!m! Joule (5) dür [1000 KİIOJOUIE ]

'
•
. JOUIE = 1
yapılan !ş!n
büyüklüğü
c!sm!n kütles!ne
•
G =
Mg ağırlıklı b!r c!sm! h yüksekl!ğ!ne çıkartmak !ç!n yer bağlı değ!ld!r .

Çek!m!ne karşı yapılan !ş ŞU formülle bulunur : c!sm!n kütles! sadece

!ş!n yapılma
süres!n! etk!ler .

W = G. h
=
m.g.tn
 GÜÇ
yapılan !ş!n , yapılma süres!yle alakalı b!r kavramdır .

Aynı !ş! daha kısa sürede yapan s!stem!n gücü daha büyüktür .

W kadarlık !ş! t sürede yapan s!stem!n gücü :

İş
P =
Güç =

t Zaman

skaler ve türet!lm!ş b!r büyüklüktür .

S!stem!n gücünün kuvvet ve hıza bağlılığı !se şöyle bulunur :

Ü
P =
÷ = ve 0 =

÷
P =
F. V

ENERJİ
" "

B!r c!sm!n !ş yapab!lme kapas!tes!ne enerj! den!r .

K!net!k Enerj! : Bütün varlıkların hareket!nden dolayı sah!p olduğu ener!!d!r .

" "

C!sm!n hareket! öteleme şekl!nde yse öteleme k!net!k enerj!s! de den!r .

"
dönme k!net!k enerj!s!
"
Dönen c!s!mler!n k!net!k enerj!s!ne !se den!r .

K!net!k enerj! , c!sm!n kütles!ne ve hızına bağlıdır .

SI 'dak! b!r!m! JOUIE 'dür .

Formüle göre ;
2- V2
EK
kütle
= -
M .
K!net!k enerj! ,
hızın kares! ve

doğru !le orantılıdır YANİ hızın

.

yönüne bağlı değ"ld"r .

İş Enerj!
-
Teorem!ne göre :
yatay düzlemde b!r c!s!m üzer!ne yapılan net

!ş o c!sm!n k!net!k enerj! değ!ş!m!ne eş!tt!r .

Eğer c!s!m başlangıçta duruyorsa :

Yapılan !ş ,
c!sm!n kazandığı k!net!k enerj!ye eş!tt!r .

Eson E
W DEK = -
=
!lk

sürtünmeden dolayı ısıya dönen enerj! :

sürtünme katsayısı K Olan yatay b!r

düzlemde mg ağırlığındak" c!sm!n hareket!ndek!

sürtünme kuvvet!n!n büyüklüğü :

Fs = N .
K

=
mg . K
 Potans!yel Enerj! : c!s!mler!n yer ve durumlarından kaynaklı sah!p oldukları eners!d!r

Yer Çek!m P②tans!yel Enerj!s! : B!r c!sm!n bulunduğu yerden dolayı sah!p olduğu
potans!yel enerj!d!r .

Ep =
M.g.tn

Yandak! şek!lde L c!sm!n!n a düzey!ne göre potans!yel

enerj!s! 0 kabul ed!l!rse ,

K c!sm!n!n a düzey!ne göre potans!yel enerj!s!

-

mgh Olur .

B. Eş!t kütlel! c!s!mlerde .

yüksekte Olanın potans!yel enerj!s! daha büyük Olur .

Aynı yüksekl!kte bulunan c!s!mlerde .

kütles! büyük Olanın potans!yel enerj!s! daha büyük Olur .

kadar sıkıştırıldığında ya da

uzatıldığında
B!r yay ×
Esnekl!k Potans!yel Enerj!s! :

depolanmasını
üzer!nde yapılan !ş yayda enerj!

sağlar .

"

Yaylarda depolanan bu enerj! esnekl!k potans!yel

"

enerj!s! d!r .

✗ → Yay sab!t!

-21
2
yayın uzatılma /sıkıştırılma
K ✗ ✗ →

Ep
.
= .

m!ktarı

Ep → potans!yel enerj!

Yayın denge durumundan sapma m!ktarı !se şöyle bulunur :

f- = K ✗ .

F → Kuvvet

K →
yay sab!t!
✗ →
açılım m!ktarı

kuvvet -
Uzanım graf!ğ!n!n eğ!m! →
yay sab!t!n!
altında kalan alan → Esnekl!k potans!yel enerj!s!n!
ver!r .

Yay sab!t! nelere bağlıdır ?

•
yayın c!ns!ne

•
yayın uzunluğuna
•
yayın kalınlığına
 Mekan!k Enerj! : B!r varlığın k!net!k ve
potans!yel enerj!ler! toplamıdır .

E
mekan!k
=
Ek +
Ep

B!r c!sm!n k!net!k enerj!s! 0 !se → mekan!k enerj! potans!yel enerj!ye eş!tt!r .

potans!yel enerj!s! 0 !se → mekan!k enerj! k!net!k enerj!ye eş!tt!r .

Enerj!n!n korunumu yasası :

Enerj! asla kaybolmaz ANCAK b!r tür enerj!den d!ğer!ne dönüşeb!l!r .

Bu dönüşüm sırasında da s!stem!n toplam enerj!s! korunur .

" "

BU duruma Enerj!n!n korunumu Yasası adı ver!l!r .

ver!m! :
E- EK
toplam
= SABİT ve
ET = +
Ep yapılan !ş!n harcanan

enerj!ye oranıdır .

ANCAK sürtünmel! s!stemlerde mekan!k enert! sab!t DEĞİL

yer!m
.

Harcanan Enerj!
Buna rağmen toplam enerj! sab!tt!r ve korunur .

[
toplam
=
EK +
Ep + Eıs,

ENERJİ KAYNAKLARI
Enerj! kaynakları 2 gruba ayrılır :

② Yen!leneb!l!r Enerj! kaynakları

② Yen!lenemez Enerj! kaynakları

yen!lenemez Enerj! kaynakları : Yen!leneb!l!r Enerj! kaynakları :

•
Kömür •
Güneş Enerj!s!
•
Petrol •
Rüzgar
•
Nükleer Enerj! •
Dalga Enerj!s!
•
Doğalgaz •
H!droelektr!k Enerj!s!
•
jeotermal

↓
•
B!yokütle Ener!!s!

6
Avantajları :

Doğada hazır bulunurlar , Avantajları :

bu yüzden Üret!me gerek yok .

•
UCUZ Olmaları ,

•
Elde ed!ş mal!yet! d!ğerler!ne göre
•
Çevrey! k!rletme meler!

daha ucuz •
H!ç tükenmeyecek Olmaları
•
Ekonom!ye katkı sağlaması

Dezavantajları :

•
yen!lenem!yor olmaları .
Dezavantajları :

•
Hava k!rl!l!ğ!ne sebep olmaları
•
Teknoloj!ler! çok pahalı ,

•
Atmosfer!n yapısını bozmaları •
Üret!m! kes!nt!ye uğrayab"l"r .
 151 VE SICAKLIK

SICAKLIK : B!r madden!n bel!rl! b!r ölçüye göre , sıcaklığını veya soğukluğunu gösteren n!cel!kt!r .

•
Termometre !le ölçülür .

"

Kelv!n [ K] d!r
'
•
SI dak! b!r!m! .

•
Temel ve skaler b!r büyüklüktür .

Madde tanec!kler!n!n k!net!k enerj!ler!n!n sıfır olduğu ve t!treş!mler!n!n durduğu

"

noktası den!r
"
sıcaklık değer"ne mutlak sıfır .

-273°C
'
•
Mutlak sıfır = 0 K ya da d!r
.

" "
•
T !le göster!l!r .

/51 !.
Sıcaklığı farklı Olan !k! madden!n sıcaklığı yüksek Olandan sıcaklığı düşük Olana transfer

ett!ğ! enerj!ye den!r .

•
Kalor!metre kabı !le Ölçülür .

'
•
51 'dak! b!r!m! JOUIE (5) dür .

•
Türet!lm!ş b!r büyüklüktür .

"

göster!l!r
"
•

Q !le .

İÇ Enerj! : madden!n moleküller!n!n t!treş!m!n den dolayı sah!p olduğu k!net!k enerj! !le moleküller!n

bağlarından dolayı sah!p olduğu potans!yel enerj!n!n toplamına den!r .

SICAKLIĞIN
ÖLÇÜLMESİ !ç ENERJI :

•
Madden!n c!ns!ne
•
Madden!n sıcaklığı termometre !le ölçülür .

madde m!ktarına
çeş"tler" şunlardır
•

•
Termometre :

② SIVIL Termometre
•
Madde sıcaklığına

② Katı ( metal ) Termometre bağlıdır.

③ Gazlı Termometre
④ D!j!tal Termometre

•
Yüksek sıcaklıklar ,
metal termometreler !le ,

•
Hassas sıcaklıklar , gazlı termometreler !le ,

•
Günlük sıcaklıklar ,
s!v!l! termometreler !le

Ölçülür .

Sıcaklık B!r!mler!
Arasındak! Dönüşümler :

C- 0 F- 32 K -273
= -

-100=-180 100

5111111 B!r Termometren!n Duyarlılığını Arttırmak !ç!n :

•
Kullanılan kılcal borunun kes!t alanı yeter! kadar KÜÇÜK Olmalı

•
Kullanılan sıvının genleşme katsayısı yüksek Olmalı

•
Sıvının toplandığı hazne büyük Olmalı
•
Bölme sayısı fazla olmalı
 ÖZ 151 : B!r madden!n 1 gramının sıcaklığını 1°C değ"şt"rmek !ç!n maddeye ver!lmes! ya da

maddeden alınması gereken ısı m!ktarıdır .

•
Madden!n ayırt ed!c! özell!kler!nden b!r!d!r .

"

göster!l!r
"
•
C !le .

•
Skaler b!r büyüklüktür .

J / kg %
' '
•
SI dak! b!r!m! . d!r .

•
ÖZ ISISI KÜÇÜK Olan madde çabuk Isınır ve Çabuk soğur .

151 519-951 : B!r madden!n sıcaklığını 1°C arttırmak !ç!n gerekl! olan 1st m!ktarıdır .

•
B!r madden!n kütles! !le ÖZ Isısının çarpılmasıyla elde ed!l!r
" "
•
C !le göster!l!r .

•
Ayırt ed!c! b!r özell!k değ"ld"r .

•
Kütles! M .
ÖZ ISISI C Olan madden!n 1st sığası :

[=

M.C.SI 'dak! b!r!m! 51°C 'd!r .

151 ALIŞVERİŞİ :

•
Sıcaklıkları farklı !k! madde arasında ısı alışver!ş! Olur .

•
1st .
da!ma yüksek sıcaklıktak! c!s!mden düşük sıcaklıktak! c!sme doğru akar .

•
1st sığaları farklı Olan maddelere eş!t m!ktarda ısı ver!ld!ğ!nde ,

1St sığası KÜÇÜK Olan madden!n sıcaklığı daha fazla artar .

•
Kütles! M ,
ÖZ ISISI C Olan madden!n Dt sıcaklık değ"ş"m" !ç!n gerekl! olan Q ISI m!ktarı

şöyle bulunur :

Q = M .
c. Dt

Sıcaklık -
Ver!len Isı graf!ğ!n!n eğ"m"nden
yararlanılarak c!sm!n ısı sığası bulunur :

Tan -0 -1
Eğ"m = = =

DO MC

Eğ"m"n büyük Olması ,

1St sığasının KÜÇÜK Olması demekt!r .

151L DENGE : sıcaklıkları farklı !k! c!s!m b!r araya get!r!ld!ğ!nde ısı alan madden!n sıcaklığı
artar .
ISI veren madden!n sıcaklığı azalır .

•
Ortak b!r sıcaklığa gelene kadar bu ısı alışver!ş! devam eder .

•
Isı kaybı Olmamak şartıyla bu alışver!şte alınan ısı ver!len ısıya DAİMA eş!tt!r .

Q ALINAN =
① VERİLEN
 Sıcaklıkları Ta ve Tz Olan !k! madde aynı ortama konulduğunda
ve ısıl denge sağlandığında yandak! graf!k Oluşur .

T
,
< Tz !se ,

denge sıcaklığı !le aralarında şöyle b!r !l!şk! vardır :

71 < Td < Tz

Mg Kütlel! C ÖZ 15111 -11 sıcaklığındak" A SIVISI !le

, , ,

Mz kütlel! , Ç ÖZ 15111 , -12 sıcaklığındak! B SIVISI

karıştırıldığında ŞU eş!tl!k yazılır :

Q Alınan =
Q ver!len

M1 .cz (T1 1-d) mz.cz ( Td Tz )

- = -
.
.

HAL DEĞİŞİMİ
maddeler ısı alışver!ş! sonucunda katı ,
SIVI
ya da gaz haller!ne dönüşeb!l!rler .

" "

Madden!n b!r halden d!ğer hale dönüşmes!ne hal değ!ş!m! den!r .

Saf b!r madde

hal değ!şt!r!rken
sıcaklığı sab!t
kalır .

Hal değ!ş!m! sırasında

madden!n moleküller!
arasındak! mesafe
değ!ş!r .

ERİME : madden!n ısı alarak katı halden sıvı hale geçmes!d!r .

•
Er!me sıcaklığındak" saf katı c!sm!n b!r!m kütles!n!n bu sıcaklıkta tamamen sıvı hale
" "

geçmes! !ç!n gerekl! ısıya er!me ısısı den!r .

•
Kütles! M Olan katıyı er!tmek !ç!n şu kadar 1st gerek!r :

Q = M .
Le Le = Er!me Isısı
 DONMA : madden!n ısı vererek sıvı halden gaz hale geçmes!d!r .

başladığı sıcaklığa
" "
•
Donmanın da donma sıcaklığı den!r .

•
Kütles! M Olan sıvıyı tamamen dondurmak !ç!n maddeden şu kadar ısı alınmalıdır :

Donma
Q = M -

Ld Ld =

Noktası Er!me ve donma noktası ,

özell!kt!r
ayırt ed!c!
.

•
Er!me ve donma esnasında bazı maddeler genleş"r .
bazıları !se küçülür .

•
Er!me sırasında hacm! büyüyen maddelerde → basınç arttıkça er!me sıcaklığı yüksel!r .

hacm! azalan maddelerde → basınç arttıkça er!me sıcaklığı düşer .

KAYNAMA : sıvının yüzey!ndek! dış basınç !le sıvının buhar basıncının eş"tlend"ğ" anda

kaynama olayı gerçekleş"r .

" "

Kaynatmanın gerçekleşt"ğ" sıcaklığa kaynama sıcaklığı den!r

•
.

•
Kaynama süres!nce sıcaklık sab!tt!r .

BUHARLAŞMA : madden!n ısı alarak sıvı halden gaz hale geçmes!d!r .

•
Sıcaklık arttıkça buharlaşma hızı artar .

•
Buharlaşma her sıcaklıkta olab!l!r .

•
sıvının hava !le temas ett!ğ! yüzey alanı arttıkça buharlaşma hızı artar .

•
Kaynama sıcaklığındak" m gram sıvının tamamen buharlaşması !ç!n gerekl! ısı

m!ktarı şöyle bulunur :

Q = M .
Lb Lb = SIVININ Buharlaşma ISISI

YOĞUŞMA : Gaz hal!ndek! madden!n ısı kaybederek sıvı hale geçmes!d!r .

•
Kışın camların bağlılanması yoğuşma olayıdır .

SÜBLİMLEŞME : madden!n katı halden doğrudan gaz hale geçmes!d!r .

•
Naftal!n ve !yot sübl!mleşme !le hal değ"şt"ren maddelerd!r .

I →
Q1 = M - C. Dt

I →
Qz = M .
Le

III →
Q} = M C. Dt
.

☒ Lb
QQ
→ ÷ M .

V →
Qg = M C. .
Dt
 ENERJİ AKTARIM YOLLARI
sıcaklıkları farklı Olan maddeler arasında ısı aktarımı olur .

Isı !let!m! 3 yolla gerçekleşeb!l!r :

② İlet!m yoluyla

② Konveks!yon yoluyla

③ Işıma yoluyla

İlet"m Yoluyla Madde tanec!kler!n!n ısı yardımıyla t!treşerek enerj!s!n! b!rb!r!ne aktarmasıyla

ISMM !let!lmes!d!r .

El!m!ze aldığımız buz da el!m!zden buza !let!m yoluyla ısı enerj!s! aktarılmasıyla Olur .

Konveks!yon Yoluyla : Isının öteleme yapan tanec!kler tarafından taşınmasıdır .

Kaynaktan enerj!y! alan her akışkan tanec!k bulunduğu yerden kalkıp

başka yere g!derek enerj!y! de yanında götürür .

Katllarda 1St konveks!yon yoluyla taşınmaz .

Işıma yoluyla : Isının elektromanyet!k dalgalarla yayılmasıdır .

Isının ışıma yoluyla yayılması !ç!n hava ya da su g!b! maddesel b!r ortama !ht!yacı yoktur .

GENLEŞME
1st alan c!sm!n tanec!kler!n!n k!net!k enerj!s! artarken tanec!kler arası çek!m kuvvet! azalır .

Bu yüzden tanec!kler b!rb!r!nden uzaklaşmaya başlar .

" "
Yan! c!sm!n boyutlarında artış olur . Buna genleşme den!r .

•
B!r!m Uzunluktak! kat! b!r c!sm!n sıcaklığındak" 1°C 'l!k

değ"ş"me bağlı Olarak c!sm!n boyundak! değ"ş"m m!ktarına

Genleşme m!ktarı ,

" "

c!sm!n uzama katsayısı den!r .

"
•
madden!n c!ns!ne
"
•
✗ !le göster!l!r .

•
Sıcaklık değ!ş!m!ne
•
Madden!n c!ns!ne bağlıdır .

•
Madde m!ktarına

bağlıdır .

P? Boyutları aynı olan !k! madden!n sıcaklıkları eş!t m!ktarda

arttırıldığında genleşme katsayısı büyük Olan madde

DAHA FAZLA GENLEŞİR .

•
Genleşme veya büzülme ,
sıcaklık değ"ş"m"yle doğru orantılıdır .

•
Genleşme katsayısı madden!n türüne bağlıdır .

K ve L metaller!n!n uzama katsayıları

:

dk > 9
,

Yukarıdak! kes!t alanı farklı aynı maddeden

,

yapılmış aynı boydak! metal Çubuklarda :

• sıcaklıkları aynı m!ktarda arttırıldığında

!k!s! de aynı m!ktarda uzar .

•
İk!s!ne aynı m!ktarda Isı ver!l!rse kes!t!

küçük Olanın boyundak! artış daha fazladır .

Boyca Uzama :
DL =
lo.X.AT
GÜNLÜK HAYATTA
✗ Genleşme katsayısı
GENLEŞME
→

↳ → Tel!n !lk uzunluğu •

Termostatlar
DT → sıcaklık değ"ş"m" •
sıcak hava balonları

•
Yangın alarm s!stemler!

YÜZEYCE Genleşme :
DS =
50.27 DT .
•
katı .
sıvı , gaz termometreler

50 → İlk yüzey alanı

ZX → Yüzeye genleşme katsayısı

Hac!mce Genleşme : DV =
V0 . a. DT

V0 → İlk hac!m

✗ → Hac!mce genleşme katsayısı

SUYUN GENLEŞMESİ

SU , genleşme yönüyle ayrıcalıklı Olan b!r sıvıdır .

Normalde sıvıların sıcaklığı arttırınca hac!mler! artar . Özkütleler! azalır .

AMA

0°C 'dek! SU ısıtılırsa → +4 °C 'ye kadar hacm! küçülür .

+4 °C 'den sonra hacm! büyür .

+4 °C 'dek! SUYUN ,

hacm! → en KÜÇÜK
özkütles! → en büyüktür .
 ELEKTROSTATİK
•
Elektr!k yükler!n!n kaynağı → atomun yapısındak! elektron ve proton

Proton sayısı elektron sayısına eş!t nötr atom

Protonlar Poz!t!f 4) yüklü !se →
•
• →

Elektronlar →
Negat!f f) yüklü Nötr madde dışarıdan e- aldığında →
negat!f yüklü
Nötronlar → Yüksüz tanec!klerd!r .
Nötr madde dışarıya e- verd!ğ!nde →
poz!t!f yüklü
Olur .

Elektr!kle Yüklenme Çeş"tler" :

•
Dokunma !le elektr!klenme
•
sürtünme !le elektr!klenme
•
Etk! !le elektr!klenme

① sürtünme !le Elektr!klenme :

•
sürtünme !le elektr!klenme de ,
b!rb!r!ne sürtülen c!s!mler arasında e- alışver!ş! gerçekleş!r .

•
C!s!mler , eş!t m!ktarda ve zıt elektr!k yüküyle yüklen!r .

•
Yük korunur → c!s!mler!n sürtünmeden önce toplam yükü !le sürtünmeden sonrak! toplam

Yükü eş!tt!r .

•
Cam çubuk !pek kumaşa sürülürse ,
camdan !peğe elektron geç!ş! Olur .

Cam çubuk (+) , !pek kumaşı !se f) yükle yüklen!r .

② DOKUNMA İle Elektr!klenme : Yüklü !k! !letken c!s!m ya da b!r! yüklü d!ğer! yüksüz !k!

!letken c!s!m b!rb!r!ne dokundurulduğunda toplam yük korunacak

şek!lde fazla yük aralarında kapas!teler!ne göre paylaşırlar .

Dokunmadan önce Dokunduktan sonra

küreler!n dokunma sonrası yük m!ktarı :

qj =
.rs
t!ştrz

q!-I.lk
!ş + rz

③ Etk! !le Elektr!klenme : !letken !k! c!sm!n b!rb!r!ne dokundu rulmadan yaklaştırılması sonucu

Oluşan elektr!klenme olayıdır .

 TOPRAKLAMA : Yüklü b!r c!sm! ya da s!stem! toprağa bağlayarak nötr yapma olayıdır .

Anahtarı kapattı g- 1m17 da c!s!m Anahtarı kapatlığımızda c!s!m

nötr Olur .
nötr Olur .

ELEKTROSKOP : Elektr!k Yüklü elektroskobun !k! yaprağı da aynı c!ns ve eş!t

yükle yüklüdür B!rb!rler!n! !ten yapraklar

.
da açılır .

Metal •
Yapraklar b!rb!r!n!n üzer!nde kapalı !se elektroskop yüksüzdür .

TOPUZ

İletken Nötr b!r elektroskop a yüklü

ÇUBUK b!r c!s!m yaklaştırıldığında
20
Yaklaştırılan
!şaret!ne
c!sm!n yük
göre topuzdak! c!s!m f)
İletken
,

g. Yükler!n b!r kısmını yapraklara

yapraklar
!ter ya da yapraktak! f)
Yükler!n b!r kısmı TOPUZA Çek!l!r .

•
İç" boş yüklü !letken küren!n !ç yüzey! nötrdür .
.

•
Yandak! H ) yüklü !letken K küres!n!n !ç!ndek!
L küres! nötrdür

•
Yüklü başka b!r !letken b!r Küre de
K küres!ne !çten dokundu rulursa
O da nötr Olur .

FARADAY KAFESİ :

!çer!s!ndek! her şey! dışarıdak! elektr!ksel

Olaydan koruyan !letken b!r kafes t!r .

 COULOMB KUVVETİ
Noktasal !k! yükün b!rb!r!ne uyguladıkları kuvvet!n büyüklüğü ,

yükler!n çarpımı !le doğru ,

aralarındak! Uzaklığın kares! !le ters orantılıdır .

* d Uzaklığı sab!t !se → F kuvvet! !le yük m!ktarı doğru orantılıdır .

İk" c!s!m arasındak! elektr!ksel kuvvet ,

f- = K .
İle hesaplanır .

pz

K = Coulomb sab!t!
2
K =
9 .
109 hm
2
/ [

B!rden fazla yükün başka b!r yüke uyguladığı kuvvet ,

her b!r yükün uyguladığı kuvvet!n b!leşkes!d!r .

ELEKTRİK ALAN : +1 b!r!ml!k yüke etk! eden elektr!ksel kuvvete den!r .

•
Vektörel b!r n!tel!kt!r .

•
SI 'da b!r!m! N / C 'd!r .

•
!le göster!l!r .

Noktasal 9 Yükünden d kadar uzaklıkta

K noktasındak! elektr!k alanı :

F
E = -

c!sm!n yük m!ktarı

90 q =

k =
COULOMB sab!t!

E =
elektr!ksel alan
E = K .
-9
dz

ELEKTRİKSEL ALAN ÇİZGİLERİ :

•
Yüklü c!s!mler!n etrafında sonsuz sayıda hayat! elektr!k alan kuvvet ç!zg!ler!d!r .

•
Bu ç!zg!ler!n yönü (+ ) yüklü c!s!mlerde →
yük merkez!nden sonsuza g!decek şek!lde ,

f) yüklü c!s!mlerde → sonsuzdan yük merkez!ne gelecek şek!lded!r .

•
Ç!zg!ler elektr!k alanının büyük Olduğu yerlerde → sık

KÜÇÜK Olduğu yerlerde →

seyrekt!r .
 ELEKTRİK AKIMI
Potans!yel Fark/ : B!r!m yükün devrey! dolaşması !ç!n gerekl! enerj!ye den!r.

" "

( Ger!l!m ) •
V !le göster!l!r .

'
•
SI dak! b!r!m! Volt 'tur .

•
Voltmetre !le ölçülür .

Elektromotor kuvvet! [ EMK] :

kapalı b!r elektr!k devres!ndek! elektronları hareket ett!ren
"
"
etk!ye emk den!r .

AKIM Ş"ddet" : B!r !letken!n d!k kes!t!nden b!r!m zamanda geçen toplam yük m!ktarıdır .

" "
• 1 !le göster!l!r .

•
51 'dak! b!r!m! Amper 'd!r .

•
Temel ve skaler b!r büyüklüktür .

•
Elektr!k akımı şöyle bulunur :

q q → devreden geçen yük

1 = -

t → zaman
t

!letken maddeler : yalıtkan maddeler :

•
Elektr!k akımını !leteb!len maddelerd!r .
• Üzer!nde serbestçe dolaşab!len yükler
a.
Bütün metaller oda sıcaklığında !letkend!r .
Olmayan c!s!mlerd!r .

•
TUZLU SU , l!mon SU . . .
•
Plast!k
• Tahta

•
Cam

DİRENÇ
" "
•
B!r !letken!n , yük akışına karşı koymasına d!renç den!r .

" "
•
R !le göster!l!r .

' " "

•
51 dak! b!r!m! 0hm 'd!r . 1 sembolüyle göster!l!r .

AKIMIN b!r d!renç üzer!nden sonucunda elektr!k enerj!s! enerj!s!ne dönüşür

•

geçmes! ısı .

ÖZ D!renç : İletken"n b!r!m uzunluğu ve b!r!m kes!t!ndek! parçasının akımın geç!ş!ne karşı

gösterd!ğ! d!rençt!r .

•
Maddeler !ç!n ayırt ed!c! b!r özell!kt!r .

R → İletken!n d!renc!
e A → İletken"n d!k kes!t!n!n alanı
R =p . _

l → !letken!n boyu
A-
→ İletken"n öz d!renc!
p
 OHM YASASI
B!r !letken!n !k! UCU arasındak! ger!l!m!n !letkenden geçen akım ş!ddet!ne olan oranı sab!tt!r .

" "
Bu sab!t orana da 0hm Yasası den!r .

0hm Yasası'na göre ,

b!r !letken!n uçları arasındak! potans!yel fark arttıkça

!letkenden geçen akım ş!ddet! de doğru orantılı Olarak artar .

D!renç = POtans!y-a-p.lk
AKIM -1

B!r elektr!k devres!ndek! akım ş"ddet"n" değ"şt"rmek !ç!n kullanılan ayarlanab!l!r

"

d!rence
"
reosta den!r .

Yandak! reostanın sürgüsü ,

1 Yönünde çek!l!rse → d!renç artar .

2 yönünde çek!l!rse → d!renç azalır .

ELEKTRİK DEVRELERİ
Ampermetre
&
•
Anahtar açıkken devrede akım Oluşmaz .

•
Anahtar kapalıyken → Üretec!n uçları arasındak! potans!yel farkı ,

devrede akım oluşturur .

✓ lamba ışık ver!r .

Üreteç
↓ Devrede !k! nokta arasındak! potans!yel farkı
↳ D!renç
Anahtar
ölçen alet → VOLTMETRE

Paralel bağlanan

bağlanan
VOLTMETRE :
p!ser!
•
Bağlandığı !k! nokta arasındak! potans!yel farkı ölçer .

•
Devreye PARALEL bağlanır .

Ser! bağlı voltmetre / ! devreler ÇALIŞMAZ .

 Elektr!k devres!nde b!r !letken üzer!nden geçen akımı ölçen alet →
AMPERMETRE

AMPERMETRE :

•
Bağlandığı !letken!n üzer!nden ne kadar akım

geçt!ğ!n! ölçer .

•
Devreye SERİ bağlanır .

Ampermetren!n lambaya paralel bağlandığı

devrelerde lamba IŞIK VERMEZ .

•
!ç d!renc! ÇOK küçüktür bu yüzden !hmal ed!l!r
, .

KISA DEVRE NASIL GERÇEKLEŞİR ?

Ser! Olarak bağlanan ✗ ve Y lambalarının !k!s! de ışık ver!rken

b!r !letken tel ✗ lambasının !k! ucu arasına bağlanırsa ,

elektr!k akımı d!rençl! yol yer!ne d!renc! düşük Olan

!letken telden geçer .

ve ✗ lambası söner .

DİRENÇLERİN BAĞLANMASI
b!rden fazla d!renc!n yaptığı
" "

D!rençlerden oluşan s!stemlerde ,

eşdeğer d!renç
etk!y! tek başına yapar .

" "

Eşdeğer d!renç Reş şekl!nde göster!l!r .

② SERİ BAĞLAMA : D!rençler!n aynı akım kolu üzer!nde olacak şek"lde uç uca bağlanması
!le oluşan bağlanma şekl!d!r .

9. ser! bağlı d!rençlerden eş"t akım geçer .

İy =
İş + !z + İ
}

↑ Ser! bağlı d!rençler!n uçlarındak! ger!l!mler!n

toplamı , eşdeğer d!renc!n ucundak!

ger!l!me eş"tt"r .

Veş =
V1 + V2 +
V3
D!rençler! ser!
bağlanmış b!r
& ser! bağlı d!rençler!n eşdeğer# d!rençler!n ,

devrede .
toplamına eş"tt"r .

d!renç sayısı
R1 Rz + R
Reş +
=
ARTTIKÇA }
eşdeğer d!renç
ARTAR .
② PARALEL BAĞLAMA : !k! ya da daha fazla d!renc!n
b!rleşt!r!lmes!yle ,
b!rer uçlarının b!rb!rler!yle
bağlama oluşan şekl!d!r .

& Paralel bağlı d!rençlerden geçen akım ş!ddetler!n!n

toplamı .
ana koldan geçene eş!tt!r .

İş İz İ
İT = + +
}

9. D!rençler!n uçları arasındak! potans!yel fark ,

üretec!n uçları arasındak! potans!yel farka eş!tt!r .

V =
V1 =
V2 =
V3

* D!rençler!n tersler!n!n toplamı .

devren!n eşdeğer
.
d!renc!n!n ters!ne eş!tt!r .

Devredek! d!rençler paralel

bağlı d!renç sayısı arttıkça

!se 1- =
-
1
+
1- +
-1
eşdeğer d!renç azalır .

Reş Rı Rz R}

Eğer k! 2 d!renç paralel bağlı !se eşdeğer d!renç

şöyle bulunur :

Reş =

R, + Rz

Eğer k! paralel bağlanmış n tane özdeş d!renc!n eşdeğer

d!renc!n! bulmak !st!yorsak :

B-
Reş .
=

ÜRETEÇLERİN BAĞLANMASI
Üreteçler devreye
, enerj! sağlayan elemanlardır .

Örnek : P!l ,
AKÜ . . .

② SERİ BAĞLI PİLLER : B!r p!l!n 4) kutbunu d!ğer p!l!n f) kutbuna bağlayarak
elde ed!len bağlama yöntem!d!r .

→
VT =
V1 + V2 + V3
ser! bağlı p!ller!n her
b!r!nden eş!t m!ktarda
akım geçer .

→
VT =
/ V1 + V2 V31-
② PARALEL BAĞLI PİLLER : P!ller!n 1tl kutupları b!r noktada .
f) kutupları başka b!r

noktada Olacak şek!lde yapılan bağlama yöntem!d!r .

9. Aynı kutupları b!rleşt!r!lm!ş n tane paralel bağlı

özdeş üretec!n toplam potans!yel farkı b!r!n!n k!ne eş!tt!r .

VT = V

ELEKTRİKSEL ENERJİ
AKIM geçen devrelerde açığa çıkar .

R d!renc!nden ,
t sürede ! akımı geçerse d!rençte açığa çıkan enerj!
ŞU şek!lde bulunur :

E = V. İ .
t E →
Enerj!
V → Potans!yel Fark
V = I. R ! → Akım ş!ddet!

t → zaman
E = İ?R t .

ELEKTRİKSEL GÜÇ
Elektr!kl! c!hazların b!r!m zamanda harcadığı elektr!k enerj!s!d!r .

" "

P !le göster!l!r .

Voltmetrede okunan değer V.

Elektr!ksel
Amper metrede okunan değer ş !se → =P = V. 2
Güç
B!r!m! watt 't!r
Er!Ene
.

Güç =

zaman

MIKNATIS VE MANYETİK ALAN

" "
den!r
Dem!r ,
N!kel . g!b! maddeler! çekme özell!ğ!n! olan c!s!mlere
Kobalt mıknatıs .

" "

Mıknatısların uçlarına da mıknatısın kutupları den!r .

"
"
Mıknatısın etk!s!n! gösterd!ğ! bölge alanına manyet!k alan den!r .

-
" "

B !le göster!l!r .

Çubuk mıknatısın U mıknatısın

manyet!k alan ç!zg!ler! manyet!k alan ç!zg!ler!
Zıt kutuplar arasında Oluşan manyet!k alan ç!zg!ler! :

manyet!k Alan Ç!zg!ler! :

•
manyet!k alan ç!zg!ler! b!rb!r!n! kesmez .

•
Mıknatısın N kutbundan dışa doğru ,

S kutbundan !çe doğrudur .

Manyet!k alan ş!ddet!

Aynı kutuplar arasında oluşan
• :

manyet!k alan ç!zg!ler! : alan ç!zg!ler!n!n sık Olduğu yerlerde → büyük

seyrek olduğu yerlerde → küçük
•
Başlangıç ve b!t!ş noktaları yoktur .

AKIM VE MANYETİK ALAN

Üzer!nden akım geçen !letken tel!n etrafında oluşan manyet!k alan ,

!çer!s!ndek! manyet!k maddelere kuvvet uygular .

" "

Oluşan manyet!k alanın yönü sağ el kuralı !le bulunur .

Üzer!nden akım geçen tel , başparmak !le akım aynı yönde olacak

şek!lde sağ el!n avuç !ç!ne alınır .

Bu durumda bükülen dört parmak . manyet!k alanın donanım yönünü göster!r .

Manyet!k Alanın Büyüklüğü :

•
İletken telden geçen akım ş!ddet! !le doğru orantılı ,

• İletken telden geçen akımın yönü değ"ş"rse ,

manyet!k alanında yönü değ!ş!r .

 BASINÇ " "

B!r!m yüzeye d!k Olarak etk! eden kuvvet!n büyüklüğüne basınç ,

" "

yüzey!n tamamına etk! eden d!k kuvvete !se basınç kuvvet! den!r .

F F → kuvvet
kuvvet → Vektörel P = -

A Basınç :
→ yüzey alanı
Basınç → Skaler A Katı Basıncı
p → Basınç •

• SIVI BASINCI

• GOZ BASINCI
•
Akışkan Basıncı
KATI BASINCI : katı c!s!mler , ağırlıklarından dolayı
bulundukları yüzeye basınç uygularlar .

Yatay düzlemde bulunan katılarda P =

G-
basınç kuvvet! Katının ağırlığına eş!tt!r
.
.
A

Katılar .
Üzer!ne etk! eden kuvvet!n yönünü ve büyüklüğünü
değ"şt"rmeden kuvvet! !let!r .

P
,
Pz

Eğ"m açısı ⊖ büyüdükçe , ağırlığın

yüzeye yaptığı basınç küçülür .

P = P =

P, > Pz 5

SIVI BASINCI : sıvılar da katılar g!b! ağırlıklarından dolayı bulundukları yüzeye

basınç uygularlar .

Katllar → sadece durma yüzey!ne

basınç uygularlar .

sıvılar → bulundukları kapta temas ett!kler! tüm yüzeylere

Sıvının kab!n tabanına yaptığı basınç şöyle bulunur :

P = h d. 9
.

SIVI basıncı
bu n!cel!klerle
doğru orantılıdır :

•
sıvının özkütles! 9 → yerçek!m !vmes!

•
yerçek!m !vmes!n!n d → sıvının yoğunluğu
büyüklüğü h → sıvının yüksekl!ğ!
•
Der!nl!k
✗
y z
basıncı ,
Durgun b!r sıvının

kabın kes!t!ne ve şekl!ne bağlı DEĞİLDİR .

→ 3 farklı kaptak! aynı yüksekl!kte ,

sıcaklıkları eş!t , aynı c!ns sıvıların

hacm! ve ağırlığı farklı olmasına rağmen
kab!n tabanında oluşan
SIVI BASINÇLARI EŞİTTİR .

Deb!s! sab!t musluktan akan sıvıların kap tabanında oluşturdukları

SIVI basıncı -
zaman ve sıvı yüksekl!ğ! zaman graf!kler! şöyled"r :

BASINÇ KUVVETİ
sıvının , ağırlığından dolayı kabın herhang! b!r yüzey!n!n tamamına
uyguladığı basınca
" "
basınç kuvvet! den!r .

h→ yüzey!ne

§
sıvının açık
A-
F =
Psıv , .
göre der!nl!k
d → SIVININ özkütles!

f- = b. d. g. A A → yüzey alanı

g →
yer çek!m !vmes!
En
 ↓ Yukarıdak! g!b! b!r kabın yan yüzey -

Düzgün kaplarda ler!ne uyguladığı basınç kuvvet!n! bulmak

tabandak! basınç kuvvet!
!ç!n yüzey!n orta noktasının sıvı yüzey!ne
sıvının ağırlığına eş"tt"r
.

Olan yüksekl!ğ! alınır .

A. B. C. D noktalarındak! basınçlar şöyled"r :

PA 4h09
=

PB =3 hdg
Pc =
2h49

PD
=
Zhdg

PASCAL PRENSİBİ
sıvılar ,
kend!ler!ne b!r yönde uygulanan basıncı her yönde ve eş!t büyüklükte !let!rler .

"

Suyun bu özell!ğ!ne
"
Pascal Prens!b! den!r .

Yandak! şek"ldek" kapta b!rb!r!ne karışmayan sıvıların

kab!n tabanına yaptığı basınç şöyle bulunur :

A PA =
h1.dz -9 + hz.dz g .

•
B!leş!k kaplarda aynı c!ns sıvı varken bütün kollardak!
SIVI düzeyler! aynıdır .

•
Kollarının şekl! ve kes!t alanı ne olursa olsun bu böyled!r .
 Yandak! g!b! kollarında aynı c!ns sıvı bulunan b!leş!k kapta
I. koldak! daha fazla olduğu !ç!n tabandak!
sıvı
yüksekl!ğ!
SIVI basıncı ,
II. kolun tabanındak! sıvı basıncından fazladır .

Sıvılar HER ZAMAN basıncın fazla

Olduğu yerden küçük Olduğu yere doğrudur .

Musluk açılırsa → I. koldan I. kola doğru sıvı geç!ş! olur .

Kollardak! sıvı sev!yeler! eş"tlend"ğ"nde sıvı akışı durmuş olur .

SU CENDERESİ : B!rleşt!r!lm!ş borular ,

sıvı ve hareketl! p!stonlarla oluşturulan
düzeneklerd!r .

Su Cendere ler!nde yüzey alanı büyük Olan

p!stonda daha büyük b!r basınç kuvvet!

elde ed!l!r .

=P ,
'
→
PK d!r .

kuvvet!yle ✗ p!stonu nun ağırlığından dolayı

Oluşan K noktasındak! toplam basınç ,
G
ağırlığına sah!p c!s!m ve Y p!ston unun

ağırlığından dolayı Oluşan L noktasındak! toplam

basınca eş!tt!r .

GAZLARIN BASINCI : Gazlar !çer!s!ne konulduğu kabı tamamen kaplar .

•
Bel!rl! b!r hacm! ve şek!ller! yoktur .

•
Moleküller! arasındak! boşluk fazladır ,
bu yüzden sıkıştırılab!l!r ler .

AÇIK Hava BASINCI : Havanın b!r!m yüzeye uyguladığı kuvvett!r .

" "

PO !le göster!l!r .

Yeryüzünden yukarı çıkıldıkça açık hava basıncı azalır .

Barometre : Açık hava basıncını ölçen alett!r .

Cıvalı ve metal olmak üzere çeş!tler! vardır .

AÇIK hava basıncının büyüklüğünü !lk olarak Tor!çell! ölçmüştür .

Po =
76cm tl9 -
= 760mm tl9
↳ Bu değere 1 atmosfer basıncı da den!r .

Tor!çell! açık hava basıncının

değer!n! ,
den!z sev!yes!nde ve

0°C'de cıvayla yapmıştır .

 Tor!çell! Deney!nde cıva
Yüksekl!ğ!ne Etk! Edenler :
•
Kullanılan sıvının c!ns!
•
Ortamın sıcaklığı
•
Deney!n yapıldığı yer!n den!z
sev!yes!nden yüksekl!ğ!
•
Borunun Üst kısmında

hava Olup Olmamasıdır .

KAPALI KAPTAKI GAZ BASINCI : Gaz tanec!kler! kabın her noktasına homojen dağılır .

Bu yüzden gaz basıncı da her noktada eş!t Olur .

Kapalı kaptak! !deal gazların basıncı ;

•
Gazın hacm!ne
•
Gazın sıcaklığına
•
Molekül sayısına bağlıdır.

MANOMETRELER : kapalı kaptak! gazın basıncını ölçen aletlerd!r .

Cıvalı manometreler !k!ye ayrılır :

AÇIK UC.lu ve kapalı Uçlu manometreler

AKIŞKAN BASINCI : Hareket hal!ndek! gazların ve sıvıların oluşturduğu basınçtır .

Akışkanların hızının arttığı yerde basınç azalır .

" "
Buna Bernoull! !lkes! den!r .

Az V1• - t =
Az.vz.l!
A- 1. V1 = Az V2
.
 Basıncın Hal Değ"ş"m"ne Etk!s! :

•
Basınç hem er!me ve donma sıcaklığını ,
hem de kaynama ve yoğuşma sıcaklığını değ"şt"r"r .

•
Er!rken hacm! büyüyen maddelerde ( Bakır , dem!r ) ,
basınç er!mey! zorlaştırır .

Basınç arttıkça er!me sıcaklığı da artar .

•
Er!rken hacm! küçülen maddelerde ( buz ,
b!zmut) !se basınç er!mey! kolaylaştırır .

•
Basınç azaldıkça buharlaşma hızı artar .

•
Kaynama sıcaklığı dış basınçla doğru orantılıdır .

KALDIRMA KUVVETI
sıvı !ç!ne bırakılan c!s!mlere c!sm!n ağırlığına zıt yönde b!r kuvvet uygulanır .

" "
Bu kuvvet kaldırma kuvvet! d!r .

Kaldırma kuvvet! şöyle hesaplanır :

\/ dsıvı 9
FK =

batan
• .

ÖNEMLİ
② YÜZEN CİSİMLER : NOKTALAR

② ASKIDA KALAN CİSİMLER : c!s!mler!n batma m!ktarları kütles! !le

doğru orantılıdır .

MK
= M dersek
2M der!z
MK +
Mı
= .

③ BATAN CİSİMLER :

-11 + FK = G

Tz + G =
FK
Efes-ILESBABA
•
katı b!r c!s!m kend!
yüzüyorsa
sıvı
c!s!m er!d!ğ!nde
sev!yes! DEĞİŞMEZ
sıvısında

.
1. Buz b!r !ple hacm!n!n
tamamı sıvı !ç!ne
Çek!lerek bağlandıktan
sonra er!t!l!rse
9. Bu şek"lde
buz
yapıldığında
er!d!ğ!nde
sev!yes! artar
su

SU yüksekl!ğ! azalır .

GAZLARIN KALDIRMA KUVVETİ :

c!s!mlere hava tarafından uygulanan kaldırma kuvvet!n!n büyüklüğü şöyle hesaplanır :

FK =
Ve - d hava •

Ve → c!sm!n hacm!

dhava → havanın yoğunluğu

c!sm!n ağırlığı ,

havanın kaldırma kuvvet!nden büyükse

c!s!m YERE DÜŞER .

Gc >
FK
Havanın Uyguladığı kaldırma
kuvvet! Nelere Bağlıdır ?
C!sm!n ağırlığı ,

havanın kaldırma kuvvet!ne eş!tse • C!sm!n hacm!

c!s!m ASKIDA KALIR .

• Havanın yoğunluğu

GC =
FK •
Yerçek!m !vmes!

c!sm!n ağırlığı ,

havanın kaldırma kuvvet!nden küçükse

c!s!m YÜKSELİR .

Gc < FK
 DALGALAR
" "

Esnek b!r ortamda meydana gelen sarsıntı ve t!treş!m hareket!ne dalga hareket! den!r .

Dalga BOYU : Per!yod!k dalgalar üzer!ndek! ardışık !k! dalga tepes! ya da !k! dalga çukuru
arasındak! Uzaklıktır .

•
✗ ( lamda ) sembolüyle göster!l!r .

'
•
SI dak! b!r!m! metre (m ) d!r .

Dalga Tepes! :
Dalga üzer!ndek! en yüksek noktaya den!r .

Dalga ÇUKURU Dalga : üzer!nde en altta bulunan noktadır .

Per!yot : B!r tam dalganın oluşması !ç!n gereken süred!r .

•
T !le göster!l!r
•
SI 'dak! b!r!m! san!ye (s ) d!r .

Frekans : B!r san!yede oluşan dalga sayısıdır .

◦
f- !le göster!l!r .

•
'
SI dak! b!r!m! Hertz ya da 51 d!r.

Per!yot ve frekans arasında şöyle b!r !l!şk! vardır :

T .
f- = 1

Dalganın İlerleme HIZI

" "
: B!r!m zamanda alınan yola dalganın !lerleme hızı den!r .

•
Ü !le göster!l!r .

✗ = V. t

V = X . f- UZANIM :

Dalganın herhang! b!r anda t!treş!m

doğrultusu üzer!nde bulunduğu
konuma den!r .

GENLİK :

Maks!mum uzanım m!ktarıdır .

[ y →

Dalgaların taşıdığı enerj! ,

✗ →
gen!şl!k
genl!k !le
y →
genl!k doğru orantılıdır .

DALGALAR
TT
Taşıdıkları Enerj!ye
T!treş!m Doğrultusuna
Göre Dalgalar
Göre Dalgalar
• Mekan!k Dalgalar
•
En!ne Dalgalar
•
Elektromanyet!k Dalgalar •
Boyuna Dalgalar
ENİNE DALGALAR : !lerleme doğrultusu t!treş!m doğrultusuna d!k Olan dalgalardır .

BOYUNA DALGALAR : !lerleme yönüyle t!treş!m doğrultusu b!rb!r!ne paralel Olan dalgalardır.

ELEKTROMANYETİK SPEKTRUM

YAY DALGALARI : Esnek b!r ortamda oluşturulan anlık şek!l değ"ş"kl"kler"

atmayı Oluşturur.

Atmanın ön tarafında bulunan noktalar denge konumundan

uzaklaşırken arka tarafında bulunan noktalar !se

denge konumuna yaklaşır .

ATMALARIN YANSIMASI :

Atma sab!t uçtan TERS DÖNEREK yansır .

Atmanın hızının büyüklüğü şöyle bulunur :

a-
f- M

F → yayı geren kuvvet

U →
yayın boyca yoğunluğu

Atmalar serbest uçtan DÖNMEDEN yansır .

 ATMANIN FARKLI ORTAMLARDAN GEÇİŞİ :

① İNCE YAYDAN KALIN YAYA GEÇİŞ :

Atmalar aynı kuvvetle ger!ld!ğ! !ç!n

hızların kıyaslaması kalınl!klara

göre şöyle yapılır :

> "
V!nce kalın

Genl!k , gen!şl!k değerler" !se şöyled"r :

✗ = ✗2 > ✗1

y =
ya -192

② KALIN YAYDAN İNCE YAYA GEÇİŞ :

V =
V2 < V1

✗ = ✗ < ✗
2 1

y =
ya -192

☆ ATMALARIN ÜST ÜSTE GELMESİ :

Atmalar üst üste geld!kler!nde oluşan

"
den!r
"

yen! atmaya b!leşke atma .

Atmaların b!rb!r!n! güçlend!recek şek"lde

" "
g!r!ş!m yapmasına yapıcı g!r!ş!m ,

Atmaların b!rb!r!n! zayıflatacak şek!lde

g!r!ş!m yapmasına " "

yıkıcı g!r!ş!m den!r .

 SU DALGALARI :

•
su dalgaları hem en!ne hem de boyuna dalga özell!ğ! göster!r .

•
Su dalgaları üzer!ndek! en yüksek nokta →
dalga tepes!
en alt nokta !se →
dalga çukuru
•
Su dalgalarının hızı der!nl!ğe bağlıdır .

•
Ortam değ"şt"ğ"nde frekans ve per!yot sab!t kalır .

•
Ortamın der!nl!ğ! değ"şt"ğ"nde hızı ve dalga
boyu değ"ş"r
Dalga kaynaklarına göre su dalgalarını 2
•

gruba ayırır /2- :

② Doğrusal SU Dalgaları
② Da!resel SU Dalgaları

Da!resel su dalgalarının
üstten görünümü :

Doğrusal su dalgalarının Doğrusal su dalgalarının

yandan görünümü üstten görünümü

DOĞRUSAL SU DALGALARININ YANSIMASI

r →
gelme açısı
! → yansıma ac.IS

r=!
Per!yod!k SU Dalgalarında
yansımadan sonra :

Dalga BOYU
•

•
HIZ Büyüklüğü
•
Frekansı
•
Per!yodu DEĞİŞMEZ .
 DOĞRUSAL SU DALGASININ DAİRESEL DALGALARIN
ÇUKUR ENGELDEN YANSIMASI ÇUKUR ENGELDEN YANSIMASI

DOĞRUSAL
SU DALGASININ DAİRESEL DALGALARIN
TÜMSEK ENGELDEN YANSIMASI TÜMSEK ENGELDEN YANSIMASI

-
-

→ → ← ←

←
←

SU DALGALARININ FARKLI ORTAMLARDAKİ HAREKETİ

• SU dalgalarının hızı der!nl!ğe bağlıdır .

Suyun der!nl!ğ! arttıkça → hızı artar

azaldıkça → HIZI azalır

" der!n > Vsığ

•
Frekans sab!t Olduğu !ç!n hız !le dalga boyu doğru orantılıdır .

Yan! ,

✗ > ✗
der!n sığ

•
SU der!nl!ğ! sab!t !se dalgaların yayılma hızı sab!tt!r .
STROBOSKOP → Dalgaların dalga boyunu ölçmekte kullanılan b!r alett!r .

f- dalga =
fstroboskop

Dalgaların frekansı da şu şek!lde bulunur :

N FD →
dalganın frekansı
f- D= fg .

n →
yarık sayısı
fs → SITOBOSKOBUN frekansı

SU DALGALARININ KIRILMASI

Der!n ortama → az kırıcı ortam

den!r _

sığ ortama →
çok kırıcı ortam

Gelen dalgalarda :

dalgaların ayırıcı yüzey !le yaptığı açıya

"
"
gelme açısı (a) den!r .

Kırılan dalgalarda :

kırılan dalganın ayırıcı yüzey !le yaptığı

" "

açıya kırılma açısı (B) den!r .

SES DALGASI
ses dalgaları ,
Ortamdak! tanec!kler!n t!treş!m enerj!s!n! b!rb!r!ne aktarmasıyla oluşur .

•
Her yöne yayılan mekan!k dalgalardır .

•
Sıcaklık arttıkça ses HIZI artar .

•
Boşlukta yayılmaz .

•
ses dalgaları , boyuna dalgalardır .

•
Katı ,
SIVI ve gaz ortamda ses hızı :

VK > Vs > V9

Ses!n Ş"ddet" : ses dalgasına d!k Olarak b!r!m alandan geçen genl!k m!ktarıdır .

SI dak! b!r!m! des!bel 1dB ) d!r

' '
.

Ses!n genl!ğ! yan! enerj!s! !le doğru Orantılıdır .

Yüksekl!k : !nce ses! kalın sesten ayıran b!r özell!kt!r .

TİZ (!nce ) ses : Yüksekl!ğ! fazla olan seslerd!r .

Ses kaynağının frekansı arttıkça → ses!n yüksekl!ğ! de artar.

Ve kaynaktan çıkan ses !ncel!r .

Pes ( kalın) ses Yüksekl!ğ! : az olan seslerd!r .

B!r telden çıkan

Frekans : B!r san!yedek! t!treş!m sayısıdır .

ses!n frekansı :

• Madden!n c!ns!ne

Ş"şelerdek" sıvı m!ktarı •

Tel! geren kuvvete
[vurulduğunda] azaldıkça madde m!ktarı •
kes!t alanına

b!r!m Tel!n boyuna

da azaldığı !ç!n
•

Zamandak! t!treş!m sayısı

bağlıdır .

da azalır .

fk > f, > fm > fn

Toplam ağırlığı fazla olan ş!şeden

kalın ses.az Olandan !nce ses çıkar .

[üflend!ğ!nde ]

Hava m!ktarı fazlaysa → kalın ses

azsa → !nce ses çıkar .

fk < f, <
fm <
fn

TIMI : ses!n , aynı frekansta ses çıkaran kaynakları b!rb!r!nden ayıran özell!ğ!d!r .

" "
ses!n reng! de den!r .

REZONCIMS : B!r kaynaktan çıkan ses dalgalarının yakınındak! kaynağa çarparak Onu da aynı

frekansta t!treşt!rmes! Olayıdır .

DEPREM DALGASI
Faylar üzer!nde b!r!ken enerj!n!n boşalmasıyla meydana gelen t!treş!mler!n oluşturduğu dalgalardır .

Deprem!n nasıl Oluştuğunu ,

nasıl yayıldığını !nceleyen ve değerlend"ren b!l!m dalına
" "
s!smoloj! adı ver!l!r .

"

Deprem!n büyüklüğü
"

s!smograf !le ölçülür .

Yapılan ölçüm
" "

R!chter ölçeğ" !le yapılır .

Ve bu ölçekte her b!r!m artış , yer sarsıntıların da 10 katlık artışa denkt!r .

 OPTİK "
IŞIK
"

ve IŞIK Olaylarını !nceleyen f!z!k alt dalına opt!k den!r .

Günümüzde ışığı açıklamak !ç!n öne sürülmüş 3 model vardır :

② TANECİK MODELİ : Newton , Işığın tanec!kler şekl!nde yayıldığını ve kırılma !le yansıma

Olaylarını da tanec!k model!yle açıklamıştır .

② DALGA MODELİ :
Huygens . Işık kaynaklarının çok yüksek frekanslı t!treş!mler meydana
get!rd!ğ!n! ve bu t!treş!mler!n saydam ortamlarda dalgalar hal!nde

yayıldığını söylem!şt!r .

③ ELEKTROMANYETİK TEORİ : Lou!s de Brogl!e . Işığın tanec!k ve dalga teor!s!n! b!rleşt!r!p ,

Işığın dalgalar hal!nde yayılan tanec!kler olduğunu söyled! .

AYDINLANMA
IŞIK Ş"ddet" : kaynağın b!r!m zamanda yaydığı ışık enerj!s!d!r .

•
Temel büyüklük/erdemd!r .

" "
•
1 !le göster!l!r .

'

• SI 'dak! b!r!m! Candela ((d) dır .

•
kaynağın parlaklığının b!r ölçüsüdür .

IŞIK AKISI : B!r IŞIK kaynağından b!r!m zamanda çıkan ışık m!ktarıdır .

" "
•
③ !le göster!l!r .

'

•
52 'dak! b!r!m! tümen (1m ) d!r .

IŞIK ş!ddet! 1 Olan ışık kaynağının toplam IŞIK

AKISI ŞU Şek!lde bulunur :

§ =
4.1T 1 .

I. şek!lde → Işınlar yüzeye d!k gel!r ,

bu yüzden IŞIK AKISI MAKSİMUM Olur .

II. Şek!lde → b!raz eğ"ld"ğ" !ç!n IŞIK AKISI azalır .

III. şek!lde → Işınlar yüzeye çarpmadan teğet

geçerler Yüzeydek!
.
akl sıfırdır .

Aydınlanma Ş"ddet" : B!r!m

"
yüzeye düşen ışık akısıdır .

göster!l!r
"
•
E !le .

'
•
SI dak! b!r!m! IÜKS ( Ix ) 'tür .

•
IŞIK akışıyla doğru orantılı ,

ışığın düştüğü yüzey!n alanı !le ters orantılıdır .

☒ -41TL
E= -
=

A 4Tl rz
 İk! taraftan da noktasal Olarak
aydınlatıldığında
aydınlanma ş!ddetler! eş!tlen!r .

ve yağ lekes! görülmez .

Eş =
Ez

1=-4
d! d!

Saydam maddeler! Üzer!ne düşen ışığı tamamen geç!ren maddelerd!r .

Yarı saydam maddeler! Üzer!ne düşen ışığın b!r kısmını geç!ren maddelerd!r .

Opak maddeler! Üzer!ne düşen ışığı geç!rmeyen maddelerd!r .

GÖLGE
" "

c!sm!n arkasında Oluşan kısma h!ç IŞIK düşmüyorsa .

bu bölge tam gölge ,

" "

c!sm!n arkasında Oluşan kısım kısmen ışık alıyorsa , IŞIK alan kısma yarı gölge den!r .

Tam gölge oluşumu : yarı gölge Oluşumu :

Noktasal ls.lk
Noktasal
kaynakları
IŞIK kaynağı

küresel ışık kaynağından çıkan Işınlar , doğrusal Olarak her yöne yayılır .

C!sm!n arkasındak! bölgede ekranda tam gölge ve yarım gölge oluşur .

TOP kaynağa yaklaştırılırsa →

gölge büyür .

perdeye yaklaştırılırsa →
gölge küçülür .
K L M
, ,
noktalarından kaynağa baktığımızda şek"llerdek" g!b! görürüz .

YANSIMA
Işığın b!r yüzeye çarpıp geld!ğ! ortama ger! dönmes!d!r .

↳ Yansıtıcı yüzeye d!k gelen Iş!n!n yansıması böyled!r .

•
Gelen Iş!n , yansıyan !ş!n ve yüzey normal! aynı düzlemded!r .

•
Gelen ışının normalle yaptığı açı →
gelme açısı

Yansıyan Iş!n!n normalle yaptığı açı →

yansıma açısı

Gelme AÇISI = Yansıma AÇISI

DÜZLEM AYNALAR
Yansıtıcı yüzey! düz Olan aynalardır .

Düzlem ayna yüzey!ne d!k Olarak

gelen !ş!n kend! üzer!nden ger! yansır .

Gelme açısı → 0 !se

Yansıma açısı da → 0 Olur .

yansıma kuralları uygulanırken

normal ç!z!m!ne DİKKAT EDİN .

gf C!s!m !le c!sm!n aynadak!

•
görüntüsünün aynaya olan

Gelen Iş!n!n d!k uzaklıkları eş!tt!r

düştüğü
.

noktadan Yüzeye ç!z!len

"

d!kmeye den!r
"
normal .
 Düzlem Aynadak! Görüntünün Özell!kler! :

•
Görüntü sanaldır .

•
Görüntünün boyu = C!sm!n boyu
•
Görüntünün aynaya uzaklığı = C!sm!n aynaya uzaklığı
•
S!metr!kt!r .

KÜRESEL AYNALAR
merkez !le tepe noktası arasındak!
"
"

eğr"l"k yarıçapı den!r

Uzaklığa .

Aynanın eğr"l"k yarıçapı !k! odak

uzaklığına eş!tt!r (r f)
2

C.
. =

Küresel b!r aynanın odak uzaklığı

SADECE eğr"l"k yarıçapına bağlıdır .

ÇUKUR AYNALARDA ÖZEL IŞINLAR :

TÜMSEK AYNALARDA ÖZEL IŞINLAR :

 KÜRESEL AYNALARDA GÖRÜNTÜ OLUŞUMU

ÖZEL DURUM :

Çukur aynada ,

asal eksen! 3f Uzaklığında keserek

aynaya gelen !ş!n , yansıdıktan

sonra asal eksen! 1,5 f Uzaklıktan
keser .
 IŞIĞIN KIRILMASI
Işığın ,
b!r saydam ortamdan başka b!r saydam ortama geçerken hareket doğrultusunun
değ"şmes"ne
" "
kırılma den!r .

KIRILMA Işığın boşluktak! hızının

→
İNDİSİ herhang! b!r saydam
ortamdak! ortalama

hızına Oranı .

"

göster!l!r
"
•
n !le .

n =
c-
V

[→ ışığın boşluktak" hızı

V →
Işığın saydam ortamdak! hızı

•
Kırılma !nd!s! küçük Olan saydam ortama → az kırıcı ortam / az yoğun ortam

kırılma !nd!s! büyük Olan saydam ortama → ÇOK kırıcı ortam / çok yoğun ortam den!r .

•
Işığın gelme açısı !. kırılma açısı r !se :

SNELL YASASI :

tl1 . S!n! =
nz . s!nr

B! Gelme açısı bell! b!r değere Ulaştıktan sonra kırılma açısı 90° Olur .

Iş!n .
Ortamları ayıran yüzey üzer!nde hareket eder .

90° yapan gelme açısına

" "

Kırılma açısını sınır açısı den!r .

② Gelme açısı 0 'dır . D!k gelen ışınlar doğrultularını değ"şt"rmeden devam ederler .

⑦ Gelme açısı sınırdan küçüktür . Normalden uzaklaşarak d!ğer ortama geçer .

⑦ Gelen Işının kırılma açısı 90 dır .

⑦ Gelme
Buna
açısı
"
sınır açısından
"
den!r
büyüktür .
Aynı açı !le yüzeyden yansıma yapar .

tam yansıma .
 MERCEKLER
karşılıklı !k! yüzey! küresel ya da b!r yüzey! küresel Olan saydam c!s!mlerd!r .

İnce kenarlı merceklere →

yakınsak mercek
den!r
.

kalın kenarlı merceklere → ıraksak mercek

B!r Merceğ"n Odak Uzaklığı :

•
Merceğ"n yapıldığı madden!n kırılma !nd!s!ne
•
Mercekler!n eğr"l"k yarıçapına
•
Ortamın kırıcılık !nd!s!ne

•
Işığın reng!ne bağlıdır .

KALIN KENARLI MERCEKTE

İNCE KENARLI MERCEKTE ÖZEL IŞINLAR :
ÖZEL IŞINLAR :

İNCE KENARLI MERCEKLERDE KALIN KENARLI MERCEKLERDE

GÖRÜNTÜ ÖZELLİKLERİ GÖRÜNTÜ ÖZELLİKLERİ
•
C!s!m ,
Odak noktasındayken görüntüsü sonsuz dadır .
•
kalın kenarlı merceklerde c!s!m nerede

•
C!s!m , merceğ"n ZF noktasındayken görüntüsü .
Olursa Olsun görüntü da!ma odak !le

d!ğer taraftak! ZF noktasında ters , gerçek ve c!s!mle opt!k merkez arasında düz ,
sanal ve
C!s!mden küçüktür
aynı boyda Oluşur
.
.
 RENAE
•
Işığın ana renkler! → kırmızı ,
Mav! .
Yeş!l

•
Kırmızı + mav! =
Magenta
•
Kırmızı + Yeş"l = Sarı

•
Mav! + Yeş"l = [yan

FİLTRELER : Renkl! ışıkları ayırmak !ç!n kullanılan saydam levhalardır .

SARI MAGENTA
FİLTRE FİLTRE