ĐẠI CƯƠNG VỀ

NGHIÊN CỨU ĐỊNH TÍNH

BS Trương Trọng Hoàng
Thạc sĩ Khoa học Xã hội Sức khỏe
Bộ môn Y đức-Pháp luật&Khoa học hành vi
Khoa Y tế Công cộng
Trường Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch
Mục tiêu học tập
Sau khi hoàn thành bài học, sinh viên có thể:
 Trình bày được đặc điểm của phương pháp
nghiên cứu định tính
 Ứng dụng được kiến thức để thực hiện nghiên
cứu khoa học trong Y tế công cộng.

27/10/2022 Nghiên cứu Định tính Y6 nk 2022-2023 2

Nghiên cứu là gì?
 Nghiên=tìm hiểu
Cứu=đến kỳ cùng
 Research (tiếng Anh)
 Rechercher (tiếng Pháp)
= tìm kiếm (search, chercher)
trở lại (re-)

27/10/2022 Nghiên cứu Định tính Y6 nk 2022-2023 3

Nghiên cứu là gì?
 Nghiên cứu (NC) là một hoạt động truy tìm để
biết thấu đáo một điều gì đó
 Khi nghiên cứu nhiều khi ta phải lật đi lật lại
vấn đề, lặp đi lặp lại các thăm dò, khảo sát.

27/10/2022 Nghiên cứu Định tính Y6 nk 2022-2023 4

Phương pháp khoa học là gì?
 Phương pháp khoa học là hệ thống những kỹ
thuật để khảo sát các hiện tượng, thu được
kiến thức mới hoặc điều chỉnh và tích hợp các
kiến thức cũ dựa trên việc thu thập những
chứng cứ có thực và đo đạc được, tuân thủ
những nguyên tắc lý luận chuyên biệt.
(https://wce.education/unit/lesson-2-types-scientific-
methods/)

27/10/2022 Nghiên cứu Định tính Y6 nk 2022-2023 5

Phương pháp khoa học là gì?
 Là những phương pháp thu đạt kiến thức
bằng cách để “hiện thực tự lên tiếng”.
“The chief characteristic which distinguishes the
scientific method from other methods of acquiring
knowledge is that scientists seek to let reality
speak for itself…”
(https://wce.education/unit/lesson-2-types-scientific-
methods/)

27/10/2022 Nghiên cứu Định tính Y6 nk 2022-2023 6

Nghiên cứu định tính là gì?
 Nghiên cứu định tính (NCĐT): là những
nghiên cứu mang lại các kết quả mà không
sử dụng những quy trình thống kê hoặc
công cụ tính toán.
Qualitative research: any kind of research that
produces findings not arrived at by means of
statistical procedures or other means of
quantification.
(Strauss and Corbin. Basics of Qualitative
Research)

27/10/2022 Nghiên cứu Định tính Y6 nk 2022-2023 7

Nghiên cứu định tính là gì?
 Nghiên cứu định lượng là [những nghiên cứu]
giải thích các hiện tượng bằng cách thu thập
dữ liệu số được phân tích bằng các phương
pháp dựa trên toán học (đặc biệt là thống kê).
“Quantitative research is explaining phenomena by
collecting numerical data that are analysed using
mathematically based methods (in particular
statistics).”
(Aliaga and Gunderson. Interactive Statistics)

27/10/2022 Nghiên cứu Định tính Y6 nk 2022-2023 8

Nghiên cứu định tính là gì?
 Nghiên cứu định tính tìm cách trả lời các câu
hỏi về lý do tại sao và cách mọi người ứng xử
theo cách họ làm. Nó cung cấp thông tin
chuyên sâu về hành vi của con người.
“Qualitative research seeks to answer questions
about why and how people behave in the way that
they do. It provides in-depth information about
human behaviour.”
(Aliaga and Gunderson. Interactive Statistics)

27/10/2022 Nghiên cứu Định tính Y6 nk 2022-2023 9

Nghiên cứu định tính là gì?
Để tìm hiểu một cái bánh bông lan:
 Nhà NCÐL sẽ phân tích xem bánh gồm bao
nhiêu % là trứng, bao nhiêu % là bột, bao
nhiêu % là đường, có chất độc, vi sinh vật gì
không... từ đó đưa ra một kết luận là bánh này
có đủ chất dinh dưỡng và đạt các tiêu chuẩn
an toàn vệ sinh thực phẩm hay không.
Tuy nhiên lúc này ta không thể biết cái bánh
có ngon hay không.

27/10/2022 Nghiên cứu Định tính Y6 nk 2022-2023 10

Nghiên cứu định tính là gì?
 Nhà NCÐT sẽ thử một lát cắt: quan sát, ngửi,
nếm trực tiếp bằng giác quan và đưa ra một
kết luận rằng bánh có ngon hay không.
(Thậm chí có thể chứng thực là có bị đau
bụng hay không)

27/10/2022 Nghiên cứu Định tính Y6 nk 2022-2023 11

Nghiên cứu định tính là gì?

27/10/2022 Nghiên cứu Định tính Y6 nk 2022-2023 12

Nghiên cứu định tính là gì?
 NCĐT là những nghiên cứu:
◼ tìm hiểu sâu những đặc điểm, tính chất của đối
tượng nghiên cứu (ĐTNC)
◼ và các yếu tố ảnh hưởng đến suy nghĩ, hành vi
của ĐTNC trong những hoàn cảnh cụ thể.
◼ cụ thể đó là trả lời cho câu hỏi CÁI GÌ, KHI
NÀO, Ở ĐÂU, THẾ NÀO, TẠI SAO
Gần gũi với cách tìm hiểu thông thường trong
đời sống.

27/10/2022 Nghiên cứu Định tính Y6 nk 2022-2023 13

Nghiên cứu định tính là gì?

https://www.youtube.com/watch?v=O-_Ux4PKujk
27/10/2022 Nghiên cứu Định tính Y6 nk 2022-2023 14
NCĐT bao gồm những bước nào?
1. Xác định vấn đề, đối tượng, mục tiêu tổng
quát và chuyên biệt
Trong NCĐT, nội dung nghiên cứu có thể là:
◼ Mô tả: các khuôn mẫu (patterns) hành vi, quan
niệm, nhận thức hoặc toàn diện hơn nữa đó là
đời sống văn hóa xã hội của một nhóm đối
tượng nào đó
◼ Phân tích: Các yếu tố ảnh hưởng đến những
yếu tố nêu trên và mối liên hệ giữa các yếu tố
trong một tổng thể thống nhất giữa chủ thể và
điều kiện môi trường.
27/10/2022 Nghiên cứu Định tính Y6 nk 2022-2023 15
NCĐT bao gồm những bước nào?
 Tùy theo vấn đề nghiên cứu mà ta sẽ xác định
mục tiêu tổng quát, mục tiêu chuyên biệt và đối
tượng của nghiên cứu dựa trên những kiến
thức về y tế công cộng và khoa học hành vi
Ví dụ: Nghiên cứu “Góc nhìn của phụ huynh về
chủng ngừa MMR (sởi, quai bị, rubella)”
◼ Mục tiêu tổng quát là: Khảo sát những yếu tố
ảnh hưởng đến quyết định của phụ huynh trong
việc chấp nhận hoặc từ chối chủng ngừa MMR.

27/10/2022 Nghiên cứu Định tính Y6 nk 2022-2023 16

Mô hình Niềm tin Sức khỏe
 Theo mô hình này con người quyết định thực
hiện một hành vi sức khỏe hay không tùy
thuộc vào nhận thức về hai nhóm yếu tố:
◼ Nhận thức về mối đe dọa của bệnh:
 Nhận thức về mức độ trầm trọng của bệnh
 Nhận thức về mức độ cảm nhiễm bệnh

 Các nhắc nhở (cues) dưới nhiều dạng (thấy

người khác bệnh, nhắc nhở của y tế...)

27/10/2022 Nghiên cứu Định tính Y6 nk 2022-2023 17

Mô hình Niềm tin Sức khỏe
◼ Nhận thức về lợi ích và trở ngại của việc thực
hiện hành vi:
 Nhận thức về những lợi ích (benefits) / tính hiệu
dụng (utility)
 Nhận thức về những trở ngại (barriers) / phí tổn
(cost) phải trả.
 Nhận thức về năng lực bản thân (self efficacy):
khả năng vượt qua trở ngại để thực hiện một
việc nào đó. [2012]

27/10/2022 Nghiên cứu Định tính Y6 nk 2022-2023 18

NCĐT bao gồm những bước nào?
◼ Ví dụ về mục tiêu chuyên biệt:
1.Nhận thức về mối đe dọa của bệnh sởi, quai bị,
rubella và lợi ích của việc chủng ngừa
2.Nhận thức về những sự cố ngoài ý muốn và sự
an toàn của vắc-xin
3.Sự tin tưởng đối với thông tin do nhân viên y tế
cung cấp.

27/10/2022 Nghiên cứu Định tính Y6 nk 2022-2023 19

NCĐT bao gồm những bước nào?
2. Chọn mẫu
◼ Chọn mẫu trong NCĐT thường là chọn mẫu có
mục đích (purposive sampling) là một hình
thức chọn mẫu không theo xác suất (non-
probability sampling) hơn là chọn mẫu theo xác
suất (probability sampling).
◼ Mẫu chọn thường là những mẫu nhỏ trong đó
đối tượng sống trong một bối cảnh cụ thể.

27/10/2022 Nghiên cứu Định tính Y6 nk 2022-2023 20

NCĐT bao gồm những bước nào?
◼ Để chọn mẫu ta phải xác định các tiêu chuẩn
để chọn ra những đối tượng mà ta muốn khảo
sát có liên quan đến vấn đề ta nghiên cứu.
Chẳng hạn ta quan tâm đến yếu tố giới, kinh
tế, học vấn, gia đình toàn vẹn hay không v.v…
◼ Tuy nhiên trong tiến trình thu thập thông tin có
thể điều chỉnh tiêu chuẩn.

27/10/2022 Nghiên cứu Định tính Y6 nk 2022-2023 21

NCĐT bao gồm những bước nào?
◼ Lưu ý chọn các đối tượng có khả năng cung
cấp các thông tin có chiều sâu.
Ví dụ: những người có làm nhiệm vụ nào đó, có
tiếp xúc với nhiều người…
◼ Mang tính đại diện tương đối.

27/10/2022 Nghiên cứu Định tính Y6 nk 2022-2023 22

NCĐT bao gồm những bước nào?
3. Thu thập thông tin
 Có thể sử dụng nhiều phương pháp thu thập
thông tin như:
◼ Quan sát: quan sát từ bên ngoài hoặc quan sát
với tư cách là thành viên (participant
observation)
◼ Tham khảo tài liệu viết, nhật ký (có sẵn hoặc
đề nghị viết)

27/10/2022 Nghiên cứu Định tính Y6 nk 2022-2023 23

NCĐT bao gồm những bước nào?
◼ Phỏng vấn sâu (in-depth interview) bán cấu
trúc (semi-structured) hoặc không cấu trúc
(non-structured)
◼ Thảo luận nhóm tiêu điểm (focus group
discussions): là hình thức bổ sung cho phỏng
vấn sâu
◼ Họp mặt cộng đồng (community meeting).

27/10/2022 Nghiên cứu Định tính Y6 nk 2022-2023 24

NCĐT bao gồm những bước nào?
 Công cụ thu thập thông tin trong NCĐT:
◼ Tương ứng với các phương pháp thu thập
thông tin khác nhau ta cần các công cụ thu
thập thông tin tương ứng như:
 bản gợi ý nội dung quan sát,
 bản các điểm nội dung nhật ký yêu cầu viết,

 hướng dẫn gợi ý phỏng vấn sâu,

 hướng dẫn gợi ý thảo luận nhóm tiêu điểm…

27/10/2022 Nghiên cứu Định tính Y6 nk 2022-2023 25

NCĐT bao gồm những bước nào?
 Công cụ thu thập thông tin trong NCĐT:
◼ Có nhiều loại nhưng thông dụng nhất là những
bản gợi ý (Guidelines) là bản những câu hỏi
gợi ý hoặc đơn giản chỉ là danh sách các đề
mục ta cần tìm hiểu.
◼ Dựa trên các mục tiêu chuyên biệt mà ta xây
dựng bản gợi ý.

27/10/2022 Nghiên cứu Định tính Y6 nk 2022-2023 26

NCĐT bao gồm những bước nào?
4. Phân tích dữ liệu
 Có nhiều phương pháp phân tích dữ liệu định
tính: từ phản ánh toàn bộ thông tin (diễn giải ít
nhất) cho đến cô đọng thông tin (diễn giải
nhiều nhất):
◼ Chỉ sắp xếp, trình bày lại thông tin thu thập
được thành những trường hợp điển hình (case
report) (giống như phóng viên viết bài)

27/10/2022 Nghiên cứu Định tính Y6 nk 2022-2023 27

NCĐT bao gồm những bước nào?
◼ Phân tích dựa theo các đề mục nội dung
(thematic analysis) thực tế là theo một dàn ý về
những điều ta muốn tìm hiểu
◼ Thu gọn và sắp xếp lại: phân tích nội dung
(Content analysis), Quy nạp phân tích (Analytic
Induction)
◼ Khái quát ở mức cao: xây dựng lý thuyết nền
tảng để giải thích các dữ liệu thu thập được
(Grounded theory).

27/10/2022 Nghiên cứu Định tính Y6 nk 2022-2023 28

NCĐT bao gồm những bước nào?
5. Viết báo cáo
 Viết báo cáo trong NCĐT đòi hỏi phải linh hoạt
để đảm bảo được kết quả vừa mang tính hệ
thống nhưng cũng vừa thể hiện được hoàn
cảnh toàn diện của ĐT cho dù là phương pháp
phân tích dữ liệu nào.

27/10/2022 Nghiên cứu Định tính Y6 nk 2022-2023 29

NCĐT bao gồm những bước nào?

https://www.youtube.com/watch?v=O-_Ux4PKujk

27/10/2022 Nghiên cứu Định tính Y6 nk 2022-2023 30

 https://www.facebook.com/truongtronghoang
27/10/2022 Nghiên cứu Định tính Y6 nk 2022-2023 31
 Thân chúc các em
luôn khỏe, vui, học tốt